PAOLO PORTOGHESI

JEDINSTVENA VIZIJA
ARHITEKTURE
IZBOR TEKSTOVA
KRITIKA ANTOLOGIJA
priredio Slobodan Selini!
*Paolo Portoghesi, Temi del barocco, Roma barocca, Basteti, Roma, 1966, Laterza, Roma/ Bari, 1973 !re"ela #"i$eta %a&'i(
TEME BAROKA
Re&o)str*&ci$a &*lt*r)ih zbi"a)$a baro&)og Rima za )as, * s"e ti * o"ih razmatra)$a, ima d"a
os)o")a a&t*al)a i i)teresa)t)a moti"a + $ed)e stra)e, o)a omog*(a"a da !rome)imo ste!e)
a*to)omi$e *met)i,&og delo"a)$a, gra)ice do &o$ih se mo-e od"a-iti &riti,&i sta" *met)i&a !rema
d*bo&o &o)zer"ati")om dr*'t"* &o$e $e, da&le, s&lo)o da me.* i)o"aci$ama razli&*$e o)e &o$e doti,*
samo !o"r'i)*, a osta"l$a$* )e!rome)$e)im ,ita" )iz d*bo&ih od)osa, od o)ih &o$e del*$* * d*bi)*,
izo&re(* &o)"e)cio)al)i red i ot"ara$* )o"e !ers!e&ti"e + dr*ge stra)e, a)aliti,&o is!iti"a)$e
mome)ta &o$i $e bio ta&o bogat -i"ot)im !re"ira)$ima do!*'ta da sa,i)imo !o!is "eli&ih tema o&o
&o$ih (e se, d*-e od $ed)og "e&a, *sredsrediti !a-)$a *met)i,&e &*lt*re / tema &ao 'to s*
bes&o)a,)ost, relati")ost !erce!ci$a, !o!*lar)ost i &om*)i&ati")a mo( *met)osti, smisao istori$e &ao
stal)og doga.a)$a, *loga teh)i&e &ao 0a&tora a*to)omi$e i !riroda !rot*ma,e)a &ao di)ami,)o
zbi"a)$e
1)oge od o"ih tema )asle.e)e s* od re)esa)se i ma)irizma ali $e )o"a )$iho"a s!osob)ost
!re)o'e)$a * sli&* i odre.i"a)$a )$e)e str*&t*re
Beskonanost
Bes&o)a,)i !rostor ima bes&o)a,)e doma2
'a$e, !a se * tom bes&o)a,)om doma'a)$* sla"i
bes&o)a,)i ,i) !osto$a)$a, !isao $e 3iorda)o
Br*)o * !r"om di$alog* s"og De l'infinito,
universo e mondi. 4*lt bes&o)a,)og, dal$i)e,
relati")osti !rostora ob$edi)$*$e, &ao razli,ite
rea&ci$e )a )e&* za$ed)i,&* emoci$*, m)oga
i)a,e razli,ita dostig)*(a "eli&ih )e!ri$atel$a &o$i
za$ed)o -i"e !od eti&etom rims&og baro&a
5 *&ras)om sli&arst"*, ose(a)$e bes&o)a,)og
s*gerira )a!*'ta)$e str*&t*re *raml$e)ih sli&a
&o$* s* #aracci$e"i !rime)ili * galeri$i 6ar)ese, i
il*zor)og *$edi)$a"a)$a slii&a)og i arhite&to)s&og
!rostora d"ora)a To se )a$!re ost"ar*$e *
"e'tim !ers!e&ti"izira)im &o)str*&ci$ama
Tassi$a, &o$e ob*h"ata$* i arhai,)a Suneva kola
&o$a $e 7ome)ichi)o )asli&ao * !alati 3ostag*ti i
3*erci)o"* Auroru * &o$o$ se li&o"i sta!a$* s
dramati,)om atmos0erom8 zatim * La)0ra)co"im
glori$ama * + 3arlo ai #ati)ari i + 9)drea della
:alle 9li te& Pietro da #orto)a, * s"od* !alate
Barberi)i, !roiz"odi )o" )a,i) sli&a)$a iz
!roblema *"o.e)$a &o)&ret)og is&*st"a
bezgra)i,)og doga.a)$a * !erce!ci$i dela
Tra)s!are)t)i arhite&to)s&i o&"ir &o$i !ro!*'ta
!rostor dolazi * s*&ob s gr*!ama 0ig*ra &o$e se
)ad"i$a$* )ad )$ega i s&ri"a$* ga, &oriste(i ga &ao
!r"i !la) &o$i )agla'a"a il*zi$* d*bi)e ;zme.*
slobod)og !rostora i s!leta ode(e, tela i obla&a
odre.*$e se s)a-)a s*!rot)ost, s"etlo i !rostor
)agriza$* mase &o$e s* &o)ce)trisa)e *
&om!a&t)im zo)ama, * !iramidal)im $ezgrima
o&re)*tim )agore <a&o) o s&*!l$a)$*
=)ab*brelih tela $e tre)*ta) za&o) i sli&ar da$e
s"e od sebe )e bi li !roiz"eo *tisa& da $e *h"atio
&*lmi)a)t)i mome)at )e&og doga.a$a &o$i )e
!resta$e da se zbi"a P,ele &o$e oble(* i 0ig*re
&o$e )ose gra)e, &o$e )ao&olo )ago"e'ta"a$*
&o)t*re o&"ira * obli&* 'tita, obli&*$* grb )a
&o$em $e !la"a !odloga samo )ebo >"o
s&*!l$a)$e, breme)ito heraldi,&im simbolima,
)ema "red)ost tra$)e &om!ozici$e8 o)o oz)a,a"a
!ro"izor)o &oag*lira)$e sli&e &ao &l$*,)og
mome)ta *h"a(e)og * stal)om !reobra-a$*
!ri"ida ?ita"a sli&o")a &om!ozici$a, mada
str*&t*risa)a !rema slo-e)om i&o)olo'&om
!rogram*, !osta$e !re s"ega arti&*laci$a $ed)e
!lasti,)e magme !*)e tre!era"ih !rostor)ih
'*!l$i)a i s"etlos)ih "ibraci$a, izraz i)te)zi")e
-i"ot)e radosti, t*ma,e)$a -i"ota &ao
*s&o"itla)og !ol$a e)ergi$a
Ber)i)i $e, go"ore(i #ha)telo** o teh)ici s"o$e
s&*l!t*re, re&ao da $e za *s!eo !ortret
!otreb)o 0i&sirati $eda) !olo-a$ i )asto$ati dobro
ga !ri&azati, i da $e )a$le!'i tre)*ta& &o$i se
mo-e izabrati za *sta ili &ad !resta$* ili &ad
!o,i)$* da go"ore ;ma)e)t)ost ili $o' -i" trag
)e&e a&ci$e s* sit*aci$e )a!etosti, i o!redel$i"a)$e
za )$ih !osta$e s*!til)o sredst"o &o$im (e se *
*met)i,&om obli&* e"ocirati !oima)$e -i"ota &ao
sme)$ii"a)$a !ote)ci$al)og i st"ar)og &reta)$a, !ri
,em* $e stag)aci$a samo !rolaz)a !a*za i
$edimo &ao ta&"a mo-e biti za)iml$i"a za
*met)i&a &o$i -eli da zable-i -i"ot)o is&*st"o
4lasi,a) !rimer o"a&"og traga)$a $e !ortret
#osta)ze Bo)arelli
5 arhite&t*ri, ose(a)$e bes&o)a,)og s"ede)o
@e i)a 0ragme)t gra.e"i)s&e e!izode !ost*!&om
A
dr*&,i$im od o)oga &o$i !rime)$*$e li&o")a
*met)ostB !re s"ega !re&o &ri"i)e, igre s
!ers!e&ti"om i meha)izma !ro!orci$a 4ad se
*gib 0asade, &o$a $e sh"a(e)a &ao *rba)isti,&a
&*lisa, !o !r"i !*t !o$a"io )a cr&"i +"etog L*&e
Pietra da #orto)e, &ri"i)a $e )astala iz !roblema
orga)s&og !o"ezi"a)$a e&steri$era i e)teri$era 'to
"e( * !r"om ,ita)$* )a$a"l$*$e, * e)teri$er* i)a,e
strogo !o'to"a)*, tem* !ro!*s)osti str*&t*re
!rema 0l*id* !rostora8 )o &ri"i)a, ste')$e)a
izme.* d"a$* !ot!or)ih zido"a &o$i $o$ ob*zda2
"a$* s)ag*, iscr!l$*$e s"o$ *tica$ * o&"irima gra2
.e"i)e 1e.*tim &ada &ri"i)a &ao * + 9g)ese i
+ #arli)o dire&t)o izbi$a * grads&i !rostor )$e)a
s)aga zah"ata o&ol)i !rostor i o)a !osta$e
ot"ore)i 0ragme)t stal)og oscilira)$a, ta,&a *
&o$o$ se ot&ri"a !ra"a !riroda !rostora &ao &re2
ta)$a i doga.a)$a
+i)*soidal)i !ro0il &o$i zid)* mas* *smera"a
d*- di$ago)al)ih !ra"aca !redsta"l$a "eli&o do2
stig)*(e $ezi&a rims&og baro&a, &o$i ret&o dosti-e
$as)o(* go"ora + #arli)a ali, ,a& i s"ede) )a
!*&i )ago"e'ta$, &ao * temi 'to se bes&o)a,)o
!o)a"l$a * !ortalima s &osim i"icama, o) ,*"a
s"o$* "red)ost i !osta$e mod*l &o$i odre.*$e
$ed)* )o"* grads&* !ozor)ic*, gde *lica
o-i"l$a"a m)ogobro$)im e!izodama &o$e $o$ os2
!ora"a$* "red)ost i)ert)og hod)i&a izme.* &*li2
sa * isto$ ra")i
5 e!izod)i$em smisl*, emoti")a i)d*&ci$a
bes&o)a,)og !ostig)*ta $e ta&o 'to s*, *z arhi2
te&to)s&e o&"ire $o' *"e& &om!o)o"a)e !rema
ma)iristi,&im shemama, &ao * sl*,a$* 1arti)a
Lo)ghi$a mla.eg, !osta"l$e)e -i"e 0ig*re * slo2
bod)im !ozama sh"a(e)e &ao !reobra-a$i a!2
stra&t)ih delo"a ili &ao !ra"a !ri"i.e)$a,
)ago"e'ta$i o)e !oeti&e dista)ce &o$om $e !ro-e2
to iz"es)o sa"reme)o !e$za-)o sli&arst"o, )a2
ro,ito * !ro,el$ima zgrada is!*)$e)im ba&l$ama,
a).eos&im tr*bama, a!stra&t)im simbolima *ro2
)$e)im * s"etlost do te mere da ih o)a )agriza i
,i)i laga)i$im do& se )e sa-m* * ,iste gra0i,&e
arabes&e 7r*go bit)o sredst"o za !ostiza)$e
sli,)og oil$a $e ce)tral)a !ro$e&ci$a *!otrebl$e)a *
il*zio)isti,&om smisl* 4*!ola +"etog L*&e *
&o$o$ se iza sheme sa zra&asto !osta"l$e)im
rebrima, !re*zete od 1ichela)gelo"og +"etog
Petra, !robi$a &asetira)a 0orma * obli&* mre-e
z"ezdastih o&aca * brzom o!ada)$*, $as)o
!redsta"l$a )o"o t*ma,e)$e simboli,)e "red)osti
&*!ole &ao sli&e )eba, do& sama !ro!orcio)al)a
!osta"&a gra.e"i)e, &o$a )as tera da $e gledamo
* )e!rirod)om !olo-a$*, s gla"om sas"im
is&re)*tom )agore, &ao da s retors&om
e0i&as)o'(* st"ara ose(a)$e obr)*te "rtogla"ice
To isto se, *z &o)ii'(e)$e dr*ge "rste ,istote
sredsta"a, doga.a * + #arli)* gde, me.*tim,
a!sol*t)a orga)s&a celo"itost sli&e !ribli-a"a
&*!ol* i st"ara) !rostor, )e!re&id)o ih !o"ez*$e i
ose(a)$e 'ire)$a i s&*!l$a)$a !rostora !ro'ir*$e
)a ,ita" ambi$e)t Traga)$e za bes&a)a,)o'(*
s"o$ a&adems&i )a$!rogramats&i$i izraz )ailazi *
+ ;"*, * !reobra-a"a)$* ,ita"og !rostora &o$i se
razgra)a"a * "eoma "iso&* &*!ol*, * laga)o$
metamor0ozi !erimetra izme'a)ih li)i$a &o$i se
gore za"r'a"a &r*gom la)ter)e, a )aro,ito s!i2
ralom &r*)isa)$a * &o$o$ 0ragme)t $ed)e elise
di)ami,&og obli&a &o$i odbac*$e s"a&* simetri$* i
!o so!st"e)om str*&t*ral)om za&o)* te-i da se
s $ed)e stra)e 'iri a s dr*ge bes&o)a,)o s*-a"a,
te &ao da !re)osi * sli&* Pascalo"* zb*)$e)ost
!red !roblemom d"e$* bes&o)a,)osti
+a" $e o"a$ "idl$i"i s"i$et / !i'e Pascal * Pensees /
te& )ezam$eta) atom * !rostra)* &ril* !rirode Ci&a&"a
se ide$a tome )e !ribli-*$e 5zal*d se tr*dimo da
!ro'irimo s"o$e !o$mo"e !re&o !rostora &o$e $e mog*(e
zamisliti, zami'l$amo te& atome * !oredbi sa st"ar)o'(*
o"og bes&ra$a To $e &*gla &o$o$ se sredi'te )alazi !o2
s"*da a r*bo"i )igd$e %ed)om ri$e,$*, )a$os$et)i$i $e z)a2
me) bo-a)s&e s"emo(i 'to se )a'a ma'ta g*bi * to$
misli
:rati"'i se & sebi )e&a ,o"$e& !romisli 'to $e !rema
o)ome 'to !osto$i8 )e&a "idi &a&o $e zal*tao * o"a$
zabit)i &*ti( !rirode8 i )e&a se iz o"e male tam)ice gd$e
se )alazi, mislim )a s"emir, )a*,i ci$e)iti zeml$*,
&ral$e"st"a, &*(e i sebe sama !ra"om ci$e)om, 'to $e
,o"$e& * bes&ra$*D
7a bismo m* mogli !redo,iti dr*go, $ed)a&o zadi"l$*$*(e
,*do, )e& istra-*$e )a$sit)i$e st"ari * o)om 'to !oz)a
Ce&a m* mol$ac !o&a-e * s"om sit)om ti$el* $o' m)ogo
sit)i$e di$elo"e, )oge sa zglobo"ima, -ile * )ogama, &r" *
-ilama, so&o"e * &r"i, &a!l$ice * so&o"ima, !are * o"im
&a!l$icama8 )e&a di$eli( i dal$e o"e !osl$ed)$e &a!i iscr!i
s"o$e sile !oima$*(i o"o, !a )e&a !osl$ed)$i !redmet do
&o$eg mo-e do(i b*de sada !redmet )a'e ras!ra"e
Pomislit (e "$ero$at)o da $e to &ra$)$a sit)ost !rirode
Eelim m* * tome !redo,iti )o"i bezda) Fo(* da m*
)asli&am )e samo "idl$i"i s"emir, )ego s"e 'to se mo-e
zamisliti o )eizm$er)osti !rirode, * !rostor* o"og atom2
s&og d$eli(a Ce& * tome "idi bes&ra$)o m)o't"o s"$eto"a
gd$e s"a&i ;ma s"o$ )ebes&i s"od, s"o$e !la)ete, s"o$*
zeml$*, * ;stom razm$er* &ao "idl$i"i s"i$et, 9 )a to$
zeml$i, -i"oti)$e l )a$zad mol$ce * &o$ima (e !ro)a(i o)o
'to s* i !r"i hr"ali )alaze(i $o' * o"im dr*gima o)o isto
bez &ra$a i bez !redaha Ce&a se izg*bi * tim ,*dima 'to
)as $ed)a&o ;z)e)a.*$* s"o$om si(*')o'(* &oli&o dr*ga
s"o$om "eli,i)om %er t&o se )e bi di"io )a'em ti$el* &o$e
,as !ri$e )i$e bilo zam$etl$i"o * s"emir*, &o$i $e i sam
)ezam$etl$i" * &ril* s"ega, a sada ;zgleda &ao gorostas,
&ao s"i$et, 'to"i'e &ao +"e * !oredbi s )i'ticom do &o$e
se )e mo-e do(iD
;)tereso"a)$e za bes&o)a,)o malo &ao za !o2
ste!e)o &o)traho"a)$e )e&e li&o")e teme ,esto
$e * baro&* i )alazi izraz * )a,i)* !rist*!a)$a
temi s"oda o&o &o$eg se "i'e od $ed)og "e&a
temel$)o a)ga-*$* ma'ta i logi,&a strogost
+etimo se )iza s!irala &o$e !o"ez*$* ra")i
0asada * d"a reda i, da bismo !ame)*li )a$,isti$*
i)ter!retaci$* o"e teme, s"oda &*(e 6ili!!i)i$e"ih,
!reobra-a$a zid)og "e)ca &o$i se, !o'to $e ra"2
)oli)i$s&i !ro'ao d*g !rostor, )abire i s&*!l$a s"e
3
do& se, * sredi't* )abora, )e s"ede )a )*lt*
'iri)* l * od)os* )a o"* tem*, ,ita)$e $ed )og
!as*sa iz !r"og di$aloga Br*)o"og De l'infinito...
dragoce)o $e za raz*me"a)$e z)a,e)$a stal)e
baro&)e red*&ci$e ta,&e )a li)i$*, Li)i$e )a
!o"r'i)*, !o"r'i)e )a "ol*me) i !rostorB
bes&ra$)i ,aso"i )is* "e(i od bes&ra$)ih "e&o"a
Pro!orci$i, sli,)osti, $edi)st"* i ide)titet* bes&ra$a
)e(e' se "i'e !ribli-iti &ao ,o"e& )ego &ao mra",
&ao z"ezda )ego &ao ,o"e&8 $er se tom bi(* )e
!ribli-a"a' "i'e time 'to bi"a' s*)ce, mesec a
)e ,o"e& ili mra"8 a&o se ,i) )e razli&*$e od
mog*()osti, G)*-)o $e da * )$em* )ema razli&a
;zme.* ta,&e, li)i$e, !o"r'i)e i tela8 $er ta&o li)i$a
bi"a !o"r'i)om, &ao 'to li)i$a, &re(*(i se, i mo-e
da b*de !o"r'i)a8 i ta&o se !o"r'i)a !o&re(e i
!osta$e telo &ao 'to !o"r'i)a mo-e da se &re(e i
da, * s"om &reta)$*, !osta)e telo C*-)o $e,
da&le, da se ta,&a * s"emir* )e razli&*$e od tela
$er se ta,&a, &re(*(i se, !ret"ara * li)i$*, a li)i$a
&re(*(i se !osta$e !o"r'i)a8 !o"r'i)a, &re(*(i se
telo8 ta,&a se, da&le, b*d*(i da ima mog*()ost
da b*de telo, )e razli&*$e od tela * &o$em s*
mog*()ost i ,i) $ed)o te isto
Optiki iluzionizam
<a !ri&azi"a)$e bes&o)a,)og tes)o $e "eza)o
dodel$ii"a)$e o!ti,&im "red)ostima str*&t*ral)e
*loge * *met)i,&om del* 7o& s* &lasi,)a
&*lt*ra i )$e) re)esa)s)i !rod*-eta& a posteriori
iz"r'ili &o)trol* o!ti,&og *,i)&a teoretiz*$*(i
razli,ita !rilago.a"a)$a i &ore&ci$e sli&e * 0*)&ci$i
)$e)e "idl$i"osti, baro&)a &*lt*ra !osta"l$a !ita)$e
!erce!ci$e * sredi'te s"og i)teresa
Prema #ha)telo*o"om s"edo,e)$*, Ber)i)i $e
t"rdio da $e $ed)a od )a$"a-)i$ih st"ari imati
dobro o&o da se dobro oce)e s*!rot)osti, $er
st"ari )e izgleda$* samo o)a&"e &a&"e $es* "e(
s* i * od)os* !rema st"arima &o$e s* im blis&e i
ta$ od)os me)$a )$iho" izgled >"a$ za&l$*,a& o
&om!leme)tar)osti 0ig*re i !odloge, &o$i
!redsta"l$a o&os)ic* Gestaltpsycholoie, bio $e
dobro !oz)at *met)icima sedam)aestog "e&a,
za &o$e &om!ozici$a !redsta"l$a !red"i.a)$e od2
)osa &o$i (e se st"oriti izme.* !o$edi)ih delo"a
za"is)o od )$iho"og ras!oreda i mog*(ih !o2
lo-a$a !osmatra,aB Ber)i)i se ba"i e0i&as)o'(*
razli,itih !redsta"a 'to ih )$ego"e str*&t*re iza2
zi"a$* &ad ih !osmatra, gleda &re(*(i se8 ali )e
!ro!*'ta )i da *&a-e )a !o"la'(e)* ta,&* &o$a
ima zadata& da rezimira razli,ite mome)te ,i2
ta)$a 5 arhite&t*ri se doga.a ista st"ar8 $o' se
rezo)*$e i !ro$e&t*$e * "id* hi$erarhi$s&i ras2
!ore.e)ih oso"i)a i !o"r'i)a, ali a&si$al)a "izi$a
ima $edi)o zadata& da !o"e-e * celi)* e!izode
&o)ti)*ira)e )araci$e &o$a se od"i$a d*- ,ita"e
str*&t*re omota,a &o$* treba istra-i"ati i
do-i"l$a"ati * s"a&om )a$sit)i$em detal$*
:e( $e ma)iristi,&a &*lt*ra, * o&"ir* !ita)$a
0asade &ao a*to)om)og orga)izma
)e!o"eza)og s e)teri$erom, )agla'a"ala !otreb*
da s!ol$a')$a &o)0ig*raci$a gra.e"i)e b*de, "i'e
)ego &o)here)ci$om d"a$* as!e&ata, *slo"l$e)a
grads&om sredi)om, dime)zi$ama i to)om
)as!ram)og !rostora 9rhite&ti iz 163H godi)e
)e zado"ol$a"a$* se o"im a)aliti,&iim re'e)$em i
o&*'a"a$* se * )o"o$ si)tezi 6asada zadr-a"a
s"o$* a*to)omi$*, a )aro,ito odl*,*$*(* "ez* s
grads&om sredi)om, )o )$e)a "eza sa
str*&t*rom !red &o$om sto$i &ao *rba)isti,&i
!osred)i& !o)o"o !osta$e &ra$)$e tes)a ia&o $e
!ri"id !ret!osta"l$e) s*'ti)i Prime(*$emo &od
+"etog L*&e &a&o $e, *!r&os "isi)s&im
)e*sagla'e)ostima izme.* e&steri$era i
e)teri$era, i )emog*(o$ a&si$al)o$ !o"eza)osti
&*!ole i 0asade, od)os izme.* *)*tra')$osti i
s!ol$a')$osti * sredi't* #orto)i)og
i)tereso"a)$a Ta$ od)os, &o$i )e bi mogao biti
!od*dara) a da se )a )e&i )a,i) )e -rt"*$*
*rba)isti,&i * !rilog arhite&to)s&ih razloga, !o2
sta$e od)os *za$am)og li&o")og odre.i"a)$a
+redi')$a &o)"e&s)ost )ago"e'ta"a, * )egati"*,
&o)&a")ost *laz)e a!side i isto"reme)o )a$a"2
l$*$e s!l$o'te)* &ri"i)* za"r'et&a tra)se!ta, a
)aro,ito e&s!liclt)o izra-a"a o!eraci$e )a &o$ima
se zas)i"a &o)0ig*raci$a e)teri$eraB *log* reda
&o$i !o)i'ta"a zid, i s!o$ izme.* o&r*glog i
&"adrat)og st*ba *o!'te) * !ostol$* da bi st"orio
omota, !*) d*bo&ih se)&i, &o$i !re&o *se&a i
0iltera il*zor)o &om*)icira s dr*gim
)ede0i)isa)im !rostorima
5 sl*,a$* 0asade &*(e 6ili!!i)ii$e"ih, !ri"id i
s*'ti)a s*o,e)i s* $edi)o * gla"i !osmatra,aB
Ca$te-e $e, !i'e Borroml)l * >!*s Archltectonlcum,
bilo )a!ra"iti 0asad* !ome)*tog >ratori$a, %er %e
st"ar)a 0asada ;z)*tra !o"eza)a s ostat&om gra.e"i)e,
a )a trg izlazi %ed)a od d*-)ih stra)a >ratori$a8 ;!a& se
smatralo !otreb)im da se 0asada )a!ra"i %er b*d*(i da
se *sta)o"a z"ala ;stlt*to #o)gregazlo)e dellG>ratorlo,
izgledalo $e da me.* m)ogim !obo-)im mestlma o)o
treba da b*de )a$*o,l$i"i$e l o&re)*to s"im !ogledima, !a
da !oseb)om 0asadom mora s"ima go"oriti &a&o $e *
!ita)$* s&*!oce)i drag*l$ * !rste)* &o)gregaci$e
>dl*,ih, da&le, da za"aram o&o !rolaz)i&a i )a!ra"im
0asad* )a trg*, &ao da >ratori$ t* !o,i)$e l &ao da $e oltar
)as*!rot "ratima, &o$a sam !osta"io * sredi)*, ta&o da
se !olo"i)a 0aIade )alazi )a bo&* >ratori$a
Pr"obit)o !ro$e&t*$*(i o"a$ ma)astir, Borromi)i
$e razmi'l$ao o 0asadi &ao o "er)om odraz*
*)*tra')$eg ras!oreda !rostora8 zatiim $e, !ri2
mora) da iz 0*)&cio)al)ih razloga !omeri ora2
tori$, osta"io s!ol$a'i)$i omota, )e!rome)$e)im
5laze(i &roz ce)tral)a "rata, !osmatra, dod*'e
dos!e"a * simetri,a) !rostor ali o) "i'e )i$e
J
!rostori$a oratori$a "e( !od !ra"im *glom !o2
sta"l$e)a lo.a &o$a se )a )$ega )asla)$a 5
se&"e)ci !rostori$a !osta"l$e)ih * razli,itim !ra"2
cima, )e!od*dar)ost $e $as)a samo o)ome &o
razmi'l$a o tome, !a * !am(e)$* reorga)iz*$e
!o$edi)e !la)o"e i o)da se ot&ri(e "ar&e !od*2
dari s &o)stataci$om o s*!til)o$ mas&i i )o"o$
m)emo)i,&o$ celi)i )astalo$ iz sli&a !rostora *
)iz*, &o$a sa,i)$a"a geometri$s&* celi)*
Oblik-svetlo i oblik-boja
+"etlo $e bilo * sredi't* sli&ars&e ras!ra"e "e(
* "reme #ara"aggia &o$i ga $e *,i)io )a$"idl$i"i$im
!olemi,&im !olazi'tem s"og sli&arst"a,
sredst"om za !rizi"a)$e 0ragme)ata l$*ds&e
istori$e *ro)$e)og * !rostor s"a&od)e")og is&*2
st"a 1e.*tim, a)alogi$a s Ber)i)i$e"iim re'e2
)$em s !ril$*bl$e)im s"etlom &o$e obas$a"a s&*l2
!t*r* iz s&ri"e)og iz"ora samo $e !ri"id)a <a
Ber)i)i$a, s&ri"e)o s"etlo sl*-i da )aglasi
"red)ost sli&e il*zi$om o so!st"e)om os"eti$e)$*,
dr*&,i$em od os"etl$e)$a sredi)e * &o$o$ se )alazi
!osmatra,, radi "e(eg i)te)ziteta &o$i isti,e
hi$erarhi$* "red)osti i is&*st"e)om !rostor*
s*!rotsta"l$a 0i&ti"a) !rostor sli,a) o)om sli2
&o")om ali &roz &o$i se i!a& mo-e !ro(i, &o$i se
mo-e !ro"eriti * s"om st"ar)om obim* Pril$*b2
l$e)a s"etlost smi'l$e)a za s&*l!t*r* odgo"ara
sl*,a$)o$ s"etlosti zami'l$e)o$ da bi o-i"ela
sli&a)* i *&ra'e)* !o"r'i)* &a&"* )ailazimo )a
grb* i )at!is* Barberi)i$e"ih * 9racoeli$* gde $e,
dr*gim sredst"ima, !re*zeta #orto)i)a ide$a
ta"a)ice Barberi)i$e"ih i to !re s"ega * glori$i )a
&atedri gde $e osli&a)o sta&lo, * sredi't*
&om!ozici$e, isto"reme)o s"etlo i sli&a a da,
zah"al$*$i*(i sa"r'e)o$ re-i$i, o&o !osmatra,a )e
bi"a *z)emire)o &o)trastom to)o"a
;z ber)i)i$e"s&og os"etl$e)$a iz &o$eg *"e&
izbi$a briga "a$ara &o$i -eli da )a.e !ra"o
os"etl$e)$e ma&ar i )a ra,*) arihite&to)s&e
celi)e, !roizlaze raz)orod)e !oslediceB s $ed)e
stra)e sce)ogra0s&o t*ma,e)$e Rai)aldi$e"ih
&o$e *"odi str*&t*ral)i &o)ti)*itet &ao !oziti")*
osobi)* i, odri,*(i se orga)s&e !o"eza)osti
delo"a, ot"ara )o"e mog*()osti ti!olo'&om ra2
z"it&*8 s dr*ge stra)e, !rime)a )a,ela
s"etlos)ih &omora )a !roblem &*!ole, &o$a (e
s"og )a$bol$eg t*ma,a )a(i * 3*ari)i$*, ali (e
)ai(i )a z)a,a$a) od$e& i * &a!elaima 3herardi$a
i * m)ogim delima iz rims&og osam)aestog
"e&a, od +ardi$a do :al"assori$a >"im re'e)$ima
ta&o.e, mada s izme)ama, &o)"ergira ishod
Borromi)i$e"ih istra-i"a)$a
<a Borromi)i$a >bli&o"a)$e arhite&to)s&ih
delo"a, !la)ira)$e reda, !osta$* 0*)&ci$a
s"etlos)ih *slo"a Ce !osto$e "i'e !ra"ila o
!ro!orci$ama &o$a bi imala *)i"erzal)* !rime)*B
mere izbo,i)a, *giba !o"r'i)a, *&ras)ih !odela i
)abora odre.e)e s* !otrebom da se !ostig)e
odre.e) e0e&at os"etl$e)osti &o$i (e biti dosleda)
!osta"ci gra.e"i)e 1ateri$a, *!otrebom maltera
s"ede)a )a $ed)oobraz)* i &om!a&t)* mas* bez
'a"o"a i bez zr)a, &"ali0li&*$e se $edi)o !rema
"ari$aci$ama to)a &o$e o&* s*geri'* !osto$a)$e
o!i!l$i"e st"ar)osti +"a&a &o)&ret)a !erce!ci$a
0iltrira)a $e &roz o!ti,&i !ri"id i mo-e se, da&le,
odrediti delo"a)$em )a ra")ote-* i &o)trast
to)o"a >"a razmatra)$a do"ode * &riz*
celo&*!)* &lasi,)* teori$* !ro!orci$a &o$e s*
a!stra&t)o iz"*,e)e iz l$*ds&og tela i s*geri'*
!re)o'e)$e "red)osti orga)s&e celi)e sredst"ima
"idl$i"e st"ar)osti ;z o"e &o)ce!ci$e, &o$a
&om!ozici$s&i !oisto"e(*$e materi$* i s"etlost,
)asta$e + #arli)o gde str*&t*re ima$* &o)ti)*itet
!o"eza)osti omota,a '&ol$&e i s"a&a ta,&a
gleda)$a omog*(a"a da, *sled red*&o"a)osti
)osi"og !o$asa, !erci!iramo )*-)* !o"eza)ost
delo"a8 t* se za!a-a )asto$a)$e da se do )a$sit2
)i$ih "red)osti istra-i celo&*!)a gama o!ada$*(ih
to)o"a, od !*)e os"etl$e)osti -lebo"a s"etla &o$e
!ro$e&t*$* osmo*gao)ici do !ot!*)e
zamra,e)osti d*bo&ih al"eola
7elo Pietra da #orto)e, &ao i Borromi)i$e"o,
!o,i)$e !olemi,&om t"rd)$om o iz*zet)im "rli2
)ama $ed)obo$)og maltera 5 re"al"aci$i
belog, do &o$e dolazi o&o tridesetih godi)a, *,e2
st"*$e i Ber)i)i s mermerom iz &a!ele Raimo)di i
grob)ice gro0ice 1atilde8 )o "e( se * &a!eli
#or)aro )$ego"o i)tereso"a)$e "ra(a temi
obo$e)og &ame)a ali s rez*ltatima &o$i se i!a& )e
mog* !orediti s rez*ltatima $ed)og 6o)ta)e ili
Po)zi$a8 izbor iscrta)ih mermera * -i"im bo$ama
s!o$e)ih !o &o)trast* )ema "i'e o)* &a;igra0s&*
0*)&ci$* da !od"*,e crte-, ra',la)$*$*(i o&"irima
i s&a&a)$ima to)a delo"e is&aza, "e( sl*-i ba' da
bi * s)a-)* &oloristi,&* "ibraci$* sto!io s*sed)e
delo"e *zdi-*(i "red)ost t&i"a -ila &o$e !rolaze
!lo,ama i blo&o"ima i !o"ez*$* ih, red*&*$*(i
"ol*metri$s&e rasce!e, )at&ril$*$*(i li)ear)i !la)
5 !ostol$* &atedre, o"o egzaltira)$e dragoce)e
materi$e &ao obli&a &o$i !roisti,e iz )e&og
!rocesa, &ao !redmeta sa so!st"e)om istori$om
&o$a *slo"l$a"a )$ego"* str*&t*r*, dosti-e s"o$
)a$sre()i$i, !o &"alitet* i s)azi )e)adma'a)
morme)at8 )o !olihromi$a (e )asta"iti s"o$
raz"o$, )ado"ez*$*(i se )a Ber)i)i$e"o *,e)$e, *
!ra"c* )o"ih, ma)$e dramati,)ih re'e)$a *
s*!til)o$ ato)al)osti Pozza, * )e-)om oltar*
:al"assori$e"e + 9g)ese, * dragoceriiim delima
Pa))i)i$a i Posi$a
Ti!i,)im Ber)i)i$e"im hromats&iim a&ordima
Pietro da #orto)a, &ao &o)trast mermer*, doda$e
!ozla(e)* bro)z* &o$a se * s!o$e"ima, rebrima i
K
za"r')im delo"ima, !re!lii(e s"o$om i)te)zi")om
s"etlo'(* sa zagasiti$im bo$ama &ame)a, 'to *
&a!eli 3a"otti dosti-e e0e&at !ogreb)og obil$a
1ateri$i do-i"l$e)o$ &ao !roces !ridr*-*$e se sli&a
"ode &o$a ta&o.e !osta$e arhite&to)s&i deo,
str*&t*ral)i ,la) "eli&ih Ber)i)i$e"ih or&estraci$a
5 oblasti 0o)ta)a, Ber)i)i$e"o ot&ri(e se sasto$i *
tome 'to s!*'ta &orita 0o)ta)a i )a ta$ )a,i) ih
,i)i * !ot!*)iosti "idl$i"im *z !rome)l$i"*
!o"r'i)* "ode, s*dar izme.* te,)osti &o$a !ada i
"odora")og ogledala, !ol$e di)ami,)ih od)osa
&o$e )*-)o st"ara$* mlaze"i, !rs&a)$a i
!reli"a)$a C$ego"a Barcaccia, mala !,eli)$a
,esma, Trito)e, &ao !am0ils&i iz"or *)ose * sr-
arhite&to)s&og &o)te&sta eleme)t 0l*id)osti,
*$edi)$*$*(* * )erazmrsi" s!let !ote)ci$ali)o
&reta)$e s&*l!t*ra;)og obli&a i st"ar)o &reta)$e
"ode
Potreba da se * !rela-e)$* mosta +" 9)gelo
5&l$*,i i s!e&ta&l &o$i st"ara "oda do"odi do toga
da !rili&om resta*raci$e Ber)i)i !robi$e ograde
mosta i s"ede ih )a s!let g"ozde)ih 'i!&i Le!
$e to !rizor, re&ao $e Ber)i)i, )aredi"'i da
za*sta"e &o,i$e &a&o bi se di"io "odama +e)e,
$a sam "eli&i !ri$atel$ "ode8 "oda "eoma godi
mome d*h*, l doista, "oda $e $edi)i eleme)t *
od)os* )a &o$i baro&)i s*sret s !rirodom *me da
!re"azi.e s"a&* &o)"e)cio)al)ost i !r*-i )am
d*bo&* i strast"e)* str*&t*ral)* a)aliz*
5 0o)ta)i Tre"i, sa zadoc)$e)$em &o$e s"edo,i o
d*bo&im &ore)ima *&*sa 'to $e s"o$im
&om*)i&ati")im i hedo)isti,&im osobi)ama
odoleo &lasicisti,&o$ &ritici, !rizor "ode )alazi s"o$
)a$!ot!*)i$i i )a$s!e&ta&*lar)i$i izraz, od cili)d2
ri,)ih se,i"a ce)tral)e &as&ade !re&o
)at*ralisti,&e &o)0ig*raci$e ma)$ih "ode)ih
ogledala *g)e-.e)ih me.* ste)ama, do
geometri$s&og o&"ira baze)a / s"e $e
)e!re&id)o !re!lita)$e "e'ta,&og s !rirodom gde
tra"erti)s&i &ame) sa s"o$im ra!a"iim
!o"r'i)ama s e0e&tom s"etlo22tam)o igra
odl*,*$*(* *log* !osred)i&a izme.* s"etlos)e
)e!o&retl$i"osti mermera i *zdrhtalog to&a "ode
Rims&i tra"erti)s&i &ame) !redsta"l$a o&ol)ost
&o$o$ se baro&)i *&*s s la&o(om !riilago.a"a, *
!ot!*)osti sh"ati"'i "red)ost 0orme 'to !roisti,e
iz !rocesa &o$i ot&ri"a *)*tra')$i -i"ot &ame)a
izra-e) $as)om slo$e"ito'(* i !rome)l$i"om igrom
!ora, te ga *s"a$a &ao $eda) od s"o$ih )a$"a-)i$ih
res*rsa materi$ala Ta$ &ame), &o$i $e da)as
!ocr)eo i )agrize) z*bom "reme)a i )a mestima
gde $e izliza), glada& &ao slo)o"a,a, treba
zamisliti * s"o$ to!lo$ beli)i &o$* dobi$a ,im se
is&le'e >"a$ ra!a"i &ame) tre!era"ih i"ica,
izbrazda) )e!ra"il)im te&*(im mrl$ama bio $e,
!ored maltera, ta)&e zaobl$e)e cigle bo$e slame i
)eobra.e)e cigle )a$'ire i gr*be te&st*re sa
gi!sa)im !*&oti)ama, omil$e)i materi$al, &ori'(e)
* s"im s"o$im oblicima "ibraci$e i ,a&, &a&o
!o&az*$* trago"i * dr*gom red* + 1aria della
Pace, i * !ra"cima 'to ih )ago"e'ta"a$* "e)at*re
&o$e s* * o"om sl*,a$* simetri,)o ras!ore.e)e
7ihromi$a slo)o"a,a2slamasta bo$a cigala i
tra"erti)ca s$edi)$*$e se, )aro,ito *
osam)aestom "e&*, s dihromi$om slo)o"a,a2
s"etlosi"o, &o$a $e )a$,e'(e &od maltera, do&
goto"o !ot!*)o )esta$e s!a$a)$em "*l&a)s&og
&ame)a i clgle, &o$e $e ta&o ,esto * 'es)aestom
"e&*
5 s"om rims&om iz"or*, baro&)a arhite&t*ra,
za razli&* od sli&arst"a i "a$arst"a i za razli&* od
s"o$ih e"ro!s&ih !rimera $e *met)ost &o$a )e
odgo"ara zahte"ima $ed)e &lase, sh"a(e)e *
smisl* a*to)om)og !otro'a,a !roiz"oda, "e( se
!re od)osi )a deli&at)e od)ose izme.* raz)ih
&lasa &o$i se )e mog* !od"rg)*ti shematizaci$i
4ara&teristi,)a razli,itost )i"oa &o$*, * zlat)om
razdobl$*, )alazimo izme.* religioz)ih i
*rba)isti,&ih tema s $ed)e stra)e i aristo&rats&iih
!ri"at)ih s dr*ge, obele-a"a $as)* cez*r* *
od)os* )a !rethod)* !rod*&ci$* &ada se, )a
!rimer, &"alitati")o istra-i"a)$e *sredsre.i"alo
i)a tem* "ile i *)*tra')$e de&oraci$e !alata i
os"etl$a"alo !rirod* !roblema i&o$e s* !o&re)*li
l$*di iz ge)eraci$e 163H godi)e = Borromi)i,
Ber)i)i, 1ichela)gelo, itd 2 prim. prir.L Ti !ro2
blemi se od)ose )a tra-e)$e $edi)og $ezi&a &o$i $e
!ro"erl$i" * 0*)&ci$i s"o$ih "red)osti *)i"erzal)e
&om*)i&aci$e Te& mo$e se &)$ige, !isao $e
"itez 1ari)o, )a!isa)e !roti" !ra"ila, !roda$* !o
deset '&*da !o &omad* o)ima &o$i to sebi mog*
doz"oliti, a o)e &o$e s* imale doz"ol* s&*!l$a$*
!ra'i)* !o !olicama Rims&i baro&)i $ezi&
zahte"a istica)$e grads&e arhite&t*re &o$a (e
&oristiti s"a sredst"a da bi izaz"ala s)a-a) *tisa&
)e samo &od z)alaca i !ro0i)$e)ih, "e( i &od
,o"e&a s *lice Politi,&i !rogram "lada$*(e &lase
da !a-)$* !*&a !ri"*,e le!im !rizorima grads&og
-i"ota, * $ezi,&om )a!or* *met)i&a !osta$e -el$a
za *)i"erzal)om &om*)i&aci$om, dis&*rs raz*.e)
)a "i'e !rist*!a,)ih )i"oa ta&o da zadr-a"a
z)a,e)$e i bogatst"o &a&o za &*lt*r)og ,o"e&a
ta&o i za )a$!o)iz)i$eg !osmatra,a, a ,esto *
s"om a*to)om)om !odr*,$* !osta$e 0i&ci$a ili
!roro,a)st"o $ed)og dr*&,i$eg, h*ma)i$eg
dr*'t"a
>$a.e) zbog te'&o(a )a &o$e $e )ai'ao )$ego"
!ro$e&t za Lo*"re, Ber)i)i $e * Pariz* go"orio da
a&o $e )e&o * Rim* )e!ra"eda), to s"a&a&o
)i$e !*bli&a Borromi)i * )e&im s"o$im delima, a
)aro,ito * de&oraci$ama, !o&az*$e !ri"r-e)ost
lombardi$s&im za)ats&im tradici$ama, 'to im da$e
iz"esta) )arod)i !riz"*& 5 st"ari, o) te-i
!oisto"e(i"a)$* &*lt*r)e i )arod)e tradici$e, &ao
'to !o&az*$e )$ego"a stal)a s!osob)ost da
!reobli,i za)ats&e remi)isce)ci$e Mgzaltira)$e
6
$ed)e "red)osti izrade &o$a !osta$e bogatst"o i
-i"ot)ost 0orme, s*!rotsta"l$a)$e "red)osti
materi$e &o$a osta$e razmeta)$e )adl$*ds&om
mo(i )o"ca !redsta"l$a, *ostalom, )$ego"*
*)*tra')$* !olemi&* ro.e)* iz &las)og *be.e)$a
"eza)og za !ra&ti,)* delat)ost &o$* $e oba"l$ao *
s"o$im !r"im rims&im godi)ama i za ,"rst
e&o)oms&i smisao i&o$im se r*&o"odio * s"o$o$
!ro0esio)al)o$ !olitici Ei"ot gradili'ta za )$ega
!redsta"l$a tre)*ta& * &o$em se is!*)$a"a !roces
!ro$e&to"a)$a, * &o$em ,i)iti !osta$e &ole&ti")a
o!eraci$a, !risa) razgo"or *smere) za$ed)i,&om
cil$* >"a &lima d*bo&o *ti,e )a delo i )a
)$ego"e &om*)i&ati")e osobi)e $er $e )$ego"a
&o)0ig*raci$a !lod s*sreta izme.* ma$storst"a
rad)i&a i re"ol*cio)ar)og streml$e)$a arhite&te
Ta&o se, do& $e sam !roblem metoda do"ede) *
!ita)$e, !a-)$a *sredsre.*$e i )a re'a"a)$e
"eoma &oris)ih !roblema, )*de(i !ra&ti,)a
ire'e)$a &o$a delo ,i)e &om*)i&ati")im i !o*,)im
te&stom ,a& i )a strogo teh)i,&om )i"o*, &o$i )e
i)teres*$e samo &*lt*r* &riti,ara i ista),a)ih
d*'a, "e( i &*lt*r* za)atli$e, rad)i&a >"a$
mi)or)i "id Borromi)i$e"e ba'ti)e, "eza) za *&*s
i i)terese $ed)e &ategori$e rad)i&a !o&azao se
)a$"ital)i$im * *s&om rims&om "ido&r*g* 5
!r"im godi)ama osam)aestog "e&a, &ada $e
rea&cio)ar)i talas &lasicista zame)ilo !o)o")o
la)sira)$e Borromi)i$e"og go"ora, &ada $e Pozzo
* s"om tra&tat* )a!isao strast"e)* odbra)*
lombardi$s&og ma$stora i moder)ih arhite&ata
&o$i se *s*.*$* da )a!ad)* ortodo&si$* dre")og,
iz starog z)a)$a i s!rem)osti "e( osetl$i"e i
sa*,es)i,&e rad)e s)age ra.a se !ra"i !ra"cati
)arod)i $ezi& &o$i a*te)ti,)o izra-a"a "red)osti
tes)o !o"eza)e za s"a&od)e")i -i"ot )a$)i-ih
slo$e"a Rim * tom tre)*t&* "i'e )i$e "eli&a
!oliti,&a sila i !a!e se *zal*d)o *!i)$* da
odbra)e *gled &o$i $e a!sol*tisti,&a !oliti&a
e"ro!s&ih dr-a"a do"ela * !ita)$e8 a&ademi$a
+"etog L*&e -elela bi da s!asi *)i"erzal)ost
rims&e &*lt*re !ribega"a$*(i &o)zer"ati")om
d*h*8 ali "i'e )ego * hlad)im 6o)ta)i)im
"e-ba)$ima i !leme)itom 6*gi)om &om!romis*
isti)a o"og grada ogleda se * !*,&o$ l$*!&osti
$ed)og +ardi$a )a *stalasa)om ste!e)i't*
N!a)s&og trga, * smelo$ i rados)o$
:al"assori$e"o$ !oezi$i, * !ro"i)ci$s&om ali
a*te)ti,)om malogra.a)s&om *&*s*
Rag*zzi)i$e"og malog trga zarade !pia""etta
del uadano#.
1a &o$i odgo"or da se da, )a !ita)$e o soci2
$al)o$ *met)osti baro&a, treba imati )a *m*
"red)ost i&o$* rims&om grads&om !rostor* da$e
&ara&teristi,)a e&stro"ert)ost mi)or)e grad)$e,
)astale s )amerom da b*de &it)$asta s!ol$a')$a
ode(a &o$o$ (e biti !odre.e)o s"e ostalo
+te)dhal go"ori o tome &a&o rims&im &*(ama
)edosta$e bilo &a&"o gre$a)$e i o obi,a$*
Riml$a)a da, ,a& i zimi, goto"o ceo da) !ro"ode
)a *lici &a&o bi se ogre$ali )a s*)c* Ces*m)$i"o,
baro&)o gra.e"i)arst"o, siroma')o )ame)s&im
*)*tra')$im !rostorima, osim * !alatama i cr&"a2
ma, !re s"ega igra )a &ole&ti")e "red)osti, )a
boga(e)$e *rba)og !rostora i )a di$alog izme.*
gra.e")ih $edi)ica Proces !reobra-a$a i
!rilago.a"a)$a sred)$o"e&o")ih (eli$a * starim
grads&im ,et"rtima i !re&"ali0i&o"a)$e slaba')og
re)esa)s)og t&i"a "iso&ih ,et"rti ima za$ed)i,&i
ime)itel$ * s*!til)om s&lad* !ro!orci$a i
tre!ere)$* s"etlotam)og, &o$em baro&)i ar2
hite&to)s&i go"or da$e ot"ore)e i elasti,)e mo2
d*le ;s&*st"a z)a,a$)i$ih rado"a, bit)ih *rba)i2
sti,&ih zah"ata, &ao 'to s* recimo )o"e 0asade
cr&a"a, !re)ose se * s&rom)i$em "id* * ista)2
,a)e *rba)isti,&e zah"ate a)o)im)ih graditel$a
&*(a 4*(a * )a$am i !orodi,)a &*(a, &o$a $o'
*"e
i
& o!sta$e * !redgra.ima, )e mo-e a da )e
b*de "ari$aci$a $edi)st"e)e teme &o)ti)*ira)e
zid)e !o"r'i)e, is!*)$e)e ritmi,)im ot"orima
!ore.a)im * redo"e i st*bo"e, gde )aizme)i,)o
!re"lada"a$* st*bo"i !ostig)*ti !rod*-a"a)$em i
me.*sob)im !o"ezi"a)$em !rozora * "erti&al* ili
horizo)tal)i redo"i )agla'e)i obele-e)im
s!rat)im &o)str*&ci$ama )a 0asadi ili seri$ama
!o"eza)ih !ara!eta <a&o)i agregaci$e malo se
me)$a$* i od)ose se )a moti"e &o$i se *me(* *
o"e )izo"e da bi se &oordi)irao )$iho" ritam i
!a*ze 5 stambe)e zgrade se ret&o *"odi s!o2
me)i,&a temati&a, ali &ada do toga do.e o"a
&o)tami)aci$a st"ara e0e&te s ,*d)im e!s&im
)abo$em, &ao iz )arod)e !ri,e, &a&a" $e recimo
sl*,a$ s &*(om * :ia 6ossa )a Traste"er* ili
o)om * Borgo Pio, )a *gl* :ia 6alco
Klasicizam i barok
+ta" !rema &lasici &o$i se st"ara &od !rota2
go)ista rims&e &*lt*re o&o 163H godi)e )i$e $e2
d)oz)a,a)8 'ta"i'e, *!ra"o se !o tom !ita)$*
a)titeza Ber)i)i2Borromi)i !o&az*$e &ao )a$radi2
&al)i$a i )a$odl*,)i$a 4l$*, za d"osmisle) sta"
!rema &lasici * !r"im godi)ama sedam)aestog
"e&a )*de )am 1o)ta)o"e &)$igie =&o$e $e ob$a2
"io 3iambattista +oriaL * &o$ima se, )*de(i za
!rimer !alate, slabo !oz)ate ili ideal)o
re&o)str*isa)e !a ,a& i ma'to"ito de0ormisa)e
stare gra.e"i)e, !r*-a alibi za )a$smeli$a
t*ma,e)$a &lasi,)og re!ertoara i deblo&ira)$e
sit*aci$e i)hibira)osti, a da se !ri tome )e )*de
!redlozi &o$i bi i'li dal$e od meha)i,&og
&ombi)o"a)$a 0ragme)ata *zetih iz ma)iristi,&e
ti!ologi$e, 5!r&os ,estom $a"l$a)$* a)omali$a
me.* 1o)ta)o"im modelima, celo&*!)o
7
istra-i"a)$e s !o,et&a sedam)aestog "e&a, a&o
)e ra,*)amo "eli&e ma$store, *sredsre.e)o $e
)a bo$a-l$i"o &o)tami)ira)$e d"a$* !la)imetri$s&ih
ti!o"a &o$e $e razradila re)esa)s)a '&olaB
ce)tral)og i lo)git*di)al)og Ta &o)tami)aci$a, ili
bol$e re,e)o $*&sta!ozici$a, obi,)o se sasto$i *
meha)i,&om &origo"a)$* s&lo!a zgrade s
lo)git*di)al)om salom, !ostig)*tom e&s!licit)im
)az)a,a"a)$em !o!re,)e ose &o$a hi$erarhi$s&i
razd"a$a sred)$e &a!ele ot"ore)e )a bo&o"ima
T* shem* )alazimo * + Teresi di #a!rarola
3erolama Rai)aldi$a, * Torria)i$e"om +
6ra)ceso da Paola, * Pe!erelli$e"im + Brigidi i
+ +al"atore i) #am8!o, a do-i"e(e a*to)oma)
!oets&i izraz * reme&2del* + 1aria i) #am!itelli
>"om meha)i,&i si)teti,&om re'e)$* treba
!ridr*-iti is&*st"o Rosati$a * + #arlo di #ati)ari,
&o$e (e #orto)a !re*zeti * +"etom L*&i, ali
te-e(i &ore&ci$i ce)tri,)og sistema ost"are)o$
ta&o 'to $e atro0irao tra)s"erzal)o &rilo, a
al!sidal)o$ zo)i dao hi$erarhi$s&i di0ere)cira)*
"red)ost
#orto)i)o istra-i"a)$e !olazi od o"og
!osled)$eg !o&*'a$a orga)s&og sta!a)$a i )*di
)$ego"o ob)o"l$e)o &riti,&o t*ma,e)$e
!ot&re!l$e)o zrelom il*zio)isti,&om &o)ce!ci$om
ali * s*'ti)i $o' blis&o )esig*r)ostima ma)irista
Ber)i)i se * !r"o$ !rilici &o$a m* se !r*-a da se
s*o,i s temom cr&"e, * &a!eli Tri$* &ral$e"a *
cr&"i Pro!aga)da 6ide, )ado"ez*$e )a is&*st"a s
&ra$a 'es)aestog "e&a s eli!ti,)im shemama,
os!ora"a$*(i )$iho"o !re0ere)ci$a;)o &ori'(e)$e
d*- gla")e ose, ali osta"l$a$*(i )e!rome)$e)om
"red)ost za"r'et&a8 te& Borromi)i, od samog
!o,et&a, s re"ol*cio)ar)om odl*,)o'(* )a!ada
os)o")i !roblem orga)izaci$e gra.e"i)e, *"ode(i
)o" $ezi& )eo!hoda) da bi !rerada modela
!restala da ima obele-$e hiro"ite $*&sta!ozici$e ili
&ore&ci$e "e( da bi !o!rimila !rirod* di$ale&ti,&e
si)teze
9&o s* Ber)i)i i Borromi)i * !r"o$ mladosti
$edi)st"e)i o&o teme &r*)e baldahi)a, &ada
st"ara$* "ez* izme.* $ezi&a s&*l!t*re i $ezi&a
arhite&t*re i temi st*ba i s"oda da$* )o"a di)a2
mi,&a t*ma,e)$a, Borromi)i i Pietro da #orto)a
s* $edi)st"e)i * !re*zima)$* 1ichela)gelo"e
&riti&e *!*(e)e &a)o)s&o$ 0il&sira)osti reda, &ada
* 0*)&ci$i s"etlosti iscrta"a$* )o"e *&rase i
!ro!orci$e
5 razli,ito$ meri, !r"e)ci s"a&og od o"ih tri$*
ma$stora !redsta"l$a$* $as)e do&aze o &rizi
!ra"ila, &rizi )a &o$* $e 3iorda)o Br*)o "e( bio
*&azao * $roici %urori gde Ta)sillo &a-e da
!oezi$a )e )asta$e iz !ra"ila, osim !*&om sl*2
,a$)o'(*8 ali !ra"ila )asta$* iz !oezi$eB me.*tim
ima o)oli&o rodo"a i "rsta isti)s&ih !ra"ila &oli&o
ima rodo"a i "rsta isti)s&ih !es)i&a >"o$ t"rd)$i
odgo"ara !ateti,a) !roglas iz >!*s
Architectanicum& %a se sig*r)o )e bih latio te
str*&e s cil$em da b*dem samo !re!isi"a,, ia&o
z)am da se, &ad se izmi'l$a$* )o"e st"ari, te&
m)ogo &as)i$e *bir* !lodo"i so!st"e)og tr*da
Problem "i'e )i$e * tome ho(e li se o!o)a'ati
a)ti&a da bi se ob)o"ila izg*bl$e)a ra")ote-a,
"e( * tome da se )as lede)o bogatst"o !o"e(a
)e samo margi)al)im ot&ri(ima, iz*zecima od
!ra"ila, toli&o dragim ma)iristima, )ego i
radi&al)im metodolo'&im i)o"aci$ama &o$e mog*
da *tr* !*t )o"o$ &*lt*ri
4l$*, o"e i)o"aci$e le-i * ide)ti0i&o"a)$*
s!eci0i,)og !arametra * od)os* )a &o$i se s"r2
sta"a !roces smi'l$a)$aB to $e !rostor sh"a(e)
&ao mesto l$*ds&og is&*st"a i isto"reme)o &ao
)e'to g*sto, teles)o, 'to se mo-e modelirati
delo"a)$em )a omota, elasti,)im sredst"om
geometri$e >"a$ teles)i !rostor $e !ro$e&ci$a
l$*ds&og !ris*st"a iz &o$eg -elii da iz"*,e
ose(a)$e !*lsira$*(e -i"ot)osti8 a &a&o s* i *)*2
tra')$i !rostor i "a)$s&i !rostor, &o$i $e o!et
*)*tra')$i !rostor grada, )abi$e)i o"om
"ital)o'(*, )$iho"o !o"ezi"a)$e !re&o 0asada i
ot"ora !osta$e &l$*,)o !ita)$e arhite&t*re Prozori
i zido"i !osta"l$e)i izme.* o"ih d"a$* tabora *gi2
ba$* se da bi !redsta"ili osmoz* i !ro-ima)$e
izme.* d"a$* mome)ata grads&og !rostora
Pore.e)$e s r*&ama &o$e zo"* * zagrl$a$ &o$e $e
Borromi)i izabrao za 0asad* 6ili!!i)i$e"ih, a
Ber)i)i &as)i$e !re*zeo za trg +"etog Petra, i)2
di&ati")o $e za o"o &om!o)o"a)$e !o !rostor)im
celi)ama 5 sredi't* 0asade, ob$a')$a"a
Borromi)i * 'pus Architectonicum, izbo,i)a
!redsta"l$a gr*di, do& ra',la)$e)a &rila !redsta2
"l$a$* r*&e sa zglobo"ima8 $ed)om oba"i$a$*(em,
ce)tri!etal)om s"et* ta&o se, !re&o ce)tral)e
&o)"e&s)osti, s*!rotsta"l$a izbo,e)ost zgrade
&o$a *&az*$e )a tem* *)*tra')$eg !rostora
Potreba da se !rostor)a &o)0ig*raci$a arhite&t*re
!o"e-e sa -i"ot)im ritmom )alazi odgo"ara$*(i
izraz i * Ber)i)i$e"o$ doset&i s bo,)im
!ro'ire)$em "idi&a, &o$a ga )a"odi da izme)i
li)i$* &ori'(e)$a eli!se i s*geri'e m* &ra$)$e
smele sheme 1o)tecitori$a i !r"og !ro$e&ta za
Lo*"re * godi)ama zrelosti &ada (e, )eodl*,a)
izme.* &lasicisti,&og i baro&)og !rist*!a *
s"o$im d"osmisle)im !remisama, iz o"e
!roti"re,)e )a!etosti st"oriti s"o$a reme&2dela
Prostor)o istra-i"a)$e $e magistral)i !*t )a
&o$em se raz"i$a rims&a debata, !a i * s"o$im
)asta"cima * osam)aestom "e&*, )aro,ito *
*rba)isti,&im zah"atima &o$i se &re(* od deli2
&at)og Rag*zzi)i$e"og &om!o)o"a)$a '*!l$i)a i
di$ago)al)ih izbo,i)a * + ;g)azio, !re&o "erti2
&al)og !o"ezi"a)$a, * tro$)om ritm*, ste!e)i'ta
)a N!a)s&om trg*, do s!e&ta&la 0o)ta)e Tre"i
&o$i ob*h"ata celo &l*!&o o&ol)ih *li,ica8 * s"im
o"im sl*,a$e"ima, !oeti&a !rili&e tri$*m0*$e )ad
O
s"a&om stati,&om *!or)o'(* a!rioristi,&ih
!ra"ila
>"o sa-eto )a"o.e)$e os)o")ih str*&t*ra )a
&o$e se osla)$a &*lt*r)a debata sadr-i samo ge2
)eral)e )ago"e'ta$e istori$s&og is&aza, &o$i $e
$edi)i "al$a) i !ro"erl$i" $er se od"i$a a)aliti,&i *
dire&t)om &o)ta&t* s te&sto"ima Bilo $e i!a&
!otreb)o od samog !o,et&a iz$a"iti da $e rad)a
hi!oteza &o$om se r*&o"odi o"a$ )a' !regled
*smere)a &a tome da se, *)*tar slo-e)og i
!roti"re,)og )iza !o$a"a &o$e obele-a"a$*
&*lt*r)* !rod*&ci$* Rima * hro)olo'&om ras!o)*
izme.* 16HH i 17KH godi)e, izd"o$i li)i$a
-i"ot)og raz"o$a &o$a, !olaze(i od !remisa 'to s*
ih !osta"ili ma$stori, !re&o ras&ida i
dis&o)ti)*iteta, origi)al)o )asta"l$a )$iho"a
istra-i"a)$a, ali * s"e )eiz"es)i$im *slo"ima
*sled dogmats&e rea&ci$e 'iro&ih slo$e"a
&*lt*r)ih &r*go"a )a$bli-ih !oliti,&o$ mo(i Posle
!lod)ih re'e)$a, * mi)or)om to)*, a)hite&ata
&ao 'to s* 7e Rossi ili 3herardi, * osam)aestom
"e&* dolazi do b*.e)$a istra-i"a,&og i
!*stolo")og d*ha, ali samo )a&rat&o 4o)&*rs
za + 3io"a))i i) Latera)o iz 173A godi)e
obele-a"a izo!a,*$*(i *tica$ a&adems&e &*lt*re i
li&"idaci$* $ed)og $o' :ital)og !o&reta, )e !re&o
&riti,&e debate "e( !omo(* i)triga i "e,)og
!ozi"a)$a )a )a,elo a*toriteta tradici$e ;stori$a
baro&)e &*lt*re, !ro"ere)a * s"om "reme)* i *
s"o$o$ l$*ds&o$ dosled)osti, za"r'i(e se gor&om
&o)stataci$om o a!s*rd)om rasi!a)$*
i)tele&t*al)ih e)ergi$a i *met)i,&ih &"aliteta &o$*
$e )amet)*la &lasicisti,&a resta*raci$a
Ceob$a')$i"i )esta)a& ge)i$al)e li,)osti &ao 'to
$e 3abriele :al"assori &o$i $e, !o'to $e s$a$)o
!olo-io is!it )a !alati 7oria, !risil$e) )a d*go
(*ta)$e ili )a rad )a !ot!*)o )e"a-)im
gra.e"i)ama, !redsta"l$a gra)i,)i sl*,a$ o"ih
rasi!a)$a &o$a da$* sli&* o e)dems&im o!as)os2
tima rims&e &*lt*re, *"e& -el$)e da &ristalizira *
smrt ii a)tiistori$s&e 0orm*le o)o )asle.e a)ti&e
&o$e baro&, sa st"arala,&im d*hom, )i$e t*ma,io
&ao !ro'lost "e( &ao istori$* &o$* treba &o)&ret)o
)asta"ati
+a s"o$om ambici$om da iz"r'i "eli&* si)tez* *
&o$o$ (e se za$ed)o s &lasi,)im *,e)$em ste(i
eleme)ti gots&e tradici$e i dale&i oblesci te&
*!oz)atih dr*gih &*lt*ra, &*lt*ra baro&)og grada,
!oseb)o * s"om boromi)i$e"s&om "rh*)c*,
!redlagala $e !oima)$e arhite&t*re &ao disci!li)e
sli,)e )a*ci, * &o$o$ bi s"a&o mogao dati s"o$
origi)ala) do!ri)os &ao dodata& i orga)s&*
do!*)* !rote&lih is&*sta"a, )adogra.*$*(i $ed)*
"eli&* &ole&ti")* gra.e"i)*
Pr"a saz)a)$a, !i'e Pascal * !redgo"or*
s"om tra&tat* o !raz)i)i, &o$a s* )am stari
!r*-ili, !osl*-ila s* )am &ao ste!e)ici &o$ima
(emo se !o!eti do s"o$ih, i ba' zato mi im d*2
g*$emo t* )admo( &o$* imamo )ad )$ima, $er &ad
s* se o)i *zdigli do datog sta!e)a &o$i s* )am
!re)eli, )ama $e bio !otreba) mali )a!or da se
!o!)emo $o' "i'e PQ Ti &o$e mi )azi"amo
starima za!ra"o s* bili )o"i za s"e i o)i s* *
!ra"om smisl* sa,i)ili deti)$st"o l$*ds&og roda8 a
&a&o smo mi )$iho"im z)a)$ima dodali is&*st"o
"e&o"a &o$i s* !ro'li !osle )$ih, * )ama se sada
mo-e )a(i ta dre")ost &o$* &od dr*gih !o't*$emo
PQ
(e protivree)i starima, mi mo*emo tvrditi
suprotno od onoa +to su oni ovorili.
+misao baro&)e re"ol*ci$e le-i *!ra"o * o"om
di$ale&ti,&om &o)ti)*itet* s !ro'lo'(* ,i$i se d*h
mo-e !o'to"ati samo a&o se od )$ega s"es)o
od"o$imoB l molim da se setite, !i'e Borromi)i,
&ada "am se !o)e&ad *,i)i da se *dal$a"am od
*obi,a$e)ih )acrta, da $e 1ichela)gelo, &ral$
arhite&ata, re&ao da o)a$ &o sledi dr*ge )i&ada
)e ide )a!red %edi)o odri,*(i se a!odi&ti,&ih
)egaci$a, ci&li,)ih !o"rata&a, resta*raci$a,
arhite&t*ra mo-e ste(i dosto$a)st"o )a*&e za
&o$* str!l$i"o bezli,)o istra-i"a)$e i )a$ge)i$al)i$a
i)"e)ci$a )is* "i'e &o)tradi&tor)i "e(
&om!leme)tar)i !olo"i istog !ol$a :eli&i
do!ri)os baro&)og Rima bio $e * tome da $e i)2
tele&t*al)om e)ergi$om, hrabro'(* i !at)$om &o$e
(emo mo(i !ro"eriti za!o,eo i "odio bit&* &o$a $e
i da)as * to&*, a &o$a se mo-e sa-eti
Baco)eo"im re,iimaB 5 st"ari, $a sta"l$am * !o2
&ret st"ar)ost &o$* (e dr*gi is&*siti PQ $a )isam
lo"ac )a sla"* )iti -elim da os)*$em se&t* &ao
'to to ,i)e herezi$arsi PQ tra-imo da l$*di sami
*zm* *,e'(a * )a!orima &o$e $o' treba *lo-iti
Manirizam, barok, neoklasicizam
Fi!oteza o ideal)o$ *sagla'e)osti )amera
med* *met)icima &o$i del*$* * Rim* * o)om
hro)olo'&om razdobl$* &o$im se ba"i o"a &)$iga,
)e odole"a d*bl$o$ a)alizi i mi smo od samog
!o,et&a odbaci"ali da to )ago"estiimo Po&*'a$
da )a o"im stra)icama ide)ti0i&*$emo teme &o$e
i)te)zi")o za)ima$* !rotago)iste te *met)i,&e
debate, ,a& i &ada se * s"o$o$ !rod*&ci$i ba"e
di"erge)t)im istra-i"a)$ima, im!licit)o !redsta"2
l$a !riz)a)$e !rili&e da se $o' &oristimo iscr!l$e2
)om &ategori$om baro&a 1e.*tim, mi o"de
!od baro&om ma)$e !odraz*me"amo )e&* "r2
st* d*ha "reme)a, o &o$em bi *met)ici !oste2
!e)o sticali s"est, a "i'e s&*! ide$a =,i$i se )a2
sta)a& mo-e istori$s&i istra-i"atiL &o$e !o&re(* i
!reobra-a"a$* odre.e)* &*lt*r*, oboga(*$*(i $e
)o"im metodama traga)$a i &o)str*&ci$e 0orme,
)o"im sredst"ima &om*)i&aci$e me.* ;$* dima
9
>)o obele-$e baro&a !o &o$em $e, "i'e )o
$edi)st"e) $ezi&, za$ed)i,&i ime)ilac m)o't"a
$ezi&a, "e( $e * samom !o,et&* "idl$i"o * rims2
&om is&*st"* &o$e o&o 163H godi)e i )i$e )i'ta
dr*go do s&*! &riti,&ih hi!oteza &o$e ili zah"ata$*
same temel$e &lasi,)e &*lt*re =Borromi)iL ili
os!ora"a$* )$e)e gra)ice i i)hibici$e, )*de(i
$ed)o 'ire ii a)tidogmats&o "i.e)$e8 te hi!oteze
*s!osta"l$a$* ide$* "odil$* za metodolo'&* re2
0orm* ili * ide$i o !rostor*, *zdig)*tom * !rota2
go)ist* !rdsta"e * od)os* )a &o$i se omota, i
masa &o$a $e !lasti,)a &o)0ig*rira$* &ao matrice,
ili * )o"o$ *lozi de&oraci$e i s!e&ta&*lar)o$ "ezi
izme.* tri$* li&o")ih *met)osti, ili / )a$zad / *
)asta"l$a)$*, sa sas"im )o"om odl*,)o'(*,
ma)iristi,&og istra-i"a)$a ti!ologi$a
Pri!ad)ost baro&)om tabor* mo(i (e da se
!ro"eri )a os)o"* &riti,&og !ris*st"a iz"es)e
*met)i,&e !o$a"e, od)os)o )$e)e s!osob)osti
da se !osta"i &ao )*-a) mome)at $ed)e od hi2
!oteza !reobra-a$a st"ore)ih * &*lt*ri tog "re2
me)a, do& (e se )e!ri!ada)$e baro&* !od*darati
s odbi$a)$em da se st*!i * &o)ta&t s ta&"im
hi!otezama !reobra-a$a, sa s&lo)o'(* da se tra2
dici$a sagleda"a !asi")o i o!rez)o
4o)ce!ci$a baro&a &ao debate i &ao !o&reta
* !ra"c* !l*ralizma cil$e"a )*-)o izis&*$e da *
&riti,&* o!eraci$* *"edemo !o$imo"e proresa,
kon"ervati"ma i reakci,e, a!stra&ci$e &o$e
dobi$a$* "red)ost $edi)o a&o, &ao 'to i $este )a'a
!ret!osta"&a, od*sta)emo od $ed)oz)a,)osti
baro&a, &o$a ga $e "e'ta,&i ,i)ila s*!rot)im !o2
lom &lasicizma s"ede)og )a si)o)im &lasi,)og
dogmatizma
Posto$i, me.*tim, "itala) baro&)i &lasicizam,
$as)o od"o$i" od &lasicisti,&e rea&ci$e, &o$i
!redsta"l$a )$ego"* s*!rot)ost i obele-a"a ,ita"
)iz )egati")ih $ezi,&ih is&*sta"a, ,esto )es!oso2
b)ih da !o!rime a*to)om)e "red)osti orga)s&e
celi)e a i!a&, !a i * sl*,a$e"ima &ada !roiz"ode
!o$a"e "iso&og &"aliteta, obdare)ih l$*ds&im
z)a,e)$em zatro"a)im sta"om !asi")osti i
)eraz*me"a)$a za "eli&e d*ho")e !*stolo"i)e
s"og "reme)a Baro&, * s"om s"o$em
m)ogostr*&om od"i$a)$*, )i&ada )e odbi$a da
b*de sh"a(e) &ao &o)ti)*itet &lasi,)e ba'ti)e,
&o$a za &*lt*r* tog "reme)a ima z)a,e)$e dr*ge
!rirode8 )o * !ita)$* $e di$ale&ti,&i &o)ti)*itet &o$i
)e !rih"ata !asi"a), dogmats&i &o)ta&t
zado"ol$a) !ro'lim ,ita)$ima i &odi0i&aci$ama,
&o)ti)*itet &o$i -eli da &ristali'e * 0orm*le )e
samo re,i "e( i si)ta&si,&a !ra"ila arhite&t*re
1alo $e arhite&ata sedam)aestog "e&a iz*2
,a"alo a)ti&* "i'e od Borromi)i$a, od &oga s*
)am ostali crte-i rims&ih 0ragme)ata, sli,)i
bele'&ama * s"es&ama arhite&ata ra)e
re)esa)se8 &riti,&i &o)ta&t s &lasi&om -i"l$i $e &od
)$ega )ego &od &lasi,)og Ber)i)i$a ili &od
&o)zer"ati"aca 1ar*scelli$a, Rai)aldi$a ili +ori$e8
!a i!a&, ta$ &o)ta&t, &o)&retizo"a) * ot&ri(*
Fadri$a)o"e "ile, !osta$e sredst"o za demisti0i&o2
"a)$e $ed)oz)a,)osti a)ti&e, za !o&*'a$ si)teze
* &o$i se mog* *&lo!iti i )e&i "ido"i gots&og
)asle.a 7r*&,i$i, *!ra"o s*!rota), $e &lasicizam
#arla 6o)ta)e, &o$i o"og a*tora !osta"l$a )a sa2
me i"ice baro&)og tabora, i &o$i &ao da $e -el$a)
da izma&)e razdobl$* d*ho")e re")osti, ot2
"ore)og traga)$a, da bi se )a'ao * bezbed)o$
l*ci a&adems&ih sig*r)osti
Razgo"or !osta$e te-i &a&o idemo od &lasici2
sti,&e rea&ci$e &a )eo&lasicizm* * !ra"om smi2
sl*, $er o"a$ !o&ret, )astao iz zahte"a za o,*"a2
)$em i &o)zer"aci$om, !re&o dostig)*(a
!ros"etitel$s&e &*lt*re, !oste!e)o sti,e i)tim)e
moti"aci$e &o$e oboga(*$* )$ego"o l$*ds&o
z)a,e)$e
5 rims&o$ &limi, "e( * ge)eraci$i iz 169H go2
di)e, &a&o * !ateti,)om !o&*'a$* 6*ge ta&o i *
rado"ima +al"i$a i :a)"itelli$a, )eo&lasi,)i ele2
me)ti s* d"osmisle)iB s $ed)e stra)e izra-a"a$*
stidl$i"ost i ta&ti,&o !rilago.i"a)$e *&*sa mo(2
)i&a, s dr*ge s"edo,e o "ital)o$ !otrebi za ra2
cio)alizmom 4ada s* ishodi o"e te-)$e "e-be
!o *zor* )a 'es)aesti "e& =)eo2'es)aesti "e&L
)a 0asadi + 3io"a))i dei 6iore)ti)i, )a sa&risti$i
+ 9gosti)a ili )a !alati Braschi, )edostata&
0ormal)og !la)a !od*dara se s ideolo'&im
siroma't"om i s&lo)o'(* &a &om!romis*8 ali
&ada )eo&lasi,)o !osta)e simboli,)a 0orma
moralisti,&og !rotesta, )$ego"i oblici, )astali &ao
s*!rotsta"l$a)$e baro&)im izra-a"a)$ima, * cil$*
!re&ida)$a )$ego"og istori$s&og to&a, !rih"ati(e
/ !roti")o s"im shemats&im a)titezama / )e&e
!o&reta,&e ide$e
>t"ore)o traga)$e za )o"im za&o)ima ra")o2
te-e !re&i)*(e se i te& (e !osle d*ge !a*ze !o2
)o"o o-i"eti * moder)o$ *met)osti8 ali hi!oteza o
b*r-oas&om grad*, sa sas"im )o"im ti!ologi2
$ama &om*)al)ih sl*-bi, !redsta"l$a(e "ital)o $e2
zgro debate i !arado&sal)o (e ma'tati
)eo&lasicizam &o$i )i$e &lasicisti,&i, )i$e
)ostalgi,a), "e( $e a*te)ti,)o re"ol*cio)ara)
?esto $a"l$a)$e izraza l$*ds&o z)a,e)$e, &o$i
smo &oristili &ao !arametar * oce)$i"a)$*,
izis&*$e da se )e'to e&s!licit)i$e !ozo"emo )a
metod* &o$* smo sledili * istra-i"a)$*, a &o$a )e
-eli da b*de !rime)a )e&e s!e&*lati")e este2
ti&e "e( &riti,&a metoda * *-em smisl*, rad)o
sredst"o za t*ma,e)$e &o$e s*del*$e * istori$i
;s!iti"a)$a 0ormal)ih as!e&ata &o$a se ,esto
$a"l$a$* * )a'em te&st* !oti,* iz *"ere)$a da se
$eda) od mome)ata &riti&e, i to o)a$ !o,et)i,
sasto$i * ,ita)$* 0ormal)e str*&t*re dela, s
)amerom da se ide)ti0i&*$* )$ego"e "red)osti or2
ga)i,)osti8 t* se !od orga)i,)o'(* !odraz*me"a
s"o$st"o &o$e se mo-e "ezati za !o$am -i"og
1H
orga)izma, )a,elo )*-)osti i&o$e reg*li'e "ez*
izme.* delo"a )a &o$e se delo mo-e ra',la)iti8
da&le, "red)ost )eod"o$i"a od &*lt*re !redsta"e i
od "iz*el)ih )a"i&a s"o$st"e)ih to$ &*lt*ri, ali
"red)ost &o$a ima toli&o dire&t)e "eze sa
meha)izmom !erce!ci$e da * "eli&o$ me)i osta$e
stal)a * relati")o d*gim "reme)s&im razdo2
bl$ima
Raz$a')$e)$e gra)ica !o$ma orga)i,)osti
dobi$a se a&o ga !ribli-imo 0izi,&om !o$m* ra")o2
te-e, &o$i se iz !odr*,$a stati&e !ro'ir*$e )a !o2
dr*,$e di)ami&e, zadr-a"a$*(i s"o$* "red)ost
>rga)i,)ost $e )e&a "rsta estets&e ra")ote-e
&o$a se *obli,a"a )a )a$razli,iti$e )a,i)e, ili *
$ed)oz)a,)osti 0i&s)e str*&t*re ili &ao !o"la'(e)i
mome)at )e&og !rocesa e"ocira)og * samom
del*, * )$ego"o$ "reme)s&o$ dime)zi$i Po2
z)a"a)$e ra")ote-e le-i i * os)o"i Polloc&o"e sli2
&e i * os)o"i Ra00aello"e 0res&e, mada $e )es*2
m)$i"o re, o "rstama ra")ote-e &o$e se te'&o
mog* me.*sob)o !orediti, i mada $e )es*m)$i"o
m)ogo la&'e iz"esti s&*! $ed)oz)a,)ih za&o)a
&om!ozici$e iz re)esa)s)og )ego iz moder)og
dela
;de)ti0i&o"a)$e orga)i,)osti do"ol$)o $e samo
da bi se *sta)o"ilo da li $e &oris)o )e&* !o$a"*
!od"rga"ati d*bl$em is!iti"a)$*, &o$im bismo do'li
do )e&e &lasi0i&aci$e i s*da #il$ ta&"og is!iti"a)$a
bi(e "ra(a)$e dela )$ego"om istori$s&om
&o)te&st*, dr*gim re,ima traga)$e za )$ego"im
od)osima sa sredi)om * &o$o$ $e )astaloB &oli&o
o)o d*g*$e to$ sredi)i i &oli&o se !rema to$
sredi)i !osta"l$a &ao 0a&tor !reobra-a$a i
)a!ret&a ;sto"reme)o, !odr*,$e i)tereso"a)$a
(e se !ro'iriti s dela )a )$ego"og t"orca, ili
'ta"i'e )a &r*g )$ego"e !rod*&ci$e * &o$em bit)o
mesto za*zima$* )ar*,ioci i i)s!iratori8 sa
orga)i,)osti (e se !ro'iriti )a metod* &o$om $e
o)a !ostig)*ta, a ta se metoda !o !ra"il* iz"odi
iz !ore.e)$a a*toro"ih ost"are)$a Ca ta$ (e
)a,i), !ored !roblema orga)i,)osti &ao ,i)a &o$i
ot&ri"a esteti,)ost !redmeta, biti ot&ri"e)i i
!roblemi )amere, !oeti&a, i stila, !roblemi &o$i (e
s "reme)om !o,eti *ra")ote-a"a$*(e da del*$* i
)a sam s*d o orga)i,)osti, !ot&re!l$*$*(i ga
!ro"erom &o$a (e biti * !ra"om smisl* istori$s&a
5 tom tre)*t&* )a$"e(eg !roblems&og ot"ara)$a
&riti,&e o!eraci$e zacrta"a se rasce! izme.*
rigoroz)e procene ,i$a $e )amera da re&o)str*i'e
"red)ost dela * od)os* )a &ori'(e)$e i oce)*
sa"reme)i&a, i transvalutaci,e &o$a !rih"ata da
is!ita i de$st"o dela iz"a) &*lt*r)og &o)te&sta *
&o$em $e )astalo %as)o $e, )a !rimer, da $e sam
)a,i) gleda)$a / da&le, t*ma,e)$a / )e&e
zgrade *slo"l$e) "iz*el)om &*lt*rom 5 tom s*
smisl* izrazito !ros"etl$*$*(e Ritt&oSero"e
stra)ice o re)esa)s)om sh"ata)$* !ro!orci$a
gde a*tor * $ed)osta")om od)os* izme.* d"a$*
merila ide)ti0i&*$e s"o$* ge)eraci$* &ao !roiz"od
"i'e ge)eraci$a * )iz* a ge)eraci$* 9rga)a i
Pa)o0s&og &ao *sredsre.i"a)$e )a !ers!e&ti"*
9li, &riti&a &o$a bi s"o$ &o)a,)i cil$ "idela *
0ilolo'&o$ re&o)str*&ci$i rea&ci$a &o$e $e )e&o delo
izaz"alo &od sa"reme)i&a za!ra"o bi bacila *
za!e(a& $eda) od s!eci0i,)ih "ido"a *met)i,&e
delat)osti, &o$i se sasto$i * tome da osim
)e!re&id)og !reobra-a"a)$a &o)"e)ci$a i $ezi,&ih
&odo"a do!*sti i &om*)i&aci$* izme.* razli,itih
ge)eraci$a i ci"ilizaci$a, omog*(e)* 0a&torima
tra$a)$a l$*ds&e &*lt*re
Ca*,)a re&o)str*&ci$a istori$s&og od)osa iz2
me.* dela i )$ego"ih &oris)i&a * istom "reme)*,
sa,i)$e)a * radio)ici &riti,ara, &a&o bi se ta$
od)os s*!rotsta"io &o)&ret)om i a&t*el)om od2
)os* o)oga &o del* !rilazi &roz 0ilter so!st"e)e
sas"im dr*&,i$e &*lt*re sli&e, $e &oris)a i
raz$a')$a"a$*(a o!eraci$a !od *slo"om da )i$e *
!ita)$* !*&a s*!stit*ci$a "e( s*o,e)$e i
i)tegraci$a %edi)o (e se ta&o )a "al$a) )a,i) i
*)a!red iimati * "id* "red)ost date hi!oteze za
s"a&o *met)ii,&o delo, i mo(i (e da se ot&ri$* ob2
$e&ti")e !ret!osta"&e za istori$s&i s*d 5 !ro2
ti")om (e s"a&a e!oha, sh"a(e)a &ao a*to)om2
)a i zat"ore)a, o!reml$e)a so!st"e)om ogradom
&o)"e)ci$a &o$e $e od"a$a$* od )a'e sada')$osti,
ostati ostr"o &o$em* se mo-e !ri(i $edi)o
sredst"ima $alo"e 0ilolo'&e radoz)alosti
+*d iz"odi" iz &riti,&og !ost*!&a &o$i bi, osim
!re!oz)a"a)$a orga)i,)osti !odraz*me"ao i )$e2
go"* !ro"er* &roz a)aliz* istori$s&og &o)te&sta,
&ao i )$ego"o *&la!a)$e * sa"reme)* !ers!e&2
ti"*, )e(e biti s*d osloba.a)$a ili os*de )ego (e
z)a,iti sme'ta)$e dela * &r*g * &o$em se l$*ds&i
cil$e"i "i'e )e mog* odeliti od 0ormal)og *gleda
delaB delo se, da&le, "i'e )e !osmatra &ao )e'to
druo, )e!o"rat)o t*.e ,o"e&o"om -i"ot*
7r*gim re,ima, i)tegral)o sagleda"a)$e z)a2
,e)$a dela, &o$e !rih"ata mog*()ost )$ego"og
delo"a)$a i "a) gra)ica &*lt*re * &o$o$ $e )astalo,
do!*'ta da * s"o$ s*d rei)tegri'emo i !arametre
&o)zer"aci$e, !rogresa i rea&ci$e, a da !ri tom )e
*!ad)emo * e"ol*cio)isti,&* d"osmisle)ost
!oziti"izma, $er ti !arametri )is* "eza)i za )e&*
"a)istori$s&* 0i)alisti,&* "izi$* -i"ota obli&a,
"e( s* mog*()ost da "eli&e hi!oteze
!reobra-a$a &*lt*re !ri&*!imo * )$iho"om
)asta$a)$*, ta&o da * s"a&om del* oce)$*$emo
)$ego"o l$*ds&o z)a,e)$e
5 s"etl* o"e metodolo'&e digresi$e, ,itaoc* (e
biti la&o da sh"ati za'to smo se * a)alizi
o!redelili za &ategori$e &o$ima baratamo, a !ose2
b)o za'to !rida$emo z)a,a$ izrazima &ao 'to s*
&lasicizam, ma)irizam, baro&,
)eo&lasicizam, &o$i oz)a,a"a$* &oag*laci$* *
$edi)st"e)* 0orm*laci$* ide$e i te-)$e &adre da
!othra)e debat*, da izazi"a$* bit&e i
11
!o!*lar)osti, !re&o &o$ih se &re(e i !reobra-a"a
)a,i) mi'l$e)$a, "i.e)$a, st"ara)$a *met)i&a
+*diti s ta,&e gledi'ta $ed)e od o"ih &ategori$a,
!o)a'ati se &ao s"e'te)i& $ed)og a posteriori
re&o)str*isa)og !o&reta, z)a,i !osta"iti se iz"a)
istori$e <adata& &riti,ara $e !re da !roce)i do
&o$e s* mere o"i !o&reti, o"e eti&ete, do)osili
s"etlo, )a,i) za !o"e(a"a)$e li !rod*bl$i"a)$e
-i"ot)og is&*st"a8 do &o$eg s* mome)ta
zadr-a"ali "red)ost !odstica$a a &ada s*,
)a!roti", izg*bili s"o$ !rogresisti,&i )abo$
%ed)om $e, &a-e 1arT * 'samnaestom
brimeru -u,a .onaparte, Fegel !rimetio &a&o se
s"i "eli&i istori$is&i doga.a$i i li,)osti de'a"a$*, da
ta&o &a-emo, d"a !*ta <abora"io $e da dodaB
!r"i !*t &ao tragedi$a, a dr*gi !*t &ao 0arsa 5
/ritici politike ekonomi,e doda$eB ;stori$a $e
radi&al)a i !rolazi &roz m)oge 0aze &ad )e&* sta2
r* 0orm* od"odi * grob 4ra$)$a 0aza )e&e
istori$s&e 0orme $e )$e)a &omedi$a 3r,&i bogo"i,
!r"i !*t tragi,)o ra)$e)i )a smrt * Mshilo"om
'kovanom Promete,u, morali s* $o' $ed)om, )a
&omi,a) )a,i), *mreti * L*ci$a)o"im di$alozima
<a'to se istori$a o"a&o !o)a'aD 7a bi se
,o"e,a)st"o s "edri)om rastalo od s"o$e
!ro'losti
l ma)irizam, i baro&, i )eo&lasicizam ima$*
s"o$ tragi,)i mome)at i s"o$* 0ars*8 ali )as !re
s"ega za)ima &a&o (emo !ro"eriti o"a zbi"a)$a i
do"esti ih * od)os !rema so!st"e)o$ istori$s&o$
!ers!e&ti"i, +h"atiti za'to )as *met)i,&e !o$a"e
)astale * tim &*lt*rama i dal$e za)ima$*, )e
samo &ao !o"odi za razmi'l$a)$e i estets&o
*-i"a)$e, "e( &ao ot"ore)i !roblemi &o$i $o' )is*
iscr!l$e)i, &ao !ita)$a )a &o$a $edi)o mi, hic et
nunc, )a$zad mo-emo da odgo"orimo
5o,iti s!eci0i,)ost )e&e *met)i,&e ci"ilizaci$e
z)a,i !re s"ega razl*,iti )$e)e osobi)e od o)oga
'to $o$ !rethodi i slediB razaz)ati )$e)o
$edi)st"e)o i )e!ogre'i"o sema)ti,&o !odr*,$e
5 baro&)o$ arhite&t*ri, o"a$ zadata& $e !oseb)o
te-a&, $er s* )$e)e "eze s !rethod)om tradici$om
iz*zet)o tes)e i slo-e)e
Fei)rich Rol00li) $e zaobi'ao o"* !re!re&*
"e'ta,&i s*o,i"'i baro&)* *met)ost s *met)o'(*
ra)e re)esa)se, )$ego"e &ategori$e osta$* a!2
stra&t)i mor0olo'&i !arametri &o$i )is* * sta)$* da
raz$as)e razli&e izme.* t"ore"i)a baro&a i
t"ore"i)a &*lt*re &o$a m* )e!osred)o !rethodi
+*!rot)ost re)esa)sa2baro&, omil$e)* &od &riti&e
s &ra$a de"et)aestog "e&a, da)a')$a sociolo'&a
&riti&a zame)$*$e )agla'e)om s*!rot)o'(*
izme.* ma)irizma i baro&a, zas)o"a)om )a
!osmatra)$* od)osa izme.* *met)i&a i dr*'t"a
&o$i o&o 163H godii)e, mada )a &rat&o, !o)o"o
ima obele-$e s !o,et&a 'es)aestog "e&a, &ao i
)a d"ostr*&om !oisto"e(i"a)$* ma)irizma s
ot"ore)im i re"ol*cio)ar)im )emirom, a baro&a s
hedo)isti,&im zado"ol$e)$em i be&st"om od
st"ar)osti
+ociolo'&e &ategori$e &ao 'to s* )emir, ot*2
.e)$e, *"era"a)$e, same !o sebi )is* )i'ta ma2
)$e !ristras)e i shemats&e od Rol00li)o"ih i os2
ta"l$a$* ot"ore)o !ol$e *o!'ta"a)$ima B*d*(i da
se o"a &)$iga zas)i"a )a *be.e)$* da se )a*,2
)o ob$a')$e)$e )e&e !o$a"e )e sasto$i * !relaz*
sa slo-e)og )a $ed)osta")o, "e( * zame)$i"a)$*
slo-e)og, slabi$e raz*ml$i"og )e&im raz*ml$i"i$im
t*ma,e)$em, )e(emo se za&o!ati *
$ed)oz)a,)* i stoga stati,)* de0i)ici$* baro&a,
)ego (emo )asto$ati da )$ego"o ro.e)$e !re!oz2
)amo * mome)t* * &o$em se )a$$as)i$e is!ol$a"a
!olaritet izme.* ma)irizma i )o"e &*lt*re sli&e
!cultura del immaine# &o$a se a0irmi'e *
!olemici s )$im
4ao 'to smo "e( )ago"estili, baro&)i !rostor
se osla)$a )a tri s!eci0i,)a obele-$a, s"a tri )a
)e&i )a,i) "eza)a za !rethod)* &*lt*r*B prostor
kao kvalitet, nova uloa ukrasa &o$a se !o&la!a s
o!'tom de0i)ici$om sli&e, i radikalna kritika
*!*(e)a dis!erzi")om ti!olo'&om
e&s!erime)tisa)$* s &ra$a 'es)aestog "e&a >d
o"a tri obele-$a, !r"o, !rostor &ao &"alitet, $e
odl*,*$*(e $er se )ado"ez*$e )a $ed)o od
)a$"e(ih dostig)*(a itali$a)s&e )at*ralisti,&e
0ilozo0i$e i oz)a,a"a $as)* gra)ic* izme.* dela
ge)eraci$e iz 1K9H godi)e i dela )$iho"ih
!rethod)i&a
%o' se &od 3irolama #arda)a !rostor !od*2
dara s !raz)i)omB mesto )e&og tela $e si)o)im
za !o"r'i)* &o$a ga ob*h"ata8 s Telesi$em,
me.*tim, !rostor "e( !osta$e !r"obit)o !osto2
$a)$e, bi(e za sebe s*!rotsta"l$a)o materi$al)o$
masi Co, te& s 6ra)cescom Patrizzi$em !o$am
!rostora dobi$a de0i)ici$* &o$a se )a zadi"l$*$*(i
)a,i) !o&la!a s arhite&to)s&im ost"are)$ima
baro&)ih ma$stora, a !oseb)o s Borromi)i$e"im
!rist*!om !rostor*
Prostor $e, da&le, !i'e o) * Pancosmia, hi!ostats&o
!ro'ire)$e &o$e !osto$i za sebe, i )i$e i)here)t)o )i$ed)o$
o!i!l$i"o$ st"ar)osti >) )i$e &oli,i)a 9 a&o $este &oli,i)a,
o)a )i$e "eza)a za &ategori$e "e( ih !re"azilazi a isto"re2
me)o lm $e za,eta& i )a,elo Ce mo-e se, da&le, re(i )i
da $ !rome)a, $er )i$e !rome)a )i$ed)e s*!sta)ce 9li,
mo-e li !rostor biti s*!sta)caD 9&o $e s*!sta)ca o)o 'to
samo !o sebi !osto$i, o)da $e !rostor s*!sta)ca "i'e )o
bilo 'ta dr*go, %er $e o) !odloga s"im !redmetima *
!rirodi >) * st"ari !osto$i sam !o sebi ; )ema !otrebe
da se osla)$a )a bilo 'ta dr*go da bi !osto$aoB )e
zahte"a )i'ta 'to bi ga !odr-a"alo * !osto$a)$* "e( o)
sam !odr-a"a dr*ge s*!sta)ce i *slo"l$a"a im
!osto$a)$e 9&o $e s*!sta)ca o)o 'to samo !o sebi
!osto$i, !rostor $e s*!sta)ca "i'e )o bilo 'ta dr*go, $er
"i'e )o bilo 'ta dr*go o) !osto$i sam !o sebi 9&o $e
s*!sta)ca !odloga za dr*ge st"ari, o)da $e !rostor
s*!sta)ca "i'e )o bilo &o$a dr*ga st"ar "e( zato 'to $e
!odloga s"im !redmetima * !rirodi PQ
4ao za&l$*,a&, ba' iz s"ih o"ih razloga trebalo bi sada da
$e $as)o da $e !rostor s*!sta)ca * "e(o$ meri od bilo
1A
,ega dr*gog, ali )e s*!sta)ca &ao &ategori$a Caime, o)
)i$e !o$edi)a,)a s*!sta)ca, $er )e !roizlazi iz materi$e i
0orme Ci$e rod, )iti mo-e biti !redi&at "rsta i !o$edi)ih
st"ar)osti 9li, !rostor $e )e&a s*!sta)ca &o$a se
razli&*$e od s*!sta)ce &ao &ategori$e Nta $e, da&le,
!rostorB telo ili besteles)a s*!sta)caD Ci $ed)o )i dr*go,
"e( )e'to ;zme.* =L >) $e besteles)o telo i teles)o )e2
telo 9 oba o"a odre.e)$a o!sta$* i !osto$e !o sebi,
!osto$e * sebi
1i mo-emo i da os!orimo mog*()ost dire&t2
)og &o)ta&ta )at*ralista &as)og 'es)aestog
"e&a i !rotago)ista baro&)e re"ol*ci$e, ali
moramo da !riz)amo raz$a')$a"a$*(i "red)ost
&o$* o"a&"e stra)ice ima$* za raz*me"a)$e
metoda &o$i, &ao 'to (emo "ideti, !ret"ara
!rostor * podlou gra.e"i)s&e materi$e ;)t*ici$a
o o"om bestelesnom telu &o$e )i$e dis&ret)a
&oli,i)a "e( continuum &o$i !ro-ima a*te)ti,)e
izraze baro&)e *met)osti, od baldahi)a * &o$em
se !rostor materi$aliz*$e * e0e&tima -esto&og
"etra &o$i )ad*"a"a i *zb*r&a"a "ise(e delo"e do
cr&"e +"etog L*&e * &o$o$ ,ita" &r*g zido"a
!resta$e da b*de za&lo) i !osta$e 0ilter,
!ro!*stl$i" za 0l*id &o$i dodir*$e tes)e !*&oti)e
!*)e se)&i, do Borromi)i$e"ih *glo"a &o$i *zdi-*
!rostor grada !ret"ara$*(i se &ao da s* istro'e)i
)e!re&id)im !rotica)$em i tre!ere)$em o"e
!odat)e s*!sta)ce
Polaze(i od o"og )a$"e(eg !roblema baro&)e
&*lt*re s"a&o is!is*$e s"o$ $edi)st"e)i te&st,
!re!oz)atl$i" !o )e&om !oseb)om obele-$*8 ali *
raz)im re'e)$ima *o,l$i" $e za$ed)i,&i ime)ilac
&o$i se !re s"ega sasto$i * -el$i da se dire&t)o
del*$e )a o"* s*!sta)c*, ob$edi)$*$*(i 0a&tor
e)teri$era i e&steri$era, mesto -i"ot)og =is&*st"a,
s*!sta)ca &o$a )i$e toli&o &oli,i)a &o$om se
domi)ira !*tem mera i !ro!orci$a, &oli&o kvalitet
"eza) za *tica$ bezbro$)ih !arametara8 a zadata&
arhite&t*re $e da o"a$ &"alitet *,i)i raz*ml$i"im i *
iz"es)om smisl* "idl$i"im
4ada $e re, o !roblem* $edi)st"e)osti i &o)2
ti)*iteta !rostora, re, $e / !i'e Patrizzi / o
!r"o$ me.* s"im !rirod)im st"ar)ostima, i $as)o
$e da i )a*&a o &o)ti)**m* i )a*&a o dis&ret)om
!re"azilazi materi$* PQ, $as)o $e da $e &o)ti)**m
!o s"o$o$ !rirodi !re s"a&e !odeleB )$ego"a
!odela i !reseca)$e, &o$e )asil)o "rsi ,o"e&o"a
misao, do"odi do st"ara)$a bro$a 3iorda)o
Br*)o * di$alozima De l'infinito, universo e mondi
sta"l$a * *sta 6ilote$* o"e re,iB Ce treba, da&le,
istra-i"ati da li se "a) )eba )alazi mesto,
!raz)i)a ili "reme8 $er $ed)o $e o!'te mesto,
)e!regled)i !rostor &o$i slobod)o mo-emo z"ati
!raz)i)om !vacuo#0 i * )$em* s* bezbro$)e i
bes&ra$)e !la)ete, &a&"a $e o"a )a &o$o$ -i"imo
mi >"a&a" !rostor )azi"amo bes&ra$em, $er
)ema raz*ma, razloga, mog*()osti, ,*la ili
!rirode &o$i treba da ga de0i)i'* i doda$e, )e'to
dal$e, "iz*el)o !recizira$*(i &"alitet !rostoraB %er
mi imamo )ebo * &o$em s"o$e odgo"ara$*(e
!rostore, !redele, razdal$i)e ima$* s"eto"i8 i o)o
se 'iri s"*da, !rodire * s"e i sadr-i, gra)i,i se i
)asta"l$a se )a s"e, )e osta"l$a$*(i )i&a&"e
!raz)i)e
>"e stra)ice s* is!isa)e * !osled)$im
dece)i$ama 'es)aestog "e&a8 ali ot&ri(a &o$a o)e
sadr-e !osta$* delot"or)a * *met)osti, !re&o "e2
za &o$e $e te'&o sagledati Te& m)ogo godi)a
&as)i$e, a&o se iz*zme 1ichela)gelo"a
il*mi)a)t)a !re0ig*raci$a, sa"reme)a arhite&t*ra
* os"a$a)$ima )at*ralizma !ot,i)$e)a ideologi$i
!roti"2re0ormaci$e, *sredsre.*$e s"o$a
istra-i"a)$a )a d"a s*!rot)a !olaB )a
ma)iristi,&o razgra.i"a)$e &lasi,)og !oret&a i i)a
0*)&cio)al)o traga)$e "eza)o za "a)*met)i,&e
cil$e"e, &o$e / !o$ed)osta"l$a$*(i i razra.*$*(i
metodom &ombi)aci$a / tro'i arhite&to)s&i $ezi&
ma$stora s !o,et&a "e&a >se(a)$e $edi)st"a
!rostora, orga)i,)osti !redsta"e, !ostig)*to
*zima)$em !rostora za os)o")i !arametar,
ot&ri(e $e &o$e s* !ri!remila istra-i"a)$a
ma)irista, ali &o$e s* &o)&retizo"ala te& tri
ma$stora iz ge)eraci$e 1K9H godi)e8 ot&ri(e *
&o$em se izra-a"a iz*zet)a *m)a i -i"ot)a
e)ergi$a, ista o)a &o$a $e osetl$i"i$e d*ho"e, )a
!rag* )o"og "e&a, )a"ela da !osta)* !roroci
)o"og dr*'t"e)og !oret&a
13