Peloponeski Rat 11

Generated by Foxit PDF Creator Foxit Software
http://www.foxitsoftware.com For evalation only.

PELOPONESKI RAT
POLOAJ GRKOJ NA POETKU RATNIH OPERACUA
Znaaj Peloponeskog a!a
11
Pelopones!i rat predstavl"a na"va#ni" pre!retnic istori"i !lasi$ne Gr$!e. % tom rat
s!obile s se s "edne strane& 'tina !o"a se nala(ila na $el ne!oli!o stotina helens!ih polisa
!l"$enih sastav 'tins!o) pomors!o) save(a *arhe+& i sa dr)e strane Sparta& vode,a
dr#ava Pelopones!o) save(a !o"i "e obhvatao ve,in dr#ava na Pelopone(. -a!o "e sam rat
po imen save(a pod r!ovodstvom Sparte na(van .Pelopones!i rat/. Pelopones!i rat "e tra"ao
od 012. do 030. ). i obele#io "e prelomni moment istori"i 4elade. '!o "e to!om prethodno)
perioda robovlasni$!a Gr$!a #ivela period spona& a epoha Peri!la& predstavl"a doba
.na"ve,e) ntra5n"e) procvata Gr$!e/& onda posle Pelopones!o) rata 'tina )bi svo"
ne!ada5n" mo, i $itav sistem polisa la(i period d)otra"ne !ri(e i( !o"e se i(la( po!a(ao
mo)cim te! po5to "e cel Gr$! po!orila 6a!edoni"a.
Posle s"a"nih speha i(vo"evanih )r$!o7persi"s!im ratovima celo!pan to! do)a8a"a
nametno "e 4eladi pitan"e pta n"eno) dal"e) ra(vo"a: ili pobeda 'tine !o"a bi (na$ila
napreda! tr)ovine i (anatstva& borb (a he)emoni" na mor i demo!rats!i ra(vo" *ra(me se
o!vir anti$!o) robovlasni$!o) re8en"a+ ili pobeda Sparte !o"a bi (na$ila pobed
(eml"oposedni$!e aristo!rati"e i& prema tome& odrican"e od svih dosti)n,a !o"e "e 4elada
ste!la istori"s!om pobedom nad Persi"om prvo" polovini 9 ve!a.
Pelopones!i rat se !a!o svo"om d)otra"no5, i obimom ratnih operaci"a& ta!o :
#estinom borbe& a !ona$no i svo"im istori"s!im (na$a"em (natno ra(li!ovao od veoma $estih i
obi$a"enih ratova staro" Gr$!o" i(me8 po"edinih polisa& pa $a! i n"ihovih !oalici"a.
Pre sve)a& privla$i pa#n" sama d)otra"nost to) rata. ;e (ima",i ob(ir
!rat!otra"ne pre!ide& rat "e tra"ao pnih <= )odina> pri tome s neposredne a!tivne operaci"e
i(me8 )lavnih protivni!a 'tine i Sparte tra"ale bli( <3 )odina& a da se ni"e "asno po!a(ala
premo, ni na "edno" strani. ?adi pore8en"a podse,amo na to da "e sva!a od veli!ih persi"s!ih
e!spedici"a na Gr$! veli!ih (a svo"e doba re5ena "ednom ili dvema bit!ama. D)otra"no
odva"an"e mno)ih desetina hil"ada l"di od mirno)& sva!ida5n"e) posla pora(no "e delovalo na
e!onomi! $itave Gr$!e. @lementarne nesre,e (eml"otres& s5a& strahovita )lad i epidemi"a "o5
s vi5e po)or5ale r5ila$!e posledice rata i (ao5trile !ri( sistema polisa op5te. -!idid&
savremeni! i $esni! Pelopones!o) rata& ova!o !ara!teri5e n"e)ove posledice:
.Meutim ovaj rat veoma se mnogo oduio i doneo toliko nevolja Heladi koliko ni jedan drugi
rat u istom vremenskom razmaku. Jer, niti je ikada toliko gradova bilo osvajano i opustoeno,
jednom od strane varvara a dragih od samih Helena, koji su meusobno ratovali (a bilo je i
1
takvih gradova koji su posle osvajanja promenili I stanovnitvo a nije bilo nikada ni toliko
progonstava i ubijanja ljudi, jednih u samom ratu a drugih u graanskim nemirima/
2
.
Pelopones!i rat ni po $em ni"e predstavl"ao do)a8a" od lo!alno) (na$a"a> on "e imao
me8narodni !ara!ter. :(biv5i na osnov !onfli!ta i(me8 'tine i Pelopones!o) save(a& rat "e
odmah b!no 5irom cele teritori"e !ontinentalne Gr$!e i )r$!ih ostrva& (atim se preneo na
(apadne periferne oblasti helens!o) sveta na Sicili" i !ona$no "e v!ao ratni vrtlo) i
Persi". % ve,o" ili man"o" meri ratnim operaci"ama s $estvovale sve (eml"e isto$no)
6editerana. Posledice rata na"!atastrofalni"e s se odra(ile na n"e)ove )lavne $esni!e: !a!o
na pobe8en 'tini ta!o i na pobedni!a Spart.
Pelopones!i rat& (a ra(li! od svih prethodnih ratova& vo8en "e sa i((etnom #estinom&
"er "e n"em osim politi$!o) momenta borbe (a he)emoni" Gr$!o"& odl$",
1
Svi citati dati s prema!n"i(i -!idid: .Pelopones!i rat/ prevod D5an!e Abradovi,. *Prosveta&
Beo)rad& 2CCC.+
2
lo) i)rao soci"alni fa!tor. Posebno veli! (na$a" imao "e anta)oni(am i(me8 (eml"i5ne
robovlasni$!e aristo!rati"e i robovlasni$!e demo!rati"e !o"a "e prvom red i(ra#avala interese
tr)ova$!o7(anatli"s!ih !r)ova. Asim osnovno) anta)oni(ma i(me8 'tine i Sparte& to!om rata
ta!o8e s (natn lo) i)rale : !om5i"s!e rasprave i(me8 po"edinih polisa& !o"e s bile
obi$a"ene staro" 4eladi.
% to! borbe i(me8 dve )rpaci"e )r$!ih dr#ava po prvi pt "e a!o se ne ra$na"
mesens!i ratovi do5lo do masovno) istpan"a robova& a vrio "e !ara!teristi$no da "e do to)a
do5lo !a!o na "edno"& ta!o i na dr)o" strani. 6no)obro"ne pobne helota (a vreme pilos!e
operaci"e& !ao i be!stvo hil"ada atms!ih robova De!ele"& (natno s ticali ne samo na to!
ratnih operaci"a ve, i na !ona$ni ishod rata. : pravo to s!o preplitan"e politi$!ih i soci"alnih
protivre$nosti predodredilo "e !a!o d)o tra"an"e : ra(orni !ara!ter rata ta!o i n"e)ove soci"alno7
politi$!e posledice.
;e samo )eneraci"ama !o"a s do5la !asni"e ne)o $a! i savremenicima to) rata& naro$ito
mla8im !o"i s do#iveli 030. ).& bilo "e sasvim "asno da se Pelopones!i rat veoma ra(li!ovao od
svih prethodnih ratova. Pre sve)a& ovde treba obratiti pa#n" na na5 )lavni& a $esto i "edini
i(vor -!ididovo delo !o"e on (apo$in"e i("avom da po$in"e da .pi5e od samo) po$et!a& "er "e
mislio da ,e rat biti veli!i i na"(na$a"ni"i od svih prethodnih/ *:& 2& 2+. -!ididovo stvarala5tvo
!a!o se vrio ta$no i(ra(io a!ademi! S. '. Debel"ev& predstavl"a .na"vi5i obra(ac anti$!e
istorio)rafi"e/.
;asprot svo"im prethodnicima& posebno svom stari"em savremeni! 4erodot&
-!idid "e stvarno nasto"ao da napi5e na$n istori" do)a8a"a. An se 5iro!o i vrlo marl"ivo
!oristi do!mentaci"om i nasto"i da !riti$!i pri8e podacima !o"i m sto"e na raspola)an".
-!idid !a#e: .;isam smatrao da s (asl#ile da se (abele#e $in"enice E ratnim do)a8a"ima
!o"e bi do(nao od !a!vo) sl$a"no) namerni!a& ili ona!o !a!o one meni i()leda"& ne)o E
do)a8a"ima !o"ima sam li$no prisstvovao ili sam E n"ima $o od dr)ih& ali pola(e,i od
na"stro#e) ispitivan"a sva!o) po"edino) detal"a/ *:& <<& <+. % mno)im sl$a"evima -!idid se
opravdava da ni"e bio stan" da !onstat"e istin. An ve! na)la5ava 5ta s& prema
n"e)ovom mi5l"en"& osnovni (roci do)a8a"a. ;abro"iv5i neposredne (ro!e rata *!or!irs!i i
potide"s!i !onfli!ti& me)ars!a psefi(ma+& -!idid !ao osnovni (ro! rata navodi to &&5to s
'tin"ani postali veli!a sila i 5to s livali strah Fa!edemoncima i ta!o ih primorali na rai/ *:& <1&
G+.
-!idid "e sam a!tivno sdelovao dr5tvenom #ivot i politi$!o" borbi svo) polisa
'tine. Potpno "e "asno da s n"e)ova politi$!a be8en"a bio "e pristalica merene oli)arhi"e
morala da ti$ na n"e)ov ocen ntra5n"e politi$!e borbe 'tini. -!idid "e bio nepri"atel"s!i
raspolo#en prema demo!rati"i. An da"e vrlo ne)ativnii !ara!teristi! na"ve,e) vo8e demosa
Hleona> ta!o8e& osim pra(nih nedo!a(anih vreda& potpnosti pre,t!"e delatnost )ledno)
Hleonovo) sledbeni!a 4iperbola> -!idid is!reno odobrava meren oli)arhi" -eramena 022.
). !ao .na"bol"e dr#avno re8en"e/ i potpno ne(asl#eno pripis"e "o" spehe atins!e flote
posti)nte pod r!ovodstvom 'l!ibi"ada. ?opstvo "e& prema -!idid& normalan prirodni polo#a"
(a .varvare/.
Desto!a politi$!a i soci"alna borba& !o"a se rasplamsala $itavo" 4eladi (a vreme
Pelopones!o) rata& o$ima -!idida predstavl"ala "e samo do!a( divl"an"a i moralno)
sro(avan"a 4elena. ;e shvata",i soci"alne (ro!e )ra8ans!o) rata na Hor!iri& on se
o)rani$ava na "adi!ov!e (bo) (lo$ina$!e l"ds!e prirode. .F"ds!a priroda& !o"a "e sada
potpno nadvladala (a!one& i !o"a "e bila navi!la da protivno (a!onima $ini (lo& sa rado5c "e
ot!rivala da ne vlada svo"im strastima& "er s one "a$e od pravi$nosti& i da "e nepri"atel" sve)a
5to "e (vi5eno/ *IJ& K0& <+.
-!idid ta!o8e ni"e "asna pove(anost ntra5n"e) politi$!o) ra(vo"a i ratnih operaci"a
(ara,enih strana. 6o#e biti da on pravo (ato i pre,t!"e va#ne do)a8a"e !o"i s se (bivali
ntra5n"o" istori"i 'tine !a!o neposredno pred po$eta! rata i period !o"i "e nastao odmah
posle Peri!love smrti ta!o i (a vreme ;i!i"ino) mira. An& na primer& ne )ovori ni5ta E
napadima na Peri!la i E l"dima o!o n"e)a )odinama 0117012& ni ()red ne
3
spomin"e ostra!i(am 4iperbola itd. Pltarhove bio)rafi"e Peri!la& ;i!i"e i 'l!ibi"ada na sre,
delimi$no popn"ava" t nepri"atn pra(nin
del na"ve,e) istori$ara !lasi$ne Gr$!e. Be( ob(ira
na !riti$!i odnos prema mitovima& -!idid ipa! ver"e
posto"an"e 4aribde : Festri)ona. -a!o8e po!lan"a
mno)o pa#n"e ra(nim pri$ama& preds!a(an"ima i
proro$anstvima. ;o i pored sve)a to)a& -!idid ve!
nasto"i da bde ob"e!tivan opisima do)a8a"a !oli!o
)od "e to mo),e i da se oslobodi li$nih simpati"a ili
antipati"a. -!ididova ob"e!tivnost naro$ito se "asno
ispol"ava i(no5en" $in"enicave(anih (a n"e)ov
vlastiti nespeh amfipol"s!o" e!spedici"i.Posledica
to) nespeha bila "e osda !o" "e istori$ar i(re!la
atins!a narodna s!p5tina : n"e)ovo i()nanstvo i(
'ti!e *:9&
23023=+. 'nti$!a istorio)rafi"a "e -!ididovim delom
dosti)la na"ve,i domet svom ra(vo". ;"e)ova
i("ava E tome da n"e)ovo delo .ni"e sastavl"eno s
cil"em ne!o) !n"i#evno) nadmetan"a& (a trentno
sl5an"e& ve, !ao te!ovina (a sva vremena/ *:& <<+&
na5la "e i(me8 ostalo) svo" potvrd i $in"enici da
ni!o od starih istori$ara ni"e $a! ni po!5ao da
ponovo opi5e do)a8a"e !o"e "e i(lo#io -!idid.
-!idid. ?ims!a !opi"a )r$!o) ori)inala
Sva tro"ica atora !o"i s se speci"alno bavili Pelopones!im ratom *Hsenofont& Hratip :
-eopomp+ po$in"ali s svo"e i(la)an"e od ono) mesta na !ome se pre!ida -!ididova istori"a.
Posledn"i period rata *022. do 030. ).+ na"man"e "e po(nat. La ta" period !ao )lavni
i(vor sl#i nam Hsenofontova .Gr$!a istori"a/ i osim to)a fra)menti i( dela Diodora sa Sicili"e&
!ao i Pltariiove bio)rafi"e 'l!ibi"ada i Fisandra.
La anali( soci"alno7polid$!o) re8en"a 'tine& !ara!teristi! n"eno) e!onoms!o)
4
stan"a po$et! rata& polo#a"a i raspolo#en"a ra(mh )rpa atins!o) stanovni5tva me8
n"ima i robova od veli!o) s (na$a"a 'ristofanove !omedi"e& Psedo7Hsenofontov .'tins!i
stav/& istoimeno delo 'ristotela& !ao i ne!i )ovori atins!ih oratora.
La istori$ara va#an i(vor predstavl"a" i natpisi i( to) perioda& %)lavnom to s te!stovi
)ovora& inventars!i spis!ovi i ra$ni atins!ih hramova& podaci E plati forosa od strane
$lanova 'tins!o) pomors!o) save(a& ne!e odl!e e!lesi"e. ;"ihovi te!stovi ob"avl"eni s
(bomi! )r$!ih natpisa &Mnscriptiones Graecae/ * dal"em te!st :G+& a i(la(e i te!,im
bro"evima arheolo5!ih $asopisa& pre sve)a $asopis .4espeiia/. Lahval"",i tim epi)rafs!im
te!stovima& mo#emo da stanovimo obim dan!a !o"im "e 'tina optere,ivala $lanove arhe7e& da
tvrdimo visin tro5!ova (a po"edine e!spedici"e& !ao i da ocenimo sadr#in save(ni$!ih
)ovora 'tine sa mno)im polisima.
O"nos po!#$n#k#% snaga
.;a"istiniti"i (ro!& ali ona" E !ome se na"man"e )ovori& mislim da "e bio ta" 5to s 'tin"ani postali
veli!a sila i 5to s livali strahFa!edemoncima i ta!o ih primorali na rat/ N ta!o tvr8"e
-!idid )laviii (ro! na"ve,e) rata istori"i 4elade *:& <1& G+. : stvarno& na)li porast rao$i 'tine
to!om pente!ontaeti"e G37)odi5n"i period i(me8 pora(a armi"e Hser!sa i po$et!a
Pelopones!o) rata (apretio "e he)emoni"i Sparte $a! i na samom Pelopone(. -a" porast
odvi"ao se o!olnostima #esto!e !lasne i soci"alne borbe. Ma$an"e 'tine nesmn"ivo "e
vodilo pobedi demo!rati"e& do! se osnovni princip spartans!e politi!e sasto"ao "a$an" i
5iren" oli)arhi"s!o) re8en"a. Preplitan"e spol"nopoliti$!ih sa soci"alnim momentinia
5
nei(be#no "e vodilo rat. Prema tome& osnovni (ro! predstavl"ala "e borba 'tine i Sparte (a
he)emoni" 4eladi& (a pteve dal"e) demo!rats!o) ili aristo!rats!o) ra(vit!a helens!ih
polisa. 6e8tim& 'tina se ne mo#e smatrati napada$em. :nici"ativa (a i(a(ivan"e rata
nesmn"ivo se nala(ila na strain pelopones!o) save(a. -!idid pi5e E tome retrospe!tivno&
ocen"",i sitaci" pred po$eta! De!ele"s!o) rata *9::& 2K& <+: &&% prethodnom *'rhidamovom+
rat smatrali s s Fa!edemonci pre!ora$en"e prava posto"alo "e sa n"ihove strane& "er s
-ebanci 5li Plate" do! "e va#io )ovor pa& ia!o "e rani"im spora(mom bilo )ovoreno da se
ne pribe)ava or#" a!o "e sprotna strana vol"na da se podvr)ne arbitra#i& oni s se : pored
to)a& o)l5ili& !ada s ih 'tin"ani po(vali na sd/. ?a(me,e se da sve to ni i(dale!a ne (na$i
da "e 'tina 0117012. ). te#ila !a mir. Politi!a Peri!la bila "e nepomiri"iva& rat "e bio a)resivan&
nepravedan& pl"a$!a5!i i s "edne i s dr)e strane.
Dr)a )rpa protivre$nosti& ia!o man"e va#nih& ali (ato "o5 o5tri"ih& bila "e ve(ana (a
s!ob interesa atins!e tr)ovine i tr)ovine tica"nih $lanova Pelopones!o) save(a Horinta i
6e)are. Sva tri povoda (a ova" rat: !or!irs!o& potide"s!o& $a! i me)ars!o pitan"e imali s (a
podlo) atins!o!orints!i anta)oni(am. ?a(mimoila#en"e politi$!e lini"e Horinta i Sparte
odnos na 'tin os"eca se to!om celo) rata i ve! s pravo !oririts!i predstavnici bili ti !o"i s
postavl"ali (ahtev (a pred(iman"e na"odl$ni"ih mera protiv 'tine.
01G7012. )odine 'tins!a arhe predstavl"ala "e na"ve, politi$! li) !o"a "e obhvatala
isto$n polovin 6editerana. Asim same metropole sastav arhee la(ili s be( i((et!a svi
)r$!i polisi (apadne obale 6ale '(i"e od obala Crno) mora do ?odosa& s!oro sva ostrva
@)e"s!o) ba(ena *osim 6elosa& -ere i Hrita+& ve,ina polisa sa obala Propontide& -ra!i"e&
4al!idi!a i mno)i pricrnomors!i polisi. ;a sever i na (apad save(nici 'tine bili s -esali"a&
Hor!ira& @pidamnos i La!int. % centralno" Gr$!o" 'tin"ani s #ivali podr5! Plate"aca&
6esen"ana ;apa!t i ve,ine '!arnanaca. % ve,o" ili man"o" meri sa 'tinom se solidarisalo
stanovni5tvo mno)ih "ons!ih )radova 9eli!e Gr$!e i Sicili"e. ;i"e sl$a"no 5to 'ristofan na(iva
atins!i demos .)ospodarem toli!ih )radova& vlastelinom teritori"e od Sarda do Ponta/ *.Ase/&
=33+ i nastavl"a: .Gradova& ostrva !o"i nam donose dana! bi,e o!o hil"ad& bi,e : vi5e/. Satiri$ni
stihovi:
.!ad bi bilo nareeno da svako uzme na hranu dvadesetori"u #tinjana, $vadeset hiljada
graaiia moglo bi da ivi u izobilju i uz pe%enu ze%etinu, $a se ne die od stolova i da se
medenim kola%ima hrani ne skidaju"i vena"&
omo)," nam da stvorimo preteran& ipa! "asn sli! E veli$ini atins!e dr#ave. % sa$vanim
spis!ovima atins!ih save(ni!a& !o"i se odnose na plate forosa pisano "e pre!o 133 polisa i(
'tins!e arhee. Foros "e prose! i(nosio po O33 talenata )odi5n"e. Po$et!om rata '!ropol"
"e $van !ovani novac vrednosti od O333 talenata i 1G33 talenata ra(nim s!pocenim
predmetima *-!idid I& 21+.
Ar#ane sna)e 'tine sasto"ale s se od ratne flote !o"o" se bro" tri"era
<
peo na 133 i
!opnene vo"s!e !o"a "e imala o!o <=.333 hoplita. '!o "e atins!a !opnena
vo"s!a bro"era a posebno borbenim !valitetom (natno (aosta"ala i(a
spartans!om& na mor 'tin"ani nis imali premca. % )ovor odr#anom pred
po$eta! rata !o"i -!idid pripis"e Peri!l& )ovorni! "e ista!ao prednosti
'tin"ana oblasti finansi"a i& naro$ito& pomorstv. Govore,i E slabim
stranama Pelopone#ana& on "e re!ao &&da "e na"va#ni"e 5to ,e biti onemo),eni
os!dicom novc. : 5to )a bd spori"e nabavl"ali mora,e da od)ovla$e> ali
!ada do8e vreme rat onda nema $e!an"a/ *:& 20<& 2+. 6e8tim& 'tina !o"a "e
raspola)ala o)romnim re(ervama novca i )ospodarila morem bila "e sasvim
nepovrediva (a arnii"e svo"ih nepri"atel"a& P )ordosti !o" "e ispol"avala 'tina
svesna svo"e mo,i na"bol"e sve8o$i hiperboli$na Peri!lova i("ava !o" "e dao
6
2
Trijere su ratni brodovi sa tri reda vesala. % !lasi$no doba tri"era "e bila d)a$!a 40-50 metara, iroka 3-6 metara, a
imala je nosivost od oko 250 tona. Posad tri"ere $inili s vesla$i (170) i mornari (20)!aksimalna br"ina koja se nije mo#la
trajno odr$avati i"nosila je oko 10 mil"a na $as. %lavno oru$je tri"ere bio "e i(d#eni !l"n !rme !o"i "e bio oblo#en
)vo#8em i istren nad samom povr5inom vode
.
7
s)ra8anima: &&Pa a!o bih mo)ao smatrati da sam vas bedio& "a bih vam savetovao da odete
i da svo" (eml" sami opsto5ite i na ta" na$in po!a#ete Pelopone#anima da (bo) ta!vih stvari
ne,ete po!le!nti/ *:& 201& G+.
D)i bedemi !o"i s ve(ivali 'tin s Pire"em predstavl"ali s (a to doba apsoltn :
neosvo"iv prepre! $a! i (a spartans! armi" !o"a se d)o nala(ila 'tici. Prema 6ar!sovo"
opasci& 'tin"ani s &&!ao proi(vo8a$i robe ose,ali nadmo, nad Spartancima& "er s ovi (a rat
raspola)ali samo l"dstvom& a ne i novcem/.
-!idid ime Horin,ana na"l"cih nepri"atel"a 'tine da"e "asn !ara!teristi! 'tin"ana.
;a !on)res Pelopones!o) save(a predstavni! Horinta !a#e: &&9i& i()leda& op5te niste
ra$nali s tim 5ta predstavl"a" 'tin"ani s !o"ima vam predsto"i borba... 'tin"ani vole sve
novotari"e& odli!" se br(inom prosdivan" i ostvaren" "ednom donetih odl!a... oni se
s8" i na ono 5to preva(ila(i n"ihove sna)e& sposobni s na ri(i! be( o!levan"a i ne )be
nad $a!ni na"!riti$ni"im o!olnostima... Pobe8",i nepri"atel"e& 'tin"ani ih pro)one 5to "e
mo),e dal"e& a do#ivl"ava",i pora( povla$e se5to man"e... '!o se 'tin"ani prevare ne!om
podhvat& onda (amen (a to pothran"" nove nade i ta!o nado!na8" ono 5to im
nedosta"e. Posedovan"e i nada ono $e)a se prihvate sliva" se "edinstven celin samo
!od 'tin"ana& (ahval"",i br(ini !o"om oni prila(e ostvaren" svo"ih namera/. *:& =3& 2N=+
1
<G
;epri"atel" 'tine bio "e Pelopones!i save( !o"i s la(ili s!oro svi polisi Peloponesa&
i((ev 'r)osa i delimi$no 'ha"e. Ad naro$ite va#nosti bilo "e to 5to "e 6e)ara !o"a se nala(ila
na samo" :stams!o" prevlaci to vreme bila ori"entisana prema Sparti.
-o "e Spartancima pr#alo mo),nost da be( prepre!a pada" 'ti! !ao i da
odr#ava" ve( sa svo"im mno)obro"nim save(nicima centralno" Gr$!o". 6e8 te save(ni!e
spadao "e Beots!i save(& :sto$na Fo!rida& Fo!ida& 'mbra!i"a& Fe!ada : 'na!tori".
Fa!edemon"ani s osim to)a mo)li da ra$na" na podr5! dors!ih !oloni"a na Sicili"i& posebno
Sira!(e.
Glavn sna) Pelopones!o) save(a predstavl"ala "e !opnena vo"s!a. Prema re$ima
Pltarha *.Peri!le/& 11+& pad !omandom 'rhidama (a vreme prvo) pada 'ti! nala(ilo se
O3.333 pelopones!ih i beots!ih hopli
Pelopones!a ratna flota )lavnom se sasto"ala od !orints!ih i me)ars!ih brodova. Sa
pomo,nim es!adrama Si!iona& Pelene& @le"e& 'mbra!i"e i Fe!ade celo!pno bro"no stan"e
pelopones!e flote i(ra#avalo se dosta veli!im bro"em od 133 plovnih "edinica 5to "e bilo s!oro
"edna!o veli$ini atins!e flote. 6e8tim& borbena sposobnost pelopones!ih brodova bila "e vrlo
slaba. % pomors!im bit!arna to)Qdoba pitan"e pobede re5avala "e mesnost posade i
sposobnost manevrisan"a !rmom. % tom po)led ni!o ni"e bio ravan atins!im tri"erama. Asim
to)a& atins!a flota !o"a se sasto"ala od 133 tri"era bila "e po$et! po"a$ana sa "o5 2<3 tri"era
Hor!irana.
Lato s .-a!o s Fa!edemonci i(dali (apovest onima i( :tali"e i Sicili"e& !o"i s stali na
n"ihov stran& da& sra(merno veli$ini svo"ih )radova& na$ine nove brodove/ *I& =& <+. Rto se
ti$e finansi"s!ih sredstava spartans!ih save(ni!a& ona (aista nis mo)la da se porede sa
nov$anim sredstvima arhee& ali s i oni raspola)ali dosta veli!im re(ervama novca. La
i(dr#avan"e flote od 133 tri"era samo (a vreme a!tivnih ratnih operaci"a flote bilo "e potrebno
na"man"e 1 talenta dnevno.<O
0
-a!ve s otprili!e bile re(erve i vo"no7e!onoms!i
potenci"al
3<G A tome !oli!o "e 4eladi bio ra5iren .atins!i/ na$in mi5l"en"a na"bol"e
svedo$i to 5to -!idid stavl"a sta spartans!o) !ral"a 'rhidama& !o"i "e
pred rat opomin"ao Pelopo7 ne#ane. misao !o"a ni"e ba5 !ara!teristi$na (a
Fa!edemon"ane da se rat obi$no re5ava ne silom or#"a& ne)o nov$anim
sredstvima *EST EUVWX YZ UV[EX \VV] ^]U\X_` :& K1& <+.
4<O ;a dr)o" save(ni$!o" s!p5tini odr#ano" Sparti (imi *012. ).+
!orints!i poslanici !a#: .Flot !o"o" s "a$i& napravi,emo ili od novca !o"i
&
sva!i od nas posed"e& ili od novca i( Delfa ili Alimpi"e... Sto se ti$e novca
!o"i na "e (a to potreban& dobi,emo )a nametima/ *:& 2<2& 17G+. Delfi s
(aista ve! a!tivno nastpali protiv 'tin"ana. Delfs!o proro$i5te savet"e
@pidamn"anima da svo" )rad preda" Horin,anima *:& <G& 2+& po(iva
Fa!edemonce da otpo$n rat protiv 'tine *:& 22K& 1> 2<1& 2+ i obe$ava im
svo" li$n pomo, *I& G0& 0+. P tome da s Spartanci sa!pili sa svih
strana 4elade ve,e svote novca namen"ene vo8en" rata& sa(na"emo i i(
fra)mentarno) natpisa :G 9. 2&2. % n"em se& i(7 me8 ostalih& pomin"
@fe5ani i 4io5ani 7 stanovnici )radova
'
obe strane. 6e8tim& ntar atins!e pomors!e dr#ave stan"e "e bilo dosta (ate)nto. Be(
ob(ira na spol"a5n" sre8enost prili!a& mno)obro"ne ntra5n"e protivre$nosti pot!opavale s
$vrstin atins!e po(adine. Pre sve)a t "e bio !lasni anta)oni(am i(rae8 robova i
robovlasni!a. Dr#avno re8en"e 'tine bilo "e demo!rati$ni"e od svih re8en"a 5irom $itave
Gr$!e> t s svi )ra8ani neposredno $estvovali na i(borima. 6e8tim& ne smemo (aboraviti
da "e ta demo!rati"a bila robovlasni$!a demo!rati"a. Pitan"e bro"a robova 'tici ni"e "o5 ni do
sad rasvetl"eno naci& bar ne !ona$no. 'li $a! i sl$a" da prihvatimo minimalni bro" =3
hil"ada l"di& dola(imo do (a!l"$!a da "e bro" robova (natno prema5ivao bro" n"ihovih
)ospodara. -a!o "e bilo i (a vreme Pelopones!o) rata. Pa ipa! be!stvo vi5e od 20 hil"ada
atins!ih robova& ve,inom (anatli"a& Spartancima De!ele" *9::& <=& G+ predstavl"alo "e te#a!
darac (a e!onoms! moc 'tine& ia!o ovde robovi nis predstavl"ali staln pretn" interesima
dr#ave !ao 5to s to bile hroni$ne pobne i stanci helota Sparti.
Ad vrlo veli!e va#nosti bilo "e i pitan"e (a"amnih odnosa i(me8 'tine : n"enih
save(ni!a. -reba imati na m da "e sam bro" stanovni!a save(ni$!im )radovima bio deset
pta ve,i od bro"a stanovni!a 'ti!e. Ad to)a !oli!o s save(nici bili po!orni 'tini (avisila "e i
sama mo),nost 'tine da vodi ratne operaci"e. Save(nici s& me8tim& bili o)or$eni pre sve)a
(ato 5to s morali da pla,a" 'tini )odi5n"i dana! veci od ono) !o"i s pla,ali pod
vla5, persi"s!o) cara.<=
G
Asim to)a 'tin"ani s na sve mo),e na$ine i
e!onoms!i i
politi$!i vr5ili pritisa! na svo"e save(ni!e. Peri!le ne )ovori (ald E .mrs!o" vladavini/ 'tin"ana
nad svo"im save(nicima i dire!tno im se obra,a re$ima: .Mer vlast !o" vi sad dr#ite "este
tirans!a vlast./ *I& O1& 27 <+. :sta misao& samo "o5 o5tri"a& formlisana "e )ovor Hleona: &&9i
*'tin"ani+ ne vidite da "e va5a vlast tiraiii"a nad onima !o"i plet protiv vas (avere& a va5i s
podanici i protiv svo"e vol"e./ *JI& 1=& <+. -!idid i(ra#ava ist misao !ao svo"e li$no mi5l"en"e:
.-a!o "e& da!le& ve,ina 4elena bila o)or$ena na 'tin"ane& "edni #ele,i da se oslobode n"ihove
vlasti& a dr)i bo"e,i se da pod n" ne potpadn./ *::& K& 0+. aa! i (a vreme pre)ovora sa
Spartancima sami 'tin"ani i("avl"" da s &&ve, od mno)ih bili omra#eni/ *2&=G&0+. :stina&
ova!va !ara!teristi!a mo#e da bde i preterana& "er s simpati"e -!idida prema oli)arhi"i van
sva!e smri"e. 6e8 demo!rats!im elementima 'tin"ani s& nesmn"ivo& #ivali i(vesn
podr5!.
:& na"(ad& tre, )rp protivre$nosti atins!om dr5tv $inile s protivre$nosti i(me8
(eml"opos"edni$!e oli)arhi"e& potoma!a epatrida s "edne strane& i tr)ova$!o7(anatli"s!ih
demo!rats!ih )rpaci"a s dr)e strane )rpaci"a !o"a "e pr#ala podr5! Peri!l oslan"ala se
na veli! ve,in atins!ih )ra8ana> n" s spadali tr)ovci i (anatli"e !o"i s radili (a i(vo(&
im,ni"i )ra8ani !o"i s sdelovali veli!im )ra8evins!im radovima 'tini i& !ona$no& mno)e
hil"ade )ra8ana !o"i s na ova" ili ona" na$in primali od dr#ave plat na ra$n prihoda od arhee.
% politi$!o" borbi veli! "e lo) i)ralo sel"a5tvo 'ti!e !o"e "e svo"om !olebl"ivo5, davalo
preva) ovo" ili ono" strani. -o!om s!oro pnih petnaest )odina Peri!love vlasti& opo(ici"a
oli)arhi"ebi:a "e potisnta& ali ne i li!vidirana& i $im "e do5lo do spol"nopoliti$!ih !ompli!aci"a
b!nla "e pove,anom sna)om. Ad veli!o) "e (na$a"a bila& naro$ito posledn"e vreme
Peri!love prave& i opo(ici"a radi!alno7demo!rats!ih !r)ova na $el sa Hleonom. -a )rpa
(astpala "e one slo"eve atins!o) )ra8anstva !o"i s bili (ainteresovani (a ma!simaln
e!onoms! i politi$! e!span(i". Pa ipa! period !o"i "e neposredno prethodio ob"avi rata&
Peri!lovi protivnici nis se s8ivali na dire!tno istpan"e protiv n"e)a i smatrali s pri!ladni"im
da n"e)ov atoritet podriva" indire!tni"im ptem& napada",i :"de !o"i s m bili blis!i :
!ompromit",i ih. Hao mete napada bili s i(abrani Fidi"a& 'spasi"a : 'na!sa)ora.
!o"i s spadali atins! arhe. -i darodavci i()leda da s bili pripadnici lo!alne aristo!rati"e& sva!om sl$a"&
bo)ati l"di> ta!o s sami 4io5ani darovali K333 medimni. Spartanci s ta!o8e dobi"ali prilo)e s ostrva 6elosa& i(
'ha"e& mo#da i( Fo!ride i dr)ih mesta.
5
<= 6it E 'ristidovo" .pravednosti/ dobrim delom se (asnovao na tome 5to "e on save(ni$!e plate bla)a"n na
Delos odredio istom odnos !o"em s helens!i polisi pla,ali dana!Persi"ancima. Pa ipa! "e to!om ne!oli!o
deceni"a celo!pan i(nos forosa porastao sa 0O3 na O33 talenata.
10
Fidi" s o!rivili (a !ra8 veli!ih vrednosti pri i(radi state bo)in"e 'tine. Be( ob(ira 5to !rivica
ni"e do!a(ana strpali s )a (atvor& )de "e& prema Pltarhovim re$ima& i mro. Fidi"a "e bio
li$ni Peri!lov pri"atel"& a ( to "e pravo Peri!l bila poverena !ontrola nad sredstvima !o"a s
Fidi"i sta"ala na raspola)an" *Diodor& b4& 1K+. -a!o "e Fidi"inom osdom bio sna#no po)o8en
li$iii atoritet Peri!la. Proces protiv Peri!love #ene 'spasi"e !o"a "e bila o!rivl"ena (a
bo)ohl"en"e i pored to)a 5to "e bila opravdana na .poni(ne Peri!love molbe/ *Pitarh&
Peri!e& 1<+& "a!o "e po!olebao politi$!i )led vo8e atins!e dr#ave. ;a"(ad& tre,i Peri!lov dr)&
filo(of 'na!sa)ora ta!o8e "e bio o!rivl"en (a bo)ohl"en"e. % ovom sl$a" i()leda da stvar ni"e
do5la do sda. 6e8tim& tri (astopna napada na Peri!la& !o"i s dola(ili "edan (a dr)im&
neposredno svedo$e E tome da se opo(ici"a 'tini a!tivirala "o5 pre ob"ave rata.
Pa ipa!& be( ob(ira na ntra5n" borb& atins!a demo!rati"a bila "e verena svo"
sna). -on Peri!lovih )ovora !od -!idida& odnos ovo) istori$ara prema r!ovodioc atins!e
politi!e *::& OG& 21+& op5ta ocean Peri!love delatnosti od strane svih )r$!ih istori$ara sve to
svedo$i E tome da "e osnovna masa demosa bila $vrsto (bi"ena o!o svo) vo8e. 'li to na"bol"e
po!a("e ocena atins!e demo!rati"e !o" "o" da"e n"en (a!leti nepri"atel" ator psedo7
!senofontovs!o) .'tins!o) stava/. ;a)la5ava",i s!oro sva!om po)lavl" nepri"atel"stvo i
pre(ir prema dr#avnom re8en" svo)a polis& ator vrlo $esto pri(n"e da "e atins!a
.!onstitci"a/ pr#ila sve mo),nosti (a ostvaren"e vlasti robovlasni$!o) demosa. An pi5e *:&
0+: .#ko nekog %udi to to #tinjani u svakom pogledu pretpostavljaju prosti I siromani svet i
uopte demokrate blagorodnim, plemenitim graanima, onda oni time, kako se sad ispostavlja,
i %uvaju demokratiju. 'pravo, kad sirotinja, ljudi iz naroda, uopte nii ljudi, postignu
blagostanje i kad se stvori mnogo takvih ljudi, onda oni u%vr(uju demokratiju/. Pored to)a
treba da imamo na m da "e .'tins!i stav/ pisan ve, posle smrti Peri!la& pod "o5 sasvim
sve#im tis!om psto5en"a 'ti!e od strane Pelopone#ana& pod tis!om !)e i ni(a dr)ih
neda,a !o"e s se sr$ile na 'tin. 'tor sam (avr5ava svo" spis7pas!vil odavan"em pri(nan"a
mo,i !o" "e imao demos: &&Da bi se i(vr5io po!5a" obaran"a atins!e demo!rati"e& malo "e 5a!a
l"di/ *IJ& 2<+.
Spartans!a po(adina s ob(irom na save(ni!e Sparte bila "e mno)o si)rni"a od
atins!e. Save(nici Sparte bili s (interesovani (a ni5ten"e 'tine vi5e ne)o sama Sparta.
Horints!a i tebans!a oli)arhi"a stalno s podsticale Fa!edemon"ane na odl$",e a!ci"e. Prvi
s pre(eli na sebe te5! obave( da finansira" Pelopones!i save(& a dr)i s napadom na
Plate" neposredno otpo$eli vo"ne operaci"e. 9eoma va#n o!olnost predstavl"alo "e to 5to
polisi !o"i s la(ili sastav Pelopones!o) save(a nis pla,ali foros.
.Fa!edemon"ani s se !oristili he)emoni"om& ne (ima",i dana! od svo"ih save(ni!e/ *:& 2C&
2+. Parola atonomi"ac pod !o"om s Spartanci vodili rat bila "e nesmn"ivo vrio poplarna
me8 4elenima.
( deYEnomi"a staro doba o(na$ava ne samo samoprav dana5n"em smisl te re$i& ve, : potpn
ne(avisnost ne!o) polisa. %por. d. B. ?anovi$& .'le!sandar 6a!edons!i i )r$!i )radovi 6ale '(i"e/& 9D:& 2C0=& ;o 0&
GC idd. Lato se ona ssre,e svim )ovorima vo8a Pelopones!o) save(a. S dr)e strane& ta
parola ne bi mo)la da ima politi$!o de"stvo !ad atonomi"a ne bi ovo" ili ono" meri bila
ostvarivana (a"amnim odnosima i(me8 Sparte : n"enih save(ni!a. P ve,o" stabilnosti
Pelopones!o) save(a na"bol"e svedo$i $in"enica da (a s!oro 13 )odina& !oli!o "e tra"ao
Pelopones!i rat& ni"e bilo ni "edno) sl$a"a da se bilo !o"i $lan n"eno) save(a odvo"i od Sparte.
6e8tim& Sparti "e dr)a )rpa protivre$nosti bila (ao5trena "o5 "a$e ne)o 'tini> to
"e anta)oni(am i(me8 robova i robovlasni!a. Presdni problem ntra5n"e politi!e Sparte
predstavl"alo "e pitan"e !a!o da se heloti dr#e po!ornosti. -!idid na)la5ava da "e .ve,ina
mera !o"e s Fa!edemon"ani pod(imali ve! bila smerena na n"ihov odbran od helota/
*:9& K3& 1+. Sparti "e posebno opasno i()ledala pobna helota (a vreme operaci"e !od Pila.
6e8tim& celim ni(om ra(nih mera me8 !o"ima "e na prvom mest bio veoma #esto! teror
bistvo <333 na"(asl#ni"ih helota *:9& K3& 0+& p,ivan"e pre!o )ranice =33 helots!ih hoplita
s Brasidom *:9& K3& G+& O33 helota i neodamoda1<
O
+ Sici"il *9::& 2C+& a
pone!ad :
11
632 ;eodamodi s oslobo8enici i( redova helota. Ani s #ivali li$n slobod& ali
nis imali politi$!ih prava.
12
osloba8en"em helota *9& 10& 2+& Spartanci s ipa! speli da posti)n svo" )lavni cil" i da
onemo),e op5ti stana! helota (a vreme rata.
Nepose"n# po$o"# &a a!
Prvi splet protivre$nosti !o"i "e neposredno i(a(vao rat ni!ao "e na Madrans!om mor ve(i sa
Hor!irom. Hor!ira *dana5n"i Hrf+ na"severni"e i na"ve,e ostrvo )rpi Mons!ih ostrva& sa
povr5inom od CG3 !m<& predstavl"ala "e na"va#ni" ta$! na pomors!om pt (a 9eli! Gr$!.
- je svo"e doba osnovao !oloni" Horint i stanovni5tvo ostrva bilo "e pove(ano rodbins!im
ve(ama sa $lanovima Pelopones!o) save(a. ;e vode,i neposredno ni!a!v (na$a"ni"
tr)ovin& Hor!ira "e ipa! raspola)ala veli!im re(ervama. Prema -!idid& Hor!irani s bili
.)ospodari celo) onda5n"e) mora/ i& 5to "e naro$ito va#no& !ao vlasnici 2<3 tri"era bili s na
trecem& a mo#da $a! i na dr)om mest po veli$ini flote celo" 4eladi. .Mer ono vreme oni
s po bo)atstv bili ravni na"bo)ati"ima me8 4elenima& a pripremama (a rat "o5 i "a$i. d 5to
se ti$e flote& bilo "e i malo hvalisan"a/ *:& <G& 0+.
01O. ). !or!irs!o" !oloni"i @pidamnos *danas Dra$+ demo!rati s proterali oli)arhe
!o"i s& dr#iv5i se sa ssednim plemenima& po$eli da terori5 lo!alno stanovni5tvo. Dalba
p,ena Hor!iri ostala "e be( re(ltata& "er vlada"ca aristo!rati"a Hor!ire ni"e #elela da istpi
protiv oli)arhi"e @pidamnosa. -ada s @pidamn"ani ptili svo" dele)aci" Horint !o"i "e
poslao pomo, ve,i bro" !olonista& a (atim =G7K3 brodova i <333 hoplita. -o "e predstavl"alo
casus belli i(me8 Hor!ire i Horinta.% bici !od Fe!imne na Hor!iri * leto 01G. ).+ Hor!irani s
odneli pobed.
-o!om $itave id,e )odine Horin,ani s opremali o)romn flot od 2G3 tri"era> od to)a
s O33 tri"era dali n"ihovi save(riici: 'mbra!ioti& 6e)arani& @le"ci i dr)i. -ada s se Hor!irani&
videci da sami ne mo) da se odpr opasnosti& obratili atins!o" e!lesi"i s molbom da ih primi
sastav arhee.
'n)a#ovan"e na strani Hor!ire (na$ilo "e nesmn"iv i s!ori po$eta! rata sa
Pelopones!im save(om. S dr)e strane& odbi"an"e pomoc-Hor!iri (na$ilo "e )bita! veli!e flote
!o"a bi mo)la da se !oristi protiv 'tine. Asim to)a ovom sl$a" otpadala "e i nada (a
dobi"an"e (eral"e na Sicili"i. @!lesi"a se po$et! !olebala& ali "e !ona$no odl$eno da se
Hor!iri pondi (a!l"$en"e odbrambeno) save(a. 6o#emo pretpostaviti da Me dis!si"i !o"a se
vodila e!lesi"i pobedila strana !o"a "e (astpala interese tr)ova$!o7(anatli"s!ih !r)ova
ve(anih (a tr)ovin sa (apadom.
La sl$a" napada na Hor!irane po$et! im "e poslato pomo, 23& a (atim "o5 <3
tri"era. % bici !od Sibots!ih ostrva !o"a se odi)rala i(me8 !orints!e i !or!irs!e flote *
septembr 011. ).+ !or!ir5!a flota "e pretrpela pora(& ali atins!e es!adre !o"e s se na popri5t
nala(ile lo(i posrmatra$a& spasle s Hor!irane od potpno) ni5ten"a. -!idid !a#e da "e to
bila .najve"a bitka Helena protiv Helena meu svim dotadanjim bitkama./ Horints!a flota
bro"ala "e 2G3 tri"era& !or!irs!a 223 svo"ih i 23 atins!ih tri"era. Dr)a atins!a es!adra sti)la "e
posle bit!e. Horin,ani s (arobili 23G3 Hor!irana. Ad n"ih K33 s prodali !ao robove& a <G3
)ra8ana& )lavnom aristo!rata& s!oro s pstili !cama. 9ra,an"e te )rpe aristo!rata !asni"e
"e dovelo do d)otra"no) i porno) )ra8ans!o) rata na ostrv.
% period diplomats!ih priprema (a rat Horin,ani s bili na"#e5,i protivnici 'tine.
Sparta se mo#8a rie bi ni odl$ila da otpo$ne rat da ni"e bilo nasto"an"a& pretn"i& pa $a! :
ltimatma !orints!ih i(aslani!a. 6e8tim& veli!i )ovor !orints!ih i(aslani!a 'tini (a vreme
!or!irs!o) incidenta *:& 1=701+ o$i)ledno ostavl"a 'tini otvorena vrata (a pre)ovore i o$van"e
polo#a"a !o"i "e bio (a)arantovan trideseto)odi5n"im mirom. Stvar "e tome 5to s se tr)ovins!i
interesi Horinta sve do sredine 137tih )odina samo pone!ad s!obl"avali s atins!im tr)ovins!im
interesima. Glavni pravac atins!e e!span(i"e bio "e isto! *6ala '(i"a+ i
13
severoisto! *Propontida i Pont+. :stina& po$ev5i od sredine 9 ve!a 'tina pred(ima odre8ene
!ora!e sa cil"em da se $vrsti na severno" obali Horints!o) (aliva pa $a! i :tali"i& ali prema
slovima trideseto)odi5n"e) mira sa Spartom morala "e da se odre!ne svih svo"ih
privremenih speha to" oblasti.
La ra(li! od 'tine )lavna sfera tica"a Horinta pr#ala se na Lapad *Sicili"a& "#na
:tali"a+ i na severo(apad *obale Madrana+. Asim to)a& sl$a" rata protiv 'tine sva !orints!a
tr)ovina padala "e pod !ontrol nepri"atel"a. :(la( na (apad !ro( Horints!i (aliv !ontrolisao "e
;apa!t )de s se naselili na"#e5,i nepri"atel"i Pelopone#ana 6esen"ani& potomci
spartans!ih helota. Pt !ro( Sarons!i (aliv bio "e mno)o d#i i opasni"i& "er "e prola(io
nedale!o od Pire"a& Prema tome& sl$a" pora(a Horint "e mo)ao da i()bi sve& a sl$a"
pobede da dobi"e vrlo malo. -a!o "e bilo do 01G. ). i delimi$no vreme samos!o) stan!a.
6e8tim& !ad s 'tina i Hor!ira stpile save(& Horint se odmah na5ao odse$en od Sicili"e& a
istovremeno i od severno) dela Bal!ans!o) polostrva. Polo#a" Horinta na (apad postao "e
"o5 )ori !ad "e 'tina 01<. ). obnovila )ovor E save( sa Feontinom i ?ei"em *:G& :<& G2 i G<+.
Sad Horint ni"e imao dr)o) i(la(a osim rata. .Pravi (ro! rata i(nie8 Horin,ana i 'tin"ana
(a!l"$"e -!idid *:& GG& <+ bio "e ta"& 5to s 'tin"ani& do! "e "o5 va#io )ovor& $estvovali
pomors!o" bici na strani Horitirana./
6e8tim& Spartanci "o5 nis bili vol"ni da otpo$n rat. Hor!irani s Sparti imali veli!
tica" i !ad s po$et! !onfli!ta s Horintom pondili da se stvar re5i arbitra#om
Pelopone#ana& Spart "e prihvatila predlo). A$i)ledno "e da Sparta ni"e #elela rat protiv
Hor!ire. Lato s Horin,ani bili prisil"eni da sa$e!a" sl$a" !o"im bi $itav Pelopones!i save( bio
v$en rat s 'tinom. % tome im "e pomo)ao i potide"s!i incident !o"i "e posl#io !ao dra)i
povod (a rat.
Potide"a "e bila !oloni"a Horinta na 4al!idi!> nala(ila se na vanredno po)odnom mest
prevla!e !o"e "e spa"alapolostrvo Palen s !opnom. :na$e to "e bio man"i polis& s!o ve(an (a
svo" metropol Horint !o"i "e Palen sva!e )odine p,ivao vi5e $inovni!e polisa
epidemi"r)e.
Sitaci"a na obalama 4al!idi!a bila "e to doba neobi$no !ompli!ovana. 4elens!i
)radovi tih obala la(ili s sastav 'tins!e arhee i pla,ali s dvostr!e i(nose. Foros Potide"e
pove,an "e 01G. ). od O talenata naQ2G. -o "e strahovito revoltiralo stanovni5tvo. Sa
!ontinentalne strane hal!idi!i"a polisi na-a(ili s se pod "a!im pritis!om !a!o 6a!edoni"e& pod
ener)i$nim : neob(danim !ral"em Perdi!om& ta!o i tra$!ih plemens!ih save(a& posebno
plemena Adiisa. Polo#a" helens!ih )radova bio "e ta!o8e (amr5en nepoveren"em !o"e s
prema n"ima )a"ili 'tin"ani pod $i"om s stalnom !ontrolom nala(ili. Asim to)a 'tin"ani s&
#el"i da ovlada" nala(i5tima (lata -ra!i"i i )ra8evins!im materi"alom i( ma!edons!ih 5ma (a
i()radn" brodova& nasto"ali svim silama da $vrste svo"e po(ici"e to" oblasti )de s& posle
d)otra"nih nespelih po!5a"a& 01=. ). osnovali !oloni" 'mfipol".
Sve to primora Potide" da potra#i i(la( $vr5,en" svo"ih ve(a s Horintom i
Pelopones!im save(om. Lbo) ta!vo) stan"a stvari 'tin"ani (atra#e od Potide"e &&da ra(ori svo"e
bedeme sa strane Palene *sa mors!e Strane+& da preda taoce i da (baci epidemi"r)e/ *:& GO&
<+. Ha!o bi na)lasili o(bil"nost svo"ih (ahteva& 'tin"ani t oblast pte 2333 hoplita i 13
brodova& a !asni"e "o5 03 brodova sa <333 hoplita. Horint "e sa svo"e strane obe,ao
Potide"cima ma!simaln pomo, Pelopones!o) save(a ptiv5i odred pelopones!ih
dobrovol"aca "a$ine 2O33 hoplita i 033 la!o naor#anih vo"ni!a. % prole,a 01<. Potide"a se
(vani$no odvo"ila od 'tine i (a!l"$ila odbrambeni save( sa 4al!i8anima i Beo,anima. 'tins!a
vo"s!a stvori obr$ o!o Potide"e i prisili Pelopone#ane da se (atvore )rad. Apsada Potide"e
bila "e dr)i .povod spora i(me8 'tin"ana i Pelopone#ana !o"i "e doveo do rata/ *:&
GO& 2+.11
=
7 11 -!idid pravi o5tro ra()rani$en"e i(me8 !or!irs!o) i potide"s!o) !onfli!ta.
Govore,i E prvom& on ve! sprotstavl"a 'tin"ane i Horin,ane *sr. :& GG& <+>
dr)om sl$a" pro7 tiv 'tin"ana vi5e ne sto"e sami Horin,ani& ve, svi
14
Pelopone#ani *:& GO& 2+. Honfli!t i(me8 'tin"ana i Pelopones!o) save(a
po!a(ao se celini te! (a vreme opsade Potide"e *leto 0<1. ).+.
15
;a"(ad treci povod !o"i "e !ona$no predodredio odl! Pelopone#ana da ob"ave rat
bila "e t(v. me)ars!a psefi(ma. 6e)ara& na"bli#i ssed 'ti!e s ")o(apada& nala(ila se na
samom :stm. ;"ene l!e& Pa)a i ;ise"a&-ro"e s se nala(ile na Horints!om odnosno
Sarons!om (aliv& predstavl"ale s vanredna s!loni5ta (a !otvl"avan"e flote. Asim to)a&
6e)ara "e odr#avala s!e ve(e s ni(om !oloni"a !o"e "e sama osnovala na Sicili"i *-rotil& -aps&
6e)ara 4ible"s!a& delimi$no Selinnt+& !ao i sa 9i(antom i Halhedonom na Bosfor *:9& =G& <+.
% borbi i(me8 'tine i Sparte po(ici"a 6e)are ni"e bila $vrsta : si)rna.6e8tim& n"ena
teritori"a bila "e i((etno (na$a"na po obe strane. Dr#e,i 6e)arid& posebno Gerani"s!i prola(&
'tina bi (atvorila spartans!im falan)ama i(la( sa Pelopone(a i odse!la bi ih od n"ihovih
save(ni!a sredn"o" Gr$!o". La Spart "e 6e)ara (na$ila obe(be8en"e !onta!ta sa
save(ni$!om Beoti"om. Borba (a 6e)ar predstavl"ala "e "edan od (ro!a prvo) rata i(me8
Htine i Sparte *:& 231& 0+> ( to me)ars!i demo!rati $i"im se r!ama nala(ila vlast pilos
stalno s se !olebali i(me8 atins!e demo!rati"e i pelopones!e oli)arhi"e.
Adnosi i(me8 6e)are i 'tirie narocito s se (ao5trili (bo) i(las!a 6e)are i( 'tins!e
ariiee& 5to "e sledilo 00O. ).& !ao i (bo) n"ene podr5!e Horint borbi protiv Hor!ire *2&0O& 2>
0K& 0+. % (im 01<. ). atins!a e!lesi"a donela "e speci"aln odl! E 6e)ari *me)ars!
psefi(m+& preraa !o"o" s (a 6e)arane& .pr!os posto"e,em )ovor... bile (atvorene l!e
!o"e s se nala(ile atins!om posed& !ao i ati$!o tr#i5te/ *:& O=& 0+. Hao motiv (a ta!v odl!
navodilo se da s 6e)arani .(orali svet (eml"... i pr#ili to$i5te odbe)lim atins!im
robovima/ *:& 21C& <+. :()leda da "e posledn"a o!olnost odi)rala veoma va#n lo)& po5to s "e
'tin"ani )otovo (vani$no ista!li (a vreme pre)ovora sa Spartom. Prema tome& -!idid ne
)ovori E masovnom be#an" robova samo vreme ratnih operaci"a ve, i prethodnom
period. -a!va odl!a e!lesi"e predstavl"ala "e prav !atastrof (a mal 6e)ar.
'#plo(a!ske p#pe(e &a a!
Pre)ovori i(me8 Pelopones!o) save(a i 'tine do !o"ih "e do5lo to!om 01<. ).
interesantni s sa )ledi5ta diplomats!ih priprema (a rat. Pri tom treba !a(ati da s spartans!i
diplomati& be( ob(ira na svo" obi$a"en neme5nost& ovo) pta bili vrlo ve5ti i pod parolom
slobode (a sve Gr!e obe(bedili (a sebe ma!simm save(ni!a (a predsto"e,i rat !a!o me8
slobodnim helens!im polisima ta!o i me8 atins!im save(nicima.
Pitan"e rata fa!ti$!i "e bilo re5eno na s!p5tini odr#ano" Sparti to!om "la i av)sta
01<. ). !ad s t#be save(ni!a na samovol" 'tin"ana *me8 n"ima s bile na"o5tri"e i("ave
!orints!ih dele)ata+ naterale spartans! apel da pro)lasi 'tin !rivom (a nar5avan"e
trideseto)odi5n"e) )ovora. %br(o posle to)a Fa!edemon"ani s sa(vali sastana! dele)ata
Pelopones!o) save(a radi dono5en"a (vani$ne odl!e. Po5to "e ve,ina dr#ava )lasala (a rat&
on "e postao nei(be#an. ;a s!p5tini s bili tvr8eni !ontin)enti po"edinih save(ni!a> tom
prili!om doneta "e odl!a &&da ne mo#e biti odla)an"a/ *:& 2<G& <+. 6e8tim& Sparti "e trebalo "o5
vremena (a vo"ne i diplomats!e pripreme& 5to "e potra"alo "o5 o!o )odin dana. -!idid dosta
iscrpno )ovori E vo"nim pripremama Fa!edemon"ana. Shvata",i da ne mo) da pobede 'tin
be( prevlasti pomors!im sna)ama& Fa!edemon"ani s& .-a!o s Fa!edemonci i(dali
(apovest onima i( :tali"e i Sicili"e& !o"i s stali na n"ihov stran& da& sra(merno veli$ini svo"ih
)radova& na$ine nove brodove./ *I& =& <+.
Rto se ti$e diplomats!ih priprema (a rat& prvi (ahtev Pelopone#ana bio "e da se
protera" !rivci (a bo)ohl"en"e na bo)in"/& 5to "e pra!ti$no o(na$avalo (ahtev (a proterivan"e
Peri!la !o"i "e po svo"o"Qma"ci vodio pore!lo od roda 'l!meonida& !rivaca (a bistvo Hilona.
Masno "e da "e ta!av (ahtev bio demonstrativan. .Bore,i se tobo#e pre sve)a (a bo)ove...
Fa!edemon"ani nis toli!o ra$nali na proterivan"e Peri!la !oli!o na to7da ,e
16
n"ihov (ahtev i(a(vati ra(dra#enost )ra8ana protiv n"e)a/ *:& 2<=& <+. Hao od)ovor na ovo
'tin"ani s postavili svo" protiv(ahtev E tome da se i( Sparte protera" l"di prl"ani bistvima
helota na -enarf*0O0. ).+ i bistvom !ral"a Pasani"e hram 'tine 4al!ioi!os.
Dr)a etapa diplomats!e borbe (apo$ela "e (ahtevom Spartanaca da se pre!ine
opsada Potide"e i da se da sloboda @)ini. Glavni (ahtev Spartanaca to" etapi odnosio se na
!idan"e me)ars!e psefi(me& pri $em s n"ihovi i(aslanici i("avili da rata ne,e biti a!o 'tin"ani
prihvate te stp!e. 6e8tim& ovi (ahtevi Sparte bili s odba$eni. Posl"edn"i i(aslanici do5li s
'tin !ra"em (ime 012. ). s ltimatmom: .Fa!edemon"ani #ele mir i bi,e mir& a!o vi *'tin"ani+
ostavite 4elenima atonomi"/ *:& 21C& 1+. Ava mera spartans!e diplomati"e imala "e veli!
politi$!i (na$a". Acen"",i sitaci" 4eladi posle tebans!o) napada na Plate"& -!idid
!a#e: .Mavno mi5l"en"e& me8tim& vi5e "e na)in"alo Fa!edemoncima& posebno (bo) to)a 5to s
obe,ali da ce osloboditi 4elad./ *I& K& 0+.
;a osnov Peri!lovo) predlo)a atins!a e!lesi"a "e od)ovorila na spartans!i
ltimatm o5trim odbi"an"em. -o "e (na$ilo pre!id diplomats!ih odnosa i na"s!ori"e vreme
moralo "e da dovede do otvoreno) rata. ?atne operaci"e otpo$eli s -ebanci. La vreme
prole,nih pol"s!ih radova 012. ). odred od 133 -ebanaca& pod !omandom dvo"ice beotarha&
i(nenada "e napao na Plate" !o"a se nala(ila na )ranici 'ti!e. 6e8tim& Plate"ci s (or
or)ani(ovali !ontranapad i (arobili 2K3 -ebanaca me8 !o"ima "e bilo vi5e predstavni!a
na")ledni"ih beots!ih rodova. Lbo) "a!o) i na)lo) nadolas!a re!e 'sop )lavnina tebans!ih
trpa ni"e spela da pri8e Plate"i : (arob"enici s pobi"eni od strane Plate"aca !o"i s bili "a!o
o(lo"e8eni i(da"ni$!im napadom na n"ih. % ve(i s tim 'tici s (adr#ani svi Beo,ani !o"i s se
na5li 'tici.
-o "avno nar5avan"e trideseto)odi5n"e) )ovora predstavl"alo "e po$eta! Pelopones!o)
rata.
ARHI'A)O* RAT
+!a!e,k# plano$# &aa-en#% s!ana
Prvi period Pelopones!o) rata nosi ime 'rhidamov rat po imen spartans!o) !ral"a
'rhidama I !o"i "e po$et! rata !omandovao trpama Pelopones!o) save(a. 'rhidamov rat
tra"ao "e od po$et!a aprila 012. ). pre n.e. do (a!l"$en"a mira i(me8 'tine : Sparte 0<2.
)odine pre n.e.
Strate5!i plan Sparte 'rhidam "e formlisao svora )ovor Pelopone#anima i
save(nicima. 'rhidama "e i("avio da vo"s!a !o"om on !omand"e predstavl"a o)romn armi"
.na"ve, i na"hrabri" vo"s!/ *I&22&2+. 'tin"ani nis bili stan" da ira sprotstave $a! ni
polovin bro"a hoplita i (a n"ih bi bilo be(ml"e da prihvate bit! na otvorenom pol". Lna",i to&
'rhidam "e hteo da provo!aci"om i(a(ove 'tin"ane i da ih v$e bit!& ra$na",i na n"ihov
ra("arenost &&!ad bd videli !a!o psto5imo n"ihov (eml" i ni5tavamo n"ihova dobra/ *::& 22&
O+. 'rhidam se& osim to)a& nadao da ,e 'tin"ani &&!od !o"ih "e stasala mno)obro"na mlade# i
!o"i s (a rat bili spremni"i ne)o i!ada rani"e& mo#da ipa! i(a,i protiv n"ih i da ne,e )ledati !a!o
im se psto5i (eml"a/ *I& <3& <+. % 'rhidamovom plan vidi se nasto"an"e da se Peri!lova
)rpa li5i podr5!e mno)obro"no) ati$!o) sel"a5tva !o"e bi sl$a" pelopones!e na"e(de
i()bilo svo" imeta!> ne(adovol"stvo sel"a5tva trebalo "e "a!o da pot!opa Peri!love po(ici"e.
-a!o se pelopones!i )lavno!omand"ci nadao da ,e o!on$ati rat "ednim "edinim
darcem. Medino sl$a" nespeha to) plana trebalo "e da stpi de"stvo flota !o"a "e bila
postepeno pripremana> istina& i tada "o" "e bila dodel"ena dr)ora(redna lo)a. 6o),e "e da s
Spartanci ra$nali i na pomo, atins!ih oli)arha. ;i"e sl$a"no 5to "e Peri!le odbio pre)ovore sa
spartans!im i(aslani!om 6elesipom !o"i "e bio p,en 'tin pred 'rhidamov pad 'ti!.
'tin"ani s )a vratili ( svo" pratn" .!a!o 6elesip ne bi s !ime stpio ve(/ *I& 2<& <+.
17
'tins!a strate)i"a i(lo#ena "e Peri!lovom )ovor: .Savetovao im "e isto 5to i
rani"e: da se priprema" (a rat i da sa pol"a nes )rad sve 5to
1&
Gr$!a vreme Pelopones!o) rata: i. 'tina i n"eni save(nici 012. ). pre n.e.> <. Sparta 22 n"eni save(nici> 1.
;etralne oblasti Gr$!e> 0. Brasidin pt 0<1. ). pre n.e.> G. Sicili"ans!i pohod 'tin"ana 02G. ). pre n.e.
1'
ima"& da ne la(e ratni o!r5a"& ne)o da se presele )rad i da )a brane> da treba da opreme
brodove !o"ima le#i i n"ihova sna)a& i da dr#e $vrsto vlast r!ama nad save(nicima./ *I&
21& <+. -o "e bio odbrambeni deo plana> n"em "e bila (eta ob(ir o)romna nadmo,
Pelopone#ana !opnenim sna)ama i istovremeno se i(ra#avala #el"a da im se nametne
iscrpl"",i rat !o"em bi odl$", lo) morala da odi)ra flota i finansi"s!a mo, 'tine.
D)otra"na blo!ada obala Pelopone(a i pre!id tr)ovins!ih ve(a s Horintom morall s& prema
Peri!lovom plan& da natera" nepri"atel"a da pre ili !asni"e (atra#i mir. Prema tom
plan10
K
va#na lo)a pripadala "e atins!im pori5tima na Mons!om mor. Ha!o
"e ve, re$eno& pre!o n"e)a s prola(ili )lavni ptevi !orints!e tr)ovine> i(
Sicili"e "e na Pelopone(
odla(ilo i #ito. ?adi speha blo!ade trebalo "e da se ona sprovede s obe strane (ato
s-itin"ani .slali i(aslani!e sve vi5e oblast o!o Pelopone(a& Hor!ir& Hefaloni"& '!arnani" i
Le!int& "er im "e bilo "asno da ,e& a!o se bd (dali n"ihovo pri"atel"stvo& mo,i sa svih strana
ratovati o!o Pelopone(a/ *::& =& 1+.
Hao na"bol"a potvrda pravilnosti i realnosti to)a mo#e posl#iti pri(nan"e n"e)ove
celishodnosti !o"e da"e principi"elni protivni! Peri!la: .9ladari mora mo) da $ine to 5to te!
pone!ad speva vladarima !opna psto5iti (eml" "a$e)> brodovima se pravo mo#e prila(iti
mestima )de nepri"atel"a ili op5te nema& ili )de ih "e malo... Had bi oni *'tin"ani+ vladali morem
#ive,i na ostrv& mo)li bi da nanose 5tet dr)ima !a!o ho,e& a da sami ne trpe ni5ta lo5e/
*Psedo7Hsenofont& .'tins!i stav/& I& 0 i 20+.
Strate5!i plan Peri!la !ao i sva!i ratni plan ni"e bio plan $isto vo"ni$!e prirode& ve, "e
isto toli!o predstavl"ao i "edn soci"alno7politi$! mer.;"e)ova na"slabi"a strana sasto"ala se
tome 5to "e on #rtvovao interese atins!o) sel"a5tva $i"a "e imovina bila podvr)nta
nemilosrdnom ni5tavan" i potpnom ra(aran". Sama ta o!olnost ve, "e predodredila
porast opo(ici"e Peri!lovom !rs op!ol"eno" 'tini i (adala "e o)romne 5tete borbeno"
sposobnosti 'tine na po$et! rata. Dr)i o(bil"an mins atins!o) plana bio "e tome 5to "e
floti bionamen"en samo pasivni (adata! blo!ade Pelopone(a be( is!rcavan"a desanta :
stvaran"a pori5ta na nepri"atel"s!o" teritori"i. -e! "e radi!alna robovlasni$!a demo!rati"a& !o"a
"e pod r!ovodstvom Hleona i Demostena do5la na vlast to! rata& dopnila Peri!lov plan&
!l"$iv5i n"e)a a!tivna de"stva flote> to "e i dovelo do ;i!i"ina mira !o"i "e bio povol"an (a
'tin.
&10 Pitan"e E tome !oli!o "e Peri!lov plan bio realan i(a(ivalo "e i "o5 ve!
i(a(iva veli!a nesla)an"a literatri. 6no)i o5tro os8" Peri!la (ato 5to ni"e
(eo ob(ir odnos !lasnih sna)a 'tini& sna) opo(ici"e i odnos ati$!o)
sel"a5tva prema n"em. -o ni"e ta$no. Peri!le "e savr5eno dobro (nao i imao "e
na m sve te o!olnosti *por. n"e)ov )ovor !o"i navodi -!idid& I& GC7O0+.
;i!a!av dr)i plan rata 'tina ni"e mo)la da i(radi (bo) o)romne nadmo,i
Pelopone#ana na !opn. 9o"no7e!onoms!i potenci"al 'tine po$et! rata bio
"e ve,i ne)o potenci"al Sparte !o"a "e spela da slomi svo) nepri"atel"a te!
posle epidemi"e !)e& sicili"ans!e !atastrofe i ( pomo, persi"s!o) (lata.
Celo!pan to! 'rhi7 damovo) rata& naprotiv& po!a(ao "e dale!ovidost Peri!love
politi!e. 6i nemamo ni!a!vo) ra(lo)a da ne ver"emo -!ididov procen
20
sitaci"e& po5to "e -!idid& pod sve#im ti7 scima vo"ne !atastrofe& ipa! dao
ob"e!tivn !ara!teristi! Peri!lovo) plana: .Po5to s Sicili"i pretrpeli pora( s
na"ve,im delom vo"s!e : sa flotom& a )rad ve, bili na ivici )ra8ans!o) rata&
ipa! s s!oro deset )odina odolevali starim nepri"atel"ima& a sa n"ima i onima i(
Sicili"e& !ao i save(nicima !o"i s se na"vecem bro" protiv n"ih odmetnli& a
(atim& pr#ali s otpor i Hir& sin persi"s!o) !ral"a& !o"i se pridr#io
Pelopone#anima i davao novac (a n"ihov mornaric. : nis se predali sve do!
sami& (bo) li$nih sva8a& nis darili "edni na dr)e i propali. -a!o "e Peri!le
ono vreme s pno ra(lo)a predvi8ao da ,e 'tina la!o moci da dobi"e rat a!o
)a bde vodila samo sa Pelopone#anima/ *::& OG& 2<7 21+.
21
Poe!ak a!n#% opea.#ja
-o!om prve dve )odine rata ratne operaci"e s se odvi"ale prema strate5!im planovima
(ara,enih strana. Sredinom "na 012. ). pelopones!a vo"s!a "e pala 'ti!. 6e8tim&
(ahval"",i sporosti 'rhidama& 'tin"ani s sti)li da posa!riva" l"de i sv po!retn imovin i(a
D)ih bedema i po ostrvima. .'tin"ani s... po$eli da sa pol"a presel"ava" )rad #ene& dec :
da prenose po!retn imovin... ni5tavali s $a! i drvene delove ()rada&sitn i tovarn sto!
prebacili s na @be" i na dra)a ssedna ostrva/ *::& 20& 2+. Pelopone#ani s se pored @no"e&
pre!o @lesine i -ri"as!e ravnice ptili prema na"ve,o" atins!o" demi 'harn"ana. 'rhidamov
ra$n bio "e "ednostavan: hteo "e da natera 'tin"ane na borb. Prema n"e)ovom mi5l"en"&
pretn"a pstosen"em 'ti!e morala "e da del"e na 'tin"ane )ore od samo) stvamo)
psto5en"a. Posle ni5ten"a svih dobara 'tin"ani ne bi imali vi5e 5ta da )be i (ato bi be(
smn"e ostali )rads!ih (idina. Had 'rhidamova politi!a i5$e!ivan"a ni"e dala #el"eni re(ltat& on
(apo$e psto5en"e 'ti!e& naro$ito oblasti 'harn"ana. -a dema nala(ila samo C !ilometara
dale!o od 'tine& ta!o da s 'tin"ani sa (idina svo"e prestonice )ledali !a!o propada" n"ihova
dobra. Bro" hoplita !o"e 'harn"ani spremili atins! armi" i(nosio "e o!o 1333 pa se la!o mo#e
(amisliti !oli!o "e bilo n"ihovo ne)odovan"e (bo) Peri!love nea!tivnosti
Da bismo potpnosti shvatili soci"alno7e!onoms!i (na$a" 5tete !o" 'ti!a do#ivela
(bo) na"e(de 'rhidama treba da (memo ob(ir "o5 o!olnosti. Prvo: be( ob(ira na (natan
napreda! (anata i tr)ovine& ipa! "e vreme Peri!la .ve,ina n"ih *'tin"ana+ od po$et!a
davnini i bd,e vreme do samo) rata #ivela porodicama na svo"im pol"ima> otda im bilo
la!o da po!ren s mesta $itavo iman"e& naro$ito (ato 5to s posle persi"s!ih ratova te!
nedavno bili obnovili svo"a )a(dinstva/ *I& 2O& 2+. ovo) citata mo)ao bi i()ledati !ao
preterivan"e od strane -!idida "er "e Hser!sovo) pora(a pro5lo pola ve!a. 6e8tim& ne
treba da (aboravimo !ara!teristi! anti$!e pol"oprivrede. Stanovnici 'ti!e )lavnom s )a"ili
ba5tens!e !ltre bavili s se vino)radarstvom i )a"en"em maslina i(is!"e d)o)odi5n"i rad&
pre ne)o 5to po$ne da pristi#e rod.
Dovol"no "e da se setimo ono) "asno) pri!a(a !o"i da"e ideolo) anti$!o) sel"a5tva 'ristofan
.'harn"anima/ *2=G7<31+. Proro! 'mfite" donosi bocama tri vrste )ovora i( Fa!edemona.
Sa(nav5i (a to& n"e)a pro)one 'harn"ani
)depasti, stari, jaki i tvrdoglavi, !ao kamen %vrsti ljudi, bor"i maratonski,
I svi na sav glas povikae* ,,#h, najpodliji+ ,i nosi mir, a vinogradi su
nain -ogaeni.&./
0
A!siv5i od sve tri vrste )ovora: peto)odi5n"e)& deseto)odi5n"e) trideseto)odi5n"e)&
"na! !omedi"e Di!eopol i("avl""e da prvi od (adara na smol i vo"ni$! oprem *al(i"a na
sl#b raomarici i armi"i+& dra)i na i(aslani!e i save(ni$!o od)ovla$en"e& a tre,i na ne!tar :
ambro(i". Scena se (avr5ava Di!eopolovim re$ima:
);"e)a (imam "a i pi"em i crpim>
d 'harn"ani ne! id ! vra)
Slobodan od rata i bri)a n"e)ovih&
9ra,am se !,i da slavim
Dionisa./
'1G%por. ta!o8e:
.Smr, , im se svetiti (a mo"e ()a#ene n"ive. Smr,
(a spal"ene vo,n"a!e i vino)rade/ *.'rhaii"ani/& <127
<1<& G2<+.
i ta!o8e:
&&: ne!a bdeg Pose!o5e smo!ve vrt mome Sam
sam ih sadio& )a"io i od)a"io svo"om r!omg/ ili:
.Po)a#en "e mo" vino)rad i nema vi5e maslina dra)ihg/ *.6ir/&
O<K7O<C& O10+.
22
Masno"e da"e ni5ten"e vo,n"a!a moralo dao)or$i i baci o$a"an"e ati$!e sel"a!e !o"i s
sedili sa!rivenl i(a nepristpa$nih bedema 'tine.1O
23
6e8tim& Peri!le "e "edna!o
od)ovla$io sa sa(ivan"em narodne s!p5tine 'tini& d)o "e ob(davao
proval ne(adovol"stva hoplita i( seos!ih dema i na ta" na$in stvarno "e
spasao !opnen vo"s! od neminovne propasti. Po5to s
na teritori"i 'ti!e proveli o!o mesec dana Pelopone#ani s morali da odstpe od 'harn"ana i da
se pre!o Aropa pov! Beoti". Latim se& otpstiv5i save(ni$!e !ontin)ente& vrati5e
!,ama.
:dce& 013 ).& napad se ponovi& s tom ra(li!om 5to "e 'riiidam 5ao 'ti! po$et!om
"na i od 'ham"ana !reno na ")oisto! pravc lari"s!ih rdni!a. -o) letn"e) pohoda
Pelopone#ani s ostali 'tici na"d#e o!o 03 dana. Avo) pta (eml"a "e bila opstosena
mno)o te#e ne)o prethodne )odine. 'li ni 013. ). atins!i hopliti nis i(a5li ssret nepri"atel".
-o!om prve dve )odine rata a!ci"e 'tin"ana i(vo8ene s& prema Peri!lovom plan&
)lavnom na mor. % leto 012. ). mocna es!adra sastav 233 atins!ih& G3 !or!irs!ih i
ne!oli!o "ons!ih tri"era opsto5ila "e obale Pelopone(a. ;esmn"iv speh posti)la "e atins!a
es!adra "ons!im vodama. -& '!arnani"i& ona "e (a(ela !orints! !oloni" Soli"& $ime s bile
pre!inte !opnene ve(e Horinta sa severo(apadom> na stran 'tine pri5la s sva $etiri polisa
Hefaloni"e. Strate5!i vrio va#no ostrvo La!int "o5 rani"e "e stpilo alcci" na strani 'tine. Prela(
stanovni5tva Hefaloni"e : La!inta na stran 'tine toli!o "e (na$a"ni"i 5to s to bile !oloni"e
Horinta : dors!e po sastav stanovni5tva. :stina& ovom sl$a" mo#da "e delovao primer
Hor!ire& !o"a se& be( ob(ira na svo"e rodbins!e ve(e s Pelopone#anima& ta!o8e pri!l"$ila
'tins!om pomors!om save(. 9a#n atins! mer prvo" )odini rata predstavl"alo "e
proterivan"e @)in"ana. Celo ostrvo bilo "e o$i5,eno od starosedelaca i sva (eml"a podel"ena
me8 <=33 !lerha.
:d,e )odine mo,na atins!a flota sa 0333 hoplita& pa $a! i sa !on"icom& !renla "e na
more pod !omandom samo) Peri!la. Flota se sasto"ala od 233 atins!ih i G3 hios!ih i le(bos!ih
tri"era. -om prili!om opsto5ena "e pelopones!a (eml"a o!o @pidara& -re(ena& 4ermione i
mesto Prasi"a Fa!oni"i. : !ona$no (im 0<C. ). posle veli!ih napora osvo"ena "e Potide"a1=
22
%op5te
(ev5i& 'tin"ani s na sever to!om prve dve )odine rata posti)li (na$a"ne politi$!e spehe.
%speli s da pridobi" veci brp" tesals!ih polisa *::& <<& 1+. Asim to)a s!lopili s save( sa
Sital!om& !al"em ria"ve,e) tra$!o) plemena Adrisa& i osi)rali (a sebe n"e)ov vo"n pomo,
protiv 4al!idi$!o) save(a. %stpiv5i -erni ma!edons!om !ral" Perdi!i& 'tin"anis i n"e)a
pridobili (a svo) save(ni!a.
Prema tome& s vo"ne ta$!e )ledi5ta ni "edna od (ara,enih strana ni"e posti)la
odl$",i speh to!om prve dve )odine rata> op5te (ev5i& rat se odvi"ao s!lad s
Peri!lovim predvi8an"ima.
Pad Peri!la 6e8tim& dve me8sobno pove(ane $in"enice (natno s doprinele
po)or5an" polo#a"a 'tine i Peri!la li$no. Prva "e bila navala ai(be)lica i( cele 'ti!e. Divo
-!ididovo !a(ivan"e pri!a("e nevol"e !o"ima "e stanovni5tvo bilo i(lo#eno. .Had s do5li
)lavni )rad& samo "e mali bro" dobio sme5ta" i na5ao to$i5te !od pri"atel"a i ro8a!a& do! "e
ve,ina na5la s!loni5te nenasel"enim delovima )rada& hramovima... d 5to se ti$e
ta!o(vano) Pelar)i!a& !o"i se nala(io podno#" '!ropol"a i !ome se ni"e smelo stanovati
(bo) proro$anstva... ;e!i s se sme5tali i !lama na )rads!im (idinama i )de )od "e !o
mo)ao. Mer& !ad s se svi ovi sa!pili& )rad ni"e bilo dovol"no mesta. 6e8tim& prido5lice
10 1O %por. Psedo7Hsenofont .'tins!i stav/& ::& 20: .Pri ta!vom stan" od
navale nepri"atel"a na"vi5e strada" sel"a5tvo h bo)ati 'tin"ani& do! demo!rats!i
elementi !o"i dobro (na" da od n"ihove imovine nepri"atel" ne,e ni5ta spaliti i
ni5titi& #ive be( bri)e& be( stra7 ha od n"e)ova dolas!a./
11 1= La opsad Potide"e 'tina "e tro5ila veli!a sredstva. % doba na"ve,e
23
(ate)ntosti 0O33 hoplita primalo "e po dve drahme dnevno *JI& 2=& 1+& 5to "e
i(nosilo pre!o 2&G talenata dnevno. ;i5ta man"e ni"e sta"alo ni odr#avan"e flote.
Apsada "e tra"ala <&G )odine i !p7 no "e sta"ala o!o <333 talenata. -o "e
predstavl"alo otprili!e 2/1 )otovine !o"om "e raspo7 la)ala atins!a bla)a"na
po$et!om rata. Sa$vana s dva atins!a natpisa !o"i se odnose na opsad
Potide"e : n"eno osva"an"e. ;atpis :G& :<&C0G !lesan "e na nad)robnom
spomeni! 'tin"anima !o"i s i()inli 01<.
). (a vreme opsade Potide"e. ;atpis :G :<& 1C= postavili s 0<C. ). atins!i !olonisti *[UEhiEh+ p,eni Potide" radi
n"eno) nasel"avan"a.
24
s !asni"e (a svo" sme5ta" ra(delile D)e (idove& !ao i ve,i deo Pire"s!o) (ida/ *::& 2=& 271+. P
tes!obi !o"a "e (avladala 'tini )ovori i 'ristofan .9ite(ovima/ *=C27
=C<+:
&&: to mi se (ove :"bavg Lar ne vidi5 !a!o se on vec osm (im
(avla$i % pod(eml"a& bmad i vla#iie !,e& podrame i )ne(da
"astrebova/.
S dr)e strane& polo#a" 'tine dr)o" )odini rata !ompli!ovao se (bo) strahovite
epidemi"e crne !)e !o"a "e b!nla prenasel"enom )rad. Bolest "e na"pre i( Persi"e
preneta Pire"& a (atim i 'tin. -es!oba& o$a"ne hi)i"ens!e prili!e& nespremnost atins!ih
vlasti da prime i smeste o)roman bro" i(be)lica i( 'ti!e& sve "e to "o5 vi5e po)or5avalo nesrec.
.'tin"ani s bili pritisnti i dr)om nevol"om !o"a "e nastala seobom sel"a!a )rad& pa s
naro$ito trpele ove prido5lice. Po5to (a n"ih ni"e bilo stambenih ()rada& oni s boravili po
!olibama !o"e s ovo letn"e doba bile (a)5l"ive te se pomor de5avao stra5nom nered.
-ela mrlih le#ala s "edna pre!o dr)ih& a polmrtvi l"di val"ali s se licama i o!o i(vora&
vapi",i (a vodom. 4ramovi !o"e s se sme5tali bili s pni mrtvaca !o"i s n"ima mrli/ *I&
G<& 271+.
@pidemi"a "e tra"ala dve )odine"posle!rat!o) pre!ida nastavila se "o5 )odin dana. A
o)romnom mortalitet stanovni5tva svedo$i to 5to "e od <=.*bb+ hopiita od !)e mrlo 0.033
l"di. t". 2Gj. % odred hoplita !o"i se nala(io !od Potide"e od 0333 vo"ni!a (a 03 dana mrlo "e
2G33 l"di. 9eli!o sman"en"e bro"a )ra8ana 'tine potpnosti "e onemo),ilo a!ci"e hoplita :
istovremeno (bo) opadan"a bro"a vesla$a (natno s sman"ene mo),nosti
a!tivno) delovan"a flote.
Sve te nesre,e sr$iv5i se na 'tin i(nenada s pro(ro!ovale bitne promene
odnos sna)a ntar e!lesi"e. % veli!o" meri raspala se ona stabilna ve,ina demosa na !o" se
Peri!le oslan"ao. Ali)arsi !o"i s se "o5 ve! nadali spora(m sa Spartom po$eli s da
a!tivi(ira" svo" delatnost> osim to)a& ati$!i sel"aci !o"i s i()bili sv svo" imovin&
smatra",i da "e Peri!le !riv (a n"ihove nevol"e& o5tro s )a napali. Lbo) sve)a to)a Perilde "e
!a#n"en veli!om nov$anoni !a(nom i idce )odine ni"e bio ponovo i(abran (a strate)a. %
av)st mesec 013. ). Spart s p,erii i(aslanici& ali pre)ovori nis spe5no privedeni
!ra"& "er s slovi (a mir bili preterano te5!i. :a!o se id,e )odine raspolo#en"e demosa
promenilo i Peri!le ponovo bio i(abran (a strate)a& ntra5n"a politi$!a borba 'tini ipa! se
sve vi5e (ao5travala. Po5to "e septembr 0<C. ). Peri!le raro od !)e& atins!i demos "e
ostao be( svo) pri(nato) vo8e. -o "e "o5 vi5e (ao5trilo politi$! borb 'tini. :stina&
(eml"oposedni$!a aristo!fati"a se "o5 ni"e s8ivala na a!tivno politi$!o istpan"e& pri!riva",i
svo"e la!onofils!o raspolo#en"e : o)rani$ava",i se na !levetni$!e pamflete protiv
robovlasni$!e demo!rati"e *sli$no psedo7!senofontovs!om .'tins!om stav/+. Lato se tim
o5tri"e ispol"ava" protivre$nosti samom demos )de se vodi borba i(me8 dve )lavne str"e:
merene !o"a se oslan"a na !rpne robovlasni!e pod vodstvom ;i!i"e i radi!alne !o"a pod
ra!ovodstvom c. Hleona (astpa interese !r)ova (ainteresovanih (a o$van"e i pro5iren"e
arhee.
Apsada Plate"e Pi ve dve )odine rata po!a(ale s da 'tina te5!o mo#e da vodi borbe
na !opn. Glavni cil" prva dva pohoda na 'ti! 012. i 013. ).& !o"i se )lavnom sasto"ao
ni5ten" d)o)odi5n"ih pol"oprivrednih !ltra& )lavnom "e ve, bio posti)nt. 6e8tim&
sama 'tina i dal"e "e osta"ala van doma5a"a nepri"atel"a. Asim to)a& Pelopone#ani s se
o(bil"no pribo"avali epidemi"e !o"a "e harala 'tici. Lbo) sve)a to)a s Sparta i n"eni save(nici
ne!oli!o promenili svo"e ratrie planove. 0<C. ). nis vr5ili pad 'ti!. -o!om id,ih )odina
'rhidamovo) rata oni s se tamo po"avili samo dva pta: 0<K. ). pod !omandom 'rhidama !ad
s se o)rani$ili na psto5en"e plodne -ri"as!e ravnice i 0<=. ). !ad "e e!spedici"a 'ti! bila
i(a(vana pre sve)a #el"om da se pr#i podr5!a 6itileni !o"a "e di)la stana!. Atada& to!om 2G
)odina sve do De!ele"s!o) rata na 'ti! ni"e bila i(vr5ena ni "edna neposredna nepri"atel"s!a
na"e(da. Glavna pa#n"a Spartanaca bila "e smeravana na sporedna rati5ta )de s o$e!ivali
speh. Medno od tih rati5ta bila "e Plate"a. -a" mali polis
&istina opasan viso!im bedemima& imao "esamo 033 vo"ni!a sposobnih (a borb. Plate"a "e bila
posebno va#na !ao istreni atins!i polo#a" Beoti"i i odve! "e predstavl"ala opasnost (a
25
saobra,a" i(med -ebe i pelopones!e arnii"e !o"a "e padala 'ti!. Posle pobede i(vo"evane
nad Hser!som& Plate"ci s #ivali .(a5tit svih 4elena/& ali s se ve! ori"entisali na save( s
'tinom& pla5e,i se a)resi"e -ebanaca. : eto& na ta!o mali polis& 0<C. ). !renla "e cela amii"a
'rhidamovih hoplita "a$ine O3.333 l"di. Apsada Plate"e !o" "e iscrpno opisao -!idid veoma
"e (animl"iva vo"no7tehni$!om po)led. Lato ,emo se na n"o" malo d#e (adr#ati.
;epri"atel" "e $itav )rad opasao )sto pobi"emm !ol"em i (eml"anim nasipom. % )rad
s Plate"ci radili nepre!idno =3 dana i dan" i no, na podi(an" novo) nasipa s time da on
bde vi5i od bedema op!ol"eno) )rada. Plate"ci s istovremeno nado)ra8ivali i ntra5n"i (id
!o"i "e i5ao paralelno s nasipom. Da bi se spre$io po#ar& drveni delovi bederaa obla)ani s
!o#om. Asim to)a opsednti s pravili pot!ope pod nepri"atel"s!i nasip i i(vla$ili (eml"
ntra& )rad& ta!o da se nepri"atel"s!i na5ip stalno sle)ao. Hao dopns! mer be(bednosti&
Plate"ci s s ntra5n"e strane )rads!ih (idova podi)li "o5 "edan (id. Po!5a"i nepri"atel"a da
probi"e )rads!e (idove pomo, naro$itih sprava (a opsadne operaci"e bili s spre$eni pomo,
o)romnih balvana !o"i s debelim )vo(denim lancima bili pri$vr5,eni na vrh (idova.-e s
balvane sp5tali na nepri"atel"s!e sprave (a probi"an"e (idova& lomili s ta!o istrene delove
ofan(ivno) or#"a& a (atim s ih ponovo di(ali pomo, istih lanaca (a !o"e s bili pri$vr5,eni.
9ide,i da nema" speha& napada$i s odl$ili da Plate"ce )5e dimom. S ob(irom na mal
teritori" )rada& ova "e mera pr#ala i()lede na speh. :spniv5i ceo prostor i(me8 nasipa i
bedema )ran"em ve(anim snopove& Pelopone#ani s )a (apalili. &&: nastade toli!i plamen
!oli!i ni!o ni!ad do ono) vremena ni"e video& raspiren l"ds!om r!om/ *::& ==& 0+. 6e8tim&
veli!i pl"sa! spre$i speh a!ci"e. : te! posle ovo)
nespeha Pelopone#ani s podi)li opsadno tvr8en"e1K
2<
o!o Plate"e : ostavili )arni(on
(a opsad> ostal vo"s! pstili s da se ra(i8e !,ama. % opsedntom )rad
bilo "e 033 Plate"aca& K3 'tin"ana i 223 #ena !o"e s dobrovol"no ostale
)rad. Svi robovi s na vreme bili dal"eni i( Plate"e& verovatno (bo) straha od
i(da"e. Sve starce& dec i ve,in #ena Plate"ci s "o5 mno)o rani"e eva!isali
'tin. Pored svih pornih nasto"an"a Pelopone#ani "o5 d)o vremena nis
mo)li da osvo"e )rad !o"i se hrabro branio. % (im& !oriste,i se nevremenom&
polovina opsednto) )arni(ona sastav od <<3 l"di po!5a da se i(v$e i(
opsednto) )rada pomo, napred spreml"enih merdevina. Popev5i se na
bedeme Plate"ci s se po mra! i(v!li i( )rada& pobili dobar deo )arni(ona
!o"i "e dr#ao opsad : probiv5i se na"pre pravc -ebe !renli s (atim !a 'tini
i tarao sre,no sti)li.
-e! leto pete )odine rata& posle dve )odine opsade& predade se Fa!edemon"anima
preostalih <33 Plate"aca i <G 'tin"ana. Fa!edemon"ani ih sve do "edno) pobi"& a #ene
odved ropstvo. Sam )rad Spartanci sravne sa (ernl"om.
Apsada Plate"e "asno po!a("e nesavr5enstvo opsadne tehni!e to) doba : "o5 bol"e
ilstr"e nepristpa$nost 'tine (a sna)e pelopones!e armi"e. ;e treba (aboraviti ni to da "e
'tina raspola)ala Pire"em. D)otra"na odbrana Plate"e "o5 "ednom "e bedl"ivo po!a(ala da se
strate)i"a Pelopones!o) save(a nala(i ,orso!a!.
12
3&-o tvr8en"e sasto"alo se od dva paralelna (ida od ci)le ra(ma! od 0&G metra !o"im s opasali Plate".
Lidovi s bili $vr5,eni i !lama !o"e s se nala(ile na malim ra(macima. Spol"ni (id bio "e namen"en odbrani od
26
eventalno) napada 'tin"ana.
27
Ga/ansk# a! na Le&0os1 # Kok##
Hao 5to vidimo& ra(vo" ratnih operaci"a Pelopone#ana to!om dve i po )odine posle
Peri!love smrti ponovo "e do!a(ao neosvo"ivost 'tine. Rtavi5e& 'tina "e (a to vreme $a! :
pro5irila svo" tica"n sfer na (apad '!arnani"i i na "ons!im ostrvima. 6e8tim& Peri!lov
plan svom ofan(ivnom del ni"e ni i(dale!a po!a(ao ona" efe!at !o"i s 'tin"ani o$e!ivali.
Bio!ada Pelopone(a sprovo8ena "e dosta inten(ivno& ali ne toli!o" meri da prisili nepri"atel"a
na !apitlaci". Dod5e& me8 spartans!ira save(nicima primecQ"e se i(vestan (amor. -!idid&
na primer& )ovori da s Pelopone#ani vec .bili i()bili vol" da id rat/ *JI& 2G& <+& pa ipa! be(
a!tivnih i ri(i$nih ratnih operaci"a& !ao 5to "e desant na Pelopone(& 'tin"ani nis mo)li da
o$e!" pobed. % to vreme otpo$in"e i na)lo po)or5avan"e ntra5n"e) polo#a"a arhee a s
n"om& ra(me se& i polo#a" same 'tine. aetvrte i naro$ito pete )odine rata& veriv5i se vo"n
nepristpa$nost 'tine oli)arsi polisima pod !ontrolom 'tine po$in" s or#"em r!ama
otvoreno da istpa" na strani Pelopones!o) save(a. '!o s po$et! rata s!obi imali
)lavnom spol"nopoliti$!i !ara!ter i (asnivali se pre sve)a na spartans!o7atins!om
anta)oni(m& sada5n"e ratne operaci"e ve, dobi"a" dr!$i"e obele#"e. Glavn lo) po$in"e da
i)ra ntra5n"a politi$!a borba borba i(me8 oli)arhi"e i demo!rati"e !o"a se obi$no i(ra#avala
obli! )ra8ans!o) rata polisima save(nicima 'tine.
Hao mesto (a svo" prvi nastp protiv dr#avne vlasti atins!e e!lesi"e oli)arsi s
i(abrali .pre!rasn (eml" vina i pe5me/ Fe(bos. Avo ostrvo severoisto$nom del
@)e"s!o) mora& !o"e iiiia povr5in od <033 !m< : 2G3.33 stanovni!a na"ve,e "e i na"bo)ati"e
$itavom @)e"s!om arhipela). La ra(li! od vecine $lanova arhee Fe(bos "e& !ao i 4ios&
#ivao i(vesn atonomi" i raspola)ao vlastitom ratnom flotom. Fe(bos ni"e predstavl"ao
"edn "edinstven dr#av. ;a n"em "e bilo ne!oli!o ne(avisnih )olisa. % sevemom del
ostrva nala(ila se 6etimna !o"a "e imala demo!rats!o dr#avno re8en"e. ;a ")oisto! "e
le#ao na"ve,i polis Fe(bosa 6itilena !o"o" "e vladaia oli)arhi"a. Astala nasel"a ostrva:
'ntisaQ& 'risba& PiraQi @res politi$!i s se ori"enti5ala na 6itilen. Stanovni5tvo Fe(bosa bilo "e
ve,im delom rodbins!im ve(ama sa Beo,anima *:::& <& 1> 9m& 233& 1+ i le(bos!a aristo!rati"a
odr#avala "e politi$!e ve(e sa tebans!om oli)arhi"om.
% po$et! rata simpati"e 6itilene prema Sparti (natno s o"a$ale : lo!alna aristo!rati"a
pristpila "e o(bil"mm pripremama (a 5tana!. 6itilen"ani s po$eli da (a)ra8" svo"e l!e
branama& tvr8ivali s bedeme& opremali brodove& na Pont s na"mili ra(ne radni!e& !povali
(ito itd. ;a"va#ni"a mer im "e bila or)ani(aci"a prisilno) sinoi!i(ma sa ostalim stanovnicima
Fe(bosa. QAsim to)a& oni odr#avan "e !onta!t sa Pelopones!im save(om.
Lbo) to)a s 'tin"ani svo"o" lci (adr#ali 23 mitilens!ih tri"era i 6itilen ptili 03
svo"ih brodova !o"i s bili spreml"eni (a plovidb o!o Pelopone(a. -i brodovi stavl"eni s pod
!omand Hle"pida. 6e8tim& 6itilen"ani s bili na vreme obave5teni E tome : pre(eli s
od)ovara",e odbrambene mere. Hle"pid se ni"e sdio da i(vr5i otvoren napad. Pre)ovori do
!o"ih "e do5lo nis dali ni!a!ve re(ltate i 6itilen"ani s ptili Fa!edemon "edn tri"er s
nalo)om da tra#i pomo,. ;i"edna od nepri"atel"s!ih strana ni Hle"pid& ni stanici nis (apo$in"ali
a!tivne operaci"e& o$e!",i pomo,: prvi i( 'tine& dr)i i( Fa!edemona. 6e8tim& ne5to
!asni"e& 'tin"ani s ( pomo, save(ni$!ih odreda sa mors!e strane (atvorili obe mitilens!e
l!e.
% me8vremen s i(aslanici i( 6itilene sti)li Fa!edemon> Spartanci s ih odmah
po(vali na sve$anosti Alimpi" )de se odr#avalo op5tepelopones!o savetovan"e.
Pri!a(av5i polo#a" 'tin"ana !ao vrio ne(avidan& i(aslanici s !a(ali na iscrpl"enost materi"alnih
sredstava 'tine : (amolili Spart da pti vo"s! pomo, Fe(bos& predlo#iv5i "o" da
istovremeno i(vr5i napad na 'tin s !opna i s mora. Spartanci s rado prihvatili t s)esti".
6e8tim& mobili(aci"a save(ni!a !o" s odmah ob"avili odvi"ala se veoma sporo& ta!o
da s na :stam do5li sanii Spartanci& a sret im "e i(a5lo 233 atins!ih tri"era. Asim to)a 233
dr)ih atins!ih brodova i(vr5ilo "e psto5en"e obala Fa!oni"e 5to "e prisililo Spartance da
2&
se hitno pov!. S veli!im (a!a5n"en"em& te! !ra"em ma"a 0<=. ).& p,eno "e Fe(bos 03
pelopones!ih la8a. Dotle "e ovamo ve, sti)ao odred hoplita od 2333 l"di pod !omandom
atins!o) strate)a Paheta& !o"i "e o)radio 6itilen (idom : (atvorio )rad i s !opna i mora.
;e do$e!av5i pelopones! es!adr !o"a "e sporo napredovala prema Fe(bos&
mitilens!i oli)arsi s bili prisil"eni da (a odbran )rada naora#a" demos. aim s dobili or#"e
r!e& 6itilen"aiii s odmah istpili protiv oli)arha i postavili (ahtev da se svim )ra8anima podeli
hleb& prete,i da ,e sl$a" odbi"an"a (ahteva predati )rad 'tin"anima. % ta!vo" sitaci"i&
pla5e,i se narodno) )neva& oli)arsi s se opredelili (a prihvatan"e vlasti 'tin"ana i po$et!om
"la 0<=. ). predali s )rad Pahet. Pahet (arobi 2333 oli)arha : pti ih 'tin. Pelopones!a
es!adra& !o"a "e sti)la posle !apitlaci"e 6itilene& ni"e se sdila da 8e s!ob s
'tin"anima na otvorenom mor& ve, se vrati na Pelopone(.
Pitan"e E tome !a!va !a(na treba da se primeni protiv 6itilen"ana i(a(vala "e
atins!o" e!lesi"i veli! rasprav. ;a prvo" s!p5tini *sredinom av)sta 0<=. ).+ na predlo)
Hleona& sina Hleenetova& odl$eno "e da se !a(ne smr, ne samo mitilens!i oli)arsi !o"e "e
Pahet ptio 'tin ve, i svi 6itilen"ani> dec i #ene treba prodati ropstvo. 6e8tim& na
id,em (asedan" pitan"e "e ponovo pretresano i& be( ob(ira na Hleonovo protivl"en"e& e!lesi"a
malom ve,inom )lasova odl$i da se !a(na primeni samo na 2333 aristo!rata& da se por5e
bedemi 6itilene i da "o" se od(me flota. Sva le(bos!a (eml"a *osim (eml"e demo!rats!e
6etimne !o"a "e ostala vema 'tini+ bila "e podel"ena me8 <=33 atins!ih !lerha. Fe(bl"ani s
!lerhi"ama pla,ali )odi5n"i dana! visini od G0 talenta.
Sli$ni s se do)a8a"i odi)rali i na Hor!iri. - s pobne otpo$ele odmah $im s se i(
Horinta vratili aristo!rati !o"i s bili (arobl"eni bit!ama !od @pidamnosa i !od Sibots!ih ostrva.
Hor!irani s po$et!om rata odl$ili da o$va" odbrambeni save( s 'tinom& ali da ne ob"avl"" rat
Pelopones!om save(. 6e8tim& oli)ars!i or)ani(" (aver i bi" vo8 proatins!e parti"e
Piti" i O3 dr)ih demo!rata. Samo ne!oli!o vo8a demo!rati"e spasi se be!stvom 'tin. Ali)arsi
$i"e "e r!e pala vlast na"pre s pro)lasili or#an netralnost Hor!ire prema obema (ara,enim
stranama. :pa!& po5to "e sti)la tri"era i( Horinta sa spartans!im i(aslanicima& or)ani(ovan "e
dr)i napad na demo!rate. Borbe s tra"ale ne!oli!o dana. &&3be stran!e po5al" svo"e l"de
pol"a& po(iva",i robove i obecava",i im slobod. 9ecina robova pri8e narod da se (a"edno bore&
adr)o" stranci pri8e osam stotina pla$eni!a s !opna/ *JI& =1+. %porna borba (avr5i se pobedom
demo!rata.
-o "e i(a(valo or#an intervenci" obe (ara,ene strane& "er "e Hor!ira predstavl"ala
!l"$ (a $itav Mons!i ariiipela). Pelopone#ani s ptili na Hor!ir G1 broda& 'tin"ani& prvo 22&
(atim "o5 O3 tri"era& 5to "e nateralo Pelopone#ane na povla$en"e.
Po dolas! dr)e atins!e es!adre !or!irs!i demo!rati s se to!om sedam dana
obra$navali s oli)arsima i n"ihovim pristalicama. .;e!i s pali !ao #rtve li$ne mr#n"e& dr)e s
pobili d#nici (bo) novca !o"i s im d)ovali/ *JI& K2&0+. Medan deo i()nanih oli)arha tvrdi se
na planini :ston *severno od )rada Hor!ire+. Borba i(me8 i()nani!a i )ra8ana tra"ala "e
veoma d)o sve dotle do! na ostrvo ni"e sti)la 0<G. ). "a!a atins!a es!adra !o"a se t (adr#ala
na svom pt (a Sicili". %( pomo, 'tin"ana demo!rti s napali istons!o tvr8en"e i (a(eli )a
na "ri5. Sve (arobl"eni!e s pobili& a #ene odveli ropstvo. ;a !ra" -!idid melanholi$no
!onstat"e: .-a!o se svr5i ova" te5!i me8sobni obra$n& bar (a vreme to) rata> ono 5to "e
ostalo #ivot od dr)e parti"e *oli)arha+& ni"e vredno pomena
Hoddrsidfmitilens!i do)a8a"i ima" mno)e (a"edni$!e crte& a i dosta ra(li!a. Pre sve)a
pomen,emo da se na"#e5ca soci"alno7politi$!a borba odvi"a pravo na"ra(vi"eni"im&
na"napredni"im polisima. % tome "e ina$e slaba strana robovlasni$!e demo!rati"e op5te.%
tome le#i h "edan od )lavnih (ro!a pora(a 'tine. La"edni$!o (a do)a8a"e na Fe(bos h Hor!in
"este to 5to se inici"ativa oba mesta nala(ila r!ama oli)arha. Ha!o "ednom& ta!o i
dr)om sl$a" oli)arsi tra#e pomo, Sparte& do! se demo!rati ori"enti5 na 'tinii. .Rto se ti$e
save(ni!a& to !od n"ih )omila ta!o8e pro)oni bla)orodne svo"im pa!osnim !levetama i
mr#n"om/ pi5e verovatno pod tis!om do)a8a"a !o"e smo i(lo#ili aristo!rats!i ori"entisan ator
psedo7!senofontovs!o) .'tins!o) stava/ *:& 20+.
2'
'!o s se oli)arsi ni( polisa to!om pi/vo) perioda rata (dali pobed Sparte& !o"a
"e& prema n"ihovom mi5l"en"& bila nei(be#na i strpl"ivo "e $e!ali& to se oni sada otvoreno
opredel"" (a stan!e i na prvom mest tra#e pomoc Pelopone#ana. Soci"alni oslonac
militens!ih aristo!rata bio "e veoma (a!. ;"ihova vlast stvarno se dr#ala (ahval"",i ne
poveren" ve,ine )ra8ana vec samo tome 5to mitilens!i demos ni"e raspola)ao te5!im
naor#an"em. Soci"alna ba(a !or!irs!e oli)arhi"e bila "e "o5 slabi"a. Ana dola(i na vlast ptem
(avere i smatra da vlast mo#e da se (adr#i samo pomoc or#anih sna)a Pelopone#ana.
Asim to)a& Hor!irani& Dorani po svom pore!l& morali s& prema starohelens!om shvatan"& da
se vi5e ne)o i!o dr)i ose,a" strani 'tin"anima& a blis!i Spartancima.
% svom opis !or!irs!ih do)a8a"a -!idid nam da"e ne!oli!o (animl"ivih detal"a !o"i
!ara!teri5 soci"alni sastav oli)ariia. ;a prvom mest to "e plemstvo i bo)ata5i: ra(ni (elena5i&
!rpni vlasnici brodova& (eml"e i robova.. Late)ntost politi$!e borbe na Hor!iri !o" "e ta!o
#ivo opisao -!idid ne mo#e da se tma$i samo plemens!im ra(li!ama. Adl$",a lo)a
pripadala "e ovde soci"alnom moment. Slobodna& ali e!sploatisana sirotin"a obra$navala se
sa svo"im tla$itel"ima.
Ad i((etno) "e (na$a"a svedo$anstvo !o"e smo naveli rani"e& a !o"e se odnosi na
$e5,e robova )ra8ans!om rat na Hor!iri. P raspolo#en" )r$!ih robova 9 ve! slabo
smo obave5teni& a "o5 man"e (namo E n"ihovom dire!tnom ili indire!tnom $e5c soci"alno7
politi$!o" borbi to) doba. :( -!ididovih re$i "asno proi(la(i da se !ao prvo na Hor!iri nala(io
veli!i bro" robova& !ao dr)o da s oni& !a!o se i mo)lo o$e!ivati& bili !oncentrisani po
pol"ima& pa s se prema tome bavili s!pl"an"em letine sredina av)sta+& i !ao tre,e& .ve,ina
robova pri!l"$ila se demo!ratima/& "er s se n"ihovi )lavni e!sploatatori& o$i)ledno& nala(ili
sastav oli)arhi"s!e )rpaci"e. Hona$no& !ao $etvrto& ve,ina robova "e pri5la na stran
demo!rata (bo) obe,an"a da ,e im dati slobod. 6e8tim& i ovom sl$a" robovi s
predstavl"ali samo pione r!ama vlada",ih !laea. aitav -!ididov !onte!st ne svedo$i E
samostalno" lo(i robova )ra8ans!om rat na Hor!iri& ve, samo E napetosti tamo5n"e
)ra8ans!e borbe& "er s se robovi nala(ili i(van )ra8aiis!o) dr5tva& pa "e i sama $in"enica da
im se ne!o obratio (a pomo, protiv svo"ih s)ra8ana i()ledala savremenicima !ao ne5to
sasvim posebno&
Zao,!a$anje so.#jalno2pol#!#ke 0o0e 1 A!#n#
Lasad "o5 nismo dodimli veoma va#no pitan"e E ntra5n"o" borbi 'tini !o"a se
odi)ravala na petim (bivan"ima i( 0<=. ). Pre sve)a moramo da po)ledamo !a!vo "e bilo
finansi"s!o stan"e 'tine. % "ednom od Peri!lovih )ovora -!idida !a("e se na bo)atstvo
dr#avne bla)a"ne !ao na odl$",i fa!tor ratnim prora$nima: .Sna)a 'tin"ana )radi se na
priliv novca od save(ni!a& a rat na"$e5,e pobe8"e mdrost i obil"e novca/ *I& 21& <+. :
stvarno& na po$et! rata 'tina "e imala 5to novc& 5to ra(nim vrednostima na"man"e C333
talenata. Asim to)a& to!om prvih pet )odina rata 'tin"ani s od save(ni!a dobili na"man"e 1333
talenata na ime forosa.
6e8tim& vo"ni rashodi prvih ratnih )odina pro)tali s )otovo cel t sm o)romn
odnos na onda5n"e )r$!e prili!e. Dve hil"ade talenata odnela "e opsada Potide"e. Samo
i(dr#avan"e flote sta"alo "e 'tin 2333 talenata )odi5n"e. Prema tome& atins!a bla)a"na se
nala(ila stan" !o"e ni i(dale!a ni"e bilo s"a"no& po)otovo (ato 5to s ratne operaci"e !o"e s
neprestano tra"ale stalno i(is!ivale nova dopns!a sredstva.
;a dnevnom red s se nala(ile odl$",e mere !a!o finansi"s!o" ta!o $isto
vo"no" oblasti. 9e, doba mitilens!e e!spedici"e 'tin"arri s pribe)li (a tada5n"e doba "edno"
i((etno" meri !ao 5to "e vo8en"e "edno!ratno) dire!tno) pore(a na imovin )ra8ana. .Sarai
'tin"ani s tada po prvi pt dali <33 talenata dire!tno) pore(a khlmEn\ *IJ& 2C&2+. @isfora "e
predstavl"ala vanredni pore( namen"en potrebania rata i bila "e (avedena speci"alnom odl!om
e!lesi"e. Placali s "e )ra8ani tri na"vi5e solonovs!e !lase prema stan" svo"ih prihoda. ;aplata
pore(a davana "e pod (a!p. :stovremeno ie 'tina ptila r.save(nicima
30
radi naplate pore(a dvanaest brodova pod !omandom strate)a Fisi!la1C
21
sa $etvoricom
dr)ova/ . Fisi!le "e obila(io save(ni$!e (eml"e 6alo" '(i"i i sa!pl"ao novac.
La"edno s veli!im bro"em atiiis!ih vo"ni!a po)ino "e na ravnici 6eandfa (a
vreme napada Hari"aca. :st sdbin "e pre n"e)a do#iveo i dr)i sa!pl"a$
pore(a me8 .save(nicima/ 6elesandar.
6e8tim& i eisfora i sa!pl"an"e novca od save(ni!a !o"e "e obavl"ao Fisi!le
predstavl"alo "e samo !ap mor ratnih rashoda.
Finansi"s!o pitan"e !ompli!ovalo se "o5 i time 5to se osim neophodnosti popne
ispra#n"ene dr#avne bla)a"ne cil" a!tiviran"a ratnih operaci"a pred 'tin postavl"alo "o5 "edno
pitan"e !o"e ni"e bilo man"e va#no od pitan"a rata to "e ishrana )rads!e sirotin"e i
paperi(ovano) sel"a5tva saterano) 'tin i( $itave 'ti!e. Adl!e ve(i sa .bntovnim
save(nicima/ vo8e demosa s donosile #ima",i ob(ir sve pomente o!olnosti. ;a primer&
!a!o "e rani"e re$eno& !ona$nom odl!om e!lesi"e E mitilens!om pitan" predvi8eno "e da se
$itava teritori"a Fe(bosa *osim 6etimne+ podeli i(me8 <=33 atins!ih !lerha. Pri tom& to nis
bile !lerhi"e obi$no) tipa !ad s se sami !lersi presel"avali na nov teritori" i radili vlada",i
svo"im parcelama. .Fe(bl"ani s sami obra8ivali svo" (eml" i morali s da pla,a" novc po
< mine )odi5n"e (a sva! dodel"en parcel/ *IJ& G3& <+. Prema tome ove s !lerhi"e bile
nominalne. 9lasnici le(bos!ih parcela 'tin"ani mo)li s da ostan 'tini& ali "e time s!oro 1333
)ra8ana dobilo dopns!i prihod od po dva obola na dan.
Peri!le "e spio da d)o *pnih 2G )odina+ r!ovodi b$nom e!lesi"om !o"a se stalno
!olebala svom raspolo#en" prvenstveno (bo) to)a& 5to "e& s "edne strane& #ivao pno
poveren"e 5iro!ih masa demosa !ao borac protiv oli)arhi"e& a s dr)e strane& (ato 5to "e i sam
bio soci"alno ve(an (a aristo!rats!e !r)ove. Pripada",i po svom pore!l rod 'l!meonida& a
po5to "e i sam bio dosta bo)at& Peri!le "e #ivao poveren"e mno)ih aristo!rata !o"ima s le#ali
na src dr#avni interesi 'tine. 'risto!rati s se mirili s vla5, Peri!la "o5 i (bo) to)a 5to se on
stalno dal"avao od demo!rats!o) poret!a. -!idid da"e veoma ta$n !ara!teristi! n"e)ove
prave. .:me "o" "e bilo demo!rati"a& a stvari& vlast se nala(ila r!ama prvo) )ra8anina/ *I&
OG& C+. .;"em !a#e Pltarh ni"e smetalo to 5to s m mno)i od n"e)ovih pri"atel"a stalno
dosa8ivali ra(nim pre!orima... 5to s horovi pevali (a"edl"ive pesme prebac",i m i )rde,i )a
(bo) na$ina na !o"i vodi rat/ *.Peri!le/& 11+. Medino psto5en"e 'ti!ei strahovita epidemi"a !)e
s (a i(vesno vreme po!olebali ver Peri!la. ;apadi na n"e)a dola(ili s sa dve strane. Pre
sve)a nastpili s la!onofils!i aristo!rati pod parolom mira sa Spartom. P poplarnosti te
parole& E n"eno" privla$no" mo,i $a! i van aristo!rats!ih !ra)ova svedo$i ve, i sani )lavni motiv
'ristofanovim .'harn"anima/. Ha!o #iva Di!eopol *22OC72<10+ !o"i "e (a!l"$io separatni mir
sa Spartancima pore8en" s nesre,nim vo"ni!om Famahomg
S dr)e stane& ati$!i sel"aci i obi$ni l"di 'tine na $i"a se ramena svalila )lavna te#ina
rata ta!o8e s po$eli da a!tivno i(ra#ava" svo"e ne(adovol"stvo. -o ne(adovol"stvo !o"e "e
dola(ilo sa dve strane vrlo dobro "e o!ara!terisao -!idid. .'tin"ani s se svo"o" politici
povodili (a n"e)ovim *Peri!lovim+ s)esti"ama...> ali s im privatni #ivot (a)or$avale nesre,e:
obi$nom narod (ato 5to "e i()bio i ono malo 5to "e imao& a bo)atima (ato 5to s i()bili
svo"a divna iman"a !o"a s se sasto"ala od ras!o5nih !,a raspore8enih na teritori"i 'ti!e& od
s!poceno) name5ta"a : vi5e od sve)a (ato 5to s mesto mira imali rat/ *I& OG& <+.
Be( ob(ira na to 5to ne treba i("edna$avati raspolo#en"e oli)arhi"s!e opo(ici"e i
5iro!ih sel"a$!ih rnasa obe ove )rape predstavl"ale s dva sastavna dela& a!o se mo#e re,i&
.opo(ici"e (desna i sleva/. Asim ove opo(ici"e !o"a& ra(me se& ni"e mo)la da iraa vecin
atins!o" e!iesi"i posto"ala "e "o5 "edria soci"alna )rapa !o"a ni"e bila man"e opasna po vlast
Peri!la. -o s bili oni !r)ovi demosa $i"i s e!onoms!i interesi (avisili od mo,i arhee: (anatli"e
i tr)ovci !o"i s se bavili i(vo(om& (atim .brods!a )olotin"a/& )ra8ani !o"i s radili na
13
3' Posle Peri!love smrti Fisi!le "e "edno !ra,e vreme bio vo8a demo!rats!e )rpe. An "e bio sto$ars!i tr)ovac i
"edan od Peri!lovih pri"atel"a& a posle smrti Peri!la o#enio se 's7 pasi"om. 'ristofan *.9ite(ovi/& 21< i =OG+ na(iva Hleona
na")orim $ove!om posle Fisi!la. Fisi!le "e 0<K/<=. ). i(abran (a strate)a.
31
podi(an" hramova& masa !lerha& heli"asta itd. Pri(nati vo8a te )rpe postepeno "e posta"ao
Hleon. % opadan" Peri!lovo) atoriteta n"e)ova "e lo)a bila vrlo (napa"na. Pltarh *.Peri!le/&
1G+ smatra da "e veoraa verovatno da i posledn"i proces protiv Peri!la ni"e podsta!ao ni!o dr)i
ne)o Hleon. P Peri!lovim strepn"ama svedo$e : 4erniipovi stihovi:
.Cim )leda5 *Peri!le+ da s
;a tocil (apo$eli o5triti !am&
Cim (able5te o5trice n"ene& vri5ti5 od stralia& pla5e,i
se
Hleonova mn"evita )neva/
*:sto& 11+.
;a (a"edni$!e a!ci"e bo)atili (eml"opos"dni!a i sirotin"e protiv Peri!la aldira i
-!idid& da",i !ara!teristi! raspolo#en"a 'tin"ana prvih )odina rata: .... ali s im privatni #ivot
(a)or$avale nesre,e: obi$nom narod
*ôpE`+ (ato 5to "e i()bio i ono malo 5to "e imao& a bo)atima *êX]YEq+ (ato 5to s i()bili
svo"a divna iman"a.../ *I& OG& <+.
Prema tome& privremena osda Peri!la i()leda da "e predstavl"ala re(ltat a!tivnosti
opo(iciono) blo!a .(desna i sleva/. 6e8tim& save( dve )rpe od !o"ih "e "edna (ahtevala mir&
a dr)a se borila (a a!tivi(aci" ratnih operaci"a ni"e mo)ao da bde tra"an. Peri!lov pad& a
(arim i n"e)ova smrt predstavl"ali s vod #esto! politi$! borb e!lesi"i.
Ana vecina demosa na !o" se svo"o" vlasti oslan"ao Peri!le !ona$no se pocepala.
Gorn"i slo"evi demosa& !o"e s $inili !rpni (eml"oposednici : !rapiii bo)ata5i (elena5i&
privremeno s se dr#ili sa starim Peri!lovim nepri"atel"ima sa la!onofils!i raspolo#enom
aristo!rati"om. Cil" te )rpe predstavl"ao "e mir sa Spartom> ona se nadala da ,e posle
(a!l"$en"a mira pomoc Sparte )5iti radi!aln demo!rati". 6e8tim& vo8e ove )rpaci"e
vreme rata bile s primorane da del" veoma opre(no !a!o ne bi do5li sitaci" da bd
o!rivl"eni (a i(da". Pri(nati vo8a ove )rpe bio "e ;i!"iit.
Asnovna masa )rads!o) demosa pod r!ovodstvom bo)atih (anatli"a er)asteri"arha
bila "e (a a!tiviran"e ratnih napora 'tine& (a rat do pobede. :()leda da s ti slo"evi )rads!o)
stanovni5tva posle 'rhidamove na"e(de #ivali podr5! ne!ih )rpa sel"a5tva !o"e "e i()bilo
sv svo" imovin : nadalo se pobol"5an" svo) statsa "edino posle potpne pobede nad
Pelopone#anima. Lato 'ham"ani istoimeno" 'ristofanovo" !omedi"i nastpa" !ao (a!leti
nepri"atel"i mira sa Spartom. ;a $el te )rpe nala(io se Hleon. Politi$!e str"e 'tini posle
Peri!love smrti "asno se !ara!teri5 li$nostima ;i!i"e i Hleona. ;i!i"a& sin ;i!erata& pripa8ao "e
na"ista!nti"em slo" atins!o) plemstva. Svo" politi$! !ari"er po$eo "e "o5 (a #ivota Peri!la i
!ao i Peri!le (a(imao "e polo#a" strate)a. .Posle Peri!love smrti ;i!i"a "e odmah dobio ve,i
polo#a" na !o"i "e bio doveden )lavnom )lasovima bo)ata5a i plemi,a !o"i s )a sprotstavl"ali
drs!om Hleon> istina& i narod se prema n"em bla)ona!lono odnosio i podpirao "e n"e)ovo
$astol"bl"e/ *Pltarh& ;i!i"a& <+.
'ristotel& pristalica merene aristo!rati"e& smatra ;i!i" pored -!idida& 6elesi"ino)
sina i pored -eramena (a .na"bol"e) politi$!o) radni!a 'tini/ *.'tins!i stav/& <K& G+. 9eoma
opre(an svo"im ocenama& -!idid ta!o8e )ovori E ;i!i"i !ao E $ove! !o"i .celim svo"im
#ivotom sledi tvr8ene principe vrline/ *9::& KO& G+.
Sve ove s"a"ne !ara!teristi!e& ra(me se& nis bile slovl"ene li$nim osobinama ;i!i"e&
vec na prvom mest dme 5to se n"e)ova politi$!a lini"a veoma (ate)nto" sitaci"i
Pelopones!o) rata potpno sla)ala s li$nim shvatan"ima -!idida& 'ristotela i Pltarha.
;i!i"a "e bio "edan od na"vecih bo)ata5a celo" 4eladi. ;"e)ova "e imovina vredela
na"man"e 233 talenata& pri $em se na"ve$i dio sasto"ao od )otovine *Fisi"a& b:b& 0=+.
Lahval"",i tome& on ni"e mno)o stradao od 'rhidamove na"e(de. Prema Hsenofont& ;i!i"a "e
imao 2333 robova !o"i s radili lari"s!im rdnicima (ara8",i tamo (a svo) )ospodara sva!i
po "edan obol na dan *.A prihodima/ :9& 20+. ;i!i"a se osobito proslavio svo"om dare#l"ivo5,
vreme ra(nih proslava !o"e s 'tini bile vrlo $este.
Simpati"e naroda ste!ao "e hore)i"ama& )imna(i"arhi"ama i dr)im sli$nim dare#l"ivostima&
nadma5",i ras!o5i i me5nosti da )a8a l"dima sve svo"e prethodni!e i savremeni!e/
*Pltarh& ;i!i"a& 1+. ;i!i"ina pla5l"ivost : neodl$nost 5le s poslovic. : stvarno& prenapeto"
32
politi$!o" atmosferi 'tine to) doba& on "e bio stalno na opre(. 6o#da time i treba
33
da se ob"asni n"e)ovo nasto"an"e da svo" imovin pretvara novac& "er )a "e na"la!5e mo)ao
nositi sa sobom. 'ristofan svom del .9ite(ovi/ *272G0+ !oristi pravo te ;i!i"ine !ara!terne
osobine (a por).
% vreme rata ;i!i"a ni"e mo)ao da nastpa otvoreno s parolom E mir sa Spartom& ali
"e (ato ma!simalno !oristio sve mo),nosti (a vo8en"e pre)ovora E mir. -o!om $itave svo"e
vo"no7administrativne delatnosti ;i!i"a se trdio da ni!ad ne pre(ima na sebe od)ovomost (a
bilo !a!ve odl$",e mere. -o se vidi !a!o i( n"e)ovo) pona5an"a (a vreme !ampan"e !od
Pila ta!o i na Sicili"i. Lato "e on predstavl"ao veoma po)odn li$nost (a one !r)ove !o"i nis
#eleli 5iren"e ratnih operaci"a& ve, s pre bili (a n"ihovo obstavl"an"e. Bilo "e "asno da
r!ovodilac tipa ;i!i"e ne,e donese pobed 'tini.
Protivni! ;i!i"e bio "e Hleon& sin Hlea"netov& pri(nati vo8a atins!e radi!alne
demo!rati"e. La ra(li! od ;i!i"e Hleon "e poticao i( obi$no) naroda Prema sholi"ama (a
'ristofanove .9ite(ove/ *( 00 red+& Hleonov otac .dr#ao "e radionic !o"o" s radili robovi
!o#ari/.
'ristofanovo isme"avan"e Hleona na"bol"e svedo$i E tome !a!o )a "e atins!o
plemstvo mr(elo ba5 (bo) n"e)ovo) pore!la. Medan od "na!a
&&9ite(ova/ Demosten& pita",i R!embara: &&Me si li ti od plemenitihr/& sa(na"e da ta" poti$e i(
naroda& pa m !a#e:
.Sre,aii si i(v!ao
lo(g
?o8en si& vidim& sre,an $as&/
N
i nastavl"a:
.Dema)o)i"a& (na se ni"e (a 5!olovane&
;i"e (a $estite& po5tene )ra8ane&
9ec "e (a ne(nalice&
neval"alce/
Dal"e R!embar isto" !omedi"i pre!oreva Demosa:
&'2Q lici5 ti na )omil ra(ma#einih
de$a!a : )ra5 od sebe bla)orodne
pri"atel"e.
d sve,arima& !o#arima&
5tavl"a$ima
: !o#oderima sav se preda"e5
radosno/
Hleon& $ove! $vrsto) !ara!tera& !o"i (na 5ta ho,e& i ( to odli$an )ovorni!& nastpio "e
s pro)ramom radi!alnih mera !a!o vo"no)& ta!o ipoliti$!o) i finansi"s!o) !ara!tera. ;i!i"a "e&
be( ob(ira na sve svo"e bo)atstvo i ve(e& bio prisil"en na stalno povla$en"e pred svo"im
pred(iml"ivim i ener)i$nim protivni!om.
Pre sve)a& Hleon "e bio tesno pove(an sa 5iro!im masama atins!o) demosa. aa! "e i
-!idid& li$ni nepri"atel" Hleona& !o)a pri!a("e !ao $ove!a !o"i "e &&bio na"be(ob(irni"i/& ipa!
morao da pri(na da "e &&En to doba imao na"ve,i tica" na 'tin"ane/ *IJ& 1O& O+. Svo"
optimi(am ocen"ivan" 5ansa (ara,enih strana Hleon "e crpao i( tesne ve(e s demosom i
tome "e bila n"e)ova sna)a.
Asnovna Hleonova ide"a sasto"ala se tome da 'tina mo#e da pobedi Spart pod
slovom da se ne o)rani$i na odbran& ve, da vodi ofan(ivne operaci"e na teritori"i samo)
Pelopone(a. Hao predslov (a ta!ve operaci"e trebalo "e da bde ostvareno slede,e: 2+
smirivan"e nemirnih .save(ni!a/> <+materi"alno obe(be8en"e atins!ih )ra8ana i 1+ finansi"s!o
obe(be8en"e 5iro!o or)ani(ovanih ofan(ivnih operaci"a. : pravo na ta$!ama ovo) pro)rama
celini treba ra(matrati po"edine Hleonove mere i )ovore. Hleonova )ledi5ta E save(ni$!om
pitan" "asno i(la#e -!idid *IJ& 1=03+. Hleon "e e!lesi"i (ahtevao da se !a(ne smr, svi
6itilen"ani& a da se n"ihove #ene i deca proda" !ao robl"e. Ava mera i()leda veoma stro)a i
nepravedna. 6e8tim& treba pri(nati da "e n"e)ov stro)i i srovi predlo) predstavl"ao lo)i$n
posledic n"e)ovo) shvatan"a *a i Peri!lovo)+ E tome da atins!a vlast nad save(nicima
predstavl"a tirani"& !o"a se& prema tome& mo#e odr#avati samo tirans!im sredstvima. 6no)e i
#esto!e napade i(a(vao "e Hleon protiv sebe predlo)om da se pove,a" plate heli"asta
34
*$lanova sda+ od < na 1 obola po (asedan" *'ristotel& .'dns!i stav/& O<& <+.
'ristofan svo"im .9ite(ovima/ ne na(iva )a dr!$i"e ne)o .Hleon od tri )ro5a/. 6e8tim&
prema Hleonovom plan ovo "e bila mera !o"om "e trebalo da se bar done!le bla#e ratne
te)obe stanovni5tva& i ni"e bila dovol"na $a! ni (a bedni minimm.
35
%$e5ce heli"e"i (a vreme rata $esto "e predstavl"alo "edini prihod atins!e sirotin"e& "er l"di nis
imali mo),nosti da na8 dr)e i(vore (a ishran. ;a pitan"e De$a!a *'ristofanove
.Ase/+:
&&'h& mo" o$e& da sdi"e
;e (aseda" heli"e"i&
Gde bi nam ti na5ao r$a!&
Gde ve$era& 5ta bi radio
ondar
Rta bi smislior : )de bi na5ao
spasr
Di bismo strmo)lavce
vodr
Starac od)ovara:
9idi bo)& "a ne (nam&
Gde bismo na5li
r$a!/ *:sto& 13GN
12<+
-a" dopns!i )odi5n"i rashod Hleon "e po!rio osetnim pove,an"em forosa. Do! "e (a
vreme 'ristida foros i(nosio 0O3& a (a vreme Peri!la O33 talenata& doba Hleona on "e
dosti)ao o)romn svot od 2133 talenata *Pltarh& .'ristid/& <0+. -a!vo pove$an"e da#bina
mada "e bilo neophodno sa stanovi5ta ratnih potreba 'tine& ono "e (a stabilnost arhee (na$ilo
veli! opasnost& "er "e nei(be#no moralo da po"a$a separatisti$!e tendenci"e save(ni!a.
Srovo obra$navan"e s 6itilen"anima bilo "e& !a!o i()leda& namen"eno tome da (apla5i ostale
polise pod vla5$ 'tin"ana. ;i( natpisa sa spis!ovima obve(ni!a forosa pr#a mo)cnost da
se na !on!retnim primerima prate promene bro" obve(ni!a i porast n"ihovih plata.
011/1<. ). n"ihov !pan bro" i(nosio "e 2OO& a 0<G/<0. ). on se ve, bio popeo na 130. -a!av
porast& ra(me se& ni"e sledio (bo) pove,an"a $lanstva 'tins!e arhee& vec "e do5ao !ao
posledica to)a 5to s 'tin"ani od metoda !ole!tivno) opore(ivan"a save(ni!a pre5li na naplat
od sva!o) polisa posebno. Masno "e da "e pri tome celo!pan i(nos forosa porastao na"man"e
dva pta.
Medna od na"va#ni"ih !ari!a Hleonova pro)rama (bo) !o"e s bile pred(ete sve
pomente mere trebalo "e da se sasto"i ostvaren" 5iro!e ofan(ivne ta!ti!e> ova ta!ti!a
trebalo "e da (ameni Peri!lov ta!ti! bloc!ade sra$nat na $e!an"e i da 'tini obe(bedi
pobed. 6e8tim& neophodan slov (a sprovo8en"e ta!ve politi!e bilo "e savladavan"e sporosti
i i(da"e vlastitom tabor. La ra(li! od Peri!la !o"i "e svo"im r!ama fa!ti$!i bio
!oncentrisao i politi$!o r!ovodstvo i vo"n !omand& Hleon "e )lavnom mo)ao da del"e
"edino !ro(. e!lesi"& "er se ve,ina strate)a obi$no sla)ala sa opre(nim ;i!i"orn.
Ad to) doba *0<=. ).+ prime,"e se otvoreno nesla)an"e i(rae8 e!lesi"e : i(vr5nih
or)ana vlasti. Pri tome "e radi!alna e!lesi"a $esto bila prisil"ena da se me5a $a! i privatne
naredbe strate)a da bi obe(bedila sprovo8en"e svo"e politi$!e lini"e. -a" nes!lad i(me8
dema)o)a i strate)a& i(me8 politi$!ih : vo"nih vo8a veoma "e ote#avao op5te r!ovo8en"e
dr#avom. :pa! ta" nes!lad ni"e bio re(ltat li$ne tvrdo)lavosti Hleona ili nervo(e $lanova
e!lesi"e ve, se "avio !ao posledica politi$!o) nepoveren"a radi!alne demo!rati"e prema
strate(ima aristo!ratima.
Opea.#ja ko" P#la
-o!om dve )odine sve do letne !ampan"e 0<G. ). op5te vo"no r!ovodstvo "o5 "e bilo r!ama
;i!i"e i n"e)ovih pristalica. -o "e bio period relativno) (ati5"a. :(vesne a!tivne vo"ne operaci"e
pomin" se samo na (apad centralne Gr$!e i na dale!om (apad na Sicili"i. % leto
0<O. ). mladi atins!i strate)& !asni"e $veni vo"s!ovo8a Demosten& predvode,i flot od 13
brodova& opsto5io "e obale Pelopone(a i sti)ao do '!arnani"e. - "e "edinio pod svo"om
!omandom sve (apadno)r$!e save(ni!e 'tine: '!amance& La!in,ane& Hefalonce a
delimi$no i Hor!irane. Po5to "e opsto5io le!ads!a pol"a i verio se nepristpa$nost same
Fe!ade& Demosten se pti ;apa!t re5en da otda pred(me napad na @toli"& "edn od
36
na"vecih oblasti centralne Gr$!e !a!o bi sl$a" speha mo)ao da napadne Beoti" sa
(apada. 6e8tim& posle prvih speha n"e)ovi hopliti s se s!obili sa ta!ti!om @tolaca
naor#anih la!im ora#"em& !o"e "e (a 'tin"ane bilo neobi$no. Avi s se !lonili s!oba na
37
otvorenom pol"& ali s obasipali 'tin"ane i n"ihove save(ni!e malim !opl"ima i strelama. -a!o
s atins!i hopliti& pod te5!im o!lopima i sa te5!im or#"em& bili pot$eni od strane svo"ih
.(aostalih/ protivni!a03
20
i Demosten "e bio prisil"en da se pov$e prema
;apa!t.
Pora( 'tin"ana @toli"i podsta!ao "e Pelopone#ane na ofan(iv tom re"on.
Fa!ederaon"ani s "o5 prethodne )odine osnovali !oloni" 4era!le" -rahini"i.02
2G
Aslan"a",i se na t !oloni"& Pelopone#ani s ptiMi 1333 hoplita !ao pomo,
@tolcima. -a "a!a armi"a opsto5ila "e (eml" o(ols!ih Fo!ri8ana i ;apa!,ana i
(atim se ptila na (apad '!arnani" protiv Demostena !o"i "e ne5to
rani"e bio pot$en od strane @tolaca.
6e8lim&ova" "e i(v!ao po! i( svo) pro5lo)odi5n"e) pora(a i (a borb i(abrao teren !o"i
"e bio "a!o neravan. % bici !od Soli"a *novembra 0<O. ).+ sa!rio "e "edan deo svo"ih hoplita
(ased> (ahval"",i tora manevr do no)ii "e pot!ao mno)obro"ni" vo"s! Pelopone#ana i
ta!o $vrstio tica" 'tine na (apad.
Pora( pelopones!e armi"e od 1333 hoplita stvari "e predstavl"ao prv veli! pobed
'tine na !opn. Bit!om !od Soli"a ne samo da "e Pelopone#anima s!int oreol nepobedivosti
ve, "e (ahval"",i to" pob"edi bio o"a$an tica" radi!alne parti"e 'tini !o"a "e pored svo)
politi$!o) r!ovodioca Hleona ste!la i vo"s!ovo8 Demostena.
% isto vreme a!tivira se atins!a politi!a na Sicili"i. 0<=. ). 'tin "e sti)la dele)aci"a
i( sicili"ans!e !oloni"e Feontine !o" "e predvodio po(nati sofist Gor)i"a. Proceniv5i sitaci" sa
svih strana& 'tin"ani odl$e da na ime pomo,i Feontin"anima pte (a po$eta! <3& a (atim "o5
03 tri"era. 6e8tim& br(o po dolas! atins!e flote dele)ati svih (ara,enih sicili"ans!ih polisa
odr#a5e Meto 0<0. ). !on)res Geli na !ome s (a!l"$ili rair. -o "e bilo $in"eno (bo) to)a
5to "e atins!a e!lesi"a otvoreno ispol"avala preteran (ainteresovanost (a Sicili"& ta!o da s
$a! i save(nici 'tine smatrali da ona (a n"ih ne predstavl"a ni5ta man" opasnost od Sira!(e.
Sicili"ans!a e!spedici"a posti)la "e vrlo va#an ()redan re(ltat !o"i "e predodredio
celo!pan dal"i to! ratnih operaci"a sve do ;i!i"ino) mira. Sa atins!om es!adrom ptio se
Demosten& pro5lo)odi5n"i pobedni! nad Pelopone#anima !od Soli"a. Be( ob(ira na to 5to s se
pred atins!om flotom nala(ila dva va#na (adat!a pra#an"e poraoci !or!irs!im demo!ratima i
rat sa Sira!(om Demosten "e bilo do(vol"eno da potrebi brodove i (a ratne operaci"e na
Pelopone(.
9reme (a operaci"e nepri"atel"s!o" po(adini bilo "e vrlo po)odno. Spartans!a vo"s!a
pod !omandom mlado) i neis!sno) 'rhidamova sina ')isa nala(ila se to vreme 'tici.
Pelopones!a flota bila "e p,ena !or!irs!e vode. Abala polostrva na ta" na$in stvarno "e
bila ne(a5ti,ena. Hao mesto desanta i(abran "e Pil. -a" s!oro nenastan"eni rt nala(io se
")o(apadnom del Pelopone(a& 6eseni"i& dal"en vi5e od =3 !ilometara od Sparte.
Demostena s na prvom mest privla$ili veoma povol"ni prirodni slovi (a odbran Pila. Abil"e
5me i !amena ola!5avalo "e podi(an"e ve5ta$!ih odbrambenih tvr8en"a& po)odna l!a
omo),avala "e dopreman"e hrane& a nenastan"enost o!oline ote#avala "e nepri"atel" vo8en"a
ratnih operaci"a. 'li na"va#ni"e "e bilo to 5to "e Pil bd,e mo)ao da predstavl"a centar (a
"edin"avan"e 6esen"ana n"ihovo" borbi (a oslobo8en"e od Sparte. : na to !a("e -!idid:
.6esen"ani s t od davnina stanovali... : (ato& dr#e,i Pil !ao pori5te& mo)li bi da im
*Fa!edemon"anima+ (ada" mno)o 5tete i& pored to)a& da sa si)rno5, brane teren/ *:9& 1& 1+.
Demosten !o"i se nala(io tesnom !onta!t sa 6esen"anima i( ;apa!ta i sprovodio
14
40 .Baca",i mala !opl"a @tolci s sti(ali be)nce i (ahval"",i svo"o" br(ini i la!o,i naor#an"a mno)e bi"ali n a
mest/ *JI& CK& <+.
15
02 Strate5!i polo#a" 4era!le"e bio "e i((etno povol"an. Ana "e na prvom
mest (atvarala i(la( i( -ermopils!o) !lanca i (abi"ala se !ao !lin i(me8 'tine
i -esali"e !o"a "e bila dobrim odnosima s 'tinom. 'sim to)a& le#e,i nasprot
3&
@be"i& 4era!le"a "e ve(ivala deo atins!e flote. Hasni"e "e Brasida potrebio
4era!le" !ao ba( (a pohod dale! -ra!i".
3'
#ivot pro)ram atins!ih demo!rata& nesmn"ivo "e ra$nao s time da sl$a" speha di)ne
masovni stana! helota 6eseni"i. 9erovatno m "e $a! : samo mesto desanta prepom$io
ne!o od 6esen"ana i( ;apa!ta.
:s!oristiv5i predah !o"i "e tra"ao 5est dana do! Spartanci "o5 nis sti)li da potpnosti
ocene sav (na$a" atins!o) desanta& Demosten "e Pil i(vr5io sve pripreme potrebne (a
odbran. Lalim "e sam sa pet tri"era ostao mest& a ostale ptio s pravc Hor!ire.
Demostenov podhvat bio "e vrlo ris!antan. Predsto"alo m "e da na spartans!om teren i(dr(i
pritisa! svih sria)a Pelopone5!o) save(a& pri $em ni"e bio si)ran ni mo),nosti
povla$en"a (bo) to)a 5to se atins!a flota ptila prema svo"o" mar5rti& a pet tri"era ne bi
bilo dovol"no (a odbi"an"e napada Pelopone#ana.
: stvarno& sa(nav5i (a to da se is!rcao desant& efori s odmah pov!li ')isa i( 'ti!e& a
sve raspolo#ive odrede !a!o one sa Sparti"atima ta!o i one sa ssednim peri"ecima hitno s
ptili prema Pil. Asim to)a po(vali s re(erve i( $itavo) Pelopone(a i ispred Hor!ire pov!li
O3 tri"era. %( ta!v nadmo,& Fa!edemon"ani s se nadali da ,e br(o (avr5iti s Demo5tenom.
Da bi )a i(olovali od l!e& na pstom ostrvcet Sfa!teri"i& !o"e "e od Pila odvo"eno samo s!im
more(om od 2<3 metara& is!rcan "e "edan odred sa 0<3 hoplita i(abranih !oc!om svih lohova&
ne ra$na",i helote !o"i s ih posl#ivali. Spartanci s nameravali da more( i(me8 Pila i
Sfa!teri"e prosto (atvore )sto (bi"enim brodovima.
Apa(iv5i te pripreme& Demosten "e br(o ptio dve tri"ere s nalo)om da sti)n
atins! flot i da "e po(ov pomo,& a odatle "e sam na obal is!rcao posade sa tri preostala
broda& naor#ao ih 5titovima opletenim od vrbovo) pr,a i spremio se (a odbran obale od
napada ne!oli!o desetina pelopones!ih brodova. ;apadi Spartanaca s mora !o"i s tra"ali dva
dana (avr5eni s n"ihovim pora(ora. -ada Spartanci odl$e da pre8 na d)otra"n opsad
Pila.
6e8tim& tri dana !asni"e pristi#e atins!a flota !o"a se vratila na Demostenov po(iv i
#esto!o" bici (aliv )otovo sasvim ni5ti pelopones!e brodove. Sitaci"a se i( osnova
promenila. Sada se spartans!i odred na Sfa!teri"i na5ao i(olovan s !opna i os8en na smrt od
)ladi. Po5to s se tom odred nala(ili na")ledni"i Sparti"ati& r!ovode,a lica Sparte pte se
na mesto borbe i ponde atins!im strate(ima primir"e $i"i s slovi bili vrlo te5!i (a
Fa!edemon"ane. Sparta se obave(ala da na atins!o" tri"eri odmah pti 'tin svo"
dele)aci" s pondom mira. 'tin"anima "e (a vreme pre)ovora stpl"ena $itava pelopones!a
ratna flota& i to ne samo ona !od Pila ve, i i( cele Fa!oni"e. La(vrat Spartanci ,e pod
atins!om !ontrolom sva!odnevno (a sve vreme primir"a slati odre8en !oli$in hrane
)arni(on Sfa!teri"i. Po povrat! dele)aci"e& 'tin"ani s obe,ali da ce Spartancima vratiti
ratne brodove.
6e8tim& spartans!i i(aslanici s nepri"atel"s!i do$e!ani 'tini. ;ada",i se da ,e
'tin"ani !o"i s vec 0<K. ). tra#ili mir prihvatiti sada5n" pond (a (avr5eta! rata& Spartanci im
ponde &&mir& save(& pri"atel"stvo : (a"amn podr5!/. Hao od)ovor na ove op5te fra(e Hleon
.!o"i "e to doba bio vo8a demosa i #ivao na"ve,e poveren"e narodnih masa/ *:9& <2&
1+0<
2O
postavi (ahtev da se 'tin"anima vrate ne samo me)ars!e l!e ;ise"a i
Pa)a vec $a! i
pelopones!i -re(en i 'ha"a. -a!ve (ahteve Sparta ni"e mo)la da primi. Pa ipa! i(aslanl,i
predlo#e da se predlo(i pretres s atins!im dele)atima. 'li Hleon& pla5e,i se da bi mo)lo do,i
do spora(ma i(me8 Spartanaca i ;i!i"ine )rpe& !ate)ori$!i postavi slov da se pre)ovori
vode samo e!lesi"i. :(aslanici s se posle to)a vratili Pil.
16
0< % ovo"& !ao i prethodno" !ara!teristici Hleona prevod i(dan" 2C2G. ). opet "e neta$an.?e$enica: ]X_ n
^_p]tutZ` i]YQ[ikvXEX YZX TnZXE uX i]v YW UVoXkh Uhw]XuY]YE` prevedena "e:&&% to doba o$ima narodnih masa
na"tica"ni"i dema)o)/. : be( ob(ira na to 5to .dema)o)/ posvom smisl ne od)ovara re$i ^_p]tutZ` ni5ta bol"e ne)o
.imperi"a/ 7 imperim& prevod se op5te ne ose,a smisao veoma va#ne re$i Uhw]XuY]YE` 7 &Mco"i "e #ivao na"ve,e
poveren"e/.
40
Sitaci"a se !ompli!ovala. Fe!edemon"ani s pomo, ra(nih manevara dotrali hran
na Rfa!teri". Ani s helotima obe,avali slobod (amen (a dobacivan"e hrane na ostrvo&
pcivali s odva#ne l"de sa vre,ama ma!a : sa medom& pa s ta!o hranili op!ol"ene.
Dola(ila "e "esen& a s n"ome i bre 5to "e prisililo atins! flot da se vrati Pire". : atins!i desant
Pil to vreme patio "e od nedostat!a vode i hrane.
Hleon "e dotle stalno !orio ;i!i" (bo) nea!tivnosti i (ahtevao "e odl$ne mere.
Horisteci se Hleonovom i("avom E tome da se Sfa!teri"a mo#e (a(eti (a <3 dana& ;i!i"a m
predlo#i e!lesi"i da sam pred(me t operaci"& "er "e bio si)ran da ta" predlo) ne mo#e biti
i(vr5en. 6e8tim& Hleon )a prihvati. Adbio "e da (me atins!e hoplite !o"i s m bili pon8eni i
povede pod Sfa!teri" samo "edan odred save(ni!a.01
2=
-"e (a"edno s Demostena
ra(radio plan istovremeno) "ri5a na Sparti"ate la!o naora#anim sna)ama> pri tome "e imao
vid is!stvo i( pora(a !o"i s atins!i hopliti do#iveli @toli"i. : stvarno& !ra"em a)sta 0<G.
). ostrvo "e (a(eto na "ri5> (arobl"ena s <C< hoplita me8 !o"ima i 2<3 Sparti"ata.
.Gsta la!ons!a !a5a& (a!vana !od Pila/ *'ristofan .9ite(ovi/& O2+ imala "e o)roman
politi$!i od"e! 5irom $itave 4elade& naro$ito 'tini : Sparti. Pre sve)a& 'tin"ani s posti)li
veoma veli! vo"ni speh na spartans!o" teritori"i borbi sa dotad nepobedivim Spartancima.
Dr)o& Sparti"ati& vaspitani dh le)ende E termopils!om podvi) Feonide& #ivi s se
predali& i to "o5 'tin"anima !o"i s n"ihovim o$ima bili pre(reni. -rece& operaci"a !od Pila
po!a(ala "e slabost hoplits!e falan)e pore8en" s peltastima !o"i s bili naor#ani la!im
or#"em. aetvrto& Pilos i Sfa!teri"a s ostali r!ama 'tin"ana i pretvorili se pori5ta veoma
privla$na (a helote !o"i s po$eli masovno prila(iti 6esen"anima i( ;apa!ta> ovi 6esen"ani bili
s ovde !ao stalan )arni(on 'tin"ana. 6esen"ani s& sa Spartancima : helotima imali (a"edni$!i
"e(i!& ta!o da im ni"e bilo te5!o da se !re, $itavom 6eseni"om i da di# bn me8 helotima.
;a)la5ava",i te#a! polo#a" Sparte& -!idid detal"no ra(ra8"e (na$a" operaci"e !od Pila.
An pi5e: &&% Pil s oni *'tin"ani+ smestili )arni(on& a 6esen"ani i( ;apa!ta ptili s
tamo !ao svo" (eml" *Pil "e ne!ad pripadao 6eseni"i+ na"sposobni"e l"de !o"i s& )ovore,i
istim "e(i!om !ao i stanovnici Fa!oni"e& po$eli da "e pl"a$!a" i da "o" nanose veli! 5tet... a&
po5to s ( to i heloti po$eli da be#e Pil& oni s *Fa!edemon"ani+ bili (abrinti (bo) opasnosti
od "o5 ne!o) prevrata svo"o" ro8eno" (eml"i/ *:9& 02& <N1+.
% to" po Spart te5!o" sitaci"i (bo) malo) bro"a Sparti"ata bilo "e od na"ve,e)
(na$a"a da se na ne!i na$in i(bave (arobl"enici !o"i s ve, bili odvedeni 'tin. Lato s
Spartanci be( ob(ira na )ordo dr#an"e Hleona : dal"e nasto"ali da ostvare pre)ovore s
'tinom. 6e8tim& posle s"a"ne pobede na Sfa!teri"i Hleonov atoritet postao "e $vrst i
neosporan& pa "e ;i!i"a sa svo"im pristalicama i()bio sva!i tica" na narodne mase. Lato ni"e
sl$a"no to 5to 'ristofan svo"im .9ite(ovima/ !o"i s se davali 0<0. ).& stavl"a sta ;i!i"i
misao E be!stv i( 'tine (bo) mo,i Hleona !o"i "e posle svo"ih pobeda #ivao dotad ne$vene
po$asti. -a!o operaci"a !od Pila ne samo da "e naterala Spart da moli (a mir ve, "e i 'tini
dovela na vlast parti" !o"a "e #elela rat.
Sitaci"a 'tini bila "e ta!va da "e ;i!i"ina )rpa morala da pred(me bilo !a!v a!ci".
9rlo o(bil"no "e pol"l"an li$ni atoritet ;i!i"e )lavno) !omandanta !o"i se protivio (bo) operaci"e
!o"om "e nepri"atel" nateran damoli (a mir. Asim to)a& !ao )lavna i odl$",a sna)a po!a(ali
s se peltasti i save(nici& do! te5!o naor#ani hopliti& !o"i s atins!im or#anim sna)ama
predstavl"ali l"de i( im,ni"ih slo"eva& a da se i ne pomin" aristo!rats!i vite(ovi& to!om sedam
)odina rata nis i(vo"evali ni"edn (na$a"ni" pobed.
17
01 Avo -!ididovo saop5ten"e *:9& <K& 0+ baca "asno svetlo na politi$! borb
'tini.Demosten Pil ni"e imao atins!e hoplite. Hleon ih ta!o8e ni"e poveo sa
sobom. Po5to s hopliti bili i( bo)atih& na"man" r! do.bro sto"e,ih
!r)ova& i()leda da Hleon ni"e imao poveren"a n"ih i nadao se pobedi
oslan"a",i se na sirotin" i
.brods!e )ola,e/. Pred7 vi8an"e m se s"a"no ostvarilo. -e5!o da bi se to mo)lo smatrati samo sre,nim sl,a"em
41
!a!o bi to #eleo -!idid (aslepl"en li$nom mr#n"om *:9& <K& G+.
42
Lbo) sve)a to)a ;i!i"a se& be( ob(ira na po$eta! "eseni& odmah po pobedonosnom
povrat! Hleona i Demostena sa spartans!im (arobl"enicima ptio protiv Horinta. % ta"
pohod po5ao "e !ao !omandant veli!e flote !o" "e sa$in"avalo K3 brodova sa <333 atins!ih
hoplita& <33 !on"ani!a i sa pomocnim odredima 6ile,ana i dr)ih save(ni!a. Ava e!spedici"a
imala "e ne toli!o vo"ne !oli!o politi$!e cil"eve. ;i!i"ini vo"ni spesi trebalo "e da posl#e !ao
protivde"stvo spesima n"e)ovih politi$!ih protivni!a. 6e8tim& spelo m "e da posti)ne
speh veoma smn"ivo) !ara!tera. Ha8.s se 'tin"ani is!rcali ")oisto$no od Horinta& !od
Soli)e"e& pred n"im se na5lo pola !orints!e armi"e. % #esto!o" bici !o"a se odi)rala 'tin"ani se
nis borili da pobede& ve, s se pov!li na svo"e brodove $im s videli da pristi# !orints!e
re(erve. Latim se "edan deo 'tin"ana is!rcao !od 6etane 'r)olidi i osvo"io "e& napraviv5i pri
tom& po (or na Pil& nasip na prevlaci !o"a vodi -ra!i". -o s bili mr5avi re(ltati "edno)
veli!o) pohoda.
'li id,e )odine& leto 0<0. ).& ;i!i"a "e pred(eo veoma spel operaci" i osvo"io
dors! Hiter& .ostrvo !o"e se nala(i na ()odnom mest prema Fa!oni"i i !o"e "e nastan"eno
la!edemons!im dosel"enicima/ *Pltarh& .;i!i"a/& O+. Posle !atastrofe !od Pila Spartanci s se
nala(ili o$a"nom stan". .?at se pribli#avao nemitnom br(inom... sa svih strana... % svo"im
vo"nim podhvatima Fa!edemon"ani "o5 ni!ad nis po!a(ali toli!o neodl$nosti... 6no)obro"ni
desi !o"i s ih !rat!om ro! (adesili naterali s im strah !osti> bo"ali s se da ce ih opet
(adesid ne!a nesre,a/ *:9& GG&2N1+.
Hao na"o(bil"ni"i ra(lo) .mirol"bivosti/ Sparte -!idid smatra strah Spartanaca .... da
!od n"ih ne do8e do ne!o) dr#avno) prevrata& posle te5!e nesre,e !o"a ih "e i(nenada
po)odila/ *:9& GG& 2+. .Pod dr#avnim prevratom/ -!idid o$i)ledno podra(meva stana!
helota od $e)a s Spartanci odve! strepeli& a !o"i bi to vreme !ad s se Pil $vrstili
6esen"ani i( ;apa!ta bio naro$ito opasan> E tome -!idid )ovori i svom dal"em i(la)an".
Govoreci E te)obama Sparte o$i Brasidine e!spedici"e& on !a#e: .Asim to)a Fa!edemon"ani
s #eleli da na8 i()ovor (a slan"e "edno) dela helota !a!o im ne bi palo na m da (bo)
sitaci"e i(a(vane )bit!om Pila i(vr5e ne!i prevrat/ *:9& K3& <+.
;eophodno "e primetiti da s 'tin"ani (a svo"e ratne spehe *0<G/0<0. ).+ (natno"
meri imali da (ahvale fmansi"s!o" politici Hleona. Sde,i po odlomcima "edno) natpisa *:G : <&
O17OG+& !o"i predstavl"a odl!e e!lesi"e plati forosa od strane save(ni!a& celo!pan i(nos
forosa bio "e dvostr$en& i mno)i )radovi s morali da plate tri i $etiri pta vi5e ne)o 5to s
dotad pla,ali. ;aro$ito "e bio povecan foros Moni"e !o"a "e bila (astra5ena primerom 6itilene.
:()leda da "e iste )odine& verovatno ve(i s prethodnom reformom forosa Hleon sproveo
odl! E pove,an" plata heli"astima. Sto)a "e on s ponosom mo)ao reci E sebi:
.A narodeg Ha!o bi te mo)ao !o"i dr)i )ra8anin voleti is!reni"e i
silni"er
At!a!o sam 9e, novcem napimio bla)a"n tvo"/
*.9ite(ovi/& ==170+.
Prema "ednom dr)om natpis *:G& :<& 1<0& <3+& ;i!i"a "e (a !iters! e!spedici"
dobio 233 talenata. Be( finansi"s!ih sredstava& !o"a s pri!pl"ena (ahval"",i Hleonovo"
ener)i"i& atins!a bla)a"na ne bi bila stan" da finansira veli!e e!spedici"e <0G. i naro$ito
<00. ).
Asva"an"e Hitere predstavl"alo "e vrhnac atins!ih speha. :()ledalo "e da "e potrebno
$initi "o5 malo napora i !ona$no ,e s"a"na pobeda 'tine biti osi)rana. 'tins!i radi!ali
planirali s da odl$",i darac (ada" Beoti"i napadom na na""a$e) spartans!o) save(ni!a
istovremeno sa tri strane. Demosten se pti sa 03 brodova ;apa!t i t pri!pi vo"s! od
'!arnanaca i 6esen"ana& ra$na",i da ce dariv5i sa (apada (a(eti beots! l! Sif na
obali Horints!o) (aliva. -rebalo "e da beots!i demo!rati di)n stana! 4erone"i !o"a se
nala(ila na severno" )ranici Beoti"e> )lavne sna)e 'tm"ana pod !omandom 4ipo!rata spremale
s se da dare sa isto!a na Deli". Sva tri darca trebalo "e da se l(ved istovremeno !a!o se
Beo,anima ne bi pr#ila mo),nost da vode po"edina$n borb s nepri"atel"em. 6e8tim&
4ipo!rat (a!asni& a (avera demo!rata bde ot!rivena. Lbo) to)a Deraosten ni"e posti)ao
speh i cela beots!a arnii"a sr$i se na 4ipo!rata !o"i "e do tada ve, speo da (a(me Deli" i
da )a tvrdi. % bici !od Deli"a Beo$ani s dbo!o e5alonirali svo" falan) *n"ihov stro" bio "e
43
sastavl"en od <G redova> !od 'tin"ana dbina stro"a i(nosila "e
44
samo K redova+& i& primeniv5i $veni @paminondin .!osi stro"/& odneli s veli! pobed
*novembra 0<0. ).+. Gbici 'tin"ana i(nosili s o!o 2333 po)inlih hoplita> po)ino "e i
strate) 4ipo!rat. -o "e (a 'tin bio na"ve,i pora( to! celo) 'rhidamovo) rata.
Ra!ne opea.#je 1 Tak#j#
;espeh Sparte i sro(avan"e n"eno) atoriteta stvorili s !od obi$nih Sparti"ata te#n" !a
a!tivi(aci"i ratnih operaci"a : odl$ni"o" politici. Posta"alo "e sve "asni"e da se od vo8a
spartans!e politi!e mora" (ahtevati radi!alni"e raere. 6e8tim& osnovna tendenci"a
spartans!e oli)arhi"e sasto"ala se to doba posti(an" mira s 'tinom l osloba8an"
(arobl"enih Sparti"ata. Predstavni! tih novih streml"en"a postao "e Brasida mla8i i na"ener)i$ni"i
vo"s!ovo8a nied svim spartans!im vo"s!ovo8ama. An "e namio da i(vede veoma ris!antan i
(a Fa!edemon"ane neobi$ar-podfiyat. Shvata",i da sna)a 'dn"ana po$iva na n"ihovo"
pomors!o" dr#avi i ima",i vid nesposobnost Pelopone#ana (a operaci"e na mr& Brasida
odl$i da po!5a sa prodorom po(adin atins!e dr#ave i
to !opnenim ptem& ta!o da Qoi pro5av5i celom !opnenom Gr$!om pre!o 6a!edoni"e i(bio
pred )radove na tra$!o" obali. -a" plan bio "e ve(an (a veli!i ri(i!& "er bi vo"s!a morala da se
!re,e teritori"om -esali"e& !o"a "e bila pri"atel"s!i raspolo#ena prema 'tin"anima& i sl$a"
ne!ih !ompli!aci"a .Brasida ne bi raspola)ao si)rnim ptevima (a povla$en"e.
Spartans!i oli)arsi pla5ili s se ta!o ris!antno) !ora!a na !ome bi mo)li do#iveti
nespeh. Lbo) to)a s odbili da pr#e materi"aln i vo"n podr5! Brasidi. Pa ipa!& ra$na",i
na to da bi sl$a" speha imali !o"i adt vi5e pre)ovorima E mir& a sl$a" nespeha bi
se oslobodili nemirno) : pred(iml"ivo) Brasida& nosioci spartans!e politi!e s m do(volili da
pripremi ta!v e!spedici". Brasidin pohod mo)ao "e da donese Sparti veli!e !oristi. ;a prvom
mest otvarao se novi front !o"i bi morao da oslabi atins!i pritisa! na Pelopone(.
Asim to)a& save( )radova 4al!idi!a (apla5en obra$navan"em s Potide"om& oba,ao "e
da ,e or)ani(ovati op5ti stana! protiv tirani"e 'tine i da ,e pre(eti na sebe finansiran"e
e!spedici"e. %speh tra$!e e!spedici"e obe,avao "e Sparti s"a"ne perspe!tive& "er "e vodio
raspad
c+ Pored termina &&ÊSVE`/ !lasi$no doba potrebl"avani s i termini &&\X^n]UEÊX i Eqikx`/. P
tome se )ovori istra#ivan"ima M. '. Fencmana& 9D:& 2CG2& br. <&0= id.> 2CG<& br. <& 1K& id.
( 9idi dal"e po)lavl"e .Sparta& Hrit& -esali"a i Beoti"a vremen od :b do po$et!a 9 ve!a
pre n.e./
POHO' 34 +ICILIJU
Posle !on)resa sicili"ans!ih polisa odr#ano) Geli i neslavno) povrat!a prve atins!e
es!adre do)a8a"i na Sicili"i odvi"ali s se s!oro be( i!a!ve ve(e s to!om rata !ontinentalno"
Gr$!o". 'nta)oni(am i(me8 dors!ih polisa sa Sira!(om na $el i hal!idi"s!e )rpe
sastav: ;a!sos& Feontina& Hatana& 6esana i 4imera ni"e prela(io o!vire lo!alnih !onfli!ata&
"er "e Sira!(a nasto"ala da stvari ne id predale!o !a!o se 'tini ne bi pr#ila mo),nost (a
plitan"e sicili"ans!e poslove.
9eli!odr#avni$!e tendenci"e Sira!(e preplitale s se sa soci"alnom : politi$!om
borbom. % "ons!im polisama Sicili"e obi$no "e vladalo demo!rats!o re8en"e. Be( ob(ira na to
5to se samo" Sira!(i vlast nala(ila r!ama demo!rata& Sira!(a "e obi$no pr#ala podr5!
"ons!im oli)arsima. -o "o" "e omo),avalo stalno plitan"e ntra5n"e poslove n"enih
protivni!a& a da pri tom stvari ne id do otvorene intervenci"e.
9eoma s !ara!teristi$ne i (na$a"ne soci"alne promene do !o"ih "e do5lo Feontini "o5
pri !ra" 'rhidamova rata. Prema -!idid& .Feontin"ani s svo" sredin primali mno)o novih
)ra8ana i demos "e pomi5l"ao na ponovn podel (eml"e/ *Y_X t_X ]X]^]l]lw]h+ *9& 0& <+. PXE
i((etno va#no svedo$anstvo do!a("e !oli! "e o5trin poprimala soci"alna borba
45
period Pelopones!o) rata. 9e, i sama $in"enica dobrovol"no !l"$ivan"e novih )ra8ana
svo" sredin predstavl"a i((etan do)a8a" istori"i polisa to) doba po5to s polisi ve!
nasto"ali da o)rani$e bro" )ra8ana. ?evolcionarni (ahtev (a ponovn raspodel (eml"e
neobi$an "e (a 4elad 9 ve!a pre n.e. -a parola posta"e poplarna te! !asni"e& period
raspada robovlasni$!o) dr5tva Gr$!o"& :9 i naro$ito IJ ve! pre n.e. 'li
na"!ara!teristi$ni" stvar predstavl"a tesna ve(a ta dva momenta: ponovne raspodele (eml"e i
priman"a novih )ra8ana. :()leda da "e priman"e novih )ra8ana bilo slovl"eno #el"om da se
demos osna#i predsto"e,o" borbi (a (eml".
;a ta" na$in pr#a nam se mo),nost da stvorimo dosta "asn predstav E pro)ram
demo!rats!e parti"e Feontini> ova parti"a )lavnom se sasto"ala od sel"a!a !o"i s ostali be(
(eml"e i pali polo#a" (avisnih& do! s oli)arsi bili !rpni (eml"opos"ednici i robovlasnici.
Demo!rats!i raspolo#en deo )ra8ana& ose,a",i da "e preslab (a borb protiv oli)arha !o"i
#iva" podr5! mo,ne Sira!(e& prilivata se radi!alne mere i (vani$no !l"$"e sastav
polisa veli!i bro" novih )ra8ana& po svim i()ledima i( redova lo!alno) stanovni5tva& a mo#da
i i( redova varvara.c
2K
?ea)",i na to& bo)ata5i s (atra#ili pomoc Sira!(e i
protera" prost
narod& posle $e)a s sr5ili )rad i sami se preselili Sira!(. Demo!rati s se tada tvrdili
dva oman"a mesta na leontins!o" teritori"i i .(apo$eli rat sa Sira!#anima/.
@rasistratov sin Fea! !o"i "e 0<<. ). do5ao i( 'tine !ao n"en i(aslani! sa (adat!om da
or)ani("e pomo, Feontin"anima ni"e posti)ao ni5ta i prepstio "e Feontin"ane n"ihovo"
sdbini.
2C
6oramo pretpostaviti da #esto!a borba i(me8 bo)ata5a i siromaha Fe)ntini& E !o"o"
!od -!idida nala(imo samo 5!rto saop5ten"e& ni"e predstavl"ala veli!i i((eta! slovima
sicili"ans!o) #ivota. Demo!rats!e )rpaci"e !a!o samo" Feontini& ta!o i dr)im )r$!im
!oloni"ama na Sicili"i ve! s ra$nale da ,e dobiti podr5! mo,ne atins!e demo!rati"e.
Sredinom (ime 02G. ). 'tin "e sti)la dele)aci"a i( Se)este& "ons!e !oloni"e na
(apad Sicili"e& s molbom (a pomo, borbi protiv Selinnta i Sira!(e !o"a )a podr#ava.
6olba "e bila motivisana pretn"om Sira!(e daciFse me5ati Pelopones!i rat na strani
Sparte. :(aslanici s na)la5avali da Se)esta raspola#e dovol"nim nov$anim sredstvima (a
finansiran"e cele e!spedici"e. % ta!vo" sitaci"i 'tina "e morala da se me5a sicili"ans!e
poslove a!o "e htela da sa$va ma!ar malo tica"a na (apad. ;"en atoritet ve, "e bio
pol"l"an time 5to ni"e pr#ila pomo, Feontini. % sl$a" odbi"an"a molbe Se)e5,ana (a
pomo,& 'tina bi ri(i!ovala da i()bi sve svo"e pristalice na (apad. @!lesi"a odl$i da pti
dele)aci" radi proveravan"a stan"a na lic mesta i naro$ito radi tvr8ivan"a )otovine novca
!o"im Se)e5,ani raspola#.
Dele)aci"a se vratila leto iste )odine> sa sobom "e donela O3 talenata srebra na ime
mese$ne isplate posadama O3 tri"era> Se)e5,ani s se spremali da mole 'tin da im po5al"e
toli!i bro" tri"era. Sad "e pred 'tinom sta"alo o(bil"no pitan"e slan"a veli!e vo"ne e!spedici"e na
Sicili".
Pitan"e Sicili"e bilo "e i((etno va#no (a 'tin i (bo) (ao5travan"a ntra5n"e pomors!e
sitaci"e. % to doba po"a$ala se borba i(me8 aristo!rati"e i demo!rati"e !o"a se i(ra#avala
sparni5tvom i(me8 'l!ibi"ada i ;i!i"e (a prevlast e!lesi"i. Stari 'l!ibi"adov plan !o"i se
sasto"ao tome da se demo!rats!a !oalici"a sprotstavi Sparti na samom Pelopone( bio "e
sr5en bici !od 6antine"e. 'l!ibi"ad "e (bo) to)a podneo nov& potpno
1&
c Feontins!a parola E podeli (eml"e *t_` ]X]^]lpZ`+ (a"edno sa (ahtevom !or!irs!ih demo!rata da se !in d)ovi&
*TnkWX ]UEiEUo+ E $em smo )ovorili rani"e& !ao da nas prenosi revolcionarn sitaci" i( doba ')isa& Hleomena i ;abisa.
'nalo)i"a "e "o5 ve,a (ato 5to "e Feontini i(vr5eno (na$a"no pro5iren"e o!vira )ra8anstva.
1'
y -o "e ona" isti Fea!& 'l!ibi"adov vr5n"a! i vo8a la!onofils!ih oli)arha& E !ome smo )o7 vorili ve(i s ostra!i(mom
4iperbola. Laista& te5!o da bi se mo)la prona,i li$nost man"e po)odna (a pr#an"e pomo,i leontins!im radi!alnim
demo!ratima.
46
nerealan plan E stvaran" atins!e dr#ave na Sicili"i. -a" plan "e dobio pn podr5! ve,ine
e!lesi"e: .Svi s pod"edna!o sa)orevali od strasne #el"e (a pohodom: stari"i l"di ili (bo) to)a
5to s )a"ili nad da ,e po!oriti one dr#ave protiv !o"ih pola(e& ili (ato 5to s bili si)rni da "e
pora( apsoltno
is!l"$en (bo) ta!o veli!ih sna)a> l"di (relo) doba $e(nli s da vide t dale! (eml" i da se
po(na" s n"om& nada",i se da ,e ostati #ivi> o)romna masa& tom bro" i vo"nici& ra$nali s
na (arade do !o"ih ,e do,i (a vreme pohoda i na ta!vo pro5iren"e atins!e mo,i da bi mo)li
nepre!idno (ara8ivati i bd,nosti. -a!o "e ve,ina )ra8ana sa)orevala be()rani$no" $e#n"i
(a ratom& a a!o se ne!ome to ni"e dopadalo& ta" ni"e di(ao )lasa protiv rata da ne bi bio
pro)la5en (lonamemim prema dr#avi/ *9:& <0& 1N0+c
<3
.
;eophodno "e primetiti i to da vecina obi$nih )ra8ana ni"e imala po"ma E (na$a"
pohoda i veli$ini sna)a protivni!a. Pltarhovo svedo$anstvo *.'l!ibi"ad/& 2=> .;i!i"a/& 2<+ E
tome da "e .mno5tvo l"di sedelo po palestrama i na pol!r#nim !lpama crta"$i !art Sicili"e
i polo#a" Fibi"e : Harta)ine/& po!a("e !a!o "e bila ma)lovita predstava obi$no) 'tin"anina E
(apadnom Sredo(eml".
Be( ob(ira na o5tro protivl"en"e ;i!i"e *9:& C720+ !o"i "e tvrdio da se 'l!ibi"ad povodi (a
li$nim interesima i da n"ima #rtv"e srec polisa&y
<2
e!lesi"a "e ipa! odl$ila da se
Se)est pti O3 brodova. Hao vo8e e!spedici"e odre8eni s 'l!ibi"ad&
;i!i"a i Famah. Ponovan
;i!i"in )ovor !o"im "e !a(ivao na nepromi5l"enost i ris!antnost ovo) podhvata primorao "e
e!lesi" da strate(ima da ovla5,en"e po)led sastava e!spedici"e& i pri tom "e odl$eno da se
pti ne man"e od 233 tri"era i G333 hoplita. Predlo) E slan" e!spedici"e na Sicili" priml"en "e
e!lesi"i o)romnom ve,inom )lasova. A$i)ledno "e da s (a ta" predlo) )lasali ne samo
pristalice radi!alne demo!rati"e $i"i s predstavnici& !ao na primer 4iperbol& ve,
odavno i(nosili planove E veli!o" e!span(i"i na Sicili". Avo) pta 'l!ibi"ad s pr#ile podr5!
i mno)e pristalice ;i!i"e& predstavnici m,nih slo"eva )rada. -o s verovatno bile ne!e )rpe
(anatli"a i tr)ovaca.
% natpisima *:G& :<&CK7CC+ ob"avl"ene s dve odl!e e!lesi"e: prva E opreman" O3
brodova& dr)a E pove,an" bro"a tri"era do 233& E pri!pl"an" vo"s!e i E odobren" i(nosa od
1333 talenata (a ta" pohod. Ava svota predstavl"ala "e sv )otovin dr#avne bla)a"ne !o"a "e
nastala od bd#ets!ih vi5!ova to!om perioda posle ;i!i"ino) mira. :()leda da "e o!o 02=.
). inici"ativom 'l!ibi"ada foros bio ponovo pove,an na 2133 talenata. Hra"em ma"a 02G. ). i(
'tine "e !renla e!spedici"a od 21O brodova * tom bro" bilo "e 233 atins!ih tri"era+& G233
hoplita *od !o"ih s 2G33 bili )ra8ani 'tine+& 2<33 la!o naor#anih i o!o <O.333 vesla$a. :(a
ova!o o)romne flote i5lo "e vi5e od 213 teretnih brodova. -!idid tim povodom ponosno
prime,"e: .Avde "e bila s!pl"ena na"s!pl"a i na")ledni"a vo"s!a od svih !o"e s opremane do
to) vremena/ *9:& 12& 2+.
% to! "la i a)sta (aobi5av5i Hor!ir flota "e sti)la :tali" i po$ela "e pola!o da
plovi d# obale na "). 'tin"ani s svda naila(ili na opre(no nepoveren"e lo!alno)
stanovni5tva !o"e se $a! i hal!ids!im polisima vi5e bo"alo 'tine ne)o Sira!(e. Hona$no s
se 'tin"ani (astavili.!od ?e)i"a& i po5to ih stanovni5tvo ni"e pstilo )rad& cela vo"s!a se
smestila pred)ra8. Brodovi !o"i s se vratili i( Se)este doneli s t#n vest da Se)e5,ani
nema" novca. 6e8 strate(iraa "e do5lo do ra(mirica. ;i!i"a predlo#i da se cela stvar svede na
pohod protiv Selinnta s tim da se ova" polis primora na s!lapan"e mira sa Se)estom posle
$e)a bi se 'tin"ani& demonstrativno plove,i d# obala Sicili"e& vratili 'tin. 'l!ibi"ad "e bio (a
to da se obrate po"edinim sicili"ans!im polisima i po!5a" da ih pridobi" na svo" stran& a
posle to)a da se i(vr5e napadi na Selinnt i Sira!(. Famah "e smatrao da treba
20
c Soci"alni sastav ove !ate)ori"e l"di mo) obele#iti Pltarhove re$i *.;i!i"a/& 2<+: &&zE)ata5i bo"a(ni da se ne bi
pomislilo !a!o #ele da i(be)n litr)i"e i tri"erarhi"e ,talis i protiv svo"e vol"e/.
21
y S ovim se sla#e i -!idid *9:& 2G& 270+.
47
(a(eti Sira!( i(nenadnim napadom. % spor "e pobed odneo 'l!ibi"ad. Pa ipa!& ni
6eseni& ni Hatani ni"e posti)ao speh. Medino "e ;a!sos otvorio svo"e !api"e 'tin"anima.
6e8tim& 'l!ibi"adovo odsstvo bilo "e 'tini is!ori5,eno (a otvaran"e sds!o)
procesa protiv n"e)a. ;e!oli!o dana pred odla(a! e!spedici"e "edne no,i bio "e o5te,en ve,i
bro" herma !amenih stbova sa poprs"em 4ermesa& bo)a tr)ovine i (a5titni!a pteva. -a"
do)a8a" i(a(vao "e 'tini mno)a prepri$avan"a. P n"em se )ovorilo !ao E lo5em (namen" (a
e!spedici". % e!lesi"i s )ovornici istovremeno o5te,en"e herma ocen"ivali !ao do!a( (a to da
posto"i .(avera !o"o" "e cil" dr#avni dar i obaran"e demo!rati"e/ *9:& <=& 1+& Hrivci nis bili
prona8eni.c % )rad s !r#ile )lasine da !rivica pada na $esni!e misteri"a ta"nih reli)io(nih
s!pova. Hao "edno) od !rivaca spomin"ali s 'l!ibi"ada !o)a s ta!o8e o!rivili !ao
be(bo#ni!a : bo)ohlni!a. '!ibi"ad "e "o5 pre odlas!a e!spedici"e predla)ao da se or)ani("e
s8en"e& smatra",i da ,e se opravdati i s!inti sa sebe opt#b& ali s n"e)ovi nepri"atel"i bili
(a to da se sa$e!a i da m se sdi odsstv vo"s!e !o"a m "e odana.
Po odlas! e!spedici"e 'tini s bila pohap5ena mno)a lica (bo) herma i misteri"a. % )rad
"e br"alo od )lasina E posto"an" (avere !o"o" "e cil" (avo8en"e tirani"e& a !ao !andidat (a
tiranina "edno)lasno "e spomin"an 'l!ibi"ad. Svi pohap5eni bili s !a#n"eni& a (a 'l!ibi"adom "e
p,en vladin brod .Salamini"a/ s nare8en"em da odmah do8e pred sd 'tin. Pitan"e
ra(aran"a herma ostalo "e nera("a5n"eno. Pre sve)a& bilo "e potrebno da se tvrdi !o "e
i(vr5ilac (lo$inar Pitan"e "e bilo vrlo slo#eno : (amr5eno. Be( ob(ira na ra(ne al(i"e na !o"e
se naila(i delima ne!ih atora& prvenstveno )ovor 'ndo!ida .A misteri"ama/ treba da se
slo#imo s -!ididom: .... !a!o onda& ta!o ni !asni"e ni!o ni"e mo)ao da !a#e ni5ta si)rno E
!rivcima (a ta" (lo$in/ *9:& O3& <+. :pa! malo "e verovatno da bi to mo)ao da bde 'l!ibi"ad. Ad
ra(aran"a herma on ni"e mo)ao da ima ni!a!ve !oristi. 6no)o "e va#ni"e dr)o pitan"e: !o"i s
se politi$!i !r)ovi nala(ili na $el !ampan"e protiv 'l!ibi"adar -!idid "e i()leda s!lon
mi5l"en" da "e to bio vo8a radi!alne demo!rati"e. An !a#e: .Sva ta )ovor!an"a prihvati5e l"di
(a !o"e "e 'l!ibi"ad bio veli!i teret& "er im "e smetao da se $vrste na polo#a" vo8e demosa/
*9:& <K& <+. Pltarh po min"e .dema)o)a 'ndro!la/& ali odmah !a#e da "e !ao t#ilac protiv
'l!ibi"ada nastpio vo8a la!onofils!e parti"e Hiraonov sin -esal*.'l!ibi"ad/& 2C+.
( Pltarh *.'l!ibi"ad/& 2K+ smatra da s herme mo)li da o5tete Horin,ani !o"i s time hteli da
spre$e odla(a! e!spedici"e i da na ta" na$in spas svo"e !oloniste Sira!#ane.
Po svem i()leda da s opt#ivan" 'l!ibi"ada (eli $e5,a svi n"e)ovi protivnici: !a!o
oli)arsi ta!o i radi!ali.
?adi!alno7demo!rats!a )rpaci"a obe()lavl"ena ostra!i(mom 4iperbola nesmn"ivo
"e nasto"ala da is!oristi sve mo)$nosti (a obra$n s 'l!ibi"adom i da time (natno" raeri o"a$a
svo" tica". ;epomirl"ivi oli)arsi tipa -esala& Himonova sina& nis mo)li da oproste 'l!ibi"ad
n"e)ov rani" delatnost i $itav sicili"ans! avantr. Pobedili s dr#eni napori 'l!ibi"adovih
protivni!a. Pod pritis!om porno 5irenih )lasina E (averi protiv demo!rati"e& e!lesi"a
prihvati mi5l"en"e &&da s sve to $inili (averenici cil" (avo8en"a oli)arhi"e ili tirani"e/
*9:& O3& 2+.
Pohap5en "e veli!i bro" .)lednih )ra8ana/ me8 !o"inia "e bio i ;i!i"in brat @!rat.
Asmn"i$en "e bio i 'l!ibi"ad. :movina os8enih bila "e !onfis!ovana i rasprodata na licitaci"i. :(
natpisa *:G& :<& 1<C i 113+ sa(na"emo veoma (animl"ive podat!e E !onfis!ovano" imovini
r5ilaca herma hermo!opida. Medan od n"ih bio "e pire"s!i mete! Hefisodor !o"i "e imao 2O
robova> od n"ih s petorica bili -ra$ani& "edan S!it i "edan Holh. Pada o$i relativno mali bro"
robova !o"e s posedovali $a! i bo)ati l"di. :nventar pobro"an "ednom od natpisa *:G& :<&
330) mo#da "e pripadao 'l!ibi"ad.
av5i da )a po(iva sd& 'l!ibi"ad ""e pobe)ao na Pelopone(& a (atim Spart )de "e
postao dhovni vo8a svih antiatins!ih planova. Had "e $o da )a "e e!lesi"a osdila na smrt& on
"e navodno i("avio: .Do!a(a, da sam #iv/ *Pltarh& .'l!ibi"ad/& <<+. : stvarno& on "e
'tin"arrima (adao o)romne )bit!e na Sicili"i& Moni"i i samo" 'tici.
Astav5i be( 'l!ibi"ada ;i!i"a i Famah podele me8sobno sve or#ane sna)e i morem
se pte !a Se)eti. - (aplene "o5 13 talenata i (a 2<3 talenata proda" ropstvo celo!pno
stanovni5tvo "edno) malo) lo!alno) )rada 4i!are. Medan dio 4i!arana !asni"e "e sl#io
4&
atins!o" floti. Latim s se !opnom& pre!o $itavo) ostrva& ptili na isto$n obal
4'
prema Hatani. % (im 020. ). 'tin"ani !ren odatle morem prema Sira!(i i presti)av5i n"en
vo"s! !o"a "e sta"ala pod Hatanom (ada" Sira!#anima ne!e man"e 5tete. 6e8tim& posle
to)a& (bo) ;i!i"ine neodl$nosti& atins!a vo"s!a se vrati Hatan& omo),iv5i ta!o svom
protivni! da is!oristi vreme (a podi(an"e odbrambenih bedema o!o $itave Sira!(e.
-o!om (ime obe strane s nasto"ale da pridobi" (a sebe ma!simalan bro" save(ni!a:
'tin"ani s pridobili (a sebe pomo, Se)este& Hatane& ;a!sosa : "edno) dela Si!la. Sira!(a
"e obe(bedila podr5! Horinta i Sparte. %)lavnom "ons!a 6esana "e ostala netralna& "er "e
'l!ibi"ad i(dao pristalice 'tine n"ihovim protivnicima. Dors!a Hamarina& pla5e,i se "a$an"a
Sira!(e& ta!o8e "e sa$vala netralnost. Polien *:& 01+& ne navode,i i(vore& !a#e da "e
Sira!(i 020. )odine do5lo do veli!o) stan!a robova. -a" stana! bio "e ta!o (na$a"an da s
sira!s!i robovlasnici samo pomo, prevare savladali stani!e. Pa ipa! vi5e od 133 robova
spelo "e da prebe)ne 'tin"anima.
% ova!vo" sitaci"i veli! lo) odi)rao "e 'l!ibi"ad !o"i "e me8vremen sti)ao
Spart )de "e i("avio da "e sicili"ans!a e!spedici"a pre sve)a perena protiv Fa!edemon"ana.
'l!ibi"ad "e porno savetovao da se Sira!(i pti pomo, "edan )ledan spartans!i
vo"s!ovo8a i da se osva"an"em De!ele"e istovremeno obnove ratne operaci"e 'tici.
-e! leto 020. ). posle )odin dana borav!a na Sicili"i 'tin"ani s (apo$eli opsad
Sira!(e. Famah "e po)ino "o5 samom po$et! opsade : cela e!spediciona armi"a na5la se
pod !omandom ;i!i"e !o"i "e bacio sve sna)e na podi(an"e opsadnih (idina o!o Sira!(e. 9e,i
deo tih (idina bio "e (avr5en "n iste )odine& ali 'tin"ani ipa! nis speli da spre$e da
Sira!( prodre spartans!i vo"s!ovo8a Gilip !o"i "e tamo bio p,en po 'l!ibi"adovom savet.
Gilip "e sa sobom doveo o!o 1333 vo"ni!a i 5to "e "o5 va#ni"e bedio opsednte da im i(
Pelopone(a dola(i veli!a pomo,. Polo#a" 'tin"ana time se na)lo po)or5ao. ;a inici"ativ Gilipa
opsednti po$e5e ener)i$no da rade na podi(an" (ida !o"i "e odnos na ona" !o"i s podi)li
'tin"ani i5ao pod pravim )lom. 'tin"ani s svo" (id podi(ali s namerom da Sira!(i (atvore
ve( sa !opnene strane. Sira!s!i (id bio "e )otov pre atins!o). 'tin"ani s ( to pretrpeli
ne!oli!o pora(a s!obima na !opn i svo"om nebdno5, propstili Sira!( "o5 2<
pelopones!ih brodova.
-a!o "e propao )lavni ta!ti$!i (adata! 'tin"ana pri opsadi: potpno odva"an"e Sira!(e od ve(a
s !opnom. Apsednti s sa)radili svo" (id !o"i "e se!ao atins!i pod pravim )lom pr#iv5i )a
dale!o i(a lini"e atins!ih tvr8en"a i na ta" na$in s obe(bedili neometano dopreman"e hrane i
vo"ne pomo,i od strane save(ni!a !opnenim ptem.
La 'tin"ane "e sitaci"a na mor bila "o5 o(bil"ni"a. Po5to s d)o vremena bile potrebi&
atins!e tri"ere s (ahtevale !apitalne oprav!e. ;estalo "e n"ihovo) na"va#ni"e) borbeno)
!valiteta br(ine. Bro" vesla$a (natno se sman"io (bo) )bita!a. %sled nepovol"no) ra(vo"a
do)a8a"a po$elo "e n"ihovo be#an"e na stran nepri"atel"a. -o 5to 'tin"ani nis imali !on"ice
stvaralo "e opsedntim Sira!#anima mo),nost da fa!ti$!i dr#e pod opsadom one !o"i ih
tobo#e opseda"& pa s 'tin"ani imali veli!ih problema (bo) nesta5ice hrane. Gbita! prevlasti
na mor pretio "e da dovede 'tin"ane do potpne propasti& "er im "e bio prese$en pt (a
povrata! !,i.
% ta!vo" sitaci"i ;i!i"a se obrati 'tini *9::& 2272G+ sa (ahtevom da m vo"s!a bde
odmah pov$ena ili da m se dopremi novo& veli!o po"a$an"e. % tom n"e)ovom pism& !o"e
-!idid smatra ori)inalnim& sitaci"a 'tin"ana pri!a(ana "e !ao be(i(la(na. ;i!i"i "e i( Pire"a !ao
pomo, p,en na"bol"i atins!i vo"s!ovo8a Demosten& pobedni! !od Pila& !o"i "e po5ao sa OG
brodova& 2<33 atins!ih hoplita i i(vesnim bro"em save(ni!a. Po5to "e mobilisao nove re(erve
na Mons!im ostrvima& Demosten sti#e Sira!( !ra"em "la 021. ). Pltarh da"e sli!ovit pri!a(
Demostenovo) dolas!a *.;i!i"a/& <2+: &&% to se pred l!om po"avio Demosten !o"i "e nepri"atel"a
"a!o (apla5io svo"im s"a"nim naor#an"em. Plovio "e vode,i na =1 broda G333 hoplita i
na"man"e 1333 !opl"ani!a& strelaca i pra,!ara s !ra5enim or#"em& )rbovima na tri"erania& sa
mno5tvom vesla$!ih !omandira i flatista da bi na nepri"atel"a $inio sna#an tisa! i da bi )a
fascinirao/.
Da ne bi ponovio )re5!e sporo) ;i!i"e !o"i "e prepstio inici"ativ nepri"atel"&
Demosten ve, prve no,i po svom dolas! i(vr5i "ri5 na sira!s!a tvr8en"a na @pipolama
50
(vi5en" )de "e sira!s!i (id (aobila(io atins!e opsadne ob"e!te. 6e8tim& posle po$etnih
speha 'tih"ani s pretrpeli veli!e )bit!ec
<<
i bili primorani na povla$en"e. -ada
Demosten : @rimedont& dr)i strate) !o"i "e do5ao s n"im& predlo#e neodlo#no
povla$en"e ispred Sira!(e )de "e vo"s!a sta"ala be( cil"a veoma r8avim
!limats!im slovima& pa "e mno)o l"di stradalo od bolesti& a flota ni"e imala
mo),nosti (a manevrisan"e (bo) s!e l!e. ;i!i"a "e stao protiv to)a& isti$,i
da i Sira!#ani trpe veli!e )bit!e i ra$na",i na svo"e pristalice )rad.y
<1
:(vesno (na$en"e imalo "e i pomra$en"e 6eseca !o"e "e ;i!i"a shvatio !ao lo5
pred(na! (a plovidb i (bo) to)a "e predla)ao da se povla$en"e odlo#i (a <=
dana *9::& G3&
0+.
Pomors!e bit!e odr#ane 1. i =. septembra 021. ). (avr5ene s totalnim pora(om
atins!e flote !o"a "e ve, odavno bila i()bila svo" borben sposobnost. 'tins!a armi"a bila "e
odse$ena Sicili"i. ;i!i"a i Demosten po!5ali s da se pov! dbin !opna na ostrv& ali
ni t nis imali sre,e> op!ol"eni sa svih strana nepri"atel"ima& 'tin"ani s se predali. Abo"ica
vo"s!ovo8a bili s bi"eni& a ostali (arobl"enici s posle sedam meseci rada !amenolomima
do#iveli obi$a"en sdbin: prodati s ropstvo. -a!o "e nastradala o)romna atins!a armi"a i
"a!a flota. -!idid E sicili"ans!o" !atastrofi )ovori !ao &&o na"va#ni"em vo"nom podhvat...
$itavo" helens!o" istori"i... 'tin"ani s bili svda pot$eni do no)... Propalo "e& !a!o se !a#e&
sve: i svo(emna vo"s!a i flota. ;i"e ostalo ni5ta/ *9::& K=& G7O+.
Sicili"ans!a e!spedici"a predstavl"ala "e prelomni moment celora Pelopones!om
rat. Do to) vremena 'tina ne samo da se spe5no odpirala mo,no" !oalici"i $i"em
sastav se nala(ila polovina 4elade ve, "e vodila : ener)i$ne ofan(ivne operaci"e !o"e s "o"
donele (natne spehe 'rhidamovom rat. aa! "e i nespela bit!a !od 6antine"e i pored
pretrpl"eno) pora(a ipa! po!a(ala sna) 'tine e!span(ivnim podhvatima na Pelopone(. S
te ta$!e )ledi5ta treba posmatrati i sicili"ans! e!spedici". -a$no "e da se ona (avr5ila
!atastrofalno 5to "e !asni"e dovelo do sloma atins!e pomors!e dr#ave. 6e8tim& ve, sama
$in"enica da "e 'tina opremila mo,n osva"a$! e!spedici" i ptila "e dale!o od otad#bine
samo pet )odina posle r5ila$!o) 'rhidamovo) rata svedo$i E tome da "e ona raspola)ala
veli!im sna)ama i sredstvima. Hao )lavni ra(lo) (a p,ivan"e te e!spedici"e treba smatrati ne
samo tr)ova$!e interese 'tin"ana na (apad ve, na prvom mest op5t tendenci" !a
e!span(i"i na !o"o" "e po$ivala e!onomi"a ove "a!e robovlasni$!e dr#ave. .... ?at predstavl"a
ona" va#an op5ti (adata!& ona" veli!i (a"edni$!i posao !o"i se pred(ima bilo radi osva"an"a
ob"e!tivnih slova (a #ivot& bilo radi to)a da se ono 5to "e osvo"eno sa$va i ove!ove$i/.c
<0
%
slovima anti$!o) polisa obnavl"an"e staro) na$ina #ivota .... istovremeno
predstavl"a po neophodnosti ponovn obnov stare forme i n"eno ra(aran"e.
;a primer& tamo )de sva!a
individa treba da posed"e ova" ili ona" bro" a!ri (eml"e& tamo ve, smeta prirast
stanovni5tva.
'!o se pred(ima" mere (a ot!lan"an"e ovo)& onda se pribe)ava !oloni(aci"i& a
!oloni(aci"a ra8a neophodnost osva"a$!ih ratova/.y
<G
Asva"a$!i rat te vrste pravo "e i
predstavl"ala sicili"ans!a e!spedici"a. :(bor pravca pohoda bio "e di!tiran
#el"om da se
Pelopones!i save( li5i podr5!e !o" s m pr#ali sicili"ans!i polisi i nadom la! speh na
Sicili"i (bo) ra(dora !o"i "e vladao me8 lo!alnim polisima.
22
( % no,no" bici na @pipolama 'tin"ani s i()bili <333 l"di& prvenstveno hoplita *Pltarh& .;i!i"a/& <<+.
23
y Pltarh *.;i!i"a/& <+& !o"i ve! te#i )omilan" drams!ih !onfli!ata& tma$i ;i!i"ino pona5an"e strahom od osvete
demosa: &&Mo5 se vi5e pla5io 'tin"ana s n"ihovim sdom : la#nim opt#bama/.
51
24
( H. 6ar!s& Forme !o"e s prethodile !apitalisti$!o" proi(vodn"i& 2C03& K *na rs!om+.
25
y H. 6ar!s& cit. delo& <=.
52
Sicili"ans!a !atastrofa dovela "e do na)le promene odnos sna)a (ara,enih strana.
Medn od na"va#ni"ih $in"enica !o"e s delovale (a vreme rata predstavl"a !valitet i !vantitet
protivni$!ih or#anih sna)a. 'tina "e i()bila o!o G3 hil"ada l"di& od !o"ih pre!o 23 hil"ada
hoplita i pre!o <33 brodova& a E tro5enom novc da se i ne )ovori. ?adi pore8en"a
!a(a,emo da "e na"veco" bici 'rhidamova rata bici !od Deli"a 'tina i()bila samo 2333
hoplita.
6oralno7politi$!i fa!tor ni"e imao ni5ta man"i (na$a" od (na$a"a o)romnih materi"alnih
)bita!a. Hod Sira!(e 'tin"ani s bili pot$eni ne samo na !opn ve, i na mor. -a!o "e
5e(deseto)odi5n"i period neosporne prevlasti 'tine na mor bio (avr5en. d flota "e pravo i
sa$in"avala )lavn !ari! 'tins!e pomors!e dr#ave. Hao "edna od prvih posledica pora(a na
(apad "e stana! save(ni!a na isto!.
: !ona$no& rao#da "e na"va#ni" posledic sicili"ans!e !atastrofe predstavl"alo (natno
slabl"en"e stabilnosti atins!e po(adine. Sro(avan"e atoriteta demosa 'tini odmah "e
is!oristila oli)arhi"a !o"a "e sada otvoreno nastpila protiv toli!o omr(nte demo!rati"e.
56 ZA*R7NI PERIO' RATA
De!ele"s!i mir ?ani"e smo )ovorili E tome da "e 'l!ibi"ad dao Spartancima dva sav"eta:
prvo& da pte Sira!( spartans!o) vo"s!ovo8 !a!o bi se spre$ila !apitlaci"a ops"ednto)
)rada& 5to "e rano)ome predodredilo dal"i to! do)a8a"a na Sicili"i> dr)o& da obnove ratne
operaci"e protiv 'tine& i to vecem obim& posebno& da (a(m De!ele". -a!o se (vala "edna
od ati$!ih dema& na 2<3 stadi"a *o!o < !m+ s"everoisto$no od 'tine. )eo)rafs!i polo#a"
De!ele"e bio "e veoma va#an& "er "e ona dominirala nad ptom (a Arop. Hro( De!ele" "e
prola(io i na"!ra,i pt prema na"va#ni"em atins!om pos"ed N ostrv @be"i.c
<O
'l!ibi"adov savet imao "e vid stvaran"e stalno) pelopones!o) pori5ta na 'tici do
$e)a bi do5lo osva"an"em De!ele"e. Aslan"a",i se na n" Pelopone#ani bi mo)li da dr#e pod
stalnoni vo"nom !ontrolom 'tin i 'ti!. ;a ta" na$in )ovorio "e 'l!ibi"ad Spartanci ,e
pri)rabiti .bo)atstvo nepri"atel"s!e (eml"e... a 'tin"ani ce odmah i()biti prihode od lari"s!ih
rdni!a srebra i sve ostale prihode !o"e sad ima" od (eml"e i sdova. d 5to "e na"va#ni"e&
i()bi,e prihode od save(ni!a/ *9:& C2& =+.
'l!ibi"adov savet bio "e prihva,en i to!om (ime 020/21. ). Sparta se inten(ivno
spremala (a ratne operaci"e& ra$na",i na to da s 'tin"ani (apali te5!o,e na Sicili"i.
Spartanci s od save(ni!a tra#ili speci"alne ispor!e )vo#8a i alata. % rano prole,e 021. ).
')is pade 'ti! i $vrstiv5i De!ele" smesti se n"o" s "a!im )arni(onom. Polo#a" 'tine
veoma se po)or5ao.
9i5e od <3.333 odraslih robova& 5to "e predstavl"alo $etvrtin svih atins!ih robova *od
!o"ih s ve,ina bili (anatli"e+& prebe)lo "e na stran nepri"atel"a.y
<=
-ime "e odmah bila
de(or)ani(ovana (anats!a proi(vodn"a.
26
( Ad @be"e 'tina "e imala vi5e prihoda ne)o od $itave 'ti!e. La vreme de!ele"s!ih do)a8a"a @be"a "e i)rala posebn
lo). -!idid !a#e *9:4& CG& <+: .Posle blo!ade 'ti!e @be"a "e (a n"ih *'tin"ane+ bila sve/. %por. 'ristotel& .'tins!i stav/& 11&
2: 'tin"ani s && to doba od @be"e... dobi"ali vi5e ne)o od 'ti!e/.
27
y Avo "e i((etno va#an do!a( ne samo (a to da "e 'tici posto"ao veli!i bro" robova !o"i s se bavili (anatima ve, i (a
na)lo po)or5an"e n"ihovo) materi"alno) polo#a"a. 'nalo)ne podat!e da"e -!idid i E mno)obro"nim hios!im robovima !o"i s
masovno& otprili!e isto vreme& be#ali na stran 'tin"ana (bo) srovo) postp!a n"ihovih )ospodara 7 oli)arha.
Laniml"ivo "e da se poredi polo#a" robova na po$et! *prema Psedo7 Hsenofontovom .'tins!om stav/& :& 23+ : na !ra"
Pelopones!o) rata. Po$et!om rata *napomin"emo da se .'tins!i stav/ datira 0<G. )odin+& be( ob(ira na na"e(de
Pelopone#ana sva!e )odine& atins!i robovi ipa! nis be#ali Spartancima. Medino "e (a vreme De!ele"s!o) rata polo#a" robova
'tini (bo) blo!ade bio toli!o po)or5an da s po$eli sl$a"evi masovno) be#an"a na stran Spartanaca.
53
Prema re$ima -!idida *9::& <=& G+& 'tin"ani s i()bili sv (eml"& i()inla "e sva sitna i
tovarna sto!a& !on"i s padali od i(nemo)losti.
Hona$no& (bo) to)a 5to "e 'tini pretila opasnost od dire!tno) napada& )rad s
(avedene stalne stra#e !o"e s dr#ali svi )ra8ani i meteci na )rads!im bedemima. Stra#e s se
odr#avale pn )odin dana& i dan" : noc. .Lbo) nepri"atel"a !o"i se nala(io De!ele"i svi s
'tin"ani bili stalno pod or#"em& "edni na tvr8en"ima& dr)i borbenim redovima/ *9lli& OC&2+.
%(ima",i ob(ir o)romne )bit!e 'tin"ana na Sicili"i& darac !o"i im "e nanesen i(
De!ele"e morao "e !ona$no da ra(ori sv e!onomi! (eml"e& '!o s prvi napadi Pelopone#ana
pre sve)a nanosili 5tete inten(ivnim pol"oprivrednim !ltrama& to "e o!paci"a De!ele"e li5ila
'tin"ane mo),nosti da se op5te bave (eml"oradn"om. Sva hrana morala "e da se vo(i sa
strane pre!o pire"s!e l!e.
: pravo to vreme 'tin sti#e vest E po)ibi"i ;i!i"e i Demostena 5to "e (na$ilo ne
samo o)romne ovo) pta i nenado!nadive )bit!e l"dstv : brodovl" ve, i neposredn
opasnost od las!a nepri"atel"s!e flote l! Pire". Do!ovi s bili be( brodova& bla)a"na be(
novca i ni)de se nis mo)li na,i vesla$i (a flot. Asim to)a& pretilo "e otcepl"en"e save(ni!a.
'tina "e bila na rb propasti.
Poe!ak aspa"a
Po op5tem mi5l"en"& sdbina 'tine bila "e re5ena. 'tins!e arhee Hra"em 021. ).
i()ledalo "e da 'tina ne mo#e da se odr#i ni do leta. Lato s netralni polisi #rili da se 5to pre
pri!l"$e bd,im pobednicima &&a!o ih ni!o ne bde ni po(ivao/ *9:::& <& 2+. Sparta i n"eni
save(nici odl$e da $ine posledn"i napor da bi 5to pre o!on$ali ratne operaci"e !o"e s tra"ale
pred)o i da na!nad (a dvadeset )odina ratnih napora i li5avan"a obe(bede sebi
pobedni$!i mir. Hona$no s i oli)arhi"s!i vrhovi polisa sastav 'tins!e arhee shvatili da "e
do5lo vreme (a stana! protiv omr(nte vladavine 'tine.
%speh te borbe bio "e slovl"en stvaran"em ratne flote. Mons!i )radovi nis imali
tvr8en"a& po5to s 'tin"ani hteli da ih li5e sva!e mo),nosti otpora. Fa!edemon"ani nis mo)li
ni pomi5l"ati na stana! Moni"i pre ne)o 5to i()rade sopstven flot.c
<K
La sve to bila s
pre sve)a potrebna materi"alna sredstva. A$e!",i s!or pobed& .Spartanci
s naredili
save(ni$!im dr#avama da sa)rade 233 brodova& sami s se obave(ali da ,e dati <G brodova&
a na toli!i bro" obave(ali s se i Beocani/ *9:::& 1& <+. Had se (me ob(ir to da Sparta ni"e
imala is!stva moreplovstv& sve "e ovo (aista predstavl"alo vrhnac ono) 5to "e ona mo)la
da $ini. ?adi obe(be8en"a sredstava (a odr#avan"e flote& !ral" ')is !o"i se stalno nala(io
De!ele"i po$eo "e da s!pl"a novac me8 save(nicima.
% to vreme i(bilo "e na videlo sparni5tvo !ral"a ')isa !o"i "e te#io (a samovladom i
'l!ibi"ada !o"i "e #ivao podr5! tica"no) efora @ndi"a. ')is De!ele" do8o5e predstavnici
atins!ih podani!a sa @be"e i Fe(bosa s molbom da im se po5al" brodovi. Abe,ano im "e <3
brodova dd $e)a 23 beots!ih.c
<C
La stana! s se istovremeno spremali
hios!i i eretri"s!i oli)arsi !o"i s ta!o8e (atra#ili pomo, Spartanaca& ali se nis obratili ')is&
vec neposredno Fa!oni"i. ;"o" s ptili svo"e predstavni!e i persi"s!i satrapi: -isafem !o"i "e
pravl"ao ards!om i Farnaba( !o"i "e prav:"ao as!ilits!om satrapi"om. Abo"ica Persi"anaca
2&
( :stina& posto"ala "e sira!s!a ratna flota !o"a "e odnela pobed nad 'tin"anima& ali s i sami pobednici bili iscrpl"eni
do ma!simma. -a!o "e !ao pomo, Pelopone#anima sti)lo samo << broda i to te! septembr 02<. )odine.
Pelopone#ani s& osim to)a& imali 2O vlastitih brodova !o"i s im preostali i(a bita!a !od Sira!(e. Sve to ni i(dale!a ni"e bilo
dovol"no.
2'
( 9e(e Beo,ana sa Fe(bl"anima naro$ito s se ispol"ile (a vreme stan!a 6itileni.
54
obratili s se Spartancima s predlo)om da stpe rat protiv 'tin"ana na se!torima !o"i se
)rani$e sa n"ihovim satrapi"ama: -isafern Moni"i& a Famaba( na 4elespont& obe,ava",i
spartans!o" floti (na$a"n materi"aln pomoc. ;a predlo) 'l!ibi"ada Spartanci s odl$ili da
otpo$n ratne operaci"e pre sve)a Moni"i. Sme5ten centr Moni"e& 4ios "e bio na"ve,i me8
save(ni$!im posedima 'tine. Posle )5en"a stan!a 6itileni 0<=. ).& "edino "e 4ios
raspola)ao vlastitom ratnom flotom !o"a se sasto"ala od O3 tri"era. 4iosom s pravl"ali
oli)arsi. Hod -!idida 'l!ibi"ad ih na(iva .na"bo)ati"im od svih 4elena/ *9:::& 0G& 0+. - "e
naro$ito bilo ra(vi"eno robovlasni5tvo. 4io5ani s .imali mno5tvo robova& vi5e ne)o i"edna
dr#ava osim Fa!edemona. ?obovi s& (bo) n"ihove mno)obro"nosti& (a sva! !rivic veoma
srovo !a#n"avani/ *94i& 03& <+. -om $in"enicom -!idid ob"a5n"ava masovno be#an"e
hios!ih robova 'tin"anima posle po$et!a stan!a. Asi)rav5i podr5! spartans!e flote&
"n 02<. ).& po5to im "e sti)ao 'l!ibi"ad sa <G pelopones!ih brodova& 4io5ani s di)li
stana! !o"i "e po$eo br(o da se 5iri na cel Moni". %stanicima s se pri!l"$ili @ritra&
Hla(omena& -eos& a !asni"e& (ahval"",i li$nim ve(ama 'l!ibi"ada s lo!alnim oli)arsima& i
)lavni )rad Moni"e 6ilet. Posle io)a protiv 'tin"ana se di)la s!oro $itava Moni"a& naro$ito (ato
5to s Spartanci prvo vreme svda nastpali sa poplarnom parolom Sloboda 4elade.
%vi8a",i speh stan!a i shvata",i n"e)dv #na$a" (a !ona$an pora( 'tine& Pelopone#ani s
ptili na :sto! sv svo" raspolo#iv flot. % (ims!o" !ampan"i 022. ). spartans!i naarh
'stioh ve, "e imao pod svo"om !omandom C0 tri"ere& ne ra$na",i ] ta" bro" hios!e brodove.
Hona$no Pelopone#anima "e pri5ao i ?odos. Atcepl"en"e Moni"e i5lo "e neverovatno
br(o& "er s save(nici ve, odavno te5!o podnosili atins! vlast. Sve "a$a e!sploataci"a
save(ni$!ih polisa& oholost atins!ih vlasti& srovi obra$ni sa stanicima sve "e to "a$alo
ne(adovol"stvo me8 atins!im save(nicima i bila "e dovol"na "edna varnica pa da se ra(b!ti
po#ar op5te) stan!a. Dola(a! pelopones!e flote : 'l!ibi"ada !o"i "e #ivao "o5 i podr5!
-isaferna& pa prema tome& i persi"s!o) cara& odi)rall s odl$", lo). 6e8tim& 'tin"ani
vi5e nis imali ratn flot !o"a bi mo)la da se sprotstavi n"ihovim nepri"atel"ima.
:()ledalo "e da (a 'tin"ane ni"e bilo ni!a!ve nade. ;"ihova na"bol"a armi"a i flota propale
s na Sicili"i. ;epri"atel" se $vrstio srce 'ti!e $inie "e potpno de(or)ani(ovana e!onorni"a
(eml"e. Sad se r5io posledn"i oslonac 'tin"ana n"ihova pomors!a dr#ava.
'li i ta!vo" sitaci"i atins!a demo!rati"a& be( ob(ira na sv te#in daraca !o"i s se
sr$ili na n" sa svih strana& ipa! "e smo)la sna)e da ra(vi"e sna#an otpor. Spontano se
name,e pore8en"e i(me8 'tine i( 02<. ). i Sparte i( 0<G. )odine. La Spart "e bio dovol"an
"edan !rpan pora( na Sfa!teri"i& pa da (atra#i mir i obstavi sve ofan(ivne operaci"e. 6e8tim&
atins!i demos& nala(e,i se s!oro be(i(la(no" sitaci"i& borio se pnih K )odina ne samo protiv
$itave 4elade ve, i protiv Persi"e: $a! i posledn"em period rata on "e ne "ednom nanosio
osetne darce "a$em nepri"atel". 02<. ). demos mobili5e sva sredstva (a borb.
Pro)ram operaci"a sasto"ao se tome da se .po5to7poto opremi flota dobi"an"em
)ra8e i novca& da se osi)ra vernost save(ni!a& prvenstveno @be"e& da se ra(mno sman"e
dr#avni rashodi i da se formira ne!a ma)istratra !o"o" bi se nala(ili na"stari"i )ra8ani i $i"a bi
d#nost bila da prethodno ra(matra te!$e poslove/ *9:::& 2& 1+.
-a" pro)ram odl$no "e sprovo8en #ivot. 'tin"ani s dobi"ali )ra8& $vrstili rt Snion
(a obe(be8en"e prola(a brodovima s hraiiom i( @be"e& li!vidirali s svo"e pori5te na obali
Fa!oni"e !o"e "e bilo osvo"eno (a vreme sicili"ans!e e!spedici"e& i sa(nav5i (a otcepl"en"e
4iosa& odmali s ptili <3 brodova radi s(bi"an"a stan!a.
Asim to)a& 13 brodova "e poslato (a obila(a! o!o Pelopone(a& a spremane s nove
desetine brodova (a slan"e Moni". ;a"ve,i (na$a" to doba *!ra" 021. ).+ imale s finansi"s!e
te5!oce. Dr#avna bla)a"na bila "e pra(na. ;i flote ni"e bilo. La opreman"e& a pre sve)a (a
odr#avan"e nove flote morala s se obe(bediti o)romna materi"alna sredstva> ta sredstva
mo)la s da se i(v! "edino od save(ni!a !o"i s se otvoreno bnili (bo) visine posto"ece)
finansi"s!o) pore(a. :stina& demos "e tada prvi pt na$eo re(erv od 2333 talenata !oli!o "e "o5
Peri!le ostavio sl$a" !ra"n"e n#de. 'li ti fondovi ni i(dale!a nis bili dovol"ni& cil"
pobol"5an"a stan"a dr#avno) bd#eta sprovedena "e i veoma va#na
55
finansi"s!a reforma. 'tina "e !inla foros doprinos !o"i se napla,ivao neposredno od
save(ni!a !ao dire!tni pore( i vela "e carin visini /1 od vrednosti svih pol"oprivrednih
proi(voda !o"i se vo(e i i(vo(e pomors!im ptem. Glavni cil" ove reforme sasto"ao se po svo"
prilici tome da se pove,a" prihodi dr#avne bla)a"ne. Sama po sebi ta!va reforma i5la "e (a
tim da sman"i ne(adovol"stvo save(ni!a. Asim to)a& ta carina )lavnom se napla,ivala na
4elespont 5to "e predstavl"alo tehni$!i la!o i(vodl"iv mer : (ahtevalo relativno male or#ane
sna)e.
% to doba ve, se prim"e," nove !ontre politi!e demosa odnos prema
save(nicima 5to se "asno vidi po odlci E posadi sedam (aplen"enih hios!ih tri"era.
.?obovima !o"i s se nala(ili na n"ima po!lon"ena "e sloboda& a slobodni s bili o!ovani
lance/ *94:& 2G& <+. % tom aspe!t !ara!teristi$ni s i do)a8a"i na Samos. :s!oristiv5i
prissfvo tri atins!e tri"ere& samos!i demo!rati s or)ani(ovali stana!& pobili o!o <33
plemi,a)ra8ana& a 033 oli)arha osdili na i()nanstvo. Leml" i !,e plemstva demos "e
!onfis!ovao. %veriv5i se po(danost samos!ih demo!rata& 'tin"ani s im tada dali
atonomi" fa!ti$n samostalnost. 9eoma "e !ara!teristi$na $in"enica da s na osnov
samos!o) demo!rats!o) stava )eomori& !rpni (eml"oposednici& bili li5eni svih politi$!ih
prava& $a! i prava epi)ami"e *s!lapan"a bra!a+ s licima !o"a pripada" demos. -o "e bio "edan
od malobro"nih sl$a"eva istori"i staro) sveta& !ad "e pobedni$!i demos pribe)avao li5avan"
svo"ih protivni!a n"ihovih politi$!ih prava.
% ve(i sa pobedom samos!e demo!rati"e treba da pomenemo "o5 dva (animl"iva
momenta. ;a Samos "e boravio 4iperbol& vo8a radi!alne demo!rati"e !o"i "e 02=. ).
ostra!i(mom pro)nan i( 'tine. 6o#e se pretpostaviti da "e on i()nanstv postao "edan od
vo8a samos!ih demo!rata& "er s )a tamo 022. ). bili oli)arsi (a vreme n"ihovo) or#ano)
stan!a. % vreme oli)arhi"s!o) prevrata 022. ). 'tini samo se na Sarnos o$vao
demo!rats!i poreda!. Aslan"a",i se na Samos& atins!i mornari s save( s lo!alnim
demo!ratima obnovili demo!rati" 'tini.c
13
Ceo !omple!s mera !o"e "e pred(imao atins!i demos svedo$i E promenama !o"e s
se nasl,ivale odnosima prema save(nicima. ?adi o$van"a arhee 'tina po prvi pt (a
vreme rata po!5ava da se $vr5,e osloni na demo!rats!e )rpe save(ni$!ih polisa. : pravo ta
politi$!a lini"a omo),ila "e 'tini 02<. ). da od)odi svo" propast. Samos i dal"e osta"e $vrsta
ba(a n"ihovih es!adri. ;a 4ios 'tin"ani (aposeda" i $vr5," va#an pn!t Delfini". ;a
Fe(bos vode se borbe s promenl"ivim spehora. ?aspadan"e arhee bilo "e sporeno.
Jaanje ol#ga%#jsk#% ele(ena!a 1 A!#n#
6e8tim& istovremeno s mobili(aci"om sna)a demosa 'tini se po"a$avala i a!tivnost ra(nih
)rapa oli)arha !o"i s svi istpali pod (a"edni$!om parolom vra,an"a .poret! o$eva/. -a
parola bila "e veoma po)odna (a dr#ivan"e ra(nih )rpa& pone!ad $a! i sa potpno
sprotnim pro)raraima& i to pre sve)a (bo) n"ene neodre8enosti. Pod &&(a!onima preda!a/
podra(mevali s se !a!o demo!rats!i stav Hlistena *'ristotel& .'tins!i stav/& <C& 1+ ta!o i
timo!rats!o (a!onodavstvo Solona& pa $a! i Dra!onovi (a!oni. Pro5ir"e se soci"alna ba(a
oli)arha. ?ani"e s im pripadali samo predstavnici starih aristo!rats!ih la!onofils!ih rodova i
"edini n"ihov oslonac predstavl"ala "e .(latna omladina/ !o"a se )rpisala ta"ne or)ani(aci"e
heteri"e. 02<. ). da" im svo" podr5! na"bo)ati"i atins!i )ra8ani. % 9::: !n"i(i -!ididovo) dela
stalno se )ovori E tri"erarsima !o"i s .ne(avisno od 'l!ibi"ada i "o5 ve,o" meri ne)o on te#ili
!a obaran" demo!rati"e/ *9m& 0=& < i dra)o+.
-a!o "edo5lo do dr#ivan"a oli)arha i bo)atih )ra8ana .!o"i s prema -!idi8 v!li
na svo"im le8ima na"ve,i teret/. Glavna parola to) save(a bilo "e o)rani$en"e dr#avnih
30
( Sva!a!o ne treba precen"ivati ra(mah demo!rats!ih reformi 'tin"ana. Ane s vr5ene onoli!o !oli!o "e bilo neophodno
(a o$van"e samo osnove atins!e vlasti nad save(nicima. Asnovni fa!tor me8sobnim odnosima 'tine i n"enih
save(ni!a bila "e e!sploataci7 "e posledn"ih. Lato ni demo!rats!e reforme nis (ele maha.
56
rashoda. Pod tim se pre sve)a podra(mevalo potpno !idan"e plata bletima *ve,nicima
$lanovima ble+& sdi"ama : na!nada (a posete (asedan"ima narodnih s!p5tina.
Sprovo8en"em ovo) pro)rama #ivot atins!a sirotin"a bi atomats!i bila li5ena $e5$a
pravl"an" dr#avom& a vlast bi de2akto pre5la r!e oli)arha i )rpa !o"e im pr#a"
podr5!.
6e8tim& ostvaren"e ta!vo) pro)rama pnom n"e)ovom obim bilo bi s!oro
nemo),e ne samo i( politi$!ih ra(lo)a& "er demos ne bi dobrovol"no ispstio vlast i( svo"ih
r!& ve, i (bo) e!onoms!ih ra(lo)a& "er s ra(na dr#avna davan"a fa!ti$!i predstavl"ala "edini
i(vor (a prehran 5iro!ih masa demosa !o"i "e bio sateran sa svo"ih n"iva i(a D)ih bedema i
ostao be( i!a!vih sredstava (a #ivot. 9e,in mornara atins!e flote !o"a se nala(ila !od Samosa
ta!o8e s sa$in"avali teti !o"i s bili #ivotno (ainteresovani (a o$van"e demo!rati"e. Prema
tome& normalnim slovima ni"e se mo)lo ra$nati na !idan"e stava ni mirnim& ni or#anim
ptem.
6e8tim& na strani antidemo!rats!ih )rpaci"a bila "e "o5 "edna va#na o!olnost. Stvar "e
tome 5to s na"a!tivni"i branioci demo!rats!ih stanova teti ve,inom bili odstni& po5to s
sl#ili floti !o"a se to doba stalno nala(ila Moni"i. ;a ta" na$in "edna od na"a!tivni"ih
politi$!ih )rpa atins!ih )ra8ana ni"e bila mo)$nosti da (me neposredno $e5,e rad
e!lesi"e.
% to vreme deo biv5ih vo8a radi!alnih elemenata& !ao 5to s Pisander : 4ari!le&
prebe)ao "e oli)arsima& $a! "e stao na $elo antidemo!rats!ih podhvata. Lato s oli)arsi
02<. ). relativno la!o odneli dve va#ne pobede. Pre sve)a-odmah posle sicili"ans!e !atastrofe
delimi$no "e bio nar5en atins!i stav. % pro)ram !o"i smo citirali ne5to rani"e s!re,e na sebe
pa#n" posledn"a ta$!a: E or)ani(ovan" &ma)istratre !o"o" bi se nala(ili na"stari"i )ra8ani i
!o"o" bi bila d#nost da prethodno ve,a E te!,im poslovima/. -a ma)istratra (vala se
proble. Dotle "e ta!v ma)istratr predstavl"ala ble !o"a "e delovala !ao pritani"a. 6o#e $a!
da se !a#e i vi5e: stvarno .prethodno ra(matran"e te!,ih poslova/ predstavl"alo "e osnovn
fn!ci" ble& "er "e e!lesi"a !o"a se $esto o!pl"ala sama donosila odl!e E svim te!,im
pitan"ima.
;a ta" na$in& vo8en"em nove ma)istratre lo)a stare ble svodila se stvari na nl.
;ovo se sasto"alo tome 5to s rani"e $lanovi ble birani #rebom i 5to "e bla stvarno
predstavl"ala or)an mase )ra8ana !o"i "e& ia!o ni"e posedovao dovol"no is!stva pravl"an"&
ipa! bio demo!rats!i.
;ova ma)istratra proble formirala se i( redova na"stari"ih )ra8ana{ Po5to s birani
posle nespeha na Sicili"i& oni s ve,inom (astpali mi5l"en"e oli)arha : !on(ervativnih slo"eva
stanovni5tva& a ne radi!alno) demosa. Hona$no& stalnost $lanstva ovo) or)ana omo),avala
"e da se na n"e)ove $lanove del"e dh !a!av "e bio povol"an (a oli)arhe i bo)ata5e.
Dr) pobed oli)arhi"e predstavl"ali s i(bori strate)a odr#ani 02<. ). Avo) pta
ve,ina strate)a sa Frinihom na $el pripadala "e oli)arhi"i. ;e!i od n"ih bili s vo8e oli)arha
022. ). Dra)i& ia!o s se 022. ). i("asnili protiv oli)arhi"s!o) prevrata& ipa! s spadali red
na"im,ni"ih )ra8ana i ta!o s i oni morali da bd protiv radi!alne demo!rati"e. Po5to se
ra!ama strate)a nala(ila !omanda nad celo!pnom flotom "edinom or#anom sna)om 'tine
to) doba& to "e sitaci"a bila bremenita politi$!im !ompli!aci"ama. : stvarno& privremeni speh
oli)arhi"s!e (avere i( 022. ). bio "e omo),en samo slovima dire!tne popstl"ivosti rani"ih
or)ana vlasti. Svo"evrsn !ara!teristi! raspolo#en"a !od mase obi$nih atins!ih )ra8ana to)
doba da"e 'ristofanova !omedi"a .Fi(istrata/. 'tin"an!a Fi(istrata $i"e ime prevod treba da
(na$i &&ona !o"a rasp5ta vo"s!/& sa!pila "e odred #ena i( cele 4elade i (a(ela "e '!ropol"
!ome se $vala dr#avna bla)a"na. % polemici sa starcem problom& Fi(istrata i(la#e $itav
pro)ram reformi.
....Hao 5to mi na"pre !oritima i $abrovima Peremo vn i $pamo $i$!ove& ta!o biste
i vi morali da i( )rada
:(bacite sve po8lace i !!avice i da opasno tm"e po$pate.
57
Sve i()rebenati& sve 5to "e val"ano i sve 5to "ri (a dobrim pri!odima i
Hao !rpel" pi"e narod !rv& n"ih vi morate pritisnti no!tima
: o$istiti sve& sa(ovite dobre )ra8ane i navi"te ih na preslic save(ag/*GCONO32+.
Lahtev da se i( )rada istera" svi .podlaci/G=
12
svi 5to &"re (a prihodima/ i( sta
'ristofana potpno od)ovara parolama oli)arha. Fa"tmotiv $itave !omedi"e
isme"avan"e rata pod parolom .ne!a tra"e rat/ *O UZVkpE` [nUkYu+ ta!o8e "e
po(a"ml"en od la!onofila. % pore8en" s "a$an"em n"enih protivni!a& demo!rati"a
"e strahovito oslabila. 9e, smo re!li da se teti& !o"i s predstavl"ali n"en borbeni
oslonac& delom nis vratili i( Sira!(e& a delom s se
nala(ili sastav flote na Samos. Asim to)a& !od demosa se ose,ala "a!a (abna (bo)
sve te#ih vo"nih pora(a. : !ona$no& stalna stra#ars!a sl#ba ni"e ostavl"ala l"dima vremena (a
dr5tvene poslove. Politi$!a apati"a (imala "e sve vi5e maha& a to "e ta!o8e predstavl"alo
"edan od va#nih fa!tora (a pobed oli)arha.
'n)a#ovan"e % to" sitaci"i na strani Sparte po prvi pt otvoreno Persi"e istpa"
persi"s!i satrapi -isafern i Farnaba(. .Car careva/ Dari"e 88 je "o5 na po$et! Feiopones!o)
rata postavio svo"im satrapima (ahtev da pla$a" dana! ne samo (a )radove !o"i s stvarno
pod n"ihovom vla5, ve, i (a cel teritori" n"ihovih satrapi"a. Pra!ti$no t se radilo E helens!im
)radovima 6ale '(i"e i E ostrvima @)e"s!o) arhipela)a !o"i s la(ili sastav atins!e arhee i
(ato nis pla,ali dana! Persi"ancima& -isafern i Farnaba(& ra(ml"ivo& nis mo)li da ra$na"
na to da ,e se 'tin"ani dobrovol"no odre,i svo"e vlasti. Lato "e (a!l"$en"e persi"s!ospartans!o)
save(a bilo potpno lo)i$no. %& ime to) save(a& $i"a se s5tina sasto"ala tome 5to s isplate
rashoda (a pelopones! flot vr5ene persi"s!im novcem& Sparta "e $itav Moni" prep5tala
Persi"ancima& a to "e predstavl"alo dire!tn i(da" op5tehelens!e stvari.
% to! pol)odi5ta *leto 02< (ima 022. ).+ "edan (a dr)im (a!l"$ena s tri )ovora
i(me8 Fa!edemon"ana i Persi"anaca.GK
1<
Pore8en"em te!stbva )ovora ra(ot!riva se
s5tina me8sobnih odnosa i(me8 Fa!onaca i Persi"anaca. Prvim )ovorom
Sparta "e prep5tala Persi"i &&sv (eml" i sve )radove na !o"e se prostire vlast
cara i !o"i s bili pod
vla5, carevih preda!a/. ;a ta" na$in s ne samo obala 6ale '(i"e ve, i ostrva& pa $a! i deo
Bal!ans!o) polostrva& formalno morali da pre8 pod vlast Persi"e.
% dr)om )ovor& !o"i "e na (ahtev Sparte bio revidiran& ostala "e pomenta formla i(
prvobitno) )ovora& ali "e (ato dodata "o5 "edna speci"alna ta$!a: .Be( ob(ira !o"a se vo"s!a
nala(ila po carevom (ahtev na (eml"i cara& car "e d#an da "e i(dr#ava/
11
. -o "e
(na$ilo da s Spartanci (vani$no pre(eli fn!ci" persi"s!ih.na"aimni!a. : te! trecem )ovor
cars!i posedi o)rani$ava" se na .cars! (eml" !o"a se nala(i '(i"i/. Fa!edemoniani s se
obave(ali da ne,e pl"a$!ati cars! (eml" i (ato "e -isafern po$eo da im da"e novac (a
i(dr#avan"e flote& ali ve, obli! privremene po(a"mice.cc
;a ta" na$in Persi"a "e ra$nala da ,e sl$a" pobede Sparte povratiti helens!e
)radove na maloa(i"s!o" obali& ali se (ato obave(ala na i(dr#avan"e pelopones!e flote. % "l
02<. ). pod sve#im tis!om hios!o) stan!a to "e i()ledalo dovol"no. 6e8tim& posle
(a!l"$en"a dr)o) )ovora 'tin"ani s (adr#avali svo"e po(ici"e !od save(ni!a.
'l!ibi"ad "e do5ao Moni" (a"edno sa spartans!iai vo"s!ovo8orn 4al!ide"em. Posli"e
4al!ide"eve smrti 'l!ibi"ad "e fa!ti$!i r!ovodio celo!pnom spartans!om politi!om na :sto! i
spostavio "e prisne ve(e s -isafernom. -o "e !od Spartanaca i(a(valo nepoveren"e prema
n"em i (bo) to)a "e do5lo do nare8en"a (a bistvo 'l!ibi"ada. 'l!ibi"ad "e tada prebe)ao
31
G= % ori)inal YEe` pETw_nEx` 7 epitet !o"i 'ristofan obi$no potrebl"ava odnos na vo8e demosa. Seti,emo se da i
-!idid )ovori E 4iperbolovo" pETw_nq].
32
GK -e!stove tih )ovora vidi !od -!idida& 9in& 2K& 1= i GK
33
-re,i )ovor (a!l"$en "e ve, posle prelas!a 'l!ibi"ada
5&
-isafern.
5'
-isafern i po!5ao da is!oristi svo" tica" (a sman"en"e persi"s!e pomo,i Sparti. Prema
'l!ibi"adovim re$ima& interesi Persi"e nis (ahtevali da pobedi Sparta& ve, da se oba protivni!a
5to vi5e iscrpe> (ato "e bilo potrebno da se od politi!e be(slovne podr5!e Sparti pre8e na
pr#an"e ne(natne pomo,i slabi"o" (ara,eno" strani. Pra!ti$no to "e (na$ilo o)rani$en"e
finansi"s!e pomo,i Sparti : mo),nost odre8eno) !onta!ta i(me8 'l!ibi"ada i 'tin"ana. :
stvarno& to vreme 'l!ibi"ad stpa ve( s pristalicama oli)arhi"e& pravo s ne!im od strate)a
!o"i s !omandovali atins!om flotom na Samos. Abe,ao im "e da ,e priv,i -isaferna na
stran 'tine i da ,e se i sam vratiti 'tin pod slovom da n"o" bde !inta .op5tepri(nata
)lpost/ *ZpEVEtEepkX_ ]XEh]+ demo!rati"a !o"a )a "e i()nala.
'l!ibi"adova ponda prihva,ena "e rado od strane vecine strate)a oli)arha floti. Hao
"edini dale!ovidi 'l!ibi"adov protivni! me8 oli)arsima po!a(ao se strate) FrinihO3
10
!o"i "e
savr5eno dobro o$io da 'l!ibi"ad ne misli na spostavl"an"e oli)arhi"e& ve,
tirani"e. 9eoma s (animl"iva Frinihova ra(mi5l"an"a E cxinosima atins!ih
save(ni!a prema demo!rati"i i
oli)arhi"i: pobeda oli)arhi"e 'tini& prema n"e)ovom mi5l"en"& morala bi da slovi
spostavl"an"e oli)arhi"s!o) poret!a i !od save(ni!a. 6e8tim& oni save(nici !o"i s se ve,
odvo"ili od 'tine nesmn"ivo ,e vi5e voleti potpn slobod& a oni !o"i s ostali save( ne,e
biti po(dani"i: .?opstvo& bilo ono s!op$ano sa demo!rati"om ili s oli)arhi"om& oni si)rno
ne,e pretpostaviti slobodi& pa ma !a!vo dr#avno re8en"e dobili/ *9in& 0K& G+. .Asim to)a
nastavl"a Frinih save(nici s si)rni da im t(v. .odli$ni i dobri/ *i]VEq i]t]wEq+O2
1G
& ne,e
(adavati neprili!a man"e ne)o demo!rati& po5to oni savet" narod i sprovode
#ivot srove
mere od !o"ih )lavnom i(vla$e !orist (a sebe. Biti pod vla5, ta!vih :"di (a save(ni!e bi
(na$ilo i(la)ati se !a(nama be( osde sda i s nasil"em/ *isto+.
: ta!o "e vo8a atins!ih oli)arha pri(navao da save(nici pretpostavl"a" demos
aristo!rati"i. Atda Frinih dola(i do (a!l"$!a da s svi po!5a"i oli)arhi"s!o) prevrata 'tini
preran"eni s pa $a! i 5tetni. 6e8tim& ve,ina strate)a oli)arha odl$ila "e da po!5a da
promeni dr#avni poreda! 'tini. % tom cil" 'tin "e p,ena dele)aci"a s Pisandrom na $el
!o"a "e trebalo da postavi (ahtev E !idan" demo!rati"e& vra,an" 'l!ibi"ada i spostavl"an"
pri"atel"s!ih odnosa s -isafernom.
Ali)arhi"s!i prevrat 022. ).
% "anar 022. ). Pisandar "e sa svo"om pratn"om do5ao i( Samosa 'tin i postavio
pomente (ahteve. Be( ob(ira na slabost radi!alne demo!rati"e& (asedan"e narodne
s!p5tine bilo "e veoma brno: demos ni"e hteo da se slo#i s dobrovol"nim odrican"em od svo"ih
demo!rats!ih prava. Pristalice prevrata tvrdile s !a!o dr)o) i(la(a nema .... po5to
Pelopone#ani ima" s!oro isto onoli!o brodova spremnih (a borb !oli!o i 'tin"ani& ali ima"
vi5e save(ni$!ih dr#ava i car i -isafern da" im novac !o"e) "e !od 'tin"ana nestalo/ *9:::& G1&
<+. 6e8tim& demos "e be( ob(ira na sv te#in polo#a"a 'tine i dal"e nasto"ao da o$va
demo!rati". Lato "e Pisandar bio primoran na delimi$ne stp!e& ta!o da "e ostao samo pri
(ahtev da se vrati 'l!ibi"ad& a pitan"e promene dr#avno) poret!a ostavio "e (a !asni"e. -a"
predlo) bio "e priml"en e!lesi"i !o"a "e Pisandra i "o5 23 )ra8ana odredila !ao dele)ate (a
odla(a! -isfffemi 'l!ibi"ad. .'tin"ani odl$e da Pisandar i s n"im deset l"di od-isafermn i da
s n"ima spostave ta!ve odnose !a!ve smatra" (a na"bol"e/ *9:4& G0& 2+. ;a istom
(asedan" ra(re5en "e d#nosti Frinih. @!lesi"a "e ov odl! i()lasala (ato 5to"e Frinih bio
protivni! 'l!ibi"ada i !ao strate) se sprotstavl"ao pre)ovorima s 'l!ibi"adom na Samos.
Posle sastan!a s!p5tine Pisandar se pove(ao sa svim ta"nim or)ani(aci"ama *|eXupElq]h+
!o"e s posto"ale )rad od rani"e da bi vr5ile pritisa! na sdove i i(bor sl#benih lica& i
34
60 Medan od vo8a oli)arhi"s!o) prevrata 'tini 022. ).
60
35
61 -". aristo!rate.
61
savetovao im "e da dr#e svo"e sna)e& da dones (a"edni$! odl! i da obore demo!rati"
*9:::& G0& 0+.
6e8tim& pre)ovori s 'l!ibi"adom ote)li s se i !ona$no s sasvim pre!inti& "er
'l!ibi"ad "o5 ni"e bio ste!ao dovol"no tica"a !od -isaferna bar ne onoli!o !a!o "e to on
predstavl"ao to! pre)ovora> obe pre)ovara$!e strane bile s nepoverl"ive "edna prema
dra)o". : pravo tada -isafern (a!l"$i sa Spartom tre,i )ovor& !o"i "e (a n" bio povol"ni"i ne)o
dva prethodna.
9rativ5i se na Samos& Pisandar (a"edno sa ostalim (averenicima do8e do (a!l"$!a da
oni i be( pomo,i 'l!ibi"ada mo) da spostave oli)arhi"s!i poreda! 'tini. S )rpom svo"ih
istomi5l"eni!a on se po dr)i pt ptio 'tin s cil"em da i(vr5i prevrat. %( pt Pisander "e
svim save(ni$!im polisima vodio oli)arhi"s!i poreda!.
Posledn"ih dana ma"a Pisandar sti#e 'tin sa (na$a"nim om#arrim sna)ama. % to
vreme tamo "e ve, vladao pravi teror heteri"a. Bio "e bi"en vo8a radi!alnih demo!rata
'ndro!le. %( formalno (adr#avan"e stare !onstitci"e& sva vlast "e fa!ti$!i pre5la r!e
oli)arha. Demo!rats!e stanove "o5 s formalno fn!cionisale !ao i rani"e& ali s na
(asedan"in"a !ao )ovornici istpale samo pristalice oli)arhi"e i stvarno s be( dis!si"e prirnani
samo n"ihovi predlo(i.
;arod "e ,tao& (apla5en terorom i strepe,i od i(da"e. '!o bi se ne!o sdio da se
sprotstavi (averenicima odmah bi &&bio bi"en& a ni bice ni osmn"i$ene (a bistvo ni!o ni"e
po(ivao na od)ovornost/ *9:::& OO& <+. Asim 'ndro!la& (averenici s bili "o5 ne!oli!o pristalica
demo!rati"e. Bro" $esni!a (avere (natno "e preveli$avan. 6e8 n"ima s se nala(ila i ta!va
lica !o"a s rani"e bila smatrana branitel"ima Peri!lovo) stava. &&-i l"di s i i(a(vali na"vi5e
nepoveren"a narod i doprineli be(bednosti oli)arha& "er s $vrsto sadili nepo(dan"e
redove samih demo!rata/ *9:4& OO& G+.
Po$et!om "na sa(vana "e s!p5tina ne na obi$a"enom mest (a (asedan"e& na
Pni!s& ve$ Holon *o!o dva !ilometra van )rada+. - "e pre sve)a bila !inta .t#ba protiv
onih !o"i s predlo#ili lo5e (a!one/ *nt]mo U]n]XZpuX+& a (atim priml"en Pisandrov predlo)
!o"i s podr#ali 'ntifont& Frinih : -eramen.O<
1O
Predlo) se odnosio na i(bor petorice
proedra !o"i s ptem postepeno) !ooptiran"a morali da pove,a" bro" $lanova blee na"pre na
233& a (atim na 033. -o ve,e trebalo "e da pravl"a dr#avom potpno samostalno& sa(iva",i
po svom naho8en" s!p5tin od G333 pnopravnih )ra8ana. :stovremeno "e !inta plata
svim dr#avnim ma)istratima.
% prevrat s sdelovale dve )rpe oli)arha: e!stremna i merena. ;a $el
e!stremista nala(ili s se Pisandar& 'ntifont i Frinih !o"i "e& veriv5i se neminovnost prevrata&
(eo a!tivno) $e5,a do)a8a"ima 022. ). -!idid smatra da "e 'ntifont bio vo8a prevrata
*9:::& OK& 2+. 'ntifont "e i rani"e bio po(nat po svo"im antidemo!rats!im shvatan"ima. ;a
sastancima narodnim s!p5tinama ni!ad ni"e istpio& "er se demos prema n"em
.odnosio s nepoveren"em/. %pravo (ahval"",i 'tifont (avera "e bila or)ani(ovana ta!o &&da
"e stvar mo)la da ima toli!i sp"h/. Pisandar i Frinih s rani"e pripadali radi!alno" )rpaci"i i bili
s stalno i(la)ani podsmeh !omedi"ama& ali s 022. ). pre5li na stran oli)arha. Pro)ram
e!stremnih oli)arha svodio se na nap5tan"e svih te!ovina atins!e demo!rati"e i na vra,an"e
re8en"ima pre Solona. :stovremeno to "e& ra(me se& (na$ilo nap5tan"e pomors!e dr#ave. %
soci"alnom po)led oni s )lavnom bili predstavnici stare aristo!rati"e.
Grp merenih oli)arha predstavl"ao "e -eramen& sin probleta 4a)nona. An "e
nasto"ao da o)rani$i bro" atins!ih )ra8ana na ta" -ia$iil 5fo bi se bira$!im pravom !oristilo
36
62 :(vori ne ob"aSn"ava" (a5to "e promen"eno mesto s!p5tine mesto Pni!sa Holon. :()leda da s t i)rala lo) dva
)ledi5ta. Prema bro" pnopravnih )ra8ana& i()ledalo "e da "e pobedila -eramenova lini"a. Bro"em od G333 bili s
obhva,eni svi hopliti& a to "e i predstavl"alo osnovni (ahtev fa!tora: prvo& bilo "e po#el"no da (asedan" s!p5tine (me
$e5,a minimm )ra8ana i inici"atori s ra$nali da ,e se mno)i 'tin"ani pla5iti da id dale!o van )rads!ih (idina i da se i(lo#e
ri(i! od napada Spartaneta !o"i s se nala(ili De!ele"i> dr)o& (asedan"e "e moralo da se dr#i pod or#anom (a5titom stra#e
!o"a bi mo)la da se potrebi ne samo (a otpor Pelopone#anima ve, i (a (astra5ivan"e atins!ih radi!ala.
62
samo G333 'tin"ana !o"i s }1~ stan" da sebi nabave hoplits!o naor#an"e. Aslan"ao se na
bo)ate )ra8ane& (anatli"e i tr)ovce& tri"erarhe& .bol"e :"de/& !a!o ih na(iva -!idid. Be(
podr5!e tih elemenata e!stremni oli)arsi o$i)ledno nis mo)li ni da ra$na" na speh.
'ristotel : -!idid smatrali s -eramenov pro)ram na"bol"im od svih mo),ih stava.
Dr)o mi5l"en"e E -eramen po na5em veren" pravilni"e i(ra#ava Fisi"a !o"i !a#e da "e
-eramen .... svo"o" podlosti do5ao dotle da "e istovremeno (bo) vemosti n"ima *oli)arsima+
vas
$inio robovima a& (bo) vernosti vama& i(dao "e svo"e pri"atel"e i dopstio da i()in/ *I& O=+.
Adl!e s!p5tine Holon predstavl"ale s !ompromis i(me8 obe ta$!e )ledi5ta Prema bro"
pnopravnih )ra8ana& i()ledalo "e da "e pobedila -eramenova lini"a. Bro"em od G333 bili s
obhva,eni svi hopliti& a to "e i predstavl"alo osnovni (ahtev merenih oli)arha: prela( vlasti
r!e l"di .!o"i s posedovali te5!o naor#an"e/. 6e8tim& stvarno s pobedili e!stremni
oli)arsi7S!p5tina od G333 lica trebalo "e da se sa(iva "edino po naho8en" blee. d blei s
se )lavnom nala(ili e!stremni oli)arsi !o"i s nasto"ali da se odbace svi .ostaci/
demo!rati"e. Lato "e ispalo da s .G333 bili i(abrani samo !ao paravan do! se fa!ti$no
prava dr#avom nala(ima r!ama... 033/ *'ristotel& .'tins!i stav/& 1<& 1+. Adl!e
s!p5tine Holon i i(bori proedara "edino s odra#avali nov odnos sna)e 'tini. Peri!lov
stav "e "o5 pre n"e)ovo) (vani$no) !idan"a od strane Pisandra stvari bio sahran"en
terorom oli)arhi"s!ih heteri"a. ;a vlasti s se na5le heteri"e !o"ima s bili (astpl"eni
e!stremni oli)arsi: 'ntifont& Frinih& Pisan8ar i dr)i. -eramenove parole !o"e toli!o hvale
-!idid : 'ristotel fa!ti$!i s predstavl"ale privid i(a !o)a s se !rili e!stremni oli)arsi.
;e treba ni da pomin"emo to da s 5iro!e mase demosa !a!o "ednom ta!o i dr)om
sl$a" biie li5ene ne samo sredstava (a #ivot ve, i elementarnih politi$!ih prava.
Do5av5i na vlast& e!stremni oli)arsi s po$eli da po"a$ava" teror. .aetiri stotine s bili
ne!oli!o :"di& ne!e s po(atvarali& ne!e proterali/ *9in& =3& <+. Prema re$ima "edno) od
mornara 4ere"e& !o"i "e pobe)ao na Samos& oni .sva!o) i(la# telesnim !a(anama i ne
dop5ta" da im se ma $em protivre$i& sil" #ene i dec )ra8ana i namerava" da
pohapse i potrpa" (atvore rodbin svih samos!ih boraca/ *9:::& =0& 1+. Rto se ti$e
spol"nopoliti$!ih poslova& e!stremni oli)arsi s odl$ili da ne (ov 'l!ibi"ada 'tin. 'l!ibi"ad "e
i dal"e ostao !od -isaferna. Ali)arsi s )lavnom ra$nali na to da ce !ao la!onofili la!o
(a!l"$iti mir sa Spartom. : (aista& ne od)ovla$e,i mno)o& oni s odmah ptili svo)
i(aslani!a ')is De!ele".
6e8tim& ')is na pond mira od)ovori i(nenadnim napadom na 'tin& ra$na",i da
s D)i bedemi period ntra5n"ih nes)lasica ostali be( odbrane. Dr)a dele)aci"a&
poslata dire!tno Fa!oni"& ta!o8e ni"e rodila plodom (a atins!e oli)arhe (bo) to)a 5to "e
Sparta (ahtevala da se 'tina potpno odre!ne arhee> na ta" (ahtev nis smeli da pristan $a!
ni na"l",i la!onofili& "er s se pla5ili ne)odovan"a demosa.
Polo#a" .aetiri stotine/ (natno se po)or5ao (bo) odva"an"a ni(a save(ni!a. '!o se
rani"e stana! o)rani$avao samo na Moni"& to "e sada osim -asosa na stran
Fa!edemon"ana pre5ao ni( )radova na more(ima: 'bidos& Fampsa!& 9i(ant& Halhedon& itd.
Mo5 veci darac predstavl"ao "e stana! na @be"i. .'tin"ani s tom nesre,om bili po)o8eni
vi5e ne)o svim prethodnim: treba imati vid da s to vreme od @be"e oni imali vi5e
prihoda ne)o od 'ti!e/ *'ristotel& .'tins!i stav/& 11& 2+. Mo5 rani"e Beo,ani s (a(eli Arop&
!o"i "e le#ao prema @be"i. % bici !od @retri"e flota !o"om s r!ovodili oli)arsi pretrpi sraman
pora(. Protiv 0< pelopones!a broda borilo se 1O atins!ih. % to" bici 'tin"ani s i()bili << tri"ere
(a"edno s n"ihovim posadama. ;eposredno posli"e pora(a atins!e flote do5lo "e do stan!a
@retri"i. %stanici s veli oli)arhi"s! prav. % natpis *:G& I& C& 2K=+ ble @retri"e da"e
pro!seni" ne!om -arentinc .!o"i "e sdelovao oslobo8en" )rada od 'tin"ana/.
6e8tim& odl$",i darac e!stremnim oli)arsima (adala "e samos!a flota !o"a se
pod r!ovodstvom -rasibla i -rasila opredelila (a spostavl"an"e demo!rati"e i po(vala sebi
'l!ibi"ada. Dele)aci"a !o"a "e ime .aetiri stotine/ !renla na Samos& vratila se& !a!o se mo)lo
i oae!ivati& be( i!a!vo) re(ltata.
63
9eli!i bro" teta !o"i s sl#ili floti ni"e hteo ni da $"e E ne!om !ompromis. % ta!vo"
sitaci"i atins!i oli)arsi s o8l$ili da $ine sve 5to "e mo),e radi posti(an"a mira sa Spartom&
ne pre(a",i $a! ni od dire!tne i(da"e dr#ave. % tom cil" oni s ptili Spart dr)o
i(aslanstvo s Frinihom i 'ntifontom na $el formalno radi vo8en"a dal"ih pre)ovora& a stvarno
(a to da se Pelopone#anima preda Pire" i .(a!l"$i mir pod bilo !a!vim podno5l"ivim slovima/
*9:::& C3& <+. @!stremni oli)arsi nesmn"ivo s vi5e voleli da do8e do spartaris!e o!paci"e
ne)o do demo!rati"e. Ani s otpo$eli da podi# tvr8en"a na i(la( i( l!e Pire"a tobo#e (a
odbran l!e od napada samos!e flote& a stvarno se ovo i(vodilo radi preda"e to) tvr8en"a
Spartancima.
Politi$!i i vo"ni nespesi vlada",e )rpe e!stremnih oli)arha o$i)ledno s morali da
doved do (ao5travan"a protivre$nosti me8 pristalicama prevrata. -o se pre sve)a odra(ilo na
pona5an" -eramena. -eramenova )rpa !o"a "e #ivala dosta veli! atoritet me8 hoplitima&
naro$ito Pire"& strepela "e s "edne strane od to)a da ,e !ra"n"i oti)arsi ostvariti svo"e
planove& a to bi (na$ilo li!vidaci" 'tine !ao samostalno) polisa. S dra)e strane& nespesi
e!stremista : pre sve)a pona5an"e atins!e flote na Samos primoravali s merene oli)arhe
na manevrisan"e !a!o bi i(be)li od)ovornost (a (lo$ine po$in"ene od strane .aetiri stotine/.
Sve te o!olnosti ponovo s (ao5trile politi$! sitaci" 'tini.
Hao si)nal (a a!ci" posl#ilo "e bistvo vo8e e!stremista FrinihaO1
1=
posle n"e)ovo)
povrat!a i( Sparte. -ad s pire"s!i hopliti& sa(nav5i (a pribli#avan"e pelopones!e
floteQpor5iliftvr8en"a !o"a s bila i()radn"i i s or#"em r!ama !renli 'tin. @!stremni
oli)arsi bili s prisil"eni na povla$en"e : po$et!om septembra sa(vano "e "edino (asedan"e
narodne s!p5tine svim tim mesecima l,o"e "e ra(re5ilo vlasti .aetiri stotine/ i predalo "e
.s!p5tini od G333l"di/. Sto se ti$e ostalo)& potvr8ene s odl!e s!p5tine Holon.
Politi$!o re8en"e (avedeno 'tini formalno "e od)ovaralo Peri!lovora stav. Bla "e
ponovo birana !oc!om> opet "e fn!cionisala narodna s!p5tina !ao : rani"e. 6e8tim& i( bro"a
pnopravnih )ra8ana odstran"eno "e pribli#no G/O 'tin"ana. Sva politi$!a prava sa$vana s
samo (a G333 im,nih. Asim to)a& obstavl"eni s svi vidovi isplate sirotin"i i( dr#avne
bla)a"ne. 9last "e na ta" na$in pre5la r!e -eramenove )rpe& t". r!e merenih o"i)arha
!o"i s (astpali interese bo)atih )ra8ana. ;a tom (ase8ah" s!p5tine odl$eno "e da se vrati
'6bi"ad. Posli"e ovo) (as"edan"afvo8e e!stremnih oli)arha sa Pisandrom na $el& pobe)li s
Fa!edemon"anima De!ele". 'ntifont !o"i "e ostao 'tini bi"en "e po presdi sda.
Pristalicama e!stremnih oli)arha i(re$ena "e atimi"a *t". li5eni s politi$!ih prava+. ;a"va#ni"e
pitan"e (a -eramenov )rp posle osva"an"a vlasti predstavl"ao "e spora(m s atins!om
flotom na Samos )de "e vec od -isaferna sti)ao 'l!ibi"ad.
La vreme di!tatre e!stremnih oli)arha Samos "e postao centar demo!rats!o)
po!reta. Avde "e "o5 rani"e bila stanovl"ena 5iro!a demo!rati"a *ra(me se anti$!om
smisl+& pri $em s& !a!o "e ve, re$eno& lo!alni aristo!rati )eomori bili li5eni politi$!ih prava>
(ahval"",i tim merama& Samos "e od atins!o) demosa dobio atonomi". Glavni oslonac
demo!rats!o) po!reta na Samos predstavl"ala "e atins!a flota. .Brods!a sirotin"a/ !o"a se
)lavnom sasto"ala od teta bila "e vrlo odl$na odbrani svo"ih prava. Bro" atins!ih )ra8ana
!o"i s se nala(ili floti na Samos i(nosio "e bar 23.333 l"di& t". bio "e te! ne5to man"i od
bro"a )ra8ana !o"i s ostali 'tini.
Lahval""ci pomo,i atins!ih mornara& samos!i demo!rati s la!o savladali or#ani
stana! lo!alnih oli)arha !o"em "e bi"en 4iperbol. S!oro isto vreme sti)la "e vest E
obaran" demo!rati"e 'tini. % floti "e po$ela veli!a (bna pod r!ovodstvom -rasibla i
-rasila. ;a (bor svih mornara odl$eno "e da se strate(i i tri"erarsi ra(re5e d#nosti pod
smn"om da s sara8ivali s oli)arsima. %mesto n"ih i(abrana s nova lica me8 !o"ima
-rasibl i -rasil. ;ova !omanda ie po(vala 'l!ibi"ada na Samos. % av)st 022. ). on "e
37
63 Prema Fisi"i *IJ& =2+ i :G& :<& 233 Friniha s bili Halhedon"anin -rasibl i 6e)aranin 'polodor.
64
do5ao floti. 'l!ibi"ad na op5tem (bor obe,a da ce i(de"stvovati po8r5! -isaferna i ni5titi
vlast oli)arha 'tini. ;a istom (bor 'l!ibi"ad "e bio "edno)lasno i(abran (a strate)a& pri $em
s m 'tin"ani .predali sve poslove/ *9:::& K<&2+& 5to "e (na$ilo da m se fa!ti$no preda"e
vrhovna !omanda. Dele)aci"i !o"a "e do5la na Samos ime .aetiri stotine/ 'l!ibi"ad od)ovori
da "e on spreman na pomiren"e pod slovom da vlast bde predata r!e G333& t". da se !ine
e!stremna oli)arhi"a.O0
1K
6ornars!e mase vatreno s #elele da po8 'tin i da silom povrate stari stav.
6e8tim& 'l!ibi"ad "e spre$avao ta" !ora! mornarice pre sve)a (ato 5to ni"e hteo da do8e do
potpno) spostavl"an"a demo!rati"e& ali i (ato 5to "e hteo da se vrati 'tin !ao pobedni!.OG
1C
Asim to)a& on "e iriorao da dr#i staln ve( sa -isafernom. Adlas!om samos!e
flote (natno bi se popravio polo#a" Pelopone#ana& !o"i s sa svo"ih 22<
brodova mirovali milets!o" lci. % ta!vim o!olnostima 'l!ibi"ad se ptio
-isafern& (ev5i sobom
samo 21 tri"era.
Adnosi i(me8 Pelopone#ana i -isaferna to doba na)lo s se po)or5ali. Po savetima
'l!ibi"ada& -isafern "e po!5avao da odr#i ravnote# i(me8 'tin"aria : Pelopone#ana> isplatio
"e samo deo novca obe,ano) (a i(dr#avan"e vesla$a. -ime "e flota (atvorena 6ilet bila
os8ena na pasivnost. Lato "e novi naarh 6indar is!oristio pond Farnaba(a i i( 6ileta
po5ao 4elespont& ra$na",i na n"ih : nada",i se da ,e podi,i stana! me8 lo!alnim
save(nicima A!#ne6 Ava!va sitaci"a primorala "e -isaferna da stpi neposredni"i !onta!t s
'l!ibi"adom& "er "e ova" sada postao neo)rani$en )ospodar "edine flote Moni"i.
9o0a &a (oe1&e
6e8tim& polo#a" 'tine more(ima se na)lo po)or5avao.
03
4elespont i Bosfor imali s
i((etno veli! e!onoms!i i strate5!i (na$a". Hontroli5,i prola(e (a Pont& oni s
omo),avali dosta redno snabdevan"e #itom i ribom na"va#ni"im
piehrambenim arti!lima (a opsednte 'tini. Prela( )radova na more(ima
r!e Pelopone#ana (a 'tin"ane "e be( preterivan"a (na$io smrt od )ladi.
Gbita! more(a pretio "e da i(a(ove veli! !atastrof i finansi"s!om
po)led. Posle !idan"a forosa s!oro sav prihod 'tine& !o"i "e i ina$e
postao ne(natan& dola(io "e od naplate carine (a promet robe visini od pet
odsto. Asim to)a& ovo "e bila "edina oblast 'tins!o" arhei !o"o" nis harala
ratna psto5en"a.
9e,iin lo!alnih polisa predstavl"ale s !oloni"e 6ileta. Posle stan!a 6ilet trebalo
"e o$e!ivati po!5a"e otcepl"en"a i od strane helesponts!ih polisa. : stvarno& ma" 022. ).& na
po(iv stanovni!a 'bidosa n"ima "e !opnenim ptem i( metropole 6ileta do5ao Der!ilid s
oman"im odredom Spartanaca. Dva dana !asni"e otcepio se Fampsa!c& a (atim i Hi(i!. %
a)st "e Farnaba( do5la prva pelopones!a es!adra sastav od 23 brodova i podsta!la
stanovni!e 9i(anta na stana!. Hona$no se septembr cela pelopones!a flota od KO
brodova pod !omandom naarha 6indara ptila 4elespont )de "e to vreme bilo samo 2K
atins!ih tri"era.
Polo#a" "e bio veoma !riti$an& ali s -rasibl i -rasil br(o sti)li sa svo"im e!sadrama
more( i t s se s"edinili s ostacima helesponts!e flote. Pod n"ihovom !omandom nala(ilo se
!pno =O tri"era& t". (a deset brodova man"e od flote Pelopone#ana.
3&
64 %pravo ta" (ahtev "e podsta!ao -eramena da istpi protiv vladavine .aetiri stotine/.
3'
65 'l!ibi"ad "e .smatrao da treba da se vrati slavan& a ne pra(nih r! i be( dela/ *Pltarh& .'l!ibi"ad/& <=+.
65
40
:stina& !asni"e "e atins!i strate) Strombihid prisilio Fampsa! na !apitlaci".
66
% bici !od Hinosemate * Hari"i+ atins!a flota& i pored to)a 5to "e bila malobro"ni"a& ipa!
"e pot!la Pelopone#ane. %ni5tila "e <2 nepri"atel"s!i brod& a i()bila 2G svo"ih. ;e bi trebalo
potceniti moralni (na$a" te bit!e. Posle sicili"ans!e e!spedici"e atins!a flota "e prvi pt po!a(ala
svo" sposobnost da dobi"e bit!. Pobeda !od Hinosemate pala "e vreme dolas!a
-eramenove )rpe na vlast& 5to "e ta!o8e podi)lo atoritet merenih oli)arha. Destina borbe (a
more(e stalno "e rasla& Povla$e,i se.prema 'bidos& 6indar "e bila potrebna pomo, i
po(vao "e pelopones! es!adr !o"a "e pobedila bici (a @be". Asim to)a& n"em "e
pomo, po5lo 20 brodova sa ?odosa pod !omandom Dori"e"a. 'tin"ani s o$e!ivali dola(a!
'l!ibi"ada !o"i "e& vrativ5i se od -isaferna& pomo tra#io novac i naor#avao flot na
Samos.O=
02
% pomo, "e ta!o8e hitao i -eramen !o"i "e 'tini opremio "o5 13 tri"era
Adl$ne bit!e odi)rale s se !ra"em 022. i po$et!om 023. ). !od 'bidosai Hi(i!a.
'tin"arii s !od 'bidosa po!5ali da prese! pt Doii"evo" es!adri !o"a "e i5la na sever.
'tin"ani *-rasibl i -rasil+ s7raspola)ali sa K0 broda. -oli!o "e imao i 6indar& be( es!adre
Dori"e"a *20 tri"era+. Bit!a "e tra"ala ceo dan sa promen"ivim spehom> na !ona$ni ishod
ticao "e dola(a! 'l!ibi"adovo) odreda !o"i "e sti)ao posledn"i $as. 'tin"ani ostvare s"a"n
pobed i (aplene 13 nepri"atel"s!ih brodova& ne i()biv5i ni "edno) svo). Lna$a" ove pobede
bio "e toli!o ve,i 5to "e bici $estvovala i pe5adi"a Farnaba(a pred !o"ini s n"e)ovi
save(mci do#iveli pora(.OK
0<
% bici !od 'bidosapersi"s!a anm"ase ppprvi
pt
dr)o"polovini 9 ve!a otvoreno borila protiv 'tin"ana.
'tins!a pobeda !od Hi(i!a bila "e "o5 potpni"a. ;aarh 6indar !o"i "e bio pot$en
prethodno" bici dr#ao se veoma opre(no i )ledao "e da i(be)ne s!ob. Pelopones! flot !o"a
se !retala ( sam obal stalno "e pratila veli!a Famaba(ova svo(emna armi"a. 6e8tim&
'l!ibi"ad se pribli#io nepri"atel" samo sa svo"om es!adrom prisiliv5i 6indara da prihvati borb.
% to vreme ostata! atins!e flote *es!adre -eramena i -rasibla+ prese!ao "e
Pelopone#anima ve( s n"ihovom mati$nom l!om. ;apstiv5i sve svo"e brodove&
pelopones!a posada pobe#e na obal i t se odi)ra dr)a bit!a !o"o" s $estvovali
Persi"anci. 'tin"ani s i ovde p o b e d i l i .
Prema Diodorovom saop5ten" *JI& G2+& .... ovo" bici atins!i strate(i s dobili sve brodove&
veli! bro" (arobl"eni!a i o)roman plen& "er s isto vreme pobedili dve ta!o veli!e vo"s!e/.
6e8tim& 'tin"ani nis bili stan" da pno" meri is!oriste svo"e pobede. ;a prvom mest
smetalo im "e poman!an"e novca (a isplat vesla$a. Posle bit!e !od 'bidosa pobednici s se
odmah podelili es!adre : po5li /da !npcfanair: -msabl re"on -asosa& -eramer-
6a!edoni". :sto to desilo se ne5to !asni"e posle bit!e !od Hi(i!a. 'tins!e vo"s!ovo8e
)lavnom s se brinnle o novc (a i(dr#avan"e flote. 'l!is!e vo"s!ovo8e s se )lavnom
brinle E novc (a i(dr#avan"e flote. 'l!ibi"ad "e Hi(i! .boravio <3 dana i od Hi(i$ana
naplatio veli! !ontribci"... Selimbri"a... "e platila !ontribci"... Adatle s se oni *'tin"ani+
ptili 4risopol" !o"i se nala(i !alhedons!o" oblasti& i po5to s )a opasali (idom& otvorili s
carinarnic !o"o" "e napla,ivana carina visini 23j od brodova !o"i s dola(ili s Ponta/
*Hsenofont& :& 2& 2C7<<+.
Pitan"e finansi"a 'tini "a!o se (ao5trilo& "er s sve re(erve novca bile tro5ene.
Pomors!i rat (ahtevao "e sve ve,e i(dat!e. Strate(i s bili prisil"eni da sami sa!pl"a"
nov$ana sredstva& a to ih "e (natno" meri $inilo ne(avisnim od polisa.
41
O= Apisom ovih do)a8a"a *septembra 022. ).+ (avr5ava se -!ididova .:stori"a/. ;a5 )lavni i(vor (a opis
(avr5no)perioda Pelopones!o) rata bi,e Hsenofont *pre sve)an"e)ova VV_Xhi\ 7 .Gr$!a istori"a/& F.& 2C1G+. %
dal"emi(la)an" citira,emo: .Hsenofont.../+& (atim Diodor Sicili"s!i iPltarh *bio)rafi"a 'l!ibi"ada i Fisandra+& a (a
istori"ntra5n"e) stan"a 'tine (na$a"ni s )ovori Fisi"e *naro$ito I i JI )ovor protiv @ratostena i ')o7 rata+.
42
6& Hsenofont& :& 2& <. ;a"iscrpni"i opis ove bit!e vidi !od Diodora& JI& 0GN0O.
67
Mo5 (a vreme vladavine .aetiri stotine/ atins!o" floti na Samos padale s i("ave E
tome da .vo"s!a svo"im r!ama dr#i sv flot i (ato mo#e da prisili pot$in"ene dr#ave da "o"
da" novac isto ona!o !ao 5to bi "o" davali !ad bi ona delovala i( 'tine... dr#ava ve, ni"e imala
novca (a vo"s!> naprotiv& vo"s!a "e morala sama da )a tra#i/ *-!idid& 9:::& =O&0O+. % sli$no"
sitaci"i nala(ila se : pelopones!a flota. -om o!olno5c se (natno" meri ob"a5n"ava porast
samostalnosti vo"s!ovo8a. 'rmi"e (ara,enih strana sve ve,o" meri posta" li$ne armi"e& i to na
prvom mest ta!o sre,nih vo"s!ovo8a !a!av "e bio 'l!ibi"ad ili !asni"e Fisandar. % tom po)led
"e veoma !ara!teristi$an pre(ir 'l!ibi"adovih vo"ni!a prema n"ihovim s)ra8anima !o"i s se
nala(ili pod !omandom -rasila. 9o"s!a& rani"e sastavl"ena is!l"$ivo od pnopravnih )ra8ana
polisa& br(o se pretvara armi" na"amni!a !o"a "e sl$a" potrebe mo)la da o!rene or#"e
protiv svo"ih s)ra8ana. -a" proces odi)rava se ne samo 'tini> !od nepri"atel"a se to ispol"ava
"o5 o$iti"e. Pelopone#ani po$et! sl#e -isaferna& a (atim n"e)ovo) sparni!a Farnaba(a i
!ona$no posta" obi$na na"amni$!a vo"s!a persi"s!o) cara. Dovol"no "e da se !a#e na to sa
!oli!o ponosa Hsenofont )ovori E svotama !o"e s Spartanci primali od Farnaba(a. ?at !o"i
s Spartanci (apo$eli pod parolom borbe (a slobod 4elena svom lo)i$nom ra(vo" doterao
"e dotle da s ti isti Spartanci svo"im or#"em Persi"ancima pot$in"avali helens!e )radove.
Hao indire!tna posledica sve)a ovo) do5lo "e do opadan"a discipline atins!o" a
posebno spartans!o" floti. Prela( i( Moni"e Farnaba( ta!o8e "e bio veli!o" meri i(a(van
raspolo#en"em pelopones!ih vesla$a.OC
01
Pa ipa!& be( ob(ira na sve ve,e te5!o,e
vo8en" rata& 'l!ibi"ad "e more(ima posti)ao ni( s"a"nih pobeda. An "e
prosto (brisao nepri"atel"s! flot. La(eo "e Perint& Selimbri"=3
00
& Halhedon i
9i(ant. % r!ama nepri"atel"a ostao "e samo 'bidos. Plovidba more(ima
ponovo se na5la r!ama 'tin"ana. Lavedena carina od 23 odsto na sv rob
obe(be8ivala "e (na$a"ne i(nose (a i(dr#avan"e flote. Svi ti
spesi bili s toli!o veci 5to s i(vo"evani borbi ne samo s Pelopone#arama ve, i s
Farnaba(om.
O0na$ljanje "e(oka!#je
9o"ni spesi atins!e flote ponovo s stavili na dnevni red pitan"a stavno) poret!a.
Disproporci"a 1 'tini i((e/1 o)romne ve,ine teta armi"i i n"ihove politi$!e bespravnosti bila
"e toli!o o5tri"a 5to se atins!i hopliti !o"i s #ivali pna politi$!a prava nis s8ivali ni da
i(i8 van D)ih bedema. la!o "e ')is De!ele"i i()bio nad mo),nost da mori 'tin
)la8 sve dotle do! se pomors!i ptevi i( Ponta nala(e n"enim r!ama& ipa! s celo!pn
sitaci" 'tici Pelopone#ani dr#ali svo"im r!ama. -o "e "o5 vi5e !a(ivalo na vo"n slabost
atins!ih hoplita.
Adnos sna)a samo" 'tini ta!o8e se promenio !orist radi!alnih demo!rata. %
doba oli)arhi"s!o) prevrata imcno atins!o )ra8anstvo delilo se prema svo"im politi$!im
shvatan"ima tri )rpe. Medna od n"ih bila "e ( e!stremne oli)arhe& dr)a& !o"a "e svo"im
vo8om smatrala -eramena& ta!o8e "e podr#avala e!stremne oli)arhe. : !ona$no& tre,a& prili$no
veli!a )rpa .pasivnih/ o!pl"ala "e pristalice Peri!lova stava> ta )rpa bila "e de(ori"entisana
propa5, sicili"ans!e e!spedici"e i otcepl"en"em Moni"e& i (ato se ni"e odpirala (averenicima.
Pora( e!stremnih oli)arha (brisao ih "e sa popri5ta !ao a!tivn politi$! sna). Grpa pasivnih
postepeno prela(i na stran opo(ici"e protiv -eramena. ;"
43
6'Had "e sira!s!i demos ra(re5io 8#nosti !omandanta e!spedicione es!adre aristo!rat 4ermo!rata& ova" "e
po(vao na (bor posade tri"era !o"e s m bile podre8ene i tom prili!om !riti!ovao a!ci"e svo) polisa *Hsenofont& :& 2& <=7 12+.
44
70 ;atpis :G& :<& 22O )ovori E i((etno bla)im slovima !o"e "e atins!a e!lesi"a postavila Selimbri"i. 'tin"ani s im vratili
taoce !o"i s se nala(ili !od n"ih i dali pn atonomi"& dvo"ici Selimbrana dali s pro!seni" itd. aa! ni 9i(ant !o"i "e (a(et
na "ri5 ni!o od stanovni!a ni"e bio bi"en ili pro)nan *Pltarh& .'l!ibi"ad/& 12+.
6&
ohrabr" a!ci"e atins!e flote !o"a pod r!ovodstvom 'l!ibi"ada posti#e veli!e pobede. Sve to
slabilo "e po(ici"e -eramena i n"e)ovih pristalica. Lato "e !ao potpno lo)i$an sti)ao (ahtev (a
vracan"em na stari Peri!lov stav. Mo5 023. ).& posle pobede !od Hi(i!a& .narod "e oteo vlast/
*'ristotel& .'tins!i stav/& 10& 2+ od vlade Pet hil"ada. ;a $elo radi!alno) demosa do5ao "e
vlasni! radionice m(i$!ih instramenata Hleofont. Hleofont "e .prvi veo podel dva obola/
svim vrlo siroma5nim )ra8anima *isto& <K& 1+.=2
0G
d da bi se pr#ila (arada veli!om
bro" stanovni5tva& 03C. ). "e obnovl"ena i()radn"a @rehte"ona !o"a "e& !a!o
i()leda& (avr5ena 03O. ).
Paralelno sa i()radn"om @rehte"ona tih )odina s (apo$eli i dr)i )ra8evins!i radovi na
'!ropol". Celo!pan bro" i"di (aposlenih tim "avnim radovima i(nosio "e ne!oli!o stotina.
;adnica "e i(nosila 2 drahm dnevno *O obola+. % to vreme bro" )ra8ana !o"i s se !oristili
.dioboli"om/ *!o"i s dobi"ali pomo, od dva obola+& prema natpis IG: I;: 130& 023/3C. ).
i(nosio "e samo <037<G3 l"di dnevno.
Da bi se i(be)la opasnost ponovno) oli)arhi"s!o) prevrata& odmah na prvom
(asedan" s!p5tine odr#anom po obnavl"an" demo!rafi"e doneta "e odl!a E $van" stava.
-a odl!a sa$vana "e besedi 'ndo!ida .A misteri"ama/ * CO7CK+. Ana )lasi: .'li& a!o bi
ne!o oborio demo!rati" 'tini& ili bi prihvatio da obavl"a ne! d#nost posle n"eno) obaran"a&
smatrace se (a nepri"atel"a dr#ave i bi,e bi"en& a bica ne,e biti !a#n"en> n"e)ova imovina
bi,e !onfis!ovana& a deseti n"en deo bice predat bo)in"i... Svi 'tin"ani d#ni s da se (a!n
filama i demama da ,e biti ta!ve l"de. -e!st (a!letve )lasi,e: &%bi, i re$" i delom& i
)lasan"em i vlastitom r!om& ona!o !a!o bdem mo)ao& sva!o) !o bi oborio demo!rati"
'tini i sva!o) !o bi obavl"ao ma !o" d#nost posle obaran"a demo!rati"e i sva!o) !o bi
po!5ao da postane tiranin ili bi poma)ao tiraninQ/.
-e mere bile s dovol"ne da se 'tini& be( ob(ira na sve te5!o,e& o$va demo!rats!i
poreda! sve do Fisandrovo) vo8en"a tirani"e .-ridesetorice/. Posle bit!e !od Hi(i!a& Sparta "e
predla)ala da se (a!l"$i mir na osnov ra(mene De!ele"e (a Pil i o$van"a arhee
)ranicama i( 023. ).& ali ni pobedni! 'l!ibi"ad !o"i "e vladao na more(ima& ni atins!i demos
opi"en pobedama nis hteli da pristan na mir ni pod !a!vim dr)im slovima osim pod
slovora status 3uo4a. Adl$", lo) ovom odi)rala "e po(ici"a vo8e radi!ala Hleofonta
!o"i "e tih )odina #ivao veli! poplarnost !a!o (bo) vo8en"a .dioboli"e/ ta!o i (bo) svo)
po5ten"a. Sve do !ra"a Pelopones!o) rata Hleofont "e pravl"ao finansi"s!om politi!om 'tine. -a
fn!ci"a bila "e veoma od)ovorna i doba mira. Hleofontov (adata! bio "e toli!o te#i !ad "e
dr#avna bla)a"na bila pra(na& a on "e morao da prona8e sredstva (a isplat pomo,i
)rads!o" sirotin"i. Pa ipa!& on "e i(vr5avao svo" (adata!. Hra"em rata visina pomo,i "e $a!
pove,ana od < na 1 obola. Pri tom treba !a(ati na n"e)ovo vanredno po5ten"e !o"e ni"e bilo
obica"eno staro" 'tini> to podvla$i Fisi"a. .Be( ob(ira na to 5to "e Hleofont/ pi5e Fisi"a &&!ao
5to nam "e svima po(nato& ni( )odina dr#ao svo"im r!ama r!ovodstvo svim dr#avnim
poslovima i 5to se predpostavl"alo da "e on na tom polo#a" ste!ao veli! imovin& posle
n"e)ove smrti ni)de se ni"e po"avio novac& a svi n"e)ovi ro8aci i cela svo"ta& !o"ima bi ih on
mo)ao ostaviti& bili s& po op5tem pri(nan"& siroma5ni l"di/ *Fisi"a& b:b& 0K+.
Hona$no& leto 03=. )odine 'l!ibi"ad "e ocenio da "e do5ao momenat (a n"e)ov
povrata! 'tin. Do! s 'tin"ani na ostalim frontovima trpeli nespehe 03C. ). i()bili s Pila
=<
0O
'l!ibi"ad "e ni5tio $itav pelopones! flot : spostavio vlast 'tine nad
more(ima.
45
71 Hra"em rata ova pomo, "e pove,ana na 1 obola. -e dopns!e rashode dr#avne bla)a"ne (a poma)an"e
na"siroma5ni"ih )ra8ana br#oas!i istori$ari samo 5to nesmatra" )lavnim (ro!om propasti atins!e dr#ave. Hao.do!a(/te
svo"e tvrdn"e& oni mno#e bro" svih atins!ih )ra8ana sa bro"em dana )odini i sa < *obola+& i ta!o dobi"a" o)romne
cifre. 6e7 8tim& pomo, nis dobi"ali svi )ra8ani& ve, is!l"$ivooni !o"ima "e ona bila na"potrebni"a
46
72 A )bit! Pila pri$a Diodor *JI& O0& G+: .Sa(nav5i da se sve atins!e sna)e nala(e na 4elespont& Fa!edemon"ani
6'
pred(m pohod na Pil !ome se nala(io mesens!i )arni(on... Apsednti Pil& 6esen"ani s se ne!o vreme spe5no
70
;"e)ov dola(a! 'tin bio "e veoma sve$an: .'tins!e tri"ere s sa svih strana bile !ra5ene
mno5tvom 5titova : plena> v!le s (a sobom veli!i bro" (aplen"enih brodova i nosile s "o5 vi5e
!rasa sa !rma pobe8enih i potopl"enih brodova. Mednih i dr)ili bilo "e na"man"e dve stotine/
*Pltarh& .'l!ibi"ad/& 1<+. 'lidbi"ad s vratili sv n"e)ov rani"e !onfis!ovan imovin& sve$ano
s sa n"e)a s!inli pro!letstvo : oven$ali )a (latnim vencima. Hona$no bio "e i(abran (a
strate)a sa neo)rani$enim ovla5,en"ima !ao "edini $ove! sposoban da spase i povrati
ne!ada5n" mo, dr#ave.c % n"e)ovim r!ama na5le s se sve om#ane sna)e 'tine& "er s
dr)i strate(i -rasibl i 'dimant 7bili i(abrani prema n"e)ovo #el"i *Diodor& IJ& OC+.
Hsenofont i Pltarh postavl"a" pitan"e da I "e 'l!ibi"ad hteo da postane tiranin i isti$
veli! sna) n"e)ovo) tica"a masama: .Sirotin" i )ola,e 'l!ibi"ad "e osvo"io toli!o" meri da
s oni strasno #eleli da od n"e)a naprave tiranina. 'li na"mo,ni"i )radani& pla5eni& "a!o s
po#rivali n"e)ov odla(a!/ *Pltarh& .'!ibi"ad/& 1071G+. ;e mislimo da bi bilo celishodno
ra(matrati pitan"e E tome 5ta "e 'l!ibi"ad #eleo. 9a#no "e to da "e celo!pan to! do)a8a"a
ovo" ili ono" formi postavl"ao na dnevni red tirani". D)otra"an rat !o"i "e iscrpeo finansi"e& !o"i
"e vo"s! odvo"io od )ra8anstva i ve(ao vo"ni!e (a n"ihovo) vo"s!ovo8& rat !ome s neda,e
bile potencirane "a!om soci"alnoe!onoms!om !ri(om svim (ara,enim dr#avama& neminovno
"e morao da po"a$a tendenci" !a ni5ten" demo!rats!o) poret!a i spostavl"an" tirani"e.
Mo5 "e va#ni"a bila evolci"a samo) atins!o) demosa. -o!om Pelopones!o) rata demos
se (natno" meri de!lasirao. Sel"a5tvo "e bilo li5eno (enil"e i #ivelo "e )rad od pomo,i !o"
"e primalo i( dr#avne bla)a"ne. Lanati i tr)ovina s ta!o8e trpeli veli!e te5!oce (bo) rata. :
!ona$no& desetine hil"ada na"odani"ih pristalica demo!rats!o) re8en"a teta i()inle s na
Sicili"i i dr)im nesre,nim ratnim operaci"ama. -a!o "e nestalo soci"alne ba(e demo!rats!o)
re8en"a. 'l!ibi"adova delatnost& a ne5to !asni"e i Fisandrova& predstavl"ale s i(ra( to)
perioda raspadan"a !lasi$no) polisa i sa(revan"a novih politi$!ih formi !o"e s na"avl"ivale
heleni(am.
Ra!ne opea.#je 1 Jon#j#
La vreme 'l!ibi"adovo) borav!a 'tini mo)lo "e i()ledati da ,e na !ra" !ra"eva 'tin"ani biti
pobednici. 'tins!a flota ponovo "e )ospodarila @)e"s!im morem i ta!vim o!olnostima
povrata! save(ni!a !o"i s se otcepili morao "e da predstavl"a stvar narednih meseci. Po!5a"
Sparte da stvori svo" vlastit flot mno)o " "e !o5tao i (avr5en "e n"enim totalnim nespehom.
;a"bol"e sna)e te flote sira!s!i momari bile s pov$ene na
( .Bio "e pro)la5en (a )lavno!omand",e) cele vo"s!e sa neo)rani$enim ovla5,en"ima/
*Hsenofont& :& 0& <3+. Diodor *JI& OC+ doda"e: &M dado5e m sve or#ane sna)e na!opn i mor/.
Sicili" radi borbe protiv armi"e Harta)in"ana !o"a "e bro"ala 233 hil"ada boraca> ova armi"a "e
(a tri meseca osvo"ila Selinnt i 4irrier i spe5no napredovala dbin (eml"e. :(dr#avan"e
flote preva(ila(ilo "e sna)e Sparte i pelopones!i mornari s se pretvorili obi$ne na"amni!e
persi"s!ih satrapa& po$et! -isafernove& a (atim Farnaba(ove. Medina nada le#ala "e dal"o"
pomo,i Persi"e.
Ad 022. do 03K. ). (a!l"$no persi"s!a politi!a helens!im poslovima ni"e se
odli!ovala stabilno5c. Do! "e Farnaba( vodio $vrst !rs (a pr#an"e podr5!e Sparti protiv
'tine i davao Pelopone#anima sve 5to im "e bilo potrebno (a rat& -isafern se )lavnom dr#ao
starih 'l!ibi"adovih saveta E ma!simalnom iscrpl"en" oba protivni!a. Hona$no s i 'tin"ani i
Fa!edemon"ani ptili S( dele)aci" samom .car careva/ Dari" I.
odpirali nepri"atel"& o$e7 !",i atins! pomo,. 6e8tim& n"ihov polo#a" "e s!oro postao nepodno5l"iv... -a!o s
Fa!edemon"ani (a(eli Pil !o"i "e bio 2G )odina atins!im r!ama/. @s!adra !o" "e 'tina ptila Pil vratila se s pola pta&
"er (bo) bre ni"e mo)la da obi8e 6ale".
71
*re+tejon ,o#led sa ,artenona
Masno "e da se dato" sitaci"i& !ad s 'tin"ani )ospodarili @)e"s!im ba(enom& Persi"a
potpno opredelila (a podr5! Sparti. Spartanci s dobili veravan"e da ,e n"ihovi planovi imati
pn finansi"s! podr5!. 'tins!a dele)aci"a ni"e ni priml"ena !od cara> 5tavi5e ona "e "o5 i(
Gordi"a vracena natra) Farnaba( !o"i " "e dr#ao !od sebe tri )odine !ao ne! vrst po$asnih
(arobl"eni!a. -isafem se privremeno nala(io neniilosti. ?adi !oordiniran"a persi"s!e politi!e
na Lapad tamo "e p,en mla8i Dari"ev sin Hir& !o"i "e bio imenovan (a !o"rana *vladara+ 6ale
'(i"e. Sa sobom "e nosio G33 talenata !ao pomo, Fa!edemon"anima.
?a$na",i da ,e !asni"e is!oristiti pelopones!e hoplite da bi pri)rabio persi"s!o)
presto (a sebe& Hir se prema Spartancima odnosio veoma predsretl"ivo> redovno im "e
ispla,ivao pomo, (a odr#avan"e flote& isplatio "e d#n pomo, !o"a ni"e bila ispla,ivana
ne!oli!o rani"ih meseci i povecao "e plate vesla$ima sa 1 na 0 obola dnevno. -o 5to "e Sparta
dobila na raspola)an"e o)romne i(vore po!a(alo se !ao va#an fa!tor !o"i "e predodredio
pobed Pelopone#ana.
% isto vreme !ad "e 6al '(i" sti)ao Hir& tamo "e do5ao i novi spartans!i naarh
Fisandar dosto"an protivni! 'l!ibi"ada. % Fisandr "e Sparta ste!la vo"s!ovo8 novo) tipa !o"i "e
mno)o podse,ao na Brasid i Gilipa. Fisandar "e o5tro nastpio protiv politi!e stare spaitans!e
oli)arhi"e> on "e otvoreno te#io !a samovladi. Po"ava )rpe Spartanaca !o"i del" samostalno i
svo" politi$! lini" sprotstavl"a" pri(natom (vani$nom r!ovodstv& predstavl"ala "e pravi
prevrat spartans!im slovima. '!o "e prethodnom period ideal Spartanaca bio hrabar
vo"ni!& disciplinovan i be()rani$no odan odl!ama efora& to to! d)otra"no) rata svi
ista!nti spartans!i vo"ni !omandanti postepeno po$in" da del" samostalno i da ovom ili
onom stepen istpa" protiv vlada",e oli)arhi"e svo) polisa.
72
)a ra(li! od ve,ine spartans!ih vo"s!ovo8a Fisandar "e bio odli$an diplomata i speo "e
8a se spri"atel"i s Hirom& ne mare,i $a! ni (a to 5to "e morao da i()bi ne5to od svo) li$no)
dosto"anstva. .Svo"im )a8an"em Fisandar "e !ona$no o$arao *Hira+ i na)ovorio )a na rat/ *Pltarh&
&&Fisandar/& 0+. Po5to "e dobio pove,an"e plate vesla$ima& Fisandar "e (a mati$n l! svo"e flote
i(abrao @fes& i bo"e,i se da stpi bo" neposre8no s 'l!ibi"adom& mirno "e $e!ao da atins!i strate(i
po)re5e. Fisandar "e finansi"s!om po)led bio potpno obe(be8en persi"s!im novcem pa "e
mo)ao da $e!a da e!onomi"a 'tine sasvim propadne pod optere,en"em i(datai!a (a flot.
6e8tim& raspola#,i neo)rani$enom vla5, toli!o" meri !a!v ni"e imao ni Peri!le&
'l!ibi"ad ni"e pred(imao ni!a!ve a!ci"e& po5to "e leto 03=. proveo 'tini& a "esen i (ima nis bile
po)odne (a ratne operaci"e na mor. ?o! n"e)ovih neo)rani$enih ovla5,en"a bli#io se !ra" i
po$et!om 03O. ). 'tini s postepeno po$ela da preovladava" derao!rats!a raspolo#en"a.
6e8tim& is!oristiv5i privremeno 'l!ibi"adovo odsstvo& !o"i "e oti5ao na sever po novac (a flot&
Fisandar bici !od ;oti"a *marta 03O. ).+ pora(i atins! flot !o"a "e i()bila 2G tri"era. Fisandar "e
odneo pobed (ato 5to "e pravilno ocenio me8narodn sitaci" i 5to "e be( ob(ira na svo"e
spartans!o vaspitan"e shvatio da te#i5te rat le#i na !opn& ve, na mor& i ne na Pelopone(& ve,
6alo" '(i"i.
Politi$!a shvatan"a i metode delovan"a Fisandra veoma "asno pri!a("e Diodor *JI& =3& 0+:
.9rativ5i se @fes& on po(va sebi na"tica"ni"e l"de i( )radova> predlo#i im da or)ani(" heteri"e i
ob"avi im da ,e ih $initi vladarima n"ihovim )radovima a!o se stvari bd dobro ra(vi"ale/. Pltarh
*.Fisandar/& G+ doda"e: .Svo"e pri"atel"e i one !o"i s )a lepo primali& postavl"ao "e na viso!e i
po$asne polo#a"e& poveravao im "e !omand nad vo"s!om> radi n"ihove !oristi sam "e posto"ao
sa$esni! n"ihovih nepravdi i )re5a!a/.
: stvarno& is!stvo i( do)a8a"a 022. ). 'tini po!a(alo "e da s "edno od na""a$ih ora8a
borbe protiv demo!rats!o) re8en"a predstavl"ale heteri"e. Fisandar "e svda pr#ao podr5! tim
oli)arhi"s!im or)ani(aci"ama. F!av : servilan prema "a$im od sebe& tiranin prema narod&
Fisandar "e odli$no shvatao da se vlast oli)arha mo#e o8r#ati "edino silom& i on "e silom svda
nametao re#im heteri"a.
Bit!a !od ;oti"a !o"a ni"e biia naro$ito (na$a"na vo"nom po)led po!a(ala "e svo"
bremenitost o(bil"nim politi$!im posledicama. % e!lesi"i "e sva !rivica (a pora( ba$ena na 'l!ibi"ada.
% ovom sl$a" i()leda da "e pora( atins!e flote bio stvarno is!ri5cen (a to da se predpredi
eventalno vo8en"e 'l!ibi"adove tirani"e. Prema Diodor *por. :so!rat& b9:& 1K+ '6bi"ad "e bio
o!rivl"en (a odr#avan"e pri"atel"s!ih odnosa s -isafernom i (a namer da pri)rabi tirans! vlast $im
se (avr5i rat. Hao t#ilac protiv 'l!ibi"ada tobo#e "e nastpio vo8a radl!ala Hleofont. Avo nam pr#a
osnov (a mi5l"en"e da "e !lan"an"e 'l!ibi"ada predstavl"alo posledic rada radi!alno7demo!rats!ih
)rpa !o"e s "o5 i( vremena 4iperbolovo) ostra!i(ma bile veoma nepoverl"ive prema 'l!ibi"ad i
ovo) pta s na5le ()odan i()ovor (a n"e)ovo !lan"an"e. 'tin"ani s i(abrali deset novih strate)a s
Hononom na $el. ;e samo da ni"e bio i(abran 'l!ibi"ad& ve, ni"e bio i(abran ni "edan od n"e)ovih
pristalica. aira "e $o (a to& 'li!ibi"ad ponovo napsti 'tin i nastani se na svom li$nom
iman" -ra!i"i. -o "e bio n"e)ov !ona$ni ras!id sa svo"im ro8enim )radom.=1
0=
Samo pred bit!
!od @)ospotama on "e tobo#e po(orio atins!e strate)e na opasnost !o"a preti
47
73 'l!ibi"ad "e ipa! "o5 #ivao veli! poplarnost 'tini. % !omedi"i .Dabe/ !o"a "e pri!a(ana 03G. ). 'ristofan se
ponovo vra,a na pitan"e E 'l!ibi"ad: .Dionis: Rta mislite vi& recite& P 'l!ibi"adr Grad bol"e (a n"im. @ripid: d
5ta E n"em misli )radr
Dionis: Rta misligDeli )a& mr(i& ipa! ho,e da )a imag d 5ta vi mislite& !a#ite mir
@ripid: Ma mr(im )ra8anina !o"i "e spor % pomo,i dr#avi& a br( nano5en" nesre,e. Ho "e (a sebe spretan& (a )rad "e len".
Dionis: Adli$no& to bo)ovi videg d ti 5ta misli5r
@shil: ;e treba mlado) lava )a"iti )rad. Cim odraste 7 natera,e sve na posl5nosf/. *20<<7 2011+
73
atins!o" floti.
Astavl"a",i po strani li$ne osobine 'l!ibi"ada !o"i "e bio bo)at& imao "a!e ve(e i !o"i "e bio
sposoban& ali savr5eno neprincipi"elan atins!i aristo!rata& va#no "e da tvrdimo (a5to m "e i !o"im
o!olnostima po5lo (a r!om da odi)ra ta!o !rpn lo) istori"i 'tine. ;esmn"ivo "e to da "e
)lavni (ro! n"e)ovih speha le#ao ono" dbo!o" !ri(i !o" "e pre#ivl"avala atins!a robovlasni$!a
demo!rati"a. -e5!o da bi 'l!ibi"ad mo)ao da odi)ra ta!v lo)& na primer& ( a vreme )r$!o7
persi"s!ih ratova ili period procvata atins!e demo!rati"e.
-onski trem *re+tejona, istaknuti deo "a.adne /asade
Polo#a" 'tine ne5to se pobol"5ava 03O. ). !ad "e Fisandar bio opo(van Fa!oni" (bo)
ne(adovol"stva efora n"e)ovim samovlasnim a!ci"ama. D#nost naarha tada "e pre(eo Hali!ratid.
9aspitan starim spartans!im obi$a"ima& Hali!ratid "e smatrao da m $ast ne do(vol"ava da tra#i
novac od Hira i vi5e "e voleo da se obrati (a pomo, 6ile,anima. ;aslediv5i od Fisandra C3 tri"era& on
"e novcem milets!ih oli)arha opremio "o5 G3 brodova i sa ta!o mo,nom flotom po8e protiv atins!e
flote !o"a se nala(ila pod !oraandom Honona.
Do5av5i na Sarnos& Honon o)rani$i (bo) finansi"s!ili te5!o,a bro" svo"ih tri"era na =3& ali ih "e (ato
potpno obe(bedio vesla$ima.
Da bi naterao 'tin"ane da prihvate bit!& Hali!ratid i(vr5i napad na demo!rats! 6etimn i
(a(e "e na "ri5. -ada Hononova flota i(a8e na more pribli#i se Fe(bos ta!o da s m
Pelopone#ani prese!li ve(e sa ba(om na Samos. 'tin"ani s i()bili 13 brodova: ostali s se
s!lonili 6itilens!i (aliv )de "e ih Hali!ratid potpnosti blo!irao. Polo#a"
74
blo!iranih bio "e o$a"an. Grad "e ostao be( hrane& a bit!a 03 brodova protiv 203 predstavl"ala bi
prav ldost.
Had "e 'tin sti)la vest E blo!iran" Hononove flote& pred(ete s vanredne mere. 'tins!i
demos "e tre,i pt to!om nepne deceni"e stvarao veli! flot. -o "e predstavl"alo o)roman napor ne
samo finansi"s!oe!onoms!om po)led ve, i svim dr)im oblastima polisa. Pre sve)a bio "e
potreban o)roman bro" vesla$a. Prema Diodorovim re$ima *JI&
C=+ 'tin"ani s dali )ra8ans!a prava metecima i op5te svim strancima !o"i s bili vol"ni da stpe
redove vo"s!e. Hsenofont *:& O& <0+ doda"e da s posade bile sastavl"ene &&od svih odraslih
stanovni!a 'tine !a!o slobodnih& ta!o : robova/. Avo saop5ten"e "e toli!o (na$a"ni"e& "er s robovi
sl#e,i floti atomats!i dobi"ali slobod i )ra8ans!a prava.=0
0K
La
mesec dana bilo "e opreml"eno 223 tri"era> n"ima se pri!l"$ilo pre!o 03 save(ni$!ih brodova *od to)a
23 samos!ih+. Avom flotom& posledn"om atins!om flotom to! $itavo) Pelopones!o) rata&
!omandovalo "e K strate)a&
Hod 'r)ins!ih ostrva *bli( Fe(bosa+ 'tin"ani s se s!obili sa 2<3 brodova Hali!ratida i
odneli s"a"n pobed& ni5tiv5i =3 pelopones!ih brodova. Bit!om !od 'r)insa ponovo "e
spostavl"ena he)eraoni"a 'tine na mor. -o "e bila pobeda ne samo nad Pelopone#anima ve, i nad
)rpom 'l!ibi"adovih pristalica. Strate(i demo!rati odneli s pobed ve, od na"s"a"ni"ih speha
'l!ibi"ada. Sparta se ponovo obratila 'tini s pondom (a (a!l"$en"e mira& ali be( speha.
'li i pored o)romno) (na$a"a bit!a !od 'r)insa imala "e veoma te5!e posledice (a atins!
demo!rati". La vreme bre !o"a se podi)la posle bit!e potonlo "e <G atins!ih tri"era (a"edno s
posadama. Asim to)a& bra "e omela atins!e strate)e da sahrane atins!e mornare i vo"ni!e !o"i s
pali to" bici. -e o!olnosti posl#ile s !ao podlo)a (a brne do)a8a"e
'tini.=G
0C
Sa(nav5i da s vo"nici !o"i s po)inli ostali nesahran"eni& n"ihova rodbina
'tini postavila "e (ahtev da se strate(i !omandanti flote ar)ins!o" bici po(ov
na sds! od)ovomost (bo) nemarnosti i nei(vr5en"a ritala sahrane !o"i "e
o$ima Gr!a imao o)roman (na$a". -a!o s strate(i7pobednici bili i(vedeni pred sd
svo"ih s)ra8ana. Pitan"e !rivice strate)a "o5 vi5e "e potencirano time 5to "e ono
bilo tesno" ve(i sa politi$!om borbom 'tini. 9e,ina strate)a pripadala "e
demo!ratima. Ani s& tobo#e& naredili $esnicima prevrata 022. ). merenim
oli)arsima -eramena i dr)ima da posle bit!e po!pe 'tin"ane !o"i s tonli.
.
Strepe,i (a svo" #ivot -eramen i n"e)ovi saborci nastpili s pred s!p5tinom s
protivopt#bom protiv strate)a i (ahtevali da ovi bd po)b:"eni. -eramenov )rp podr#ale
s pristalice 'l!ibi"ada. Po5to "e !od 'r)insa i()bio svo"e ro8a!e veoma veli!i bro" atins!ih
porodica& protivnici demo!rati"e speli s da pridobi" (a sebe veli! bro" )ra8ana. Adl!om
e!lesi"e bio "e !int obi$a"eni na$in sds!o) pretresa i s!p5tina "e ve$inom )lasova osdila svih
osam strate)a na smrt. Ad K strate)a dvo"ica s bla)ovremeno pobe)la& $ime s (natno po)or5ali
sitaci" ostalih. 6e8 !a#n"enim nala(io se i Peri!le& sin Peri!la i 'spasi"e. Ad)ovornost (a
osd strate)a7pobedni!a& o$i)ledno& treba pripisati -eramenovo" )rpi !o"a "e spela da
privremeno pridobi"e (a sebe ve,in e!lesi"e. %br(o po i(vr5en" !a(ne e!lesi"a "e donela odl!
prema !o"o" s neposredni t#ioci strate)a bili pro)la5eni (a (avereni!e protiv be(bednosti dr#ave
i pohap5eni. aa! "e i (a!leti nepri"atel" demo!rats!o) poret!a Hsenofont bio prisil"en da napi5e:
.6alo "e vremena pro5lo i 'tin"ani s se po!a"ali.
4&
74 ?obovi7$esnici bici !od 'r)insa bili s pravno i("edna$eni s Plate"cima. 'ristofan svo"o" !omedi"i .Dabe/ *OC<7
OC0+ s ne)odovan"em se i(ra#avao tome: .Ha#em "o5: ni!o se ne mo#e !a(niti od(iman"em $asti )ra8ana. Stid : sramg ?obove& 5to
s se "ednom borbi t!li& vi ste !ao Plate"ce bla)orodne podi)li do )ospode/.
4'
=G :scrpan opis tih do)a8a"a vidi !od Hsenofonta& :& =& 271G
75
Prihva,en "e predlo) da oni !o"i s obmanli narod mora" biti po(vani na od)ovornost i
i(a,i pred narodn s!p5tin... %speli s da pobe)n i( 'tine "o5 pre s8en"a... Hali!sen *"edan od
)lavnih !rivaca (a osd strate)a+ !asni"e "e dobio mo),nost da se vrati 'tin...& ali "e mro od
)ladi pre(ren od svih/ *:& =& 1G+.
9#!ka ko" Egospo!a(a
Posle bit!e !od 'r)insa dominaci"a na mor po novo "e pre5la r!e 'tin"ana. :stina
pelopones!a flota "e "o5 ve! imala o!o 233 brodova& ali be( r!ovodstva. Prema 'ristotel
*.'tins!i stav/& 10& 2+& Spartanci s ovo) pta pondili 'tin"anima &&mir na ba(i o$van"a tada5n"ih
poseda (a obe protivni$!e strane/& me8tim& na porno nasto"an"e Hleofonta ta" predlo) "e
odba$en. -ada s .4io5ani i ostali save(nici...& odl$ili da pte Fa!edemon i(aslani!e !o"i bi...
molili da se (a pravl"an"e flotom po5al"e Fisandar/ *Hsenofont& I& 2& O+. Sli$ne instr!ci"e dao "e
svo"im i(aslanicima : Hir.
?adi formalno) o$van"a obi$a"a efori s imenovali Fisandra ne (a naarha ve, (a
pomo,ni!a naarha *epistole"a+ i poslali )a 6al '(i". Do5av5i @fes& Fisandar "e od Hira !o"i "e
oti5ao S( dobio n"e)ov bla)a"n i te!,e prihode n"e)ovih satrapi"a. :splativ5i vesla$e&
Fisandar se ptio !a more(ima pravc Fampsa!a !o"i "e (a(eo na "ri5 opl"a$!av5i )a. 6o,na
atins!a flota !o"a se sasto"ala od 2K3 tri"era po8e (a n"im i (astavi se na sprotno" obali Bosfora
tra$!o) !od @)ospotama. Posle pet dana $e!an"a Fisandar is!oristi slabl"en"e discipline atins!o"
floti: )rabio "e trenta! !ad s 'tin"ani si5li s brodova na obal i svom svo"om flotom dario na
nepri"atel"a. Spasila se samo mala Hononova es!adra *C tri"era+. Fisandr pade r!e 2=3 brodova i
sva posada.
-a!o "e ni5tena cela atins!a flota. Fisandar naredi da se po)bi 1333 (arobl"enih 'tin"ana i
sam po8e la)ani obila(a! more(a& (a(ima",i )radove& li!vi8ira",i svda atins!e !lerhi"e i
osloba8a"ci atins!e )arni(one pod slovom da po8 'tin os8en na smrt od )ladi. ?a$nica
m "e bila ta$na: !oli!o se )rad i Pire" sa!pi vi5e l"di& toli!o ,e br#e nestati hrane !od
opsedntih& toli!o ,e br#e nastpiti )lad. Sam se ta!o8e pti 'tin i( 4elesponta pre!o
Fe(bosa& (avode,i svda oli)ar6"s! prav. Medino "e na Samos to doba bio sproveden .po!ol"
plerastva i )radom "e ovladala narodna parti"a/ *Hsenofont& I& <& O+. La t odanost 'tin"ani s& istina
s veli!im (a!a5n"en"em& po!lonili Samo5anima atins!o )radanstvo& ( o$van"e n"ihovo) )ra8anstva
na Samos i ( n"e)ov atonomi" *:G& g<& 2<O> I<& i+. 6e8tim& Fisandar "e && svim )radovima be(
i((et!a ni5tio (a!oniti dr#avni poreda!& postavio vlade od deset :"di i sva!om )rad pobio
mno)e )ra8ane& a mno)e naterao be!stvo/ *Pltarh& .Fisaiidar/& 20+.
% to Pire" no, sti#e dr#avna tri"era .Parali"a/ i obavesti 'tin"ane E nesreci !o"a ih "e
po)odila. %(asna vest se prenese od sta do sta i o$a"ni "a! od"e!n pre!o D)ih bedema i(
Pire"a. &&-e no,i ni!o ni"e (aspao> :"di s opla!ivali ne samo i()inle ve, i same sebe/ *Hsenofont&
I& <& 1+. ;a (asedan" s!p5tine !o"a "e odmah sa(vana odl$eno "e da se brane do !ra"a. 'tin "e
s mora opseo Fisandar& a istovremeno s !opna oba spartaris!a !ral"a: ')is i Pasani"a.
Be( ob(ira na )bita! nade spas i na o$a"n )lad !o"a "e harala opsedntom
)rad& atins!i demo!rati hrabro s se borili. Ca! "e na "ednom (asedan" s!p5tine doneta odl!a
!o"om se pod pretn"om smr, (abran"" ma !a!vi predlo(i E !apitlaci"i. Dr)a odl!a !o" citira
'ndo!id besedi &&3 misteri"ama/ *==7=C+& psefi(ma Patro!lida predvi8ala "e amnesti" (a sve
)ra8ane !o"ima s bila od(eta politi$!a prava i obstavl"an"e postp!a po predmetima d#ni!a
dr#avi. Avim merama trebalo "e da se obe(bedi mobili(aci"a svih sna)a )rad (a odbran
ne(avisnosti. 6e8tim& be( ob(ira na ove napore. sve "e ve, bilo !asno. Polo#a" opsedntih "e "o5
te#i (bo) to)a 5to s se aristo!rati i im,ni )ra8ani !o"ima "e -eramen bio vo8a sve vi5e pri!lan"ali
be(slovno" !apitlaci"i.
76
;a"(ad& posle ne!oli!o meseci opsade& bile s potpno potro5ene sve re(erve hrane.
'tins!a dele)aci"a p,ena na"pre ')is a (atim Spart& dobila "e !ao prethodni slov (a dal"e
pre)ovore (ahtev da se pora5e D)i bedemi d#ini od 23 stadi"a *o!o < !m+. -a" (ahtev (na$io "e
isto 5to i (ahtev (a be(slovnom !apitlaci"om 'tine i e!lesi"a "e odbila da )a prihvati. -ada& po5to i
pored nedostat!a hrane ve,ina atins!o) demosa ni"e htela da se preda& -eramen odl$i da )la8
prisili sirotin" na !apitlaci"> i("avio "e da ,e od Fisandra dobiti povol"ni"e slove (a mir. .%#iva",i
po5tovan"e i dosto"en viso!im odli!ovan"ima& on se sam nametno !ao spasilac otad#bine i sam "e
propastio> tvrdio "e !a!o "e $inio veli!o& dra)oceno ot!ri,e pomo, !o)a ,e posti,i mir ne da",i
taoce& ne ra(ara",i bedeme& ne preda",i flot/ *Fisi"a& I& OK+. %p,en Spartancima !ao i(aslani!&
-eramen "e ostao !od Fisandra pna tri meseca ne rade,i ni5ta i !ona$no b8e vracen s od)ovorom
da s (a mir s 'tinom ovla5,eni samo efori. % to vreme pristalice oli)arhi"e i(veli s pred sd vo8
radi!ala Hleofonta !o)a "e sd osdio na smrt. .Hao osnova (a ta!v presd posl#ilo "e to 5to se
ni"e "avio redove hoplita& #ele,i da se odmori& a stvarni ra(lo) le#ao "e tome 5to se on radi va5e)
dobra i("asnio protiv r5en"a bedema/ *Fisi"a& IJ& 2<+. -a!o "e nestao posledn"i veli!i vo8a atins!e
radi!alne demo!rati"e. : te! tada "e atins!a dele)aci"a s -eramenom na $el sti)la Selasi" i bila
po(vana da prisstv"e save(ni$!o" s!p5tini Pelopones!o) save(a.
Horin,ani i -ebanci=O
G3
s (ahtevali potpno ra(aran"e 'tine. 6e8tim& s time se ni"e
sla)ala
Sparta !o"a se pribo"avala da bi Horint mo)ao previ5e da o"a$a na mor& a Beoti"a na !opn Hona$no
s i(di!tirani slede,i slovi mira: 2+ li!vidira se arhe> <+ mora" se por5iti
D)i bedemi i bedemi Pire"a> 1+ preda"e se celo!pna flota s i((et!om 2< stra#ars!ih brodova> 0+
'tina stpa red la!edemons!ih save(ni!a ( potpno po!oravan"e n"ihovo" he)emoni"i i
obave("e se da ,e !ao i oni imati iste save(ni!e i nepri"aiel"e> G+ vra,a" se svi i()nanici.
%slovi s bili prihva,eni i april 030. ). Fisandar 8e Pire". :()nanici aristo!rati bili s
vra,eni& a D)i bedemi temel" atins!e ne(avisnosti por5eni. -a!o "e posle <= )odina porne borbe
()a#ena atins!a robovlasni$!a demo!rati"a i ni5tena arhe. % celo" 4eladi slavila "e pobed
rea!cionarna oli)arhi"a.
Reak.#ja 1 Gkoj
Mo5 pre po$et!a opsade 'tine Fisandar "e& obila(e,i s pelopones!om flotom ostrva @)e"s!o)
ba(ena& sva!om polis ostavl"ao la!edemons!e harmoste *namesni!e+. Pod neposrednim
r!ovodstvom harmosta nala(ile s se de!arhi "e rea!cionarne vlade !o"e s se sasto"ale od deset
predstavni!a heteri"e. alanove de!arhi"a imenovao "e li$no Fisandar i( redova onih (avereni!a !o"i
s s n"im ve, odavno bili ve(i.
6asovne smrtne !a(ne i pro)oni (ahvatili s sva mesta !ao talasi plime. Fisandar&
.li$no prisstv",i i(vr5en" mno)ih smrtnih !a(ni& proter",i nepri"atel"e svo"ih pri"atel"a po!a(ao
"e 4elenima primer la!edemons!e vladavine> sde,i po tom primer& od Sparte se ni"e mo)lo
o$e!ivati ni5ta dobro... ;e (na se bro" pobi"enih demo!rata po )radovima: Fisandar "e !a#n"avao ne
samo (a li$ne !rivice ve, "e to $inio svda po vol"i svo"ih pri"atel"a poma#,i im obra$navan" s
mno)obro"nim nepri"atel"ima : podila(e,i n"ihovom ne(a"a#l"ivom $astol"bl"... srova Fisandrova
priroda $inila "e n"e)ov vlast te5!om i stra5nom/ *Pltarh& .Fisandar/& 21 i 2C+.
9eoma "e !ara!teristi$no Fisandrovo pona5an"e 6ilet& )de s vo8e narodne parti"e dobili
od Fisandra $asn re$ da ne,e biti be(a!on"a. 6e8tim& $im s demo!rati i(a5li
50
76 Prema Pltarh *.Fisandar/& 2G+& -ebanci s predlo#ili &&da se )rad por5i i ostavi mesto (a ispa5 ovaca/.
77
i( svo"ih s!loni5ta& samo "ednom polis pohvatano "e n"ih K33 i predato oli)arsima radi
!a#n"avan"a smr,.==
G2
Abra$navan"e s demo!rats!im elementima dobilo "e "o5 masovni"i !ara!ter posle
!apitlaci"e 'tine. Stvar "e do5la dotle da "e Sparta bila prisil"ena da ne5to !asni"e !ine ne!e od
na"srovi"ih Fisandrovih naredbi> "edna od tih odnosila se na Sest !o"i "e (a"edno sa (eml"om i svom
po!retnom imovinom bio predat vlasni5tvo !miano5ima i nad(ornicima vesla$a pelopones!e flote.
Hara!teristi$no "e to da se i(vesna smn"a celishodnost Fisandrovo) pona5an"a po"avila Sparti
te! posle speci"alno) pisma !o"e "e eforima ptio persi"s!i satrap Farnaba( (nemiren i vre8en
ra(bo"ni5tvima i pl"a$!om !o"e "e Fisandar sprovodio n"e)ovo" satrapi"i. -e! posle to)a Fisandar "e
bio opo(van Spart. 6e8tim& re#imi !o"e "e on (aveo ostali s i dal"e be( i!a!ve promene.
Prema tome& helens!a .sloboda/ !o""e pro!lamovala Sparta& syela se pre sve)a na
vo8en"e rea!cionarnih oli)arhi"s!ih vlada> te vlade nasto: "ale s da masovnim terorom i(bri5
se,an"e na demo!rats!i poreda!. % ve(i s time !omi$ar -eopomp pore8ivao "e Fa!edemon"ane s
!r$marima: .Do! s 4eleni probali na"sla8e pi,e slobode& oni s n"e)a sli sir,e> pice "e odmah
postalo ne!sno i )or!o/. ;a"#alosni" sdbin do#iveli s maloa(i"s!i 4eleni. Ani s potpali
neposredno pod vlast satrapa& i atins!i "aram bio "e (amen"en persi"s!im.
*la"a$#na T#"ese!o#.e !#ana # o0no$a "e(oka!#je
Posle pora(a 'tini se me8 po"edinim )rpaci"a(a robovlasni!a na)lo (ao5trila borba (a vlast. S
ob(irom na Fisandrov pra!s 1 save(nim polisi rna sa si)rno5, se mo)lo o$e!ivati da Sparta
ne,e trpeti demo!rats!i stav ni 'tini. Admah posle pobede Fisandar se sa svo"om flotom ptio
na Samos da bi li!vidirao tamo5n" demo!rati" !ao posledn"e pori5te demo!rati"e 4eladi.
6e8tim& smatrao "e da mora da svrati 'tin na dan sa(iva narodne s!p5tine i t "e& prema
re$ii-ia. Fisi"e *I& =2 idd.+& podr#ao -eramenov predlo)
&&da se prava )rada poveri tridesetorici pravl"aca/& prete,i pri tome da ,e odbi"an"e to)
predlo)a .postavifi ne pitan"e dr#avno) stro"stva& ve, #ivota i slobode/ 'tin"ana.
;ov vlad podr#avale s iste oli)arhi"s!e )rpaci"e !o"e s i(vele prevrat 022. ). -o s bili
e!stremni oli)arsi !o"i s se oslan"ali na heteri"e i i()nani!e povratni!e i( Sparte& a ta!o8e i na
merene oli)arhe pod ra!ovodstvom -eramena. % )rpi .-ridesetorice/ ve,ina "e pripadala
e!stremnim oli)arsima& na $i"em $el "e sta"ao Hriti"a.=K
G<
Riro!i slo"evi demosa
ose,a",i nemo),nost otpora !lonili s se politl!e : na"ista!nti"i privr#enici demo!rati"e emi)iirali
s ssedne polise& i(me8 ostalo) -eb *-rasiblova )rpa+. 'ristotel ova!o !ara!teri5e odnos
sna)a me8 politi$!im )rpaci"ama 'tini: .6ir s 'tinom bio "e (a!l"$en pod slovora da ,e se
n"o" pravl"ati prema (avet o$eva. : (ato s demo!rati nasto"ali da o$va" demo!rati"& a od
plemstva "e "edan deo l"di !o"i s pripadali heteri"ama i ne!i od i()nani!a !o"i s se vratili
otad#bin posle potpisivan"a mira #eleo oli)arhi". Dr)i deo l"di !o"i nis bili !l"$eni ni "edn
heteri"...& ma5tao "e E spostavl"an" poret!a n"ihovih o$eva
51
77 Pltarh& .Fisandar/& 2C. %por. Hsenofont& ::& 1& O. Hara!teristi$no "e da la!onofils!i raspolo#eni Hsenofont po svom
obi$a" pre,t!"e sve do)a8a"e !o"i Sparti nanose sramot. Medini primer !o"i on saop5tava& a odnosi se na
Fisandrovo obra$navan"e s demo!ra7 tima& Hsenofont ob"a5n"ava !ao do!a( Fisandrove .pravednosti/.
52
=K Bio)rafi"a Hriti"e bila "e tipi$na (a oli)arhe n"e)ove )eneraci"e. Po pore!l "e pripadao !ral"evs!om rod Hodrida>
(a"edno s 'l!ibi"adom bio "e o!rivl"en (a s!rnavl"en"e herma> $io "e !od So!rata. :nici"ativom Hriti"e odstran"en "e Frinih sa d#nosti
strate)a i vra,en "e 'l!ibi"ad. ;a predlo) Hleofonta& Hriti"a "e bio pro)nan i otada "e postao na"nepomirl"ivi"i od svih oli)arha. -eramen
"e na samrti *Hsenofont& ::& 1& 1O+ o!rivio Hriti"& po svem sde,i be( ra(lo)a 7 (a pripreman"e stan!a -esali"i i (a naor#avan"e
penesta radi borbe protiv n"ihovih )ospodara.

7&
*.'tins!i stav/& 10& 1+. 9o8a ove mereno oli)arhi"s!e )rpe& !a!o "e ve, re$eno& bio "e -eramen.
Homitet .-ridesetorice/ sa$in"avalo "e deset )ra8ana !o"e "e !andidovao -eramen& (atim
deset dr)ih !o"e s ista!le e!stremne oli)arhi"s!e heteri"e i& !ona$no& deset i(abranih pod pritis!om
Fisandra !o"i "e prisstvovao (asedan" s!p5tine. A)romna ve,ina !omiteta sasto"ala se od
pristalica e!stremne oli)arhi"e. Ladata! .-ridesetorice/ bilo "e .sastavl"an"e (bir!e (a!ona
patri"arhalnom dh/ *Hsenofont& I& 1& <+. % stvari oni s predstavl"ali atins! vlad.
&&;a $el i(vr5eno) prevrata/ !a#e Platon& .sta"ao "e G2 $ove! pravl"a$: "edanaest
)rad& deset Pire" sva!i od tih !ole)i"ma pravl"ao "e a)orom : svim $ime "e trebalo da se
pravl"a * oba )rada+ do! s tridesetorica !ao samodr5ci pravl"ali svim/. .Desetorica/ Pire"
nesmn"ivo s predstavl"ali obi$a"en oli)arhi"s! de!arhi"& prema (or na oli)arhi"s!e vlade
!a!ve "e or)ani(ovao Fisandar. .Medanaestorica/ 'tini& predstavl"ali s !omisi" !o"a "e prema
Peri!lovom stav vodila bri) E i(dr#avan" (atvoreni!a& E i(vr5en" !a(ni nad os8enima i E
preda"i !onfis!ovane imovine *'ristotel& .'tins!i stav/& G<& 2+. La vreme tirani"e .-ridesetorice/
(natno pro5iren delo!r) ovo) !omiteta (bo) masovno) terora pored ostalo) la(ila "e i obave(a
da void nad(or nad tr)om sredi5tem dr5tveno) #ivota polisa. Asim to)a& 'ristotel pri$a E 133
batina5a !o"i s predstavl"ali i(vr5ni aparat tirana.
Prise,a",i se #alosnih re(ltata !rat!otra"ne vlade oli)arha 022. ).& & -ridesetorica/
s po$et! po!5avali da stvore sebi ne!i masovni"i oslonac. Ani s imenovali G33 lica !ao
$lanove 9e,a i "o5 toli!o na ra(ne dr)e dr#avne d#nosti. Asim to)a& <333 )ra8ana sdelovalo "e
sdstv. Prema plan Hriti"e& ovih 1333 )ra8ana morali s da #iva" sva po$asna prava. 6e8tim&
spisa! tih 1333 )ra8ana ni"e bio ob"avl"en& a narodna s!p5tina& $a! ni o)rani$enom sastav&
ni"ednom ni"e hila sa(vana (a sve vreme vladavine
.-ridesetoiice/. Pa ipa! i(vesna po"ednostavl"en"a (a!onodavstv& naro$ito po)led imovins!ih
pitan"a& i 5iro!o poplarisani pohod protiv dostavl"a$a si!ofanata trebalo "e da priv! bo)ate
)ra8ane na stran .-ridesetorice/.
6e8tim& osnovni metod pravl"an"a ostao "e masovni teror nad demo!ratima. La osam
meseci svo"e vladavine .-ridesetorica/ s po)bila na"man"e 2G33 :"di. Postepeno "e teror po$eo
da se primen""e i na im,ne 'tin"ane& "er s tirani ra$nali s prisva"an"em !onfis!ovane imovine.
:(dat "e (a!on da sva!i od .-ridesetorice/ mo#e& prema svom naho8en"& da hapsi po "edno)
mete!a i n"e)ov imovin prisvo"i (a sebe. Po(nati atins!i orator& mete! Fisi"a& svom )ovor
.Protiv @ratostena/& "edno) od 13 tirana& da"e iscrpan opis i( !o)a se vidi !a!o s tirani nemilosrdno
pl"a$!ali mete!e& otima",i n"ihov imovin& Hao #rtve tirana padali s i atins!i )ra8ani. %hap5en "e
bo)ata5 ;i!erat& sin strate)a ;i!i"e& i 'ntifont !o"i "e dva pta bio tri"erarh. Hona$no na inici"ativ
Hriti"e donet "e (a!on E od(iman" sds!ih )aranci"a svim )ra8anima osim .-ri hil"ade/.
Prostom odl!om
.-ridesetorice/ sva!i )ra8anin mo)ao "e da bde bi"en be( sda. Po5to "e raslo ne)odovan"e
masa demosa *i((ev .-ri hil"ade/+& svima "e bilo od(eto or#"e& a osim to)a 'tin "e po(van
)anii(on !o"i se sasto"ao od =33 Spartanaca& placeni!a .-ridesetorice/.
Pa ipa! ni sve ove mere nis mo)le da (adr#e proces raspadania tirani"e. % "esen
030. ). mereni oli)arh -eramen& pla5e,i se stan!a )ra8ana& pre5ao "e opo(ici" Hriti"i. -ra#io "e
da se i(radi nov stav po (or na vladavin .Pet hil"ada/ 022. ).& nada",i se da bi vlast i( r!
e!stremnih oli)arha mo)la da pre8e r!e n"e)ovih pristalica& a!o bi do5lo do redovno) sa(iva
narodne s!p5tine sastavl"ene od hoplita. Apo(icioni stav -eramena donose m smrt. % ime
$van"a .(a!onitosti/ -eramen "e pre po)bl"en"a odl!om
.-ridesetorice/ brisan i( spis!a .-ri hil"ade/. -ada se teror pro5iri ne samo na demo!rate ve, : na
merene oli)arhe. 9last .-ridesetorice/ po$ivala "e "edino na sna(i or#"a spartans!o) )arni(ona.
Hriti"a "e (atim (abranio la(a! 'tin svima onima !o"i se nis nala(ili na spis!
.-ri hil"ade/. Leml"i5ni posedi onih !o"i s pripadali opo(ici"i otimani s i del"eni me8 oli)arsima.
7'
-ada "e biv5i strate) -rasibl& !o"i se nala(io emi)raci"i -ebi& sa!pio odred od =3
i()nani!a i osvo"io Fil& tvr8eno mesto bli(ini De!ele"e. -a a!ci"a "e veoma (nemirila tirane i oni
!ren protiv -rasibla sa svih svo"ih 1333 hoplita. Adbi"eni od File& vrati5e svo" vo"s! 'tin& a
protiv stani!a pte ceo spartans!i )arni(on. 6e8tim& -rasiblEv odred "e ve, bio narastao na
=33 l"di. :(nenadnim napadom na Spartance -rasibl im nanese veli!e )bit!e *po)inlo "e o!o
2<3 hoplita+ i !ren na Pire". %( pt "e -rasiblov odred "o5 porastao i sad "e ve, imao 2333 l"di.
Br(o napredovan"e stani!a : masovan prela( obi$nih )ra8ana na n"ihov stran "asno s
po!a(ivali sv politi$! nestabilnost i !rat!otra"nost tirani"e. % ve(i s tim oli)arsi s odl$ili da se
pobrin (a svo"e s!loni5te do! "o5 ni"e !asno> tom cil" popisali s celo!pno stanovni5tvo
@lesine& pohapse )a i sve do "edno) pobi"& !a!o bi sl$a" dal"ih !ompli!aci"a mo)li da se
s!lone i tvrde @lesini. / me8vremen -rasibl sa svo"ira odredom sti#e Pire" )de m se
pri!l"$ilo mno)o lo!alnih stanovni!a& me8 !o"ima "e bilo raete!a pa $a! i robova. Had s tirani
i(veli borb sve svo"e or#ane sna)e 1333 hoplita& la!onsB )arni(on i !on"ani!e po!a(alo se da
ima" pet pta vi5e hoplita ne)o 5to "e imao -rasibl. 'li s (ato stanici i(a hoplita vbdili
.postro"ene !opl"ani!e i baca$e strela& a i(a n"ih odred baca$a !amen"a. Avih posledn"ih bilo "e
mno)o& "er im se svda pri!l"$ivalo lo!alno stanovni5tvo/ *Hsenofont& I& 0& 2<+. Simpati"e obi$nih
)ra8ana o$i)ledno s bile na strani stani!a.
% presdno" bici !od 6nihi"a tri hil"ade/ s ponovo bile pot$ene. % to" bici pade vo8a
tirana Hriti"a. @!stremni oli)arsi s posle to)a pobe)li @lesin& mereni i(aber novo r!ovodstvo
od deset l"di& a demo!rati se $vrste Pire". Pire"s!a )rpa !o"a se borila (a potpno
spostavl"an"e demo!rati"e po!a(ala se !ao na""a$a. ;"o" "e pri5ao veli! bro" mete!a !o"e "e privla$ilo
obe,an"e da ,e pravima biti i("edna$eni sa atins!im )ra8anima. : atins!i i elesins!i oli)arsi
(atra#ili s pomo, od Sparte. Fisandar ponovo !ren na Pire" i op!oli )a s !opna i mora. 6e8tim&
efori i !ral" Pasani"a pla5ili s se preterano) "a$an"a Fisandra i (ato 'ti! !ren i sam Pasani"a.
% to vreme &&na stran )ra8ana !o"i s dr#ali Pire" i 6nihi" pre8e sav narod& i ova parti"a "e po$ela
da pobe8"e rat/ *'ristotel& .'tins!i stav/& 1K& 1+> samo" 'tini do8e do novo) prevrata i na
vlasti se na8o5e mereni !o"i s bili (a spora(m s pire"s!im demo!ratima. Po5to ni "edna strana
ni"e ispol"avala nepri"atel"stvo prema Fa!edemon"anima& Pasani"a predlo#i primir"e sa sledecim
slovima: 2+ obe parti"e presta" s ratnirn operaci"ama> <+ svima se vra,a imovina *i((eta! "e
$in"en samo (a 13 tirana& de!arhe Pire"a i Medanaestoric+> 1+ oli)arsi osta" na vlasti @lesini& a
!o #eli mo#e da se odseli n"ima> 0+ (a sve politi$!e prestpe $in"ene rani"e pro)la5ena "e
amnesti"a. Admah posle potpisivan"a ovo) )ovora Pire" i 'tina s se "edinili "edinstven
(a"ednic.
@lesins!i oli)arsi ipa! s se spremali (a borb i (ato s po(ivali na"amni!e. 6e8tim& 032.
). pobi"eni s strate(i @lesin"ana& a obi$ni oli)arsi vrati5e se 'tin )de "e "o5 rani"e bio potpno
spostavl"en demo!rats!i stav.
c c c
;a !ra" "e neophodno da se (adr#imo na pitan": (a5to "e na(adna Sparta pobedila
napredn 'tinr Glavni (ro! "e ntra5n"a slabost robovlasni$!e demo!rati"e. 'tins!a poniors!a
dr#ava predstavl"ala "e di!tatr relativno malo) bro"a pnopravnih atins!ih )ra8ana ne samo nad
hil"adania robova ve, : nad o)romnim bro"em save(ni!a !o"i s $e!ali prv ()odn prili! (a svo"e
oslobo8en"e. Pri sva!om pa i na"man"em !ompli!ovan" ntra5n"e sitaci"e "a$ala s centrif)alna
streml"en"a 'tins!o" pomors!o" dr#avi. 6e8tim& atins!a roboviasni$!a demo!rati"a& (bo) svo"e
o)rani$enosti !o"a "e proi(la(ila i( same prirode anti$!o) polisa& ni"e mo)la da po8e ptem davan"a
)ra8ans!ih prava save(nicima.
Dr)o& treba da imamo vid da 'tina protiv sebe ni"e imala samo pelopones!i save( ve, i
bro"ne polise Sicili"i& a iiaQ!ra" i Persi" !o"a "e raspola)ala o)romnim re(ervama novca i l"dstva
$itave Predn"e '(i"e. Sparta ni"e spela da dvobo" s n"ima i(vo""e pobed nad 'tin"anima i te! "e
obilna pomo, persi"s!o) cara donela nadmo,nost Sparti.
&0
S!po pla,ena pobeda Sparte i pora( 'tine bacili s Gr$! po)led n"eno)
me8narodno) (na$a"a vi5e od sto )odina na(ad. Sramni 'ntal!idin mir !o"i "e predstavl"ao lo)i$n
posledic pora(a 'tine Pelopones!om rat sveo "e na nl sve te!ovine )r$!o7 persi"s!ih ratova.
Mo5 !atastrofalni"e s bile posledice Pelopones!o) rata politi$!om #ivot Gr$!e. 'tins!a
arhe !o"a se (asnivala na nemilosrdno" e!sploataci"i ne samo robova ve, i save(ni!a po!a(ala se
preslabom (a to da "edini cel 4elad. Sparta "e (bo) svo"e e!onoms!e (aostalosti bila
nesposobna da posti)ne d)otra"ni"e politi$!o "edin"en"e Gr$!e. -a!o7"e Pelopones!i rat
predodredio privrenien pobed polis!o) parti!lari(ma& a dal"i to! do)ada"a lo)i$no "e pov!ao (a
sobom me8sobne ratove :9 ve!a i !ona$no doveo do spostavl"an"a ma!edons!e vlasti i )bit!a
ne(avisnosti 4elade.
H?'M
&1

Peloponeski Rat 11

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Peloponeski Rat 11

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Generated by Foxit PDF Creator Foxit Software

http://www.foxitsoftware.com For evalation only.

You might also like