------

Bi ging m hc kin trc

BI GING M HC KIN TRC Mc ch: + Cung cp cho sinh vin nhng kin thc c bn v m thanh, s hnh thnh trng m trong phng khn gi, tnh cht ht m v phn x m ca cc b mt vt liu & kt cu, nhng quy lut lan truyn ca m thanh trong cng trnh & trong ng ph. + Trang b cho sinh vin nhng kin thc c bn thit k ni tht m hc Phng khan gi m bo cht lng m thanh trong phng. + Trang b cho sinh vin nhng hiu bit v ting n, quan h gia ting n v sc khe con ngi gii quyt cc bi ton v cch m v chng n.

Chng I: NHNG KHI NIM C BN V M THANH - MT S TNH TON C BN I. Bn cht vt l ca m Thanh. 1. Sng m: V mt vt l m thanh chnh l dao ng ca sng m trong mi trng n hi sinh ra khi c cc vt th dao ng c gi l ngun m. Bn cht ca ngun m l kch thch s dao ng ca cc phn t k cn n nn m thanh ch lan truyn trong mi trng n hi. Mi trng n hi c th coi l nhng mi trng lin tc gm nhng phn t lin kt cht ch vi nhau, lc bnh thng mi phn t c 1 v tr cn bng bn (mi trng cht kh, cht lng, cht rn l nhng mi trng n hi). Trong qu trnh truyn m th dao ng gim dn & tt hn. a. Phn loi phng dao ng: Ty theo tnh cht ca mi trng n hi m c th xut hin sng dc hay sng ngang. - Sng dc: - Sng ngang : phng truyn. Xy ra khi cc phn t dao ng song phng truyn: Xy ra khi cc phn t dao song vi phng truyn m. Xy ra trong mi trng cht lng, kh. ng vung gc vi phng truyn m. Xy ra trong mi trng rn. * Dng mt sng: Mt sng l mt cha nhng im (phn t) c cng trng thi dao ng ti mt thi im no - Sng cu: Khi ngun sng l 1 im

- Sng phng : Mt sng l nhng mt phng // vi nhau v vung gc tia sng. Khi cch xa ngun sng mt khong cch c nh th cc lp mt sng xem nh phng song song.

Tia mt sng

Sng tr khi ngun l mt ng, mt sng l mt tr

- Sng un: Lan truyn trong cc bn mng nh kt cu tng

Sng m c biu din di dng

Ptb =

Pmax 2

b. Cc i lng c trng ca sng m l: + Tn s: f (hz) S dao ng ca cc phn t thc hin trong mt 1giy K hiu: f (hz) =
c

Ti ngun cm th c nhng m thanh c tn s t 16 n 20.000 hz. Nhng m thanh c f < 16hz gi l h m. Ti ngun khng cm th c. Nhng m thanh c f > 20.000 hz gi l siu m. Ti ngi khng cm th c m thanh ny 3

+ Chu k: T(s) L s thi gian tnh bng giy hon thnh 1dao ng T=
1 (s) f

+ Bc sng (cm, m) L khong cch ngn nht gia 2 im c cng pha dao ng. Ti ngi cm th c nhng m thanh c bc sng = 1,7cm 20m =
C = C.T f

Vn tc truyn sng m: C(m/s). L c trng quan trng ca qu trnh truyn m . Khi mi trng khc nhau th tc truyn m cng khc nhau. Vn tc truyn sng m ph thuc vo mi trng & dng ca sng m lan truyn trong . V d: t = 00C => Vn tc truyn m trong khng kh l 330m/s. Trong nc C = 1440 m/s. Khi t = 200C. Ckhng kh = 343m/s Vn tc truyn m cn ph thuc cu trc ca vt liu V d: Cy n

Chiu dai Chiu ngang

chiu ngang

=> t cng hng tt nht

2. Cc n v c bn o m thanh theo h thp phn. a. Cng sut ca ngun m P(W): Cng sut ca ngun m l tng s nng lng do ngun bc x vo khng gian trong 1 n v thi gian

chiu di

b. p sut m: p[w/m2 ] Khi sng m ti 1 mt no , do cc phn t ca mi trng dao ng tc dng ln mt lc gy ra p sut m. p sut y l p sut d do sng m gy ra ngoi p sut kh quyn. p sut m c xc nh theo cng thc P = .C.v (i vi sng phng) Trong : [kg/m3]. Mt ca mi trng C [m/s]: Vn tc truyn m v [m/s]: Vn tc dao ng ca cc phn t p sut m l 1 i lng bin thin theo thi gian ti 1 im bt k no trong trng m. Tu vo thi im : (b nn => Pmax , b ko => Pmin ). Trong tnh ton ta tnh gi tr trung bnh: Ptb =
Pmax 2

Trong phm vi m nghe c, p sut m trong khong 2.10-4 2.102 bar chnh lch 106 ln. l phm vi rt rng (1 bar = 105N/m2 = 106 bar) c. m tr ca trng m: .C [kg/m2s] [kg/m3 ]: Mt mi trng C[m/s]: Vn tc truyn m d. Cng m: I[J/m2, W/m2]: L s nng lng m trong bnh i qua 1 n v din tch t vung gc vi phng truyn trong n v thi gian. I = p.v =
p2 .c

Trong khng gian h (sng m chy) cn gi l khng gian t do => cng m gim t l nghch vi bnh phng khong cch

Ir =

I 4r 2

Trong : Ir l cng m cch ngun bng 1 khong cch r . 5

e. Mt nng lng m: E[J/m3]. L s nng lng m cha trong 1 n v th tch ca mi trng. Trong sng m chy (ch truyn i khng c phn x tr li) th E=
I P2 = C SC 2

Mt nng lng m l mt i lng v hng v l 1 c trng rt quan trng trong trng m khi hng ca sng m khng bit. 3. Cc n v o m thanh theo thang lgart: Trong phm vi m thanh m tai ngi nghe c th cc n v trong h thp phn thay i trong phm vi rt ln t 106.1012 ln. V vy m tai ngi v cc dng c m hc rt kh phn bit, nh gi m thanh. Mt khc s thay i mt vi n v o trong h thp phn th tai ngi khng cm nhn c. V vy trong m hc ng dng ngi ta thng dng thanh lgart o m thanh. a. Mc cng m: LI (dB) Cm gic nghe to ca tai ngi i vi 1 m khng t l thun vi cng ca m . Khi cng m t I0 =>I th cm gic nghe to tng t l vi lg
I . Nu gi I l cng I0

m ang xt & I0 l cng m ca ngng nghe ca m tiu chun th: LI = 10lg

I (dB) I0

Vi m tiu chun :I0 = 10-12 W/cm2 v Id = 10-4 W/cm2 b. Mc p sut m: Lp (dB). T I =

P2 SC P (dB) P0

LP = 20lg

Vi m tiu chun P0 = 2.10-5 N/m2, Pd = 2.10 N/m2 c. Mc mt nng lng m: LE (dB) LE = 10lg
E (dB) E0

- Vi m tiu chun: E0 = 3.10-5 J/m3 , Ed = 3.10-3J/m3 Mc m - Ngng nghe: LI = 0 dB, LP = 0 - Ngng au tai LI = 130 dB, Lp = 140dB 6

- Mc m ca 1 s ngun thng gp: - Vn yn tnh - Ni to - Phng ha nhc disco 4. Ph m: - m thanh ch c 1 tn s gi l m n. Trn thc t ch c dng c duy nht l thanh la. - Phn ln cc ngun m trong thc t l m hn hp ca nhiu m vi nhiu tn s khc nhau gi l ph m. V vy khi gii bi ton v m thanh cn bit c c tnh tn s ca m, n cho bit s phn b ca mc p sut m theo tn s. thun tin trong m hc ngi ta chia phm vi tn s m nghe c thnh cc di tn s Mi di tn s c c trng bng cc tn s gii hn (f1 l gii hn di, f2 l gii hn trn). B rng di: f = f1 - f2 v ftb = f1f 2 Di 1octave (c ta): 125 250 500
f2 = 2 (hay l 1 bt trong m nhc) f1

: 20 30dB :(60 70)dB : 100dB

- Ting ni thm x xo (cch 1m) : 35dB

1000 2000 hz v 4000 hz

Thng c s dng khi nghin cu m hc phng khn gi v trong chng n. Di 1/3 octave
f2 3 f = 2 , Di na cta l 2 = 2 =1,4 f1 f1
500 1000 2000 hz

125 160 200 250 320 400

1 octave 1/3 octave

125

250

500

1000

hz

5. o m thanh a. o bng vt l sau chuyn v o cm gic fn ca tai ngi ta dng mch chuyn i A, B, C, D 7

A,B,C

A: Mc thp: 0 40dB B: Mc trung bnh: 41 70dB C: Mc cao: 71 120 dB D: Mc rt cao: > 120 dB M: Micro phn K: B khuych i (tng m) L : B lc tn s TG: My t ghi MH : mn hnh
PT L K K
TG MH

My phn tch m thanh theo tn s c th ghi li trn bng t hoc ghi li trn mn hnh. - Cc m thanh pht ra c m thanh n nh v khng n nh. m thanh n nh mc m bin thin khng qu 5 dB V d: 125 hz (1 octave) => 63dB 250 hz 500 hz 1. Phm vi m nghe thy - V tn s: f = 16hz 20.000 hz - V mc p sut m: Lp = 0 120 dB - Ngng nghe: Gii hn u tin m tai ngi cm th c m thanh. - Ngng chi tai: - Mc m ti thiu tai cm th 20 30dB => 61 dB => 59 dB

II. Cc c trng sinh l ca m thanh

2. cao ca m thanh: Ph thuc vo f: Xt dao ng ca 1 dy n

f0

2f0

3f0

+ Khi dao trn ton chiu di, tn s dao ng thp nht, m trm nht gi l m c bn. Tn s f0 gi l tn s c bn, quyt nh cao ca m thanh. Tn s f0 gi l tn s c bn, quyt nh cao ca m thanh. Tn s dao ng 2f0, 3f0 ... u gi l bi s ca tn s c bn, m ca chng lag ha m. Ha m cng nhiu, m nghe cng du dng. Nh vy ta c: + f thp + f cao 3. m sc: m sc ch sc thi ca m du dng hay th kch, thanh hay r, trong hay c. m sc ph thuc vo cu to ca sng m iu ha. Cu to ca sng m iu ha ph thuc s lng cc loi tn s, cng & s phn b chung quanh m c bn - Cng & mt ha m cho ta khi nim v m sc khc nhau. + m iu ch m cao hay thp, trn hay bng. m iu ch yu ph thuc vo tn s ca m: f cao => m cao, f thp => m cng trm. 4. Mc to, to: Mc to, to ca 1 m l sc mnh cm gic do m thanh gy nn trong tai ngi, n ph thuc vo p & tn s ca m. Tai ngi nhy cm vi m c f = 4000 hz & gim dn u 20 hz : 16 355hz : (1401 20.000) hz + f trung bnh : (356 1400) hz

a. Mc to: F n v o: Fn Cm gic to nh khi nghe m thanh ca tai ngi c nh gi mc to & xc nh theo phng php so snh gia m cn o vi m tiu chun. i vi m tiu chun, mc to c tr s bng mc p sut m (o dB). Mun bit mc to ca 1 m bt k phi so snh vi m tiu chun - Vi m tiu chun : Mc to ngng nghe l 0 Fn ngng chi tai l 120 Fn. - Cng 1 gi tr p sut m, m tn s cng cao => mc to cng ln. Bng phng php thc nghim ngi ta v c bn ng mc to
140 dB 120 100 80 60 40 20

Ngng chi tai 120 dB

Mc p sut m

Ngng nghe
hz
20 100 500 1000 5000 10.000

-20

b. to: S: n v Sn Khi so snh m ny to hn m kia bao nhiu ln ta dng khi nim " to" to l 1 thuc tnh ca thnh gic, cho php phn on tnh cht mnh yu ca m thanh. Mi lin h gia Sn & Fn nh sau: S = 20,1(F-40) Nh vy nu mc to ca 1 m = 40F => to ca m S = 1 Sn Khi mc to tng 10F th to tng gp 2 III. Mt s tnh ton m thanh Bi Ton 1: Tnh mc m ti 1 im cch ngun m 1 khong r (m)
LP N r1 LA A

10

LA = LP + 10lgF - 10lg - 20lgr Trong :

r 1000

F: H s nh hng ca ngun m : gc khi bc x ca ngun ly nh sau:

Khi ngun bc x c khng gian th = 4 -Bc x trn 1 mt phng th = 2. Bc x nm gn gc nh din th = , tam din = /2 F: H s c hng. Trong thc t ngun m bc x khng u theo cc hng. Tnh c hng c c trng bng h s c hng F = : h s ht m ca khng kh tra bng
f 63 125 250 500 1000 2000 4000 8000

Ph2 2 Ptb h

dB Km

0,7

1,5

12

24

48

r (m): khong cch t ngun n im A LP: Cng sut ngun m Bi Ton 2:

LA N r1 A r2 LB B

- Sng cu (ngun iem): LB = LA - 20lg

r2 (dB) r1

- Sng tr (ngun m ng): LB = LA - 10lg

r2 (dB) r1

11

Bi Ton 3: L = L1 + L

A
Trong : + L1: Mc m ca ngun m ln nht + L: S gia ca ngun m ,ph thuc vo hiu s L1 v L2; tra bng L 2 - L1 L
0 3 1 2,5 2 2 3 1,6 4 1,5 5 1,2 6 1 7 0,8 8 0,6 20 0

V d 1.

Nguon 1 co L1 = 70dB Nguon 2 co L2 = 71dB Nguon 3 co L3 = 69dB Nguon 4 co L4 = . 69dB

LA2-1 = 71 + 2,5 = 73,5 dB LA2-1-3 = 73,5 + 1,5 = 75 dB LA2-1-3-4 = 75 + 1 = 76 dB LA1-n = LA1 + 10 lgn dB V d 2: L1 = 90 dB Tnh L L132 = 92 + 0,8 L2 = 85dB L3 = 88 dB

12

CHNG 2: VT LIU & KHONG CCH HT M I. H s ht m Et = Efx + Eh Nu t = =

E fx => gi l h s phn x m thanh Et

E h => gi l h s ht m Et

Theo nh lut bo ton nng lng th + = 1. Nu = 0 => = 1 => vt liu ht m hon ton. Nu = 0 => = 1 => VL phn x m hon ton. Vi Ph : p sut o khong cch nht nh theo hng nht nh Phte : p sut m trung bnh theo mi hng khong cch
Et w

Ef Em

Ex

H s ht m 2 c trng cho kh nng ca vt liu v khong cch ht 1 phn m thanh ti. y chnh l c trng trng nht ca vt liu & khong cch, n quyt nh s hnh thnh trng m + H s ph thuc vo gc ti : Khi = 0 => ln nht, khi = 900 => nh nht. + H s ht m ph thuc vo tn s ca m ti (ft) + H s ph thuc vo tnh cht c l ca vt liu (trng lng ring, rng, cu trc) + H s ph thuc vo thng s ha hc. II. Mt s vt liu & khong cch ht m 1. Vt liu xp ht m a. Cu to: Gm vt liu xp rng, cc l rng thng nhau & thng ra mt ngoi ni sng m p vo. Cc khe rng an vo nhau trong vt liu, vch ca cc khe rng bng ct liu cng hoc n hi 13

o o o

o o

b. Nguyn tc lm vic: Khi sng m vi nng lng Et p vo, khng kh trong cc khe rng dao ng, nng lng m mt i chng li tc dng ca ma st v tnh nht ca khng kh dao ng gia cc l rng. Mt phn nng lng m xuyn qua vt liu kh nng ht m ca vt liu xp ph thuc vo xp, chiu dy v sc cn ca khng kh * xp ca vt liu l i lng khng th nguyn xp =
V cac l kh (khng k l kh ) Vcua mu vt liu

* Sc cn thi kh (sc cn khi thi 1 dng kh qua mu VL) r= Trong :

P N.S/cm4 v

P: Hiu s p sut trn 2 b mt ca mu VL (N/cm2) v: Vn tc dng kh thi qua khe rng (cm/s) : Chiu dy ca vt liu (cm) Nu r cng ln, kh nng ht m ca vt li cng nh.

* Chiu dy ca lp vt liu xp: trnh chi ph tha khi b tr cu to lp vt liu xp ht m ta phi xc nh chiu dy kinh t. Khi r < 10 Ns/cm4 th = Khi r 10 NS/cm4 => =
90 r 260 r

Nu vt liu xp t trc tip ln b mt phn x cng th: 80 < r < 160 NS/cm4 h s ht m ln nht. Nu pha sau lp vt liu xp c lp khng kh th: 40 < r < 80 NS/cm4 Trong thc t chiu dy cn thit, ngi ta xc nh cho sn cc bng. 14

Ch : i a s vt liu xp ht tt cc m thanh c tn s cao. 2. Cc tm dao ng (cng hng) ht m: + Cu to: gm 1 tm mng c th bng g dn ba, cttng t c nh trn h sn g. Pha sau tm mng l khe khng kh.

2 4

3
1. Tm mng 2. Sn g 3. Mt cng 4. Khe khng kh + Nguyn tc lm vic: Khi sng m p vo b mt ca kt cu. Di tc dng bin thin ca p sut m, tm mng b dao ng cng bc, do gy ra tn tht ma st trong ni b bn, nng lng m bin thnh c nng v nhit nng thng ni ma st khi tm mng dao ng. Khi f sng m ti f dao ng ca tm => xy ra hin tng cng hng v lc kh nng ht m ca vt liu ln nht. u im: Cu to n gin, gn nh bn lu, hp v sinh. Chng m v chng cc tc ng c hc tt. Hng hc d sa cha. Nhc im: Ch ht m tn s thp. 3.Kt cu ht m bng vt liu xp t sau tm c l. Cu to: Phc tp hn tm dao ng ht m gm 1 tm mng, trn c x rnh hay c l. Sau tm c l c dn 1 lp vt liu ma st lm tng s mt mt nng lng m (lp ma st c th l lp vi mng, vi thy tinh). Gia tm mng v lp vt liu xp l lp khng kh.

15

1. Tm mng c l 2. Lp vi mng 3. Khe khng kh 4. Lp vt liu xp 5. Mt tng cng Kt cu ny c kh nng lm vic nh tm dao ng ht m v d iu chnh c tnh tn s ht m. Kh nng ht m ca kt cu ph thuc vo s l v c tnh ca l c trn tm. * Nu din tch l c ln v s l c trn tm nhiu => kt cu lm vic nh tm vt liu xp ht m (T.e: Tm c l khng c nh hng n kh nng ht m ca kt cu. * Nu din tch l c nh v s l c t => kt cu lm vic nh tm dao ng ht m . Nu thay i din tch l c, chiu dy vt liu, khe h khng kh th kh nng ht m ca kt cu s thay i. Nh vy mun kt cu ht m tn s cao th din tch l c chim < 15% th kt cu ht m tn s thp. u im: D iu chnh kh nng ht m. Nhc im: Cu to phc tp 4. L cng hng ht m Cu to: N l th tch khng kh kn bi cc mt tng cng v thng vi bn ngoi qua 1 ci c di. Cu to c 2 phn + L: ng vai tr nh m khng kh cho phn khng kh ch c dao ng d dng c th hnh trn, vung, a gic. + C l: C chiu di nht nh, khng kh trong bng l thng vi khng kh trong phng qua ming l. Khi ca sng m ti ln hn 3 kch thc ca l th khng kh trong l c tc dng nh 1 l xo n hi. Ct khng kh trong c nh 1 pt tng khi lng m. Di tc 16

dng ca sng m ti, ct khng kh trong c dao ng lui ti nh 1 pt tng, khng kh trong l v khng thot ra c v th tch l ln hn c nhiu nn n c tc dng nh mt m n hi lm cho nng lng m mt i bin thnh c nng v nhit nng thng ni ma st khi khng kh trong c dao ng. Khi tn s m ti f dao ng ring ca l th hirnj tng cng hung xy ra => kh nng ht m ca l ln nht. Cc l cng hng th ny c dng t lu trong kin trc tng cng m vang trong cc nh th c. p dng nguyn tc ht m ny ngi ta ch to cc nanen cng hng. Mi mt l v th tch khng kh pha sau c coi nh 1 l cng hng. Kt cu ny ht m mnh nht nhng tn s nht nh.
1

1. Tm c l 2. Lp vi 3. Khe khng kh u im: Kt cu ny c h s ht m cao r tin d ch to. Nhc im: c tnh tn s ht m khng u

17

(tm uc l 2)

1(vai mong)

3 khung

nhn c h s ht m cao v u trong di rng tn s ngi ta lm kt cu cng hng bng nhiu lp c l t song song vi nhau (kt cu ht m kiu ny c thi cng cung vn ha v khoa hc Vacsava (Ba Lan) 5. Kt cu ht m n: L nhng kt cu c ch to c bit di dng tm ri, c dng hnh cu .... Hiu qu ht m ca kt cu ny c tng ln khi kch thc ca chng < hoc gn bng bc sng ca sng m ti nn gi l kt cu ht m nhiu x. Khi nghin cu cu to ca chm ht m ta thy: V lm bng tm kim loi, trong t vt liu xp vi = 12,5 25 mm v thng c treo nhng cao khc nhau trn nhng ngun n.
1. Bn c l

1. Bn c l 2. Lp vt liu xp 3. L xo treo Ch : Ngi v cc g trong phng, cc dng c trong nh u l nhng kt cu ht m n.

18

Chng 3: M 1.nh ngha:

HC PHNG KHN GI

I. Yu cu cht lng m hc i vi phng khn gi. Phng khn gi l mt phng kn, c the tich tng i ln, b gii hn bi cc b mt tng c tnh cht bit. C th dng lm hi trng, ging ng, biu din ca nhc, kch ni v c th ho nhc ... Vi hai chc nng nghe v xem. V mt vt l c th coi phng khn gi l he thng khng nhng chu s kch thch ca ngun m ma con thuc hien nhung giao dong rieng ngay c sau khi ngun m tt. 2. Phn loi: a.Theo c im ca m thanh: + Phng nghe trc tip + Phng nghe qua h thng in thanh (HTT) + Phng nghe trc tip + HTT b. Theo c im ca ngun m: + Nghe ting ni: R hay khng r + Nghe m nhc: Hay hoac khong hay + Nghe ting ni + m nhc: R + hay. 3. nh gi cht lng m hoc ca phng khn gi a.nh gi chat luong am hoc theo ch quan: Rt phc tp nn chia phng khn gi theo chc nng ca phng theo 2 loi: * Loi nghe ting ni: L ch yu hi trng, ging ng y cht lng m hc ca phng c nh gi qua r. Phong c coi l r tt khi ting ni hiu c d dng: Ngi ni khng b gin sc, ngi nghe khng b cng thng. r ph thuc vo nhiu yu t: + c im ca phng. + c im ca m pht ra + S ch ca ngi nghe. xc nh r ngi ta dng phng php thc nghim: chn 100 m tit v ngha, ri rc, c ln sn khu, ngi nghe ngi tt c cc v tr trong phng, ghi li cc m mnh nghe c (gi l r m tit)

19

 r m tit A =

S m tit nghe c x 100% S m tit oc

A 85% : Phng c r rt tt r cu 97% A = (75 84) % : Phng c r Tt r cu 95% A = 65 74 % : t r cu 90% A < 65 % Khng t. * Loi phng nghe m nhc: Nghe hay v to c cm xc. Vic nh gi rt kh khn v n ph thuc vo nhiu yu t ch quan ca ngi nghe vo ni dung v trnh biu din ca dn nhc. V vy mun nh gi chat luong am hoc ngi ta da vo 3 ch tiu: + Tnh phong ph ca m thanh trong phng + m thanh pht ra r rng v m sc khng i + S cn bng m vang ca cc nhm nhc c ti mi ch ngi trong phng. Vic nh gi chu quan cho php lt lun c chat luong am hoc ca phng nhng khng tm ra phng php thit k 1 phng c chat luong am hoc tt. a.nh gi cht lng m hc ca phng khn gi theo khch quan: C nhiu yu tt nh hng n chat luong am hoc ca phng khn gi nh kch thc, hnh dng ca phng, cc gii php kt cu, cch gia cng cc b mt trong phng v.v... Mt phng c chat luong am hoc tt nu tho mn cc yu cu sau: + C nng lng m trn mi ch ngi ca khn gi (mi ch ngi c r tt) + m vang ca phng phi ph hp vi mi kch thc ca phng v chc nng ca phng . + To c trng m thanh hon ton khuyt tn, trnh c cc hot ng su (ting di, hi t m...) + C mt cu trc thch hp v thi gian cng nh mc m gia m trc tip v m phn x. Tm li: Cht lng m hc ca phng khn gi c nh gi: a. r b. khoch tn ca trng m: ph thuc vo kh nng phn x khuyt tn m thanh cc b mt trong phng.

20

ha

hz

Mt phng c coi l c khuch tn l tng khi ti cc im trong phng o m thanh n t mi hng vi tn sut v cng nh nhau. Thi gian m vang thch hp. T(s)
Lp(dB) 80

Th tch phng Chc nng phng

C 3 c s l thuyt nghin cu trng m L thuyt sng: Cho php gii thch chnh
20
T(s)

xc bn cht vt l ca cc qu trnh m thanh xy ra trong phng. Tuy nhin qu trnh ny phc tp v kng knh. L thuyt thng k: Cho php l tng

t(s')

ho cc qu trnh vt l xy ra trong phng v coi nng lng m 1 im trong phng bng tng nng lng ca cc m phn x ti cc im v b qua tnh cht sng ca m thanh. - L thuyt m hnh hc: Theo l thuyt ny trng m c xt di dng tng cng ca cc tia m (sng m thay bng cc tia m). Cc tia m dng theo quy lut quang hnh hc cho php xc nh im ti ca m trn cc b mt ca phng. II. Thit k m hc theo nguyn l m hnh hc. 1. Nguyn l m hnh hc: Khi m thanh ti mt b mt c kch thc l a xy ra cc hin tng sau y: + Khi a >> (1,5 2) ln thi xy ra hin tng phn x nh hng.y l hin tng tt trong trng m Ngi ta li dng hin tng ny thit k cc phn x m b sung cho cc im xa ngun m. 21

+ Khi a Xy ra hin tng phn x khuch tn. y cng l hin tng tt trong trng m. + Khi a << Xy ra hin tng nhiu x m thanh. y l hin tng xu trong trng m loi b. Nguyn l m hnh hc ch c p dng khi a >> . a. Thit k b mt phn x m.
7 8m

Q Q

1,5m

N
3m

LBtt < 70 dB LAtt 70 dB

B A

N o

* iu kin thit k m hnh hc khi kch thc cc b mt a >> max = 17m f = 20 20.000hz
=
c f
.

Phn x nh hng khuch tn t mt cong li

V d: C 2 m ti mt phng .B mt c kch thc 3m; f1 = 100 hz; f2 = 1000 hz.Tinh xem m no c th phn x c i vi m f1 = 100 hz; Tinh bc sng 1=3,4m
1 =
340 = 3,4m . 100
3m

Khng c phn x v bc sng ca m ti > b mt (3m) 22

2 =

340 = 0,34m 1000

m f2 = 1000 hz mi c phn x * Ti nhng v tr xa ngun m, r thng b gim do cc nguyn nhn sau: + S ht m ca b mt. + S phn t mi trng ngy cng tng ln nng lng m chia nh trong qu trnh lan truyn. khc phc hin tng ny cn thit k nhng b mt phn x m tng bn, trn. c bit l phn trn, tng bn gn b mt phn x sn khu, kch thc 5 6m.
s'
m 0.5

Ngun m
Q

B s C D

Xa sn khu c th nh hn 2 3m. B mt phn x nn ly d ra 0,5m v mi pha. b. p dng nguyn l m hnh hc thit k hnh dng phng. + Hnh dng phng: + Hnh dng phng tt nu phng to c s phn b u n nng lng m c nng lng phn xa nghe r. + i mt bng hnh ch nht: m thanh phn b tng di u n .T l mt bng Rng / Di = 35 * Khu vc trng khng phn x pha trc nh nht. * Khi chiu rng phng ln cu trc m trc tip v m phn x ch ngi pha trc khng tt,d to thnh ting di. + Mt bng hnh thang: * Khu vc ngi nm ngoi gc nhn pha sn khu tng i nhiu, y tn s m cao yu, phng khn gi ln khu vc ny cng rng. 23
Hnh 2
( H .2 )

Mt bng hnh ch nht hnh -1

* Kt cu v thi cng hnh ch nht n gin. Nn mt bng hnh ch nht p dng cho quy m phng va v nh. khc phc gc nhn ngoi gc 450 trc sn khu, rt ngn c ly phn x ,th ng ci tin mt bng hnh ch nht thnh mt bng hnh qu chung + Mt bng hnh qut: Hiu qu m thanh ca loi mt bng ny ph thuc vo gc to thnh gia tng bn vi trc dc ca phng. Gc cng ln vng trng khng c phn x pha trc cng ln gc 220 tt nht = 100. * Loi mt bng ny tng sau tng i rng. trnh n iu, kin trc thng x l cong, khi ch t tm cong nm xa sau sn khu trnh tiu im m hoc ting di ri trn sn khu , c th x l khuch tn m trn mt tng ny. * c im ni bt ca loi mt bng ny l m bo gc nhn nm ngang tt. Loi mt bng ny cha nhiu khn gi nhng ch ngi lch tng i nhiu. - Do gc lch nn thi cng phc tp. - T u im v nhn v nghe, mt bng ny thng p dng cho nh ht ln v va. Gc cng ln cng cha nhiu khn gi nhng cht lng v m km. khc phc thiu st ny thng x l khuch tn trn 2 mt tng trn. (H.3) + Mt bng hnh lc gic:(H.5) L mt bng ci tin t mt bng hnh qut ct b gc lch sau. Trng m tng i u, tng cng c mc m cho khu vc ngi gia. (H.5) Na tng bn pha sau ngn. (H.6) Na tng bn pha sau di 24
Hnh 6 Hnh 5 Hnh 4 Hnh 3

* So vi mt bng hnh qut cng th tch, mt bng ny b c nhiu ch ngi lch, kt cu thi cng phc tp. * L loi mt bng c trng m tng i u. Thch hp vi phng ho nhc. i vi nh ht thch hp cho loi va v nh. + Mt bng hnh bu dc: (H.7) * Do tng cong nn m phn x men theo tng, to thnh tiu im m, m khng u. * Loi hnh ny ph bin cho nh ht ngoi nh (nht l nh ht c in). khc phc thiu st ny ngi ta to thnh nhng l x l thnh nhng mt cong li khuch tn m. * So vi mt bng hnh qut loi ny c u im ln v nhn, khng c ch lch v xa. Ton b ch ngi u c gc nhn tt. * Do u im v nhn v phong cch kin trc c o nn nhiu ngi thch dng. * C th x l na trc tng bn thng v thit k ct ng knh ln (50cm) to thnh li i dc tng sau tng khuch tn m. 2. Trnh cc hin tng xu v m hc: a. Hin tng ting di: m trc tip v m phn x n tai ngi c nhng khong chnh lch v thi gian nht nh. Nu khong chnh lch v thi gian ny nh hn khng gii hn th ting ni c tng cng thm v r tng thm. Nu khong chnh lch ln hn khong gii hn th s to thnh nhng ting di dn n cht lng m hc ca phng xu i. Khong gii hn ph thuc vo mc ch s dng phng v dng ca sng m. V d: i vi ting ni l 50ms, i vi m nhc l 100 200ms. * C th nhn bit nhng yu t gy ra hin tng ting di: 25
s s

Hnh 7

xung quanh tng, tng ngn v lan can ca cc l thit k nhng ph iu ln hoc

Mt ct

Mt bng

+ Nhng vng nh du trn mt ct v mt bng c th sinh ra hin tng ting di. +Ting di do hai mt tng song song c kh nng phn x cao,sng m s phn x trng lp. V th nn thit k 2 mt tng bn lch nhau mt t (ch cn gc nghing l 50 nn x l m khuch tn trn hai mt tng ny. + Tng sau d gy ting di. + Mt tng sau thng ln khi n iu ta x l cong d to tiu im m. trnh tiu im m, tm cong phi sau sn khu v nn x l khuch tn. (Hinh 9) trnh hin tng ting di phi thit k phn x m thanh tho mn iu kin: NA + 17 NO + OA t vt liu ht m H trn Chia nh b mt Hin tng m thanh sau khi thc hin qu trnh phn x trn nhng b mt cong lm c bn knh ln hng v pha ngun m. Ti tiu im m c cng rt ln lm cho trng m phn b khng u, m nghe gin on, m h. Mt cong lm trn trn nguy him nht khi bn knh cong bng chiu cao ca phng, lc tiu im m ri ng vo vng ch ngi ca khn gi. Nu r > 2h th tiu im m t nguy him. trnh tiu im m ta ch :
S O

Hnh 8

Hnh 9

b. Hin tng hi t m thanh:

s N I

a' a

26

h = r/2

h=r

h = 2r

Rt xu

Hi t

Khng thit k b mt cong lm c r ln hng v pha ngun m. Chia nh b mt cong lm thnh b cong li. Tng bn knh cong r > 2h hoc r <
h 2

c. m i men phng: Do tng cong lm nn m phn x thng i men tng, lm tng m khng u.
S

III. Thit k to tng m khuch tn: 1. nh hng ca trng m khuch tn n cht lng m thanh. Trng m khuch tn c nh hng rt ln n cht lng m thanh trong phng. khuch tn cng cao th m thanh nghe cng sinh ng v hp dn. Trng m khuch tn c ngha: To ra ng u ln v mc m cc ch ngi. Trng m khuch tn to s tng gim mc m ti cc ch ngi tng i u n, khng c tng v gim mnh. Lm cho m thanh trong phng tr thnh du dng, m cng. 2. Yu cu v trng m khuch tn: Phng c coi l c khuch tn cao, nu ti mi v tr ca phng p sut m gn nh nhau: LA = LB = LC ng u mc m. * Ti 1 v tr m phn x n t nhiu hng vi xc sut nh nhau v m n tip nhanh sau m kia. * Yu cu khc nhau i vi phng khn gi c chc nng khc nhau. * Yu cu cao nht v kh nng khuch tn l phng ho nhc. * phng nghe ting ni yu cu thp hn. * xc nh tnh khuch tn ca ngun m o mc m cc v tr khc nhau

7979

76 76 76

78 78

78 77

80

Phn b m thanh trong 1 nh th

77 76
27

3.Cc bin Php to trng m khuch tn: a. Phn chia cc b mt theo cu to chu k. Cc yu t hnh tr, lng tr khuch tn m tn s trung v cao c hiu qu tt . + Cc yu t gc vung khuch tn m tn s thp tt. Khuch tn m trong di tn s rng s c hiu qu tt khi cc yu t ny trn cc b mt tng v trn > 2m v su hn mt vi cm. + To ra nhng b mt trong phng c kch thc xp x bc sng ca sng m a . i vi m hc phng f = 100 400 hz = 1,36 3,4 + Khi chn kch thc ca b mt phn chia nu ly nh qu (di vi chc cm) th khng c ngha trong vic to trng m khuch tn. + Kch thc a, B, d ly theo biu . + Kch thc b mt thay i theo 2 chiu khng gian, 3 chiu khng gian.
Ht m ln

Phn x m nh

b. B tr vt liu ht m: B tr vt liu c h s m khc nhau trn cc b mt lun phin. Thng thng l cc tng bn hoc cc mng phn tn trong phng. Trong mt phng th vic b tr vt liu ht m ri rc khuch tn m thanh tt hn vic b tr vt liu ht m tp trung. I. Thit k phng khn gi theo thi gian m vang: 1. m vang: Hin tng m thanh cn ngn di khi ngun m ngng tc dng gi l m vang. Theo quan im sng (m vt l) th m vang l qu trnh tt dn ca nhng dao ng cn d ca cc phn t khng kh trong phng khi ngun m ngng tc dng. Qu trnh ny l tng hp v s nhng dao ng t do ca cc phn t khng kh trong phng.

28

2.Thi gian m vang: T(s). Xt vic b sung nng lng m im A trong phng. Khi ngun m S pht ra A nhn c m trc tip SA v nng lng m

rf1

rf2

A bt u tng ln theo thi gian khi n nhn cc phn x m rf1 < rf2 < rf3 ... n mt lc no ngun m vn pht ra m thanh nhng nng lng m A khng tng na t c s cn bng: EA = const. Nu tt ngun m lc ny th m trc tip tt trc, sau n cc m phn x nng lng m A gim. Qu trnh thu nhn m thanh trong phng chia lm 3 giai on: +Giai on 1: Giai on tng nng lng m do nng lng m c b sung lin tip t cc phn x xy ra nhanh. +Giai on 2: Giai on nng lng m trong phng t trng thi n nh. +Giai on 3: Giai on nng lng m b gim i (xy ra chm hn lc tng). nh ngha: Thi gian m vang l thi gian cn thit mt nng lng m gim i 106 ln hay mc nng lng m gim i 60dB so vi tr s n nh trong qu trnh tt dn t do ca n khi ngun m ngng tc dng. ngha: + V mt vt l: T cho bit tc tt ca m thanh trong phng. + V mt cm gic nghe m: T ngn nghe r nhng m thanh kh khan, khng tt cho phng nghe m nhc. Nu T di th mc che lp ln m thanh nghe khng r, nhng m nghe m v du dng. Rt tt cho phng nghe m nhc nhng khng tt cho phng ting ni. y l 1 yu t quan trng nh gi cht lng m thanh trong phng. 2. Cc yu t nh hng n T: C nhiu yu t nh hng n thi gian m vang: a. Hnh dng, th tch ca phng V(m3). b. c im ht m ca phng: 29
L* T t(s) L0 Lp(dB)
E* T t(s) E E(J/m3)

E0 = 106 E

06dB

o S b tr vt liu ht m o Lng ht m ca phng A(m3) c. Tn s ca m thanh. d. Chc ng ca phng. 3. Cng thc xc nh thi gian m vang: a. Cng thc ca Sabin: Tc gi da vo hai gi thit thnh lp pht trin m vang. + trong phng, m thanh pht ra cho n lc t c trng thi n nh, nng lng m thanh mi im trong phng u nh nhau (trng m khuyt tn) + Sau khi ngun m ngng pht nng lng m tt dn u n (trng m hon ton khuyt tn)
T=
A Stg3

0,16V 0,161V .( s) . (s) = A S .

vi Tb =

Khi V tng T tng Khi A gim T tng

Vi

V (m3): A (m3):
0,16V (s) S ln(1 tb )

Th tch ca phng Lng ht m ca phng tb > 0,2

b. Cng thc ca Eyring:

T=

Trong : a. S: Tng din tch cc mt bng trong phng khi phng c V > 2000m3 v tn s cao th phi k thm lng ht m ca k2 khi : T =
v 0,16 A + 4mv

(1)
(2)

T=

0,16V S ln(1 2tb) + 4mv

Trong : * m l h s ht m ca k2. A = A c nh + A thay i + A ph * A: Tng lng ht m 30

* AC: Lng ht m c nh (trn, tng...) AC =

i.si
=1

[ m2]

* AT: Lng ht m thay i trong phng AT = an . Nu + ag . Ng b. an: Lng ht m ca mt ngi ngi c. Nu: s ngi c mt trong phng d. ag: Lng ht m ca mt gh. e. Ng: S gh khng c ngi ngi. f. Aph: Lng ht m ph do c khe h cc l n v do s dao ng ca kt cu. * Khi s dng phng trnh m vang ta cn ch v khng gian ngu hp. l nhng khn ggian thng sut nhau nhng ln khc nhau v chc nng m hc cng khc nhau v ni vi nhau bng mt ca ln.

b
- Trong khng gian ngu hp do th tch, vt liu ca cc khng gian khng ging nhau nn phi tnh ring. + i vi phng khn gi v sn khu khi tnh thi gian m vang cho phng khn gi ly h s ht m ca ming sn khu thay th cho s tn ti ca sn khu. + i vi khng gian chnh ca phng khn gi vi khng gian di ban cng th Nu b > 2h ta phi phn thnh hai khng gian ring bit v ly h s ht m ca ming ban cng thay cho s tn ti ca ban cng. Nu b 2h th coi nh mt khng gian tnh 5. Thi gian m vang ti u: Ttn (1) a. Thi gian m vang (T) c ngha: 31

Cho bit tc tt ca m thanh trong phng. L i lng vt l c th tnh ton c, c mi lin h vi cc thng s V, A Gip cho vic camr nhn, nh gi cht lng m thanh phng. \ Nu T ngn qu m thanh nh Nu T di qu m km r Nh vy s tn ti mt ch s T sao cho r khng b gim m m nghe vn du dng. mt khc tr s cng khng ging nhau i vi tng loi phng v V ca chng
CLAT du dng

ca phng

Ttn Ttn ph thuc vo nhiu yu t: +Ph thuc vo V (m3) ca phng. +Ph thuc vo chc nng ca phng. +Ph thuc vo tn s ca m thanh.

T(s)

b. Theo cng thc kinh nghim ca Clavil. Ttn500 = K.lg.V trong : k l h s ph thuc vo chc nng ca phng.
Ttn500

2,2 2 1,8 1,6 1,4 1,2 1 0,8

0,6

2 3 4 5 6
V

1. 2. 3. 4. 5. 6.

Nhc gi ng Ho nhc Kch m nhc Chiu phim Ging ng

32

Phng ca nhc k = 0,41 Phng kch ni k = 0,36` Phng chiu phim, g k = 0,29

hay tra Ttn500 bng biu . * Tinh Tftn = R. Ttn500 Ch : Khi V > 2000 m3 tc tt ph thuc vo V khng ng k.Theo kinh nghim ta ly tr s Ttn = 1,48s (nhc hin i); Ttn= 1,54s (nhc c in); Ttn = 2,07s (lng mn tr tnh); Ttn =1,7 (chung cho tt c cc loi m nhc); V< 300 m3 Ttn = 1s

1,6 1,4 1,2 1 0,8 100 500 1000 2000 f

Vi R hiu chnh theo biu Nu f 500hz R = 1 i vi phng V nh ly vng gch cho di. Nu phng V ln th ly vng gch cho trn hay xc nh R theo bng f (hz) R 125 1,4 500 1000 2000 1,1 1 1

6. Thit k phng m bo m vang. a. Yu cu cn thit k: Tpf = Tftn 10% + i vi phng khn gi yu cu cht lng cao th tnh cho 6 gii tn s: 125, 250, 500, 1000,... 4000 + i vi phng khn gi yu cu cht lng trung bnh th tnh cho 3 gii tn s T125tn , T500tn , T2000tn. + i vi phng nghe ting ni Ttn 500hz

33

Ttn T
- 10% +10%

125

500

1000

2000

hz

Khi lng khn gi trong phong thay i th lng ht m thanh trong phong cng thay i theo t lm thay i thi gian m vang ca phng ngi ta phi tnh cc mc cha thng dng nht (100% v 75%). + i vi cc phng yu cu cht lng cao, ngi ta c gng gim thay i lng ht m bng cch s dng cc gh c h s ht m gn bng ca ngi c.Cc bc thit k. Bc 1: + Xc nh thi gian Ttn500 cn c vo khi tch v chc ng ca phng + Xc nh thi gian: = R.Ttn500 + Lp biu : Bc 2: + Xc nh h s ht m trung bnh(tb)theo cc tn s khc nhau
ln(1 tb ) = 0,16V tb Ttnf .S

Ttnf 10%

Bc 3:

+ Tnh lng ht m ca phng

f f = A f Atd = Ayc = a n N n + Q y .N g Xc nh: Acd

Bc 4: B tr trang m cho phng khn gi Phi la chn v b tr vt liu ht m sao cho lng ht m gn bng lng ht m yu cu.
Trn phn x

K/T m

ht m

34

+Trn cc mng tng, trn gn ngun m lng b tr vt liu c cng cao v c thit k theonguyn l m hnh hc. Nn cu to c hnh li trong phng. + cc phn trn cui phng cn b tr cc vt liu ht m + Tng hu c th gy ra cc hin tng xu nn phi b tr cc vt liu ht m mnh v ng u. + Lng ht m c nh yu cu c b tr 2 tng bn theo nguyen tc to cc di ht m v phn m sen k nhau nhm t n khuych tn m n nh Bc 5: Kim tra. + Xc nh lng ht m tnh ton ca phng thit k: Atkf Atkf = Acf + Atf + Xc nh thi gain m vang thit kTtkf v so sng n vi Ttnf 10% Nu khng m bo th chng ta phi thay i vt liu ht m v thay i din tch ht m.
Thiu

Tha

Bc 6: Hiu chnh cng trnh. + o c, kim tra. + Hiu chnh, b tr vt liu ht m

500Hz

V d: Tnh tng lng ht m, la chn v b tr vt liu ht m cho ging ng 500 ch ngi. cho bit V= 3240m3. Kch thc cao x rng x dai = 9.15.24 (m) Tng din tch tt c cc b mt trong phng S = 1389 (m2). Phng khng c cc khe trng phc tp, b qua lng ht m b sung. GII: 1. Tnh Ttn500 = K.lgV 0,29.lg3240 = 1,02s. ging ng yu cu r l ch yu tc R = 1. thi gian m vang tt nht ca cc tn s u bng nhau Ttn500 = Ttn125 = Ttn2000 . 2. Tnh tnh h s ht m trung bnh ca cc tn s. + i vi cc tn s 125 v 500 hz dng cng thc:
T= 0,16V 0,16.3240 = S ln(1 tb ) 1389 ln(1 tb )

35

Thay Ttn500 = Ttn125 = 1,02 vo ta c 1,02 =

0,16.3240 500 125 tb = tb = 0,31 1389 ln(1 tb )

+ i vi f = 2000hz ta dng cng thc:

T= 0,16V S ln(1 tb ) + 4mV

Trong m l h s ht m ca khng kh 20oC v m = 80% Thay s vo ta c

1,02 = 0,16.2340 tb = 0,28 1389. ln(1 tb ) + 4.0,0025.3240

2.Tnh lng ht m ca phng. + i vi f = 125 &500 hz ta c: A125 =S.tb125 1389.028 0,31 = 435 m2 A500 =S.tb500 1389.028 0,31 = 435 m2. i vi tn s 2000hz ta c: A2000 = S.tb2000 = 1389.0.28 = 392m2 3. Tnh lng ht m thay i. Gh ngi trong giang ng l gh da bng g dn i tng ht m 125Hz Gh bng g dn Hc sinh ngi trn gh 0,07 0,2 H s ht m 500Hz 0,081 0,31 2000Hz 0,082 0,41

i vi tn s 500hz. xc nh Atd vi 4 trng hp c mt ca hc sinh 0%, 50%, 70% v 100% tng ng vi 0, 340, 480, v 650ngi. i vi f = 125 v 2000hz xc nh Atd khi 70% hc sinh c mt. Atd ca tn s 500hz. i tng ht m N Gh da g dn Hc sinh ngi trn gh Atd ca n i v gh 0,081 0,31
A 500 td = N. td

0% 48,6 0 48,6

50% 24,2 92,6 116,8

70% 14,5 130 144,5

100% 0 186 186 36

Atd ca f = 125,500 v 2000 khi 70% h c sinh c mt i tng ht m S lng i tng N Gh da g dn Hc sinh ngi trn gh Atd ca ngi v gh sung) + i vi tn s 125hz.
125 2 A125 A125 cd = A td = 435 89,6 = 338,4m

125 180 420 0,07 0,2 96,6 N 12,6 84

500 N

2000 0,082 0,41 186,8 N 14,8 172

0,081 14,5 0,31 144,5 130

4. Tnh lng ht m c nh Ac khi 70% hc sinh c mt (b qua lng ht m b

+ i vi f = 500hz
500 2 A 500 A 500 cd = A td = 435 144,5 = 290,5m

+ i vi f = 2000hz
2000 A cd = A 2000 A 2000 = 392 186,8 = 205,2m 2 td

5. chn vt liu v b tr trang m BNG CHN VT LIU V B TR TRANG M

Vt liu v khong cch ht m Va vi trn li G vn 1cm, y di sn g 5cm G vn 1cm, y trn sn g 4cm Trt va qut sn phn x m dn trn Tm nhm 1cm, cch 5 Tng 2 bn trn tng cm, x l khuyt tn m, phn trn tng bo v 226 0,3 67,8 0,1 22,6 0,04 9 Din tch m2 200 240 118 66 125hz 500hz 2000hz

STT 1 2 3 4

B mt Trn pha trc Trn sau Tng pha trc Tng bo v

0,04 0,3 0,18 0,01

S
8 72 21,24 0,66

0,06 0,2 0,19 0,02

S
12 48 22,4 1,32

0,04 0,1 0,12 0,02

S
8 24 14,16 1,32

37

Tng sau bng en Tng hu Sn li i Bc ging Ca s Ca i Ca thng gi L n

G dn 1cm ng trn sng g cch tng 5cm Tm rm p trn sn g Tri thm cao su dy 5mm Tri thm cao su dy 5mm M hon ton Ca knh ng kn l trng c song st L trng Ac tng hp 58,9 120 45,8 140 30,3 11,4 1 0,37 0,04 0,04 0,9 0,35 0,5 0,25 21,8 4,8 1,83 12,5 11,21 5,7 0,25 0,30 7 0,08 0,08 0,9 0,18 0,5 0,25 38,6 9,6 3,6 12,5 5,45 5,7 0,25 0,10 8 0,03 0,03 0,9 0,07 0,5 0,25 6,25 3,6 1,37 125 2,12 5,7 0,25 93,1 0,3 27,93 0,2 18,8 0,1 9,31

7 8 9 10 11 12 13

368,21

313,29

210,07

7. Kim tra sai s:

A 125 cd = A 500 cd = 368,21 345,5 .100% = 8% < 10% 345,5 313,29 290,5 .100% = 8% < 10% 290,5

Kt lun: sai s nm trong gii hn cho php vt liu v khong cch ht m b tr nh vy l t yu cu. V. nh hng ca cu trc m phn x u tin n r. 1. r v cc yu t nh hng: r ph thuc vo mc n trong phng

KN: h s gim r do mc n trong phng gy ra. Thng mc n khng qu (3540)dB -

Thi gian m vang T h s KT Hnh dng kch thc ca phng: KS Cng sut m ca ngun m: KP

r = 96.KN.KT.KS.KP.% Trong thit k la chn cc gii php kin trc hp l nn KS = 1 v tham kho bng sau: 38

Mt bng phng hnh qut, hnh ch nht KS = 1 Phng ln, c tng + trn lm KS = 0,9 Phng b, trng m bng khong cch phn x m: KS = 1,06.

Kp: H s gim r o mc m trong phng gy ra ly theo biu :

1 0,8 0,6 0,4 20

KP

1 0,8 0,6 0,4 0,2

80 100 120

KT
1 0,8 0,4 KN

40 60

0,2 1

0,2

Mc p sut m a

Thi gian m vang b

Mc n c

KT: H s gim r do thi gian m vang trong phng (b) KN: H s gim r do mc n trong phng (c) - Cu trc m phn x u tin nh hng n r chia lm 2 giai on: + Giai on 1: bao gm tt c cc phn x n sau 50ms to cm gic m vang nhng gim r nng lng m ny c ch. i vi phn nng lng m c ch khng ch tng nng lng ca chng c nh hng n cu trc v thi gian v mc cng nh hng n cht lng m ca phng.

= 1.5 2 = 2dB

fx1

5 10 5

fx2

fx3

m trc tip

m trc tip

20 30 15
Cho m nhc

t(ms)

10 15

t(ms)

Cho ting ni

Cu trc tt nht khi nghe ting ni ca m phn x u tin (Q) Cu trc phn x u tin khi nghe m nhc.

= 1.5 2dB = 2dB

L p (dB)

fx1 fx2 fx3

39

2. Cc bin php tng cng r: Tng cng nng lng m trc tip to iu kin m trc tip truyn tt nht n tai ngi nghe + Tng dc ca sn. + Chn hnh dng phng hp l. + Ch tnh nh hng ca ngun m. Nu T di lm gim T bng cch t vt liu ht m iu chnh thi gian m vang. C nhng bin php chng n trong phng. To nhng b mt phn x gn sn khu a phn x m ra ch ngi cui phng.

40

CHNG IV: CHNG TING N TRONG THNH PH I. Cc ngun n & phng php nh gi Gia ting n & m thanh cn nghe khng c g khc nhau v bn cht vt l nhng v kha cnh tm l & sinh l c khc nhau. Ting n gy ra nhng nh hng bt li v tm sinh l 1. Phn loi ting n: a. Theo ng lan truyn: - Ting n khng kh: l nhng ting n lan truyn trong khng kh - Ting n do va chm: L do nhng vt th va chm vo kt cu gy ra & c lan truyn theo kt cu - Ting n kt cu: L nhng ting n theo kt cu nh ca. V ngun gc c th l do khng kh hay do va chm b. Theo thi gian tc dng: - Ting n n nh: L ting n c mc thay i khng qu 5dB. Ting n cc //// - Ting n khng n nh: L ting n c mc thay i vt qu 5 dB (ting n giao thng) - Xung: Ting n pht ra trong thi gian khng qu 1s. Thng c cng rt cao (ting n khi ng c ban u lm vic) c. Theo tn s: Ting n f thp 300 hz f cao: f = 300 800 hz - f cao : f > 800 hz d. Theo v tr tng i ca ngun. -Ting n ngoi l nhng ting n t pha ngoi tc dng vo trong - Ting n trong: L ting n do chnh con ngi & thit b to ra bn trong cng trnh 2. Phng php nh gi a. Ting n n nh: Sinh ra t cc trm bin th, cc my mc TB - Tng mc n: L, dBA - nh gi theo tn s Lf(dB): 63 8000hz (o theo di 1/3 octa & 1 cta) b. Ting n khng n nh (ting n giao thng vn ti) - Mc n tng ng Ltd Ltd = 10lg (
1 f i .10 0,1Li ) dB(A) 100

Trong : thi gian kho st tnh bng giy. Thng o trong 1800s (30 pht) 41

fi: Thi gian tc dng ca mc n di th i: tnh bng s % ca tng thi gian tc dng. Li: Mc m trung bnh ca di th i Mc n tng ng l 1 mc n nh dng thay th cho tc ng khng n nh ca ngun n hay c th dng cng thc TN LA7 = LA7 + D vi D = D1 + D2 + D3 + D4 Vi D1, D2, D3, D4 tra bng: D1 = 1 dB khi xe ti & khch 60%, D1 = 1dB. Tc 40km/h. L'A7: Mc m tng ng ca dng xe cch trc ng 7,5m ca on ng thng v phng ca dng xe c 60% xe ti v xe khch, tc d 40km/h ly theo bng. Cng d dng xe Mc m tnh ton 40% 68 60% 69 100% 70 A

V khi dng cng thc: LA7 = 46 + 11,8lgN + D D3 = +1dB khi dc khng bng phng;
D4 = +3dB khi c mt ca tu in N l mt dng xe (xe/h).

V mt sinh hc ngi ta coi n tc ng tng ng bn con ngi nh tc ng khng n nh. nh gi ting n: o mc m thanh theo dng tn s ti a theo dB. Phm vi t 63 8000hz hoc nh gi mc m theo dB (A). II. nh hng ca ting n. Tnh cht ting n cho php. 1. nh hng ca ting n: a. nh hng n c quan thnh gic: Gim nhy cm Lm cho ngng nghe tng B nng tai, b ic. b. nh hng n h thn kinh: Gy ra s c ch. Gim s tp trung suy ngh gy ra nhng sao lng kh chu. Bc bi, au u chng mt. nh hng n gic ng.

42

V d: Khi LA = 35dB sau 15' ng say khi ting n tng ln 50dB sau 1h mi ng. Ting n lm gim cht lng cuc sng. c.nh hng h tiu ho: Chnh ting n l nguyn nhn gy ra bnh vim lot d dy. Cn coi ting n l loi hnh gy ra nhim mi trng v bo v con ngi khi tc ng c h cn c tnh cht mc n cho php. 2. Tiu chun ting n: m bo iu kin v sinh, iu kin lm vic ca con ngi th ngi ta a ra mc n cho php. Mc n cho php khng phi l mc n tin nghi. Theo iu kin v sinh: * Mc n cho php l mc n di tc dng ko di ca n khng gy ra nhng bin i phc tp trong cc h thng v b my ca c th con ngi. Nu mc n thc t nh hn mc n cho php th khng gy nn nhng bin i xu v mt sinh l v vn m bo c iu kin lm vic v ngh ngi. i vi mi nc tu theo iu kin kinh t ku thut, chc nng ca cng trnh m ngi ta a ra mc n cho php khc nhau: Vit Nam: + i vi nh :
- Trong phng: - m: 35dB - Ngy 50dB - Ngoi: - m: 40dB - Ngy 55dB

+ i vi ging ng: 40dB + Trong cc vn phng: 50dB. III. Chng ting n thnh ph 3.1 Phn loi ting n: 1. Ting n giao thng vn ti: Ting n trong thnh ph ch yu l do ting n do giao thng vn ti gy ra chim t (60 80)% a. c im ting n ca giao thng vn ti * Mc n ca giao thng vn ti c coi l mc n chung ca dng xe chy trn ng gy ra (mc n tng cng ca nhiu xe). Mc n ny ph thuc: + Cng xe: S xe/h + Thnh phn cc loi xe ( xe tair, xe con, xe my...) + Vn tc xe (Km/h) + c im ca ng + c dim ca cng trnh hai bn dng 43

* Mc n ny thay di v ting n GTVT khng phi l ting n n nh b. nh gi mc n GTVT thng qua mt mc n khc tng ng Lt Mc n tng ng ca mt ngun khng n nh thc cht l mt mc n n nh cng gy nh hng ti con ngi nh ngun gy ting n chng ta ang kho st Ch s tnh ton mc n tng ng ca mt dng xe thng c kho sat bng phng php thng k ttrn c o mc n ti mt im c th thi gian kho st 30 pht trong thi im cao im

7,5m

2. Ting n trong cng nghip. Ting n c kh Ting n va chm Ting n kh ng

3. Bin php phng chng ting n. 1) Bin php quy hoch kin trc chng ting n ng ph v ting n cng nghip c hiu qu th phi s dng tng hp cc bin php quy hoch v kin trc a). Quy hoch vng - Khu n: 80dB - Khu : 60dB - Khu yn tnh: 50dB Gia cc vng ny phi c vng m v b tr hp l v chia thnh ph ra lm 4 khu vc theo n: Vng 1: Vng cng nghip(n nht thnh ph 80 n 90dB) Vung2: Trung tm cng cng 70 n 80dB. B tr ch ba, ca hng, nh ga, bn xe. Vng 3: Vng nh khu dn c; ni tng i yn tnh ca thnh ph Vng 4: y l vng yn tnh nht ca hnh ph: 50dB ( b tr bnh vin, vin nghin cu, Phng thu m)

44

Trong khi quy hoch cn ch n hng gi - Hng gi nh hng n s lan truyn m ngoi tri(Cng chiu m lan truyn nhanh hn xa hn) B tr nh my khu cng nghip nn b tr cui hng gi. b). Quy hoch giao thng: - Lp mng li giao thng hp l - S dng bin php quy hoch chng tin n trn ton thnh ph Cao tc Quc l (Ti nng) Ngun n: C dng xe --> ngun ng khi khong cch gia cc xe S >20m Tng xe --> ngun im khi khong cch gia cc xe S> 200m Trng hp trung gian --> ngun dy, khi Khong cch gia cc xe 20 S 200ngun dy khong cch gia cc xe tnh nh sau: S = 1000 V/N (m) trong : chiu. 2. Bin php k thut: a. S dng di t cch ly: * Ngun dy: Khi r2 s/2 th L = LA - LB = V (Km/h) tc chuyn ng trung bnh ca xe.\ N cng xe (xe/h). s lng xe chy trn ng theo c hai ng thnh ph (Ti nh, xe khch, xe c nhn) ng i b Xe p

(24 lg s 30,2)(24 lg r2 20,3)

24 lg s 27,8

Khi r2 > s/2 th L = LA - LB = (15lg5r2 - 33). i vi ngun im: gim ting n L

r2 = 7,5m

r2
45

L = LA - LB = kr20lg lgz2 =

rz ru

(dB) vi ku = 1,5

LA LB + k r lg ku 20

* i vi ngun ng: gim ting n L: L = LA - LB = kn . 10lg lgr2 =

r2 (dB) ru

L A LB + k10 lg ru k10

kn = 0,75

k: H s k n s ht m ca mt ng: i vi m mt trn: kn = 1 Mt t ph nha ng: kn = 0,9 Mt t trng c: kn = 1,1.

b. S cc bin php cy xanh chng n:

Cy xanh trng gin on
r2

A r1
* Cy xanh lp y khong trng Ngun im: L = LA - LB = Kz20lg
r2 ru

B B1 A1 B2 A2 B3 r2

Ngun ng: L = LA - LB = Kz 10lg

r2 ru

Vi Kz = 1,5 vi lp cy xanh trng xen k, vm l rng, c cy thp trng xung quanh Kz = 1,2 => lp cy xanh mang tnh cht cng vin rng vm l trung bnh, c cy thp xung quanh

46

*Di cy tn l rng di gc cy c cy bi thp di tn l

5n

- Tc dng: - H thp ting n - C s phn x m mi dy cy - Do s ht m v phn x m ca tn l. Ngun im: L = LA - LB = ku 20lg

r2 n + 1,5n + i =1 Bi ru
r2 n + 1,5n + i =1 Bi ru

Ngun ng: L = LA - LB = kn10lg Trong : n: S lng cc dy cy 1,5: Do phn x mi dy cy gim Bi (m) b rng ca dy cy th i

: H s h thp mc m (dB/m) tra bng 6-3. V d: Rng l rm: = 0,12 0,17 Rng cy dy c, vm l rm: = 0,25 0,35. Ngun dy: Khi r2 < S/2: L = LA + LB = Kn (24 lg S 30,2)(24 lg r2 20,3) + 1,5n + B i
24 lg S 27,5

S: khong cch gia cc xe: S = 1000

V (m) N
n

Khi r2 > S/2: L = LA - LB = Kn(15lgSr2 - 33,3) + 1,5n + B i

1

c. S dng mn chn ting n

b
86 7 . 0 68 7

3 75 . 0 12 5

Vt liu ht m

47

Gim t 5 20dB Khi lan truyn sng m s hnh thnh sau tng chn mt vng bng m. Trong vng bng m, sng m khng b loi tr hon ton do tc dng nhiu x ca sng m cc bin ca tng chn

lT
Lng sng m nhiu x sau tng chn ph thuc vo kch thc ca tng chn (H) v chiu di bc sng ca sng m ti. Cng mt tng chn cng ln vng bng m cng hp. Chiu di vng bng m bng: lT =
H2 ( m) 4

48

Chng V: Cch m cho cc kt cu

I. nh gi kh nng cch m ca kt cu 1. Cch m khng kh C 2 phng. Phng I c mc n ln hn phng II. Sng m t ngun bc x vo khng kh v ti trn khong cch ngn cch kch thc kt cu dao ng theo tn s ca sng m. Nh vy kt cu ngn cch tr thnh ngun m mi bc x sng m vo phng II. Khi sng m ti trn b mt kt cu th s cng bc khong cch ny dao ng ng thi c 1 b phn s phn x vo khng kh & 1 b phn khc s xuyn qua kt cu. H s xuyn m T0 =
Ex Et
Et
II I 3

Nu gi R l kh nng cch m th:

E 1 R = 10lg (dB) = 10lg t T0 Ex

Ef

Em

Ex

T: Xc nh bng TN Thc t lng cch m ca kt cu c xc nh bng cng thc: R = L1 - L2 + 10lg

S' (dB) A

Trong : * L1: Mc p sut m ca phng c mc m cao * L2 : Mc p sut ca phng c mc m thp A = iSi: Lng ht m ca phng cch ly (II) S'(m2): Din tch ca b mt ngn cch (3) 2. Cch m va chm: Dng my o mc m trong phng di sn khi ngun m va chm tiu chun tc dng trn sn. My va chm tiu chun, c 5 ba, mi ba nng 500g cho ri t do trn mt sn vi tc 10 ba trn 1s. T ta tnh c mc p sut m va chm quy i di sau: Lv = LII - 10lg
A0 (dB) A
II
100

40mm 500g

LII: Mc m trong bnh o phng di sn cc tn s gi tr LII cng nh th sn cch m cng tt. 49

Lng 10lg

A0 l lng cch m tng thm do tc dng ht m ca phng. A

A0: Lng ht m tiu chun A0 = 10m2 A: Lng ht m ca phng di sn 3. Qua thc nghim ta thy rng, sn ton khi & sn rng nu ch c lp chu lc vi lp mt lm sch th khng ngn cch ting n va chm. Do ngn cch ting n v chm thng x l 1 lp m n hi trn mt sn. Nh lp m ny, lng cch m ca sn s c tng thm. II. Tiu chun cch m Phm vi tn s f = 100 3200 hz theo di tn s 1/3 c ta. Ch s cch m khng kh c gi l CK 1. Kt cu ngn cch trong phng cch m khng c truyn m gin tip. 2. Kt cu cch m thc t c truyn m gin tip ng tiu chun cch m khng kh theo ISO. Khi R kt cu cch m tt ch s cch m va chm l CV. Ch s cch m khng kh l CK. l ch s nh gi cch m khng kh & cch
Sz 50 60

R(dB)

lz
Mtt

40

Mxu

30 100 200 400 800 1600 3200

hz

m va chm trong kt cu nh ca ti f = 500hz. xc nh CK, CV ca 1 kt cu no ta v ng L thc ca n. L th kt cu cch m cng ti. Sau khi v c ng thc t ta xc nh sai s da trn ng tiu chun cch m theo 2 iu kin sau: + Theo di tn s: Sai s xu ln nht gia 2 ng (ng thc t & ng tiu chun) max 8dB. + Tng sai s xu gia 2 ng i 32 dB III. Cch m khng kh: 1. Kt cu ng nht: L kt cu 1 lp hoc nhiu lp khc nhau nhng gn cht vo nhau, khi dao ng ton kt cu dao ng cng trng thi a. c tnh tn s cch m ca kt cu ng nht: C th phn thnh 3 vng khc nhau

50

Vng I Cng hng ph thuc cng ca kt cu

Vng II 6 dB/ cta Ph thuc khi lng 1cta

Vng III

nh lng khi lng

+ Vng I: Phm vi tn s rt thp: C th xy ra hin tng cng hng lm gim ng k kh nng cch m ca khng kh. Kh nng cch m ca kt cu ph thuc vo cng. + Vng II: Phm vi tn s trung bnh (& thp). Kh nng cch m khng kh ca kt cu (R) ph thuc vo khi lng ca kt cu: R = 20lg p. f - 47,5 dB Trong : p = f.h[kg/m2]: Khi lng b mt ca kt cu. + [kh/m3]: Khi lng ring ca kt cu. + h (m): Chiu di ca kt cu (m) + f (hz): Tn s Theo nh lut khi lng th khi khi lng tng gp i th kh nng cch m tng 4 6 dB
p1 = 2 => R 6dB p2

Khi f tng gp i => th kh nng cch m tng 6 dB

f2 = 2 => R 6 dB (1 c ta tng 6 dB) f1

B
51

+ Vng III: Phm vi tn s trung bnh v cao. y c th xy ra hin tng c bit gi l hin tng trng sng v kh nng cch m ca kt cu gim i v kt cu b dao ng rt mnh nn tr thnh ngun m cung cp bc x sng m. Tn s xy ra s trng sng gi l tn sng ti hn fgh. Sng m ti kt cu vi gc v bc sng , tn s f v tc trng sng c th n gy ra s dao ng cng bc kt cu un cong ca bn B, th : B =
sin

Bn c mc sng un ring. Nu u = B th xy ra trng sng hay u = 900 => sin = 0 1 Ta c cng thc tnh fgh = Vi C = 340 m/s C1: Vn tc truyn sng trong vt liu lm bn mng h(m): Chiu dy ca kt cu.
C2 1,8C1 h

gc = 0 sin

gim kh nng cch m trong phm vi fgh ca 1 kt cu ph thuc vo ni ma st ca vt th. nh: Thp, nhm, gch b tng ng lc trc => R = 10 dB TB: G, tm va trt R = 8dB Ln: Cao su, cht do R = 60dB R

Ni ma st

f fgh 500 Bng tn s gii hn, s liu xc nh cc im B, C Vt liu ca K/C Khi lng ring Tn s gii hn khichiu di 1cm Nhm Btng Gch c (ty loi) Thp G dn (ty loi) Tm trt B tng x Knh Cao su 2500 1000 1200 85000 52 2700 2300 2000 2500 7800 6000 1000 1300 1800 2000 2500 1000 18000 4000 29 6700/p 43000/p 29 38 37 40 27 6700/p 1900/p 17000/p 21000/p 5300/p 73700/p 850000/p 77000/p 260000/p 5300/p RB & RC (dB) fB (hz) fC (hz)

Trong phm vi 1 c ta ca tn s gii hn, kh nng cch m ca kt cu gim ng k v th phi thu kt cu ngn cch c fgh nm ngoi phm vi tn s tiu chun yu cu ngn cch fgh < 100 hz hoc fgh > 3200 hz bng cch cu to thm sn cng tng thm cng hoc x rnh lm mm kt cu b. Lng ht m trung bnh ca kt cu ng nht: Rtb =
R 1 + R 2 + ....R n n

R1, R2 ....Rn l kh nng cch m ca kt cu ng nht nhng qung cao khc nhau. n: S lng qung cao tnh ton * i vi kt cu ng nht, khi lng P 200 kg/m2 Rtb = 13lgP + 13 dB * i vi kt cu ng nht, khi lng P 200 kg/m2 Rtb = 23lgP - 9dB c. Phng php gn ng lp ng c tnh tn s kh nng cch m khng kh ca kt cu ng nht - Dng to - Xc nh khi lng b mt P = h - ng ng tnh, cch m ABCDE - Theo bng xc nh to B &C - T B nghing bn tri v 6 dB/octa - T C v bn phi 10 dB/octa 2.Kt cu nhiu lp: a. i vi kt cu nhiu lp c lp khng kh trung gian Rtb = 23lgP - 9 + 4R'. Vi P = P1 + P2 200 kg/m2 i vi kt cu nhiu lp : Rtb 13lgP + 13 + R dB Vi P = P1 + P2 < 200 kg/m & R lng cch m tng thm lm tng kh nng cch m R ca kt cu m khng lm tng khi lng b mt th ngi ta c th cu to kt cu nhiu lp: C th 2 lp, 3 lp. Khi s dng kt cu nhiu lp, ngi ta phi ch trnh hin tng cng hng ca ton b kt cu v c th trnh s hnh thnh sng ng trong cc lp kt cu. trnh
220 110
100 200 400 800 1600 3200

R (dB )

6dB /octa 6dB /octa B C 1octa A

38

hz

Lp khng kh trung gian

50 100

53

hin tng cng hng ngi ta phi to ra s chnh lch v cng trong cc lp kt cu. - Nhi y vt liu + A vo khong cch gia cc lp. 3. nh hng ca khe h, l h n kh nng cch m khng kh R. Khe, l h lm ng k kh nng cch m ca khng kh. Do vy khi cu to cc kt cu cch m, ngi ta phi x l kn cc khe h. 4. Kh nng cch m ca kt cu hn hp (ca, tng) Rth = Rt - 10lg[1 + S0 = Stng + Sca Rt, RC: lng cch m ca tng v lng cch m ca ca 5. nh hng kch thc cc khe h: Khi kch thc cc khe h cng ln th nng lng m truyn qua cng nhiu. Do vy khi bt buc phi cu to cc khe h th vi cng 1 din tch ta nn t chc nhiu l nh hn l mt l ln. * Xc nh tng mc m vo phng L = 10lg Si.10 0,1( Li Ri ) - 10lg A
i =1 u

Se (100,1(Rt - Re) - 1)] S t

Trong : Si (m2): Din tch b mt th 2 Li (dB). Mc m ca phng pha sau b mt th 2 Ri Kh nng cch m khng kh ca kt cu th i A: Lng ht m ca phng Do vy, v mt nguyn tc khi b tr cc kt cu ngn che ca phng th nguyn tc th nguyn tc phi thit k sau cho kh nng cch m khng kh ca kt cu ph hp vi mc m pha sau ca kt cu IV. Cch m va chm 1. c im ca truyn m va chm Khc vi cch m khng kh, cch m va chm truyn vo bn trong kt cu, c kh nng truyn m nhiu hn so vi khng kh. Do vy qu trnh tt dn ca m va chm rt chm, nn kh nng lan truyn ca n rt xa.

54

2. Nguyn tc t chc cch m: Khi m va chm truyn theo kt cu => do vy vic tng chiu dy ca kt cu th khng lm tng ng k kh nng cch m va chm. Da vo 2 nguyn tc t chc cch m. a. Lm gin cch ng truyn m hoc lm nng lng m trn ng truyn b. Lm gim hoc trit tiu m v chm ngay trn mt sn (sn btng c hoc rng trn c ph lp mt mm hoc lm sn ni)

-Lp mt mm - Lp B.T -Sn ni - m n hi - B.T.C.L

3. Cc gii php cch m va chm: a. S dng trn treo Trn treo c th lm bng thch cao, g, vn si p, bng thy tinh

Trn treo b. Sn ni i vi phng c yu cu cch m cao, thng thng ngi ta s dng ng thi cc bin php nu trn. trnh s truyn m gin tip phi tch lp mt sn ni khi tng bng cc m n hi. Khi g chn tng ch lin kt vi lp mt sn ni

55

- Lp b mt (thm) - Lp n hi - Lp chu lc

56

TI LIU THAM KHO

1. Gio trnh m hc kin trc. Tc gi: KTS Vit H - Nguyn Ngc Gi NXB : Trng HKT - Tp HCM - 1993 2. C s m hc kin trc Tc gi: Nguyn Vit H - Trng HKT H Ni NXB : Nh xut bn Xy dng - 1979 3. m hc kin trc. Tc gi: Kari - Hanus - Ngi dch: Phm c Nguyn NXB : Khoa hc & K Thut - HN 1977. 4. Vt l Xy dng tp II NXB: Xy dng-H ni 1972

57