POLMER MALZEMELER 2013-2014 GZ YARIYILI

Giri, Tarihsel Geliim, Tanmlar, Genel zellikler, Organik Kimyann Esaslar

Kocaeli niversitesi Metalurji ve Malzeme Mhendislii Blm Yrd. Do. Dr. eyda POLAT

Kaynaklar :

Ana Hatlar ile Plastikler ve Plastik Teknolojisi .Tun Sava, Nurseli Uyank, Gneri Akoval PAGEV Yaynlar, stanbul 2002 Polimer Teknolojisine Giri Erhan Pikin nkilap Kitapevi, stanbul 1987 Plastik Malzeme Bilgisi Selma Akkurt Birsen Yaynevi, stanbul 1991 Internet
2

Giri :

Doadaki 3 farkl malzeme grubu :

Metaller Seramikler Polimerler

Elementlerin Periyodik Tablosu :

Sol tarafta metalik elementler Sa tarafta ametalik elementler

Elementlerin Periyodik Tablosu :

Metalik elementler (kolaylkla elektron veren) ; METALLER oluturur Ametalik elementler (kolaylkla elektron alan) ; POLMERLER oluturan yap talardr Metalik ve Ametalik elementlerin karm ; SERAMKLER verir
8

Tarihsel geliimi iinde polimer malzemeler hep metalik malzemelere rakip olarak dnlm ve polimer malzemelerin kullanm devaml olarak artmtr.
1980 ylnda dnyada, hacmca, toplam polimer malzeme retimi, metalik malzeme retim miktarn gemitir (Plastik Yl). Gnmzde gelitirilmi polimer malzemeler, pek ok metal malzeme yerine tercihen kullanlr hale gelmitir ve bu durumun gelecekte daha byk hzla devam edecei sylenebilir.
9

Bu iki malzeme grubunun temel farkl zellikleri:

METALLER
Elektrik ve sy iyi iletirler Parlaktr Younluklar 1 g/cm3 den fazladr Elektron vererek tepkimeye girerler

POLMERLER
Elektrik ve sy iyi iletemezler Saydam veya donuk grnrler Younluklar dktr (1 g/cm3 civarnda) Korozyona direnlidirler
10

Polimerlerin Kullanm Alanlar :

Polimer malzemeler, deiik zelliklerde ,

kat plastikler eitli lifler (elyaf) kpk malzemeler filmler kaplamalar yaptrclar

gibi eitli deiik kullanm alanlarna ynelik olarak retilebilmektedirler.

11

Polimerlerin Kullanm Alanlar (devam):

Polimer malzemeler,

sert veya yumuak rijit veya esnek kauuumsu veya cams

yapda olabilmektedirler.

12

Polimerlerin Kullanm Alanlar (devam):

Polimer maddelere ayrca deiik fiziksel yaplar kazandrlarak,

gzenekli veya gzeneksiz s ile sertleip ekillenen veya s ile tekrar eriyebilen stldnda bozunmayan ve yanmayan

trlerde retilebilmektedir.

13

Polimerlerin Kullanm Alanlar (devam):

Gnmzde tketilen farkl polimer trlerinin says fazla olmakla birlikte, ilerinden bazlar byk tonajlarda retilmekte ve bunlar genel amal polimerler olarak tanmlanmaktadr :

AYPE (LDPE) Alak Younluklu Polietilen YYPE (HDPE) Yksek Younluklu Polietilen PP Polipropilen PS Polistiren PVC - Polivinilklorr

Bunlara ksaca 5 kardeler denilmektedir.

14

Polimerlerin Kullanm Alanlar (devam):

Bu listeye zaman zaman aadaki polimerlerde dahil edilir :

ABS Akrilonitril Btadien Stiren (terpolimer) SAN Stiren Akrilonitril (kopolimer)

Polimer uygulama alanlar ok eitlidir :

Gnlk hayattaki uygulamalar (kalem, silgi, kuma, snger, tabak, spor malzemeleri vb.) Otomotiv, deniz tatlar, havaclk, uzay sanayii Ambalaj sanayii naat sektr
15

Tarihsel Geliim :

ok eski tarihlerde kullanlan polimerik malzemelerin banda, doal kauuk selloz niasta gibi doal polimerler gelir. Doal polimerik maddelerin kullanm ok eski tarihlere kadar uzanr. Pre-Columbian zamanlarnda dahi Gney ve Orta Amerika yerlilerinin doal kauuu kullandklar bilinmektedir.
16

Tarihsel Geliim (devam) :

1770de ngiliz kimyager Joseph Priestlynin kat zerindeki iaretleri sildii iin silgi (rubber) dedii doal kauuk, ancak 1839 ylnda Amerikada Charles Goodyear ve ngilterede kimyager Charles Macintosh ve Thomas Hancock tarafndan kkrtle vulkanize edilerek kullanl hale getirilmitir.

Priestly

Goodyear

Macintosh

Hancock
17

Tarihsel Geliim (devam) :

1868de Amerikada John Wesley Hyatt tarafndan nitroselloz ilk kez ticari olarak retilmi ve bilardo topu, fotoraf filmi vb. malzemelerin yapmnda kullanlmtr. Aslnda bu tarih Plastik Sanayiinin Balangc olarak kabul edilir.

18

Tarihsel Geliim (devam) :

1907de Amerikal bilim adam Leo Hendrik Baekeland tamamen sentetik ilk polimer olan fenol formaldehit reinelerin retimini baarmtr. Bakalit adyla anlan bu polimer ilk yllarda telefon ahizesi vb. birok plastik parann retiminde kullanlmtr.

19

Tarihsel Geliim (devam) :

1924de Alman bilim adam Hermann Staudinger Makromolekl Hipotezi ni ileri srm ve polimer teknolojisinin nemli bir ufuk kazanmasn salam ve birok polimerin retimine k tutmutur. Bu almalar ile Kimya Nobel (1933) dln almtr.

20

Tarihsel Geliim (devam) :

Gnmzde, polimerlerin retimine ve zelliklerinin deitirilmesine ynelik almalarla, aadaki konular hz kazanmtr:

mevcutlarn fiziksel/kimyasal yntemlerle iyiletirilmesi retim maliyetlerinin drlmesi ileme tekniklerinin gelitirilmesi

21

Baz Tanmlar :

Polimer malzemeler;

yksek molekl arlkl (10,000 1,000,000 g/mol) uzun, zincirimsi bir yap

gsteren polimer molekllerinden oluur.

Bir polimer moleklnde, birbirine kuvvetli kovalent balarla bal binlerce kk molekl bireyleri bulunur. Her bir polimer molekl zincirinde binlerce kez tekrarlanan bu birimlere mer diyoruz.
22

Baz Tanmlar (devam) :

Polimer moleklleri, merlerden (tekrarlanan birimlerden) oluur.

23

Baz Tanmlar (devam) :

Molekl iindeki atomlar birbirine kuvvetli kovalent balarla bal olduu halde, molekller yani zincirler aras balar zayftr (Van der Waals).
Polimer zincirleri Zincirler arasnda zayf Van der Waals balar

Zincir boyunca kuvvetli kovalent balar

24

Baz Tanmlar (devam) :

Zincirde bir polar grup varsa daha kuvvetli etkilemeler (iyonik, hidrojen ba vb.) mevcuttur. Polimerler, merlere benzeyen zel baz kk molekllerden elde edilirler. Bunlara monomer denir. ki merden meydana gelen en kk polimer moleklne dimer denir.
25

Baz Tanmlar (devam) :

Mer says ok kk olduunda polimerin zel bir ad vardr ; oligomer (molekl arl 500600 g/mol). Ancak bir polimerin yeterli fiziksel zelliklere sahip olabilmesi iin, molekl arlnn 10,000 g/molden fazla olmas gerekir. Mer says ok byk olduunda polimerin yine zel bir ad vardr ; makromolekl.

26

Baz Tanmlar (devam) :

Mer says arttka, polimerin fiziksel zellikleri de deiir. rnein,

mer says kk iken sv halinde bulunabilen polimer, bu say arttka younluu ve vizkozitesi artarak bal kvamnda bir sv, ok yksek mer saylar iin ise kat bir polimer oluturabilecektir.

27

Gsterim :

rnek : Etilen (monomer) Polietilen (polimer)

Monomer Etilen Mer Polimer Polietilen (PE)

C2H4 CH2=CH2
n

mer says

28

Gsterim (devam) :

Organik maddeler karbon temeli zerine kurulmu maddelerdir.

6C

1 s 22 s 22 p 2

4 valens e-

4 ba da tamamen dolu molekllere, doymu molekl denir. Tersine, doymam bir bileende karbon atomlar arasnda birden fazla ba bulunur. Formllerde, atomlar aras bir izgi (-) bir kovalent ba, yani paylalan bir ift elektronu gsterir (LEWIS gsterimi).

29

Gsterim (devam) :

Etilen (C2H4) doymam bir molekldr.

Metan (CH4) doymu bir molekldr.

30

Gsterim (devam) :
Metan moleklnde kovalent balarn ematik gsterimi :

Hidrojenin paylalan elektronu

Karbonun paylalan elektronu

31

Gsterim (devam) :

Valens elektronlar (balar) karbon ekirdei etrafnda tetrahedral olarak dalm durumdadr. Dolaysyla, rnein polietilen molekl dzlemsel olarak gsterilse bile, gerekte tetrahedral biimden dolay bir helisel yaya benzer.

Polietilenin dzlemsel gsterimi

32

Gsterim (devam) :
Elektron ifti says 4 olduunda tetrahedral geometri (ba alar 109.5o) :

33

Gsterim (devam) :
Polietilenin helisel yaps (3 boyutlu) :

Yay eklinde byle bir molekl, gerilim altnda alp dzleebilir, dolaysyla polimerler lastik gibi davranabilir.
34

Gsterim (devam) :
Polietilenin helisel yaps (2 boyutlu) :

Kovalent balar

Van der Waals balar

35

Gsterim (devam) :

Bir polimer zincirinin pratik gsterimi :

36

Polimerleri malzeme olarak kullanabilmek iin ilemek gereklidir ve polimerler genellikle tek balarna (saf olarak) ilenemezler.

Polimerlerin ilerine eitli katk ve dolgu maddeleri rnein :

boyar maddeler gne na kar koruyucu katklar ileme kolayl salayan katklar vb.

kartrlarak bir karm hazrlanr. Bu karma plastik ileme karm (compound) denir.

Bu karmlara uygun yntemlerle son ekil verilir ve rn malzeme elde edilir. Elde edilmi ekillendirilmi rn plastik olarak tanmlanr.
37

Ametallerin Genel zellikleri :

Ametallerin zellikleri metallerden farkldr.

Ametallerin ou elementel halde gazdr. Brom sv halde bulunur. Dierlerinin tamam oda scaklnda kat haldedir. Yar-metal (metaloid) olarak adlandrlan az saydaki element hem ametallerin hem de metallerin zelliklerini tar : B, Si, Ge, As, Sb, Te, At
Metaller iletken, ametaller yaltkandr.
38

39

Ametallerin Genel zellikleri1) HDROJEN :

En basit elementtir, 1 proton ve 1 elektrondan oluur. Hidrojen molekl, 2 hidrojen atomunun ekzotermik reaksiyonu sonucu oluan diatomik bir molekldr. H (g) + H (g) H2 (g) D Ho = -436.4 J

Hidrojen molekl, renksiz kokusuz zehirli olmayan bir gazdr.

40

Ametallerin Genel zellikleri1) HDROJEN (devam) :

Evrende en bol bulunan element hidrojendir. Yerkabuunda, dier elementlerle yapt bileiklerle grlr ve onuncu en bol bulunan elementtir. Hidrojenin temel hal elektron dalm 1s1dir Ykseltgendii zaman H+ iyonu ekline dnr. Negatif hidrr iyonunda, H-, asal gaza benzeyen bir elektron dalmna sahip olur ; 1s2. Kovalent bileikler yapar. Hidrojen balar oluturabilen tek elementtir.

41

Ametallerin Genel zellikleri1) HDROJEN (devam) :

Kovalent hidrrlerde, hidrojen baka bir elementle kovalent ba oluturur. rnek : Metan (CH4) Hidrojenin 3 tane izotopu vardr ; 1 +, 1e-) H : Hidrojen (1p 1
2 1 3

H : Dteryum (1p+, 1e-, 1n)

+, 1e-, 2n) H : Trityum (1p 1

42

Ametallerin Genel zellikleri1) HDROJEN (devam) :

Hidrojenlenme ; oklu balar ieren bileiklere, zellikle C=C ve C C balarna, hidrojen katlmas reaksiyonudur. rnek : Etilenin etana dntrlmesi H H2 + H
Etilen

H C=C H

HH H-C-C-H HH
Etan

43

Ametallerin Genel zellikleri2) KARBON :

Karbon yerkabuunda ktlece yaklak %0.09 orannda bulunmasna karn, yaamsal bir elementtir. Elmas ve grafitte serbest halde bulunur. Kararl yaps 1 atm ve 25oCde grafittir. Karbon 5-6 yeli kararl halka bileikler ve 50den fazla karbon atomu ieren uzun zincirler oluturma yeteneine sahiptir. Karbonun bu zellii yeryznde bulunan milyonlarca organik bileiin (C, H, O, N, halojenler gibi elementlerden oluan) varln aklar. Karbr, karbonun metallerle oluturduu iyonik bileiklere denir. rnek : CaC2, Fe3C (sementit)
44

Ametallerin Genel zellikleri3) AZOT :

Atmosferin hacmca %78ini oluturur. Yaamsal bir elementtir. Azot moleklnde (N2) atomlar birbirine l ba ile balanr.
7N

Azot bileiklerinin ou kovalent bileiklerdir. Amid iyonu ; NH2- iyonudur.

1 s 22 s 22 p 3 h h h h h N N hh h h h

5 valens eh Nh hN h

45

Ametallerin Genel zellikleri4) FOSFOR :

Azot ile periyodik cetvelde 5. gruptadr. Baz kimyasal zellikleri azota benzer. Azot gibi yaamsal bir elementtir. nsan vcudunun sadece %1ini oluturmasna ramen bu oran ok nemlidir. nsan iskeletinde, dilerde, genetik birimlerde (DNA, RNA) bulunur.

46

Ametallerin Genel zellikleri5) OKSJEN :

Oksijen en bol bulunan elementtir. Yerkabuunun ktlece %46sn, atmosferin hacmca %21ini oluturur. Azot gibi oksijen de diatomik (O2) bir molekldr. Canl sistemlerin yaklak ini oluturur. Biyomolekllerin yap talarndandr.Oksijen olmadan insan vcudu birka dakikadan fazla varln srdremez. Oksijenin iki allotropu bulunur ; O2 ve O3 (ozon). Ozon daha kararszdr. Elektron konfigrasyonu ;
8O

1 s 22 s 22 p 4

6 valens e47

Ametallerin Genel zellikleri6) KKRT :

Doada elementel halde bulunduundan kolaylkla elde edilir. Kkrtn eitli allotroplar vardr, bunlarn en nemlileri rombik ve monoklinik formlardr. Rombik kkrt termodinamik adan en kararl yap olup, S8 halka yapsna sahiptir.

48

Ametallerin Genel zellikleri6) KKRT (devam) :

Kkrt sar renkte, tatsz, kokusuz bir maddedir. Istldnda (e.n. 119oC) monoklinik kkrte dnr. Monoklinik kkrt de S8 halkalarndan oluur. Sv kkrt 150oCnin stne stldnda S8 halkalar krlmaya balar.

49

Ametallerin Genel zellikleri7) HALOJENLER (F, Cl, Br, I) :

Reaktif ametallerdir. Valens elektron dalm (herbirinin 7 valens e- vardr) ve elektronegativiteleri: F Cl Br I

2s22p5 (4.0)

3s23p5 (3.0)

4s24p5 (2.8)

5s25p5 (2.5)

En reaktif halojen flordur. Flor endstride, politetrafloroetilen (teflon) retiminde kullanlr.

-CF2-CF2- n
50

Organik Kimya :

Organik kimya karbon bileikleri kimyasdr. Karbon atomlar ;

birbirleri ile tekli, ikili, l balar oluturabilir, birbirleri ile zincir yaps oluturabilir, birbirleri ile halka yaps oluturabilir,

Bu nedenle dier elementlerden daha fazla sayda bileikleri mevcuttur. Organik bileikler ierdikleri fonksiyonel gruplara gre snflandrlrlar. Fonksiyonel grup, temel molekln kimyasal davrann belirleyen atomlar grubudur. Bunlar; alkoller, eterler, aldehitler, ketonlar, karboksilik asitler,aminler vb.dr.
51

Organik Kimya (devam):

Btn organik bileikler hidrokarbonlar olarak bilinen bileik gruplarndan tremitir. Hidrokarbonlar, sadece C ve H ieren bileiklerdir. Hidrokarbonlar, yaplarna gre 2 ana snfa ayrlr : 1) Alifatik (benzen halkas iermeyen) 2) Aromatik (bir veya daha fazla benzen halkas ieren) Alifatik hidrokarbonlar ise, 1) Alkanlar 2) Alkenler 3) Alkinler olarak snflandrlr.
52

Organik Kimya (devam):

HDROKARBONLAR

Aromatik
Alkanlar

Alifatik
Alkenler Alkinler

53

Alkanlar (Parafinler) :

Genel Forml ; CnH2n+2 n=1,2,3. Tekli kovalent ba ierirler. Sahip olduklar karbon atomlar ile ba yapabilecek en fazla sayda hidrojen atomu ierdikleri iin, doymu hidrokarbonlardr. En basit alkan (n=1), metandr ; CH4 Metan ilk olarak bataklklarda grld iin, bataklk gaz olarak bilinir. Btn alkanlarda karbon atomlar sp3 hibridlemi olarak kabul edilir.
54

Alkanlar, CnH2n+2 (devam) :

Dz zincirli alkanlarn ilk on yesi aadaki tabloda verilmitir.

Molekl Forml CH4 Molekl Forml (ak) CH4

C Atomu Hidrokarbonun Says, n Ad 1 Metan

2
3

Etan
Propan

C 2H 6
C 3H 8

CH3-CH3
CH3-CH2-CH3

4
5

Butan
Pentan

C4H10
C5H12

CH3-(CH2)2-CH3
CH3-(CH2)3-CH3

6
7 8 9 10

Hekzan
Heptan Oktan Nonan Dekan

C6H14
C7H16 C8H18 C9H20 C10H22

CH3-(CH2)4-CH3
CH3-(CH2)5-CH3 CH3-(CH2)6-CH3 CH3-(CH2)7-CH3 CH3-(CH2)8-CH3
55

Alkanlar (devam) :

Molekl Arl, M
Metan Etan Gaz Propan Butan Sv Oto/jet yakt Bebe ya mum

Yar kat Kat

Molekl Arl

atomu

atomu

56

Alkanlar (devam) :

lk alkann yaps : Hidrokarbonun Ad Metan Molekl Forml CH4 Yaps

C Atomu Says, n 1

Etan

C 2H 6

Propan

C 3H 8

57

Alkanlar (devam) :

lk 3 alkann yaps ak olarak bellidir, bu molekllerde karbon atomlar sadece bir ekilde birbirine balanabilir. Fakat butan iin (n=4) yapsal izomerler (ayn molekl formlne ancak farkl yaplara sahip molekller) olarak bilinen n-butan ve izo-butan olmak zere 2 balanma mmkndr.

n-butan (C4H10) (dz zincirli bir alkandr)

izo-butan (C4H10) (dallanm zincirli bir alkandr)

58

Alkanlar (devam) :

Alkan serilerinde karbon atomu says arttka, yapsal izomer says da artar. Butan, C4H10 2 izomer Dekan, C10H22 75 izomer C30H62 400 milyondan fazla olas izomer Bu izomerlerin ounun doada bulunmad veya sentezlenemedii aktr. Fakat bu olas saylar, karbon atomunun neden dier elementlerden daha fazla sayda bileikte bulunduunu aklamaktadr.

59

Alkanlar (devam) :

Bir eksik sayda hidrojen atomuna sahip olan alkan, alkil grubudur. rnein, metandan bir hidrojen atomu uzaklatrlrsa geriye kalan CH3 ksm metil grubudur.

60

Alkanlar, (devam) :

rnekler :
Hidrokarbon Ad Metan Etan Propan Propan Alkil Grubu Ad Metil Etil n-propil zo-propil Forml CH3 C 2H 5 C 3H 7 C 3H 7 Forml (ak) -CH3 -CH2-CH3 -CH2-CH2-CH3 CH3 -C-H CH3 -CH2-CH2-CH2-CH3 CH3 -C-CH3 CH3
61

Butan Butan

n-butil t-butil

C 4H 9 C 4H 9

Alkanlar, (devam) :

Moleklde bir veya daha fazla hidrojen atomu dier gruplarla yer deitirdiinde, bileik adlandrlrken bu deiimlerin yapld karbon atomlarnn yerleri numara ile belirtilmelidir. rnek :
1 2 3 4 5

CH3-CH-CH2-CH2-CH3 CH3

2-metil pentan

62

Alkanlar, (devam) :

Hidrokarbon zinciri zerinde birden fazla ayn alkil grubu varsa, bunlarn saylar di-, tri-, tetra-, gibi n ekler alkil gruplarnn bana getirilerek belirtilir. rnek :
1 2 3 4 5 6

CH3-CH-CH-CH2-CH2-CH3 CH3 CH3 CH3 3 4 5 6 CH3-CH2-C-CH2-CH2-CH3

1 2

2,3-dimetil hekzan

3,3-dimetil hekzan
63

CH3

Alkanlar, (devam) :

ki veya daha fazla farkl alkil zinciri ana hidrokarbona bal ise, her alkil grubunun ad ve yer numaras ana hidrokarbonun adna n ek olarak gelir. rnek :
1 2 3 4 5 6 7

CH3-CH2-CH-CH-CH2-CH2-CH3 3-metil-4-etil heptan

CH3 C2H5

64

Alkanlar, (devam) :

Alkanlar, alkil gruplar dnda farkl sbstitentler de tayabilirler, bunlardan bazlarnn isimleri tabloda verilmitir.

Sbstitent Grup -NH2

-F

sim amino
floro

rnek :
1 2 3 4

-Cl
-Br -I -NO2 -CH=CH2

kloro
bromo iyodo nitro vinil
65

CH3-CH-CH-CH3 Br NO2
2-bromo-3-nitro butan

Sikloalkanlar :

Karbon atomlar halka halinde birbirine balanm olan alkanlardr. Genel Forml ; CnH2n n=3,4. En basit sikloalkan, siklopropandr (C3H6). H2C-CH2 CH2 Basit gsterimler,

siklopropan

siklobutan

siklopentan

siklohekzan

66