Edyta PICIORAK*

ELEMENTY Z KSZTATOWNIKW I BLACH PROFILOWANYCH NA ZIMNO

1. Wprowadzenie
W przeszoci elementy gite z blach na zimno znajdoway zastosowanie gwnie tam, gdzie chodzio przede wszystkim o oszczdnoci zuycia materiau, a przez to o obnienie masy produktu, a wic w konstrukcji samolotw (poszycie kaduba i patw nonych z blachy fadowej Ju - 52) i samochodw (karoseria z blachy fadowej Citrona 2CV ), ale take w elementach budowlanych nie nonych penicych rol elementw osonowych, stanowicych najczciej pokrycie dachowe i cienne budynkw przemysowych oraz deskowanie tracone stropw elbetowych wylewanych na mokro [59]. Wynalazek blachy falistej jako elementu o bardzo dobrym stosunku nonoci poszycia do jego ciaru wasnego opatentowa w 1829 roku w Londynie H.R. Palmera. Kilka lat pniej w 1936 roku S. Sorel opatentowa w Paryu proces galwanizacji cynkowej jako technologii do zabezpieczenia antykorozyjnego blach falistych, co pozwolio na stosowanie ich na szerok skal [51]. W cigu ostatnich kilkudziesiciu lat zastosowanie elementw ksztatowanych z blach znaczco wzroso. Rozwj technologii produkcji i teorii konstrukcji, umoliwiy wykonanie lekkich konstrukcji stalowych o niezawodnoci nie mniejszej ni uzyskiwana w dotychczasowych systemach realizacji konstrukcji budowlanych [9,66]. Elementy gite z blach na zimno tworz dwie odrbne grupy wyrobw: blachy profilowane (blachy fadowe, kasety, panele elewacyjne) i ksztatowniki (prty). Przykady
*

Dr in., AGH Akademia Grniczo-Hutnicza, Wydzia Grnictwa i Geoinynierii, Katedra Geomechaniki, Budownictwa i Geotechniki.

147

przekrojw poprzecznych elementw z ksztatownikw i blach profilowanych na zimno pokazano na rysunku 1.1 i 1.2 normy PN-EN 1993-1-3 [N9]. Blachy fadowe s dwigarami powierzchniowymi wykonanymi z paskich blach metalowych przez ich ksztatowanie w taki sposb, aby zwielokrotni moment bezwadnoci przekroju w stosunku do blachy paskiej. S elementami osonowymi, chronicymi od zewntrznych czynnikw atmosferycznych oraz konstrukcyjnymi przenoszcymi obcienia od ciaru wasnego, niegu, wiatru, dachw i cian budynkw [8]. Asortyment blach fadowych oferowanych zarwno przez krajowych producentw, jak te przez przedstawicieli handlowych wielu firm zagranicznych obejmuje rnorodne ksztaty i wymiary przy grubociach materiau wyjciowego najczciej od 0,5 do 1,5 mm. Wspczenie wyrni moemy trzy generacje blach fadowych w zalenoci od sposobu ksztatowania przekroju poprzecznego. Blachy fadowe pierwszej generacji charakteryzujce si paskimi ciankami bez usztywniajcych przetocze. Do drugiej generacji zalicza si blachy fadowe z usztywnieniami podunymi pek lub/i rodnikw. W blachach trzeciej generacji obok usztywnie porednich rodnikw i dolnych pasw, formuje si na pce grnej usztywnienia poprzeczne do kierunku tworzcej fad [8, 11, 33, 59]. Przykady elementw i blach profilowanych na zimno pokazano w normie na rysunku 1.2. Celem usystematyzowania asortymentu ksztatownikw gitych na zimno wprowadza si ich podzia, zwykle ze wzgldu na ksztat przekroju poprzecznego. Uwzgldnia on otwarte i zamknite rodzaje ksztatownikw. Typowe przekroje elementw z ksztatownikw profilowanych na zimno pokazano w normie na rysunku 1.1. Odrbn grup stanowi ksztatowniki perforowane obejmujce szeroki asortyment profili otwartych i zamknitych z otworami o rnych ksztatach, wykonywanych w okrelonych odstpach na paskich czciach ksztatownika. Za pomoc cznikw lub zgrzewania z pojedynczych ksztatownikw uzyska mona profile zoone, ktrych przykady stosowane przy ciskaniu lub rozciganiu oraz zginaniu przedstawiono w normie na rysunku 1.2. Elementy belkowe uywane w zakresie wikszych gruboci (do 6mm) zwykle od 1,0 do 3,2 mm dla wzgldnie maych obcie i maych rozpitoci znajduj zastosowanie gwnie jako patwie oraz belki i supki ryglowe, a take jako prty kratownic, regay magazynowe oraz belki wsporcze stropw i pomostw [52, 67, 68]. Elementy konstrukcji z ksztatownikw gitych na zimno ze wzgldu na cechy geometryczne zaliczane s do prtw cienkociennych. Mona je oblicza wedug teorii prta cienkociennego Wasowa przy zaoeniu hipotezy sztywnego konturu [107], badajc dodatkowo wpyw utraty statecznoci cianek zgodnie z teori pyt lub teorii nonoci nadkrytycznej, biorc pod uwag sytuacj, gdy skrcanie obnia bezpieczestwo prta. Porwnania obu metod mona dokona tylko w zakresie wsplnej stosowalnoci [14]. Przykady takich porwna podano w pracach [15, 16, 17]. Pierwsze prace dotyczce elementw o przekrojach cienkociennych przedstawili: Timoszenko [92], Wagner [98], Kappus [47], Wasow [107]. W Polsce z tej dziedziny jako pierwsze znane s prace Naleszkiewicza [56] i Ruteckiego [80]. Zagadnieniami nonoci nadkrytycznej pyty jako pierwsi zajmowali si przede wszystkim Krmn [97], Winter [101, 102, 103, 104, 105, 106], Sechler [88, 89], Donnel [97], Schumman, Back [87]. Pierwsze na wiecie wytyczne projektowania elementw z ksztatownikw gitych Specification for the Design of Light Gage Cold - Formed Steel Structural Members wydane zostay w USA w 1946 roku przez AISI (American Iron and Steel Institute) [N11]. Pierwsze edycje zostay oparte w duej mierze na wynikach dowiadcze Wintera prowadzonych w Cornell University [105]. Pierwsza polska norma dotyczca projektowania elementw gitych z blach na zimno PNB-03207 [N3] zostaa opublikowana w 2003 roku. Dostosowywaa ona prbne przepisy

148

europejskie ENV-1993-1-3:1996 [N2] do warunkw krajowych. W listopadzie 2006 roku wprowadzona zostaa norma PN-EN-1993-1-3:2006 [N8] zastpiona w 2008 roku PN-EN1993-1-3:2008 [N9], ktra jest zgodna z norm europejsk Eurokod 3 w jej kocowej wersji [41]. W czerwcu 2009 i marcu 2010 roku zostay wprowadzone poprawki do normy PNEN-1993-1-3:2008/NA2010/AC:2009/Ap1:2010 [N9]. Zarwno norma polska 2003, 2006 jak i 2008 posuguj si metod nonoci nadkrytycznej cianek, prowadzc do wyznaczenia ich wsppracujcych szerokoci w celu ustalenia waciwoci geometrycznych przekrojw zastpczych (efektywnych). Uzupenienie powyszych wytycznych stanowi norma PN-EN-1993-1-5 [N10].

2. Formy utraty statecznoci profili cienkociennych

Elementy konstrukcji stalowych ksztatowane na zimno wykazuj specyficzne wasnoci, wymagajce sprawdzania stanw granicznych nonoci i uytkowalnoci z uwzgldnieniem rnych form niestatecznoci, a take ich interakcji. Z powodu bardzo smukych cianek naraone s one na miejscow, dystorsyjn oraz ogln utrat statecznoci. Zagadnienia niestatecznoci interakcyjnej zostay omwione m.in. przez M. Giejowskiego i J. Brdk [30]. Analizujc problemy statecznoci wprowadzono pewien umowny podzia postaci utraty statecznoci. Postacie rozrnia si wedug dwch podstawowych kryteriw, tj. ze wzgldu na deformacje przekroju oraz ze wzgldu na dugo fali wyboczeniowej [91]. Dugo wyboczeniowa zostaa zdefiniowana w tym przypadku jako dugo pfali odksztaconej po utracie statecznoci cianki, dugo fragmentu przekroju zoonego z kilku cianek czy te prta jako caoci. Niestateczno miejscowa zwizana jest z utrat statecznoci powierzchni rodkowej pyt skadowych elementu cienkociennego bez zmiany pooenia naronikw przekroju oraz z maymi dugociami pfali wyboczeniowej rzdu szerokoci cianek. Posta dystorsyjna charakteryzujca si dugociami pfali wyboczeniowej kilkakrotnie wikszymi ni w przypadku niestatecznoci miejscowej wystpuje wtedy, gdy grupa przylegajcych do siebie cianek wybacza si, co powoduje przemieszczenia niektrych naroy. Niestateczno oglna zachodzca przy duych dugociach pfali wyboczeniowej, ze zmian pooenia wszystkich naroy zwizana jest z wyboczeniem oglnym prta. Sposobem przedstawienia zachowania si zetownika czterogitego zginanego w paszczynie rodnika ze wzgldu na rne postacie wyboczeniowe jest krzywa z rysunku 1 (bifurkacyjne naprenia krytyczne - dugo pfali postaci wyboczenia) obrazujca te postacie [33]. Punkty A, B, C oznaczaj najmniejsze wartoci bifurkacyjnego naprenia krytycznego w przypadku odpowiednich postaci niestatecznoci. Pierwsze minimum krzywej (punkt A) jest zwizane z miejscow utrat statecznoci, drugie (punkt B) okrela dystorsyjn posta wyboczenia. Po przejciu przez drugie minimum krzywa postaci lokalnych przechodzi w krzyw niestatecznoci oglnej (wyboczenie przestrzenne prta) charakterystyczn dla prtw o duej smukoci. Przebieg charakterystyki w zakresie wikszych dugoci wyboczeniowych ni przypisane punktowi B zaley od sposobu usztywnienia przekroju ze wzgldu na niestateczno ogln. Lini cig zaznaczono przypadek, gdy element pomidzy punktami kocowymi nie jest dodatkowo usztywniony. Lini przerywan naniesiono za przypadek, gdy pas rozcigany jest przytrzymany (patew usztywniona blach poszycia dachowego - ssanie wiatru). W przypadku patwi, ktrej odksztacenia gitno - skrtne s skrpowane przez obecno blachy poszycia, obszar niestatecznoci interakcyjnej ulega znacznemu poszerzeniu. Przed wystpieniem prtowych form niestatecznoci pojawia si niestateczno dystorsyjna w postaci nie tylko obrotu pasa

149

ciskanego wok naroa w jego poczeniu ze rodnikiem, ale rwnie odksztacenie rodnika z poziomym przesuniciem pasa ciskanego (punkt C). Przy dugociach wikszych ni odpowiadajca punktowi C, o wymiarowaniu decyduje zwichrzenie belki. Formy utraty statecznoci wi si ze skal podziaki dugoci pfali. Rysunek 1 sporzdzono korzystajc ze skali logarytmicznej na osi odcitych [ 9, 34, 43, 91].

bifurkacyjne naprenie krytyczne

posta miejscowa

posta dystorsyjna

posta dystorsyjna skrpowana pka rozcigana

posta gitno-skrtna

dugo pfali postaci wyboczenia

Rys. 1. Zaleno bifurkacyjnego naprenia krytycznego od dugoci pfali postaci wyboczenia zetownika z usztywnieniami zginanego w paszczynie rodnika [36 - 42]

2.1. Niestateczno miejscowa

Wpyw niestatecznoci miejscowej uwzgldnia si, sprowadzajc cechy geometryczne przekroju rzeczywistego do cech geometrycznych przekroju zastpczego, ustalonego wskutek redukcji rzeczywistych szerokoci cianek do wsppracujcych szerokoci tych cianek, ktre s skonne do ulegania niestatecznoci miejscowej ze wzgldu na panujcy w nich rodzaj wytenia (napre normalnych). Jeli w ciance pojawi si ciskanie i rozciganie, to redukuje si tylko szeroko strefy ciskanej. Redukcja przekroju brutto do przekroju wsppracujcego moe powodowa zmian pooenia osi gwnych rodkowych. Powstajce przesunicia (mimorody) naley uwzgldnia przy ocenie nonoci i sztywnoci konstrukcji (patrz rysunek 6.1 i 6.3 normy PN-EN-1993-1-3 [N9]). Zagadnienie szerokoci wsppracujcych omwiono poniej. Zgodnie z teori nonoci nadkrytycznej osignicie napre krytycznych w ciskanej ciance prta (traktowanej jako pyta) (rys. 2) nie oznacza, e ich zdolno do dalszego przenoszenia obcienia zostaa wyczerpana, jeeli jedna lub wicej krawdzi podunych pozostanie nadal nieodksztacona. Utrata nonoci nastpi dopiero wtedy, gdy w pasmach przylegych do bocznych krawdzi wystpi naprenie przekraczajce granic plastycznoci.

150

a) N

b) N

max

max 0.5beff

0.5beff

N b b

Rys. 2. Rozkad napre w przekroju ciskanej pyty prostoktnej przegubowo podpartej na brzegach: a) wykres napre rzeczywistych, b) wykres napre zastpczych Z uwagi na nierwnomierny rozkad napre na szerokoci pyty ciskanej w obliczeniach w stanie nadkrytycznym wykorzystuje si uproszczony przez von Karmana [97] model przekroju, w ktrym naprenia skoncentrowane s wzdu podpartych brzegw pyty, a rodkowa strefa wycza si z przenoszenia obcie. Rozkad zastpczy jest statycznie rwnowany rozkadowi rzeczywistemu [14, 33, 67, 68]. Szeroko tej czci pyty, ktra w stanie nadkrytycznym przejmuje cakowicie obcienie tzw. szeroko efektywna beff (wsppracujc) zostaa przez von Karmana [97] zdefiniowana nastpujco:

beff = b
przyjmujc:

cr max
=

(1)

beff b
wwczas:

(2)

=
przy czym:

(3)

p =

fy

cr

b 2 b 12(1 ) f y t = t 28,4 k 2 Ek

(4)

gdzie: beff szeroko efektywna (wsppracujca) b szeroko nominalna cianki (pyty) cr naprenie krytyczne max maksymalne naprenie normalne na brzegu cianki ciskanej wspczynnik redukcyjny uwzgldniajcy niestateczno cianki (pyty)

151

k wspczynnik utraty statecznoci miejscowej fy granica plastycznoci p wzgldna smuko cianki (pyty)

235 f y [ MPa]

(5)

Modyfikacj zalenoci (1) po licznych badaniach dowiadczalnych zaproponowa Winter [101 - 106] w nastpujcej postaci:

beff = b

cr 1 0.22 cr max max

(6)

gdzie: k wspczynnik utraty statecznoci miejscowej t grubo cianki (pyty) E wspczynnik sprystoci podunej wspczynnik Poissona

cr =

k 2 E b 12(1 2 ) t
beff b =
2

(7)

przyjmujc: (8)

wwczas:

=
przy czym:

(1

0.22

(9)

p =

fy

cr

b 2 12 ( 1 ) f b y t = 2 t 28 , 4 k Ek

(10)

W ostatecznej postaci w celu wyznaczenia szerokoci wsppracujcych cianek nieusztywnionych stosuje si w normie PN-EN 1993-1-5 [N10] tablic 4.1 dla przsowych cianek ciskanych i tablic 4.2 dla ciskanych cianek wspornikowych. Przykadowo dla rwnomiernie ciskanej cianki przsowej stosuje si nastpujc posta tego wzoru: PN-EN 1993-1-5 tab. 4.1

beff = b

(11)

152

gdzie: b miarodajna szeroko cianek b = b p bp umowna szeroko czci paskich przekroju Warto wspczynnika redukcyjnego przyjmuje si w zalenoci od sposobu podparcia cianek: Elementy podparte wzdu dwch krawdzi (cianki przsowe): (4.2)

= 1 dla p 0,673

(12)

(4.2)

p 0.055(3 + ) p2

1 dla p > 0,673 gdzie (3 + ) 0

(13)

Elementy podparte wzdu jednej krawdzi (cianki wspornikowe):

(4.3)

= 1 dla p 0,748

(14)

(4.3)

p 0,188 p2

1 dla p > 0,748

(15)

gdzie: - stosunek napre brzegowych 2/1 2 - mniejsze brzegowe naprenie ciskajce lub rozcigajce w ciance 1 - wiksze brzegowe naprenie ciskajce w ciance W zaczniku D normy PN-EN 1993-1-3 [N9] istnieje rwnie alternatywna w stosunku do metody szerokoci wsppracujcej mieszana metoda efektywnej szerokoci/gruboci w odniesieniu do cianek wspornikowych. Efektywne pole przekroju cianki skada si z dwch skadnikw - iloczynu gruboci cianki bp i szerokoci be0 efektywnej oraz iloczynu gruboci efektywnej teff i pozostaej czci cianki o szerokoci (bp - be0), patrz tablica D1. Ustalenie nonoci przekroju elementw gitych z blach na zimno na podstawie charakterystyk geometrycznych jego przekroju wsppracujcego jest jednak bardzo pracochonne. Komplikacja oblicze wzrasta w przypadku przekrojw o bardziej zoonej geometrii (z usztywnieniami porednimi). Chcc unikn czasochonnych oblicze moemy posuy metod alternatywn tzw. bezporedniego okrelania nonoci DSM (Direct Strength Method) zaproponowan w 1998 roku przez Schafera i Pekza [81, 82]. Metoda ta polega na wyznaczeniu sprystego obcienia krytycznego przy miejscowej utracie statecznoci cianek ksztatownika (metod elementw skoczonych MES lub metod pasm skoczonych) dla zadanego przekroju poprzecznego ksztatownika i obcie [N1]. Analiza porwnawcza przeprowadzona przez Ruscha i Lindnera [79] pokazaa, e metoda DSM daje porwnywalne wartoci z metod szerokoci wsppracujcej. Nie uwzgldnia ona jednak przesunicia osi obojtnej przekroju pod wpywem miejscowej utraty statecznoci cianek, dlatego stosowanie tej metody ogranicza si do przekrojw o niewielkim przesuniciu osi obojtnej pod obcieniem granicznym [18].

153

Istniej rwnie programy numeryczne przedstawione w rozdziale 2.2 niniejszej pracy oparte na metodzie pasm skoczonych (MPS): THIN - WALL oraz CUFSM. Wyniki uzyskane przy wykorzystaniu tych programw mog suy do oceny nonoci elementw konstrukcji z ksztatownikw gitych.

2.2. Niestateczno dystorsyjna

Problem niestatecznoci dystorsyjnej sta si w ostatnich dwudziestu latach bardzo czsto podejmowanym tematem w pracach naukowych zwizanych z ksztatownikami profilowanymi na zimno. Wrd prac powiconych tej tematyce naley wymieni przede wszystkim prace prowadzone w University of Sydney przez Hancocka [36, 37, 38, 41, 42], Trahaira [94], Rogersa, Schustera [76], Pi [65] oraz prace prowadzone w Cornell University przez Schafera i Pekza [81, 83, 84, 86]. W ramach bada nad dystorsyjnymi formami utraty niestatecznoci opracowane zostay rwnie programy komputerowe umoliwiajce obliczanie napre krytycznych odpowiadajcych rnym formom niestatecznoci np. program CUFSM opracowany przez Schafera [85] w Cornell University oraz program THIN - WALL opracowany przez Papangelisa i Hancocka [58] w University of Sydney. Pierwsze regulacje normowe odnonie niestatecznoci dystorsyjnej podano w Eurokodzie ENV 1993-1-3 [N2] w roku 1996 a ich stosowanie byo dobrowolne. Kolejne udoskonalenia wprowadzano do roku 2008 kiedy to zatwierdzono ostateczn wersj dokumentu - norm europejsk PN-EN 1993-1-3 [N9]. Niestateczno dystorsyjna jak ju wczeniej wspomniano jest postaci wyboczenia, ktra wystpuje wtedy, kiedy grupa przylegajcych do siebie cianek wybacza si, co powoduje przemieszczenie niektrych naroy. Przemieszczenia wsplnej krawdzi ssiednich cianek pociga za sob deformacj caego przekroju. Zaley ona gwnie od jego ksztatu, w tym od rozmieszczenia i geometrii usztywnie brzegowych oraz porednich. Niestateczno dystorsyjn podobnie jak niestateczno miejscow uwzgldnia si poprzez ustalenie przekroju efektywnego, lecz dodatkowo bierze si pod uwag, e wwczas w takich ciankach nie dochodzi do w peni skutecznego rozkadu napre ciskajcych. Ocena nonoci wymaga znajomoci wartoci naprenia krytycznego niestatecznoci dystorsyjnej [91]. Naprenia krytyczne niestatecznoci dystorsyjnej wyznaczy mona zgodnie z pkt. 5.5 normy jak rwnie metod zaproponowan przez Laua i Hancocka [40], Davies i Young [20] oraz Schafer [83]. Naprenia krytyczne dystorsyjnej postaci wyboczenia wg normy przy istnieniu usztywnie brzegowych (zagicia brzegu skrajnego) lub porednich (bruzdy w stopce) wyznacza si odpowiednio wg normy pkt. 5.5.3.2 oraz 5.5.3.3 przy zaoeniu uproszczonego modelu obliczeniowego, w ktrym usztywnienie traktuje si jako ciskany osiowo prt o sztywnoci sprystej K, zalenej od warunkw brzegowych i sztywnoci na zginanie cianki ssiedniej. Modelowanie warunkw brzegowych usztywnienia brzegowego i poredniego przedstawiono na rysunku 3. Sztywno usztywnienia K wyznacza si przykadajc obcienie jednostkowe u na jednostk dugoci i nastpnie okrela si ugicie tego usztywnienia (patrz rys. 4). Znajomo sztywnoci K wyznaczanej z poniszej zalenoci oraz charakterystyk geometrycznych usztywnienia pozwala ustali spryste naprenie krytyczne wyboczenia dystorsyjnego. Algorytmy obliczania wsppracujcych charakterystyk przekroju poprzecznego usztywnienia poredniego oraz brzegowego przedstawiono w rozdziale 4.5.2 oraz 5.8.3.

154

a)

bp C b1

b)

be2

a)

b1

b2

C1

C2

b)

b1,e2

b 2,e1

Rys. 3. Modelowanie warunkw brzegowych usztywnienia: a) ukad rzeczywisty, b) ukad zastpczy Rys. 5.6. Model do wyznaczania sztywnoci PN-EN 1993-1-3 (5.9)

K=

(16)

gdzie: ugicie usztywnienia od obcienia jednostkowego dziaajcego w rodku cikoci wsppracujcej czci przekroju

155

a)

b)

a)

b)

u u

Rys. 4. Deformacja i obcienia cianek do obliczenia ugicia usztywnienia w odniesieniu do ceownika i zetownika: a) ciskanego, b) zginanego Rys. 5.6. Model do wyznaczania sztywnoci

2.3. Niestateczno oglna - zwichrzenie

Zagadnienie zwichrzenia belek usztywnionych steniem bocznym byo przedmiotem wielu prac krajowych [9, 11, 27, 28, 31, 32, 33, 35, 57] oraz zagranicznych [39, 46, 53, 78, 93, 95, 109, 110]. Szerokie badania teoretyczno - dowiadczalne zachowania si skrcanych przekrojw ceowych i zetowych przeprowadzone byy pod koniec lat 90 w University of Sydney [60, 61, 62, 63, 64]. Utrata statecznoci oglnej belek, czyli tzw. zwichrzenie polega na utracie paskiej postaci zginania ukadu pod wpywem dziaania momentu zginajcego, jeeli wymiary przekroju poprzecznego elementu nie maj odpowiednich proporcji lub s pozbawione odpowiednich usztywnie przeciwdziaajcych takiej formie niestatecznoci. Utrata statecznoci moe nastpi pod obcieniem znacznie mniejszym ni to, ktre powoduje wyczerpanie nonoci elementw z warunku wytrzymaociowego. Moliwo zwichrzenia si belki zwiksza si w miar wzrostu si w pce ciskanej do wartoci krytycznej. Po przekroczeniu obcienia krytycznego, element oprcz zginania w paszczynie pionowej podlega zginaniu w paszczynie poziomej, skrca si i wychodzi z paszczyzny zginania (traci ogln stateczno). Do elementw podatnych na zwichrzenie naley zaliczy profile o przekrojach otwartych z jedn osi symetrii lub te bez osi symetrii. Zjawisko to jest zoone i zaley od wielu czynnikw takich jak: ksztat przekroju, sposb zamocowania prta, miejsce przyoenia obcienia zewntrznego, odlego midzy wzami ograniczajcymi przemieszczenia w kierunku mniejszej sztywnoci belki, sztywno gitna w paszczynie prostopadej do kierunku przyoenia obcienia, sztywno skrtna przekroju [14]. Ograniczenie wpywu zwichrzenia uzyskuje si przez konstrukcyjne zabezpieczenie belki polegajce na uniemoliwieniu przesunicia si i obrotu pasa ciskanego przez usztywnienia boczne lub przez rozbudowanie w paszczynie poziomej ciskanej czci belki. Przykadem cigego zabezpieczenia belki przed zwichrzeniem jest blacha fadowa o odpowiedniej sztywnoci eliminujca ryzyko zwichrzenia przez odpowiednie czniki np. wkrty samogwintujce. Podatno otwartych przekrojw gitych na zimno na zwichrzenie mona rwnie ograniczy przez odpowiedni ksztat przekroju poprzecznego, pozwalajcy na redukcj odlegoci punktu przyoenia obcie od rodka cinania (punkt przez ktry przechodzi wypadkowa wewntrznych si cinajcych) i rodka cikoci [49]. Im mniejsza jest, wic odlego midzy punktem przyoenia obcienia a rodkiem cinania, tym mniejszy jest moment skrcajcy.

156

3. Dodatkowe czynniki wpywajce na nono elementw cienkociennych 3.1. Materia wyjciowy

Waciwoci mechaniczne ksztatownikw gitych na zimno zale w duej mierze od waciwoci tamy wsadowej lub blach walcowanych na zimno i gorco. Natomiast waciwoci tamy wsadowej lub blach zale gwnie od: gatunku stali, technologii walcowania, stosowanych procesw obrbki. Waciwoci mechaniczne zmieniaj si nie tylko na przekroju poprzecznym ksztatownika, ale rwnie na jego dugoci. Badania ksztatownikw gitych na zimno i tamy wsadowej walcowanej na gorco wykazay, e wraz ze wzrostem granicy plastycznoci i wytrzymaoci tamy wsadowej walcowanej na gorco wzrasta granica plastycznoci i wytrzymaoci gotowego ksztatownika. Na waciwoci tam i blach walcowanych na gorco ze stali konstrukcyjnej duy wpyw wywiera zawarto wgla. Ksztatowniki gite wykonane z tam o wikszej zawartoci wgla wykazuj znacznie wiksz intensywno wzrostu waciwoci wytrzymaociowych i zmniejszenie wyduenia w porwnaniu z materiaem wsadowym o mniejszej zawartoci wgla. Rwnie dodatkowe walcowanie na zimno tam i blach w poczeniu z procesami obrbki cieplnej powoduje ich wzrost. Waciwoci blach i tam walcowanych na gorco ze stali niskostopowych uzalenione s od zawartoci wgla, manganu, miedzi, molibdenu, chromu i niklu. Ich mae dodatki polepszaj granic plastycznoci i wytrzymao [100]. Stal na profilowane na zimno ksztatowniki i blachy powinna nadawa si do profilowania na zimno i ewentualnie do cynkowania oraz powinna by w razie potrzeby spawalna. Norma PN-EN 1993-1-3 [N9] obejmuje projektowanie profilowanych na zimno ksztatownikw i blach, ktre wykonuje si ze stali gatunkw wymienionych w tablicy 3.1a. Przykadowe gatunki stali, ktre speniaj wymagania teje normy, podano w tablicy 3.1b.

3.2. Gicie blach na zimno (efekt zgniotu)

W procesie profilowania blach i belek zachodz w obszarze gicia zmiany waciwoci mechanicznych metalu, wywoane odksztaceniem na zimno. W wyniku odksztace w strefie zginania nastpuje umocnienie materiau, co pociga za sob zwikszenie wytrzymaoci i granicy plastycznoci z rwnoczesnym zmniejszeniem wyduenia. Naprenia wywoane siami nacigu i siami zginajcymi wpywaj rwnie na zmian waciwoci mechanicznych elementw prostych ksztatownika, znajdujcych si w bezporednim ssiedztwie obszaru odksztace [100]. Efekt wzmocnienia plastycznego wywoany giciem na zimno zaley przede wszystkim od: waciwoci blachy, kta gicia, gruboci i wymiaru profilowanego elementu, technologii produkcji. Najwikszemu umocnieniu belki i blachy ulegaj w miejscu gicia. Stosujc du liczb zagi, mona w znaczcym stopniu wpyn na zwikszenie granicy plastycznoci i wytrzymaoci elementu gitego z blach na zimno. Na rysunku 5 na odcinku prostym (rodkowa cz cianki ceownika) fya/ fyb 1,05 podczas gdy w narou fyc/ fyb 1,4.

157

33

2 1 r
100

5 2mm

1'

2'

3
330

5'

6'

Warto rednia granicy plastycznoci

Granica plastycznoci w norou

f ya/f yb
1,5 1,25 1,05 1,0

(f ya)

(f yc)

1' 2' Granica plastycznoci materiau wyjciowego

(f yb)

0 3 4 5' 6'

Rys. 5. Przykad wpywu gicia na zimno na wielko granicy plastycznoci [N13] Gdy w specyfikacji mowa jest o granicy plastycznoci fy, to mona przyjmowa urednion granic plastycznoci fya, pod warunkiem, e stosuje si reguy pkt. 3.2.2 od (4) do (8). W pozostaych przypadkach a take wtedy, gdy w specyfikacji uyto symbolu fyb, przyjmuje si granic plastycznoci materiau wyjciowego fyb. Nominalne wartoci granicy plastycznoci materiau wyjciowego fyb i wytrzymaoci na rozciganie fu uzyskuje si: - bezporednio z norm wyrobw, przyjmujc fy = Reh lub Rp0,2 oraz fu = Rm - z tablic 3.1a i b - na podstawie bada Urednion granic plastycznoci fya ksztatownika profilowanego na zimno mona wyznacza na podstawie bada w skali naturalnej. Alternatywnie podwyszon (po uwzgldnieniu zgniotu i metody profilowania) urednion granic plastycznoci fya mona wyznacza obliczeniowo w nastpujcy sposb:

(3.1)

f ya = f yb + ( f u f yb )

( f u + f yb ) knt 2 lecz f ya Ag 2

(17)

gdzie: fya rednia granica plastycznoci caego ksztatownika fyb granica plastycznoci materiau wyjciowego fu wytrzymao na rozciganie k wspczynnik liczbowy zaleny od metody profilowania: k = 7 przy walcowaniu, k = 5 przy innych metodach profilowania

158

n liczba zagi prostoktnych w przekroju z promieniem wewntrznych r 5t (w przypadku zagi < 90 zmniejsza si proporcjonalnie liczb n) Ag pole przekroju poprzecznego brutto t obliczeniowa grubo materiau stalowego przed profilowaniem z wyczeniem powok metalicznych i organicznych wg pkt. 3.2.4

3.3. Imperfekcje geometryczne i materiaowe

Rzeczywiste konstrukcje nie speniaj zaoe dotyczcych konstrukcji idealnych. Powodem tego jest istnienie imperfekcji materiaowych zwizanych z technologi procesu wytwarzania (naprenia wasne) oraz imperfekcji geometrycznych, ktre s wynikiem procesu produkcji (odchyki geometryczne przekroju poprzecznego ograniczone norm i gruboci materiau ograniczone norm PN-EN 1090-2 [N4], PN-EN 10143 [N6], PN-EN 10051 [N5]), transportu, skadowania i niedokadnoci montaowych. Rnica pomidzy nonoci modelu idealnego a rzeczywistego zaley od wartoci imperfekcji a take od tego w jakim stopniu dany typ konstrukcji jest wraliwy na imperfekcje. Skutkiem istnienia imperfekcji jest niekiedy wyrany spadek nonoci granicznej elementu konstrukcyjnego Rny jest wpyw urzdze, na ktrych dokonuje si operacji gicia na rozkad napre wasnych (patrz rys. 6) [77]. Wedug bada Schafera i Pekza naprenia wasne wystpuj nierwnomiernie na szerokoci profilu. Najwiksze s na odcinku prostym w ksztatownikach formowanych na gitarkach rolkowych i wynosz okoo 39% fy. S one wynikiem zgniotu powstajcego na caym obwodzie spowodowanego istnieniem siy cigncej na obwodzie rolek oraz pewnym dociskiem rolek. Natomiast w naroach ksztatownikw wpyw urzdzenia formujcego na rozkad napre wasnych jest niewielki. Wytwarzanie profili gitarkami, ma korzystny wpyw na te czci elementu konstrukcyjnego, ktre bd pracoway na ciskanie. a) b)

Rys. 6. redni rozkad napre wasnych jako procent fy (ciskanie wewntrz, rozciganie na zewntrz): a) gitarki rolkowe, b) prasy [N13]

3.4. Efekt szerokiego pasa

W przypadku kaset, blach o bardzo szerokich pasach midzy fadami, paneli obudowy i innych elementw skadajcych si z pek o stosunkowo duej szerokoci w porwnaniu do rozpitoci elementu naley rozpatrywa efekt szerokiego pasa wg PN-EN 1993-1-5 [N10] pkt. 3. Zjawisko to wie si z wystpowaniem w tego typu elementach siy poprzecznej przekazywanej ze rodnika na pki tzw. shear lag problem. Naprenia

159

styczne wywouj w pkach odksztacenia postaciowe, ktrych wpywu nie bierze si pod uwag przy normalnych wymiarach belki. Jeeli jednak pasy s bardzo szerokie w stosunku do ich dugoci, odksztacenia postaciowe powoduj to, e naprenia normalne malej w miar oddalania si od rodnika. Zjawisko to prowadzi do nierwnomiernego wzdu szerokoci pki rozkadu napre normalnych przy zginaniu (patrz. rys. 7). Najprostsz drog do uwzgldnienia w obliczeniach takiej nierwnomiernoci w rozkadzie napre, jest obliczanie pasa przez wprowadzenie szerokoci efektywnej poddanej dziaaniu naprenia rwnomiernie rozoonego (patrz rys. 8).

Rys. 7. Rozkad napre normalnych w przekroju brutto (nierwnomierny w pasie) [N13]

Rys. 8. Rozkad napre normalnych w przekroju efektywnym (rwnomierny w pasie) [N13] Przy sprawdzaniu stanw granicznych uytkowalnoci i zmczenia efekt szerokiego pasa uwzgldnia si, stosujc szeroko efektywn szerokiego pasa wg 3.2.1 oraz rozkad napre wg 3.2.2. Sprawdzajc stan graniczny nonoci mona stosowa efektywne pole przekroju wg 3.3. Efekt szerokiego pasa mona pomin w obliczeniach, jeeli speniony jest nastpujcy warunek:

160

PN-EN L b0 < e (18) 1993-1-5 50 3.1(1) gdzie: b0 szeroko wystajcej (wspornikowej) czci pasa lub poowa szerokoci czci przsowej (dwustronnie podpartej) Le odlego midzy punktami zerowych momentw zginajcych, patrz pkt. 3.2.1.(2)

3.5. Deformacje pasw

W elementach gitych z blach na zimno, ktre maj pasy bardzo szerokie i cienkie, ale przy tym stateczne, ujawnia si skonno tych pasw do zwichrowania. Przejawia si to tym, e czci pasw pooone najdalej od rodnika d do wygicia si w kierunku osi obojtnej ze wzgldu na powstawanie dodatkowych si wewntrznych na przemieszczeniach od napre membranowych. a) b) 2bs bs
u u z

Rys. 9. Ugicia pasw Rys. 5.3. Ugicia pasw Efekt ten noszcy nazw flange curling wpywa ujemnie na nono przekroju na zginanie, dlatego w wietle przepisw normowych PN-EN 1993-1-3 [N9] naley go uwzgldnia w obliczeniach, gdy przemieszczenia cianki u przekrocz 5% wysokoci przekroju ksztatownika. Prowadzi to do wyznaczania nonoci na zginanie dla nowego zdeformowanego przekroju poprzecznego (naley bra pod uwag redukcj nonoci). Obliczanie wielkoci deformacji przeprowadza si wedug poniszych wzorw: Dla elementw prostoliniowych: PN-EN 1993-1-3 (5.3a) Dla belek ukowych:

u=2

a 2 bs 4
E2 t2z

(19)

(5.3b)

u=2

a bs 4
E t 2r

(20)

161

gdzie: u strzaka ugicia pasa w stron osi obojtnej (patrz rys. 9) bs poowa odlegoci midzy rodnikami w ksztatownikach skrzynkowych lub kapeluszowych, lub szeroko czci pasa odgitej ze rodnika (patrz rys. 9) t grubo pasa z odlego rozpatrywanego pasa od osi obojtnej (patrz rys. 9) r promie zakrzywienia belki ukowej E modu sprystoci materiau a rednie naprenie w pasie w przekroju brutto. Jeli naprenie obliczono w przekroju wsppracujcym, to warto t naley pomnoy przez stosunek pola przekroju wsppracujcego do pola przekroju brutto Zgodnie z pkt. 5.4.(2) powysze wzory maj zastosowanie do pasw ciskanych i rozciganych z usztywnieniami lub bez usztywnie, jednak bez blisko rozmieszczonych usztywnie poprzecznych pasw. W odniesieniu do kaset opisany efekt zosta uwzgldniony wg pkt. 10.2.2.2.

4. Okrelanie nonoci blach fadowych

Blacha fadowa, wypeniajc podstawow funkcj osony dachu czy ciany, przenosi obcienia poprzeczne (od obcie staych, niegu i wiatru). Wwczas jest ona zginana i cinana poprzecznie. Zachowuje si ona wtedy jak pyta. Zagadnienie to zostao rozpoznane przez wielu autorw w ich pracach, midzy innymi: [4, 5, 12, 19, 25, 29, 35, 54, 55, 69, 71, 72]. Blacha fadowa moe rwnie stanowi tarcz usztywniajc, zapewniajc stateczno budowli, np. w paszczynie poaci dachu. W takiej sytuacji blacha fadowa, wczajc si do przestrzennej wsppracy prtowego szkieletu nonego, przenosi obcienia cinajce, a take osiowe w swej paszczynie [8, 11]. Zagadnienie wsppracy blachy fadowej z konstrukcj non okrelane jako praca tarczowa blachy fadowej nie zostao omwione w niniejszej pracy. W projektowaniu konstrukcji prtowych zintegrowanych z panelami z blachy profilowanej, wspprac tarczow poszycia ze szkieletem w przenoszeniu obcie mona uwzgldnia zgodnie z zasadami i wymaganiami podanymi w rozdziale 10.3 normy. Dodatkowe rdo informacji znale mona midzy innymi w pracach: [10, 11, 22, 23, 24, 26, 48, 50, 74, 90, 108]. W projektowaniu blach fadowych korzysta si najczciej z katalogw nonoci opracowanych przez poszczeglnych producentw, np.: [M1, M2, M3, M4]. Dotycz one schematw blach fadowych jedno-, dwu-, i trzy- przsowych w uoeniu pozytywnym i negatywnym, ktrych dugoci przse rni si midzy sob nie wicej ni 20%. Unika si w ten sposb pracochonnych oblicze zwizanych z okreleniem ich nonoci. Przyjcie blachy odbywa si przez porwnanie dziaajcych na ni obcie rwnomiernie rozoonych, zestawionych wg obowizujcych norm, o wartociach obliczeniowych w SGN i charakterystycznych w SGU, z wartociami obcie okrelonymi tabelarycznie. Dobierajc blachy fadowe, naley zwrci uwag na warunki minimalnych podpar na podporze, gdy podane w katalogach nonoci [M1, M2, M3, M4] obcienia graniczne wyznaczane s wanie w zalenoci od minimalnej szerokoci oparcia blachy fadowej na podporze [8]. Jeli warunek niezbdnej szerokoci jest nie speniony, mona zastosowa zdwojony przekrj blachy fadowej w strefie podporowej lub ucigli jednoprzsowe blachy fadowe w konstrukcje wieloprzsowe. Obszerne informacje na temat ucilenia i wzmocnienia blach fadowych moemy znale w licznych publikacjach [3, 6, 7, 13].

162

Tablice nonoci s niepraktyczne w przypadku nietypowych rozwiza takich jak np.: obcienie skupione (podwieszenie), obcienie nierwnomiernie rozoone (worki niene), rne dugoci przse. W celu wyeliminowania tych niedogodnoci prowadzone s prace zwizane z opracowaniem tabel nonoci dla obcienia si skupion [2]. Istniej rwnie liczne programy numeryczne: Poimu [M4], Blachy [M3], BBX [M2] opracowane przez poszczeglnych producentw blach fadowych pozwalajce w prosty i szybki sposb dobra odpowiedni przekrj blachy fadowej w zalenoci od obcienia, iloci i rozpitoci przse. Katalogi nonoci maj jednake charakter pomocniczy. W przedmiotowym zakresie projektowania pokry z blach istnieje norma europejska PN-EN-1993-1-3 [N9]. Ocena nonoci blach profilowanych na zimno, podana w powyszej normie zostaa opracowana dla wyrobw o przekrojach poprzecznych, ktrych cianki speniaj odpowiednie proporcje geometryczne wg pkt. 5.2.

4.1. Wymiary przekrojw

Jeli nie podano inaczej, wymiary cakowite (gabarytowe) profilowanych na zimno ksztatownikw i blach takie jak: cakowita szeroko b, cakowita wysoko h, wewntrzny promie gicia r oraz inne wymiary zewntrzne oznaczone symbolami bez indeksw - a, c, lub d, s mierzone do lica materiau, jak pokazano w normie na rysunku 1.6 lub 5.1. Jeli nie podano inaczej, pozostae wymiary profilowanych na zimno ksztatownikw i blach oznaczone symbolami z indeksami, takimi jak bd, hw lub sw s mierzone albo do lini rodkowej cianki, albo do punktu rodkowego naroa, jak pokazano w normie na rysunku 5.1. W przypadku elementw nachylonych, takich jak rodniki blach trapezowych, wysoko ukon s mierzy si rwnolegle do linii spadku. Spadek wyznacza linia prosta przechodzca przez punkty przecicia pasw ze rodnikiem.

4.2. Grubo i odchyki gruboci

Postanowienia dotyczce oblicze projektowych podane w normie stosuje si do stali w okrelonych zakresach gruboci rdzennych tcor. Zalecane zakresy gruboci rdzennych tcor dla blach i elementw s nastpujce: 0,45 mm tcor 15 mm. Mona stosowa materia cieszy lub grubszy, pod warunkiem e projektowanie (wyznaczanie nonoci) jest wspomagane badaniami. Grubo obliczeniow t przy uwzgldnieniu pkt. 3.2.4.(4) i (5) przyjmuje si zalenie od gruboci rdzenia tcor jak nastpuje: (3.3a) (3.3b) przy czym:

t = t cor jeli tol 5%

(21) (22)

t = t cor

100 tol jeli tol > 5% 95

163

(3.3c)

t cor = t nom t metallic _ coatings

(23)

gdzie: tcor grubo rdzenia blachy tol odchyka ujemna w procentach tnom grubo nominalna blachy po profilowaniu tmetallic_coatings grubo powoki zewntrzne blachy. W przypadku typowej powoki cynkowej Z 275: tzinc = 0,04 mm

4.3. Proporcje geometryczne

Zasady oblicze podane w normie PN-EN-1993-1-3 [N9] opracowane zostay dla elementw o przekrojach poprzecznych, ktrych smukoci cianek speniaj warunki okrelone w tablicy 5.1. Wartoci graniczne podane w tablicy 5.1 okrelaj zakres stosowania, dla ktrego uzyskano wystarczajce dowiadczenia i weryfikacj eksperymentaln. Przekroje o wikszych smukociach cianek mona rwnie stosowa, o ile ich nono oraz zachowanie w stanie granicznym uytkowalnoci s zweryfikowane eksperymentalnie i/lub obliczeniowo, a wyniki s potwierdzone odpowiedni liczb prb. W przeciwnym przypadku zachodzi potrzeba wykonania bada dowiadczalnych zgodnie z zacznikiem A normy [N9], ktre wraz z programami numerycznymi MES wspomagaj normowe okrelenie nonoci tych blach. Przykad P1 Sprawdzi czy proporcje wymiarowe przekroju poprzecznego blachy trapezowej jak na rysunku o gr. 1,0 mm pozwalaj na zastosowanie do oblicze przepisw PN-EN-1993-1-3
200 115

65

945

Rys. P1.1. Przekrj poprzeczny blachy trapezowej PN-EN 1993-1-3 3.2.4 (3.3a) 5.2 tab. 5.1 Obliczenie gruboci obliczeniowej blachy

t = t cor = t nom t zinc = 1,0 0,04 = 0,96mm

gdzie; tnom = 1,0 mm, wg 3.2.4.(3); tzinc = 0,04 mm Sprawdzenie proporcji wymiarowych przekroju poprzecznego blachy Dla pki grnej b 115 = = 119,79 < 500 t 0,96

164

133,7

4 69,

gdzie wg rys. P1.1; b = 115 mm, wg oblicze; t = 0,96 mm Dla pki dolnej tab. 5.1

d 65 = = 67,71 < 500 t 0,96 gdzie wg rys. P1.1; d = 65 mm, wg oblicze; t = 0,96 mm
Dla rodnika

tab. 5.1 tab. 5.1

45 o = 69,4 o 90 o
h 133,7 = = 139,27 < 500 sin( ) = 468,03 0,96 t gdzie wg rys. P1.1; h = 133,7 mm, = 69,4, wg oblicze; t = 0,96 mm

4.4. Wpyw zaokrglenia naroy

Zaokrglone naroa przekrojw poprzecznych elementw z ksztatownikw i blach profilowanych na zimno komplikuj obliczenia charakterystyk geometryczno wytrzymaociowych. W celu uatwienia oblicze tych charakterystyk w zapisach normowych dopuszczono uproszczenie geometrii przekroju eliminujc z przekroju zaokrglenia naroy, a pozostawiajc cianki paskie o umownej szerokoci bp, wg pkt. 5.1 jak pokazano przykadowo w normie na rysunkach 5.1 i 5.2. Wpyw zaokrglenia naroy mona pomin przy okrelaniu nonoci przekroju tylko w przypadku spenienia przez promie wewntrzny r nastpujcych warunkw: 5.1(3)

r 5t

(24)

5.1(3)

r 0,10b p

(25)

gdzie: r promie wewntrzny zagicia naroa (patrz rys. 5.1) t grubo cianki bp umowna szeroko czci paskiej przekroju o ostrych naroach (patrz rys. 5.1) Zawsze powinno si uwzgldnia wpyw zaokrglenia naroy na cechy decydujce o sztywnoci przekroju. Jeli warunek (24) lub (25) nie jest speniony, to wpyw zaokrglenia naroy powinien by uwzgldniony przy wyznaczaniu cech geometrycznych przekroju. Zalenoci redukcyjne od (26) do (28) mona rwnie stosowa do oblicze efektywnych cech przekroju Aeff, Iy,eff, Iz,eff, Iw,eff pod warunkiem e umowne szerokoci czci paskich s mierzone midzy punktami przecicia ich linii rodkowych. Mona to uczyni redukujc cechy analogicznego przekroju o ostrych naroach za pomoc nastpujcych zalenoci przyblionych: (5.1a)

Ag Ag , sh (1 )

(26)

165

(5.1b) (5.1c)

I g I g , sh (1 2 )
I w I w,sh (1 4 )

(27) (28)

(5.1d)

= 0,43

j =1 m

rj

j
90 o
(29)

i =1

b p ,i

gdzie: Ag pole przekroju poprzecznego brutto Ag,sh warto Ag dla przekroju o ostrych naroach bp,i umowna szeroko czci paskiej i przekroju o ostrych naroach Ig moment bezwadnoci przekroju brutto Ig,sh warto Ig dla przekroju o ostrych naroach Iw wycinkowy moment bezwadnoci przekroju brutto Iw,sh warto Iw dla przekroju o ostrych naroach kt zagicia (blachy) w narou m liczba czci paskich n liczba czci zakrzywionych rj promie wewntrzny elementu zakrzywionego j Gdy promie wewntrzny r spenia poniszy warunek to nono przekroju zaleca si wyznacza eksperymentalnie. 5.1(6)

r > 0,04t

E fy

(30)

Przykady wyznaczania umownych szerokoci cianek dla elementw z ksztatownikw i blach profilowanych na zimno przedstawiono w pracach [69, 33, 9].

4.5. Wyznaczenie charakterystyk efektywnych przekroju

Jak ju wspomniano w rozdziale 2.1 niestateczno miejscow cianek uwzgldnia si sprowadzajc cechy geometryczne przekroju rzeczywistego do cech geometrycznych przekroju zastpczego poprzez redukcj rzeczywistych szerokoci cianek do szerokoci efektywnych (wsppracujcych). Przykady wyznaczenia charakterystyk efektywnych blachy trapezowej mona znale w publikacji [69].

4.5.1. cianki paskie bez usztywnie

Szerokoci wsppracujce nieusztywnionych ciskanych osiowo lub zginanych cianek paskich wyznacza si wg wzorw podanych tablicach 4.1 i 4.2 normy PN-EN-1993-1-5 [N10] w zalenoci od warunkw podparcia i rozkadu ciskajcych napre normalnych w ciance. Zgodnie z powyszymi tablicami aby ustali szeroko wsppracujc cianki beff naley miarodajn szeroko czci paskiej b pomnoy si przez wspczynnik

166

redukcyjny niestatecznoci miejscowej zaleny od wzgldnej smukoci pytowej cianki p (patrz wzr (11)) . Sposb wyznaczenia wspczynnika redukcyjnego dla cianek przsowych (rodniki ksztatownikw, rodniki i pasy blach) i wspornikowych (pasy ksztatownikw bez usztywnie, usztywnienia brzegowe ksztatownikw) przedstawiono w rozdziale 2.1 niniejszej pracy (patrz wzr od (12) do (15)). Warto wspczynnika redukcyjnego zostaa ustalona przy zaoeniu e wiksza warto naprenia ciskajcego wystpujcego w ciance com,Ed = fyb/M0 (nono przekroju poprzecznego jest osigana). Wzgldna smuko pytowa p norma okrela nastpujco: PN-EN 1993-1-5 4.4(2)

28,4 k gdzie: cr spryste naprenie krytyczne przy niestatecznoci miejscowej cianki wg zacznika A1(2) i tablic 4.1 i 4.2 b miarodajna szeroko cianek b = b p
bp umowna szeroko czci paskich przekroju k parametr niestatecznoci miejscowej uzaleniony od stosunku napre wg tablic 4.1 i 4.2 - stosunek napre brzegowych 2/1. Moe by obliczany w sposb przybliony, biorc pod uwag: (dla pasw) cechy geometryczne przekroju poprzecznego brutto (dla rodnikw) efektywne pole przekroju pasa ciskanego i pole przekroju rodnika brutto, lub dokadny wyznaczajc jego warto w sposb iteracyjny. Najpierw wyznacza si warto w sposb przybliony, a nastpnie okrela si przekrj zastpczy i dla niego ustala warto napre . Obliczenia ponawia si a do wystpienia zgodnoci kroku iteracyjnego, uznanego za kocowy. Stosuje si minimum dwie iteracje. 2 - mniejsze brzegowe naprenie ciskajce lub rozcigajce w ciance 1 - wiksze brzegowe naprenie ciskajce w ciance

p =

fy

cr

b t

(31)

4.4(2)

235 f y [ N / mm 2 ]
(32)

W przypadku gdy stan graniczny nonoci nie jest osigany com,Ed < fyb/M0 wwczas wspczynnik redukcyjny naley oblicza przyjmujc zamiast wzgldnej smukoci pytowej p smuko pytow zredukowan p ,red okrelon wzorem:

(4.4)

p ,red = p

com, Ed
fy
(33)

M0

167

W przypadku stanu granicznego uytkowalnoci wiksze brzegowe naprenie ciskajce cianki oblicza si na podstawie zastpczego przekroju prta poddanego obcieniu charakterystycznemu, waciwemu dla stanu granicznego uytkowalnoci. Przykad P2 Wyznaczy szeroko wsppracujc rwnomiernie ciskanego nieusztywnionego pasa grnego przekroju poprzecznego blachy trapezowej o gruboci 1,0 mm i fyb = 280 MPa
b = 119
X P

bp = 118,4
0,9 6

Rys. P2.1. Przekrj poprzeczny pasa blachy trapezowej PN-EN 1993-1-3 (3.3a) Obliczenie gruboci obliczeniowej blachy

rys. 5.1 rys. 5.1

t = t cor = t nom t zinc = 1,0 0,04 = 0,96mm gdzie; tnom = 1,0 mm Ocena wpywu zaokrglenia naroy Wyznaczenie umownej szerokoci cianki bp pasa grnego
t g r = (r + )(tan sin ) = 2 2 2 o sin 55 ) = 0,29mm 2 gdzie wg rys. P2.1; r = 4,5 mm, = 55 b p = b 2 g r = 119 2 0,29 = 118,4mm = (4,5 +
Sprawdzenie warunkw pomijania wpywu zaokrglenia naroy r = 4,5mm 5t = 5 0,96 = 4,8mm r = 4,5mm 0,10b p = 0,1 118,4 = 11,84mm Poniewa powysze warunki s spenione mona pomin wpyw zaokrglenia naroy przyjmujc gr = 0 b p = b 2 g r = 119 2 0 = 119mm

55 o 0,96 )(tan 2 2

rys. 5.1 5.1(3)

rys. 5.1

168

55

gr

R4 ,5
gr

bp = 119

Rys. P2.2. Uproszczony przekrj poprzeczny pasa blachy trapezowej PN-EN 1993-1-5 4.4(2) Obliczenia szerokoci wsppracujcej beff cianki bp Obliczenia wzgldnej smukoci pytowe Przyjto e naprenia normalne w skrajnych wknach osigaj warto granicy plastycznoci com,Ed = fyb/M0

4.4(2)

t = 0,96

p =
4.4(2) tab. 4.1 4.4(2) gdzie; b = b p = 119mm

b t 28,4 k

119 0,96 28,4 0,916 4

= 2,382

k = 4,0 dla =

2 = 1 (cianka bp rwnomiernie ciskana) 1

235 = fy

235 = 0,916 280

4.4(2) (4.2) (4.2)

Obliczenia wspczynnika redukcyjnego dla cianki przsowej Poniewa p = 2,382 > 0,673 oraz 3 + = 3 + 1 = 4 0 to

p 0,055 (3 + ) p
2

2,382 0,055 (3 + 1) 2,382 2

= 0,381 1,0

tab. 4.1 tab. 4.1

Obliczenia szerokoci wsppracujcej beff = b = 0,381 119 = 45,34mm

be1 = 0,5 beff = 0,5 45,34 = 22,67mm be2 = 0,5 beff = 0,5 45,34 = 22,67mm

169

b p = 119 b e1 = 22,67 t = 0,96 b e2 = 22,67

Rys. P2.3. Przekrj wsppracujcy pasa grnego blachy trapezowej

4.5.2. cianki paskie z usztywnieniami porednimi

Usztywnienia porednie ksztatuje si w postaci bruzd lub przegi podczas profilowania na zimno. Usztywnienia powinny by projektowane o jednakowych ksztatach, a ich liczba na ciance nie powinna przekracza dwch. Przekrj poprzeczny usztywnienia poredniego skada si z usztywnienia o szerokoci bs wraz z efektywnymi odcinkami ssiednich czci paskich bp,1 i bp,2 jak podano na rysunku 10.
b1 bp, 1 b1, e1 b1, e2 b2, e1 b2 bp, 2 b2, e2

a
bs

As, Is

b1 bp, 1 b1, e1 b1, e2 b2, e1

b2 bp, 2 b2, e2

bs

As, Is

Rys. 10. Geometria usztywnie porednich Rys. 5.9. Usztywnienia porednie

170

W stanie granicznym nonoci wsppracujce charakterystyki przekroju poprzecznego usztywnienia poredniego mona okreli zgodnie z rys. 5.10 i procedur 5.5.3.3(3) normy PN-EN-1993-1-3 w nastpujcy sposb: 1. Wyznaczy szerokoci wsppracujce b1,e2 cianki bp,1 oraz b2,e1 cianki bp,2 przy zaoeniu e usztywnienie jest niepodatne (K = ), a com,Ed = fyb/M0. Wartoci szerokoci wsppracujcych b1,e2 oraz b2,e1 wyznacza si jak dla cianek paskich bez usztywnie wg rozdziau 4.5.1 przy zaoeniu, e czci paskie s dwustronnie podparte. 2. Dla wyznaczonego w punkcie 1 przekroju efektywnego usztywnienia (na rysunku 10 zaznaczony okrgiem) wyznaczy krytyczne naprenie spryste cr,s wg wzoru (5.19). 3. Na podstawie krytycznego naprenia sprystego cr,s wyznaczonego w punkcie 2 obliczy smuko wzgldn d wg wzoru (5.12d) 4. W zalenoci od otrzymanej w punkcie 3 smukoci wzgldnej d wyznaczy wspczynnik redukcyjny d ze wzgldu na wyboczenie dystorsyjne (wyboczenie gitne usztywnienia) wg wzorw od (5.12a) do (5.12c). 5. Gdy d < 1 obliczenia mona ucila iteracyjnie obliczajc szeroko wsppracujc (powtarzajc punkt 1) przy zredukowanych napreniach ciskajcych com,Ed = d fyb/M0 oraz przyjmujc wspczynnik d z ostatniej iteracji, a do wystpienia zgodnoci kroku iteracyjnego. 6. Dla wyznaczonego w ostatnim kroku wspczynnika d ustali przekrj efektywny usztywnienia o zredukowanej gruboci tred wg 5.5.3.3(12)

4.5.3. Blacha trapezowa - pasy z usztywnieniami porednimi

Gdy pas blachy trapezowej z usztywnieniami porednimi poddany jest rwnomiernemu ciskaniu, wwczas zastpczy przekrj poprzeczny pasa skada si ze zredukowanych usztywnie porednich (jednego, dwch, trzech lub wikszej liczby) oraz z dwch odcinkw przylegajcych do rodnikw o szerokociach wsppracujcych ustalonych odpowiednio przy szerokoci bp lub bp,1. W stanie granicznym nonoci wsppracujce charakterystyki przekroju poprzecznego pasa blachy trapezowej z usztywnieniami porednimi mona okreli zgodnie z rysunkiem 5.11, pkt. 5.5.3.4.2 i pkt. 5.5.3.3 normy PN-EN-1993-1-3 [N9] w nastpujcy sposb: 1. Wyznaczy szerokoci wsppracujce beff cianki bp w przypadku jednego usztywnienia i b1,eff oraz b2,eff odpowiednio cianek bp,1 i bp,2 w przypadku dwch usztywnie (patrz rys. 11). Obliczenia przeprowadzi jak dla cianek paskich bez usztywnie wg rozdziau 4.5.1 przy zaoeniu, e czci paskie s dwustronnie podparte. 2. Dla wyznaczonego w punkcie 1 przekroju efektywnego usztywnienia (lub usztywnie) wyznaczy krytyczne naprenie spryste cr,s w zalenoci od liczby usztywnie. W przypadku jednego usztywnienia centralnego w pasie wg wzoru (5.22), dla dwch symetrycznie rozmieszczonych usztywnie wg wzoru (5.23a) i w przypadku trzech lub wikszej liczbie jednakowych usztywnie wg wzoru (5.23c). Powysze wzory na naprenie krytyczne mona stosowa przy szerokich bruzdach pod warunkiem, e cz paska usztywnienia jest zredukowana ze wzgldu na wyboczenie lokalne, a w wzorach (5.22, 5.23a, 5.23c) zamiast bp przyjmuje si wiksz z wartoci: bp i 0,25(3bp+br), patrz rys. 11.

171

3. Jeli rodniki blachy trapezowej s nieusztywnione to na podstawie krytycznego naprenia sprystego cr,s wyznaczonego w punkcie 2 obliczy smuko wzgldn d wg wzoru (5.12d). Jeli rwnie rodniki blachy trapezowej s usztywnione to smuko wzgldn d wg wzoru (5.12d) wyznaczy na podstawie zmodyfikowanej wartoci cr,mod okrelonej w pkt. 5.5.3.4.4 i wg wzoru (5.42) 4. W zalenoci od otrzymanej w punkcie 3 smukoci wzgldnej d wyznaczy wspczynnik redukcyjny d ze wzgldu na wyboczenie dystorsyjne (wyboczenie gitne usztywnienia) wg wzorw od (5.12a) do (5.12c). 5. Dla wyznaczonego w punkcie 4 wspczynnika d ustali przekrj efektywny usztywnienia o zredukowanej gruboci tred wg 5.5.3.4.2(11).
Przekrj do obliczania As

0,5 beff

0,5 beff

0,5 b 2,eff

0,5 b 1,eff

Przekrj do obliczania I s

15t

15t

min (15t; 0,5 b p,2)

15t

bp

br

bp

bp,1

br

bp,2

br

bp,1

be
br

bs

be
bo

Rys. 11. Pas ciskany z usztywnieniami porednimi w postaci bruzd Rys. 5.11. Pas ciskany z jedn, dwiema lub wiksz liczb bruzd Zgodnie z pkt. 5.5.3.4.2(11) efektywne cechy przekroju w stanach granicznych uytkowalnoci ustala si na podstawie gruboci obliczeniowej t.

172

Przykad P3 Wyznaczy szeroko wsppracujc rwnomiernie ciskanego usztywnionego pasa grnego przekroju poprzecznego blachy trapezowej z przykadu P1 o gruboci 1,0 mm i fyb = 350 MPa. Szeroko wsppracujca cianki paskiej zostaa wyznaczona w sposb jak w przykadzie P2
bp=115 b1=57,5 bp,1 =32,5 b1,e1 =15,58 b1,e2 =15,58 br=50 b2=57,5 bp,2=32,5 b2,e1 =15,58 b2,e2 =15,58

t=0,96

As, Is

bs=54,8

Rys. P3.1. Przekrj poprzeczny usztywnienia o szerokoci bs wraz z efektywnymi odcinkami ssiednich czci paskich bp,1 i bp,2 (oznaczenia jak podano na rysunku 10) PN-EN 1993-1-3 (5.19) Obliczenia krytycznego naprenia sprystego

cr ,s =

4,2 k w E Is t3 = As 4 b p 2 ( 2 b p + 3 bs ) 723 0,96 3 4 32,5 2 (2 32,5 + 3 54,8 ) = 274,8MPa

4,2 1,0 210 10 3 82,48

(5.18) 5.5.3.4.2(6)

gdzie wg rys. P3.1; bp = bp,1 = bp,2 = 32,5 mm, bs = 54,8 mm, t = 0,96mm, Is = 723 mm4 - moment bezwadnoci usztywnienia wzgldem osi rodkowej a-a (usztywnienie pasa wraz z przylegajcymi odcinkami rwnymi 15t kady, patrz rys. 11) odczytany z AutoCAD As - pole przekroju usztywnienia poredniego wg rys. P3.1

As = t (b1,e2 + b2,e1 + bs ) = 0,96 (15,58 + 15,58 + 54,8) = 82,48mm 2

kw = 1,0 - wspczynnik uwzgldniajcy czciowe utwierdzenie skrtne usztywnionego pasa przez rodnik lub inny element Obliczenia wspczynnika redukcyjnego d = 1,47 0,723 d = 1,47 0,723 1,129 = 0,654 gdzie; d - smuko wzgldna okrelona nastpujco: (5.12d)

(5.12b)

d =

f yb

cr ,s

350 = 1,129 274,8

5.5.3.4.2(11)

Obliczenia zredukowanej gruboci usztywnienia t As,red 0,96 53,95 t red = = = 0,628mm As 82,48 gdzie wg rys. P3.1; t = 0,96mm, As = 82,48 mm2, As,red - zredukowane ze wzgldu na wyboczenie dystorsyjne efektywne

173

(5.29)

pole przekroju usztywnienia poredniego f yb

350 1,0 As ,red = d As = 0,654 82,48 = 53,95mm 2 com,Ed 350

M0

As,red = 53,95mm 2 As = 82,48mm 2

5.5.3.4.4(1) W przypadku gdy usztywnienia wystpuj s zarwno w pasach, jak i w rodnikach, wyboczenie dystorsyjne (wyboczenie gitne usztywnie pasa i rodnika) uwzgldnia si stosujc w odniesieniu do obu typw usztywnie zmodyfikowane usztywnienie krytyczne cr,mod. Obliczenia zmodyfikowanego krytycznego naprenia sprystego cr ,s 274,8 cr ,mod = = = 273,2MPa cr ,s 4 274,8 4 4 1 + (0,52 ) 4 1 + ( s ) 365,4 cr ,s gdzie; cr,s = 274,8 MPa - naprenie krytyczne usztywnienia poredniego w pasie, cr,sa = 365,4 MPa - naprenie krytyczne usztywnienia w pobliu pasa ciskanego (przy dwch usztywnieniach w rodnikach) wyznaczone w P4. s - dla elementw zginanych wyznaczamy nastpujco: (h + 0,5 hsa ) (24 + 0,5 13) s = 1 a = 1 = 0,52 ec 63,6 Obliczenia wspczynnika redukcyjnego d = 1,47 0,723 d = 1,47 0,723 1,132 = 0,652 gdzie; d - smuko wzgldna okrelona nastpujco: (5.12d)

(5.42)

(5.12d)

d =

f yb

cr ,mod

350 = 1,132 273,2

5.5.3.4.2(11)

5.5.3.4.2(11)

Obliczenia zredukowanej gruboci usztywnienia t As ,red 0,96 53,78 t red = = = 0,626mm As 82,48 gdzie wg rys. P3.1; t = 0,96mm, dla zaznaczonego owalem usztywnienia w programie Autocad odczytano As = 82,48 mm2, f yb 350

As ,red = d As

M0 1,0 = 0,652 82,48 = 53,78mm 2 com, Ed 350

174

bp=115 b1=57,5 bp,1 =32,5 b1,e1 =15,58 b1,e2 =15,58 br=50 b2=57,5 bp,2=32,5 b2,e1 =15,58 b2,e2 =15,58

t=0,63

t=0,96

t=0,63

Rys. P3.2. Przekrj wsppracujcy usztywnionego pasa grnego blachy trapezowej

4.5.4. Blacha trapezowa - rodniki z usztywnieniami porednimi

,2 S eff,1

ha

ff,1

ec

Se

ec

h sa

Seff

,3

ff,n

Se

Se

ff,n

et

et

h sa

ec

h sb

S eff

,5

et

Rys. 12. rodniki z usztywnieniami porednimi w postaci zagi Rys. 5.12. Efektywne przekroje rodnikw w blachach trapezowych

175

Se

ff,n

Sn

Seff

,4

Sb

S sb

Sef

f,3

Seff

S sa

,2 S eff,1

ha

hb

Sa

Sc

Sn

Seff

Sa

S sa

t=0,96

Efektywny przekrj zginanego rodnika obejmuje jak pokazano na rysunku 12 jedno lub dwa zredukowane usztywnienia porednie, pasmo przylege do pasa ciskanego o szerokoci seff,1, pasmo przylege do osi obojtnej przekroju efektywnego o szerokoci seff,n oraz cz rodnika pooon poniej osi obojtnej przekroju zastpczego (cz rozcigan rodnika). W stanie granicznym nonoci wsppracujce charakterystyki przekroju poprzecznego rodnika blachy trapezowej z usztywnieniami porednimi mona okreli zgodnie z rys. 5.12 i pkt. 5.5.3.4.3 normy PN-EN 1993-1-3 [N9] w nastpujcy sposb: 1. Wyznaczy wstpne pooenie osi obojtnej przekroju zoonego z efektywnych przekrojw pasw oraz przekrojw brutto rodnikw. 2. Wyznaczy szerokoci wsppracujce od seff,0 do seff,n wg wzorw od (5.32) do (5.33f) w zalenoci od liczby usztywnie. 3. Na podstawie wyznaczonych w punkcie 2 szerokoci wsppracujcych sprawdzi ponisze warunki wg pkt. 5.5.3.4.3(6): dla rodnikw nieusztywnionych: seff,1 + seff,n sn dla rodnikw z jednym usztywnieniem: seff,1 + seff,2 sa seff,3 + seff,n sn dla rodnikw z dwoma usztywnieniami: seff,1 + seff,2 sa seff,3 + seff,4 sb seff,5 + seff,n sn 4. Jeli warunki z punktu 3 nie zostan spenione (lub ktry z warunkw), oznacza to e czci paskie rodnika sn, sa, sb (lub odpowiednia cz paska rodnika) nie s w peni efektywne i szerokoci wsppracujce od seff,1 do seff,n pozostawiamy bez ich rewidowania. 5. Jeli warunki z punktu 3 zostan spenione (lub ktry z warunkw), oznacza to e czci paskie rodnika sn, sa, sb (lub odpowiednia cz paska rodnika) s w peni efektywne i szerokoci wsppracujce od seff,1 do seff,n (lub odpowiednie szerokoci wsppracujce) wyznaczone w punkcie 2 podlegaj odpowiedniej korekcie: dla rodnikw nieusztywnionych wg wzorw (5.34a) i (5.34b), dla rodnikw z jednym usztywnieniem wg wzorw (5.35a), (5.35b), (5.36a), (5.36b), dla rodnikw z dwoma usztywnieniami wg wzorw (5.35a), (5.35b), (5.37a), (5.37b), (5.38a), (5.38b). 6. Wyznaczy dla pojedynczego usztywnienia lub usztywnienia pooonego bliej pasa ciskanego, gdy rodnik zaprojektowano z dwoma usztywnieniami krytyczne naprenie spryste cr,sa wg wzoru (5.39a). 7. Jeli pasy blachy trapezowej s nieusztywnione to na podstawie krytycznego naprenia sprystego cr,sa wyznaczonego w punkcie 6 obliczy smuko wzgldn d wg wzoru (5.12d). Jeli rwnie pasy blachy trapezowej s usztywnione to smuko wzgldn d wg wzoru (5.12d) wyznaczy na podstawie zmodyfikowanej wartoci cr,mod okrelonej w pkt. 5.5.3.4.4 i wg wzoru (5.42)

176

8. W zalenoci od otrzymanej w punkcie 7 smukoci wzgldnej d wyznaczy wspczynnik redukcyjny d ze wzgldu na wyboczenie dystorsyjne (wyboczenie gitne usztywnienia) wg wzorw od (5.12a) do (5.12c). 9. Dla wyznaczonego w punkcie 8 wspczynnika d ustali przekrj efektywny usztywnienia o zredukowanej gruboci tred wg 5.5.3.4.3(14). 10. Zgodnie z pkt. 5.5.3.4.3(16) cechy przekroju efektywnego mona ucili iteracyjnie, przyjmujc do ustalenia pooenia osi rodkowej (patrz punkt 1) efektywny przekrj rodnika z poprzedniej iteracji oraz efektywne przekroje pasw wyznaczone przy zredukowanej gruboci tred w odniesieniu do wszystkich elementw stanowicych przekrj usztywnienia pasa. Iteracj rozpoczyna si od zwikszonej szerokoci wsppracujcej seff,0, okrelonej wzorem (5.41.) Zgodnie z pkt. 5.5.3.4.3(15) efektywne cechy przekroju w stanach granicznych uytkowalnoci ustala si na podstawie gruboci obliczeniowej t. Przykad P4 Wyznaczy szeroko wsppracujc rodnika blachy trapezowej z dwoma usztywnieniami o wymiarach jak w przykadzie P1, gruboci 1,0 mm i fyb = 350 MPa. Szeroko wsppracujca pasa blachy trapezowej z jednym usztywnieniem porednim zostaa wyznaczona w przykadzie P3
57,5
25,6 4

24

13

18 ,3 5

133,7 58,7

13

18 ,3 5

24

25,6 4

32,5

Rys. P4.1. Uproszczony przekrj poprzeczny rodnika z dwoma usztywnieniami

177

63,2 4

0,96

69

45

68

45
69

PN-EN 1993-1-3 (5.32)

Obliczenia szerokoci wsppracujcych rodnika Wyjciowa szeroko wsppracujca

s eff ,0 = 0,76 t

M 0 com, Ed

= 0,76 0,96

210 10 3 =17,87mm 1,0 350

(5.33a) (5.33b)

Szerokoci wsppracujce rodnika z usztywnieniem w pobliu pasa ciskanego (w rodniku z dwoma usztywnieniami) wg rys. 12 s eff ,1 = s eff ,0 = 17,87mm

0,5 ha 0,5 24 ) s eff ,0 = (1 + ) 17,87 = 21,24mm ec 63,6 gdzie wg rys P4.1 i rys 12; ha = 24 mm, wg rys. P4.2 ec = 63,6 mm odlego linii rodkowej pasa ciskanego od osi obojtnej odczytana z AutoCAD. Wstpne pooenie osi obojtnej ustalono dla przekroju zoonego z wsppracujcych pasw obliczonych w P3 oraz przekrojw brutto rodnikw. s eff ,2 = (1 +

15,58

15,58

25

0,96

0,63

0,63

e c = 63,6

0, 96

0,96

32,5

Rys. P4.2. Przekrj zoony z wsppracujcych pasw oraz przekrojw brutto rodnikw

e t = 69,1

178

0,63

(5.33c)

s eff ,3 = (1 + (1 +

0,5 (ha + hsa ) ) s eff ,0 = ec

(5.33f) 5.5.3.4.3(6) 5.5.3.4.3(6)

0,5 (24 + 13) ) 17,87 = 23,07mm 63,6 gdzie wg rys P4.1 i rys. 12; hsa = 13 mm s eff ,n = 1,5 s eff ,0 = 1,5 17,87 = 26,81mm
Sprawdzenia czy czci paskie s w peni wsppracujce s eff ,1 + s eff ,2 = 17,87 + 21,24 = 39,11mm s a = 25,64mm

s eff ,3 + s eff ,n = 23,07 + 26,81 = 49,88mm s n = 28,65mm

gdzie wg rys P4.1 i rys. 12; sa = 25,64 mm, sn = 28,65 mm Poniewa czci paskie rodnika s w peni wsppracujce podlegaj korekcie wg poniszych wzorw: sa 25,64 s eff ,1 = = = 11,71mm 0,5 ha 0,5 24 2 + 2+ 63,6 ec

(5.35a)

(5.35b)

s eff ,2

0,5 ha 0,5 24 1+ ec 63,6 = sa = 25,64 = 13,93mm 0,5 ha 0,5 24 2+ 2+ 63,6 ec 1+

(5.36a)

0,5 (ha + hsa ) ec s eff ,3 = s n = 0,5 (ha + hsa ) 2,5 + ec 1+ 0,5 (24 + 13) 63,6 28,65 = 13,25mm 0,5 (24 + 13) 2,5 + 63,6 1,5 s n 1,5 28,65 s eff ,n = = = 15,40mm 0,5 (ha + hsa ) 0,5 (24 + 13) 2,5 + 2,5 + 63,6 ec 1+
Obliczenia krytycznego naprenia sprystego

(5.36b)

(5.39a)

cr ,sa =

1,05 k f E I s t 3 s1 Asa s 2 ( s1 s 2 )

(5.39c)

1,05 1,0 210 10 3 488,5 0,96 3 129,23 = 365,4MPa 43,71 94,82 (129,23 94,82) gdzie wg rys. 5.13 w normie, rys. P4.1 i rys. 12; s1 = s a + s sa + sb + 0,5 (s sb + s c ) =

25,64 + 18,35 + 63,24 + 0,5 (18,35 + 25,64) = 129,23mm

179

(5.39d) 5.5.3.4.3(8) (5.30)

s 2 = s1 s a 0,5 s sa = 129,23 25,64 0,5 18,35 = 94,42mm

k f = 1,0 - wspczynnik uwzgldniajcy czciowe utwierdzenie

skrtne usztywnionego rodnika przez pas Asa - pole przekroju usztywnienia rodnika w pobliu pasa ciskanego Asa = t ( s eff ,2 + s eff ,3 + s sa ) =

0,96 (13,93 + 13,25 + 18,35) = 43,71mm 2 Is = 488,5 mm4 - moment bezwadnoci usztywnienia wzgldem wasnej osi rodkowej rwnolegej do pasa (patrz rys. P4.3 i rys. 5.13 w normie) odczytany z AutoCAD

Rys. P4.3. Przekrj poprzeczny usztywnienia obejmujcy fad o szerokoci ssa i dwa przylege pasma o szerokoci seff,1 kade Obliczenia zmodyfikowanego krytycznego naprenia sprystego Poniewa rodniki blachy trapezowej s usztywnione to wspczynnik redukcyjny d uzyskuje si na podstawie zmodyfikowanej wartoci cr,mod cr ,s 274,8 cr ,mod = = = 273,2MPa cr ,s 4 274,8 4 4 1 + (0,52 ) 4 1 + ( s ) 365,4 cr ,s gdzie; cr,s = 274,8 MPa - naprenie krytyczne usztywnienia poredniego w pasie, cr,sa = 365,4 MPa - naprenie krytyczne usztywnienia w pobliu pasa ciskanego (przy dwch usztywnieniach w rodnikach) s - dla elementw zginanych wyznaczamy nastpujco: (h + 0,5 hsa ) (24 + 0,5 13) s = 1 a = 1 = 0,52 ec 63,6 Obliczenia wspczynnika redukcyjnego d = 1,47 0,723 d = 1,47 0,723 1,132 = 0,652 gdzie; d - smuko wzgldna okrelona nastpujco:

5.5.3.4.3(11)

(5.42)

(5.12d)

11,7 1

18 ,3 5

180

11,7 1

(5.12d)

d =

f yb

cr ,mod

350 = 1,132 273,2

5.5.3.4.3(14)

Obliczenia zredukowanej gruboci usztywnienia t red = t d = 0,96 0,652 = 0,626mm

15,58
1 1 ,7 1

15,58

25

0,96

0,63

e c = 64,35

18

0, 6
15,4 13,2 5

0,96

0,96

32,5

Rys. P4.4. Przekrj wsppracujcy blachy trapezowej z usztywnieniami porednimi w pasach i dwoma usztywnieniami w rodniku

4.6. Nono przekroju blach fadowych przy zginaniu

Zgodnie z pkt. 6.1.4 by oceni nono blach fadowych poddanych obcieniu prostopademu do ich powierzchni, rozpatruje si je jako belki zginane wzgldem osi gwnej jedno- lub wieloprzsowe biorc pod uwag dwa przypadki: Pierwszy gdy Weff < Wel PN-EN 1993-1-3 (6.4) Drugi gdy Weff = Wel

e t = 68,35

M c, Rd =

Weff f yb

1 3 ,9

,3 5

0,63

M0

(34)

181

(6.5)

M c, Rd

1 e max f yb Wel + W pl Wel 4 e0 =

(35)

M0

(6.5)

lecz nie wicej ni

W pl f yb

M0

(36)

Wzr (powyszy) mona stosowa przy spenieniu pewnych dodatkowych warunkw wg pkt. 6.1.4.1(2). Jeli warunki nie s spenione, to mona stosowa poniszy wzr:

(6.6)

M c, Rd =

Wel f ya

M0

(37)

Warunek nonoci przy dwukierunkowym zginaniu ma posta

(6.7)

M y , Ed M cy, Rd

M z , Ed M cz, Rd

(38)

gdzie: Mc,Rd - nono przekroju przy zginaniu wzgldem osi gwnej Mcy,Rd - nono przekroju przy zginaniu wzgldem osi y-y Mcz,Rd - nono przekroju przy zginaniu wzgldem osi z-z My,Ed - moment zginajcy wzgldem osi wikszej bezwadnoci (y-y) Mz,Ed - moment zginajcy wzgldem osi mniejszej bezwadnoci (z-z) Weff - wskanik wytrzymaoci przekroju wsppracujcego We1 - wskanik sprysty przekroju brutto Wp1 - wskanik plastyczny przekroju brutto M0 - wspczynnik czciowy fyb - granica plastycznoci materiau wyjciowego fya - rednia granica plastycznoci wyznaczana wg pkt. 3.2.2 e max - wzgldna smuko cianki, ktra odpowiada najwikszemu stosunkowi

e , gdzie e , e0 zale od sposobu podparcia cianek e0

4.7. Nono przekroju blach fadowych przy cinaniu

cianki blach fadowych profilowanych na zimno, lece w paszczyznach nachylonych pod ktem (90- ) do paszczyzny zginania naraone s na cinanie. Zalecenia projektowe wg pkt. 6.1.5 dotyczce cinanych cianek blach fadowych odnosz si do dwch przypadkw: pierwszego gdy przekrj podporowy jest nie usztywniony poprzecznie oraz drugiego, gdy jest usztywniony ebrami podporowymi przenoszcymi reakcje i zabezpieczajcymi rodnik przed dystorsj. Obliczeniowa nono przy cinaniu okrelona jest nastpujco:

182

(6.8)

Vb, Rd =

hw t f bv sin

M0

(39)

gdzie: Vb,Rd obliczeniowa nono przy cinaniu hw wysoko rodnika w osiach pasw t grubo blachy fadowej wg pkt. 3.2.4 fbv wytrzymao wyboczeniowa przy cinaniu wg tablicy 6.1, zalena od smukoci wzgldnej rodnika oraz od zastosowania lub braku eber podporowych kt nachylenia rodnika

4.8. Nono przekroju blach fadowych pod dziaaniem si skupionych

rodniki blach profilowanych na zimno, nieusztywnione poprzecznie w przekrojach przy podporach skrajnych i porednich oraz w miejscach przyoenia obcienia skupionego naley sprawdza na docisk lokalny przy obcieniach skupionych. Aby unikn dociskowego wyczerpania nonoci blachy fadowej (tzw. zjawiska web crippling [1, 21, 44, 45, 75], powinien by speniony warunek wg pkt. 6.1.7: (6.13)

FEd Rw, Rd

(40)

gdzie: FEd reakcja podpory lub sia skupiona Rw,Rd nono poprzeczna rodnika wyznaczana w przypadku rodnikw usztywnionych wg pkt. 6.1.7.4 oraz w przypadku rodnikw nieusztywnionych wg pkt. 6.1.7.2 lub 6.1.7.3 Zgodnie z pkt. 6.1.7.1(3) sprawdzenie nonoci rodnika nie jest wymagane, gdy sia skupiona lub reakcja podporowa jest przenoszona w caoci przez usztywnienia poprzeczne zabezpieczajce rodnik przed dystorsj konturu.

4.9. Interakcyjna nono przekroju na rozciganie ze zginaniem

Zgodnie z pkt. 6.1.8 w przypadku elementw obcionych jednoczenie si rozcigajc oraz momentem zginajcym warunek nonoci ma posta:

(6.23)

M y, Ed M z , Ed N Ed + + 1 N t , Rd M cy, Rd , ten M cz, Rd , ten

(41)

gdzie: NEd obliczeniowa osiowa sia ciskajca Nt,Rd nono przekroju przy rozciganiu wg pkt. 6.1.2 My,Ed moment zginajcy wzgldem osi wikszej bezwadnoci (y-y) wg pkt. 6.1.4 Mz,Ed moment zginajcy wzgldem osi mniejszej bezwadnoci (z-z) wg pkt. 6.1.4 Mcy,Rd,ten nono przekroju przy zginaniu wzgldem osi y-y, ustalona dla wskanika odpowiadajcego krawdzi rozciganej wg pkt. 6.1.4

183

Mcz,Rd,ten nono przekroju przy zginaniu wzgldem osi z-z, ustalona dla wskanika odpowiadajcego krawdzi rozciganej wg pkt. 6.1.4 Jeli Mcy,Rd,com Mcy,Rd,ten lub Mcz,Rd,com Mcz,Rd,ten, to dodatkowo sprawdza si warunek:

(6.24)

M y, Ed M cy, Rd , com

M z , Ed M cz , Rd , com

N Ed 1 N t , Rd

(42)

gdzie: Mcy,Rd,com nono przekroju przy zginaniu wzgldem osi y-y, ustalona dla wskanika odpowiadajcego krawdzi ciskanej wg pkt. 6.1.4 Mcz,Rd,com nono przekroju przy zginaniu wzgldem osi z-z, ustalona dla wskanika odpowiadajcego krawdzi ciskanej wg pkt. 6.1.4

4.10. Interakcyjna nono przekroju na ciskanie ze zginaniem

Zgodnie z pkt. 6.1.9 w przypadku elementw obcionych jednoczenie si ciskajc oraz momentem zginajcym warunek nonoci ma posta:

(6.25)

M y , Ed + M y , Ed M z , Ed + M z , Ed N Ed + + 1 N c, Rd M cy, Rd ,com M cz, Rd ,com

(43)

gdzie: NEd obliczeniowa osiowa sia ciskajca Nc,Rd nono przekroju przy ciskaniu wg pkt. 6.1.3 My,Ed moment zginajcy wzgldem osi wikszej bezwadnoci (y-y) wg pkt. 6.1.4 Mz,Ed moment zginajcy wzgldem osi mniejszej bezwadnoci (z-z) wg pkt. 6.1.4 Mcy,Rd,com nono przekroju przy zginaniu wzgldem osi y-y, ustalona dla wskanika odpowiadajcego krawdzi ciskanej wg pkt. 6.1.4 Mcz,Rd,com nono przekroju przy zginaniu wzgldem osi z-z, ustalona dla wskanika odpowiadajcego krawdzi ciskanej wg pkt. 6.1.4 My,Ed,, Mz,Ed dodatkowe momenty powstae w wyniku przesunicia rodka cikoci przekroju wg pkt. 6.1.9(2) Jeli Mcy,Rd,ten Mcy,Rd,com lub Mcz,Rd,ten Mcz,Rd,com, to dodatkowo sprawdza si warunek:

(6.26)

M y, Ed + M y, Ed M cy, Rd , ten

M z , Ed + M z , Ed M cz, Rd , ten

N Ed 1 N c, Rd

(44)

gdzie: Mcy,Rd,ten nono przekroju przy zginaniu wzgldem osi y-y, ustalona dla wskanika odpowiadajcego krawdzi rozciganej wg pkt. 6.1.4 Mcz,Rd,ten nono przekroju przy zginaniu wzgldem osi z-z, ustalona dla wskanika odpowiadajcego krawdzi rozciganej wg pkt. 6.1.4

184

4.11. Interakcyjna nono przekroju na zginanie i docisk od obcienia skupionego

W przypadku elementw obcionych jednoczenie momentem zginajcym i si skupion warunki nonoci wg pkt. 6.1.11 maj posta: (6.28a)

M Ed 1 M c, Rd FEd 1 Rw, Rd M Ed F + Ed 1.25 M c, Rd Rw, Rd

(45)

(6.28b)

(46)

(6.28c)

(47)

gdzie: Mc,Rd nono przekroju przy zginaniu wzgldem osi gwnej wg pkt. 6.1.4.1(1) MEd obliczeniowy moment zginajcy FEd reakcja podpory lub sia skupiona Rw,Rd nono poprzeczna rodnika wyznaczana w przypadku rodnikw usztywnionych wg pkt. 6.1.7.4 oraz w przypadku rodnikw nieusztywnionych wg pkt. 6.1.7.2 lub 6.1.7.3 W przypadku elementw o liczbie rodnikw wikszej ni jeden, zamiast Rw,Rd przyjmuje si sumaryczn warto Rw,Rd.

4.12. Interakcyjna nono przekroju na zginanie ze cinaniem i si podun

W przypadku elementw obcionych jednoczenie si podun, momentem zginajcym i si poprzeczn warunek nonoci wg pkt. 6.1.10 ma posta:

(6.27)

M f , Rd N Ed M y , Ed 2 VEd + + (1 )( 1) 2 1 N Rd M y , Rd M pl , Rd Vw, Rd

(48)

gdzie: NEd obliczeniowa osiowa sia ciskajca NRd obliczeniowa nono przekroju przy rwnomiernym rozciganiu lub ciskaniu wg wzoru (6.1), (6.2) lub (6.3) Vw,Rd obliczeniowa nono rodnikw przy cinaniu wg wzoru (6.8) Mf,Rd nono przekroju zoonego wycznie z efektywnych czci pasw wg pkt.5.4 normy PN-EN 1993-1-5 [N10] Mpl,Rd obliczeniowa nono przy zginaniu przekroju zoonego z efektywnych czci pasw oraz w peni efektywnego rodnika, niezalenie od jego klasy przekroju wg pkt.5.4 normy PN-EN 1993-1-5 [N10]

185

4.13. Wpyw wygicia wstpnego na nono blach fadowych

We wspczesnej architekturze dach przesta peni funkcj czysto techniczn sprowadzajc si jedynie do ochrony wntrza budowli przed wpywami rodowiskowymi. Projektanci obiektw takich jak hale widowiskowo sportowe, terminale lotnicze, stadiony itp. obiekty czsto stosuj dachy o postaci powierzchni jedno lub wielokrzywiznowej. Jedn z kwestii, ktre naley rozway na etapie sporzdzania projektu konstrukcji nonej dachu s rozwizania techniczne dziki ktrym moliwe bdzie uzyskanie gadkiej powierzchni zakrzywionej poaci dachowej. Konstrukcja dachu ocieplonego skada si zazwyczaj ze stalowego ukadu prtowego, blachy fadowej, termoizolacji oraz hydroizolacji. Ksztatowanie krzywizny pokrycia dachowego odbywa si przewanie na poziomie blachy trapezowej. W przypadku dostatecznie duych promieni krzywizny poaci dachowej mona stosowa prostoliniowe patwie i w przyblieniu prostopadle do nich ukadane paskie blachy jednoprzsowe. Aproksymuje si w ten sposb gadk krzywizn poaci dachowej za pomoc dostatecznie duej liczby paskich arkuszy blachy fadowej. Stosujc wspomniane rozwizanie naley zapewni odpowiednie warunki podparcia blach w miejscach zaamania poaci dachowej (rys. 13a). W przypadku dachw jednokrzywiznowych mona zastosowa zakrzywione patwie oraz blachy wyginane jak na rys. (13b). Kolejnym rozwizaniem jest zastosowanie ukowych blach fadowych jedno i wieloprzsowych lub paskich blach wieloprzsowych, ktrym w trakcie montau nadawana jest wstpna strzaka wygicia (rys. 13c). Mniejsza liczba dostpnych na rynku profili ukowych blach fadowych oraz ich wysza cena jednostkowa - w porwnaniu z paskimi blachami fadowymi, powoduje, e te drugie s czciej stosowane w omawianych dachach [73].

a) blacha trapezowa patew element dopasowany do wymaganej szerokoci podparcia blachy oraz kata nachylenia poaci

b)

Patew

c)

Rys. 13. Zastosowanie blach trapezowych paskich w dachach zakrzywionych: a) paskie blachy jednoprzsowe b) paskie blachy wieloprzsowe z wygiciem wstpnym prostopadle do fady c) paskie blachy wieloprzsowe z wygiciem wstpnym wzdu fady

186

Wpyw wygicia wstpnego na nono wieloprzsowej blachy fadowej moe by uwzgldniony w obliczeniach poprzez superponowanie: si przekrojowych powstajcych od wygicia wstpnego oraz si od obcie zewntrznych (patrz rys. 14).
g+q

P P g+q P

Rys. 14. Model obliczeniowy blachy fadowej z wygiciem wstpnym W pracy [73] przeanalizowany zosta wpyw wygicia wstpnego na nono blachy trjprzsowej. Analiza porwnawcza przeprowadzona dla blachy fadowej z uwzgldnieniem oraz bez uwzgldniania jej wstpnego wygicia dla dachw o 4 wybranych promieniach krzywizny wykazaa, e z pozoru niewielkie wygicie paskiego arkusz blachy znaczco wpywa na obnienie jego nonoci. Przykadowo dla promienia R = 200 m wystpuje prawie 2 krotne obnienie nonoci blachy wstpnie wygitej w stosunku do blachy paskiej, a dla promienia R = 75 m ponad 3 krotne. Na uwag zasuguje rwnie fakt, i wartoci si osiowych wystpujce we wstpnie wygitej blasze s na tyle mae w porwnaniu z nonoci przekroju efektywnego na ciskanie, e ich wpyw na nonoci blachy moe zosta pominity.

5. Okrelanie nonoci patwi dachowych

Pokrycia dachowe z blachy fadowej uoone na patwiach (belkach) stosowane s w konstrukcjach stalowych najczciej. W tego typu rozwizaniach istotn rol odgrywa zagadnienie wykorzystania pokrycia do stenia patwi przeciw jej zwichrzeniu. Analizujc charakter pracy patwi moemy wyrni dwa przypadki. W pierwszym przypadku, gdy poszycie np. z blachy trapezowej poczone z patwiami jest dla nich skutecznym

187

usztywnieniem ze wzgldu na przemieszczenia boczne i obrt. Patwie projektuje si wtedy jedynie na skadow rwnoleg do paszczyzny rodnika (zginanie jednokierunkowe). W drugim przypadku, gdy poszycie nie usztywnia patwi projektowa je naley na dwukierunkowe zginanie. Zgodnie z pkt. 10.1.1(7) jeli nie stosuje si innych potwierdzonych badaniami rozwiza konstrukcyjnych, to patwie powinny by podparte za porednictwem ktownikw wzowych, ktre zapobiegaj obrotowi i przemieszczeniom bocznym przekrojw podporowych. czniki mocujce patwie do podpr sprawdza si na dziaanie reakcji podporowych wyznaczonych zgodnie z pkt. 10.1.6. Dodatkowe informacje zwizane z tym zagadnieniem mona znale w pracy (32).

5.1. Patwie stone poszyciem z blach profilowanych

Metody oblicze patwi dachowych stonych przez poczenie jednej pki z pokryciem z blachy fadowej zgodnie z pkt. 10.1 normy PN-EN-1993-1-3 [N9] stosuje si do belek (patwi) wykonanych z ksztatownikw gitych o przekrojach typu Z, C, , U oraz ksztatownikw kapeluszowych, o smukociach h/t < 233, c/t 20 przy pojedynczym zagiciu i d/t 20 przy podwjnym zagiciu brzegowym. Podane postanowienia odnosz si do systemw patwi ze cigami, patwi cigych, patwi czonych na zakad lub za pomoc nakadki. Te same postanowienia mona rwnie stosowa w odniesieniu do profilowanych na zimno rygli ciennych, belek stropowych oraz podobnych elementw stonych poszyciem. Na og przyjmuje si, e na sztywno blachy fadowej przeciwdziaajcej zwichrzeniu patwi maj wpyw dwa czynniki: jej sztywno na zginanie oraz znacznie wiksza sztywno tarczowa na cinanie. Sztywno blachy fadowej na zginanie zaley od sztywnoci na zginanie samej blachy, sztywnoci przekroju poprzecznego belki (przede wszystkim rodnika) na zginanie, sztywnoci poczenia blachy z belk. Sztywno na cinanie zaley od wielu czynnikw, np. od rodzaju samej blachy fadowej, od dugoci arkusza blachy, od sposobu poczenia arkuszy blach ze sob i z patwiami, od rodzaju i rozstawu cznikw [57]. Pene cige stenie boczne patwi uzyska mona za pomoc blachy trapezowej lub innego profilowanego poszycia o odpowiedniej sztywnoci, poczonej w sposb cigy (gsty) dolnymi fadami z pasem patwi. Patew w miejscu poczenia z blach trapezow mona traktowa jako stenie (podparcie) w kierunku bocznym, jeli speniony jest nastpujcy warunek podany w 10.1.1(6). PN-EN 70 2 2 S EI w 2 + GI t + EI z 2 0.25h 2 2 (49) 1993-1-3 h L L (10.1a) gdzie: NEd obliczeniowa osiowa sia ciskajca Iw wycinkowy moment bezwadnoci przekroju patwi It moment bezwadnoci na skrcanie przekroju patwi Iz moment bezwadnoci wzgldem mniejszej osi bezwadnoci przekroju patwi L rozpito patwi h wysoko patwi S cz sztywnoci poszycia na cinanie udzielajca si rozpatrywanej patwi, gdy poczenia wystpuj w kadej fadzie. Gdy poszycie jest poczone z

188

belk w co drugiej fadzie, to zamiast S przyjmuje si 0.20S. Sztywno na cinanie S mona oblicza wedug wytycznych ECCS [42] lub wyznacza dowiadczalnie. Zgodnie z 10.1.1(10) sztywno na cinanie blachy trapezowej poczonej z patwi w kadej fadzie po obu stronach zakadki i na obu brzegach mona oblicza wedug nastpujcego wzoru:

(10.1b)

S = 1000 t 3 (50 + 10 3 broof )

s [N] hw

(50)

gdzie: hw wysoko profilu poszycia [mm] t obliczeniowa grubo poszycia [mm] broof szeroko dachu [mm] s rozstaw patwi [mm]

5.2. Obliczeniowy model belki stonej poszyciem

Model obliczeniowy zachowania si patwi zetowej i ceowej stonej poszyciem z blach fadowych pokazano na rysunku 15. Zakada on nieprzesuwne cige podparcie pasa poczonego z poszyciem z blachy fadowej w jej paszczynie i czciowe zamocowanie patwi na skrcanie, reprezentowane przez spryn obrotow o sztywnoci CD.

CD

CD

Rys. 15. Model patwi ze steniami bocznymi i zamocowaniem na skrcanie od poszycia CD Rys. 10.1. Modelowanie patwi z bocznym steniem i zamocowaniem na skrcanie przez poszycie Stan odksztacenia przekroju patwi od obcienia wywoujcego ciskanie pasa swobodnego belki (np. ssaniem wiatru) jak pokazuje to rysunek 16 traktuje si jako zoenie dwch stanw (patrz rys 17): stanu pierwszego zwizanego z jednokierunkowym zginaniem w paszczynie obcienia i stanu drugiego zwizanego z dystorsj i skrcaniem przekroju ktry jest wynikiem odksztacenia pasa swobodnego, nie poczonego z poszyciem.

189

Obcienie grawitacyjne a) Patwie typu Z i C z grnym pasem poczonym poszyciem

Obcienie unoszce

Rys. 16. Patwie typu Z i C z grnym pasem poczonym poszyciem: a) obcienie grawitacyjne, b) obcienie unoszce Rys. 10.1. Modelowanie patwi z bocznym steniem i zamocowaniem na skrcanie przez poszycie

Superpozycja stanw odksztacenia

zginanie w paszczynie rodnika

skrcanie i zginanie boczne

Rys. 17. Superpozycja stanw odksztacenia Rys. 10.1. Modelowanie patwi z bocznym steniem i zamocowaniem na skrcanie przez poszycie Ten ostatni stan modeluje si w sposb uproszczony zastpujc podparcie spryste przeciw skrcaniu o sztywnoci CD rwnowanym sprystym podparciem liniowym pasa swobodnego w kierunku prostopadym do rodnika o sztywnoci K. Pas swobodny traktowany jest wtedy jak belka na podou sprystym o sztywnoci K, na ktr dziaa zastpcze obcienie boczne qh,Ed (patrz rys. 18). a) b)
q Ed q h.Fd k hq Ed y K k hq Ed
h/5

y
L

Rys. 18. Model obliczeniowy pasa swobodnego belki: a) wolna pka patwi modelowana jako belka na sprystym podou, b) zastpienie spryny obrotowej CD boczn podpor spryst o sztywnoci K. Rys. 10.1Modelowanie patwi z bocznym steniem i zamocowaniem na skrcanie przez poszycie

190

Obcienie qh,Ed odwzorowujce wpyw skrcania i zginania bocznego wyznacz si zgodnie z pkt.10.1.4.1(3) wg zalenoci:

(10.4)

qh, Ed = k h q Ed

(51)

gdzie: kh wspczynnik obcienia zastpczego okrelony na podstawie rysunek 10.3 qEd skadowa obcienia belki normalna do poszycia W przypadku patwi poddanej dziaaniu obcienia grawitacyjnego jak na rysunku 16, gdy pas swobodny jest rozcigany a naprenia w pasie s czynnikiem stabilizujcym ze wzgldu na skrcanie i dystorsj wwczas efekt zginania przekroju zastpczego w paszczynie prostopadej do rodnika moe zosta pominity [9]. Cakowita sztywno K bocznego podparcia na jednostk dugoci jest sztywnoci zoon obliczan z uwzgldnieniem sztywnoci rodnika ksztatownika, sztywnoci gitej poszycia oraz poczenia poszycia z ksztatownikiem zgodnie z pkt. 10.1.5.1 wg zalenoci przedstawionych poniej:

(10.11)

1 1 1 1 = + + K K A K B KC

(52)

gdzie: KA sztywno boczna odpowiadajca sztywnoci obrotowej poczenia midzy poszyciem a patwi KB sztywno boczna odpowiadajca dystorsji przekroju patwi KC sztywno boczna odpowiadajca sztywnoci gitnej poszycia (10.13)

1 4(1 2 )h 2 (hd + bmod ) h 2 = + K CD Et 3

(53)

gdzie: t grubo patwi h cakowita wysoko patwi hd rozwinita wysoko rodnika, patrz rysunek 10.6 CD cakowita sztywno obrotowa podparcia sprystego wg pkt. 10.1.5.2 b szeroko pasa patwi poczonego z poszyciem, patrz rysunek 10.6 a odlego osi cznikw od rodnika, patrz rysunek 10.6 bmod wymiar rwny a, gdy obcienie zastpcze qh,Ed powoduje, e patew jest dociskana do poszycia przy krawdzi pasa w pobliu rodnika lub 2a + b, gdy obcienie zastpcze qh,Ed powoduje, e patew jest dociskana do poszycia w pobliu swobodnej krawdzi pasa Warto K moe by rwnie wyznaczona na podstawie bada dowiadczalnych wg odpowiednich procedur badawczych podanych w zaczniku A normy [N9]. Cakowita sztywno obrotowa podparcia sprystego CD zgodnie z pkt. 10.1.5.2 okrelona jest zalenoci:

191

(10.14)

CD = (

1 1 1 + ) C D, A C D,C
(54)

gdzie: CD,A sztywno obrotowa poczenia patwi z poszyciem obliczona zgodnie z pkt. 10.1.5.2(5) i (7) lub wyznaczona na podstawie bada dowiadczalnych wg odpowiednich procedur badawczych podanych w zaczniku A.5.3.(3) normy [N9] CD,C sztywno obrotowa odpowiadajca sztywnoci gitnej poszycia wyznaczona na podstawie modeli obliczeniowych przedstawionych na rys. 10.7 wg zalenoci (10.15) lub (10.16)

5.3. Zasady projektowania patwi stonych poszyciem przy zaoeniach upraszczajcych

Zgodnie z pkt. 10.1.3.1 w jednoprzsowych patwiach swobodnie podpartych wystpuj dwie podstawowe kombinacje obcienia: pierwsza, w ktrej obcienie grawitacyjne (obcienie stae i zmienne skierowane zgodnie z siami grawitacji) wywouje rozciganie stopki dolnej oraz druga, w ktrej obcienie unoszce (obcienie stae i zmienne skierowane przeciwnie do si grawitacji) wywouje ciskanie stopki dolnej. W przypadku pierwszej kombinacji obcienia sprawdza si jedynie warunki nonoci przekroju wg pkt. 10.1.4.1. Jeli patew jest dodatkowo ciskana powinien by speniony rwnie warunek statecznoci pasa swobodnego wg pkt. 10.1.4.2. W przypadku drugiej kombinacji obcienia oprcz warunku nonoci wg pkt. 10.1.4.1 powinien by speniony warunek statecznoci wg pkt. 10.1.4.2. Zgodnie z pkt. 10.1.3.2 i 10.1.3.3 w dwuprzsowych patwiach cigych, bez uycia pocze (na zakad lub nakadek cigoci) momenty od obcie mona wyznacza za pomoc oblicze stosujc globaln analiz spryst lub na podstawie wynikw bada dowiadczalnych przeprowadzonych zgodnie z pkt. 9 oraz zacznikiem A normy [109]. W przypadku pierwszej kombinacji obcie sprawdza si warunki nonoci przekroju wg pkt. 10.1.4.1 i statecznoci swobodnego pasa w strefie podpory rodkowej wg pkt. 10.1.4.2 . Dodatkowo w miejscu podpory rodkowej sprawdza si warunek nonoci przy zginaniu i obcieniu reakcj podporow wg pkt. 6.1.11 oraz warunek nonoci przekroju przy obcieniu momentem i si poprzeczn wg pkt. 6.1.10. W przypadku drugiej kombinacji obcie przy podporze sprawdza si warunki nonoci wg pkt. 10.1.4.1, a w przle warunek statecznoci pasa swobodnego wg pkt. 10.1.4.2. Dodatkowo sprawdza si warunek nonoci ze wzgldu na interakcje momentu z reakcja podporow wg pkt. 6.1.11. Zgodnie z pkt. 10.1.3.4 Momenty w dwu- lub wieloprzsowych patwiach o niepenej cigoci (poczone na zakad lub przy pomocy nakadek) wyznacza si dowiadczalnie, uwzgldniajc efektywne cechy przekroju oraz wpyw zakadu lub nakadek. Alternatywnie, jeli miarodajno procedury obliczeniowej jest potwierdzona odpowiedni liczb bada, to waciwoci pocze podporowych mona wyznacza metodami numerycznymi. Oprcz sprawdzenia warunkw nonoci wg pkt. 10.1.4.1 i statecznoci wg pkt. 10.1.4.2 naley dodatkowo we wszystkich przypadkach rozway moliwo zniszczenia patwi wskutek lokalnego wybrzuszenia rodnika pod si skupion wg pkt. 6.1.7 lub cicia rodnika na podporze wg pkt. 6.1.5, a take zniszczenie patwi przy interakcji siy poprzecznej i momentu zginajcego wg pkt. 6.1.10.

192

5.4. Wymiary przekrojw

Patrz w niniejszej pracy rozdzia 4. Okrelanie nonoci blach fadowych, podrozdzia 4.1. Wymiary przekrojw.

5.5. Grubo i odchyki gruboci

Patrz w niniejszej pracy rozdzia 4. Okrelanie nonoci blach fadowych, podrozdzia 4.2. Grubo i odchyki gruboci.

5.6. Proporcje geometryczne

Patrz w niniejszej pracy rozdzia 4. Okrelanie nonoci blach fadowych, podrozdzia 4.3. Proporcje geometryczne. Przykad P5 Sprawdzi czy proporcje wymiarowe przekroju poprzecznego zetownika jak na rysunku o gr. 2,0 mm pozwalaj na zastosowanie do oblicze przepisw PN-EN-1993-1-3

78 22 250 2 67
Rys. P5.1. Przekrj poprzeczny zetownika PN-EN 1993-1-3 3.2.4 (3.3a) 5.2 Obliczenie gruboci obliczeniowej blachy

t = t nom t zinc = 2,0 0,04 = 1,96mm

gdzie wg rys. P5.1; tnom = 2,0 mm, wg 3.2.4.(3); tzinc = 0,04 mm Sprawdzenie proporcji wymiarowych przekroju poprzecznego zetownika Dla pki grnej b 115 = = 119,79 < 500 t 0,96 gdzie wg rys. P5.1; b = 78 mm, wg oblicze; t = 1,96 mm Dla pki dolnej

tab. 5.1

tab. 5.1

d 67 = = 34,18 < 500 t 1,96

193

gdzie wg rys. P5.1; d = 67 mm, wg oblicze; t = 1,96 mm Dla rodnika tab. 5.1 tab. 5.1

45 o = 90 o 90 o
h 250 = = 127,55 < 500 sin( ) = 500 t 1,96 gdzie wg rys. P5.1; h = 250 mm, = 90, wg oblicze; t = 1,96 mm
Dla usztywnienia brzegowego c 22 0,2 = = 0,28 0,6 b 78 c 22 0,2 = = 0,33 0,6 d 67 gdzie wg rys. P5.1; c = 22 mm.

(5.2a) (5.2a)

5.7. Wpyw zaokrglenia naroy

Patrz w niniejszej pracy rozdzia 4. Okrelanie nonoci blach fadowych, podrozdzia 4.4. Wpyw zaokrglenia naroy.

5.8. Wyznaczenie charakterystyk efektywnych przekroju

Przykady wyznaczenia charakterystyk efektywnych profilu zetowego, ceowego, kapeluszowego mona znale w licznych publikacjach [67, 69, 9, 33].

5.8.1. cianki paskie bez usztywnie

Patrz w niniejszej pracy rozdzia 4. Okrelanie nonoci blach fadowych, podrozdzia 4.5. Wyznaczanie charakterystyk efektywnych przekroju. 4.5.1. cianki paskie bez usztywnie.

194

Przykad P6 Wyznaczy szeroko wsppracujc rwnomiernie ciskanego nieusztywnionego pasa grnego przekroju poprzecznego zetownika o gruboci 2,0 mm i fyb = 350 MPa
b = 78
X P

gr

b p = 72,5

R5

gr

1,96

Rys. P6.1. Przekrj poprzeczny pasa grnego zetownika PN-EN 1993-1-3 (3.3a) Obliczenie gruboci obliczeniowej blachy

rys. 5.1 rys. 5.1

t = t nom t zinc = 2,0 0,04 = 1,96mm gdzie; tnom = 2,0 mm Ocena wpywu zaokrglenia naroy Wyznaczenie umownej szerokoci cianki bp pasa zetownika t g r = (r + )(tan sin ) = 2 2 2

rys. 5.1 5.1(3)

o sin 90 ) = 1,75mm 2 gdzie wg rys. P6.1; r = 5 mm, = 90 b p = b 2 g r t = 78 2 1,75 1,96 = 72,5mm (5 +

Sprawdzenie warunkw pomijania wpywu zaokrglenia naroy r = 5mm 5t = 5 1,96 = 9,8mm r = 5mm 0,10b p = 0,1 72,5 = 7,25mm Poniewa powysze warunki s spenione mona pomin wpyw zaokrglenia naroy przyjmujc gr = 0 b p = b 2 g r t = 78 2 0 1,96 = 76mm

90o 1,96 )(tan 2 2

rys. 5.1

195

b p = 76

Rys. P6.2. Uproszczony przekrj poprzeczny pasa grnego zetownika PN-EN 1993-1-5 4.4(2) Obliczenia szerokoci wsppracujcej beff cianki bp Obliczenia wzgldnej smukoci pytowe Przyjto e naprenia normalne w skrajnych wknach osigaj warto granicy plastycznoci com,Ed = fyb/M0 76 b 1 ,96 t p = = = 0,83 28,4 k 28,4 0,819 4 gdzie; b = b p = 76mm

4.4(2)

4.4(2) tab. 4.1 4.4(2)

k = 4,0 dla =

2 = 1 (cianka bp rwnomiernie ciskana) 1

235 235 = = 0,819 fy 350

4.4(2) (4.2) (4.2)

Obliczenia wspczynnika redukcyjnego dla cianki przsowej Poniewa p = 0,83 > 0,673 oraz 3 + = 3 + 1 = 4 0 to

p 0,055 (3 + ) p
2

0,83 0,055 (3 + 1) 0,832

t = 1,96

= 0,883 1,0

tab. 4.1 tab. 4.1

Obliczenia szerokoci wsppracujcej beff = b = 0,883 76 = 67,1mm

be1 = 0,5 beff = 0,5 67,1 = 33,55mm be 2 = 0,5 beff = 0,5 67,1 = 33,55mm

196

b p = 76 b e1= 33,55 be2= 33,55

Rys. P6.3. Przekrj wsppracujcy pasa grnego zetownika

5.8.2. cianki paskie z usztywnieniami porednimi

Patrz w niniejszej pracy rozdzia 4. Okrelanie nonoci blach fadowych, podrozdzia 4.5. Wyznaczanie charakterystyk efektywnych przekroju. 4.5.2. cianki paskie z usztywnieniami porednimi.

5.8.3. cianki paskie z usztywnieniami brzegowymi

Usztywnienia brzegowe pasw ksztatuje si przez pojedyncze lub podwjne zagicia brzegu swobodnego cianki podczas profilowania na zimno. Usztywnienia powinny by projektowane o jednakowych ksztatach, a ich liczba na ciance nie powinna by przekracza dwch. Usztywnienie brzegowe powinno by uwzgldniane w obliczeniach kiedy spenione s warunki z tablicy 5.1, warunki 5.2a i 5.2b oraz kt midzy usztywnieniem a ciank wynosi od 45 do 135. Przekrj poprzeczny usztywnienia brzegowego skada si z efektywnych czci usztywnienia oraz efektywnych czci cianki usztywnionej bp jak podano na rysunku 19. W stanie granicznym nonoci wsppracujce charakterystyki przekroju poprzecznego usztywnienia brzegowego mona okreli zgodnie z rys. 5.8 i procedur 5.5.3.2(3) normy PN-EN-1993-1-3 [N9] w nastpujcy sposb: 1. Wyznaczy szerokoci wsppracujce ceff cianki bp,c oraz deff cianki bp,d (jeli wystpuje) przy zaoeniu e usztywnienie jest niepodatne (K = ), a com,Ed = fyb/M0. Wartoci szerokoci wsppracujcych ceff oraz deff wyznacza si wg pkt. 5.5.3.2(5). Wartoci szerokoci wsppracujcych be1 oraz be2 wyznacza si jak dla cianek paskich bez usztywnie wg rozdziau 4.5.1 przy zaoeniu, e czci paskie s dwustronnie podparte. 2. Dla wyznaczonego w punkcie 1 przekroju efektywnego usztywnienia (na rysunku 19 zaznaczony okrgiem) wyznaczy krytyczne naprenie spryste cr,s wg wzoru (5.15).

197

t = 1,96

3. Na podstawie krytycznego naprenia sprystego cr,s wyznaczonego w punkcie 2 obliczy smuko wzgldn d wg wzoru (5.12d) 4. W zalenoci od otrzymanej w punkcie 3 smukoci wzgldnej d wyznaczy wspczynnik redukcyjny d ze wzgldu na wyboczenie dystorsyjne (wyboczenie gitne usztywnienia) wg wzorw od (5.12a) do (5.12c). 5. Gdy d < 1 obliczenia mona ucila iteracyjnie obliczajc szeroko wsppracujc (powtarzajc punkt 1) przy zredukowanych napreniach ciskajcych com,Ed = d fyb/M0 oraz przyjmujc wspczynnik d z ostatniej iteracji, a do wystpienia zgodnoci kroku iteracyjnego. 6. Dla wyznaczonego w ostatnim kroku wspczynnika d ustali przekrj efektywny usztywnienia o zredukowanej gruboci tred wg 5.5.3.2(12)

b bp
be1 be2

b
ceff
ce1 ce2

a
b1

a b

bp,c
bp,c

As, Is
b/t
60

b bp
be1 be2

b a
b1

a b

As, Is
K b/t
90
deff bp,d d

Rys. 19. Geometria usztywnie brzegowych Rys. 5.9. Usztywnienia brzegowe

198

5.9. Warunki nonoci przekroju patwi stonej poszyciem

Zgodnie z pkt. 10.1.4.1 i rys. 10.2 nono przekrojw patwi przy dziaaniu siy podunej i obcienia poprzecznego sprawdza si, stosujc superpozycj napre od: momentu zginajcego od obcienia dziaajcego w paszczynie rodnika, siy podunej i momentu zginajcego w pce wolnej od zastpczego obcienia bocznego. Maksymalne naprenia w przekroju powinny spenia nastpujce warunki: W pasie stonym: PN-EN 1993-1-3 (10.3a) W pasie swobodnym: (10.3b)

max, Ed =

M y, Ed Weff , y

fy N Ed Aeff M

(55)

max, Ed =

M y, Ed Weff , y

fy N Ed M fz, Ed + Aeff W fz M

(55)

gdzie: Aeff pole przekroju wsppracujcego przy rwnomiernym ciskaniu fy granica plastycznoci wg pkt. 3.2.1(5) Weff,y wskanik wytrzymaoci przekroju wsppracujcego przy zginaniu wzgldem y-y Wfz wskanik wytrzymaoci przekroju pasa brutto, cznie ze wsppracujc czci rodnika, wzgldem osi z-z. Cz t mona przyjmowa w przypadku patwi typu Z i C rwn 1/5 wysokoci rodnika lub rwn 1/6 wysokoci rodnika w przypadku patwi typu , patrz rysunek 18 Mfz,Ed moment zginajcy w pasie swobodnym od zastpczego obcienia bocznego qh,Ed wg wzoru (10.5). Gdy pas swobodny jest rozcigany mona przyjmowa Mfz,Ed = 0

5.10. Warunek statecznoci pki wolnej patwi stonej poszyciem

W celu sprawdzenia statecznoci w normie [N9] pkt. 10.1.4.2 przedstawiono poniszy warunek w ktrym naprenie wywoujce niestateczno pomnoono si przez wspczynnik zwichrzenia 1/LT.

(10.7)

M y , Ed N Ed + LT Aeff Weff , y 1

M fz , Ed f yb + W fz M1

(56)

gdzie: LT wspczynnik zwichrzenia odpowiadajcy wyboczeniu gitemu pasa swobodnego wyznaczany wedug normy PN-EN 1993-1-1/6.3.2.3 [N7] i krzywej niestatecznoci b dla smukoci wzgldnej fz okrelonej wzorem (10.8)

199

5.11. Uproszczona metoda obliczania patwi

Patwie typu C, Z i bez usztywnie lub z dodatkowymi usztywnieniami w rodniku lub pasach mona oblicza metod uproszczon wg zacznika E normy [N9]. Zasady stosowania metody okrelaj warunki podane w zaczniku E(1) i tablicy E.1. Dodatkowe ograniczenia zawiera tablica 5.1 i pkt. 5.2. Warunek nonoci (statecznoci) patwi obcionych momentem MEd ma posta: (E.1)

M Ed 1 M LT , Rd

(57)

(E.2)

fy Weff , y LT M LT , Rd = kd M1

(58)

gdzie: Weff,y wspczynnik wskanik wytrzymaoci przekroju wsppracujcego wzgldem y-y LT wspczynnik zwichrzenia zaleny od LT wg pkt. 6.2.3, ustalony dla LT,eff zamiast LT. Mona przyjmowa wspczynnik zwichrzenia LT = 1,0 w przypadku patwi jednoprzsowych pod obcieniem grawitacyjnym a take w innych przypadkach, gdy speniony jest warunek (E.7). LT smuko wzgldna przy zwichrzeniu wg wzoru (E.3) normy [N9] LT parametr imperfekcji wg pkt. 6.2.3 kd wspczynnik uwzgldniajcy warunki stenia patwi wg wzoru (E.5)

(E.4)

LT , eff = LT

W el , y Weff , y

(59)

gdzie: Wel,y wskanik wytrzymaoci przekroju brutto wzgldem osi y-y

6. Okrelanie nonoci na wyboczenie

Posta oglna utraty statecznoci jak ju wspomniano w rozdziale 2 jest zwizana z wyboczeniem oglnym prta (gitnym, skrtnym lub gietno - skrtnym). Zgodnie z pkt. 6.2.2(1) obliczeniow nono na wyboczenie Nb,Rd przy wyboczeniu gitnym wyznacza si wg PN-EN 1993-1-1 [N7] przyjmujc krzyw wyboczenia wg tablicy. 6.3 normy PN-EN 1993-1-3 [N9] zalenie od typu przekroju, osi wyboczenia i granicy plastycznoci. Jeeli stosuje si element gity nieujty w tej tablicy to krzyw wyboczenia mona ustali przez analogi. Zgodnie z pkt. 6.2.3 obliczeniow nono na wyboczenie Nb,Rd przy wyboczeniu skrtnym lub gitno - skrtnym wyznacza si wg normy PN-EN 1993-1-1 [N7] pkt. 6.3.1.1, przyjmujc krzyw wyboczenia wg tablicy. 6.3 normy PN-EN 1993-1-3 jak przy wyboczeniu wzgldem osi z-z. W przypadku elementw o przekrojach otwartych monosymetrycznych (w normie na rys. 6.12), niesymetrycznych lub punktowo symetrycznych (przekrj zetowy z jednakowymi

200

pasami) uwzgldni naley wszystkie trzy wyboczenia. Siy krytyczne przy wyboczeniu skrtnym lub gitno - skrtnym wyznacza si wg wzorw (6.33a), (6.34) oraz (6.35). Zgodnie z pkt. 6.2.4 obliczeniow nono na zwichrzenie wyznacza si wg normy PNEN 1993-1-1 [N7] pkt. 6.3.2.2, przyjmujc krzyw wyboczenia b. Podany sposb nie powinien by stosowany, gdy gwne osie przekroju wsppracujcego ksztatownika s znaczco obrcone w stosunku do gwnych osi przekroju brutto. Zgodnie z pkt. 6.2.5 interakcj siy podunej (ciskajcej lub rozcigajcej) z momentem zginajcym mona uwzgldni stosujc analiz drugiego rzdu wg PN-EN 1993-1-1 [N7] i przyjmujc efektywne cechy przekroju zgodnie z 5.5, a take 5.3. Alternatywnie stosowa mona wzr (6.36).

7. Nono pocze na czniki mechaniczne

Asortyment cznikw do elementw cienkociennych jest bardzo bogaty i dostosowany do wymaga uytkowych: szczelnoci, trwaoci, atwoci montau i estetycznego wygldu w rnorodnych warunkach stosowania. Jako podstawowe rodzaje cznikw mona wymieni: nity jednostronne, wkrty samogwintujce, wkrty samowiercce, koki (gwodzie) wstrzeliwane, ruby. Zgodnie z pkt. 8.3 nono cznikw mechanicznych w odniesieniu do pocze elementw o gruboci rdzennej 4 mm moe by wyznaczana wg tablic od 8.1 do 8.4 normy [N9] z zachowaniem ustalonych tam ogranicze lub okrelona na podstawie bada dowiadczalnych. Dopuszczalne jest rwnie okrelanie nonoci pocze na podstawie aprobat technicznych lub tablic autoryzowanych przez producenta wyrobw. Doboru materiau cznikw ze wzgldu na zagroenia korozj dokona mona na podstawie zacznika B normy [N9]. Mona pomija dystorsj przekroju, jeli nono obliczeniow cznikw wyznacza si wg tablic od 8.1 do 8.4, a szeroko mocowanego pasa nie przekracza 150mm. Jeli wkrty samogwintujce lub gwodzie wstrzeliwane (tablica 8.2 i 8.3 [109]) nie s rozmieszczane w osi fady, to ich nono podlega redukcji do wartoci pkt. 8.3(7).

8. Stan graniczny uytkowalnoci

Do elementw i blach profilowanych na zimno stosuje si reguy dotyczce stanw granicznych uytkowalnoci podane w normie PN-EN 1993-1-1 [N7] przyjmujc do oblicze efektywne cechy przekroju poprzecznego. Zgodnie z pkt. 7 alternatywnie efektywny moment bezwadnoci przekroju wyznaczy mona stosujc zaleno interpolacyjn: (7.1)

I fic = I gr

gr

( I gr I ( )eff )

(60)

gdzie: Ific moment bezwadnoci przekroju brutto gr maksymalne naprenie ciskajce w stanie granicznym uytkowalnoci, obliczone jak dla przekroju brutto (warto bezwzgldna) I()eff moment bezwadnoci przekroju wsppracujcego z uwzgldnieniem niestatecznoci miejscowej, obliczony dla bezwzgldnie maksymalnych na dugoci elementu napre gr

201

Efektywne momenty bezwadnoci Ieff (Ific) mona traktowa jako stae na dugoci prta. Alternatywnie mona przyj jako warto sta odpowiadajc najwikszemu momentowi przsowemu od obcie miarodajnych ze wzgldu na uytkowalno konstrukcji. Do wyznaczenia szerokoci wsppracujcej cianek ciskanych przyjmuje si naprenia ciskajce od obcie w stanie granicznym uytkowalnoci.

9. Zagadnienia konstrukcyjne
Ksztatowniki gite z blach na zimno najczciej wykorzystywane s na patwie oraz belki i supki ryglowe, a take na prty kratownic, regay magazynowe oraz belki wsporcze stropw i pomostw. Blachy profilowane stanowi natomiast optymalny materia na elementy dachowe, cienne i stropowe. Do wymiarowania elementw z ksztatownikw i blach profilowanych na zimno jak ju wspomniano niejednokrotnie w niniejszej pracy suy norma PN-EN 1993-1-3 [N9]. W trakcie projektowania pojawia si jednak wiele istotnych zagadnie konstrukcyjnych, ekonomicznych oraz kwestii podyktowanych wzgldami uytkowymi ktre naley uwzgldni, a ktrych rozwizania nie s zawarte w wyej wymienionej normie. Naley tu wymieni midzy innymi: wykonywanie otworw w blachach fadowych, poczenie elementw midzy sob (styki podune i poprzeczne), sposb podparcia elementw na podporze (minimalna szeroko), dobr cznikw do montau elementw, zapewnienie szczelnoci pocze, skuteczne odprowadzenie wody z powierzchni dachowej. Informacje na temat wyej wymienionych zagadnie zawarto w pracach [11, N14-N19].

Bibliografia
Bakker M. C. M., Web Crippling of Cold - Formed Steel Members. Dissertation Eindhoven University of Technology. The Netherlands, ISBN 90-386-0122-0. 1992. [2] Biegus A., Czepiak D., Analiza parametryczna nonoci blach fadowych zginanych obcieniem skupionym. 55 Konferencja Naukowa KILiW PAN i KN PZITB, Krynica 2009. [3] Biegus A., Czepiak D., Analiza statyczna lokalnie wzmocnionych czteroprzsowych blach fadowych. Konstrukcje Stalowe Nr 5/2004. [4] Biegus A., Czepiak D., Badania interakcyjnej nonoci zginanych i dociskanych przekrojw blach fadowych. LI Konferencja Naukowa KILiW PAN i KN PZITB. Krynica 2002. [5] Biegus A., Gierczak A., Nono graniczna zginanych blach fadowych. Inynieria i Budownictwo Nr 10/1990. [6] Biegus A., Nono dwu i trzyprzsowych uciglonych blach fadowych. Konstrukcje Stalowe Nr 5/2003. [7] Biegus A., Nono i sztywno konstrukcji cienkociennych o lokalnie zdwojonych przekrojach. Konstrukcje Stalowe Nr 4/2006. [8] Biegus A., Obudowa cian i dachw. Cz I Blachy fadowe. Builder, wrzesie 2006. [9] Brdka J., Brodniewicz M., Giejowski M., Ksztatowniki gite. Poradnik projektanta. PWT 2006. [10] Brdka J., Garncarek R., Grudka A., Wspdziaanie blach fadowych obudowy hali i jej szkieletu ramowego. Archiwum Inynierii Ldowej, zesz. 2/1981. [11] Brdka J., Garncarek R., Miaczewski K., Blachy fadowe w budownictwie stalowym. Arkady Warszawa 1999. [1]

202

[12] [13] [14] [15] [16] [17] [18] [19] [20]

[21]

[22] [23] [24]

[25] [26]

[27] [28]

[29] [30]

[31] [32] [33]

Brdka J., Garncarek R., Miaczewski K., Konstrukcje stalowe ze wsppracujcym pokryciem z blachy fadowej. Inynieria i Budownictwo Nr 9/10/1980. Brdka J., Jaboska A., Projektowanie i obliczanie cigych patwi z ksztatownikw zdwojonych na podporach. Konstrukcje Stalowe Nr 1/1997. Brdka J., ubiski M., Lekkie konstrukcje stalowe. Arkady Warszawa 1978. Brdka J., Obliczania prtw ciskanych mimorodowo, wykonanych z profilw cienkociennych. Inynieria i budownictwo Nr 1/1959. Brdka J., Porwnanie dwch metod obliczania prtw ciskanych osiowo, wykonanych z profilw cienkociennych. Inynieria i budownictwo Nr 6/1958. Brdka J., Wytyczne wymiarowania konstrukcji stalowych z ksztatownikw gitych. Instytut Techniki Budowlanej. Warszawa 1966. Czepiak D., Nono graniczna lokalnie wzmocnionych wieloprzsowych blach fadowych. Praca doktorska. Wrocaw 2006. Davies J. M., Jiang C., Design Procedures of Profiled Metal Sheeting and Decking. Thin Walled Structures. Vol 27, No.1, 1997. Davies J. M., Young C., Design of Thin Walled Columns for Distortion Buckling. Proc. of the Second Int. Conference on Coupled Instability in Metal Structures CIMS`96, Liege (Belgium) 1996. Davies J. M., Jiang C., Liu Y. J., Web Crippling in Trapezoidally Profiled Sheeting and Decking, Proceedings Eurosteel 1999, May 26 - 29. 1999, Praha, Czech Republic. Davis J.M., Bryan E.R., Manual of Stressed Skin Diaphragm Design. Granada Publishing 1986. Fiszer P., Gwd M., Charakterystyki sztywnoci lekkiej obudowy szkieletw stalowych. Inynieria i budownictwo Nr 2/2001. Garncarek R., Blacha fadowa jako tarcza. Stenie elementw prtowych. Tarcze z blach fadowych jako elementy konstrukcji. W. Blachy fadowe - zastosowania i rozwizania . Pod red. A. Reichharta. Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej. Rzeszw 1995. Garncarek R. J., Nono ceownikw i zetownikw stonych obudow. Konstrukcje Stalowe Nr 5/2002. Garncarek R., Blacha fadowa jako tarcza. Stenie elementw prtowych. Tarcze z blach fadowych jako elementy konstrukcji. Sympozjum Blachy fadowe. Zastosowania i rozwizania. Rzeszw. Grudzie 1995. Garncarek R., Nono ciskanych i zginanych prtw stonych obudow z blachy fadowej. COBPKM Mostostal. Warszawa 1988. Garncarek R., Obliczanie patwi ceowych i zetowych stabilizowanych przepona z blach fadowych wg normy europejskiej ENV 1993-1-3: 1996. Konstrukcje Stalowe Nr 5/1999. Giejowski M. A., Wpyw sztywnoci obudowystalowych konstrukcji nonych na stateczno ich elementw. Inynieria i Budownictwo 9/1997. Giejowski M., Brdka J., Niestateczno interakcyjna w stanach granicznych stalowych ksztatownikw gitych. Materiay Konferencji Naukowej Zagadnienia stanw granicznych. Politechnika Krakowska. Krakw 2004. Giejowski M., Zwichrzenie belek o ograniczonej swobodzie obrotu na podporach. Inynieria i Budownictwo Nr 10/2001. Goczek J., Supe ., Gajdzicki M., Reakcje boczne patwi z ksztatownikw gitych. Inynieria i Budownictwo Nr 3/2008. Goczek J., Supe ., Ksztatowniki gite w obudowie hal. Politechnika dzka 2007.

203

[34] [35] [36]

[37]

[38]

[39] [40] [41]

[42] [43] [44] [45]

[46] [47] [48]

[49] [50] [51] [52]

[53]

Goczek J., Supe ., Niestateczno dystorsyjna belek z ksztatownikw gitych o stopkach z usztywnieniami brzegowymi. Inynieria i Budownictwo Nr 4/2007. Gosowski B., Kubica E., Rykaluk K., Badania modelowe cienkociennej patwi ceowej wsppracujcej z lekkim pokryciem. Inynieria i Budownictwo Nr 6/1981. Hancock G. J., Kwon Y. B., Bernard E. S., Design of Thin - Walled Sections against Distortional Buckling. Proceedings of 3rd Pacific Structural Steel Conference. Tokyo 1992. Hancock G. J., Kwon Y. B., Bernard E. S., Strength Design Curves for Thin - Walled Sections Undergoing Distortional Buckling. Journal of Constructional Steel Research. Vol. 31. 1994. Hancock G. J., Rogers C. A., Schuster R. M., Design of Thin - Walled Beams for Distortional Buckling. Proceedings of 13th International Specialty Conference on Cold - Formed Steel Structures. St. Louis 1996. Hancock G. J., Trahair N. S., Lateral Buckling of Roof Purlins with Diaphragm Restraints. Civil Engineering Transactions. IE Australia. Vol. CE21. No 1/1979. Hancock G. J., Design for Distorsional Buckling of Flexural Members. Thin - Walled Structures, Vol 27,1996. Hancock G. J., Design for Distortional Buckling of Flexural Members. Proceedings. 3rd International Conference on Steel and Aluminium Structures. MAS Printing Co. Istanbul 1995. Hancock G. J., Design for Distortional Buckling of Flexural Members. Thin - Walled Structures. Vol. 27. No 1. 1997. Hancock G. J., Design of Cold - Formed Steel Structures. Australian Institute of Steel Construction. Sydney 1998. Hofmeyer H., Combined Web Crippling and Bending Moment Failure of FirstGeneration Trapezoidalsteel Sheeting. Doctor thesis. 2000. Hofmeyer H., Kerstens J. G. M., Snijder H. H., Bakker M. C. M., Combined Web Crippling and Bending Moment Failure of First - Generation Trapezoidal Steel Sheeting. Journal of Constructional Steel Research 58 (2002) 1509 1529. Jiang C., Davies J. M., Design of Thin - Walled Purlins for Distortional Buckling. Thin - Walled Structures, vol.29, Nos 1 - 4, (1997), 189 202. Kappus R., Drillknicken zentrisch gedrckter Stbe mit offenem Profil in elastischenBereich. Luftfahrtforschung. 1937, H. 9. Karczewski J., Miaczewski K., Wpyw sposobu podparcia na nono blach fadowych. W. Blachy fadowe - zastosowania i rozwizania. Pod red. A. Reichharta. Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej. Rzeszw 1995. Karnicki W., Przycki S., Obliczanie cienkociennych elementw budowlanych ksztatowanych na zimno z blach stalowych. Arkady Warszaw 1968. Kowalczyk K., Nowicki M., O wykorzystaniu tarczowego charakteru pracy pokrycia z blach fadowych. Inynieria i budownictwo Nr 1/2003. Kuchta K., Nono i sztywno blachownic o falistych rodnikach. Praca doktorska. Krakw 2004. Kurzawa Z., Murkowski W., Rzeszut K., Nowe moliwoci konstruowania lekkich hal stalowych z ksztatownikw zimnogitych na przykadzie systemu z przekrojw SIGMA. XLIV Konferencja Naukowa Komitetu Inynierii Ldowej i Wodnej PAN i Komitetu Nauki PZITB Pozna - Krynica 1998. Li L.Y., Lateral - Torsional Buckling of Cold - Formed Zed - Purlins Partial Laterally Restrained by Metal Sheeting. Thin - Walled Structures, 42, 955 1011, 2004.

204

[54]

[55]

[56] [57] [58] [59] [60] [61] [62] [63] [64] [65] [66]

[67] [68] [69] [70]

[71]

[72]

[73] [74]

Li Zhan - Jie, Zha Xiao - Xiong, Buckling Behavior of Cold - Formed Sigma Purlins Partially Restrained by Steel Cladding. Steel and Composite Structures Wang & Choi (eds) 2007 Taylor & Francis Group, London. Mdry D., Niestateczno miejscowa trapezowego przekroju zginanego z uwzgldnieniem sprystego utwierdzenia cianek. Inynieria i Budownictwo Nr 1/2006. Naleszkiewicz J., Zagadnienia deplanacji w rzeczywistym ustroju cienkociennym. Inynieria i budownictwo Nr 3 1957. Pakowski Sz., O zwichrzeniu patwi usztywnionych pokryciem dachowym. Inynieria i budownictwo Nr 1/2001. Papangelis J. P., Hancock G. J., Computer Analysis of Thin - Walled Structural Members. Computer and Structures. Vol. 56, No 1, 1995. Pasternak H., Cold - Formed Members and Sheeting. ESDP, Stahlbau - Petersen. Pi Y. L., Put B. M., Trahair N. S., Bending and Torsion of Cold - Formed Channel Beams. Journal of Structural Engineering. ASCE. Vol. 125, No 5, 1999. Pi Y. L., Put B. M., Trahair N. S., Lateral Buckling Strengths of Cold - Formed Z Section Beams. Thin - Walled Structures. Vol. 34, 1999. Pi Y. L., Put B. M., Trahair N. S., Lateral Buckling Strengths of Cold - Formed Channel Section Beams. Journal of Structural Engineering. Vol. 124, No 10, 1998. Pi Y. L., Put B. M., Trahair N. S., Lateral Buckling Tests on Cold - Formed Z Beams. Journal of Structural Engineering. ASCE. Vol. 125, No 11, 1999. Pi Y. L., Put B. M., Lateral Buckling Tests on Cold - Formed Channel Beams. Journal of Structural Engineering. Vol. 125, No 5, 1999. Pi Y. L., Trahair N. S., Lateral - Distortional Buckling of Hollow Flange Beams. Journal of Structural Engineering. ASCE. Vol. 123 1997. Piekarczyk M., Piciorak E., O zastosowaniach ksztatownikw profilowanych na zimno jako podstawowych elementw nonych w halach. Inynieria i Budownictwo Nr 12/2005. Piekarczyk M., Utilization of the Post - Buckling Reserve of Strength in the Designing of Steel Structures. Politechnika Krakowska 2004. Monografia 299. Piekarczyk M., Wykorzystanie nadkrytycznej rezerwy nonoci w projektowaniu konstrukcji stalowych. Politechnika Krakowska 2002. Monografia 281. Piciorak E., Analiza wsppracy blachy fadowej z patwiami zimnogitymi. Praca doktorska. Krakw 2011. Piciorak E., Piekarczyk M., Analysis of the Post - Buckling Behavior of a Purlin Built from Thin - Walled Cold Formed C Profile. Thin - Walled Structures, nr 10 11/2007 (916 920). Piciorak E., Piekarczyk M., Dowiadczalna ocena wpywu termoizolacji na nono pokrycia z blachy trapezowej. 55 Konferencja Naukowa KILiW PAN i KN PZITB, Krynica 2009. Piciorak E., Okrelanie nonoci blach fadowych jako elementw pokrycia w lekkiej obudowie. VIII Konferencji Naukowej Doktorantw Wydziaw Budownictwa - Gliwice - Wisa, 8 - 9 listopada 2007. Piciorak E., wirek P., Wpyw wygicia wstpnego na nono blachy fadowej. Izolacje XI/XII 2011. Reichhart A., Blacha fadowa jako powoka. W. Blachy fadowe - zastosowania i rozwizania. Pod redakcj A. Reichharta. Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej. Rzeszw 1995.

205

[75]

[76] [77] [78]

[79] [80] [81]

[82]

[83]

[84] [85] [86] [87] [88] [89] [90] [91]

[92] [93] [94]

Rhodes J., Nash D., Macdonald M., Examination of Web Crushing in Thin - Walled Beams. Proceedings Light - Weight Steel and Aluminium Structures. Fourth International Conference on Steel and Aluminium Structures. Mkelinen. P: Hassinen, P., 20 - 23 June 999, Espoo, Finland. P. 795 - 02. Rogers C.A., Schuster R. M., Flange/Web Distortional Buckling of Cold - Formed Steel Sections in Bending. Thin - Walled Structures. Vol. 27. No 1. 1997. Rondal J., Introduction to Light Gauge Metal Structures. University of Liege, Belgium Rousch C. J., Rasmussen K. J. R., Hancock G. J., Bending Strengths of Cold Formed Channel and Z - Section Restrained by Sheeting. Proceedings. International Workshop on Cold - Formed Steel Structures. University of Sydney, Australia. Rusch A., Lindner J., Remarks to the Direct Strength Method. Thin - Walled Structures 39 (2001) 807 820. Rutecki J., Wytrzymao konstrukcji cienkociennych. PWN. Warszawa 1957. Schafer B. W., Pekz T., Direct Strength Prediction of Cold - Formed Steel Members Using Numerical Elastic Buckling Solutions. Proceedings 14th International Specialty Conference on Recent Research and Developments in Cold - Formed Steel Design and Construction, 15-16 October, 1998. St Louis, Missouri, USA. Schafer B. W., Pekz T., Direct Strength Prediction of Cold - Formed Steel Members Using Numerical Elastic Buckling Solutions. Thin - Walled Structures. Research and Development. Eds Shanmugan N.E. Liew J.Y.R. and Thevendran V., Elsevier, 1998. Schafer B. W., Pekz T., Laterally Braced Cold - Formed Steel Flexural Members with Edge Stiffened Flanges. Journal of Structural Engineering. ASCE. Vol. 125 1999. Schafer B. W., Distortional Buckling of Cold - Formed Steel Columns. Final report of AISI 2000. Schafer B. W., Elastic Buckling Analysis of Thin - Walled Members Using the Classical Finite Strip Method. CUFSM Version , Johns Hopkins University, 2001. Schafer B. W., Local, Distortional and Euler Buckling in Thin - Walled Columns. Journal of Structural Engineering. ASCE. Vol. 128. No 3. 2002. Schumman L., Back G., Strenght Rectangular Flat Plates under Edge Compression National Advisory Committee for Aeronautics. Technical Reports.1930, nr 356. Sechler E. E., The Ultimate Strength of Thin Flat Sheets in Compression. Gugenheim Aeronautical Labolatory Publications 27. California Institute of Technology. 1933. Sechler E. E., Stress Distribution in Stiffened Panels under Compression. Journal of the Aeronautical Sciences. 1937, p.320. Sok L., Stability of Frames Restrained by Roof Sheeting. Thin Walled Structures, Vol. 3. 1984. Szymczak Cz., Werchowski W., Dystorsyjna posta niestatecznoci osiowo ciskanych ksztatownikw gitych z usztywnionymi stopkami. Inynieria i Budownictwo Nr 2/2005. Timoshenko S. P., Einige Stabilittsprobleme der Elastizittstheorie. Zeitschrift fr Mathematik und Physik. 1910. Toma T., Witteman K., Design of Cold - Formed Purlins and Rails Restrained by Sheeting. Journal of Constructional Steel Research. 1994.31: 149 68. Trahair N. S., Hancock G. J., Distortional Buckling of Single Web Steel Members. Proceedings T. V. Galambos Symposium. Minneapolis 1997.

206

[95]

[96] [97]

[98] [99] [100] [101] [102] [103] [104] [105] [106]

[107] [108] [109]

[110]

Trahair N. S., Pi Y. L., Put B. M., Buckling, Ttorsion and Biaxial Bending of Cold Formed Steel Beams. Proceedings. Thin - Walled Structures: Research and Development. Singapore 1998. Umanskij A. A., Kruczenije i izgib tonkostiennych awiokonstrukcji. Oborongiz. Moskwa 1939. von Krmn Th., Sechler E. E., Donnel L. H., The Strenght of Thin Plates in Compression -Transactions of American Society of Mechanical Engineers. Applied Mechanics. 1932. Wagner H., Pretschner W., Verderhung und Knickung von offenen Profilen. Luftfahrtforschung. 1934, H. 6. Wagner H., Verderhung und Knickung von offenen Profilen. Festschrift XXV Jahre Technische Hochschule Danzig. Kafermannverlag. 1929. Widuch A., Welzel A., Musio J., Ksztatowniki stalowe gite. Poradnik. Wydawnictwo lsk. Winter G., Cold - Formed, Light Gage Steel Construction. Journal of the Structural Division. ASCE. Vol. 85, Nov., 1950. Winter G., Development of Cold - Formed, Light Gage Steel Structures. AISI regional technical paper, Oct. 1, 1959. Winter G., Performance of Compression Plates as Parts of Structural Members. Research, Engineering Structures Supplement. London 1949. Winter G., Stress Distribution and Equivalent Width of Flanges of Wide Thin - Wall Steel Beams. NACA Technical Note 893. 1943. Winter G., Strenght of Thin Steel Compression Flanges. Bulletin 35/3. Cornell University Engineering Experimental Station. Vol 112, 527 576.Ithaca 1947. Winter G., Thin - Walled Steel Structures - Theoretical Solutions and Test Results. Preliminary Raport. 8th Congress of the International Association for Bridge and Structural Engineering. 1968. Wosow W. Z., Tonkostiennoje uprugije stierni. Gosstrojizdat. Moskwa 1940. Wojciechowski J., Badanie sztywnoci poaci dachowej z blach fadowych. Inynieria i Budownictwo, nr 1/1978. Ye Z. M., Kettle R., Li L. Y., Stress Analysis of Cold - Formed Zed - Purlins Partially Restrained by Steel Sheeting. Computer and Structures, 82, (2004), 731 739. Ye Z. M., Kettle R., Li L., Schafer B., Buckling Behavior of Cold - Formed Zed Purlins Partially Restrained by Steel Sheeting. Thin - Walled Structures. 40/2002 853 864. Lindner.

Normy, instrukcje i wytyczne

[N1] Direct Strength Method Design Guide. Design Guide CFXX-X August 2004. Committee on Specifications for the Design of Cold-Formed Steel Structural Members, American Iron and Steel Institute. [N2] ENV 1993-1-3:1996. Design of Steel Structures Part 1-3: General rules. Supplementary rules for cold formed members and sheeting, CEN (Comit Europen de Normalisation). [N3] PN-B-03207:2002. Konstrukcje stalowe. Konstrukcje z ksztatownikw i blach profilowanych na zimno. Projektowanie i wykonanie. [N4] PN-EN 1090-2:2009. Wykonanie konstrukcji stalowych i aluminiowych. Cz 2: Wymagania techniczne dotyczce wykonania konstrukcji stalowych

207

[N5] PN-EN 10051:2011.Tamy, blachy grube i blachy cienkie walcowane na gorco w sposb cigy, cite z tam szerokich ze stali niestopowych i stopowych. Tolerancje wymiarw i ksztatu. [N6] PN-EN 10143:2008. Blachy i tamy stalowe powlekane ogniowo w sposb cigy. Tolerancje wymiarw i ksztatu. [N7] PN-EN 1993-1-1:2006/NA2010/AC:2009/Ap:2010. Eurokod 3. Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-1: Reguy oglne i reguy dla budynkw. [N8] PN-EN 1993-1-3:2006. Eurokod 3. Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-3: Reguy oglne. Reguy uzupeniajce dla konstrukcji z ksztatownikw i blach profilowanych na zimno. [N9] PN-EN 1993-1-3:2008/NA2010/AC:2009/Ap1:2010. Eurokod 3. Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-3: Reguy oglne. Reguy uzupeniajce dla konstrukcji z ksztatownikw i blach profilowanych na zimno. [N10] PN-EN 1993-1-5:2008. Projektowanie konstrukcji stalowych. Cz 1-5: Blachownice. [N11] Specification for the Design of Light Gage Cold - Formed Steel Structural Members. American Iron and Steel Institute. 1946. [N12] Specification for the Design of Cold - Formed Steel Structural Members. American Iron and Steel Institute. Publication CF 96 - 1. Washington 1996. [N13] Thin - Walled Construction, Application of Thin - Walled Construction. ESDEP COURSE, WG 9. [N14] Jednopowokowy dach wykonany ze stalowych blach fadowych z wierzchni izolacj ciepln i uszczelnieniem.. DAFA ID 4.01, kwiecie 2010. [N15] Otwory w dachach wykonanych ze stalowych profili trapezowych. DAFA ID 5.04, stycze 2009. [N16] Stalowe blachy trapezowe jako konstrukcja nona dachw paskich. DAFA ID 1.01, stycze 2008. [N17] Szczelno pocze w lekkiej obudowie konstrukcji stalowych. DAFA ID 4.02, stycze 2011. [N18] Wytyczne doboru cznikw do montau stalowych blach profilowych dachw i cian. DAFA M 1.01, stycze 2008. [N19] Wytyczne z zakresu planowania i wykonania jednowarstwowych, nieocieplonych dachw ze stalowych blach fadowych. DAFA ID 1.02, lipiec 2010.

Materiay reklamowe
[M1] [M2] [M3] [M4] Materiay reklamowe firmy ARCELOR MITTAL Materiay reklamowe firmy BALEX METAL Materiay reklamowe firmy PRUSZYSKI Materiay reklamowe firmy RUUKKI

208