Profesionalna izloenost hemijskim tetnostima s procenom rizika

Prof. dr Petar Bulat Medicinski fakultet u Beogradu

Sadraj
Toksikologija Izvori izloenosti hemijskim tetnostima
Profesionalna izloenost Neprofesionalna izloenost

Podela Trovanje olovom Procena rizika pri izloenosti hemijskim tetnostima

Toksikologija

Nauka o otrovima.

Otrov

Dosis sola facit venenum-Theophrastus Philippus

Aureolus Bombastus von Hohenheim (Paracelsus XVI vek)

Otrov
Otrov je bilo koja supstanca koja uneta u organizam u odreenoj koliini i pod odreenim uslovima izaziva strukturne ili funkcionalne poremeaje organizma i eventualno smrt.

DOZA

EFEKAT

Doza
Agens Etanol Natrijum hlorid Morfin sulfat Fenobarbiton DDT Strihnin sulfat Nikotin Tetrodotoksin Dioksin Botulinus toksin Eksperimentalna ivotinja Mi Mi Pacov Pacov Pacov Pacov Pacov Pacov Zamorac Pacov

Put unosa Per os Intraperitonealno Per os Per os Per os Intraperitonealno Intravenozno Intravenozno Intravenozno Intravenozno

LD50 (mg/kg) 10 000 4 000 900 150 100 2 1 0,1 0,001 0,00001

Izvori izloenosti hemijskim tetnostima

Profesionalna izloenost
Gotovo da nema grane delatnosti u kojoj se ne koriste hemikalije

Neprofesionalna izloenost
ivotna sredina (SO2, NOx, a, Pb ) Domainstvo (sredstva za odravanje higijene, aditivi, lekovi, CO, progukti sagorevanja )

Specifinosti profesionalne toksikologije

Dominiraju hronina trovanja Inhalacija dominantni put ulaska toksine materije esto meovita ekspozicija este subklinike manifestacije Dugotrajni efekti-teratogeni, mutageni, kancerogeni

Profesionalna toksikologijapodela
Gasovi Metali i metaloidi Nemetali Organski rastvarai Pesticidi

Profesionalna trovanja gasovima

Nadraljivci
Nadraljivci gornjih disajnih puteva (Cl, SO2, NH3) Nadraljivci donjih disajnih puteva (NOx, COCl2)

Zaguljivci
Prosti zaguljivci (N2, H2, CO2, CH4) Hemijski zaguljivci (CO, HCN, H2S)

Organski rastvarai
Heterogena grupa organskih materija sa zajednikom osobinom da rastvaraju druge organske materije.

Podela organskih rastvaraa (Simonin)

Alifatini ugljovodonici; Aromatini ugljovodonici; Amino i nitro derivati ugljovodonika; Halogeni derivati ugljovodonika; Alkoholi, aldehidi, ketoni, etri i estri; Ostali.

Pesticidi
Supstance ili smee supstanci namenjene za prevenciju i unitavanje, suzbijanje ili smanjenje koliine tetoina (insekata, glodara, nematoda, gljiva, korova i drugih biolokih formi koje ive na zemlji ili u vodi izuzev mikroorganizama koji ive na ili u oveku ili ivotinjama) koje je sluba za zatitu ivotne sredine (Environmental Protection Agency-EPA) proglasila pesticidima.

Podela pesticida prema nameni

Akaricidi-za unitavanje grinja; Insekticidi-za unitavanje insekata; Fungicidi-za unitavanje gljiva; Nematocidi-za unitavanje nematoda; Herbicide-za unitavanje korova; Arboricidi-za unitavanje drvenastih biljaka; Moluscidi-za unitavanje tetnih pueva; Rodenticidi-za suzbijanje glodara; Fumiganti-gasovi koji se koriste za sterilizaciju.

Podela pesticida prema hemijskom sastavu

Neorganska i metaloorganska jedinjenja (arsentrioksid, bakarsulfat, olovni arsenat, cinkfosfid, metiliva i dr.); Alkaloidi (nikotin, piretrin, strihnin i dr.); Halogeni derivati ugljovodonika (ddt, aldrin, lindan,hlordan i dr.); Homolozi i derivati benzena (nitrofenol, nitrokrezol, ksilen); Organofosfati (malation, paration, bromofos, hlorofos i dr.); Karbamati (karbaril, cineb, ciram i dr.); Triazini (atrazin, aziprotin i dr.); Dipiridili (parakvat i dikvat); Ostala jedinjenja (kumarin, varfarin i dr.).

Problem intoksikacije olovom romske dece u Kosovskoj Mitrovici

Istorijat
Jun 1999; Tri logora; esmin lug, Kablar, itkovac; Oko 700 stanovnika od toga 300 dece mlae od 14 godina; Privremeni smetaj? Trovanje olovom; UN

Istorijat
Norveka donacija; Preseljenje u Vojnotehniki zavod (Osterode);

... Institut za medicinu rada.

Romska Mahala (Juna Mitrovica)

Romska Mahala (Juna Mitrovica)

itkovac

itkovac

Kablar

esmin lug

Izvori ekspozicije olovu

Odrasli
Rudarstvo +/Metalurgija olova Industrija akumulatora Sakupljanje i prerada starih akumulatora Povrinska zatita metala Kristalno staklo Grnarstvo Proizvodnja plastinih masa Antidetonator u benzinu Neuobiajeni izvori

Deca
ivotna sredina Hrana Olovne boje Roditelji Igrake

Izvori ekspozicije romske dece olovu

Aktivnosti roditelja; Blizina jalovita Trepe; Neadekvatni uslovi stanovanja; Alternativna medicina? ...

itkovac (jalovite)

CDC kriterijumi
Dozvoljeno do 10 g/dL Blago pojaana ekspozicija 10-14 g/dL (kontrola vrednosti olova+edukacija) Umereno pojaana ekspozicija 15-19 g/dL (kontrola vrednosti olova+edukacija) Znaajno pojaana ekspozicija 20-44 g/dL (kontrola vrednosti olova+edukacija+detaljno kliniko ispitivanje) Trovanje olovom 45+ g/dL (terapija helatima)

Rezultati odreivanja olova u kapilarnoj krvi

Mart 2007 Ukupno 333 uzorka Prosena vrednost 33.5917.90 g/dL

Vrednosti olova u kapilarnoj krvi prema CDC kategorijama (%)

45 40 35 30 40.9

25 20 15 10 5 0 do 10 5.4

21.8

10.4 7.8

10-14,99 15-19,99 20-44,99 preko 45

Distribucija olovo u krvi prema CDC kategorijama (%) (n=245)

<10 mg/l >45 mg/l

9%

10%
10-14.99 mg/l

14.6%

51.1% 15.5%
15-19.99 mg/l 20-44.99 mg/l

Terapija
Deca sa vrednostima olova u rasponu 4569 g/dL - DMSA (dimerkaptosukcinilna kiselina); Preko 70 g/dL - EDTA.

Terapija
Ukupno ispitivano 245 dece; Za terapiju selektovano 39 dece; Preko 70 g/dL samo 2 deteta ali su njihovi roditelji odbili da ih poalju u Beograd; U grupi za terapiju:

2 deteta starija od 14 godina; 2 deteta sa kontraindikacijama za terapiju (oboljenje bubrega); Roditelji 3 deteta odbili terapiju.

DMSA Terapija
Dva puta dnevno u toku 28 dana; Do sada leeno 32 dece; Bez neeljenih dejstava;

Procena rizika pri izloenosti hemijskim tetnostima

4

Procena rizika usled ekspozicije hemikalijama na radnom mestu Sistematsko otkrivanje i kvantifikacija rizika povezanih sa izloenou hemikalijama na radnom mestu. etiri osnovna koraka:

1. 2. 3. 4.

Otkrivanje Procena doza-odgovor Procena ekspozicije Karakterizacija rizika

Procena rizika
Otkrivanje Procena dozaodgovor Procena ekspozicije

Karakterizacija rizika

Upravljanje rizikom

Procena ekspozicije
Proces procene ili merenja intenziteta, uestalosti i duine trajanja ekspozicije odreenom agensu.

Procena ekspozicije u medicini rada

Ambijentalni monitoring Bioloki monitoring

Ambijentalni monitoring

Merenje ekspozicije u:
U radnoj sredini Odreenoj radnoj operaciji i/ili procesu Zoni disanja radnika

Ambijentalni monitoring
Kontinualno uzorkovanje Integrisano uzorkovanje Trenutno (spot) uzorkovanje

Kontinualni monitoring
Obezbeuje trenutne koncentracije merene tetnosti. Tri tipa:

Stacionarno merenje Prenosni ureaji Personalni (lini) monitori

Integrisano uzorkovanje
Zasniva se na prikupljanu uzorka tokom odreenog vremenskog perioda u cilju dobijanja prosene ekspozicije tokom smene, odreene operacije
4

Aktivno uzorkovanje Pasivno uzorkovanje

Trenutno (spot) uzorkovanje

Uzorkovanje u odreenom trenutku u cilju procene vrnih (minimalnih i maksimalnih) vrednosti. Koristi se i za:

Procenu ekspozicije u povremenim procesima Identifikaciju nepoznatih tetnosti Identifikaciju izvora tetnosti

Bioloki monitoring

Merenja uzoraka biolokog materijala u cilju procene ekspozicije ili biolokih efekata ekspozicije.

Biomarkeri

Ekspozicije Efekata ekspozicije Osetljivosti

Biomarkeri ekspozicije
Odreivanje koncentracije toksine materije ili njenog metabolita u uzorcima biolokog materijala. Primeri:

Olovu u krvi trans,trans-mukonska kiselina u urinu Etanol u izdahnutom vazduhu

Biomarkeri efekta
Odreivanje biolokog odgovora organizma (koji vodi oteenju organizma) uzrokovanog ekspozicijom. Primeri:

Aktivnost acetilholinesteraze u eritrocitima Odreivanje eritrocitnog protoporfirina Koncentracija 2 mikroglobulina u urinu

Bioloki markeri
Bioloki markeri ekspozicije Bioloki markeri efekta

Metabolit

DNA-privesci

Somatske promene

Hipo ili hiperplazija

Interna doza

Bioloki aktivna doza

Rani bioloki efekti

Izmena strukture i/ili funkcije

Klinike manifestacij a

Ekspozicija

Bioloki markeri osetljivosti

Wiliam N. Rom. Environmental & Occupational Medicine. 178:1998

Ambijentalni vs. Bioloki Monitoring

Ambijentalni monitoring Ukljuuje sve izvore ekspozicije Iskljuuje faktore koji modifikuju ekspoziciju Ukljuuje individualne faktore koji utiu na unos Ukljuuje individualne razlike biotransformaciji U sluaju ekspozicije veem broju tetnosti prua mogunost zbirne procene Dostupnost Cena Specifinost Senzitivnost +/++ + ++ + Bioloki monitoring ++ + ++ ++ + +/+/+/-

Ambijentalni vs. Bioloki Monitoring

Ambijentalni monitoring Procena ekspozicije u prolosti Vrne vrednosti Aktivno uee i saradnja zaposlenog Manipulacija uzorcima Invazivnost Brzina izdavanja rezultata

Bioloki monitoring + +/-/+ -

+ + +/+ +

Zakljuak
U proceni rizika u medicini rada obe vrste monitoringa imaju svoje mesto. Ambijentalni monitoring je relativno precizan, jeftin i iroko dostupan izvor podataka za procenu rizika.

Zakljuak
Bioloki monitoring je neprevazien metod u proceni rizika kada je dermalna ekspozicija znaajna kao i u sluajevima kada interindividulane razlike mogu imati znaajnu ulogu.

Kada god je to mogue, treba primeniti obe vrste, ambijentalni i bioloki monitoring u proceni rizika.