AKIKANLAR MEKAN

GR:
Akkanlarla ilgili bilinen ilk almalar Archimedes (M 285-212) tarafndan
yalmtr! Archimedes s"y"n kaldrma k"##etinden hareketle$ akkanlar iin bir takm
hesalama y%ntemleri gelitirmitir! Ancak$ akkanlarla ilgili esas gelimeler
&%nesans'tan s(nra (lm"t"r!
Akkanlar mekani)inde en %nemli gelimeyi *e(nard( da +inci (1,52-151-)
yamtr! +inci$ tek b(y"tl"-s.rekli ak iin s.reklilik denklemini kararak dalga
hareketleri$ /et aklar$ hidr(lik sramalar$ eddy (l""m" #e s.r.klenme k"##etleri
hakknda bilgiler #ermitir!
0e1t(n'"n (12,2-1323) yerekimi kan"n"n" b"lmasndan s(nra yerekimi
i#mesi de hesalara katlmtr! 4.rt.nmesi5 aklarda en %nemli gelimeleri 6aniel
7ern("lli (1388-1382)$ *e(nard 9"ler (1383-138:)$ ;(seh-*("is *agrange (13:2-
181:) #e <ier 4im(n *alace (13,--1823) yamlardr! 9"ler imdi 7ern("lli denklemi
(larak bilinen ba)ntlar ilk gelitirendir! Ak kanal aklar$ b(r" aklar$ dalgalar$
t.rbinler #e gemi s.r.klenme katsaylar .5erinde Ant(nie de =he5y (1318-138-)$ >enri
<it(t (12-5-1331)$ ?ilhelm 9d"ard ?eber (188,-18-1)$ ;ames 7ichen( @ranis (1815-
18-2)$ ;ean *("is Marie <(ise("ille (13---182-) yatklar deneysel almalarla
akkanlar mekani)inin gelitirilmesinde %nemli katklarda b"l"nm"lardr!
?illiam @r("de (1818-183-) #e ()l" &(bert (18,2-1-2,) m(delleme
kan"nlarn gelitirmesinden s(nra$ l(rd rayleigh (18,2-1-1-) b(y"t anali5i tekni)ini #e
Asb(rne &eyn(lds (18,2-1-12) klasik b(r" deneyini (188:) gelitirerek akkanlar
mekani)inde (k %nemli (lan b(y"ts"5 saylar b"lm"lardr! >enri na#ier (1385-18:2)
#e Be(rge 4t(kes (181--1-8:) 0e1t(nian aklara s.rt.nme terimlerini de ila#e ederek$
b.t.n aklar anali5 etmede baaryla "yg"lanan #e g.n.m.5de 0a#ier-4t(kes
denklemleri (larak bilinen m(ment"m denklemlerini b"lm"lardr!
*"d1ig <randtl (1835-1-5:) y.5eye yakn yerlerde snr tabakann (1-8,) etkili
(ld")"n" (n"n dnda ise s.rt.nme k"##etlerinin (lmad) d"r"mlarda 7ern("lli
denkleminin "yg"lanabilece)ini g%stermitir! ayn ekilde (k geni te(rik #e deneysel
almalar Ched(re #(n Darman (1881-1-2:) #e Be(frey Cayl(r (1882-1-35)'"n
yannda ek (k aratrmac tarafndan da yalm #e yalmaktadr!
AKIKANLAR STAT
4# #e ga5 halinde b"l"nan b.t.n maddeler birer akkandrlar! Akkanlar
stati)i d"rg"n akkanlarn basncn #e basn k"##etlerini inceler! 6"rg"n akkanlar
sadece basn #e yerekimi k"##etine mar"5 kalrlar!
BASIN:
7irim y.5eye dik (larak etki eden k"##ete basn denir! 7asnEk"##etFy.5ey$
A
F
P = !
4.rt.nmesi5 ak iin m(ment"m denklemi$ basn gradyentidir! 7"
) ( a g P = V
eklindedir #e
d"rg"n akkanlar iin i#me aE8 dr! 6"rg"n akkann hidr(statik basnc g
dz
dP
=
ba)ntsndan b"l"n"r!
1)SIKITIRILAMAZ AKILAR: 4ktrlama5 akkanlarda (s#lar) %5k.tle
Esabittir! 7" d"r"mda basnG <
2
E<
1
-g(H
2
-H
1
) eklindedir!
2)SIKITIRILABLR AKILAR: 4ktrlabilir akkanlarda (%rne)in ga5lar)
%5k.tle basnca #e scakl)a ba)l (larak de)iir!
a)zotermal drm !"a#$t "%&a'l%'): 7" d"r"mda basn
(

=
8
1 2
) (
1 2
RT
Z Z g
e P P
eklindedir!
7"rada C
8
yer y.5eyindeki scaklk$ &E283 ;FkgD ideal ga5 sabitidir!
#)L$(eer "%&a'l%' de)$*$m$: 4caklk atm(sferin alt tabakalarnda CEC
8
-7H eklinde
lineer (larak a5alr! 7"rada 7E8$258 DF188m eklinde her 188m de scakl)n artma
miktar (gF&7E5$22)! 7" d"r"mda basn
BR g
BZ T
BZ T
P P
F
1 8
2 8
1 2
|
|
.
|

\
|

= dir!
BASIN +L,M,:
6eni5 se#iyesinde 8 ='de c#a s.t"n" 328 mm y.kselir! 7"n"n nedeni atm(sferin c#a
y.5eyine bir basn "yg"lamasdr! 7" nedenle b"na atm(sfer basnc denir! 7" basn
<
8
E181::2 0Fm
2
dir!
7ir I b(r"s"nda ayn se#iyedeki basnlar bir birine eittir! 7ar(metreler$ statik basn
%lerler b" sisteme g%re alrlar! rne)in bir tarafnda ak ha#a basnc$ di)er
tarafnda 7 ga5 b"l"nan ematik bir bar(metrede ayn y.kseklikte basnlar eittir$
<
1
E<
2
! 7"rada <
1
E<
7
J
1
gh
1
$ <
2
E<
8
J
2
gh
2
dir!
-.R/STATK BASIN K011ETLER:
7atan cisimlere derinlikle (rantl (larak artan basn k"##eti etki eder$ @E<!A! 7"
k"##et cismin y.5eyinin merke5ine de)il daha aa)da (l"an yayl y.k.n
merke5inden$ yani basn merke5inden etki eder! 4"ya rastgele u e)im asyla
batrlm bir cisim iin h derinli)indeki bir n(ktada basn <E<
8
Jg*sinu dr! 7"rada
*$ a)rlk merke5inden herhangi bir y mesafesindeki "5aklk$ y ise seilen K-y k((rdinat
eksenlerinden biridir! 7asn merke5inin a)rlk merke5ine (lan "5aklklar L

#e M

$
k((rdinat eksenlerine g%re m(ment alnarak b"l"n"r!
F
I
g X
xy
p
u sin =
F
I
g Y
xx
p
u sin = $ b"rada N
KK
y.5ey atalet m(menti$ N
Ky
arm atalet m(mentidir!
BASIN .AILIMI:
1)+teleme 2are'et$:4abit bir i#me ile hareket eden bir ka ierisindeki bir akkann
ani bir i#melenme srasnda (l"t"rd")" yalalama hareketine %teleme hareketi denir!
7" d"r"mda yalalanma s(n"c" kata yeni basn gradyanlar (l""r! 7%ylece basn
a
s
P
=
c
c
$ bileke i#me ise
2 2
) (
z x
a g a a + + = dir!
2).3(me 2are'et$: Oinde s# b"l"nan ka 1 asal h5yla d%nd.r.ld.).nde s#
y.5eyi arab(l (l"r! 7" d"r"mda basn
8
2 2
2
1
P gz w r P + = eklindedir! 7"rada r$
arab(l yara$ 5 y.kseklik de)ikenidir!
AKIKANLAR .NAM
S,RT,NMESZ AKILAR
7ir akkann ak hareketi$ ge(metriye$ snr artlarna #e mekani)in kan"nlarna
ba)ldr! 7" y.5den r(blem %5.m.ndeG k(ntr(l hacmi$ diferansiyel anali5$ deneysel
met(dlar$ b(y"t anali5i #e ben5erlik y%ntemlerine ba#"r"l"r! 7" y%ntemlerin en yenisi
(lan k(ntr(l hacmidir! D(ntr(l hacminde kaal bir y.5ey (l"t"ran sistemdeki belirli
miktar k.tle s.rekli k(r"n"r! I5ayda bir b%lge (lan k(ntr(l hacminin snrlar k(ntr(l
y.5eyi (larak bilinir!
7ir akkan temel mekanik kan"nlar (lanG k.tlenin k(r"n"m"$ lineer
m(ment"m"n k(r"n"m"$ asal m(ment"m"n k(r"n"m" #e ener/inin k(r"n"m"
kan"nlarna "ymak 5(r"ndadr! 7.t.n b" kan"nlar anali5 edebilmek iin Re4(old"
Tra("5ort teorem$nin bilinmesi gereklidir!
RE6N/L.S TRANS7/RT TE/REM:
7" te(rem$ sistem anali5inin k(ntr(l hacmi anali5ine d%n.t.r.lmesine yardmc (l"r!
Ce(reme g%re alnan bir k(ntr(l hacmindeki bir 7 (M(ment"m$ k.tle$ ener/i$!!!) fi5iksel
arametresinin 5amana g%re de)iimi #erilir! 7"
}} }}}
+
|
|
.
|

\
|
c
c
=
ky kh
UdA dV
t dt
dB
| |
eklindedir! 7"rada |Ed7Fdm eklinde 7 arametresinin k.tleye g%re de)iimini ifade
eder! 7"radaki I k(ntr(l hacminin h5$ d+ hacim eleman$ dA da y.5ey elemandr!
9)er 7 arametresi m(ment"m ise$ b" d"r"mda te(rem

= F
dt
B d

(l"r! 7"rada @ bir

k(ntr(l hacmindeki k"##etlerin #ekt%rel t(lamdr!
0(n-"nif(rm (d.5g.n (lmayan) aklarda$ hesalama yaarken d.5eltme katsaysnn da
dikkate alnmas gereklidir! 4ktrlama5 bir akta lineer m(ment"m iin d.5eltme
katsays
dA
U
U
A
}
=
2
8
2
8
1
o
f(rm.l.nden b"l"n"r!
S,REKLLK .ENKLEM:
7ir akkanda k.tle #e hacmin 5amana #e k(n"ma g%re de)iimiyle ilgilidir! Akkanda
alnan bir k(ntr(l hacminin genel s.reklilik denklemi
8 =
|
|
.
|

\
|
+ + +
dz
dw
dy
dv
dx
du
dt
d

eklindedir! 7"rada "$#$1 elemanlar$ K$y$5 k((rdinat eksenleri y%n.nde h5

bileenleridir! 4.rekli sktrlama5 aklar iin dFdtE8 dr! Cek b(y"tl" s.rekli akta$
2 2 1 1
A U A U =
dir! Mani$ Pgiren akkan miktar kan akkan miktarna eittir!Q 4.reklilik denklemleri
silindirik #e k.resel k((rdinatlarda da ya5labilmektedir!
BERN/0LL .ENKLEM:
7asn$ h5 #e i#me arasndaki iliki ilk ke5 7ern("lli #e 9"ler tarafndan gelitirildi)i
iin b" denklemler 7ern("lli denklemi (larak adlandrlr! Heminden H
1
y.kseklikte I
1
h5l akkann basnc <
1
$ H
2
y.kseklikte I
2
h5l ayn akkann basnc <
2
ise b"
d"r"mda 7ern("lli denklemiG
2
2
2 2 1
2
1 1
2
1
2
1
gZ U P gZ U P + + = + + eklindedir! 7"
denklem s.rekli sktrlama5 akkanlar iin 7ern("lli denklemidir!
4.rekli sktrlabilir akkanlar (ga5lar) iin
8 ) (
2
1
2
1
2
2
= +
}

dP
U U
yaklamndadr!
7ir de(dan kan ga5 iin I
1
RRI
2
dr! 7" d"r"mda 7ern("lli denkleminden I
2
h5$
(
(
(

|
|
.
|

\
|

=

k
k
P
P
RT
k
k
U
1
1
2
1 2
1
1
2 (l"r! 7"rada k ani5(tr(ik d"r"mda ga5lar iin sabit
(y()"nl")"n de)ime arametresi)$ & ideal ga5 sabiti$ <
1
de( iindeki basn$ <
2
de(
dndaki basn$ C
1
de( iindeki scaklktr! Ayrca <
1
F<E(
1
F)
k
dr!
S8rt8(mel$ a'%*lar $9$( Ber(oll$ de('lem$:
Cerm(dinami)in birinci kan"n"na g%re$ bir sisteme dardan bir s (S) #eriliy(r #e
sistem tarafndan bir i (?) .retiliy(rsa$ sistemin i ener/isi (9) b"nlar arasndaki fark
kadar bir de)iime ")rar! 4istem tarafndan .retilen i (?)$ basn k"##etleri tarafndan
yalan i (?
b
)$ #isk(5 k"##etler tarafndan yalan i (?
#
) #e sistemdeki (ma$
t.rbin$ fan!!!#s tarafndan yalan (?
s
) ilerin t(lamdr!
7ir (maya ba)l akkan (s") iin 7ern("lli denklemi$ (ma tarafndan yalan i
?
s
Egh
m
((mann g.c. T alnr)$ basn kayb A<
k
(lmak .5ereG
k m
P gH gZ U P gZ U P A + + + + = + +
2
2
2 2 1
2
1 1
2
1
2
1
eklindedir!
7/TANS6EL AKILAR:
1)0($:orm A'%*: Inif(rm (d.5g.n) akta ak h5 sabittir! 7" d"r"mda yanal
bileenler y(kt"r! 7" d"r"mda karte5yen k((rdinatlarda akm i5gileri "E-I #e #E8$
(tansiyel i5gileri ise |EIy #e |EIK ba)ntlaryla #erilebilmektedir!
2)Ka4(a';'4 a'%*%: 5 ekseninde sabit b "5"nl")" (lan r yaral bir y.5eyden kan
debiyi SE"
r
(2trb)$ radyal y%nde birim b iin kan debiyi UE2tr"
r
ile g%steirsek U
kaynak g.c. (lmak .5ere
r
q
u
r
t 2
= eklinde ifade edilir! U (5itif ise kaynak ak
darya d()r"$ negatif ise ieriye d()r"d"r! 7" d"r"mda silindirik k((rdinatlarda
u
t

2
q
= $ r
q
ln
2t
| = dir!
<)1orte'" a'%*%: +(rteks aknda radyal y%nde h5 "
r
E8 (l"$ sadece te)etsel y%nde "
u
h5 s%5 k(n"s"d"r! 7irim b iin debi DE2tr"
u
#e D #(rteks g.c.n. g%stermek .5ere$
akm f(nksiy(n" r

ln
2t
= $ (tansiyel f(nksiy(n" da u
t
|
2

= eklindedir!
=).8#le A'%*%: 6.ble hareketinin g.c. (lmak .5ere$
u

sin
r
=
#e
u

| c(s
r
=
dr! 7" denklemler KErc(su #e yErsinu d%n..mleri k"llanlarak karte5yen
k((rdinatlarda da ya5labilir!
>)S$l$(d$r 8zer$(de a'%*: 4ilindir .5erindeki ak hem "nif(rm hem de d"ble akn
t(lam eklindedir! 7" d"r"mda u

u | c(s c(s
r
Ur + = $ u

u sin sin
r
Ur =
denklemleri elde edilir! 4ilindir d%nd.r.ld.).nde .5erindeki akG "nif(rm$ d"ble #e
#(rteks aknn t(lam eklinde (l"r! 7" d"r"mda silindire etkiyen$ sadece s%k.lasy(n
(#(rtekes g.c.nden$ D) kaynaklanan bir kaldrma k"##eti de (l""r! 6%nmeden
kaynaklanan b" ek kaldrma k"##etine Ma?(" '@@et$ ya da etkisi denir!
S,RT,NMEL AKILAR
Ak alannn "aklarda$ r(ketlerde #e d.nya y.5eyinde (ld")" d"r"mlara d%*
a'%*lar$ ak alannn b(r" aknda (ld")" gibi snrlarla k"atld) d"r"mlara da $9
a'%*lar denir! M.5eye yakn ksmlarda s.rt.nme k"##etlerinin egemen (ld")" #e
y.ksek h5 gradyanlarnn g%r.ld.). b%lgelere "%(%r ta#a'a denir! M.5eyden "5ak
ksmlarda$ serbest ak alannda atalet k"##etleri baskndr! 7" nedenle ak$ h5 ya da
k"##etler arasndaki (rana g%re snflandrlr! Atalet k"##etlerinin #isk(5 k"##etlere
(ranna Re4(old" "a4%"% denir #e &e ile g%sterilir! 4erbest y.5ey aklar iin reyn(lds
says ReA4B( eklindedir! 7"rada " (rtalama ak h5n$ y karakteristik b(r"
"5"nl")"n"$ n ise akkann kinematik #isk(5itesini g%stermektedir! &eyn(lds saysG
akkann lam$(er (d.5g.n ak i5gileri) #e t8r#8la("l% (karmak$ dalgalanmal$
tedirgin ak alan) (ld")"n" tanmlamada k"llanlan en basit #e en yaygn b(y"ts"5
saydr!
7ir ak alanndaki basn kaybG belli bir h5a kadar$ h5la lineer (A<~I)$ daha
y.ksek h5larda ise h5n 1$35!k"##etiyle (A<~I
1$35
) artar! 7ir b(r" ierisindeki aktaG
h5n kademeli (larak artrlmas halinde$ laminer aktan t.rb.lansl aka gei b(r"
ayla (d) tanmlanan reyn(lds saysnn yaklak 2:88 de)erine #armasyla
gerekleirki$ Re
'r$t$'
AdB( b"na 'r$t$' Re4(old" "a4%"% denir! 7" silindir .5erindeki
akta :!18
5
$ d.5 y.5ey .5erindeki akta 18
2
da gerekleir!
Akta h5 r(filinin "nif(rm d"r"mdan$ sadece y'nin (laminer akta arab(lik
bir ya (l"t"r"r) f(nksiy(n" (l"ncaya kadar geen mesafeye ?el$*me z(l) ad
#erilir #e *e ile g%sterilir! 7as kaybnn lineer (larak a5ald) d"r"mlarda laminer ak
iin *eFd~8$82&e$ t.rb.lansl ak iin *eFd~,$, &e
1F2
deneysel ba)ntlar s%5
k(n"s"d"r!
.ARESEL B/R0LAR.A AKI:
1).a$re"el #orlarda lam$(er a'%*:& yaral b(r"da laminer akan s"y"n b(r"
merke5indeki h5 (basn a5almakta) I
m
EA<!&
2
F,*! eklindedir! Akkann genel h5
ise
|
|
.
|

\
|
=
2
2
1 ) (
R
r
U r U
m
eklindedir! Akkann (rtalama h5 I
8
EI
m
F2 dir! 7(r"daki
s.rt.nme katsays
2
8 2
1
U
!
"

t
=
eklinde$ h5 #e kayma gerilmesine ba)ldr!
2).a$re"el #orlarda t8r#8la("l% a'%*:C.rb.lansl akta genel h5 ba)nts
m
m
R
r
U r U
|
|
.
|

\
|
= 1 ) ( eklindedir! 7" d"r"mda (rtalama h5
) 1 )( 2 (
2
8
+ +
=
m m
U
U
m
(l"r!
B/R0 BALANTILARIN.A L/KAL KA6I7LAR:
7(r" ba)lantlarnda kaylar e)rilik #e dirseklerdeki kaylar$ genileme kaylar$
daralma kaylar #e #analardaki kaylardan (l"maktadr! C(lam basn kayb$
s.rekli #e l(kal basn kaylarnn t(lamndan (l""r$ A<
t
EA<
k
JA<
*
!
2 2
2
2 U

U
d
#
! P
" t
+ = A $ b"rada D ak ge(metrisine #e ba)lant ekline ba)l (l"$
imalat firmalar tarafndan #erilir!
AIK KANAL AKIKARI:
7" aklar bir kanal ierisinde ak y.5eye mar"5 kalan aklardr! 9n yaygn ekilde
s"lama kanallar$ b(altma kanallar #e akars"lar b"nlara tiik %rneklerdir! Ak kanal
aklarnda e h5 r(filleri ak ge(metrilerine ba)mllk g%sterir! Ak kanalda$ s"-
ha#a ara y.5eyindeki kayma gerilmesinden d(lay$ maksim"m h5 y.5eyden kanal
derinli)inin yaklak V28'si kadar aa)da (l""r! kanal eitleri genel (larakG .gen$
yam"k #e daireseldir! Ak kanal aklarnda 7ern("lli denklemiG
k
P gZ U gZ U A + + = +
2
2
2 1
2
1
2
1
2
1
eklindedir! Danal "5"nl")" *$ kanal derinli)i y$
kanal genili)i b$ kanaln yatay d.5lemle yat) e)im as u ise$ k..k alar iin
basn k"##eti gby!tanuEt(bJ2y) dr! 7" akta &
h
EbyF(bJ2y) (ranna hidr(lik yara
denir! Ak kanallarda akn eklini anlayabilmek iin %ncelikle ci#ardaki s.rt.nme
h5$ u tan
h
g R U =
-
$ s(nra da
$
U c
c
-
+
= b"l"n"r #e akn hangi b%lgede (ld")"na karar #erilir! Beni
#e derin kanallarda$ #isk(5itenin d..k (lmas ak genelde t.rb.lansl yaar! <ratikte
laminer akn g%r.ld.). yerler ise ya)m"r s"larnn (l"t"rd")" s" birikintileri #e "ak
istlerinde (l"an s" akntlardr!
Ak kanal aklarn snflandrmada k"llanlan en yaygn y%ntem$
gy
U
Fr =
Crode
"a4%"%dr! 7"rada I serbest y.5eydeki ak h5n$ g yerekimi i#mesini$ y kanal
derinli)ini g%stermektedir! @rR1 4"bkritik ak$ @rE1 Dritik ak$ @rW1 4.er kritik ak!
0($:orm a'%*ta serbest y.5eydeki ak h5 D2ez4 'at"a4%"%na ba)l (larak
2 F 1
8
2 F 1 : F 2
1
:5 $ 22 tan % R R ! U
h h

= = c u
dr! 7"rada c (mm) .r.5l.l.k$ 4
8
Etanu e)im
as$ =
1
=he5y katsaysdr! Ma(($(? b" denklemi yeni bir k arametresine ba)l (larak
2 F 1
8
: F 2
1
% R
k
U
h
= eklinde ifade etmitir! D arametresi y.5ey mal5emesine g%re
de)imektedir! rne)inX camG c(mm)E8$: $ kE8$818 $ temi5 t(rak kanalG cE:3 $ kE8$822
$ asfaltG cE5$, $ kE8$812 $ b.y.k nehirlerG cE588$ kE8$8:5! !!!
+LME 6+NTEMLER:
Ak alannn incelenmesinde yaygn (larak diferansiyel y%ntemler$ integral
y%ntemleri$ b(y"t anali5i #e deneysel y%ntemler k"llanlr! 6iferansiyel #e integral
y%ntemleriX 0a#ier-4t(kes #e ener/i denklemlerinin %5.m.ne dayandi)ndan ()"
5aman bir takm kab"llerle denklemler basitletirilerek %5.me gidilir! 7a5 d"r"mlarda
e)er tam %5.m b" kab"llerle sa)lanamy(rsa$ saysal #eya n.merik y%ntemlerle sistem
anali5 edilir! ahal (lmasna ra)men en sa)lkl y%ntem deneysel (larak ak
arametrelerinin incelenmesidir! 6eneysel y%ntemlerle b.t.n arametreler
%l.lebilmesine ra)men (k ahal (ld")" iin her 5aman k"llanlmayabilir!
Akkanlar mekani)i #e s transferinde genelde %l.lmesi gereken b.y.kl.kler
arasnda @$"'oz$teE 2%zE #a"%(9E "%&a'l%'E 4o)(l'E de#$ @e t8r#8la(" 4o)(l)
saylabilir! +isk(5ite %l.m.nde #isk(metreler (serbest akl$ d%ner eksenli #e tablal$
d.en bilyal$ ince t.l.)$ h5 iin laser 6(ler h5 %ler$ k5gn tel (h(t 1ire)
anem(metresi #e i(t t..$ scaklk iin s# kristal stc #e term( elemanlar$
t.rb.lans y()"nl")" #e &eyn(lds gerilmeleri iin laser #e k5gn tel anem(metreleri$
y()"nl"k iin ise hidr(metreler k"llanlr!
6ebi %l.m.nde kaal kesitlerde (rifismetre$ #ent"rimetre$ ak l.lesi #e eitli tite
debimetreler$ ak kanallarda ise sa#aklar k"llanlr!
+RNEKLER
1)Ak ha#a basncnn <
8
E181::2 <a (ld")" bir yerde b"l"nan bir man(metredeki s#
se#iyesi ekildeki gibidir! 7" man(metrede h
1
E,8 cm$ h
2
E:8 cm $
1
E888 kgFm
:
#e

2
E1888 kgFm
:
(ld")"na g%re A'daki basn ka <a drY (gE18 mFs
2
)!
3z8m: Ayn hi5adaki basnlar eittir! <
1
E<
A
J
1
gh
1
$ <
2
E<
8
J
2
gh
2
#e <
1
E<
2
Zden
<
A
E<
8
J
2
gh
2
-
1
gh
1
E181::2J1888!18!(8$:8)-888!18!(8$,8)E181::2J:888-:288
E1811:2 <a b"l"n"r!
2)Mer y.5eyindeki atm(sferik basn 181::2 <a (ld")"na g%re 2888 m y.kseklikteki
basn de)eriniG
a)y()"nl")" E1$2 kgFm
:
#e ekim i#mesini gE18 mFs
2
eklinde sabit alarak$
b)C
8
E23 =
8
i5(termal d"r"m iin basnc b"l"n"5! (&E:88;FkgD)
3z8m: a)4ktrlama5 ak iin$ <
2
E<
1
-g(5
2
-5
1
)E181::2-(1$2)!18!2888E 33::2 <a
b)O5(termal d"r"m iin$
= = = =

22 $ 8
:88 ! :88
2888 ! 18
) (
1 2
181::2 181::2
8
1 2
e e e P P
RT
z z g
8:-28 <a
<)[ekilde g%sterilen d.5enekte h
1
E8$5 m$ h
2
E1$5 m$
1
E1888 kgFm
:
$
2
E1:288 kgFm
:
$
AE8$81 m
2
dir! = n(ktasnda basncn , bar (lmas iin ist(n k.tlesi m ka kg
(lmaldrY (gE18 mFs
2
$ <
8
E181::2 <a)
3z8m: <
1
E<
c
J
1
gh
1
$ <
2
E<
8
J
2
gh
2
JmgFA #e <
1
E<
2
den mEA(<
c
J
1
gh
1
-<
8
-
2
gh
2
)Fg
b"l"n"r! de)erler yerine k(nd")"nda mE8$81!(,!18
5
J1888!18!8$5-181::2-
1:288!18!1$5)F18 E8$81!(,88888J5888-181::2-28,888)F18E--$22, kg
=)[ekilde g%r.ld.). .5ere$ bir s"(E1888kgFm
:
)de(s"ndaki$ genili)i :m "5"nl")"
,m (lan dikd%rtgen eklindeki bir kaak :8
8
lik bir e)imle 7 "c" asl$ A "c" ise serbest
(lacak ekilde yerletirilmitir! Atm(sfer basncn #e kann a)rl)n ihmal ederek$ A
n(ktasna etki eden yatay k"##eti b"l"n"5! (s" derinli)i hE2m$ gE18 0Fkg$ sin:8E1F2)!
3z8m:AEb!*E:!,E12 m
2
$ h
g
E2-2!(1F2)E5 m$ basn k"##eti @Egh
g
E1888!18!5E5!18
,
0 d"r! Atalet m(menti N
KK
Eb!*
:
F12E:!,
:
F12E12 m
,
$ a)rlk merke5inden basn
merke5ine (lan "5aklk M

E-gsinuN
KK
F@E-\1888!18!(1F2)!12]F(5!18
,
)E1$2 m b"l"n"r!
7'ye g%re m(mentten A
K
!2E@!(2-1$2)$ A
K
E\8$,!5!18
,
]F2E1888 0 b"l"n"r!
>)ekilde g%r.ld.). gibi$ 28m derinli)indeki bir etr(l tankerinde 5m y.ksekli)inde s"
(
2
E1888kgFm
:
) #e 15m y.ksekli)inde etr(l (
1
E888kgFm
:
) b"l"nmaktadr! Benili)i
18m (lan yanal y.5eye etki eden t(lam hidr(statik basnc b"l"n"5! (gE18 0Fkg)
3z8m: nce her bir yanal y.5eye etkiyen hidr(stakik baslar b"lalm! <
g1
E
1
gh
g1
E
888!18!3$5E28888 <a$ <
g2
E
1
gh
1
J
2
gh
g2
E888!18!15J1888!18!2$5E1,5888 <a! [imdi de
her yan y.5eye etkiyen k"##etleri b"lalm! @
1
E<
g1
!A
1
E-8!18
5
0$ @
2
E<
g2
!A
2
E1,5!18
:
!
(18!5)E32!5!18
5
0! C(lam k"##et iseG @E@
1
J@
2
E1225!18
,
0 (l"r!

F)M.ksekli)i 2m$ a :m (lan .st. ak bir tank ierisinde 1$5 m y.ksekli)inde s"
(E1888 kgFm
:
) b"l"nmaktadr! 7" silindirik tank d.ey simetri ekseni etrafnda
d%nd.r.lmektedir! 4"y"n d%k.lmemesi iin eriilebilecek maksim"m asal h5 nedir #e
b" esnada tabandaki maksim"m basn ne (l"rY (gE18mFs
2
$ atm(sfer basncn ihmal
edini5)!
3z8m:4"y"n d%k.lmemesi iin hE1 m (lmaldr! 7" d"r"mda maksim"m asal h5
1E\2ghF&
2
]
1F2
E\2!18!1F(:F2)
2
]
1F2
E2$-8 radFs (l"r! 7" d"r"mda (l"an maksim"m basnG
<E(r
2
1
2
F2)-g5E\(:F2)
1F2
!1888!(2$-8)
2
F2]-1888!18!(-1)E18125J18888E28125 <a (l"r!

G)>5 de)imeyen bir /et$ kesit alan AE8$2 m
2
alanl yatay bir dirsekten akmaktadr!
Ak s.rekli s.rt.nmesi5 (l"$ her yerde atm(sfer basnc h.k.m s.rmektedir! Danat)
dengede t"tmak iin gerekli k"##et ka 0 d"rY (IE18mFs$ dmFdtE, kgFs$ sin:3E8$2$
c(s:3E8$8)!
3z8m: K y%n.nde t(lam k"##et @
K
E-(dm
1
Fdt)!I
1
J(dm
2
Fdt)!I
2
c(su E -(dmFdt)\I
1
-
I
2
c(su)E-,!(18-18!8$8)E-80 s(la d()r"! M y%n.nde t(lam k"##et @
y
E(dmFdt)!I!sinuE
,!18!8$2E2, 0 y"karya d()r"d"r! 7"rada s.reklilik ilkesinden d(lay IEI
1
EI
2
#e
(dm
1
Fdt)E(dm
2
Fdt) alnmtr! 7"na g%re bileke k"##etG @E\@
K
2
J@
y
2
]
1F2
E25$: 0 dr!
H)Biri kesitinin a 8$28 m (lan yatay bir dirse)e 5 mFs h5 #e ,8888 0Fm
2
basnta
(lan s" (E1888 kgFm
:
) ekilde g%r.ld.). gibi girmektedir! ^k kesitinin a 8$12 m
(lan b" dirsekte s.rt.nme kaylar ihmal edildi)ine g%re$ dirse)i dengede t"tabilmek
iin gerekli k"##et bileenlerini b"l"n"5! (tE:$ sin28E8$82 $ c(s28E8$5)!
3z8m:4.reklilikten I
1
A
1
EI
2
A
2
dir! I
2
E(d
1
2
Fd
2
2
)!I
1
E3$8 mFs! 7" d"r"mda 7ern("lli
denklemi <
1
J(1F2)
1
I
1
2
E<
2
J(1F2)
2
I
2
2
dir! <
2
E,!18
,
J(1F2)!1888!\5
5
-(3$8)
2
]E22888 <a$
@
K
E<
1
A
1
-@
K
-<
2
A
2
c(suE\I
2
2
A
2
-I
1
2
A
1
] denkleminden @
K
E1211$8 0 b"l"n"r! @
y
ise
@
y
E@
y
-<
2
A
2
sinuEI
2
2
A
2
sinu ba)ntsndan 1,:2 0 (larak b"l"n"r!
I)^a d
1
E2 m (lan bir b(r"da I
1
h5la akan bir akkan$ a d
2
E1m (lan b(r"ya geli
I
2
h5yla akmaktadr! 7" akkann debisi ekildeki gibi #ent"rimetre ile %l.lmektedir!
+ent"rimetrede c#ann y.kselme se#iyesi hE8$, m (ld")"na g%re$ akkann k.tlesel
debisi ka kgFs (l"rY (tE:$
1
E1888 kgFm
:
$
2
E1:288 kgFm
:
$ gE18 0Fkg)
3z8m: 4.reklilikten I
1
E(d
2
2
Fd
1
2
)!I
2
E(1F,)!I
2
E(1F,)I
2
$ 7ern("lli denkleminden I
2
E
\2A<F
1
(1-1F,
2
)]
1F2
E\2!(1:288-1888)!18!8$,F(1888!(15F12)]
1F2
E:$23 mFs $k.tlesel debi de
dmFdtE
1
A
2
I
2
E1888!(:F,)!(:$23)E2,52$5 kgFs
1J)[ekilde g%r.len hidr(lik santrale saniyede :8 m
:
s" girmektedir! 4" t.rbin
kanatlarn d%nd.rd.kten s(nra 2 mFs lik bir h5la sistemden ayrlmaktadr!
4.rt.nmelerden d(lay sistemde (l"an t(lam kaylar 15!18
,
<a (ld")"na g%re b"
santralden elde edilebilecek g.c. hesalayn5! (E1888kgFm
:
$ gE18 0Fkg)
3z8m:1-2 arasnda 7ern("lli <
1
J(1F2)I
1
2
Jg5
1
E<
2
J(1F2)I
2
2
Jg5
2
J?
s
JA<
k
dr!
<
1
E<
2
E<
a
$ I
1
E8 #e A<
k
E15!18
,
<a! 1888!18!38E(1F2)!1888!2
2
J?
s
J15!18
,
eitli)inden
?
s
E5,8888 0Fm
2
b"l"n"r! B. ise d?FdtE(dmFdt)!? den 12,,8888 1attE12$,,
Mega1att!
11)M()"nl")" 1888 kgFm
:
$ kinematik #isk(5itesi nE18
-2
m
2
Fs (lan bir akkan$ a
5!18
-2
m (lan .r.5s.5 bir b(r" ierisinden 5 mFs lik bir h5la akmaktadr! A)Maksim"m
h5$ 7)7irim "5"nl"k iin s.rt.nme k"##etini b"l"n"5 (tE:$ =
f
E8$8,2&e
-8$28
)
3z8m:A) Maksim"m h5 iin &eEI!dFnE(5!5!18
-2
)F18
-2
E25!18
,
$ .r.5s.5 b(r"da
=
f
E8$8,2&e
-8$28
E8$8,2!(25!18
,
)
-1F5
E,!18
-:
dr! I
_
E(tF)
1F2
EI!(=
f
F2)
1F2
E5!(,!18
-:
F2)
1F2
E 8$12
mFs! I
m
EI
8
J:$35!I
_
85J:$35!8$12E5$,5 mFs b"l"n"r!
7)tE(!=
f
!I
2
)F2E(,!18
-:
!1888!5
2
)F2E58 <a$ s.rt.nme k"##eti ise @
s
Et!t!dE58!:!5!18
-2
E
3$5 0 d"r!
12)Benili)i 2 m$ derinli)i 1m #e e)imi 8$5
8
(lan bir bet(n kanalda debiyi$ Manning
denklemine g%re hesalayn5! (nE8$812 $ cE1mm$ tan8$5E8$3:!18
-:
)
3z8m: AEb!yE2!1E2 m
2
$ ^EbJ2yE2J2!1E, m$ &
h
EAF^E8$5 m$ IE(&
h
2F:
!4
8
1F2
)FnE \8$5
2F:
!(8$3:!18
-:
)
1F2
]F8$812E,$-1 mFs$ debi ise dSFdtEI!AE,$-1!2E-$81 m
:
Fs dir!
KA6NAK:
1).o9K.rK-a#$# 0M0RE 0lda) ,(@KMa'$(e M82E LA'%*'a(lar
Me'a($)$ME2K#a"'%;1IIH;"ta(#lK
2).K2all$da4;RKRe"t($&'E To'4o ,(@K724"Kde5E L724"$&" 1MK
Me2met TAKAN