2.

Basınç ve Akışkanların Statiği

1
 2.1. Basınç
 Basınç, bir akışkan tarafından birim alana uygulanan normal
kuvvet olarak tanımlanır. Basıncın birimi pascal (Pa) adı
verilen metrekare başına newton (N/m2) birimine sahiptir. Yani,
1 Pa= 1 N/m2
Yaygın olarak kullanılan diğer basınç birimleri ise, bar ve
atmosferdir.
1 bar=105 Pa = 100 kPa
1 atm=101325 Pa=101.325 kPa= 1.01325 bar

2
 Verilen bir konumdaki gerçek basınca mutlak basınç denir
ve mutlak vakuma (yani mutlak sıfır basınca) göre ölçülür.
Mutlak basınç her zaman pozitiftir.

 Basınç ölçme cihazlarının çoğu atmosferde sıfıra kalibre

edildiğinden bu cihazlar mutlak basınç ile yerel atmosferik
basınç arasındaki farkı gösterir. Bu farka etkin basınç
(rölatif basınç) denir. Etkin basınç şayet atmosfer
basıncının üzerinde ise pozitif, atmosfer basıncının altında
ise negatiftir. Negatif etkin basınç, emme veya vakum
basıncı olarak da adlandırılır.

3
Örneğin, 69 kPa mutlak basınç, eğer yerel atmosferik basınç 101,3 kPa ise
-32,3 kPa etkin basınç veya alternatif olarak 32,3 kPa emme veya 32,3 kPa
vakum basıncı olarak ifade edilebilir. Şekilde 1 ve 2 noktaları için mutlak
ve etkin basınç kavramları grafiksel olarak gösterilmiştir.
Petkin = Pmutlak – Patm

Pvakum = Patm - Pmutlak 4

 2.1.1. Bir Noktadaki Basınç

 Hidrostatik basınç; birim alana gelen kuvvettir. Yani :

p = F / A veya p = dF / dA (2.1)
 Hidrostatik basıncın iki önemli özelliği vardır :
1. Duran bir akışkanda kayma gerilmeleri
olmadığından, akışkan içindeki sanal bir yüzeye veya
tüm katı yüzeylere gelen basınçlar bu yüzeylere
diktir.
2. Duran akışkanda bir noktaya tüm doğrultulardan
gelen basınçlar eşittir.

5
 Şekil 2.1 Bir su prizmasına etki eden basınçlar
Bir noktadaki basıncın, o noktadan geçen düzlemin konumu ile nasıl
değiştiği sorusu hemen akla gelir. Bu soruya cevap vermek için Şekil 2.1’de
gösterildiği gibi, küçük bir üçgen kama şeklinde akışkan elemanının serbest
cisim diyagramını göz önüne alalım.
6
Göz önüne aldığımız durumda kayma gerilmeleri olmadığı için
akışkan elemanına basınç ve akışkan ağırlığı dolayısıyla kuvvet
etkimektedir. Basitleştirmek amacıyla, y yönündeki kuvvetler
gösterilmemiştir ve z ekseni dikey olarak yukarı yönde seçilmiş olup
akışkan ağırlığı negatif z yönünde etkimektedir.
Elemanın üç yüzeyindeki basınçlar P1, P2 ve P3 olsun. Bir yüzeye
etkiyen kuvvet, ortalama basınç ile yüzey alanının çarpımıdır.
Sürtünme olmayacağı için kayma gerilmesi mevcut olmayacağından,
basınç gerilmesi tesir ettiği yüzeye dik olacaktır.
7
 Newton’un ikinci yasasından
 (F = m.a) x ve z yönlerindeki
 kuvvet dengeleri,

Fx  p1.dy.dz  p3.dy.ds.sin   0
 Şekilden dz  ds.sin  olduğundan
p1.dy.ds.sin   p3.dy.ds.sin   0
p1  p3 (2.2)
Fz  p2 .dx.dy   (dx.dy.dz ) / 2  p3.dy.ds.cos   0
 Şekilden dx  ds.cos olduğundan

p2 .dy.ds.cos    (dy.dz.ds.cos  ) / 2  p3.dy.ds.cos   0

p2  p3   .dz / 2 (2.3)
8
 Üçgen prizmanın boyutlarının gittikçe küçültüldüğünü
düşünelim, dx ve dz sıfıra gitsin. Bu durumda dx, ds, dz üçgeni
bir noktaya indirgenir. Bu halde (2.3) numaralı denklemden dz
sıfıra giderken (2.2) numaralı denklemden,

p1  p2  p3 (2.4)

 bulunur. Bu sonuç, bir noktada basıncın doğrultudan

bağımsız olduğunu gösterir. Buna göre, bir su
kütlesi içerisinde herhangi bir noktada basınç hangi
yönde etkirse etkisin değeri değişmez.

9
2.1.2. Basıncın Derinlikle Değişimi

10
 Bir akışkan içerisindeki basınç derinlikle artar.
 Bunun nedeni, derinlerdeki tabakaların üzerinde daha
fazla akışkan bulunmasıdır.


11
 Basıncın derinlikle değişimi için bir bağıntı elde etmek
üzere birim genişlikli dikdörtgen bir akışkan
elemanını göz önüne alalım.

12
 Akışkan yoğunluğu ρ nun sabit olduğunu kabul
ederek, z yönündeki kuvvet dengesi yazılırsa

 Fz  maz  0  P2x  P1x   gxz  0

burada W=m.g=ρ.g.∆x.∆z (∆y=1 olduğu için) akışkan
elemanının ağırlığıdır.

13
 Yukarıdaki ifade ∆x’e bölünür ve tekrar düzenlenirse

P  P2  P1   g z   s .z
elde edilir.
Buna göre, bir akışkan içerisindeki basınç derinlikle
doğrusal olarak değişir.

14
Eğer 1 noktası serbest yüzeyde alınırsa, serbest
yüzeyden itibaren h derinliğindeki 2
noktasında mutlak ve rölatif basınç

Pmutlak  Patm   h  Patm   gh

Prölatif   h   gh

15
16
 Hareketsiz akışkanlarda basınç, referans düzlemine bağlı olarak
akışkan derinliğine bağlı olacaktır; akışkanın konulduğu kabın
veya tankın şekil veya büyüklüğünden etkilenmeyecektir.
Yukarıdaki şekilde gösterilen bütün kaplar için AB doğrusu
üzerindeki bütün noktalarda, kapların şekli farklı olmasına
rağmen, basınç aynı olacaktır. AB doğrusu boyunca basıncın gerçek
değeri, sadece kaptaki akışkanın derinliği h, yüzey basıncı p0 ve
özgül ağırlık γ değerine bağlı olacaktır.
17
Basınç düşey doğrultuda değişir ve
diğer tüm yönlerde sabit kalır.

18
Dolayısıyla bir akışkan içerisinde yatay
bir düzlemde her noktadaki basınç
aynıdır.
19
Bir akışkan içerisinde basıncın yatay doğrultuda
aynı kalmasının bir sonucu da kapalı durumdaki bir
akışkana uygulanan basıncın, akışkan içerisindeki
basıncı her yerde aynı miktarda artırmasıdır (Pascal
Kanunu).

Her iki piston aynı seviyede

olduğundan

20
 Durgun bir akışkan içinde basıncı aynı olan noktaların
geometrik yeri, birer yatay düzlemdir ve bu yüzeylere NİVO
yüzeyleri denir.

21
 2.1.3. Değişik Ağırlıklı Sıvılar
 Özgül ağırlıkları,  1,  2 ,  3 olan ve birbirine karışmayan sıvılar bir
hazneye konulduklarında bunlar, haznede, en ağırı en alt tarafta, en
hafifi en üstte olacak şekilde yer alırlar. Haznenin tabanında
 Mutlak basınç p  p  h   h   h  (2.5)
0 1 1 2 2 3 3

 Rölatif basınç p  p0  h1 1  h2 2  h3 3 (2.6)

22
 2.2. Manometreler
 Manometreler, etkin basınçların ve basınç farklarının ölçülmesinde
kullanılan düzeneklerdir. Bunlar genellikle U şeklinde borular
şeklindedir ve içlerinde, özgül ağırlığı bilinen bir sıvı bulunmaktadır.
Manometre çeşitleri ve hesapları aşağıda gösterilmiştir.

23
24
 Gazların ağırlık etkileri ihmal edilirse şekildeki tank
içerisinde basınç her yerde aynı olur.

Basınç yatay doğru değişmediği için P2 = P1



P2  Patm   .h

25
 Manometreler, özellikle iki nokta arasında yer alan bir
akış bölümü boyunca meydana gelen basınç
düşüşlerinin ölçümü için çok uygundur.

P1  1.g.(a  h)  2 .g.h  1.g.a  P2

P1  P2  ( 2  1 ).g.h

 Borulardaki akışkanın gaz olması halinde

1  2  P1  P2  2 .g.h
26
 Örnek 2.1. Şekilde görülen kapalı tanktaki
havanın rölatif ve mutlak basıncını
hesaplayınız.

27
 b       b . su  0,80*1000  800 kg/m3
su

 P  Patm rölatif   .h   P  Patm rölatif  .g.h

 P  Patm rölatif  800(kg / m3 )*9,81(m/s 2 )*0, 75(m)

 P  Patm rölatif  5886 Pa  5,89 kPa

Pmutlak  Prölatif  Patm

Pmutlak  5,89 (kPa)  Patm

28
Örnek

29
 Örnek 2.2. Şekilde gösterilen tanklardaki su seviyesi
farkını hesaplayınız. (∆h = ?)

30
 PA  y *  su  0,9*  su *0,5  ( y  0,5  h)*  su  PB
PA  PB
 y *  su  0,9*  su *0,5  ( y  0,5  h)*  su  0
 y *  su  0, 45*  su  y *  su  0,5*  su  h *  su  0

h *  su  0,5*  su  0, 45*  su  0,05*  su  h  0,05m

31
Örnek:
Şekilde verilenler yardımıyla civalı manometredeki
sapma yüksekliğini bulunuz ? (Atmosfer basıncını ihmal
ediniz)

32
Örnek: Aşağıdaki şekilde gösterilen akışkanlar 20° C dedir. A ve B noktaları
arasındaki basınç farkını Pascal biriminde belirleyiniz?

pbenzen=0.88 g/cm3
pciva=13.60 g/cm3
pkerozen=0.84 g/cm3
pkerozen=1.00 g/cm3

33
Örnek Şekildeki sistemde A noktasındaki mutlak basıncı Pascal olarak
hesaplayınız

34
Örnek Aşağıdaki şekilde A noktasındaki basınç 127.375 kpa’dır. B kapalı
deposundaki havanın basıncı Pa birimiden nedir?

ɣsu=9810 N/m3
ɣyağ=8720 N/m3

35
Örnek Aşağıdaki şekilde d1=330 mm, d2=160 mm, d3=480 mm ve
d4=230 mm olduğuna göre A ve B noktası arasındaki basınç
farkını Kpascal cinsinden hesaplayınız?

36
Barometre ve Atmosfer Basıncı
Atmosfer basıncı barometre denen bir
cihazla ölçülür ve bu yüzden atmosfer
basıncı için genellikle barometrik basınç
deyimi kullanılır.