Basınç

Basınç nedir ve bağlı olduğu etkenler nelerdir?

Ayşe Berra Bulut

9-E 1285

BASINÇ 1
 Basınç
Basınç nedir?
Birim yüzeye uygulanan dik kuvvete basınç, tüm yüzeye uygulanan dik
kuvvete ise basınç kuvveti denir. Basıncın birimi Pascal (Pa)' dır. SI birim
sembolü ise P'dir.
Basıncı hesaplarken kullanılan genel formül aşağıdaki gibidir:

Bu formülden de anlaşılacağı üzere basıncı etkileyen etkenler yüzey alanı ve

basınç kuvvetidir.

Katılarda Basınç
Katılarda basınç kuvvetinde genel formül kullanılır ve yukarıda verilen
özelliklerin dışında bir istisna yoktur. Katılarda basınç yüzey alanı ile ters orantılı
ve basınç kuvveti ile doğru orantılıdır.
•Katıların kum, su, kar gibi ortamlarda batma derinliği katıların yüzeye
uyguladığı basınç ile doğru orantılıdır.
•Katılar üzerlerine uygulanan kuvveti aynı doğrultuda iletir fakat basıncı
iletmeye bilir.
Günlük hayatta bazen katı basıncının fazla olması lehimize olurken bazen
ise az olmasını tercih ederiz. Örneğin;

Kramponlar futbol oynarken kullanılan bir çeşit spor

ayakkabıdır. Futbol çim saha üzerinde oynanan bir spor
olduğundan futbolcuların kolaylıkla kayıp düşmesini
engellemek için tabanları çivili kramponlar kullanılır.
Kramponların altındaki çiviler yüzey alanını küçülterek
basıncı artırır. Bunun dezavantajı ise yaralanmaları
artırmasıdır.

BASINÇ 2
 Kar ayakkabıları kışın kar yağdığında kullanılan bir
çeşit ayakkabıdır. Bu ayakkabılar kramponların
aksine basıncı azaltmayı hede er, bu sayede
ayakkabıyı giyen kişi karda yürürken batmamış olur.

Sıvılarda Basınç

•Durgun sıvılarda basınç

Sıvılar bulunduğu kabın taban ve yan yüzeylerine ağırlıklarından dolayı

basınç uygular. Bir noktanın sıvı basıncı, o noktanın sıvının açık yüzeyine
uzaklığı ile öz ağırlığının çarpımıdır. (Öz ağırlık= d.g) (d= özkütle, g=yer çekimi)
Düşey kesiti şekildeki gibi olan kabın k noktasındaki sıvı basıncı;

formülü ile hesaplanır.

Bir noktanın sıvı basıncı kabın şekline, biçimine ve içindeki sıvı miktarına bağlı
değildir.

Bir kaptaki sıvının kabın yüzeylerine

uyguladığı dik kuvvete sıvı basınç kuvveti denir.

BASINÇ 3
fl
 • Karışmayan Sıvılarda Basınç

Sıvılar, üzerlerine uygulanan

basıncı aynen
iletir. Bu ilkeye Pascal İlkesi
denir. Karışmayan sıvılarda bu
ilkeden yararlanılır.

Pascal Prensibi günlük hayatta

başka pek çok yerde kullanılır.
Örneğin;

Yandaki şekilde bir u borusu gösterilmiştir. Bu

boruya birbiri ile karışmayan farklı kütleli sıvılar
konulduğunda özkütlesi büyük olan sıvı altta
olur. Aynı sıvı içerisinde aynı seviyelerde sıvı
basıncı eşit olur.

Yine Pascal Prensibinin kullanıldığı

yerlerden birisi de yanda verilen su
cendereleridir. Su cendereleri sayesinde
küçük kuvvetler ile ağırlığı büyük
cisimler kaldırılabilir.

BASINÇ 4
 •Akışkanların Basıncı
Sıvılar ve gazlar üzerlerine uygulanan kuvvetlerin oluşturduğu basınç farkı
nedeniyle bir yerden bir yere doğru akarlar. Rüzgar buna örnektir. Hareket,
yüksek basıncın olduğu yerden düşük basıncın olduğu yere doğrudur.
Ayrıca kesitin daraldığı yerde akışkanın hızı artar, yüzeye etkiyen basınç
düşer. Buna Bernoulli İlkesi denir. Bernoulli İlkesi akışın düzenli ve türbülans
yapmama şartı ile geçerlidir. Uçak kanatları bu ilkeye göre tasarlanmıştır.
Uçak kanatlarının üzerinden geçen hava hızlanır. Hızın arttığı yerde basınç
düşer. Uçağın altındaki havanın hızı daha az olduğundan bu bölgede basınç
daha yüksektir. Oluşan basınç farkıyla uçak havada daha rahat yükselir.

•Bir Kaptan Fışkıran Sıvının Hızı

Üstü açık olan şekildeki silindir biçimindeki kabın

yan yüzeyindeki musluğun çapı, kap çapına göre çok
küçüktür. Musluk açıldığında musluktan fışkıran sıvının
hızı v=√2.√g.√h formülü ile hesaplanır.
Bu hız, h yüksekliğinden serbest düşen bir cismin
kazandığı hız ile aynı olmaktadır.
Bu durum Toricelli Yasası olarak bilinir.
Formülden de anlaşılacağı üzere hız, yerçekimi ivmesine (g) bağlıyken, sıvının
özkütlesine (d) bağlı değildir.

BASINÇ 5
 Açık Hava Basıncı

•Toricelli Deneyi

Açık hava basıncını ölçen alete barometre denir.

Barometre içi cıva dolu bir kap ile cıva dolu yeterince
uzun cam borudan oluşur.
Basıncı başka birimleri de vardır ve bu birimler
arasındaki ilişki şöyledir:
1Pa= 1N/m²
1bar=10⁵ Pa
1 atm=1,013.10⁵ Pa=1,013 bar= 760 torr
Açık hava basıncı ;
-Deniz seviyesinden yükseklik
-Havanın sıcaklığı
-Ortamın nemli ve rüzgarlı olması
gibi niceliklere bağlıdır.

Gazlarda Basınç
Gazlar konuldukları kabın hacmi kadar hacim kaplarlar ve istendiğinde
sıkıştırılabilirler. Kapalı kaptaki gaz basıncı, gazın miktarı ve sıcaklığı ile doğru
orantılı, hacimle ters orantılıdır.

Gazlarda basınç formülü ile hesaplanır.

(n=molekül sayısı, R=sabit sayı, T=sıcaklık, V=hacim)

Sızdırmaz pistonla kapatılmış gazın basıncı ile hacminin çarpımı sabittir.

(P.V = sabit)

Sıcaklığın sabit olduğu durumda;

BASINÇ 6
 Kapalı kap basıncını ölçen alete manometre denir. Manometrelerle ölçüm
yaparken U boruları kullanılır. Açık haca basıncı cm-Hg veya mm-Hg cinsinden
alınır.

Basınç ölçümünde genel olarak kullanılan üç ölçü aleti vardır. Bunlar

barometre, batimetre ve altimetredir.

Batimetre: Denizlerin derinliğini basınç farkından yararlanarak ölçen

araçlardır.
Barometre: Açık hava basıncını ölçmek için kullanılan ölçme aracı
barometredir. Cıvalı ve metal barometre olmak üzere iki çeşidi vardır. Toricelli
deneyinin yapıldığı düzenek bir barometre düzeneğidir.
Altimetre: Yerin deniz seviyesinden yüksekliğini hava basıncından
faydalanarak araçlardır. Dağcılık faaliyetlerinde altimetre kulanılır.

Ayşe Berra Bulut 9-E 1285

BASINÇ 7