MAK 301 AKIŞKANLAR MEKANİĞİ LABORATUVARI

DENEY 1: BERNOULLI DENEYİ

1. AMAÇ

Yapılacak olan deneyin amacı; venturi tüp içerisinde, akış hızının, toplam basınç kullanılarak
ölçülmesi ve Bernoulli denkleminin doğrulanmasıdır.

2. TEORİ

2.1 BERNOULLI DENKLEMİ

Şekil 1’de, bir kanal içerisindeki akışın akım çizgileri gösterilmektedir.

Şekil 1.

Herhangi bir akım çizgisi üzerinde, herhangi iki nokta arasında; sürekli rejimde, sürtünmesiz ve
sıkıştırılamaz akış için Bernoulli denklemi aşağıdaki gibidir:

1 1
+ + = + + (1)
2 2

Burada, belirtilen noktada; P, akışkanın statik basıncını [Pa]; ρ, akışkanın yoğunluğunu [kg/m3]; V,
akışkanın hızını [m/s]; g, yerçekimi ivmesini [m/s2]; z, belirtilen noktanın bir referans seviyesine göre
yüksekliğini [m] temsil etmektedir.

Denklem (1), her terim [m] birimini alacak şekilde düzenlenirse;

+ + = + + (2)
2 2

Bir başka deyişle; sürekli rejimde, sürtünmesiz ve sıkıştırılamaz akış için; bir akım çizgisi boyunca;

+ + = (3)
2

Denklem (3)’te ilk terim statik basınç yükünü, ikinci terim dinamik basınç yükünü, üçüncü terim
yüksekliği ifade etmektedir. Yani;
 (4)
ℎ =

(5)
ℎ =
2

ℎ = (6)

Bu üç basınç yükünün toplamına, htoplam, toplam basınç yükü denmektedir ve denklem (3)’ten; sürekli
rejimde, sürtünmesiz ve sıkıştırılamaz akış için, bir akım çizgisi boyunca sabittir;

ℎ =ℎ +ℎ +ℎ = (7)

2.2 VENTURİ TÜP VE ÖLÇÜMLER

Düzenekteki ana elemanlar Şekil 2’de kabaca belirtilmiştir.

Şekil 2.

Deneyde, genel olarak; rezervuarda bulunan su, sürekli rejimde, bir pompa vasıtasıyla venturi tüp
içerisinden geçirilmekte ve tekrar rezervuara boşaltılmaktadır. Venturi tüp boyunca, akan suyun,
çeşitli noktalardaki statik ve toplam basınç değerleri manometreler vasıtasıyla ölçülmektedir.
Venturi tüp ve manometre bağlantıları Şekil 3’te detaylı bir biçimde gösterilmektedir.

Şekil 3.

Şekil 3’te gösterilen A, B, C, D, E ve F kesitlerinin herbirinde statik ve toplam basınç yükü ölçümleri
yapılacaktır. Venturi tüp yatay pozisyonda olduğundan yükseklik her kesit için aynıdır. Dolayısıyla
denklem (7), deney düzeneği göz önünde bulundurulduğunda artık şu hali alır;

ℎ =ℎ +ℎ = (8)

Venturi tüp içerisinde, sürekli rejimde, sürtünmesiz ve sıkıştırılamaz akış için; akış yönüne dik
herhangi bir kesitte, hız ve basınç profilleri Şekil 4’te görüldüğü gibi kesit boyunca sabittir. Dolayısıyla
kesit üzerinde herhangi bir noktada alınacak ölçüm değeri, bütün kesit için geçerli olacaktır.

Şekil 4.
Statik basınç ölçümü için, suyun durgun olduğu bir noktada ölçüm yapmak gerekir. Bu yüzden, statik
basınç ölçümü tüp duvarında açılan küçük bir delik vasıtasıyla yapılır. Şekil 5’te de görüldüğü gibi, su
partikülleri bu noktada küçük sapmalar yapsalar da durgun haldedirler.

Şekil 5.

Tüp duvarına bağlanan manometredeki yükseklik değeri; o kesitteki hstatik, yani statik basınç yükünü
direkt olarak verecektir.

Toplam basınç yükünün ölçümü ise venturi tüpün içinde bulunan Pitot tüpü sayesinde
gerçekleştirilir. Pitot tüpü, Şekil 3’te görüldüğü gibi, akış özelliklerine etkisi asgari olacak biçimde ince
metal bir tüptür ve kanalın içine akış yönüne paralel şekilde yerleştirilmiştir. Diğer ucu ise bir
manometreye bağlanmıştır. Tüp, akmakta olan suyu da içine aldığından hem statik hem dinamik yani
toplam basınç yükü ölçülebilecek ve değeri, tüpe bağlı olan manometredeki yüksekliğe eşit olacaktır;

ℎ =ℎ (9)

(8) ve (9) nolu denklemler kullanılarak, dinamik basınç yükü elde edilebilir;

ℎ =ℎ −ℎ (10)

(5) ve (10) nolu denklemler kullanılarak, hız değeri dolaylı yoldan ölçülmüş olur;

(11)
ö çü = 2 (ℎ −ℎ )

Akış sürekli rejimde ve sıkıştırılamaz olduğundan, sistemin her kesitinde hacimsel debi aynı olacaktır.
Dolayısıyla, herhangi iki kesit arasında süreklilik denklemi şu şekilde yazılabilir;

= = (12)
Burada Q hacimsel debiyi [m3/s], V akışkanın hızını [m/s], A ise kesit alanını [m2] belirtmektedir.

Debiyi ölçmenin bir başka yoluysa, sistemden atılan suyun belirli bir süre içerisindeki hacmini ölçmek
ve bu değeri süreye bölmek olacaktır;

∆∀ (13)
=
∆

Burada ΔV biriken su hacmini [m3], Δt ise birikme süresini [s] belirtmektedir.

(12) ve (13) nolu denklemler kullanılarak herhangi bir kesitteki akış hızı hesaplanabilir;

∆∀ (14)
=
∆

* Teori hakkında daha fazla bilgi edinmek için Munson,Young & Okiishi’nin 3.6 ve 3.7 nolu kısımlarını
okuyabilirsiniz. Kitabınızın bu bölümlerini okumak size hem deney sırasında hem de Lab kısa
sınavlarında yardımcı olacaktır.

2.3 DENEY DÜZENEĞİ

Pompa ve rezervuar bileşenleri, Şekil 6’da gösterilen hidrolik tezgah içerisinde bir arada
bulunmaktadır.

Şekil 6. Hidrolik tezgah

Şekil 6’da, hidrolik tezgah üzerinde numaralandırılmış kısımlar şunlardır;

1. Su biriktirme tankı
2. Pompa vanası
3. Deney panosunun yerleştirileceği yer
4. Şamandıra
5. Su biriktirme tankının litre cinsinden hacim göstergesi
6. Pompa açma butonu

Burada şamandıra, su biriktirme tankının giderinin açılıp kapanmasında kullanılmaktadır.

Yukarıda bahsedilen venturi tüp ve manometreler, plastik bir pano üzerinde birleştirilmiş halde
bulunmaktadır. Bu deney panosu, Şekil 7’de gösterilmektedir.

Şekil 7. Deney panosu

Şekil 7’de numaralandırılmış kısımlar şunlardır;

1. Su kaynağına bağlantı
2. Venturi tüp
3. Boru tipi manometreler
4. Su çıkış vanası
5. Yatay hareket ettirilebilir pitot tüpü ve sıkıştırma vidası
6. Pitot tüpünün bağlı olduğu boru
7. Hidrolik tezgah
8. Manometre havalandırma vidası
Venturi tüpün, belirtilen kesitlerdeki çapları ve bağlı oldukları manometre numaraları Tablo 1’de
verilmiştir;

Tablo 1.
Kesit Çap (mm) Manometre #
A 25.0 1
B 13.9 2
C 11.8 3
D 10.7 4
E 10.0 5
F 25.0 6

Pitot tüpü ise 8 nolu manometreye bağlıdır. 7 nolu manometre kontrol amaçlı bulunmakta ve
kullanılmamaktadır.

3. PROSEDÜR
a. Su çıkış vanasını tamamen açınız. Pompa vanasını ve havalandırma vidasını tamamen kapatınız.
b. Şamandırayı kaldırınız.
c. Butona basarak pompayı çalıştırınız.
d. Pompa vanasını yavaş yavaş açınız ve sistemdeki bütün hava dışarı çıkana kadar (manometreler
tamamen su ile dolana kadar) bekleyiniz.
e. Pompa vanasını tamamen kapatınız.
f. Havalandırma vidasını yavaşça açıp kapatarak, manometrelerdeki su seviyelerini orta düzeye
getiriniz ve havalandırma vidasını kapatınız.
g. Pompa ve çıkış vanalarını manometrelerdeki su yüksekliği izlenebilir seviyelere gelene kadar eş
zamanlı olarak ayarlayınız.
h. İlk altı manometreden statik basınç değerlerini okuyunuz ve not ediniz.
i. Pitot tüpü vidasını gevşetiniz.
j. Pitot tüpünü her seferinde bir kesite hareket ettirerek, her kesit için toplam basınç değerlerini,
manometre #8’i kullanarak ölçünüz ve not ediniz.
k. Şamandırayı indiriniz.
l. Hidrolik tezgahtaki hacim göstergesini takip ederek 2 ile 10 litre arasında geçen süreyi
kronometre vasıtasıyla ölçünüz ve not ediniz.
m. Butona basarak pompayı kapatınız.

4. HESAPLAMALAR
a. Denklem (10)’u kullanarak her kesit için dinamik basınç yükünü bulunuz.
b. Denklem (11)’i kullanarak her kesit için ölçülen hız değerlerini bulunuz.
c. Denklem (13)’ü kullanarak debiyi bulunuz.
d. Denklem (14)’ü kullanarak her kesit için hesaplanan hız değerlerini bulunuz.
 ö çü
e. % ℎ = ∙ 100 formülünü kullanarak her kesit için hata payını bulunuz.
f. Venturi tüp boyunca; hstatik, h dinamik ve htoplam eğrilerini çiziniz.
g. Venturi tüp boyunca; V hesaplanan ve V ölçülen eğrilerini çiziniz.
h. Gereken yerlerde ρsu=1000 kg/m3 ve g=9.81 m/s2 değerlerini kullanınız.