PUMPE

Dinamike pumpe
TEHNIKI FAKULTET
Sveuilita u Rijeci
Brodski sustavi, pomoni strojevi i ureaji, Dio 2.
Dinamike pumpe
CENTRIFUGALNE I AKSIJALNE PUMPE
Jednostupanjske
Pogonjene parnim
strojem
Viestupanjske
Pogonjene parnom
turbinom
Pogonjene glavnim
strojem
Pogonjene
elektromotorom
Radijalne Aksijalne
Napojne
Spiralno kuite Cirkulacijske Difuzor
Radijalne
Difuzor Spiralno kuite
Napojne
Napojne
Poarne
Kaljune
Sanitarne
Pitke vode
Cirkulacijske
Ope slube
Balastne
Rashladne
Teretne
Napojne
Dinamike pumpe
Dinamike pumpe (pumpe s kontiuiranim protokom) su hidrauliki radni strojevi koji
dovedenu mehaniku energiju predaju nekompresibilnom fluidu u normalnom stanju
uporabe.
Gore opisana izmjena energije odvija se pomou dva
osnovna dijela pumpe:
nepokretnog statorskog kuita s prikljucima
za dovod tekuine i odvod tekuine koja izlazi iz
rotora (kod radijalnih i dijagonalnih pumpi). Radi
to manjih gubitaka na bridovima lopatica i
izbjegavanja sudara struja u spiralnom kanalu, u
statorskom kuitu mogu biti smjetene i
statorske lopatice (fiksne ili pokretne). Statorske
lopatice susreu se samo kod veih pumpi zbog
visokih trokova izrade.
pokretnog rotora s lopaticama
Dinamike pumpe poveavaju koliinu gibanja tekuine djelovanjem lopatica rotora. Na taj je
nain poveana brzina tekuine, odnosno njena kinetika energija. Kasnije se u difuzoru
smanjuje brzina (kinetika energija) i poveava tlak (potencijalna energija).
Princip rada dinamike pumpe
Dinamike pumpe
Dinamike pumpe
Presjek centrifugalne pumpe
Dinamike pumpe
Presjek centrifugalne pumpe
Dinamike pumpe
Presjek centrifugalne pumpe
Dinamike pumpe
Centrifugalna pumpa u postrojenju
Dinamike pumpe
Osnovni dijelovi dinamike pumpe
Nepomini dijelovi
Kuite pumpe
Kuita se izrauju najee u dvije izvedbe: cilindrino i sprialno kuite. Unutar kuita je
smjeten rotor pumpe.
Spiralno kuite omoguuje ostvarivanje viih napora, dok su cilindrina kuita
namijenjena za nie napore i vee protoke.
Spiralno kuite je izraeno na nain da se povrina poprenog presjeka poveava prema
izlaznoj prirubnici, kao to je prikazano na sljedeoj slici. S poveanjem povrine poprenog
presjeka smanjuje se brzina tekuine i poveava tlak tekuine.
Jedna od osnovnih namjena spiralnog kuita je i smanjenje optereenja na vratilo pumpe
zbog hidraulikog tlaka tekuine. Optereenja na vratilo pumpe su najmanja pri protoku
pumpe preporuenom od strane proizvoaa. Tijekom rada pumpe pri protocima manjima
od preporuenih, moe doi do pojaanog troenja brtvi i leajeva, kao i samoga vratila.
Pumpe ije je kuite izvedeno s dvije spirale koriste se u sluajevima kada popreno
optereenje postaje znaajno pri smanjenim protocima (uronjene pumpe tereta).
Dinamike pumpe
Presjek spiralnog kuita centrifugalne pumpe
Dinamike pumpe
Spiralno kuite vodne turbine
Dinamike pumpe
Cilindrina kuita imaju statorske lopatice koje okruuju
periferiju rotora pumpe i pretvaraju kinetiku energiju tekuine
u potencijalnu energiju.
Cilindrina kuita izrauju se kao jednodijelna i viedijelna
kuita. Jednodijelna kuita podrazumijevaju konstrukcije kod
kojih se kuite i izlazna prirubnica izrauju iz jednog ljevanog ili
obraenog dijela. Viedijelna kuita su konstruirana iz vie
dijelova koji su meusobno povezani u cjelinu.
Jednodijelno kuite
Ulazna i izlazna prirubnica
Ulazna i izlazna prirubnica su dijelovi kuita pumpe. Najee
se susreu sljedee izvedbe ulaznih i izlaznih pirubnica:

eoni ulaz / gornji izlaz ulazna prirubnica je smjetena eono, na kraju vratila
pumpe, dok je izlazna prirubnica smjetena na gornjoj strani kuita pumpe.
Ove pumpe uvijek imaju vratilo uzvedeno s prepustom i imaju nisku NPSH
r

vrijednost jer fluid dotjee direktno u sredite rotora pumpe.
Gornji ulaz / gornji izlaz obje prirubnice su smjetene s gornje strane kuita,
okomito na vratilo pumpe. Ove pumpe mogu imati vratilo izvedeno s prepustom
ili s rotorom izmeu dva leaja.
Boni ulaz / boni izlaz - obje prirubnice su smjetene bono na kuitu pumpe,
okomito na os vratila pumpe.
Dinamike pumpe
eoni ulaz / gornji izlaz Gornji ulaz / gornji izlaz
Izvedbe ulaznih i izlaznih prirubnica pumpe
Dinamike pumpe
Pomini dijelovi
Rotor
Rotor je osnovni rotirajui dio koji tekuini daje centrifugalno ubrzanje. Rotori se
esto dijele na vie razliitih naina:
Podjela prema smjeru strujanja tekuine kroz rotor u odnosu prema osi rotacije:
Radijalno strujanje - e
s
= 0,2 1,2 , mali protok , visoki napor h
Dijagonalno strujanje - e
s
= 1,0 3,0
Aksijalno strujanje - e
s
= 2,0 10 , veliki protok , niski napor h
Specifina kruna brzina es |s
-1
| - predstavlja omjer kapaciteta i napora pumpe pri
zadanoj krunoj brzini e
V

( )
4 3
s s
gH
V
n 2 n 2

t = t = e
gdje je:
n [1/s] - brzina vrtnje rotora
[m
3
/s] - volumni protok
H [m] - visina dobave (visina stupca tekuine)
V

Dinamike pumpe
Protok
Protok
Protok
Radijalno strujanje Dijagonalno strujanje
Aksijalno strujanje
Vrste rotora prema smjeru strujanja
tekuine kroz rotor u odnosu prema
osi rotacije
Dinamike pumpe
Aksijalna pumpa
Radijalna pumpa
Dinamike pumpe
Francis turbina
(dijagonalno strujanje)
Pelton turbina
(radijalno strujanje)
Dinamike pumpe
Kaplan turbina
(aksijalno strujanje)
Dinamike pumpe
etverostupanjska pumpa - turbina za reverzibilnu hidroelektranu
Dinamike pumpe
Turbina - radijalno strujanje
Dinamike pumpe
Podjela prema nainu ulaza tekuine u rotor:
Jednoulazni rotor (tekuina ulazi na jednoj strani)
Dvoulazni rotor (tekuina ulazi simetrino u rotor)
Kod pumpi velikih protoka, rotori se esto izvode tako da omoguuju ulaz tekuine u
rotor s jedne i druge strane (dvoulazni rotor). Na taj se nain postie paralelni spoj
rotora, ime se poveava protok i istovremeno se uravnoteuje aksijalna sila.
Jednoulazni i dvoulazni rotor
Dinamike pumpe
Podjela prema konstrukciji rotora:
Zatvoreni rotor (bone stijenke rotora zatvaraju prostor oko krila rotora)
Otvoreni rotor (stijenka je samo s jedne strane)
Polu-otvoreni rotor
Zatvoreni rotor i otvoreni rotor
Dinamike pumpe
Zatvoreni rotor i otvoreni rotor
Dinamike pumpe
Zatvoreni rotori
Otvoreni rotori
Dinamike pumpe
Zatvoreni rotori zahtijevaju ugradnju distantnih prstenova koji predstavljaju dodatni
problem tijekom eksploatacije i za odravanje.
Otvoreni i poluotvoreni rotori se tee zaepljuju, ali zahtijevaju runo podeavanje
poloaja u odnosu na spiralno kuite da bi se postigao dobar rad pumpe i sprijeila
pojava recirkulacije unutar kuita pumpe.
Poluotvoreni rotori su idealni za tekuine u kojima ima krutih estica, ali mogu imati i
do 50% nii stupanj djelovanja od konvencionalne konstrukcije rotora.
Broj rotora odreuje broj stupnjeva pumpe. Jednostupanjska pumpa ima samo jedan
rotor i najbolje je koristiti ju za rad pri niim radnim tlakovima. Dvostupanjska pumpa
ima dva rotora u seriji i koristi se za srednje visoke radne tlakove. Viestupanjska
pumpa ima tri ili vie rotora u seriji te se koristi za visoke radne tlakove.
Napor pumpe koji se postie u jednom stupnju pumpe moe iznositi od 2 m do 400 m
visine vodenog stupca, to odgovara tlaku od 0,2 do 40 bar.
Dinamike pumpe
Dvostupanjska centrifugalna pumpa
Dinamike pumpe
Dvostupanjska centrifugalna pumpa
Dinamike pumpe
Dvostupanjska centrifugalna pumpa
Dinamike pumpe
Peterostupanjska centrifugalna pumpa
Dinamike pumpe
Rotori viestupanjske centrifugalne pumpe
Dinamike pumpe
etverostupanjska centrifugalna pumpa
Dinamike pumpe
etverostupanjska centrifugalna pumpa
Dinamike pumpe
Dinamike pumpe
Temeljne jednadbe za opis rada turbo strojeva
Jednadba kontinuiteta (jednadba ouvanja mase)
Jednadba ouvanja energije
Eulerova jednadba
Trokuti brzina
Dinamike pumpe
Jednadba kontinuiteta (jednadba ouvanja mase)
Volumni protok fluida koji protjee kroz popreni presjek povrine A brzinom v moe se
izraunati pomou jednostavnog izraza:
v A V =

Maseni se protok moe izraunati iz volumnog protoka i poznate gustoe fluida :

v A m =
Pretpostavimo da fluid protjee kroz cijev koja na ulazu ima presjek 1, a na izlazu presjek 2.
Ako fluid ne curi iz cijevi niti dotjee drugi fluid u cijev, koliina fluida koja je prola kroz
presjek 1, proi e i kroz presjek 2. U tom sluaju, moe se pisati:
v A m v A m v A m = = = = =
2 2 2 2 1 1 1 1
Ako se fluid moe smatrati nekompresibilnim, njegova se
gustoa ne mijenja, a protok pritom ostaje konstantan
te se gornja jednadba reducira na:
v A V v A V v A V = = = = =

2 2 2 1 1 1
Dinamike pumpe
Jednadba ouvanja energije
1 - ulaz
L - rad izmijenjen s rotorom
Q - toplina izmijenjena
kroz stijenke
2 - izlaz
|
|
.
|

\
|
+ + + = +
|
|
.
|

\
|
+ +
2
2
2
2 2 1
2
1
1 1
2 2
z g
v
h m L Q z g
v
h m

Kod pumpi se izmjena topline preko stijenki moe zanemariti, a budui da vrijedi zakon o
ouvanju mase, gornji se izraz moe pisati:
2
2
2
2 1
2
1
1
2 2
z g
v
h l z g
v
h + + + = + +
Dinamike pumpe
Trokuti brzina
u
w
c
1
o
|
e
1
1
u
c
w
2
2
2
1
1
|
1
1
o
w r u =
w u c

+ =
( ) c u

, Z = o
( ) w u

, Z = |
Dinamike pumpe
Dinamike pumpe
1
|
1
o
1
w
1
c
1
u
1r
c
1t
c
2
w
2
c
2r
c
2
u
2t
c
o
2
|
2
Trokuti brzina na ulaznom i izlaznom dijelu lopatice rotora pumpe
Dinamike pumpe
Eulerova jednadba
Jednadba ouvanja koliine gibanja :
1 2
v m v m F =

1 1 2 2
c r m c r m F r M

= =
( )
t t
c r c r m M M
1 1 2 2
= =

( ) ( )
t t t t
c u c u m c r c r m M P
1 1 2 2 1 1 2 2
= = = e e
Jednadba ouvanja koliine gibanja za kruno gibanje :
Snaga rotacijskog stroja moe se pisati:
r
c
t
c
c
r
A = r x c = r c
.
t
A = r x c = r c
r
t
c
t
.
Dinamike pumpe
Specifini rad po jedinici mase jest:
1 1 2 2
u c u c
m
P
w
t t i
= =

2 2 1 1
u c u c
m
P
w
t t i
= =

2 2 max ,
u c w
t i
=
1 1 max ,
u c w
t i
=
Maksimalni specifini rad po jedinici mase e se postii uz minimalne ulazne gubitke u
rotor (c
1t
= 0):
- za pumpe
- za turbine
- za pumpe
- za turbine
Specifini rad po jedinici teine jest:
( )
1 1 2 2
1
u c u c
g g
w
h
t t
i
i
= =
( )
2 2 1 1
1
u c u c
g g
w
h
t t
i
i
= =
- za pumpe
- za turbine
Dinamike pumpe
Iz trokuta brzina (na slici desno) slijedi:
c
r
c
c
t
o
u
o cos = c c
t
o sin = c c
r
o cos 2
2 2 2
+ = c u c u w
( )
2 2 2
2
1
cos w c u c u + = o
, te uvrtenjem u jednadbu za specifini rad,
dobiva se:
1 1 1 2 2 2
cos cos o o = c u c u w
i
Primjenom kosinusovog pouka (slika desno,
slijedi:
c
u
1
w
o
, a supstitucijom se dobiva sljedei izraz:
( ) ( )
2
1
2
1
2
1
2
2
2
2
2
2
2
1
2
1
w c u w c u w
i
+ + =
Dinamike pumpe
2 2 2
2
1
2
2
2
1
2
2
2
1
2
2
w w c c u u
w
i

=
2 2 2
2
2
2
1
2
2
2
1
2
2
2
1
w w c c u u
w
i

=
Sredivanjem prethodnih izraza dobivaju se Eulerove jednadbe:
- za pumpe
- za turbine
Dinamike pumpe
Primjer 1.
Pumpa rotira brzinom od 50 o/s (300 o/min). Voda dolazi na rotor na udaljenosti r
1
= 0,3 m od
osi rotacije s tangencijalnom komponentom rezultantne brzine c
1t
=0,5 m/s, a odlazi s rotora
na udaljenosti r
2
= 0,5 m s tangencijalnom komponentom rezultantne brzine c
2t
= 16 m/s.
Protok vode kroz pumpu iznosi 35 litara u sekundi. Potrebno je odrediti sprecifini rad koji
rotor predaje vodi, te moment i snagu potrebne za pogon pumpe.
Specifini rad pumpe
1 1 2 2
u c u c w
t t i
=
1
2 , 314 50 2 2

= = = s n t t e
1
1 1
25 , 94 30 3 , 0 100

= = = = ms r u t t e
1
2 2
08 , 157 50 5 , 0 100

= = = = ms r u t t e
1
kg J 15 , 2466 5 , 0 25 , 94 16 08 , 157

= =
i
w
Obodne brzine rotora
Dinamike pumpe
Snaga potrebna za pogon pumpe
( ) kW 315 , 86 15 , 2466 35
1 1 2 2
= = =
t t
c u c u m P
1
s kg 35 035 , 0 1000

= = = V m


e = M P Nm 8 , 274 = =
e
P
M
( ) Nm 8 , 274
1 1 2 2
= =
t t
c r c r m M
Moment potreban za pogon pumpe
ili
Dinamike pumpe
Primjer 2.
Za centrifugalnu pumpu za vodu zadani su sljedei podaci:
r
1
= 100 mm
r
2
= 180 mm
o
1
= 30
o
2
= 20
n = 24 o/s (1440 o/min)
b
1
= b
2
= 0,044 m
Potrebno je odrediti:
a) protok vode koji ostvaruje pumpa, uz pretpostavku da se
rezultirajua brzina c
1
poklapa sa smjerom komponente c
1r
;
b) specifini rad w
i
;
c) napor pumpe h
i
.
a)
2 1
V V V

= =
1 1 1 1 1 1
2 2 c b r c b r V
r
= = t t

1 3
s m 24 , 0 7 , 8 044 , 0 1 , 0 2

= = t V

r
1
r
2
b1
b2
e
1
1 1 1 1 1
s m 7 , 8 30 tan 1 , 0 24 2 tan 2 tan

= = = = t o t o r n u c
o
1 1
|
w
1
c
1
u
1
o
1
Dinamike pumpe
b) Specifini rad w
i
t t t i
c u c u c u w
2 2 1 1 2 2
= =
1
2 2
s m 14 , 27 18 , 0 24 2 2

= = = t t r n u
r
c b r V
2 2 2
2 = t

1
2 2
2
s m 82 , 4
044 , 0 18 , 0 2
24 , 0
2

=

=

=
t t b r
V
c
r

Budui da je c
1
= c
1r
, odnosno da je c
1t
= 0, slijedi:
2 2
2 2
s m 17 , 377 19 , 13 14 , 27

= = =
t i
c u w
vode stupca m 45 , 38
s m 81 , 9
s m 17 , 377
2
2 2
= = =

g
w
h
i
i
c) Napor pumpe h
i
1
|
1
o
1
w
1
c
1
u
1r
c
1t
c
2
w
2
c
2r
c
2
u
2t
c
o
2
|
2
1
2
2
2 2
s m 9 , 13
20 tan
82 , 4
14 , 27
tan

=

= =
o
r
t
c
u c