1

PANEVROPSKI UNIVERZITET APEIRON

Fakultet poslovne ekonomije
Banjaluka

Diplomski rad
TEMA: Raunarske mree
prof.dr Student:
Branko Latinovi Ljubia Vukovi
2
Uvod
U svakom od protekla tri vijeka dominirala je po jedna tehnologija .Tokom
XX vijeka kljune tehnologije su bile sakupljanje,procesiranje i distribucija
informacija.Osnovni elementi razvoja u tom periodu su instalacija
telefonske mree irom svijeta,pronlazak radija i televizije, raanje i
poseban razvoj raunarske industrije te lansiranje komunikacionih satelita .
Iako je raunarska industrija relativno mlada u poreenju sa ostalim
industrijskim granama, raunari su veoma napredovali u kratkom
vremenksom periodu. U poetku su raunarski sistemi bili visoko
centralizovani,obino u okviru jedne velike sobe. Spajanje raunara i
komunikacija imala je veliki uticaj na naine na koji su raunarski sistemi
organizovani. Stari model jednog raunara koi opsluuje sve potrebe
organizacije zamjenjen je velikim brojem odvojenih, ali povezanih raunara
koji objavljuju posao. Ovi sistemi se zovu raunarske mree to je i tema
ovog diplomskog rada .
3
1.Osnove i pojmovi vezani za raunarske mree
U ranim fazama razvoja raunarskih mrea veinu raunarskih sistema su
inili Unix mainframe raunari sa prikljuenim korisnikim terminalima. Iako
su korisniki terminali bili povezani komunikacionim kanalima sa mainframe-
om takva mrea se ne moe smatrati u punom smislu rei raunarskom,
pre svega zbog nedostatka raunske moi terminala - veza izmeu terminala
i mainframe-a.Prvobitna mrea je imala za zadatak prenos korisnikih
instrukcija do mainframe-a i rezultata obrade do terminala. U takvoj situaciji
je ekskluzivno pravo na razvoj hardvera, softvera i komunikacionih kanala
uglavnom imao samo jedan proizvoa koji je svoja reenja drao
zatvorenim za ostale proizvoae. Komunikacija izmeu reenja razliitih
proizvoaaje najee je bila nemogua usled nekompatibilnosti izmeu
hardverskih interfejsa i formata podataka.
Pad cijene raunarske moi preko sve jeftinijih tehnologija za razvoj
mikroprocesora i raunarske opreme doveo je do pojavljivanja veeg
broja proizvoaa raunarskih sistema. Takav razvoj je omoguio
decentralizaciju raunarske moi koja je ukazala na potrebu za
kompleksnijom komunikacijom izmeu radnih stanica. Takoe, postojanje
veeg broja proizvoaa ublailo je razliitost i nekompatibilnost njihovih
reenja a ubzo se uvidjela i potreba za univerzalnim komunikacionim
standardima.Krajem 70-ih godina dvadesetog veka oglasila i Internacionalna
Organizacija za Standardizaciju (ISO) razvijanjem modela za komunikaciju
izmeu raznorodnih sistema. Model je objavljen 1984. godine i nazvan je
Open System Interconnection Basic Reference Model ili, skraeno, OSI
model.
Dva najea spominjana modela raunarskih mrea su spomenuti OSI
model te tzv TCP/IP odnosno IP grupa protokola
1.a Osi model
Open Systems Interconnection Reference Model (OSI model) je razvijen
1984. godine od strane ISO organizacije. Iako je OSI model formalni
standard danas se u praksi ee koristi jedostavniji de facto standard -
Internet model (TCP/IP).
4
Slika1 OSI model

OSI model define sedam slojeva:
1.Fiziki sloj(eng. physical layer) ima za ulogu da dobijeni niz bitova
prenese du komunikacionog kanala i da definie elektrina i fizika
svojstva mrenih ureaja (mrenih adaptera - engleski termin koji je u
upotrebi je NIC - network interface card). Definiu se naponski nivoi, broj
pinova na konektorima (odnosno parica u kablovima), ili debljina opleta
koaksijalnog kabla. Mrene kartice (integrisane na matinoj ploi ili samo
utaknute u sabirnicu na matinoj ploi), hub-ovi i repeater-i su primjeri
ureaja na fizikom sloju OSI modela.

5
2.Sloj veze podataka(eng .data link layer)ima za svrhu da se brine za
razmjenu podataka izmeu mrenih ureaja, i za detekciju/korekciju
moguih greaka u fizikom sloju.Ureaji komuniciraju pomou "hard-
kodiranih" adresa (MAC adrese kod ethernet mrenih ureaja), i
komunikacija na ovome nivou je mogua samo unutar lokalnih mrea.
Preklopnici (switchevi) su ureaji koji "rade" na sloju podataka, jer oni
uvaju u memoriji MAC adrese svih mrenih ureaja koji su spojeni na njih,
i kad do njih doe paket, oni proitaju adresu polaznog i odredinog
ureaja iz zaglavlja, te ostvaruju elektrinu vezu izmeu ta dva ureaja.
Jedan od problema koji se javlja u sloju veze podataka jeste
neusaglaenost brzine slanja i brzine primanja podataka. Tim problemom
se bavi specijalni podsloj sloja veza podataka odnosno podsloj za
upravljanje pristupom medijumima (eng.medium access control
sublayer,MAC)
3.Mreni sloj (eng.network layer) upravlja radom podmree .Pri njegovom
projektovanju kljuno je odrediti kao se paketi upuuju od izvora ka
odreditu .Dobar primjer je internet u kojem je ogroman broj raunara,a mi
ih raspoznajemo po njihovim imenima u obliku ime.domen.vrni_domen
(npr. www.google.com) Naravno, taj sistem je napravljen radi ljudi, i DNS
serveri pretvaraju takve upite web browser u IP adrese, po trenutno
vaeem IPv4 standardu u adresu tipa x.y.z.q, gdje su x,y,z i q brojevi od 0
do 255 (veliina rei 1 bajt).
Ali kao to znamo, mrene kartice u raunarima nemaju IP adrese, nego
MAC adrese. To znai da je potreban jo jedan sloj, koji e pretvarati IP
adrese u MAC adrese. Kad bi svaki raunar na internetu imao tablicu
pretvaranja IP adresa u MAC adrese, to bi bilo vrlo nepraktino, iz vie
razloga, kao to su veliina tablice, onda dodavanje novih adresa, pa je
smiljeno drugo rjeenje. Na svakom segmentu mree (subnetu) postoji
usmjernik (ruter), koji posjeduje tablicu usmjeravanja. Pakete koji dou do
njega, a cilj im nije na lokalnom mrenom segmentu on prosleuje dalje, a
pakete koji su namijenjeni lokalnoj mrei, prosleuju na lokalnu mreu.
Kako se to izvodi? Jednostavno, dok ostali ureaji na mrei imaju jedan
mreni adapter (NIC), usmjernik ima dva. Jedan je povezan na lokalnu
mreu, a drugi na spoljanju, pa usmjernik pakete koje dobije na lokalnoj
mrei, a koji su namijenjeni vanjskom svijetu upuuje napolje, a pakete iz
spoljanjeg svijeta upuene lokalnoj mrei upuuje unutra.
4.Transportni sloj(eng.transport layer) vodi rauna o paketima koji putuju
izmeu dva raunara. Primjeri protokola na transportnom sloju su TCP i
6
UDP. Ako se neki paket "zagubi" na putu, TCP e traiti da se ponovo
poalje, pa je stoga pogodan za razmjenu podataka za koje je integritet
podatak na viem nivou od brzine prijenosa. S druge strane UDP nema
kontrolu da li se poneki paket zagubio, pa je zgodan za multimedijalne
aplikacije, gdje nije toliko bitno da li se zagubi poneki paket, nego je bitna
brzina komunikacije.
5.Sloj sesije(eng.session layer) bavi se uspostavljanjem veze izmeu
krajnjih korisnika, i sinhronizacijom iste odnosno omoguava korisnicima na
razliitim raunarima da meusobno uspostave sesiju .Najlake ga je
objasniti kod emitovanja video sadraja preko interneta, gdje ne elimo
imati ton bez slike, ili sliku bez tona, ili oboje ali bez sinhronizacije. Za to se
brine ovaj sloj odnosno sihronizovanjem tj provjeravanjem dugakog niza
podataka tokom prenosa da bi se omoguilo nastavljanje od take prekida
u sluaju pada sistema .

6.Sloj prezentacije(engl.presentation layer) - podaci koji se koriste na
raznim raunarima se kodiraju na razne naine (little-endian, big-endian);
txt datoteke na Mac-u, Unixu i Windowsima na razliite naine oznaavaju
prelazak u novi red. Sve takve konverzije se izvode (ukoliko su
implementirane) na prezentacionom sloju.(npr .bankarski podaci )
7.Sloj aplikacije(engl.application layer) na ovom sloju programer koristi
API-je kojima ostvaruje mrenu komunikaciju s odreenom svrhom, a da
pritom ne mora voditi rauna o niim slojevima, za koje se brine operativni
sistem. Primjeri protokola na ovom sloju su HTTP, FTP, telnet, SMTP,
NNTP i mnogi drugi.
Internet model (TCP/IP)
Nasuprot OSI modelu koji je formalno standardizovan Internet model
(TCP/IP) je defacto standard. Ovaj model je razvijan za potrebe Interneta i
jednostavniji je od OSI modela. Jednostavnost ovog modela se ogleda u
apstraktnom gledanju na najvia tri sloja OSI modela tako da Internet model
propisuje samo sloj aplikacije naspram slojeva aplikacije, prezentacije i
sesije kod OSI modela. Takoe, usled nedostatka formalne standardizacije
Internet modela u nekim izvorima se ovaj model defmie sa 5 a u nekim sa
4 sloja. Dananje implementacije mrenog softvera ulgavnom koriste
Internet model.
7
1.b Arhitektura Mrea
U oblasti raunarstva nove tehnologije se uvode velikom brzinom.
Kompanije koje su u stalnoj trci za svoj dio trita i za poveanje profita
sve bre plasiraju inovacije u hardveru, softveru i modelima obrade
podataka.
Jedna od revolucionarnih promena u raunarskoj tehnologiji dogodila se u
zadnjoj deceniji. irenje upotrebe mini i mikroraunara dovelo je do
nastanka tehnologije obrade podataka po modelu klijent server. Uvoenje
raunara stvorilo je uslove za ekonomsku opravdanost decentralizacije
raunarskih resursa do nivoa sektora preduzea.
1.Opti pojmovi i definicija klijent -server sistema
Klijent-server je arhitektura gdje su korisnik (klijent) i
server odvojeni ili neravnopravni. Klijent/server model
je baziran na distribuciji funkcija izmeu dva tipa
nezavisnih i autonomnih procesa: servera i klijenta.
Klijent je bilo koji proces koji zahteva specifine
usluge od server procesa. Server je proces koji
obezbeuje usluge za klijenta. Klijent i server mogu
biti smjeteni u istom raunaru ili u razliitim raunarima povezanim preko
mree.
U sluaju da su klijent i server procesi smjeteni u dva ili vie nezavisnih i
umreenih raunara, server proces moe da obezbjedi usluge za vie od
jednog klijenta. Pored toga, klijent moe zahtjevati usluge i od vie servera
iz okruenja bez obzira na njihove lokacije ili fizike karakteristike raunara
na kojima se nalaze server procesi. Mrea slui da povee servere i klijente
zajedno obezbeujui medijum kroz koji klijenti i serveri komuniciraju.
Tipian (ali ne i obavezan) scenario po kome radi klijent/server arhitektura
je sledei:
Server proces se startuje na nekom raunaru (na kome je smjeten),
inicijalizuje se, a zatim prelazi u sleep mod i eka da ga neki klijent proces
kontaktira i zatrai neki servis od njega.
Klijent proces se startuje na istom ili nekom drugom raunaru koji je preko
mree povezan sa raunarom na kome se nalazi server. Klijent procesi se
esto inicijalizuju od strane interaktivnih korisnika koji zahtijevaju izvrenje
8
odreenih komandi. Klijent proces alje zahtev putem mree do servera
traei odreenu uslugu od njega.
Kada server proces zavri posao (servis) koji je od njega zahtijevan od
strane klijenta, prelazi ponovo u sleep mod i eka sledei zahtjev za nekom
uslugom.
Najoitiji je primjer pregledanja Internet stranica. Korisnikov raunar i
Internet preglednik su klijent oni zahtijevaju, dok su raunar i baza
podataka koji ine web stranicu server on posluuje.
Posmatrajmo jednu bazu podataka koja je projektovana da radi u
klijent/server okruenju. U ovom sluaju, klijent proces zahteva podatke od
servera baze podataka. Obrada zahteva (selekcija zapisa) se obavlja na
server maini. Drugim rijeima, serverov proces selektuje zapise koji
odgovaraju kriterijumu selekcije i alje ih preko mree klijent procesu.
Selektovane podatke dalje koristi klijent koji ih moe pregledavati, brisati,
aurirati... Znai, server ne obavlja cijelu obradu podataka iz baze, a klijent
dobija samo potrebne zapise.
Razdvajanje programa (zadataka koji obrauju podatke) na klijenta i
servera je jedna od kljunih razlika izmeu klijent/server okruenja i
mainframe sistema.U mainframe sistemima cjelokupna obrada se obavlja
na mainframe strani, a terminal se koristi samo za prikaz podataka na
ekranu. Klijent/server sistem obezbjeuje jasno odvajanje server i klijent
procesa i njihovu autonomiju. Relacija izmeu klijenta i servera je M:N, gde
jedan server moe obezbediti usluge mnogim klijentima, a sa druge strane,
jedan klijent moe koristiti usluge vie servera.
Dobre strane klijent/server arhitekture uglavnom proizilaze iz injenice da
se klijent i server komponente sistema uglavnom izvravaju na razliitim
raunarima. U sistemu se svaki raunar moe odabrati tako da najbolje
ispunjava zahtjeve koji se od njega oekuju. Tako, na primer, za server je
pogodno koristiti raunar sa monim procesorima, velikim kapacitetom
diskova i sa mnogo radne memorije, ime server moe da efikasno
opsluuje istovremene zahtjeve velikog broja klijenata i da skladiti velike
koliine informacija. Za aplikacije klijenata je bolje da se izvravaju na
slabijim raunarima sa minimalnim kapacitetom diskova i minimalnom
memorijom, ali sa velikim multimedijalnim mogunostima. U klijent/server
arhitekturi se mogu nai razliiti tipovi raunara, kao to su PC, PowerPC,
RISC radne stanice, miniraunari pa ak i mainframe. Svaki od ovih
raunara moe imati i svoj operativni sistem.
9
Sistem zasnovan na klijent/server modelu je veoma fleksibilan i otvoren za
sve vrste izmjena hardvera i softvera. Na primjer, server se moe zamjeniti
novim bez izmjene funkcionalnosti aplikacija klijenata.
Proirivanje sistema se moe obaviti veoma lako. Novi korisnici se mogu
lako prikljuiti na mreu sa novim radnim stanicama.
Jedna od prednosti klijent/server sistema je i njegovo korienje radi lakeg
razvoja pojedinih djelova sistema. Na primjer, prilikom razvoja aplikacije za
klijenta programer se bavi samo nainom analize i predstavljanja podataka,
dok je upravljanje podacima preputeno serveru i taj deo aplikacije ne mora
ponovo da se pie.
2.Ravnopravna mrea (Peer to Peer )
U mrenoj arhitekturi ravnopravnih raunara (peer-
to-peer, ili P2P), svaki raunar (radna stanica) ima
podjednake mogunosti i odgovornosti. Nema
servera, a raunari su povezani meusobno u radnoj
grupi, da bi djelili datoteke, tampae i pristup
Internetu. To je praktino za radne grupe od
dvanaest raunara ili manje, to je esto u mnogim SOHO okruenjima,
gde svaki PC raunar radi kao nezavisna radna stanica koja pamti podatke
na svom sopstvenom vrstom disku, ali moe i da ih dijeli sa svim drugim
PC raunarima u mrei.
Softver za mree ravnopravnih raunara je ukljuen u veini modernih
operativnih sistema za stone raunare, kao to su Windows i Mac OS, bez
potrebe da se kupuje specijalni "mreni" softver. Do poetka 2000. godine
dogodila se revolucija u potpuno novom obliku raunarstva izmeu
ravnopravnih raunara P2P (peer-to-peer). Osvijetljeno izuzetnim
uspjehom velikog broja veoma dobro reklamiranih aplikacija "P2P
raunarstvo" - kako se ovaj novi pristup obino naziva - najavilo je novi
model raunarstva za doba Interneta i postiglo je, u kratkom vremenu,
znaajno privlaenje korisnika velikih centralizovanih raunara i pripadnika
industrije PC raunara:
Aplikacija Napster MP3 za djeljenje muzikih fajlova je oivela u septembru
1999 godine i privukla je vie od 20 miliona korisnika do sredine 2000
godine.Do kraja 2000 godine, preko 100 kompanija i brojni istraivaki
projekti bili su angaovani na P2P raunarstvu. Do poetka sledee godine,
program SETI@home, koji koristi distribuiranu obradu za analizu
radioteleskopskih podataka, privukao je vie od 2,6 miliona korisnika koji su
10
uloili preko 500000 godina vremena centralne procesorske jedinice u lovu
na vanzemaljsku inteligenciju.
P2P raunarstvo obezbjeuje alternativu tradicionalnoj arhitekturi klijent-
server i moe jednostavno da se definie kao djeljenje raunarskih resursa
i usluga pomou direktne razmjene. Dok koristi postojee mree, servere i
klijentsku infrastrukuturu, P2P nudi model raunarstva koji je ortogonalan
na model klijent-server. Dva modela koegzistiraju, presjecaju se i
meusobno komplementiraju.
U modelu klijent-server, klijent postavlja zahtjev serveru na koji je prikljuen
preko mree. Server, koji je samostalan sistem, odgovara na zahtjeve i
preduzima potrebne radnje u vezi sa njima. U P2P raunarstvu, svaki
uesniki raunar - koji se naziva ravnopravnim ureajem (peer) - deluje
kao klijent sa slojem serverske funkcionalnosti. To omoguava
ravnopravnom ureaju da deluje istovremeno i kao klijent i kao server
unutar konteksta date aplikacije. Ravnopravni ureaj moe da unese
zahtjeve, a moe i da odgovori na zahtjeve sa drugih ureaja u mrei.
Sposobnost direktnih razmena sa drugim korisnicima nudi brojne prednosti
- tehnike i drutvene -kako individualnim korisnicima tako i velikim
organizacijama.
Tehniki, P2P raunarstvo daje mogunost da se iroko koriste veliki
resursi na koje uesnici nisu direktno prikljueni i koji bi inae ostali
neiskorieni. Ovi resursi obuhvataju procesnu mo za izraunavanja
velikog obima i ogromni memorijski potencijal. P2P dozvoljava eliminaciju
"uskih grla" pojedinanih uzroka. P2P moe da se upotrebi za raspodjelu
podataka i upravljanja i za ravnoteu optereenja zahtjevima preko
Interneta. Pored toga to pomae da se optimizuje performansa,
mehanizam P2P moe takoe da se upotrebi za eliminaciju rizika od jedne
take otkaza. Kada se P2P koristi unutar preduzea, to moe da zamjeni
neke skupe funkcije centra podataka raspodjeljenim uslugama izmedju
samih klijenata. Memorija, za dobijanje podataka i njihove rezervne kopije,
moe da se smjesti kod korisnika. Pored toga, infrastruktura P2P
dozvoljava direktni pristup i djeljeni prostor, to moe da omogui
sposobnost daljinskog odravanja.
Privlanost P2P raunarstva je velikim dijelom posljedica drutvenih i
psiholokih faktora. Na primjer, korisnici mogu lako da formiraju svoje
sopstvene nezavisne onlajn Internet zajednice i da ih koriste kada ih
zajedniki odaberu. Mnoge od ovih P2P zajednica e se stalno dinamiki
menjati kako korisnici dolaze i odlaze, ili su aktivni, odnosno neaktivni.
Drugi korisnici e uivati u tome da zaobiu centralizovanu kontrolu. U
stvari, P2P raunarstvo ima mo da mnoge korisnike uini nezavisnim.
11
3.PODJELA RAUNARSKIH MREA PO VELIINI I
TEHNOLOGIJI PRENOSA PODATAKA
Prve raunarske mree bile su sa raspodjelom vremena i koristile su velike
centralne raunare i prikljuene terminale.Takva okruenja bila su
implementirana i u Sistemskoj mrenoj arhitekturi (SNA - System Network
Architecture) firme IBM i u mrenoj arhitekturi firme Digital.Ne postoji opte
prihvaeni sistem klasifikacije raunarskih mrea .Ono to se istie kao dva
njihova najvanija aspekta je tehnologija prenosa podataka i njihova
veliina .
Kod raunarskih mrea postoje dva tipa najee korienih tehnologija za
prenos podataka :
Veze za nesumjereno(difuzno)emitovanje
Veze od take do take
Mree s neusmjerenim (difuznim) emitovanjem(engl.Broadcast networks)
imaju jedinstven komunikacioni kanal koji dijele svi umreeni raunari.
Paketi(engl.packets),koje emituje bilo koji raunar, primaju svi ostali
umreeni raunari .Polje unutar paketa odreuje primaoca (raunar kome
je paket namjenjen).Kada raunar primi paket i utvrdi da je namjenjen
njemu on ga obrauje ,ako utvrdi da je namjenjen nekom drugom raunaru,
jednostavno ga zanemaruje.
Sistemi za difuzno emitovanje najee imaju mogunost da pakete
usmjere na sva odredita pomou specijalnog koda adresnog polju. Kada
se paket s takvim kodom emituje u mreu ,prima ga i obrauje svaki
umreeni raunar .Opisani reim rada naziva se neusmjereno(difuzno)
emitovanje(engl.broadcasting).Neki takvi sistemi podravaju i usmeravanje
paketa samo na odreeni podskup raunara .Takav nain se naziva
viesmjerno emitovanje(engl.multicasting).
Jedna mogunost je da se u adresnom polju rezervie jedan bit za
oznaavanje viesmjernog emitovanje .Preostalih n-1 bitova adrese mogu
da sadre broj grupe .Svaki od raunara moe da se ukljui u jednu ili
vie grupa .Kada se paket poalje odreenoj grupi ,on se isporuuje svim
raunarima u toj grupi .
Za razliku od mrea za neusmjereno emitovanje ,mree od take do take
(engl.point-to-point) sadre brojne veze izmeu pojedinih parova raunara.
Da bi paket od izvora stigao do odredita postoji vjerovatnoa da mora da
12
proe kroz jedan ili vie raunara .esto postoji vie putanja razliite
duine tako da je pronalaenje optimalne putanje vana stavka u point-to-
point mreama .
U manjim geografskim lokalizovanim mreama koriste se difuzno
emitovanje dok vee mree uglavnom koriste povezivanje od take do
take .Prenos poruka od take do take (od jednog poiljaoca do jednog
primaoca ) naziva se jednosmerno emitovanje(engl.unicasting).
Mree se mogu klasifikovati i po veliini :
Personal area networks
Lan network
Man network
Wan network
Razdaljina izmeu
sistema
Sistemi se nalaze Primer
1 m Na istom kvadratnom
metru
Lina mrea
10 m U istoj prostoriji
100 m U istoj zgradi
1 km Na istom org.podruju
Lokalna mrea
10 km U istom gradu Gradska Mrea
100 km U istoj dravi
1000 km Na istom kontinentu
Regionalne mree
10 000 km Na istoj planeti Internet
a)Personal area networks
Personal Area Network je ograniena na samo
nekoliko metara razdaljine. Najee se radi o
komunikaciji izmeu manjih ureaja sa raunarom
ili izmeu samih raunara koji su blizu jedan
drugome.Ove mree najee nalazimo u sobama,
kampusima ili manjim ustanovama. Najei oblik
13
komunikacije u ovim mreama je preko raunarskih sabirnica kao to su
USB ili FireWire, dok imamo i beine mree (WPAN) gdje se komunikacija
najee odvija preko Bluetooth ili IrDA standarda.
b)Local Area Networks
Su privatne mree unutar jedne zgrade ili jednog
organizacionog podruja raspona do 5 km .Koriste se
za povezivanje lini raunara i radnih stranica u
kancelarijama i pogonima firme radi zajednikog
koritenja resursa(npr .tampaa) i razmenu informacija
.
Lokalne mree razlikuju se od drugih mrea po tri kriterijuma :
Veliini
Tehnologiji prenosa podataka
Topologiji
U lokalnim mreama prenos se ostvaruje putem kabla na koji su prikljueni
svi raunari sl. kao kod telefonske mree. Brzina prenosa u klasinim
lokalnim mreama kree se od 10Mb/s do 100Mb/s.Kanjenja se mjere u
mikro i nano sekundama .
Switchevi su omoguili istovremeno slanje i
primanje podataka, tzv full-duplex mod. Sa
switchevima mogunosti i brzina Ethernet LAN
mree je poveana i unaprijeena. 100 Mbps
Ethernet mrea moe prebacivati 200 Mbps
podataka, no samo 100 Mbps moe ii u jednom
smjeru.Prijenos podataka u LAN mrei se dijeli na tri klase: Unicast,
multicast i broadcast.
Kod unicast prijenosa jedan paket je poslat od izvora do odredita na
mrei. Izvorni vor adresira paket koristei adresu koja e biti na odreditu,
potom se paket alje na mreu, i konano na odredite.
Multicast prijenos podataka se sadri od jednog paketa podataka koji se
kopira i alje na specifine podskupove ureaja na mrei. Izvor adresira
paket koristei multicast adresu, te potom kopira paket i alje kopije
svakom voru (korisniku) koji je dio multicast adrese.
14
Broadcast prijenos podatak se sadri od jednog paketa podataka koji se
kopira te alje svim vorovima koji se nalaze u mrei. Tada se koristi
broadcast adresa, te se potom kopira paket koji se alje svim korisnicima
na mrei.
Drugi sistem za neusmjereno emitovanje jeste topologija
prstena (engl. Ring).U prstenu svaki bit krui nezavisno od
ostatka paketa kome pripada. esto bit obie ceo prsten
pre nego to se emituje itav paket. Kao u svim sistemima
za neusmjereno emitovanje ,mora postojati neko pravilo za
odluivanje u sluaju istovremenog pristupanju prstenu .
IBM-ova token ring mrea IEEE 802.5 Predstavlja prstenastu lokalnu
mreu brzine 4 i 16 Mb/s.
Mree za neusmjereno emitovanje mogu se podijeliti na statike i
dinamike u zavisnosti od toga kako se dodjeljuje kanal. Pri statikom
dodjeljivanju najee se vrijeme izdjeli na kratke intervale koji se u krug
dodjeljuje pojedinim raunarima u cilju emitovanja. Statikim dodjeljivanjem
kanal se koristi neefikasno jer raunar esto nema ta da emituje kada na
njega doe red ,veina sistema kanal dodjeljuje dinamiki(na zahtjev ).
Metode dinamikog dodjeljivanja zajednikog kanala mogu da budu
centralizovane i decentralizovane. U metodi centralizovanog dodjeljivanja
postoji jedinstvena jedinica za odluivanje koja odreuje redoslijed
pristupanja raunara magistrali. Ona to ini primajui zahtjeve i donosei
odluku na osnovu ugraenog algoritma. U decentralizovanom dodjeljivanju
ne postoji jedinstvena jedinica za odluivanje,svaki raunar mora se odluiti
da li e da emituje .
c) Man mree
Gradska mrea (eng.metropolitan Area
Network,MAN),kako joj i ime kae pokriva
gradsko podruje. Najapoznatija mrea
takvog tipa je mrea kablovske televizije
koja postoji u skoro svakom gradu. Sistem
je proizaao iz klasinih televiziskih sistema
koji su koristili zajednike antene za vie
korisnika na jednom mjestu. Zahvaljujui
kompanijama koji su uvidjele finasijski potencijal kabliranja gradskih
sredina i distribuiranja tv signala putem kablovske infrastrukture nastao je
sistem kablovske televizije .
15
Kompanije su sklapale ugovore sa gradskim vlastima za oienje itavih
podruja. Kasnije su usluge koje su pruale kablovske kompanije
vremenom razvijale tako da danas imamo mnogo mogunosti kod izbora
sadraja od specijalizovanih kanala do gledanja odreenih emisija na
zahtjev. Kad je dolo do ekspanzije interneta operateri kablovske televizije
su shvatili da malim izmjenama u sistemu mogu da obezbjede i
dvosmjerne internet usluge u nekorienim djelovima frekventnog
podruja. Sa ovom uslugom sistem kablovske televizije poeo je da se
pretvara iz specijalizovane TV usluge u pravu gradsku mreu)
c) Regionalne mree (eng.Wide Area Netvork)
Mrea irokog podruja ili regionalna mrea
(engl. Wide Area Network, WAN) pokriva
veliko geografsko podruja, esto itavu
dravu ili ak kontinent. Ona sadri skup
raunara namjenjenih za izvravanje
korisnikih programa (aplikacija). Umreeni
raunari su povezani komunikacionom podmreom (engl. Communication
subnet) ili kratko, podmreom (engl. subnet). Raunari su vlasnitvo
korisnika (njihovi lini raunari), dok je komunikaciona podmrea najee
vlasnitvo telefonske kompanije ili davaoca Internet usluga; oni je i
odravaju. Zadatak podmree je da prenosi poruke od jednog do drugog
raunara, kao to telefonski sistem prenosi rei od govornika do sluaoca.
Razdvajajui isto komunikacione uloge mree (podmrea) od aplikativnog
aspekta (raunari) umnogome uproava projektovanje mrea.Veina
regionalnih mrea ima mnogo linija prenosa, od kojih svaka povezuje dva
usmjerivaa. Ako dva usmjerivaa koji nisu povezani istom linijom prenosa
ele da komuniciraju, moraju to da urade posredno, preko drugih
usmjerivaa. Kada se paket alje od jednog usmjerivaa ka drugom preko
jednog ili vie usmjerivaa, svaki meusmjeriva prima ceo paket, uva ga
dok se ne oslobodi odgovarajua linija prenosa, a zatim ga prosleuje
dalje. Podmrea koja je organizovana na opisanom principu naziva se
podmrea uvaj i prosledi (engl. store-and-forward) ili podmrea s
komutiranjem paketa (engl. packet-switched). Skoro sve regionalne mree
(izuzev satelitskih) imaju podmree s komutiranjem paketa. Kada su paketi
mali i iste veliine, esto se nazivaju elije (engl. cells).
Kada odreeni proces na jednom umreenom raunaru eli da poalje
poruku procesu na drugom umreenom raunaru, raunar koji alje najpre
16
djeli poruku na pakete,dodjeljujui svakom paketu redni broj. Paketi se tada
alju u mreu pojedinano, jedan za drugim. Paketi se nezavisno prenose
mreom i skupljaju u odredinom raunaru gde se ponovo od njih sklapa
prvobitna poruka i isporuuje procesu kome je namjenjena. Jedan od
primjera Wan mree a svakako i najpoznatiji je internet mrea.

Interenet
Internet je globalna raunarska mrea sastavljena od
hiljada mrea po celom svetu. Niko precizno ne zna koliko
je raunara povezeno na Internet, iako su procjene u
toku.Sigurno je, meutim, da se ovaj milionski broj
poveava neverovatnom brzinom. Jedna od karakteristika
je ta da niko ne kontrolie Internet. Postoje organizacije
koje razvijaju tehnike aspekte ove mree, ali je nijedna vladajua
aparutura ne kontrolie. Kljunu magistralu Interneta (okosnicu, engl.
backbone), kroz koju tee saobraaj preko Interneta, posjeduju privatne
kompanije. Svi raunari na Internetu meusobno komuniciraju koristei
Transmission Control Protokol/Internet Protocol (protokol za kontrolu
prenosa/Internet protokol), skraeno TCP/IP. Raunari na Internetu koriste
klijent/server arhitekturu. To znai da udaljena server maina obezbeuje
datoteke i servise lokalnoj klijent maini korisnika. Softver se moe
instalirati na klijent raunar kako bi se iskoristila najnovija tehnologija
pristupa.Korisnik Interneta ima pristup raznolikim vrstama servisa:
elektronska pota, prenos datoteka, lanstvo u interesnim grupama,
interaktivno saraivanje, multimedijalni prikazi, emitovanje uivo,
mogunosti kupovine i jo mnogo toga. Na Internetu postoji vie vrsta
protokola pristupa. Mnogi od ovih protokola podravaju programe koji
omoguuju korisnicima da trae i dobiju materijal koji slue za koritenje.
17
4.VRSTE RAUNARSKIH MREA
Postoji vie vrsta mrea, a svaka definie mrene protokole koji su skup
pravila za prikaz, signaliranje, provjeravanje, podataka koji su potrebni za
slanje informacije preko neke mree.
a)mreni protokoli
Najee koriteni protokoli su :
1.FDDI
Razvijena od komiteta Amerikog nacionalnog
instituta za standarde (ANSI) sredinom 1980-ih
godina -u vreme kada su brze inenjerske
radne stanice poinjale da optereuju
propusne opsege postojeih lokalnih
raunarskih mrea zasnovanih na
arhitekturama Ethernet i Token Ring - FDDI
(Fiber Distributed Data Interface - interfejs
optiki distribuiranih podataka) specificira lokalnu raunarsku mreu mreu
sa proputanjem etona, brzine od 100 Mbita u sekundi, sa dvostrukim
prstenom izgradjenim upotrebom kabla od optikog vlakna.
FDDI koristi topologiju dvostrukog prstena, to znai da se sastoji od dva
prstena koji su suprotnih smjerova. Za vrijeme normalnog rada, primarni
prsten se koristi za prenos podataka, a sekundarni ne radi nita. Glavna
svrha udvojenih prstenova je da se obezbjedi vea pouzdanost i robustnost
mree.
Dvostruko prikljuena stanica na mrei je prikljuena na oba prstena. Ona
mora da ima najmanje dva prikljuka - prikljuak A, gde primarni prsten
ulazi a sekundarni izlazi i prikljuak B, gde sekundarni prsten ulazi, a
primarni izlazi. Stanica takodje moe da ima izvestan broj M prikljuaka,
koji su prikljuci za jednostruko prikljuene stanice. Stanice koje imaju
najmanje jedan M prikljuak nazivaju se koncentratori.
Sekvenca u kojoj stanice dobijaju pristup na medijum je unapred
odredjena. Stanica generie specijalnu signalnu sekvencu koja se naziva
18
eton i koja kontrolie pravo da se emituje. Taj eton se stalno puta
unaokolo po mrei od jednog vora do sledeeg. Kada stanica ima neto
da poalje, ona zauzima eton, alje informaciju u dobro formatiranim FDDI
okvirima i puta eton. Zaglavlje ovih okvira ukljuuje adresu stanice (ili
stanica) koje e kopirati taj okvir. Svi vorovi itaju okvir kako on prolazi
unaokolo po prstenu da bi utvrdili da li oni treba da prime okvir. Ako treba,
oni izvlae podatke i ponovo alju okvir ka sledeoj stanici na prstenu.
ema za kontrolu pristupa pomou etona tako dozvoljava svim stanicama
da djele propusni opseg mree na uredjen i efikasan nain.
FDDI je naao svoje podruje primene kao efikasna, brza "kima" za mree
koje se koriste u kritinim misijama ili gde je veliki saobraaj. Ona je
projektovana da radi na optikom kablu, prenosei svetlosne impulse radi
prenoenja informacija izmedju stanica. Medjutim, implementacija
protokola FDDE preko upredenih parica bakarne ice - poznata kao CDDI
(Copper Distributed Data Interface - Interfejs podataka distribuiranih po
bakru) - pojavila se iznenada da bi obezbjedila uslugu brzine 100 Mbita u
sekundi po bakarnim provodnicima.
2.Token Ring
1984. godine, firma IBM uvela je mreu Token
Ring brzine 4 Megabita u sekundi. Umesto nor-
malnog reenja utikaa i podnoja konektora
sa mukim i enskim djelom, IBM-ov konektor
za podatke (IDC) je bio hermafroditskog tipa,
konstruisan tako da se spari sam sa sobom.
Mada se IBM-ov sistem kablova i do danas
smatra vrlo kvalitetnim i robustnim medijumom
za komunikaciju podacima, njegova veliina i cijena - zajedno sa
injenicom da je sa samo 4 jezgra on manje primjenljiv za razliite svrhe
od neoklopljenog kabla sa upredenim paricama (UTP - unshielded twisted
pair) sa 8 jezgara - dovele su do toga da je mrea Token Ring pala u
popularnosti iza mree Ethernet. Ona ipak ostaje glavna tehnologija
lokalnih raunarskih mrea firme IBM i gotovo identina specifikacija IEEE
802.5 nastavlja da prati razvoj IBM-ove mree Token Ring.
Razlika izmedju mrea Token Ring i IEEE 802.5 su minimalne. Mrea
Token Ring firme IBM specificira zvijezdu, sa svim krajnjim stanicama
prikljuenim na ureaj koji se zove "jedinica za pristup vie stanica" (MSAU
- multistation access unit). Za razliku od toga, IEEE 802.5 ne specificira
19
topologiju, mada su gotovo sve implementacije IEEE 802.5 zasnovane na
zvijezdi.
Kada se mrea Token Ring pokrene, svi vorovi uzimaju uea u
pregovorima za odluku ko e upravljati prstenom, odnosno postati "Aktivni
monitor" - odgovoran da osigura da nijedan od uesnika ne prouzrokuje
probleme na mrei i da se ponovo uspostavi prsten posle pojave prekida ili
greke. Da bi se to uradilo, mrea izvodi prozivku prstena svakih nekoliko
sekundi i prsten se oisti kad god se otkrije problem. Prva od ove dve
aktivnosti dozvoljava svim vorovima na mrei da otkriju ko sve uestvuje
na prstenu i da saznaju adresu njihovog najblieg korisnika u direktnom
smeru (NAUN - Nearest Active Upstream Neighbour), to je potrebno da bi
se vorovima dozvolio ulazak ili naputanje prstena. ienje prstena ga
ponovo pokree posle prekida ili izveataja o gubitku podataka.
Mree Token Ring rade tako to prenose podatke u etonima koji se
jednosmerno proputaju du prstena i koje pregledaju svi vorovi. Kada
vor ugleda poruku koja je njemu adresirana, on je kopira i oznaava da je
ta poruka proitana. Kako poruka napreduje du prstena, ona se na kraju
vrati poiljaocu, koji oznaava da je poruka uspeno primljena i uklanja je.
Posedovanje etona dozvoljava pravo da se emituje. Ako vor koji prima
eton nema nikakvu informaciju da poalje, on proputa eton do sledeeg
vora u prstenu. Svakom voru se dozvoljava da zadri eton u nekom
maksimalnom vremenskom periodu.
1997. godine osnovan je Savez za Token Ring velike brzine (HSTR - High-
Speed Token Ring Alliance) sa ciljem da se uspostavi specifikacija i da se
okupe lanovi - proizvodjai uredjaja za Token Ring mree brzine od 100
Mbita u sekundi. Bez obzira na to to su oba ova cilja dostignuta 1999.
godine, odsustvo bilo kakvog angaovanja glavnih pristalica Token Ring
tehnologije na razvoju za brzine reda gigabita izgleda da pokazuje da
njihovu konanu spremnost da priznaju svoj poraz u odnosu na
konkurentsku tehnologiju Etrhernet.
3.Ethernet
Ethernet je sredinom 1970-ih godina razvila
Korporacija Xerox, a 1979. godine Digital
Equipment Corporation (DEC) i Intel su
ujedinili snage sa Xerox-om da bi
standardizovali sistem. Prva specifikacija ove
tri kompanije zvala se "Plava knjiga za
Ethernet" i bila je objavljena 1980. godine,
20
poznata takodje kao "Standard DIX", prema poetnim slovima saradnikih
firmi. To je bio sistem brzine 10 Megabita u sekundi koji je koristio veliku
"kimu" od koaksijalnog kabla koja bi ila kroz zgradu, sa odvojcima od
manjeg koaksijalnog kabla u intervalima od 2,5 metara za povezivanje
radnih stanica. Veliki koaksijalni kabl - obino ute boje - postao je poznat
kao "Debeli Ethernet" ili 10Base5. Znaenje ove nomenklature je u sle-
deem: "10" se odnosi na brzinu (10 Megabita u sekundi), "Base" na
injenicu da je to sistem sa osnovnim opsegom, a "5" je skraenica za
maksimalnu duinu kabla od 500 metara.
Institut inenjera elektrotehnike i elektronike (IEEE) uveo je 1983. godine
slubeni standard za Ethernet i nazvao ga IEEE 802.3 po imenu radne
grupe odgovorne za njegov razvoj, a 1985. godine uvedena je verzija 2
(IEEE 802.3a). Ova druga verzija se obino zove "Tanki Ethernet" ili
10Base2, gde je maksimalna duina kabla 185 metara, bez obzira na to to
"2" ukazuje da bi ona trebalo da bude 200 metara.
U godinama koje su dole, Ethernet se dokazala kao istrajna tehnologija, u
dosta velikoj meri zahvaljujui svojoj velikoj fleksibilnosti i relativnoj
jednostavnosti za implementaciju i razumevanje. Zaista, ona je postala tako
popularna da se specifikacije za "vezu sa lokalnom mreom raunara" ili
"mrenu karticu" generalno odnose na Ethernet, bez posebnog
naglaavanja da je to tako. Razlog njenog uspjeha je u tome to Ethernet
ima dobru ravnoteu izmedju brzine, cene i lakoe instalacije. Posebno,
sposobnost verzije 10BaseT da podri rad brzinom od 10 Megabita u
sekundi po upreenoj parici od telefonskih ica ini je idealnim izborom za
mnoga okruenja male kancelarije/kune kancelarije (SOHO - Small
Office/Home Office).
Protokol za kontrolu pristupa (MAC - Media Access Control) tehnologije
Ethernet CSMA/CD (Carrier Sense Multiple Access with Collision Detection
- prepoznavanje nosioca sa viestrukim pristupom i detekcijom sukoba na
liniji) definie pravila pristupa na dijeljenoj mrei. Samo ime protokola
nagovjetava da se proces upravljanja saobraajem stvarno odvija. Ureaji
koji su prikljueni na mreu prvo provjeravaju, odnosno prepoznaju nosioca
(icu) pre emitovanja. Ako je mrea u upotrebi, ureaj eka pre emitovanja.
Viestruki pristup se odnosi na injenicu da mnogo uredjaja djele isti
mreni medijum. Ako, nekim sluajem, dva ureaja pokuavaju da emituju
u isto vreme i pojavi se sukob, mehanizmi za detekciju sukoba nareuju da
oba ureaja saekaju sluajni inetrval vremena, a zatim ponovo emituju.
21
Ogranienja performanse su prevaziena novijim verzijama, 100BaseT -
takodje poznat i kao "Brzi Ethernet" - podrava brzine prenosa podataka od
100 Megabita u sekundi, a Gigabit Ethernet brzinu od 1 Gigabita u sekundi.
Sa komutiranim Ethernet-om, svaki par poiljaoca i primaoca ima puni
propusni opseg. Implementacija je obino ili na kartici za spregu ili na pri-
marnoj tampanoj ploi. Konvencije Ethernet oiavanja odreuju upotrebu
primopredajnika za prikljuivanje kabla na fiziki medijum mree.
Primopredajnik izvrava mnoge od funkcija iz fizikog sloja, ukljuujui tu i
detekciju sukoba. Kabl primopredajnika povezuje krajnje stanice na
primopredajnik.
Neke verzije - na primer 10BaseT - koriste vorite, mjenjajui tako
topologiju magistrale u topologiju "magistrale oiene zvijezde".
4.Frame relay
Frame relay je sinhronizovana mrea temeljena
na HDLC protokolu. Podaci se alju u HDLC
paketima. Frame relay se obino iskoritava za
ovijanje podataka izmeu lokalnih (LAN) i
irokopojasnih (WAN) mrea. Svaki korisnik
dobija iznajmljenu liniju. Osnovna svrha ove
mree je jeftino povezivanje LAN mrea sa
glavnim voritima WAN mrea. U ovakvim
mreama podaci ne podlijeu provjeravanju greaka, ve to rade vorovi
WAN mree to dodatno ubrzava prijenos podataka.
5.Wi-Fi
Wi-Fi, Wireless-Fidelity (IEEE 802.11) je beina mrea
gdje se podaci imeu dva ili vie raunara prenose
pomou radio frekvencija (RF) i odgovarajuih antenna.
Prva beina mrea razvijena je 1971.godine na
Univerzitetu na Havajima, radi povezivanja raunara sa
4 ostrva bez koritenja telefonskih linija. Medjutim,
beino umreavanje ulo je u svijet personalnih
raunara osamdesetih godina prolog vijeka. Neke od
22
prvih beinih mrea uopte nisu koristile radio talase, ve su poivale na
infracrvenim primopredajnicima.
Infracrvena konekcija nikada nije prevladala, zato sto infracrveno zraenje
ne moe prolaziti kroz mnoge fizike objekte. Pored toga, zahtjeva da sve
vrijeme postoji vidljiva linija izmedu prijemnika i predajnika, to je veoma
teak zadatak u mnogim kancelarijama. Takoe, infracrvena konekcija nije
dovoljno brza, ak ni moderni infracrveni ureaji imaju i dalje nisku
propusnu mo u radu.

Beine mree bazirane na radio talasima dobijaju zamah ranih
devedesetih godina, kada obrada u ipovima postaje dovoljna za podatke
koji se alju i primaju pomou radio konekcije. Meutim, tadanja primjena
je bila skupa i neprikladna i mree nisu mogle da meusobno komuniciraju.
Nekompaktibilne mree su bile osuene na propast, tako da je sredinom te
decenije panja bila usmjerena prema tek usvojenom IEEE 802.11
standardu za beine komunikacije.

Rane generacije 802.11 standarda, ratifikovanog 1997.godine, bile su
relativno spore, dozvoljavajui propusnu mo od jedan, a tek kasnije dva
megabita u sekundi (Mbps). One su obino koritene za podrku u radu u
velikim skladitima, ili na lokacijama gdje iane mree nisu bile mogue, ili
su bile preskupe da bi se odravale.

Meutim, bilo jasno da ova tehnologija moe ii dalje, tako da je 1999.
godine IEEE zavrio sa 2.4 GHz IEEE 802.11b standardom, poveavajui
propusnu mo mree na 11 Mbps. Iako je IEEE, u stvari prvo ratifikovo
802.11a standard, njegova tehnika i politika realnost su usporile njegov
razvoj, tako da je prva oprema 802.11a standarda bila isporuena tek
sredinom 2002. godine.

Sto se tie 802.11a standarda on daleko nadmauje 802.11b standard u
pogledu brzine sa propusnom moi od 54 Mbps, dok je propusna mo
802.11b standarda 11 Mbps. Hardver 802.11a standarda nije kompaktibilan
sa 802.11b standardom, jer 802.11a radi na frekventnom opsegu od 5
GHz, a to je znatno usporilo razvoj i prihvatanje 802.11a standarda.
Na samom kraju 2002. godine pojavio se na sceni jos jedan standard
802.11g. Ovaj novi standard koristi isti frekventni opseg od 2.4 GHz kao i
802.11b, obezbjeujui na taj nain potpunu kompaktibilnost hardvera sa
23
standardom 802.11b, a koji postie propusnu mo od 54 Mbps isto kao i
standard 802.11a.
Dodatni poticaj je pojava na tristu tkz. super G ureaja, baziranih na
Atheros chipsetu, a koji rade u turbo modu i kojima je deklarisana brzina
propusnosti od 108 Mbps, dakle dvostruko vie od sadanjeg 802.11g
standarda. Svi ovi standardi su poznati pod jednim imenom Wi- Fi (
Wireless fidelity ), a to znai beina tanost ili beina vjernost.

Princip funkcionisanja
Beina tehnologija funkcionie svuda oko nas; to se i vidi kada
pogledamo oko sebe mobilne telefone, AM i FM radio stanice, satelitske
antene, voki-toki uredaje itd. Beine mree poivaju na istim principima
kao i mobilni telefoni i svi ostali beini ureaji.
Primopredajnik alje signale vibrirajuim talasima elektromagnetnog
zraenja koji se ire iz antene, ista ta antena prima signale, tako to na
odgovarajui nain vibrira, proputajui signale odreene frekvencije.
Magiju beinog umreavanja ini to kako ona funkcionie bez kablova i
kada taka pristupa na koju se konektuje nije optiki vidljiva.
Starije beine mree su koristile frekvencije elektromagnetnog zraenja
malo ispod vidljivog spektra tj.infracrveno zraenje. Meutim, infracrvene
mree su imale (jos uvijek imaju) velika ogranienja, jer je potrebna
perfektna vidljiva linija od jednog infracrvenog primopredajnika do drugog.
Znai bilo je veoma teko rijeiti problem blokiranja mrenog signala. Iako
se infracrveni opseg koristi jo kod Palm OS digitalnih pomagala, Pocket
PC ureaja, mobilnih telefona i mnogih laptop raunara, njegova upotreba
je ograniena na AD-HOC konekciju samo u sluaju potrebe. Ovakve
infracrvene konekcije zahtjevaju veoma veliku blizinu (od nekoliko desetina
centimetara), kao i neometanu vizuelnu liniju izmedu dva primopredajnika.
Taj problem optike vidljivosti beine mree prevazilaze prelaskom na
drugi opseg elektromagnetnog spektra.
Moderne beine mree rade obino na 2.4 ili 5 GHz, daleko ispod
vidljivog spektra. Na ovim frekvencijama talasna duina svake transmisije
je tako mala da signal prolazi kroz naizgled vrste objekte.Ono to je
veoma vano znati je da svi vrsti objekti u stvari nisu vrsti. Postoji mnogo
prostora unutar i van atoma u svemu sto smatramo vrstim. Iako je
zraenje, kao sto je vidljiva svjetlost, apsorbovao vrst objekat, radio talasi
niske frekvencije mogu prodrijeti unutar tog slobodnog prostora izmedu
atoma.
24

Naravno i moderne beine mree nude najvei domet kada imaju optiku
vidljivost izmedu primopredajnika, one perfektno funkcioniu na kraim
razdaljinama unutar objekata. Medutim, neke unutranje prepreke mogu
umanjiti kvalitet signala, sto dovodi do toga da se poloaj mree mora
mijenjati. Npr. cigla moe da zadri dosta vode, a voda moe da blokira
energiju mrea koje rade na 2.4 GHz.


Koritenjem dijela spektra koji moe prolaziti kroz vrste objekte vaan je
korak naprijed koji je uinio beine mree popularnim, ali je ostao jo
jedan segment za unapreivanje a to je prenos podataka pomou radio
talasa i njihovo uredno primanje od strane prijemnika.
Ono to imaju zajedniko svi standardi beinog prenosa jeste da mogu
izdvajati podatke koji se preklapaju sa signalom.U gusto naseljenim
lokalitetima, kao to je ulica sa mnogo kafea, ili puna kancelarija,nekoliko
desetina ravnoprvnih ureaja moe emitovati signale u isto vrijeme pomou
istog skupa frekvencija. Beini ureaji koriste jedan od dva razliita
pristupa da bi se izborili sa ovakvim preklapanjem signala a to su:
1. Frequency hopping spread spectrum FHSS (frekventni skokovi u
spektru),
2. Direct sequence spread spectrum DSSS ( metod direktnih sekvenci ).
Sa frekventnim skokovima frekvencije na kojima se prenose podaci
mjenjaju se ekstremno brzo.Po jednom standardu,frekvencije se mjenjaju
1600 puta u sekundi.Po drugim standardima ta promjena je sporija. Ali svi ti
standardi imaju mnogo uzroka promjena frekvencija, tako da je mala
vjerovatnoa da dvije mree u isto vrijeme na istom mjestu koriste iste
frekvencije.
Za razliku od toga, metod direktnih sekvenci djeli frekventni opseg na
dijelove, a njih u odvojene kanale, koji se nikada ne emituju predugo na
jednoj frekvenciji u kanalu. Koritenjem razliitih kanala na istom podruju
mnoge razliite mree se mogu preklapati bez meusobnog uticaja signala.
Postoji nekoliko razliitih nekompaktibilnih metoda za kodiranje podataka
koritenjem direktnih sekvenci. Noviji protokoli beinih mrea koriste brzi
metod, uslovljavajui da oprema koja treba da bude kompaktibilna
25
podrava razliite metode kodiranja. To poveava optereenje mree i
smanjuje sveukupnu propusnu mo. Oba ova pristupa omoguavaju uticaj
jedne mree na drugu, zato sto ni jedna frekvencija nije konstantno u
upotrebi, a preskakanje frekvencija spreava i prislukivanje mree, jer
uzroci promjene frekvencija ne mogu biti detektovani,osim u sluaju
industrijskih i vojnih analizatora spektra.
Aktivne i pasivne komponente Beinih mrea
ACCESS POINT
Access Point ili pristupna taka je uredjaj koji
koordinira rad beine mree i opsluuje njene
klijente. AP ima ugraenu antenu koja slui za
beinu komunikaciju, a svaki ozbiljniji AP ima i
prikljuak za vanjsku antenu radi poveanja
dometa beine mree. Osim svoje osnovne
funkcije, AP-ti obino slue i kao poveznici sa
ianom infrastrukturom, pa imaju ugradjen
prespojnik (switch),a esto imaju funkciju pristupnika (gateway) i
usmjerivaa (router) te imaju konektore za pristup internetu preko ISDN
Terminal Adapter-a, DSL ili kablovskog modema.
AP se administrira koritenjem programa (utility-ja) koji proizvodai
isporuuju uz ureaj, medutim svi podravaju i administraciju preko web
okruenja koja je vrlo praktino u sluaju nemogunosti fizikog pristupa
AP-u.Osim web servisa, veina AP-a ima postavljen i DHCP servis za
dinamiko dodjeljivanje IP adresa klijentima, a napredniji ureaji koji slue i
kao usmjernici imaju podignut NAT servis, pa ak ugraen i firewall.
AP, ovisno o postavkama, moe raditi na slijedee naine:
AP - osnovni nain, u "Access Point" mode-u, ujedno i jedini nain koji
podravaju ureaji starije generacije.
AP klijent -AP se ponaa kao klijentska kartica koja slui za spajanje
raunara ili mree na neki udaljeni AP koji se definie upisivanjem njegove
MAC adrese. U ovom nainu rada AP ne moe primati druge klijente na
sebe.
26
Bridge (most) AP slui kao premosnik izmedu dvaju mrenih segmenata,
tj. komuniciraju iskljuivo meusobno prenosei sav mreni promet izmedu
sebe. U bridge mode-u AP-ti ne emituju SSID broadcast, niti ih se moe
indentifikovati preko klasinih programa za traenje beinih mrea.Postoji
i "multibridge" nain, u kojem je vie AP-ova postavljeno u most prema
jednom centralnom AP-u, koji ih premouje i omoguuje njihovu
meusobnu komunikaciju.

Repeater (ponavlja) -ureaj se istovremeno ponaa i kao pristupna taka
klijentima, ali moze komunicirati i s drugim AP-om. Novija funkcionalnost u
beinim mreama, koja se dosta razlikuje kod razliitih proizvoaa
ureaja, nije standardizirana i samim tim je dosta problematina prilikom
koritenja.
Beini naini povezivanja AP

BEINE MRENE KARTE
Beine mrene kartice slue raunaru za
komunikaciju s AP-om ili drugim beinim klijentom.
Redovno se proizvode u tri verzije: kao PCI kartice
(koriste se kod stolnih, desktop, raunara), PCMCIA
kartice (koriste se kod prenosnih, laptop, raunara) i
USB kartice (praktine jer se mogu koristiti na svim
raunarima s USB portom, a dodatnu vrijednost daje im injenica da nisu
fiziki vrsto vezane uz raunar, vec se mogu pomicati koliko doputa
duina USB kabla).

27
PASIVNE KOMPONENTE

Antene za WLAN mogu se podijeliti u dvije osnovne skupine usmjerene i
bidirekcionalne.
Pod usmjerenima se smatraju antene iji je ugao
irenja signala manji od 30 stepeni.
Ta usmjerenost rezultira i veim dobitkom signala, pa
se usmjerene antene koriste s klijentske strane prema
pristupnoj taci ili se postavljaju kod "point to point"
(bridge) veza na veim udaljenostima.
Usmjerene reflektorske antene

Bidirekcionalne antene pokrivaju vei ugao od usmjerenih te
se koriste kod pristupnih taaka za pokrivanje odreenog
podruja signalom. Postoje tri osnovne izvedbe:
Sektor (sectorized array) antene,
Panel (planar array) antene i
Omni direkcione antene
Kod beinih mrea najee se koriste Omni-
direkcione antene.Rije je o nizu serijski povezanih
dipola vertikalne polarizacije izvana obloenih
plastinim oklopom, pa omni antene izgledom
podsjeaju na tapove.
Omni antene propagiraju signal u svih 360 stepeni
horizontalne ravnine oko svoje ose, sto ih ini vrlo
atraktivnim i najjeftinijim izborom prilikom postavljanja
pristupnih taaka. Valna duina na frekvenciji od 2.4 GHz iznosi priblino
12 cm, sto znai da je duina dipolnog elementa 6 cm. to je vie dipola
povezano, vei je i dobitak antene, a na tritu se za komercijalnu upotrebu
mogu nai omni antene snage do 15 dBi.
Wireless antene se spajaju na kablove najee preko N-type konektora
(iznimno se koristi i manji SMA), a za povezivanje antenskog kabla (ili
antene direktno) s AP-om koristi se tzv. "pigtail" kabl, koji s jedne strane
28
ima antenski konektor, a s druge strane konektor za AP koji je iz praktinih
razloga uvijek malih dimenzija (kod veine ureaja rije je o SMA ili MC
konektorima).
Infrastruktura mree
Beine mree mogu se postaviti na dva naina: -
Ad hoc i infrastrukturni. Ad hoc ili peer to peer nain
slui za direktno povezivanje raunara, bez prisustva
ureaja poput AP-a koji slue za koordinaciju rada
beinih ureaja. Najee se radi o privremenom
spajanju dvaju raunara, a jedini uvjet je postojanje beinih mrenih
adaptera na raunarima. Ako napravimo poreenje sa ianim mreama,
tada je to slino povezivanju dva raunara s crossover mrenim kablom.
AD HOC nain umreavanja
Za svaku ozbiljniju beinu mreu, koja nije privremenog
karaktera i koja slui i kao produetak nekog LAN-a, koristi
se Infrastrukturni nain.To podrazumijeva prisustvo barem
jednog AP-a koji opsluuje beine klijente, koordinirajui i
usmjeravajui njihovu meusobnu komunikaciju (slino kao
prespojnik ili switch u ianim mreama).Osim toga, AP ima
i ulogu poveznika sa ianim dijelom mree ili usmjerivaa (routera) prema
drugim mreama.
Specifinosti 802.11x
Osnovni pristupni mehanizam na MAC (media access control) sloju je
Carrier Sense Multiple Accsess Collision Avoidance (CSMA-CA).Za razliku
od Etherneta koji bez predhodne provjere alje signal sve dok ne detektuje
koliziju, CSMA-CA pazi da ne alje signal sve dok ne dobije panju ureaja
koji ga treba primiti i dok niti jedan drugi ureaj ne vri komunikaciju. To se
naziva listening before talking ( LBT ). Dakle, radi se o slijedeem nainu
komunikacije prije nego to poalje paket,beini ureaj e posluati dali
neki drugi ureaj trenutno alje podatke. Ukoliko se to dogaa, priekat e
odreeni vremenski period i opet posluati eter. Ako niko ne koristi
medij,ureaj poinje slati podatke. Da bi se dodatno smanjio rizik od
istovremene transmisije podataka od strane razliitih ureaja unutar iste
29
elije i stvaranja kolizije, u 802.11 standard uveden je mehanizam pod
imenom Request To Send /Clear To Send (RTS / CTS).

AP koji dobije podatak koji mora proslijediti odreenom voru, prije slanja
samog paketa posalje RTS frame u kojem od tog vora zahtjeva odreenu
koliinu vremena da mu isporui podatke. vor mu zatim odgovara sa CTS
frameom kojim potvruje da nee tokom zahtjevanog vremenskog perioda
zapoeti neku drugu komunikaciju, ve ce priekati da AP zavri s
transakcijom. Istovremeno e i ostali vorovi elije uti da se vri
transakcija podataka, te e za taj vremenski period takoe odgoditi svoju
transmisiju, to znai da se mogunost stvaranja kolizije svodi na minimum.
Osim toga,zahvaljujui RTS/CTS mehanizmu svaki vor sluajui eter
postaje svjestan ostalih ureaja unutar beine mree,te se sprjeava
postojanje tkz. skrivenih vorova.
Zbog prirode fizikog okruenja slanje signala putem radio valova sklonije
je gubicima paketa izmedu predajnika i prijemnika, nego ono putem ice.
Da bi se sprijeio taj gubitak unutar CSMA-CA mehanizma uveden je
ACKNOWLEDGMENT (ACK). To znai da prijemni ureaj nakon primanja
paketa alje predajnom ureaju potvrdu o primitku.Ukoliko je on ne dobije,
znat e da paket nije ni primljen te e ga pokuati poslati ponovo.Ako ne
dobije ACK poruku, predajni ureaj je sposoban zauzeti medij prije nego
to neki drugi ureaj zapone komunikaciju, tako da krajnji korisnik nije ni
svjestan da su se dogodile smetnje u komunikaciji.
Ukoliko je okolina u kojoj je postavljena beina mrea takva da je signal
sklon smetnjama i poveana mogunost gubitka paketa, 802.11 standard
omoguava da se u postavkama ureaja smanji bazina veliina paketa,
kako bi se ubrzao proces re-transmisije paketa. S druge strane manji paketi
usporavaju vezu u podruju gdje je broj izgubljenih paketa manji. Ethernet
paketi ulaze u AP i konvertuju se u WLAN pakete koji mogu biti razliitih
veliina. Fragmentation thresold govori koliko bytova smije sadravati
paket, a RTS thresold govori kolika je najvea doputena veliina paketa
za koju se ne mora koristiti RTS/CTS mehanizam.
30
a)Mreni protokoli
Mreni protokol je skup standardnih pravila za prikaz, signaliziranje, i
ovjeravanja podataka, te provjeravanje od greaka koje je potrebno izvriti
da bi se podatak uopte poslao.
Mreni protokoli su ujedno i najvaniji elementi jedne raunarske
mree.Danas najpopularniji protokol za LAN mree je Ethernet (koji ujedno
definie i ostale stvari kao to su signaliranje i formate paketa), i skoro da
ima prevlast u raunarstvu. Za globalnu WAN mreu Internet se u najveoj
mjeri koristi Internet protokol (TCP/IP).
Najpoznatiji protokoli su :
1.Bluetooth
Bluetooth je beina tehnologija
prenosa podataka i govora,
razvijena od strane proizvoaa
raznovrsne elektronske opreme,
sa ciljem da se njihovi proizvodi-
od kompjutera i telefona do
tastatura i beinih
slualica,umree na malim
udaljenostima (do 10 metara) bez upotrebe kablova, brzo i jednostavno.
Ideja iz koje je potekao bluetooth, nastala je 1994.godine kada je Ericsson
Mobile Communications odluio da ispita mogunosti povezivanja mobilnih
telefona sa njihovim dodacima preko jeftine radio veze sa malom
potronjom struje. Ideja je bila da se u svaki ureaj ugradi mali radio i na taj
nain iz upotrebe izbace kablovi. Godinu dana kasnije, pravi potencijal te
ideje je poeo da se kristalie.Glavna istraivanja obavljana su u Ericsson-
ovim laboratorijama u Lundu,vedska. Ericsson je pre usvajanja imena
bluetooth tehnologiju nazivao Multi-Communicator Link" (MC Link).
Originalna zamisao bila je da se povee beina slualica sa mobilnim
telefonom, a to to su otkrili da na isti nain mogu da poveu veinu
elektronskih ureaja, bila je,po njihovim reima - srena sluajnost.
Poetkom 1997. godine Ericsson je uradio neto sasvim neoekivano -
odluio je da tehnologiju ne naplauje,i svim zaintresovanim kompanija dao
besplatne licence,jer je to bio najbolji nain da tehnologija postane globalni
standard. Ericsson je zapoeo razgovore sa kompanijama iz razliitih sfera
proizvodnje elektronske opreme (Nokia - mobilni telefoni, IBM i Toshiba -
31
prenosni kompjuteri i Intel - ipovi za digitalnu obradu signala) sa ciljem da
se osnuje konzorcijum koji e dalje razvijati i promovisati tehnologiju.
Princip rada :
Bluetooth je tehnologija koja koristi radio talase za uspostvljanje point-to-
point i point-to-multipoint transfere govora i podataka u radijusu od 10
metara. Kada se dva ili vie Bluetooth ureaja spoje, kreira se tzv. piconet.
Svaki piconet moe da sadri do 8 razliitih ureaja (jedan master i sedam
slave ureaja), a vie piconeta (najvie 10, odnosno ukupno 80 ureaja)
moe biti spojeno u scatternet.
Frekvencijski opseg za bluetooih prenos je definisan u granicama 2.4GHz
do 2.48 GHz. Teoretska najvea mogua brzina prenosa po Bluetooth
specifikaciji iznosi 2.1 Mb/s. U praksi je to naravno malo drugaije.
Maksimalna dvosmerna brzina prenosa (fullduplex, komunikacijau oba
pravcau isto vreme)je 462 Kbps.
Asimetrina transmisija omoguava brzinu prenosa od 721 Kbps u jednom
pravcu, i 56 Kbps u drugom. U sluaju prenosa govora, koriste se tri
sinhrona kanala brzine od 64 Kbps (svaki).
Bluetooth radio podrava tri simultana sinhrona kanala za govor i jedan
asihroni kanal za podatke (ili: jedan kanal koji simultano podrava ashironi
prenos podataka i sinhroni prenos govora).
Bluetooth ureaji se u svakom trenutku nalaze u neka od dva glavna
stanja: stanje uspostavljene konekcije (Connection) i stanje pripravnosti
(Standby). Ureaj je u stanju connection ako ima uspostavljenu vezu sa
drugim ureajem (ili ureajima) i ako obavlja neku aktivnost
(primanje/slanje). U sluaju da nema uspostavljene veze niti
aktivnosti,ureaj se automatski prebacuje u standby stanje radi
ekonominijeg troenja energije.
Da bi se izbegla interferencija bluetooh ureaja sa drugim ureajima iz ISM
opsega (a i da bi se poveala sigurnost),koristi se spread spectrum
frequency hopping tehnika.Kada je ureaj u stanju standby, on na svakih
1.28 sekunde oslukuje" poruke od drugih ureaja. Svako oslukivanje"
se obavlja na 32 razliite frekvencije.
U bluetooth specifikaciji, definisana su tri mogua bezbjednosna moda:
Mode 1:Non-Secure:u ovom modu, ne koriste se nikakve procedure
za sigurnu transmisiju.
Mode 2:Service-Level Enforced Security: u ovom modu,bluetooth ureaj
primenjuje procedure za sigurnu transmisiju nakon uspostavljanja
konekcije.
32
Mode 3:Link-Level Enforced Security: u ovom modu,bluetooth ureaj
primenjuje procedure za sigurnu transmisiju pre uspostavljanja konekcije.
2.Ethernet
Ethernet je najvie koriena mrena
tehnologija u LAN mreama.Razvila ga je
sredinom 1970ih godina Korporacija
Xerox, a 1979. godine Digital Equipment
Corporation (DEC) i Intel su ujedinili snage
sa Xeroxotn da bi standardizovali sistem.
IEEE je uveo 1983. godine slubeni
standard za Ethernet i nazvao ga IEEE
802.3 po imenu radne grupe odgovorne za njegov razvoj, a 1985. godine
uvedena je verzija 2 (IEEE 802.3a). Ethernet je preiveo niz godina, u
dosta velikoj meri zahvaljujui svojoj velikoj fleksibilnosti i relativnoj
jednostavnosti za implementaciju i razumjevanje. Razlog uspeha je u tome
to Ethernet ima dobru ravnoteu izmedju brzine cene i lakoe instalacije.
Etharnet se sastoji od tri dijela:
Fizikog medija preko kojeg putuju informacije u raunarskoj mrei
(UTP kabal itd.)
Protokola, odnosno skupa pravila za kontrolu pristupa na mediju
Ethernet paketa u kojima se prenose podaci koji su ustvari skupine
bitova organizovanih u polja
Da bi raunari u mrei radili potrebno je da svi razumiju isti protokol (set
pravila za stvaranje paketa podataka), odnosno da rade po njegovim
pravilima. Ethernet protokol odreuje da svaki paket zavri na zadanoj
adresi, poto po propisu Etherneta svaki paket podataka mora imati adresu
odredita i adresu izvora. Svaki raunar u Ethernet mrei ima 48-bitni klju
poznat kao MAC adresa iji je glavni zadatak osiguravanje razliite adrese
za raunar u mrei.MAC adresa se jo zove i hardverska adresa koja je
unikatna za svaki proizvedeni Ethernet ureaj. Ureaj preko kojih raunar,
koji je prikljuen na Ethernet mreu, prima podatke se naziva mrena
kartica, koja se najee nalazi u sastavu jedne obine matine ploe.
U jednoj Ethernet mrei ne postoji centralni nadzor, te su svi korisnici
jednaki.To znai da svi dijele propusnost mree tako da nijedan korisnik u
mrei ne moe zauzeti itav medij samo za sebe.Poto se podaci u
Ethernet mrei alju serijski u manjim paketima, velika je mogunost da u
isto vrijeme dva ili vie korisnika alju neki podatak na istoj mrei.Da bi se
desilo slanje podataka raunar mora provjeriti medij, pa tek kada ustanovi
33
da je slobodan poinje prijenos nekog podatka.Taj mehanizam kontrole se
naziva MAC (Medium Acces Control) dok se on temelji na CSMA/CD
(Carrier Sense Multiple Access with Collision Detection) protokolu.
On se brine za ravnopravno stanje u jednoj raunarskoj mrei, ali se brine i
za sprijeavanje sukoba koje se mogu desiti ako raunari u mrei u isto
vrijeme ustanove da je medij slobodan. Tada CSMA/CD mehanizam
zaustavlja slanje paketa te ga odgaa za ponovno slanje, koje se praktino
dogodi u mikrosekundama zbog ega korisnik to i ne primjeti. No ako se
kojim sluajem paket 16 puta odbije zbog zauzetosti onda se korisnik
obavijesti o nastaloj greci na mrei, dok on moe tek kasnije pokuati
slanje podatka.
Prednosti Ethernet mrea su:
mree su jednostavne za planiranje i ekonomine za instalaciju;
mrene komponente su jeftine;
tehnologija se pokazala kao pouzdana;
jednostavno je dodati i ukloniti raunare sa mree;
podravaju ga mnogi softverski i hardverski sistemi.
Glavni problem Etherneta je to se korisnici takmie za pristup mrei i
nema garancije da e korisnik moi da pristupi mrei uvek kada ima
podataka za slanje. Naime, do problema dolazi kada dva ili vie korisnika
eli da koristi mreu u isto vreme. U tom sluaju dolazi do sudara (kolizije)
podataka razliitih korisnika. Korisnici mora da prestanu sa slanjem i da
saekaju odreeno vreme dok mrea ne postane slobodna.
Ethernet sam po sebi ne obezbeuje nikakvu sigurnost, on je jednostavan i
otvorena fizika sredina za prenos podataka. Nije imun na prislukivanje i
pijuniranje. Slabosti Etherneta su:
Ethernet je otvorena arhitektura gde svaki vor moe da alje ili da
prima;
Koristi irokodifuzne (broadcast) komunikacije;
Lako ga je prislukivati;
Nema nikakav hardver za obezbeenje;
Lako je onesposobiti mreu.
Postoje nekoliko glavnih standardnih tipova Ethrneta:
standardni, ili sa debelim kablom (thickwire) Eihernet (10BASE5)
34
sa tankim kablom, thinnet (ili thimvire) Ethernet ili
Cheapernet(10BASE5)
Ethernet sa upredenim paricama (10BASET)
Ethernet sa optikim kablovima (10BASEEL)
Brzi Ethernet (100BASETX ili 100VGAnyLAN)
Gigabitni Ethernet (1000B ASET ili 1000B ASE)
Ogranienja performansi Etherneta su prevaziena verzijom lOOBaseT,
koja je poznata kao "Brzi Ethernet". Njome su podrane brzine prenosa
podataka od 100 Mb/s.Kod Gigabit Etherneta brzina je od 1 Gb/s. Sa
komutiranim Ethernetom, svaki par poiljaoca i primaoca ima puni propusni
opseg.
3.FDDI (Fiber Distributed Data Interface)
FDDI (Fiber Distributed Data
Interface) je tip raunarske mree
koji se uglavnom koristi u kimama
raunarskih mrea. Razlog za to je
velika brzina prenosa (100 Mbps) i
velika ukupna duina kablova (do
100 km) to je vrlo zgodno za
povezivanje vie zgrada. Mediji
prenosa su uglavnom optiki kablovi, ali se unutar zgrada esto koriste
bakarni parini kablovi, tako da to onda postaje CDDI.
Princip rada je veoma slian token ringu, jedino to je kod FDDI i logika i
fizika topologija prsten, odnosno dvostruki prsten. Prsteni provode signale
u suprotnim smerovima i u sluaju da bilo gdje doe do prekida kabla,
prsteni se automatski prespajaju i formiraju jedan veliki logiki prsten.
Prespajanje se vri u odgovarajuim aktivnim ureajima (habovima,
koncentratorima itd.).Pri formiranju FDDI mree vano je voditi rauna da
se ouva logika topologija dvostrukog prstena.
4.FireWire(poznat jo kao i.Link (Sony) ili IEEE 1394)
FireWire standard predstavlja IEEE standard pod
brojem 1394. Ovaj standard se moe najblie
porediti sa USB standardom jer nudi serijsku
magistralu visokih performansi.Serijska sabirnica
35
namijenjena za visoke brzine prijenosa podataka. FireWire se esto smatra
naslijednikom SCSI interfejsa. FireWire sabirnica moe podnijeti do 63
ureaja prikopana na jedan FireWire prikljuak to se izvodi preko raznih
razvodnika i tako dalje.
Za razliku od 6 pinskih verzija,ovaj utika nema naponski
prikljuak.Najee se koristi kod digitalnih video kamera, a standard je tu
prisutan ve od 1995 godine kada je konano i zavren i puten na trite
od strane Apple Computersa. Svaki Macintosh raunar trenutno proizveden
ima ugraene FireWire prikljuke jer su oni standardno namijenjeni za
zvune i video profesionalce kojim je najomiljenija platforma za rad upravo
Macintosh. Standard FireWire 400 moe podnijeti prijenose podataka
brzine do 100, 200 ili 400 MB/s, to znai da je teoretski USB 2.0 bri (480
MB/s), to u praksi nije istina. Apple je 2003. godine predstavio i FireWire
800 koji moe podnijeti brzine do 786,432 MB/s. Podrava plug & play te
hot swapping, dok mu je duina jednog kabla ograniena na 4,5 metara,
to znai da se pomou produetaka moe spojiti 16 kablova, to daje
efikasnu duinu od 72 metara.
FireWire standard je manje popularan od USB-a ali postoji prilian broj
ureaja koji ga koristi za povezivanje sa raunarom.
5.Frame relay
Zastarjela X.25 mrea je sredinom
osamdesetih godina u potpunosti
zamjenjena frame relay mreama.
Osnovna karakteristika ovakvih mrea
je da rade sa uspostavljanjem direktne
veze, a u njima ne postoji kontrola
greaka niti upravljanje tokom
podataka. Paketi se na strani
predajnika isporuuju u strogom
redosledu. Njegova najvanija primjena je u povezivanju LAN mrea koje
su lokacijski udaljene.
Bez obzira kako je reena infrastruktura na lokaciji,povezivanje se sprovodi
na isti nain. Sa svake strane veze treba da bude obezbeen od strane
korisnika FR-a ruter koji se sa jedne strane prikljuuje na infrastrukturu
(direktno na radnu stanicu, server, preko swich-a na LAN...) a sa druge
strane se prikljuuje na DSL modem. Od DSL modema vodi veza prema
telkomunikacionom operateru.
36
6.IEEE 802.11
Beini LAN (WLAN) je fleksibilan komunikacioni sistem implementiran u
poetku kao dodatak ili kao alternativa inom LAN-u u zgradama,
bolnicama, aerodromima itd. Beini LAN-ovi koriste elektromagnetne
talase za komunikaciju od jedne take do druge bez oslanjanja na bilo
kakvu fiziku vezu.
U tipinoj WLAN konfiguraciji, odailja/prijemnik, koji se zove pristupna
taka (access point), povezuje se na inu mreu sa fiksne lokacije
koristei standardan Ethernet kabl. Pristupna taka prima, obrauje i alje
podatke izmeu WLAN-a i ine mrene infrastrukture. Jedna pristupna
taka moe podrati malu grupu korisnika i moe funkcionisati unutar
raspona od manje od tridesetak metara pa do preko stotinu metara. Krajnji
korisnici pristupaju WLAN-u preko beinih LAN adaptera, koji su
implementirani kao PC kartice u prenosnim raunarima ili koriste PCI
adaptere u desktop raunarima.
Radio komunikacija kod WLAN-ova se obavlja u tzv. ISM (Industrial,
Scientific & Medical) opsegu frekvencija koji je svuda u svetu prihvaen kao
opseg za ije korienje nije potrebna licenca - takozvani FTA (free to air)
spektar. ISM ine tri opsega frekvencija: 902 - 928 MHz, 2400 - 2483,5
MHz i 5728 - 5750 MHz(slika 5). Od njih se, u ovom trenutku, najee
koristi opseg oko 2.4 - 2.48 GHz. WLAN-ovi koriste Spread Spectrum
tehniku prenosa (prenos u proirenom opsegu)
Standardi
802.11a standard ima teoretsku brzinu od 54 megabita u sekundi, no
najee ona iznosi oko 30 megabita/s.Ovaj standard je skuplji jer
WiFi kartice zasnovane na a standardu rade na viim frekvencijama
(5GHz, za razliku od 2.4 GHz kod b i g standarda)
802.11b standard predstavljen 1999. u isto vrijeme kada i 802.11. U
ovakvim mreama brzina protoka podataka je do 11 megabita u
sekundi,ali uz velike prepreke i smetnje brzina moe spasti na malih
1 do 2 megabita/s. Ovo je ujedno i najjeftinija varijanta WiFi mree.
37
802.11g je predstavljen 2003. godine i objedinio je prethodna dva
standarda. Rradi na 2.4 GHz, ali ima skoro istu brzinu kao i 802.11a
standard.
802.1 1n je poeo sa primjenom u toku 2007. godine. Prema
oekivanjima standard bi trebao raditi 2.4 GHz, sa dosta poveanom
najviom brzinom koja e iznositi do 540 Mbps.
7. Internetvvork Packet Exchange (IPX)
Internetwork Packet Exchange (IPX) je
protokol mrenog nivoa OSI modela i koristi
se u kombinaciji sa SPX protokolom
transportnog sloja. Ovaj protokol je razvijen
od strane Novell kompanije na osnovu IDP
protokola kompanije Xerox a za potrebe
Novel NetWare mrenih operativnih sistema.
S obzirom na popularnost operativnih
sistema kompanije Novell poetkom 90-ih
godina 20.veka, IPX/SPX kombinacija protokola je u tom periodu
predstavljala jedno od najpopularnijih reenja za lokalne mree. Danas,
meutim, TCP/IP set protokola predstavlja univerzalno i daleko ee
korieno reenje. ak i NetWare operativni sistemi poev od verzije 5
podravaju i komunikaciju putem TCP/IP protokola.
IPX protokol poseduje odreene slinosti sa IP protokolom ali i razlike koje
ova dva protokola ine nekompatibilnim. Dok IP protokol univerzalno koristi
32-bitno adresiranje IPX protokol adresira logike mree preko 32-bitnih
adresa (predstavljenih heksadecimalno) a lanove mrea putem 48-bitnih
adresa inicijalno postavljenih na vrednost hardverskih adresa interfejsa
(MAC). Ovakvo adresiranje lanova eliminie potrebu za ARP protokolom
koji je neophodan kod IP protokola. Rutiranje se kod IPX protokola odvija
slino kao i kod IP protokola, pomou tabela za rutiranje. Kao i IP protokol.
IPX protokol prenosi podatke bez prethodnog ostvarivanja veze. Jedinica
za prenos podatakaje takoe datagram.
IPX protokol podrava etiri tipa enkapsulacije u frejmove niih slojeva
(npr. Ethernet-a):
38
Novell Proprietary - koristi IEEE 802.3 lenght polje ali ne sadri IEEE
802.2 LLC zaglavlje. Zaglavlje IPX protokola poinje odmah nakon
lenght bitova. Naziva se i Novell Ethernet_802.3 ili sirovi 802.3.
802.3 - koristi standardni IEEE 802.3 format frejma.
Ethernet II - podaci IPX datagrama poinju nakon standardnog
Ethernet II zaglavlja.
SNAP - koristi standardni IEEE 802.3 format frejma sa dodatkom
SNAP zaglavlja pre poetka IPXdatagrama.
Protokol od take do take (Point-to-point Protocol)
Protokol od take do take je razvijen poetkom 1990-tih i obino se
koristio za dial-up linije sa kunih raunara.Dizajniran je da prenosi podatke
preko telefonske linije ali sadri i adresu tako da moe da se koristi i na
multipoint mreama. Polja adresa i kontrola se koriste prilikom trajanja bilo
koje konekcije (npr. telefonskog poziva). Polje protokol opisuje protokol na
mrenom nivou (TCP/IP, IPX/SPX). Poruka moe da bude duine i do 1500
bajtova. Protokol od take do take koristi CRC-16 za kontrolu greke.
8.TCP/IP
Internet Protokol (IP) je protokol koji se koristi za prenos podataka u i
izmeu "packet switched" mrea. Ovaj protokol se odnosi na mreni sloj
OSI i TCP/IP modela. To znai da ovaj protokol u sebe enkapsulira
podatke viih slojeva (aplikativnog i transportnog) i u okviru paketa se
podaci ovog protokola enkapsuliraju kao podaci za protokole nieg sloja,
sloja veze.
Glavna uloga IP protokola je obezbedi jedinstven sistem za globalno
adresiranje raunara i time obezbedi jedinstvenu identifikaciju svakog od
njih. Protokoli niih nivoa (protokoli sloja veze) imaju sopstvene naine
adresiranja a za pronalaenje njihove adrese preko IP adrese zaduen je
Address Resolution Protocol.
Internet Protokol ne garantuje dostavu paketa.Takoe,ovaj protokol ne
garantuje ispravnost podataka (npr. da li je sadraj paketa oteen pri
transportu), dozvoljava dupliranje paketa, prenos paketa u izmenjenom
redosledu. Nedostatak ovih funkcionalnosti omoguava veu jednostavnost
i performanse a one su izmetene u protokole vieg nivoa.
Internet Protocol verzije 4 (IPv4) predstavlja 4. verziju Internet Protokola
(IP) i to je ujedno prva verzija ovog protokola koja je iroko prihvaena za
korienje. Izuzimajui IPv6 ovo je jedini protokol za adresiranje na
mrenom nivou koji se koristi na Internetu.
39
IPv4 koristi 32-bitne (4 puta 8 bita) adrese i time nudi 232 (28 * 28 * 28 *
28) ili 4,294,967,296 jedinstvenih adresa) su rezervisane za privatne
mree. Broj od preko 4 milijarde se u trenutku projektovanja IPv4 (1981.
godina) inio sasvim dovoljnim za sve budue potrebe ali se svakoga dana
sve vie uvia njegovo ogranienje.
IPv4 adrese se mogu predstaviti u razliitim formatima (heksadecimalno,
decimalno, oktalno, binarno - sa i bez take) ali se najee koristi
decimalna reprezentacija sa takom.
IPv4 adrese se ponekad nazivaju i simbolikim adresama jer su stvarne
adrese vorova na mrei u stvari hardverske MAC adrese. Promenom IP
adrese ureaja se ne menja njegova MAC adresa.
IP protokol verzija 6, ili IPv6 je relativno nova verzija IP protokola koja
treba da postane slijedea standardna verzija komunikacijskog protokola
na Internetu.Trenutno najrairenija verzija je IP verzija 4, ili krae IPv4.
Pojedine verzije IP protokola se razlikuju po nainu adresiranja, izgledu
zaglavlja paketa ali i brojnim drugim detaljima. Najvanija karakteristika
IPv6 protokola je da koristi 128-bitnu IP adresu, tj. propisana duina svake
IP adrese u ovoj verziji protokola je 128 bita.
Kompatibilnost IP verzije 6 sa verzijom 4 predstavlja dodatno optereenje
defincije protokola koje je nepotrebno u mreama baziranim iskljuivo na
protokolu verzije 6. Meutim, nepostojanje ovakvog sistema kompatibilnosti
bi znatno usporilo prihvatanje verzije 6 kao opteg standarda jer bi ogroman
broj korisnika Interneta morao da istovremeno izvede prelazak to u praksi
ne bi bilo izvodljivo. Takoe, veina aktivne mrene opreme koja se koristi
u mreama koje rade pod IP protokolom verzije 4 bi postala neupotrebljiva i
zamena opreme bi predstavljala ogroman fmasijski izdatak. Dodatno, LAN
mree koje imaju pristup Internetu bi takoe morale i interno da se
prevedu na verziju 6 IP protokola.
9.TCP
TCP je protokol za kontrolu prijenosa podatka, takoe je dio TCP/IP-a
(Transmission Control Protocol/Internet Protocol) koji je dio svakog
raunarskog sistema. Njegova je uloga malo drugaija. Dok se IP brine za
identifikaciju i vezu sa najveom od svih mrea, TCP se brine o razmjeni
podataka sa mreom, tako da pod njegom kontrolom lee podprotokoli i
usluge koje se nalaze i na raunaru korisnika i na serveru kojem pristupa.
40
Meu njima su FTP (file transfer protocol), news, gopher, telnet i drugi
servisi koji se mogu ostvarivati TCP-om.
10.UDP
User Datagram Protocol je protokol za internet koji radi sa IP protokolom.
UDP/IP alje direktno pakete preko IP mree, veinom se koristi za slanje
pisanih poruka preko mree.
41
5.TOPOLOGIJA RAUNARSKIH MREA
Topologije lokalnih raunarskih mrea (LAN) definiu nain na koji su
uredjaji u mrei organizovani. etiri najee topologije LAN su:
Topologija magistrale je linearna arhitektura lokalne raunarske mree u
kojoj se prenos iz mrenih stanica prostire po duini medijuma i primaju ga
sve druge stanice. Mnogo vorova moe da se prikljui na magistralu i
zapone komunikaciju sa svim drugim vorovima na tom segmentu kabla.
Prekid bilo gde na kablu obino e prouzorkovati da ceo segment bude
neoperativan, sve dok se prekid ne popravi. Od tri najvie korienih imple-
mentacija lokalnih raunarskih mrea, Standard Ethernet/IEEE 802.3 koristi
topologiju magistrale u kojoj su svi uredjaji povezani na centralni kabl, koji
se zove magistrala ili "kima".
Topologija prstena je arhitektura lokalne raunarske mree u kojoj su svi
ureaji povezani jedan sa drugim u obliku zatvorene petlje, tako da je svaki
ureaj direktno povezan sa dva druga ureaja, po jedan sa svake strane. I
mrea Token Ring/IEEE 802.5 i mrea FDDI (Fiber Distributed Data
Interface - interfejs optiki distribuiranih podataka) implementiraju topologiju
prstena.
Topologija zvezde je arhitektura lokalne raunarske mree u kojoj su
krajnje take mree povezane sa zajednikim centralnim voritem, ili
komutatorom, pomou namenskih linkova. 10BaseT Ethernet koristi
topologiju zvezde, obino sa raunarom na jednom kraju segmenta i sa
drugim krajem koji se zavrava voritem. Glavna prednost ovog tipa
mree je pouzdanost - ako jedan segment "taka-na-taku" ima prekid, to
e uticati samo na vorove na tom linku; drugi raunarski korisnici na mrei
nastavljaju da rade, kao da taj segment ne postoji.
Topologija stabla je arhitektura lokalne raunarske mree koja je
identina topologiji magistrale, sem to su u ovom sluaju mogue grane
sa vie vorova.

42

Ove topologije su logike arhitekture i nain na koji su uredjaji fiziki
organizovani moe da bude meavina topologija. Na primer, upotreba
vorita u mrei 10BaseT u stvari transformie standardnu topologiju
magistrale u topologiju "zvezjdasto-oiene magistrale". Mrea koja se
sastoji od magistrale sa velikim propusnim opsegom ("kime") koja
povezuje vie zvjezdastih segmenata sa manjim propusnim opsegom,
predstavlja drugi est primer ove vrste meanih topologija.
Od tri najvie korienih implementacija lokalnih raunarskih mrea, FDDI i
Token Ring/IEEE 802.5 implementiraju topologiju prstena, a Ethernet/IEEE
802.3 implementira topologiju magistrale.
6.OPREMA ZA UMREAVANJE
Slui za omoguavanje prenosa podataka izmeu dva ili vie raunara u
nekoj raunarskoj mrei.
Moemo je podijeliti na :
Pasivnu mrenu opremu
Aktivnu mrenu opremu
a) Pasivna mrena oprema
Pasivna mrena oprema predstavlja najjednostavniju komponentu
raunarskih mrea.Atribut "pasivna" potie od ciljne karakteristike
komponenti ove kategorije da nad mrenim saobraajem ne izvre nikakvu
izmjenu. Pasivne komponente mree ine:
43
utinice
kablovi
paneli za prespajanje i za zavravanje kablova (patchpanel)
kablovi za prespajanje (patch cabel)
rek ormani
kanalice za voenje kabla
Za prenos signala izmeu raunara veina dananjih mrea koristi kablove
koji se ponaaju kao mreni prenosni medijumi.Postoji mnogo razliitih
tipova kablova koji mogu da se primjene u razliitim situacijama.Njihov broj je
izuzetno veliki i obuhvata vie od 2000 razliitih tipova.Veina dananjih
mrea koristi tri osnovne vrste kablova:
koaksijalne kablove
kablove sa upredenim paricama (twistedpair)
optike kablove
Kroz upredene parice i koaksijalni kabl prenose se elektrini signali, dok se
kroz optika vlakna prenose signali u vidu svjetlosnih impulsa. Za ispravan
rad mree potrebno je da se kablovski sistem (kablovi i prikljuni elementi)
formira od komponenti koje zadovoljavaju odreene tehnike standarde.
Kablovi koji se koriste u jednoj mrei zavise od vie parametara:
binarni protok
pouzdanost kabla
maksimalnu duinu izmeu vorova
zatitu od elektrinih smetnji
poduno slabljenje
tolerancije u oteanim uslovima rada
cenu i optu raspoloivost kabla
lako povezivanje i odravanje
b)Aktivna mrena oprema
Ripiter(Repeate)
Ripiteri su jednostavni ureaji sa dva porta, koji rade na fizikom nivou.
Pojednostavljeno reeno, na jednom portu (prikljuku) ripiter prima signal i
prenosi na drugi port. Pritom ripiteri imaju tzv. 3R funkcionalnost:
44
Reamply
Reshape
Retime
tj. obnavljaju amplitudu, oblik i vremenske reference primljenog signala pre
nego to ga proslede. Ripiter nema informacija o signalu koji pojaava, to
znai da se podjednako odnosi i prema ispravnom i prema neispravnom
signalu. Radi na prvom sloju OSI modela.
Dobra strana ripitera je u tome to predstavlja jeftin nain za poveanje
maksimalnih rastojanja u mrei. Meutim, mana mu je to moe da pone
emitovanje dok je emitivanje paketa sa neke stanice u toku, to dovodi do
sudara. Zbog toga je dobro da oba porta ripitera imaju po jednu diodu za
indikaciju emitovanja i diodu za indikacijuproblema.
Hab (Hub)
Hab je mreni ureaj koji takoe funkcionie na prvom OSI sloju (fizikom
sloju). Na habu postoji vie konektora (obino su to RJ-45 konektori). Na
svaki konektor se prikljuuje po jedan kabl, preko kojeg se povezuje po
jedna radna stanica ili server. Omoguava povezivanje vie segmenata
mree u jedan segment. Hab funkcionie slino kao ripiter: ono to primi na
jednom svom portu hab emituje na svim ostalim portovima. Moe se
posmatrati kao vieportni ripiter. U Ethernet mreama sa UTP i optikim
kablovima hab je vor koji povezuje stanice i servere. Svaki ureaj
povezan na Hub deli isti Broadcast domen i Collision domen. Zbog toga,
samo jedan od raunara povezanih na Hub moe u jednom trenutku da vri
transmisiju podataka. Moe se koristiti kao centralna taka u topologiji
zvezde. Habovi uglavnom sadre izmeu 6 i 24 porta i mogu se postavljati i
uklanjati u zavisnosti od potreba i u skladu sa razvojem mree. Najee se
koriste pri konfigurisanju mrea. Habovi esto imaju jo jedan dodatni port
koji se naziva uplink port. On slui za meusobno povezivanje dva haba.
Povezivanje se vri tako to se spaja uplink port jednog haba sa obinim
portom drugog haba.
Slika dolazi
Hab kao ureaj polako nestaje iz raunarskih mrea zbog sve nie cene
svi ureaja koji nude znatno bolje performanse
Mreni most (Bridge)
To je ureaj koji povezuje udaljene mrene segmente. Radi u drugom sloju
OSI modela, tj. u sloju veze podataka.Spolja je slian ripiteru, a funkciono
ima sve njegove osobine uz dodatak nekoliko novih koje su veoma
45
znaajne.Most proverava sadraj zaglavlja primljenog paketa da bi saznao
MAC (fiziku) adresu izvora i odredita. Na osnovu toga, on formira tabelu
MAC adresa za svaki port.Pojedini segmenti mree se nazivaju kolizioni
domeni. Kada dobije broadcast paket (paket za sve raunare u mrei),
mreni most ga samo prosleuje i ne pamti MAC adresu iz njegovog
zaglavlja.
Svi (Switch) skretnica
Svi je za mreni most isto to je i hab za ripiter. Dakle, na sebi ima vei broj
portova. To je ureaj koji prosleuje podatke od jednog mrenog segmenta
do drugog putem odreene linije. Svaki port, kao i kod mosta, ima izvestan
stepen inteligencije,odnosno ne vri samo retransmisiju paketa, ve
upisuje MAC adrese u odgovarajuu tabelu. Za razliku od hub ureaja, svi
podatke ne alje svim segmentima mree ve samo segmentu kome su oni
upueni.
Usmeriva [Router)
Za razliku od mrenih ureaja koje smo do sada videli i koji rade na prvom
i drugom OSI nivou, ruteri rade na treem nivou, odnosno mrenom sloju.
Glavna uloga rutera u mrei je da rutiraju (usmeravaju) pakete kako bi oni
stigli do svog odredita.Informacija koja se koristi za ovu funkciju je
odredina adresa smetena u paketu. Ruter obavlja ovu funkciju tako to
po prispeu paketa izvue odredinu adresu, zatim nae odgovarajui
zapis u tabeli rutiranja gde su smeteni podaci na koji port treba paket da
se prosledi i odredi adresu sledeeg rutera na putu ka kojem se paket
usmjerava. Ovaj proces se naziva address lookup".Kada se dobije ova
informacija vri se proces komutacije (switching) gde se paket komutira sa
ulaza na odgovarajui izlazni port odakle se alje dalje. Najnoviji trendovi su
da ruteri treba da obavljaju i dodatne funkcije kao npr. security" protokoli,
kvalitet servisa i sl. koji nameu dodatne zahtjeve ruterima.
Mreni prolaz (gateway)
Mreni prolaz je hardverski ureaj i/ili softverski paket
koji povezuje dva razliita mrena
okruenja.Omoguava komunikaciju izmeu razliitih
arhitektura i okruenja.Vri prepakivanje i pretvaranje
podataka koji se razmenjuju izmeu potpuno drugaijih
mrea, tako da svaka od njih moe razumeti podatke iz
one druge.Mreni prolaz je obino namenski raunar, koji
mora biti sposoban da podri oba okruenja koja
46
povezuje kao i proces prevoenja podataka iz jednog okruenja u format
drugog. Svakom od povezanih mrenih okruenja mreni prolaz izgleda kao
vor u tom okruenju.
Bezbjednosna barijera (firevvall)
Firewall bezbjednosni hardverski ili softverski
ureaj, najee smeten izmeu lokalne
mree i javne mree (Interneta), ija je
namena da titi podatke u mrei od
neautoriziranih korisnika (blokiranjem i
zabranom pristupa po pravilima koje defmie
usvojena bezbednosna politika). Slui za
spreavanje komunikacije zabranjene
odreenom mrenom polisom. Vrlo esto ne
moraju svi korisnici u LAN-u da imaju jednaka prava pristupa mrei.
Postavljanjem firewall ureaja izmeu dva ili vie mrenih segmenata mogu
se kontrolisati i prava pristupa pojedinih korisnika pojedinim delovimamree.
Firewall moe biti softverski ili hardverski. Osnovna prednost hardverskih
firewall-a je brzina rada i realizacija na specijalizovanom namenskom
operativnom sistemu to ga ini neranjivijim na tom nivou. Osnovna
prednost softverskog firewall-a je proirivost. Proirivost u ovom sluaju
predstavlja mogunost proirenja skupa parametra paketa koji se mogu
uzeti u obzir pre donoenja odluke ta e se sa paketom uraditi. Osnova
rada firewall-& je u ispitivanju IP paketa koji putuju izmeu klijenta i
servera, ime se ostvaruje kontrola toka informacija za svaki servis po IP
adresi i portu u oba smera.
47
7.NAINI UMREAVANJA
Podelu raunarskim mrea je mogue vriti po vie kriterijuma. U skladu sa
medijumom koji se koristi za prenos podataka raunarske mree mogu biti:
1. kablirane mree
2. beine mree
a)Kablirane mree
Osnovna karakteristika kabliranih mrea jeste postojanje fizikog kanala
(u obliku kabla) za prenos podataka.Glavna prednost kabliranih mrea
jeste izolovanost medija za prenos podataka to znai da je on otporniji na
spoljne uticaje i greke koje se usled njih javljaju.Mana kabliranih mrea
jeste potreba da se izmeu lanova mree koji se povezuju obezbedi
putanja i na toj putanji postavi kabl to zahteva i vremenske i finansijske
resurse.Tendencija kod kabliranih raunarskih mrea jeste iskorienje
ve postojeih kabliranih infrastruktura (telefonija, kablovska televizija,
mrea za distribuciju elektrine energije i sl.) zarad smanjenja pomenutih
trokova. Postoje i situacije u kojima nije mogue povezivanje kablovima
(brodovi i podmornice, avioni, vozila, sateliti...) te se u tim situacijamakoristi
beini prenos podataka.
Kablirane mree najee koriste elektrine impulse kao nosei signal
podataka.Mana ovakvih impulsa je slabljenje u skladu sa rastojanjem i
podlonost uticaju elektromanetnog zraenja.Ovi nedostaci zahtevaju
dodatak ureaja za pojaavanje signala i zatitne slojeve kablova. Drugi tip
kabliranih mrea koji je znatno otporniji na pomenute nedostatke jesu
optike mree.Ove mree koriste optike kablove kod kojih je glavni nosilac
podataka svetlosni signal. Optikim mreama je mogue ostvariti znatno
vea rastojanja i brzine prenosa podataka. Mana optikih mreaje manja
fleksibilnost kablovai visoka cena.
Javna telefonska mrea
Telefonija se esto naziva i javna telefonska komutirana mrea {Public
Switched Telephone Network, PSTN). Ova mrea je projektovana davno
sa osnovnim ciljem da se uspeno prenese govorni signal. Karakteristika
komutacione mree je da se u fazi uspostave veze bira jedan od moguih
puteva prenosa, a za vreme odravanja veze informacija se prenosi
uspostavljenim fizikim putem. Sto se tie prenosa podataka,sistem
telefonije nudi vie naina prenosa informacija od izvorita ka odreditu. To
su komutirane veze,zakupljene linije i razne tehnologije sa paketskom
komutacijom.
48
Iznajmljene linije
Iznajmljene linije su telekomunikacione (analogne ili digitalne) veze koje
meusobno spajaju dve udaljene lokacije.Nasuprot tradicionalnim
telefonskim vezama, nepotreban je telefonski broj uesnika, zato to je
svaka strana u komunikaciji u stalnoj vezi sa drugom stranom.Koriste se za
telefoniju, prenos podataka i Internet servise. Preko iznajmljenih linija
ostavruju se brzine od 56 k, 64k, 128k, 256k, 512k ili 2Mb/s. Plaaju se
paualno - na odreeni vremenski period, bez obzira na stepen korienja.
Dakle, to su veze tipa taka-taka gde se ne moe se menjati destinacija
kao kod dial-up veze.
Etharnet Umreavanje
Ethernet umreavanje je veoma jeftino, ali za vee mree zahtijeva
dodatne ureaje i kablove. Za umreavanje dva raunara u ethernetu je
potreban samo jedan, ali prilagoeni Cat-5 kabel (crossover) koji e
direktno spojiti dva raunara koji sadre mrene kartice.
Umreavanje putem elektrine instalacije
Umreavanje preko elektrinih ica je veoma jednostavno i jeftino, ne trai
nove kablove, ali i ne nudi previsoke brzine prijenosa. PowerPacket je ime
tehnologije koju je razvio Intellon a koju je odabrao HomePlug Alliance kao
standard, dok je prethodnik bila Passport tehnologija. PowerPacket ureaji
koji su ukljueni u elektrine utinice se na raunar spajaju preko USB-a ili
preko mrene kartice (ethernet). Kada se adapter prikljui na raunar
jedino to treba je konfigurasati softver koji doe uz ureaje. Za
prikljuivanje novog raunara na jednu ovakvu mreu je potrebno samo
ukljuiti adapter u elektrinu utinicu, a isti povezati sa raunarom, da bi
potom softver instaliran na raunar prepoznao ostale raunara ili printere.
PowerPacket tehnoglogija koristi peer-to-peer ravnopravnu mreu. Adapteri
ne troe elektrinu struju. Mana ovakvih mrea je to imaju prilino malu
brzinu (oko 14 Mbps)
b)Beine mree
Osnovna karakteristika beinih mrea jeste rad bez korienja
komunikacionih kanala u vidu kablova. Beine mree za prenos podataka
koriste radio talase ili svetlosne signale s tim da su radio talasi daleko ee
49
u upotrebi jer za njihovo korienje nije potrebna optika vidljivost. Jedan od
glavnih kriterijuma za kategorizaciju beinih mrea jeste razdaljina na
kojoj je razmena podataka putem njih mogua. U skladu sa tim, beine
mreese mogu podeliti na:
Beine mree kratkog dometa:
Bluetooth
Beine mree srednjeg dometa:
IEEE 802.1
Beine mree velikog dometa:
Satelitske mree
Mobilnatelefonija
Paging mree
Kod raunarskih mrea je najee koriena IEEE 802.1 tehnologija (koja
je i inae namjenski razvijana za raunarske mree) ali se za vea
rastojanja koriste i mree mobilne telefonije kao i satelitske mree.
50
Prilog br I
Informacioni sistem Optine Tesli
Informacioni sistem optine Tesli ema
Raunarska mrea optine Tesli sastoji se od 70 Raunara i 3 servera .
Namjena ovog informacionog sistema je ta da omogui brzu i efikasnu
razmjenu podataka izmeu zaposlenih kao i koritenje 4 mrene softverske
aplikacije .
Tehnika pregled :
51
1. Optespdc primarni dns controler -je glavni server koji koristi operativni
sistem Windows 2003 server i MS SQL server 2000 .Na njemu se
nalaze tri mrene aplikacije infodesk,datanova i docunova koje
koriste zaposleni pri svome radu .
2. Optesbdc sekundarni dns controler je sekundarni server koji koristi
operativni sistem Windows 2003 server i MS SQL server 2000 na
kom se nalazi mreni Knjigovodstveni softver finova koji koristi
odjeljenje za finasije u svom radu .
3. Internet Server -radi pod linux operativnim sistemom i predstavlja
gateway za pristupu internetu zaposlenih .Server filtrira sve zahtjeve
korisnika koji dolaze i odlaze i vri autentifikaciju korisnika .
Svi raunari u optini koji se koriste mrei imaju sledee softvere:
Windows XP SP 2
Antivirusni program NOD 32
MS Office 2003
FiNova - aplikacija za finansije
DocuNova - aplikacija o kretanju predmeta
Datanova - aplikacija matinih knjiga
InfoDesk - aplikacija vezana za informacije na Info-pultu Optine
Treba napomenuti da jedan dio optinskih slubenika se nalazi u zgradi
koja je udaljena nekih 800 m od matine zgrade I da je taj deo mree
spojen beinim linkom na 5 Ghz .Svi podaci koji se prenose na ova nain
su kriptovani radi sigurnosti .Kompletan informacioni sistem je
centralizovan odnosno svi korisnici se nalaze unutra domene i imaju
odreena prava u koritenju mrenih resursa kao i kod mrenih aplikacija
koje se koriste u radu .
52
Prilog br II Tesli wireles mrea
Za beino umreavanje koriste se slobodni opsezi 2.4 i 5 GHz. Treba
napomenuti kada je frekventni opseg definisan kao slobodan, to znai da
za njegovu upotrebu nisu potrebne posebne dozvole ili licence. Oni su
namjenjeni za slobodno korienje za kune ureaje, daljinsko upravljanje,
mjerne instrumente, lokalno umreavanje, mirotalasne penice, i sline
primjene. Iz praktinih razloga besmisleno je da se za ovakve ureaje
izdaju dozvole te su za njih odvojeni neki opsezi na kojima se ne vri
nikakav drugi radio-saobraaj. Meutim, zbog smanjenja moguih
meusobnih smetnji, propisi ograniavaju maksimalnu emitovanu snagu i
nain primene (zatvoren prostor, bez spoljanjih antena i slino...)
53
Tesli Wireless mrea je gradska raunarska mrea formirana sa idejom da
se omogui povezivanje ka internetu potencijalnih korisnika. Prvobitna
mrea se sastojala iz dva acces pointa koji su bili uvezani u wds mod.
Danas mrea predstavlja sinhronizovan sistem niza individualnih korisnika
i nekoliko podmrea kao to je prikazano na gornjoj emi.
S tehnike strane itava mrea je bazirana na mikrotik operativnom
sistemu koji je trenutno najbolja softverska edicija za wireless mree dok
centralni server koji kontrolie korisnike i njihov saobraaj je baziran na
Clarkconnect linux ediciji . Pristup korisnika wirless mrei se bazira na dva
parametra :
Mac adresi korisnika
Ip broju koji mu je dodjeljen
Princip funkcionisanja je taj da svaki korisnik dobija statiku lokalnu adresu
koja je vezana za mac adresu njegove kartice ili adaptera . Kada korisnik
uputi zahtjev ka internetu server provjerava da li se njegova mac adresa
slae sa njegovim IP brojem. Ukoliko se ova dva parametra sloe korisniku
se odobrava pristup.
primer takvog pravila :
#korisnik pcmcia karta
iptables -i eth1 -I INPUT -s 192.168.5.11 -m mac --mac-source 00:e0:63:83:33:ef -j ACCEPT
iptables -i eth1 -I FORWARD -s 192.168.5.11 -m mac --mac-source 00:e0:63:83:33:ef -j ACCEPT
Pored osnovne funkcije da vri autentifikaciju korisnika server je takodje i
firewall odnosno zatitni zid koji provjerava saobraaj i blokira potencijalne
napadae odnosno njihove IP adrese.
54
Zakljuak
U svijetu u kome vlada haos ,u kome se vode ratovi za nejasne ciljeve
informacione tehnologije su za kratko razdoblje od nekih 50 godina
doivele nezapamen rast i napredak te su sigurno jedina grana nauke
koja se moe pohvaliti tako brzim razvojem koji ne gubi na svome usponu
ak to vie ubrzava kako vrijeme odmie. Nesumljivo je da su mreni
sistemi kao sastavni dio informacionih tehnologija u potpunosti promijenile
nain pristupu i obradi informacija. I ne samo to mrene tehnologije su
uspjele da pomjere prostor i vrijeme bre i jae od bilo koje druge inovacije
ili otkria. Osim direknog uticaja na svjetsku ekonomiju ne smije se
zanemariti ni njen socijalni uticaj na ljudsko drutvo koji je globalizovan
pojavom interneta koji je ako nita bar virtuleno izbrisao granice i tako
omoguio obinim ljudima odlazak u svet nepresunog izvora informacija .
55
Literatura
Naziv Ime autora

Raunarske Mree Andrew S. Tanenbaum
Uvod u Raunarske mree
Mladen Veinovi
Aleksandar Jevremovi
Raunarske mree Stephen J. Bigelow

Wikipedija Internet izvor
Cet.co.yu Internet izvor
Informacioni sistem optine
Tesli
Tehnika dokumentacija SO
Tesli
Wireless Sistem Tesli Spider Veb dokumentacija























56

6$'5$-


Uvod 2
Osnove i pojmovi vezani za raunarske mree 3
Podjela raunarskih mrea po veliini i
tehnologiji prenosa podataka
11
Vrste raunarskih mrea 16
Topologija raunarskih mrea 40
Oprema za umreavanje 42
Naini Umreavanja 46
Prilog br.1 50
Prilog br.2 51
Zakljuak 54
Literatura 55
Sadraj 56