Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), [2009], say: 23, ss. 657-667.

SONSUZ YOLCULUK: BNLARABNN KTB ELSFR AN NETCLLESFR ADLI ESER1

Michel Chodkiewicz eviren: Vahit GKTA2

ok ksa bir semantik analiz bile slamn din kelime daarcnda devaml olarak insana durumunun bir yolcu ve bu durumun ayinsel bir ifadesi olarak hac olduunu hatrlattn gstermesi iin yeterlidir. Gnlk be vakit namazn her birinde birok kereler toplam olarak gnde onyedi defa zorunlu olarak okunmas gereken ve Kurann ilk suresi olan Fatihada Mslman Allahtan onu srat- mstakim zere sabit klmasn ister. Bu, aslnda yaplan tek istektir. Srat kelimesi Kuranda 40 defadan fazla gemektedir, eanlamls olan sebil ise 176 defa gemektedir. lahi kanunu tam olarak ifade eden kelimenin eriat- ilk anlam su kaynana gtren yoldur; Arap ehirlerinde cadde anlamna gelen kelime de ayn kkten gelir. Normalde kardelik ya da mistik dzen olarak tercme edilen tarikat kelimesi de ayn semantik alana aittir; tarikat yoldur, zellikle mkemmellie giden yoldur, akln Allaha yolculuudur. (an itinerarium in Deum). Yola kan salik bunu mrid denilen rehber gzetiminde yapar. ok ncelerden beri Mslmanlar, kelimenin tam anlamyla yolcudurlar. Bilgiyi aramann yannda (Peygamber ilim inde dahi olsa alnz demitir.) dindarlk, askeri seferler ve i, onlar dnyann en uzak kelerine gtrmtr. bnl-Arab bile kendisinden nceki ve sonraki saysz ruhani stadda olduu gibi krk yla yakn slam dnyasnda yorulmadan yolcu1 Bu makale Journal of the Muhyiddin Ibn Arabi Societynin (1996) The Journey of the Heart balkl zel says olan XIX. saysnda The Endless Voyage bal altnda yaymlanmtr. Dr., Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Tasavvuf Anabilim Dal

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

658 | Michel Chodkiewicz, eviren: Dr. Vahit GKTA

luk etmitir; nce yerlisi olduu Endls, daha sonra Maripe, sonra Orta Douya ve son olarak yerleip 1240ta ld ama. Siyaha/seyahat gezgin zhitlerin hayat bazen inisiye eitiminin yni seyr u slkn bir safhas olabilir. Baz kiiler iin siyaha, nihayet evliyaln dim eklini temsil eder. Fakat genellikle bu tavsiye edilen bir durum deildir ve sunduu tehlikelere kar uyarlar sufi literatrde ok sk ilenmitir. bnl-Arabnin adalarndan biri olan Abdul-Halk Gujdvn (. 1220)nin Nakibendi tarikatna brakt kurallar/usl- aere arasnda altncs, safer der vatandr. phesiz bu usl sembolik bir anlam tamaktadr, fakat zhir olarak da anlalmaldr. Ayn dnemde yaayan Necmeddn-i Kbr (. 1200), seyyhn dikkate almas gereken kurallar ele alan bit risale yazmtr. Fakat eer ruhi tehlikelerine vurgu yapt dsal sefer olan zahir seferden bahsediyorsa, ilk nce, akladklarnn n hali olan kalbi seferin durumlarn, yani kalbin seferini, anlatr.3 bnl-Arab, Necmeddin-i Kbra gibi hem iteki hem dtaki seferin her ikisini de dikkate almaktadr. Bununla birlikte okuyucu zellikle Ftuht- Mekkiyenin birok blmnde onun kalbi sefer ile daha ok ilgilendii izlenimine kaplr.4 bnl-Arabnin sefer hakknda yazd birok yaznn esasl analizini yapmak ciddi bir zaman gerektirir. Bu nedenle gzlemlerimi zel olarak bu temaya adanm bir risle olan Kitb el-sfr an neticill-esfr ile snrlandracam. u ana kadar bu almann tatmin etmekten ok uzak olan sadece bir basm Haydarabadda 1948 ylnda yapld. Neyse ki meslektam ve arkadam Denis Gril almann Franszca tercmesi ve eletirel bir basmn daha yeni tamamlad ve biz u anda zerinde alacak gvenilir bir metne sahibiz.5 Her ne kadar Kitb el-isfrn sunduu zenginliin btnyle uramak gibi bir iddiam yoksa da, almann temel fikirlerine dair bir tahlil abas iinde olacam. Eer insan gerekten Fransz Ruhnlik Okulunun 17. yzyldaki yazlarnda adlandrlan la vie voyagre, gezici hayata balysa, bu her eyden nce kendisi bir devr-i daim (perpetuum mobile) olan evrene ait olmasndandr. bnl-Arab, varolu hareketle balar der. Bu yzden onun iinde hareketsizlik olamaz, eer hareketsiz kalyorsa, yoklua dn balam demektir. yle devam eder ne mlk aleminde ne de melekt leminde
3 4 5 Necmeddin-i Kbr, Kitab adb es- sulk, ed. M. Mol, Annales Islamologiques, 1963, c. IV, ss. 61-78. Fthattaki sefer konusu iin zellikle 174, 175, 190, 191 blmlerine bakn. Ibn Arabi, Le Dvoilement des Effets du Voyage. Arapa metin basks, tercme edip sunan; D. Gril, Combas, 1994. Kitb el-isfra sonraki dipnotlar, bu tenkitli nerin paragraf numaralarndandr.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Sonsuz Yolculuk: bnl-Arabnin Kitb el-sfr an neticill-esfr Adl Eseri | 659

sefer asla sona ermez.(s.3). Gk cisimlerinin hareketi, semav dnyann dn, insann babasnn sulbnde olduu zamanlardan, lmnden sonraki kaderinin aamalar tarafndan takip edilen hayatn drt mevsimince srklenmesi, dier eyayla birlikte kozmik vcutlarn daimi hareketlerinin rneklerindendir. Hepsi bu kadar da deil. Tanrnn kendisi pseudoDionysiusun Latin evirilerinin divina calligo olarak adlandrd bulutta (al-am) seyahat etmektedir. Dim tecellileri ve isimleriyle srekli bir olu ierisindedir. Kuran ve Hadiste grld gibi; ar istiv eder, yeryzne en yakn cennete iner, yaratcln evrenin btn ynlerine yayar. Kendi kelimesi yksekten alaa doru ynelir, en alttaki cennetten insann kalbine yldzlar yaar.(s.18) Vahyin her cmlesi, sonuncudan ilkine, birbirinin pei sra Ademolunun Allaha ykselmesinde ikamet edecei menzillerden biri olacaktr.6 Sonu olarak, irad ya da gayr- ird, bilerek ya da bilmeyerek her yaratlan, kendine gre bir yolculuk halindedir. Fakat Arapa baln tercme edilemez kelime oyunlarnn ileri srd gibi, eer ayn zamanda bir ifa ya da bir aklama deilse bu yol tam olarak sefer olarak adlandrlamaz: Arapada sefera (sefer) fiili, yzn kapatmayan kadnn eylemini belirtmek iin kullanlr. (s.17) imdilik bu rtnn karlmasn, onsuz seferin ruhsal bilginin meyvelerini tayamayacan nihai sonu olarak greceiz. Bununla birlikte her eyden nce bilinmesi gereken eit sefer olduudur. Birincisi kara ya da deniz yoluyla Allaha gtren yolculuktur (Yunus, 10/22). Karayolu ki kkenini vahye olan inantan alr bu iki yoldan daha gvenilir olandr, speklatif (kuramsal) olan denizyolu belirsiz ve hatta tehlikelidir. kincisi sefer fillah/Allahta seferdir, orada yolcu sonsuz bir hayrete dalar.7 O artk vastada deil kendi zndedir, fakat sefer sonsuza kadar devam eder nk; Allah her zaman yaratmadadr. Hayret kelimesi genellikle aknlk olarak tercme edilir. Ancak bnl-Arabnin almasnda, Nyssal Aziz Gregorun arklarn arklar zerine altnc vaaznda anlatt; ruhun balangtan balangca asla son bulmayan balanglar yoluyla sonsuz geliimi olarak tanmlad epaktatise daha yakndr. Allahn hediyeleri asla bitmez der bnl-Arab, ve onlarn hepsine son verecek bir

bnl-Arabnin Kuran ayetler arasnda kurduu balant, Kuranda getii yerden ve insann Allaha ykseli yolunu yayan manazilden tersine bir dzende anlalr. Bk. M. Chodkiewicz, Un Ocan sans Rivage, Paris, 1992 (An Ocean without Shore, Albany, 1993), Ch. 3. bnl-Arabnin almalarnda hayret fikriyle alakal olarak bk., Ftht., c. I, ss. 270, 420; c. II, ss. 137, 607, 661; c. III, s. 490; c. IV, ss. 43, 196-7, 245, 280.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

660 | Michel Chodkiewicz, eviren: Dr. Vahit GKTA

son hediye yoktur. nc tr sefer; sefer minellah/Allahtan zuhur eder. Yaratlanlara bu geri dn bir red olarak dnlebilir; br taraftan hibir ayrl iermeyen peygamberlerde ve evliyalarda olduu gibi ilahi bir seimin belirtileri olarak da anlalabilir. Aslnda bnl-Arab iin kmil manadaki velayet, etimolojik manasndanda anlalaca gibi kurbiyyettir fakat bu yaknlk daha fazladr. nsana yakn olan veli Allaha yakn olmaktan asla geri kalmaz ve bunun iin de o, dnyay ve cenneti birletirir.8 Kuranda pek ok yerde peygamberlerin seyahatleri hatrlatlr. (slamiyette kullanlan bu kelime tabii ki ncil geleneindeki patrik sz iin kullanlr). eyhl-Ekber bu peygamberi hikyeleri balang noktas alarak, seferin kural ve yntemlerini aklama abasna girer. Bu noktada bir yorum yaplmaldr. bnl-Arab muhalifleri iin ki bugn de dzenli olarak kitaplarnn yaymn durdurmaya alan ok fazla muhalifi vardr klk deitirmi bir filozoftan baka bir ey deildir ve retileri de kutsal kitaptan arptlm alntlarla kamufle edilen neo-Platonik gevezeliklerden baka bir ey deildir. Hindistanl bir yazarn yirmi otuz yl nce bu tip tartmal yorumlarn ok gzel bir rneini temsil eden anlamsz bir almas zdrapl bir davetle Mslmanlar, kendilerinde yeniden hakimiyet kurmaya arr. Plotinustan ve onun topluluundan uzak durun ve MUHAMMEDE GER DNN, bu son kelime byk harfle yazlmtr.9 bnl-Arabnin tm yazlarnda olduu gibi Kitb al-isfrda da aksinin doru olduunu grmek zor deildir onun dnceleri ve retileri tamamen Kurann znden karlmtr ve aslnda onun btn almas ve en cesur yorumlar her zaman, vahye harfi harfine titizlikle uymaya dikkat eden, etkili bir tefsir olarak okunabilir. Ancak bu zel durumdaki tefsir kelimesiyle (exegesis) tefsirin kelime anlam olan yorum u kastetmiyorum.10 bnl-Arab bu konuda gayet ak bir ekilde unu der: Seferden bahsettiimde, yalnzca kendi zmle ilgili olarak konuuyorum, burada peygamberlerin bana gelen herhangi bir olaydan bahsetmiyorum (s.45) Biraz son8 9 Bk. Chodkiewicz, Le Sceau des Saints, Paris, 1986 (Seal of the Saints, Cambridge, 1993) Burhan Ahmad Faruqi, The Mujaddids Conception of Tawhid, Lahore, 1940, s, 127. Baln belirttii gibi, hem bu alma hem de dier pek ok Hindistan yayn, Ahmet Serrhindyi bnl-Arabnin doktriniyle badamayan ortodoks sufizmin szcs olarak grr. Friedmann, bu saldrgan basit grlere, eyh Ahmad Sirhindi (Montreal/London, 1971) almasnda son vermitir. bnl-Arab bazen tafsr stricto sensuya bal kalr cz al-baynnda olduu gibi bsk. M. al-Ghurab, am, 1989. Fakat rnein Fthtn 54. blmnde altn izdii gibi Ftht, Bulaq, 1329, c. I, s. 279, dikkati en ok ishrt (ima)a evrilir, mesela onun kendi iinde (ufuklarda deil) nakletmesi iin Kurann aa kmasna izin verdii gibi. Ayrca bk. bnl-Arabnin yapt eyin tefsir olmadnn vurgusu iin ayr. bk., Kitb al-isfr, s.40.

10

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Sonsuz Yolculuk: bnl-Arabnin Kitb el-sfr an neticill-esfr Adl Eseri | 661

ra bu noktaya tekrar dneceim. Bu pasajda bnl-Arabnin kastettii, Kuran bahane ederek, btn tefsirleri serbest brakmaya kap amak olarak anlalmamaldr. Tam tersine her durumda sz konusu ayetlerin kelimelerini analiz etmekte, gramatik zelliklerine bal olmakta (ve rnein destinental inflections demek olan teknik terimlerin kelime anlamlarnda bile) peygamberler tarafndan yaplan seferlerin anlamlarn aklamakta baarl olmutur. Giri blmnde bnl-Arab her ne kadar Yunus, Tlut, ve sa(s)nn seferlerinden bahsetse de kitabn kendisinde onlara tekrar dnmez. Bahsettii Kuran olaylar Hz. Muhammed(s) ve sonra srasyla Adem, dris, Nuh, brahim, Lut, Yusuf ve Musa(s) ile ilgili olanlardr. eyhl-Ekberin slam Peygamberinin miracna deindii blme derinlemesine bakmadan nce, bahsedilen isimler hakkndaki pasajlarla ilgili birka gzlem yapmak istiyorum. Adem (a.s)in seferi (s.26-31) bir dtr, dolaysyla uzaklama (fi m yazhar) olarak grlr. Bu sadece grnte byledir, bu d aaya doru bir dten ok uzaktr ve bnl-Arabnin dier pek ok metninde de bahsedildii gibi bir ykselmeyle sona erer (hubt tashrf).11 Kurana gre (l-i mran, 3/191; 38:27), Allah dnyay bou bouna yaratmamtr (btilan). Yasaya gre dnyayla ilgili bilgi Allahn bilgisinin nemli bir cihetidir. Bu bnl-Arab retisinin de temel zelliidir.12 Yani patrik gelenekte grldnden nemli derecede farkl olmasna ramen, Adem(s)in hatas felix culpa (erdiren gnah)dr. Bu, Allahn insann dnyada bir halifesi, vekili olmas grevini stlenmesi ynndeki ilahi vaadinin (Bakara, 2/30) gereklemesi iin zorunludur. Bu pasaj (s.27) hakknda bahsedilmesi gereken nemli noktalardan biri; her ne kadar slamda ilk gnah (original sin) kavramna dair ak bir ekilde tanmlanan bir doktrin olmad iin, bu kavramn olmad kabul edilse de, ilk gnah olarak adlandrlabilecek olan fikir orada aa kar. bnl-Arab iin Adem(s)in itaatsizlii gayet gerektir fakat aslnda bu itaatsizlik, o zaman sulbnde tad kendinden gelecek nesillerin itaatsizliiydi. Yani biz hepimiz bu gnahn bir itirakisiyiz: ilk gnah bizim haksz olarak miras aldmz bir felaket deil. Benim de bugn dahil olduum gnah (sub specie aeternitatis) insanlk tarihi baladnda zaten oktan ilenmiti. Allah kendisini ald iin ortadan kaybolan (Gen. 5:24) dristen (s.32-6)
11 12 bnl-Arab, Ftht, c. II, s. 141; c. III, ss. 50, 143. Bk. Fussul-hikem, ed. A.Afifi, Beirut, 1946, s.181, Ftht, c. Ill, s. 349.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

662 | Michel Chodkiewicz, eviren: Dr. Vahit GKTA

(ncile gre Enoch), Kuranda sadece iki defa ksaca bahsedilir. Adem(s)in tersine onun seferi yukarya dorudur: Onu yksek bir yere ykselttik der Kitb al-isfrn (K. 19:57) balang noktas olan beyit. Fsusunun 4. blmn drise ayran bnl-Arab ayrca Fthtn 14 ve 15. blmlerinde de ismini zikretmemekle beraber ondan sembolik olarak yaralar tedavi eden kii olarak deiik uzunluklarda bahseder. Tedavi edici role ilikin bu gnderme rnein Thalabis Qiss al-anbiy ya da Rasil Ikhwn al-safda bulunan ve drisi Hermesle zdeletiren uzun bir gelenekle balantldr (daha ok ilk Hermes olan Hirmis el-evvelle) ve tm kozmolojik bilgiyi ona atfeder.13 O, semavi kreye tanarak onlarn devirlerinin, aadakinin ve yukardakinin ne olduu arasndaki balantlarn ve varoluun muazzam zinciri yoluyla ilahi emirlerin nasl adm adm indiinin gizemi tarafndan retilmitir. O, gnein yine Kozmosun kalbi olduu orta cennette yaamaktadr ve tarihin uyumlu akn yneten zamann bilgisine ve ritimlerine sahiptir. Nuh(s) (s.37-40) tufandan sonra yaayan insanl vcuda getirmitir ve bu yzden Adem(s)in neslinin geleceini korumutur. O, bizim iin, bnlArabnin Fthtnda syledii gibi ikinci babadr.14 Gemisindeki seferi, daha nceki dik dzlemdeki seferlerinin aksine bu defa yataydr- bir kurtulu seferidir. Nuh(s) iin uygun olan Kurani iaret, onu peygamber olarak ihdas eden mucizedir; bu, byk tufan sarsntsnn muazzam sularnn olduu simyasal ocak olan al-tannrdur (Hd, 11/40; Mminn, 23/27). Altannr atele birlikte olan suyla ilikilidir. Bu iki kart elementte Nuh(s) kafirlerin grmeye muktedir olamad eyin nasl grleceini biliyordu: srekli bakalama halinde olan, evrenin biricik znn tesadfi ekilleri. Bylece o, bnl-Arabnin baka bir yerde mutluluun simyas olarak bahsettii transmutasyonun (hal deitirme) kanunlarn ve Byk in gizemlerini kefediyordu. Rabbime doru gidiyorum, O bana yol gsterir. (Sfft, 37/99) Kuran ayeti (s.41-3): Bir anlamda brahimin ncilde geen lkenden ayrl ve sana gstereceim topraklara git (Gen. 12:1) emrine cevabdr. brahimin ilahi rehberlie duyduu sakin gven, onun olunu kurban etmeye maruz brakmasyla bitmesi yznden temelsiz gibi grnmtr.15 Yine de bu imti13 slam gelenek piramitlerin yapmn dris/Hermese atfeder. Byk selin yaknl nceden haber verilmi olarak, O, orada sanatlar ve bilimleri olduu kadar her ikisinin aralarn temsil eder. Bk., bn Battutann Seyahatleri, ev.: H. A. R. Gibb, Cambridge, 1958, c.I, ss. 50-2. bnl-Arab, Ftht, c. II, s. 10. Bu oul burada bnl-Arab tarafndan smail olarak tanmlanr. 37:102 Ayetinin mevcut slami bn Abbas ve bn Mesd sz konusu oulun shak olduuna inanrlar. Yine de
Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

14 15

Sonsuz Yolculuk: bnl-Arabnin Kitb el-sfr an neticill-esfr Adl Eseri | 663

han hakl karlmtr: kii Allahtan, baka hi bir eyi deil sadece Allahn kendisini istemelidir. Ancak brahim(s) Allahtan olunu kendisine gndermesini istemitir (Sfft, 37/100); sonu olarak ar darbe indirilmesi isteinin ta kendisindedir. Bununla birlikte imtihan kurban etmenin kendisini kapsamamaktadr, fakat emirde bunu gerekletirmesi iin kurban edilecek olan, kola deitirilmitir. Fakat bu deitirme sadece grntedir: btn ebediyetten sadece ko kurban edilmeye mahkum edilmitir ve brahimin vizyonunda olunun eklinde ortaya kan, kotur.16 Bu balamda brahimin seferi baarsz bir seferdir: grd eyi nasl yorumlayacan bilmiyordu; bir baka deyile semboller dnyasndaki fark edilen sembolden, bu semboln temsil ettii gereklie gtren yolu nasl anlamas gerektiini bilmiyordu. Burada yorumlamak olarak tercme ettiim Arapa fiil gayet aklaycdr, nk nehri gemek ya da kpry gemek eylemini anlatmak iin kullanlr; bunu ksaca tekrar greceiz. Etimolojik olarak Lut(s)un ad (s.44-5) akla ballk fikrini getirir, bu nedenle Fthtn 14. blmnde dris(s) gibi, Hz. Muhammed(s)den nceki peygamberler sembolik terimlerle ifade edilmektedir. Lut (a.s), al-mulsik lakabyla anlr, bal olan: btnyle Allaha balanmtr ve puta tapanlarla karlat zaman yalnzca Allaha iltica eder. Gzlerini ileriye dikerek Sodomdan kaar, ve hafzasnda yer eden, bugn hala bir caminin (bnlArab tarafndan ziyaret edilen) olduu ve el-yakin, eminlik, adn tayan yere doru yrr. Lut(s)n kars bakmak iin etrafnda dner. bnl-Arab iin o, heyecanl ruhun semboldr, ok yksek seviyedeki tefekkrde bile reflekssel hareket yoluyla ruhsal zevke uzanp yakalamaya ve skca tutmaya alr. Musa(s)la ilgili olan ve almay bitiren uzun blm (s.50-70) Kurandan alt olay ierir. Birincisi, krk gecelik bir bekleyi sonunda, Musa(s)nn Sina danda Allah ile karlamasyla ilgilidir (Araf, 7/143)17 Bu say makrokozmos ve mikrokozmosun drtl yapsyla zellikle de drt svs (safra, d, balgam ve kan) olan insan vcuduyla ilgilidir; bu drt sv drt basit prensibin birleiminin rnleridir. Bunlar souk, scak, kuruluk ve

16 17

Fssul-hikemde; smail zerine olan 7. blm deil, bnl-Arabnin brahimin kurban etmesinden bahis at 6. blm Isaace adanmtr, . bnl-Arab, Fssul-hikem, c. I, ss. 85-6. Bu nemli olay ngiltere Durhamda Mart 1993te Ibn Arabi Societynin 10. yllk sempozyumunda yaptm sunumda yer almtr. (bnl-Arabye gore Allahn grn/The vision of God according to Ibn Arabi, Prayer and Contemplationda basld, ed. S. Hirtenstein, Oxford, 1993, ss. 53-67).

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

664 | Michel Chodkiewicz, eviren: Dr. Vahit GKTA

nemliliktir.18 Fakat bnl-Arabnin Musa(s)n hareketini, titizlikle uyduu uygun davran (adab) ve Allaha borlu olduu hizmetiyle tanmlad bu sefer, her eyden nce ruhsal inzivann (halvet), zellikle arbainiyya olarak adlandrlan ve hakknda Peygamberin: krk sabah boyunca kendisini sadece Allaha verende, akln kayna kalbinden diline srar dedii prototipidir.19 Fakat bnl-Arabnin de Musa(s) gibi tembih ettii gibi, ayrlmadan nce halkna bakmas iin kardei Harunu grevlendirmitir, bir sefere girien kii halk iin yerine bir vekil brakmaldr. Zira, Sina dandaki Musa(s) gibi, Allahn tecellisinin gc ile yere yklacakt. Dan eteinde kalan kendi halk kendi insan doas-, ilahi yasann korumas altnda kalmaldr. Bunu takip eden iki olay bir ncekiyle dorudan balantldr ve birlikte ortak bir konuya baldrlar. Musa Sina dana vardnda Allah sorar: Halkn brakmak iin neden acele ettin?. Musa(s): Seni memnun edebilmek iin sana doru acele ettim Rabbim diye cevap verir (Kasas, 20/83-84). Musann acelesi sadece Rabbini memnun etme dncesinden kaynaklanyordu. Hi bir ekilde itaatiyle elimiyordu. Musa Rabbinin huzuruna belirlenmi ve kesin bir zaman sonra kt: krk gecelik bir bekleyi ve ondan beklenen bir hazrlk srecinden sonra. Acelesi, Rabbinin arsna olan teslimiyetine dair cokusunun bir ifadesiydi. Fakat btn aceleler mutlaka iyi deildir. Dadan inip yaratlmlara dnd zaman, Musa Beni srailin puta tapndn kefetti ve onlarn acelecilii yznden onlar azarlad. Onlara yle sordu: Rabbinizin emrinde acele mi etmek istediniz? (Arf, 7/150). Kurandaki bir baka ayet acelenin neden bir durumda vlmeye deer bir baka durumda ise tam tersi olduunu anlamada yardmcdr. Allah Tel nsan aceleci yaratlmtr der ve hemen ardndan yle ekler Size iaretlerimi gstereceim. Bana acele etmeyin. Allahla konuan Musa(s)/kelmullah, geri dnmede ge kalmtr. Topluluu sabrszland, tpk her birimizde, Allahn sessiz olduu, Onun varlna dair bir iaret beklemeye zorlandmz zaman olduu gibi. Biz Allah arzu etmiyoruz, biz Allahtan zevk almay arzu ediyoruz, gecik18 slamda mim harfinin deeri olan 40 says nemli bir sembolik anlama sahiptir; bu konu ciddi bir ekilde allmaldr. Arbainiyya rneinde belirttii gibi sklkla, ruhun vcuda karmas ncesi sreyle ya da dier taraftan ruhun vcuttan ayrld sreden sonraki zamann uzunluuyla ilintilendirilir. Halvetle ilgili olarak bk., bnl-Arab, Ftht., c. II, ss. 150-2. bnl-Arab konu zerine bamsz bir tez oluturmutur the Risla al-khalwa al-mutlaqa (aklanan msveddeler iin, bk.Osman Yahya, Histoire et Classification de lOeuvre dIbn Arabi, am, 1964. Krk Gnlk halvetin pratik kurallar zerine, Shreverdnin Avarfl-Marif adl eserinde ayrntl aklamalar vardr.

19

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Sonsuz Yolculuk: bnl-Arabnin Kitb el-sfr an neticill-esfr Adl Eseri | 665

me olmakszn Onun fark edilir ltuflarn almak iin, kendimizle olan bulumann saat ve zamann belirlemek istiyoruz. Krk gnlk bekleme sresini reddediyoruz, ki bu bizim durumumuz iin krk yl ya da daha fazla bir sreyle sonulanabilir. Allah, yalnzca Allah memnun etmek iin acele iinde deiliz. nsan Allahn yerine koyaca bir ey yaratr, nk bu sabrsz hrs hayal krkldr. Sanki altn buza, tam da ad gibi bu yanl tapnmann kaynan ortaya karr: Arapada ijl olan dana aslnda acele ile ayn kkene sahiptir ve bu iki kelimenin okunuu da tam tamna ayndr. Birinci hata, sabrszlk ve onun sonucu olan puta tapma suu arasndaki bu gayet dikkate deer dilbilimsel iliki, altn buzay aklamak iin yeterli deildir. Kurana gre (Th, 20/85, 87, 95) ilk olarak putu yontmaya teebbs eden kii Samiri olarak adlandrlan kiidir. bnl-Arab iin bu Samiri, sradan bir putperest deildir. Daha sonra Fthatta devam edecek olan gelimede20 eyhul-ekber bu adamn meleklerden birinin Allahn tahtn tadn grd srada kutsandn belirtir. Bu meleklerden drt tane vardr. ok eski bir Mslman geleneine gre muhtemelen Vehb b. Munebbihe kadar giden21, ve aka ncildeki Ezechielin gr (Ez. 1:10) aklamasyla Vahiyler Kitab(4:6) arasndaki baz benzerliklerin olduuonlar bir insann, arslann, kartaln ve boann eklini alrlar. Boay gren Samiri, onu Musann Allahnda tanyabileceini dnd. Bylece, Msrllarn altnyla yonttuu, kk bir boayd. Tamamlanmam ruhsal deneyimin ham aklamas yoluyla o da ilahi eylemi beklemeye kalkt: burada da byk gnahn sebebi olan balanamaz acele. Sanrm Kitb al-isfrdan baz rneklerden ilham alarak yaptm yorumlar, bnl-Arabnin ruhsal yorumlarnn pedagojik karakterini yeterli derecede gsteriyor. Amac pek ok cmlede vurgulanyor: O, dris gibi kalbinin dnyasna yolculuk eden (s.36); kendi geminde yola k(s.39), hatta daha aka bu (peygamberi) seferler, bizim kendi zmze ve oluumuza doru geebilmemiz iin kurulan kpr ve geitlerdir (s.45). Ders aktr: her birimiz, Nuh gibi kendi gemimizi ina etmeliyiz, her birimiz Musa gibi grn Sinasna arlmalyz ve her birimiz kendi halkmza, sadakatsizlik tarafndan daima cezbedilen ve sadece Dini Emire itaatle kurtu-

20

21

bnl-Arab, Ftht., c.I, s.149 (Blm 1-3 hamalat al-arsh zerine). bnl-Arab bu blmde hesap gnnde neden artk drt deil sekiz melein taht tayacan aklar. (Hkk, 69/1-7). Samirinin pozitif bir sembolik figr olabileceine dikkat ekmeliyiz. Tercmnl-evk (iir numaras 30, satr 12, Beirut, 1961, ss. 136-7 bnl-Arab yle seslenir: Kalbim zamann Smirisidir... Suyt, ed-Durrul-mahdr, c. VI, Beyrut ts., s. 261.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

666 | Michel Chodkiewicz, eviren: Dr. Vahit GKTA

labilecek olan kendi bozulabilir doamza geri dnmeliyiz. Bizi kendi z gerekliimize gtren tm bu kprler iinde Hz. Muhammed(s)in mirac olay en nemlisidir. bnl-Arabnin okuyucularn bu olay zerine derin dnmeye ard sayfalarnda (s.22-5) bu almann asl konusu grlebilir.22 sr sresinin ilk ayeti bu almada kelime kelime tahlil edilmektedir. Peygamberi, ilahi varln eiine getiren bu yolculuk gece olmutur. Allarn bulumas gece gerekleir.23 Ayette Peygamberin ismi zikredilmez, Peygamberden kul olarak bahsedilir bnl-Arabnin deyiiyle isimlerin en asili-, Allahn herhangi bir yn deil tam olarak stn zn kulu demek olan Onun kulu(abduhu). Bu mutlak kulluk, sadece insann kabil olduu en saf terk edii temsil etmez. Btn bireyin Allahta yok olacak oluu, tamamen yaratlmn gerek durumunu ortaya karr yani kkten ontolojik yokluunu (ve sonu olarak sefer, isfardr, aa kan). Bu durum Fatiha her okunduunda her bir Mslman tarafndan onaylanr. yyka nabudu wa iyyka nastan demek herhangi bir olua ya da hareket gcne sahip olmadmzn kabuldr. Fakat bu kabul sadece szde olabilir. te yandan Peygamber iin insan oluumunun btnn kapsar. Bu nedenle evliyalar sadece ruhun seferlerini bildikleri zaman (israt rhniyya),24 Muhammed(s)in vcudundayd. Onun vcdu, bu dnyada diriltilenin muhteem vcudunun ayrcalklarna zaten sahiptir. Dahas, bu mkemmel kulluk sebebiyle Kuran o yolculuk etti demez, fakat Allah onu yolculuk ettirdi der. Onun tarafnda bir hareket yoktur. O Allah tarafndan hareket ettirilir: sonsuz sefer hareketsiz bir seferdir.25 Kitb al-isfrn takdire ayan retileri, malumat dolu belgeler iin bir konudan, akademik tartmalarn bir bahanesinden baka bir ey deil midir? almaya bu ksa baktan sonra, sorulmas gereken soru budur. Bu demir anda, bnl-Arabnin bize ksa bilgiler verdii ruhsal bilimler hala ulalabilir midir? eyhul-ekberin almas btnyle son olaylarn (Yunancada eschata) ufkuna ynelmitir: vahiy, Kuranla mhrlenmitir, peygamberlik bitmitir, kyamet gn yakndr. O, Fthtnda yle der: Biz u anda, evrenin uyku gecesinin te birinin te birindeyiz Allahn eli-

22 23

24 25

Miraca deinen Kuran ayetleri (sr, 17/1; Necm, 53/1-18) bnl-Arabnin almalarnn pek ok sayfas iin ilham kaynadr. Bu yolculuun gece olmas zellikle ayette vurgulanmtr, bnl-Arab, leylen kelimesinin gece yolculuunu sembolize eden isra kelimesiyle birlikte kullanmna dikkat ekmektedir. bnl-Arab, Ftht, c. III, s. 342. Ayn eser, c. II, s. 382.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23

Sonsuz Yolculuk: bnl-Arabnin Kitb el-sfr an neticill-esfr Adl Eseri | 667

sinin lmyle balayan uyku-.26 Bozulmu ve yok olma yolunda, yaknda sadece hayvanlar gibi olan27 insan tarafndan mesken edilecek olan bu evrende, evliyalk altn bir efsaneden baka bir ey deil midir ve Allahn bilgisi, onun peinde koandan sonsuza kadar kaan bir serap mdr? Kitbul-isfrn (s.8) fevkalade sayfalarndan biri bu sorulara paradoksal bir cevap sunar. Eer Allahn kullar iin, insann durumu bugn daha zorsa, dl de daha byk olacaktr: kldmz yalnz bir rekat namaz, daha nceki zamanlarda bir mr boyu yaplan ibadete deer. Gecenin son te birinde afak yaklar: gelecein dnyas u anda lml varlmzla harcadmz zamandan llemeyecek kadar az uzaklktan baka bir ey deildir. Sonuta sahip olduu ekicilik, u ana kadar sahip olduklarnn en glsdr. Sonu olarak, bu aa k hamleleri daha hzl, grler daha sk, marifet daha feyizlidir. Ve halihazrda onu almak iin sadece birka insan olduu iin, hepsinin daha by ona layk olanlarn hissesidir. bnl-Arabnin belirttii gibi, ruhsal bilimler ayrca bu insanlarn yararna gelimeye devam edecektir. Onlar, evrensel evliyaln mhr olan ve tekrar gelii zamann sonunu haber verecek olan sa(s)nn dnne kadar gelimeye devam edecektir. Seferin kurallarna uymaya ve riskleriyle yzlemeye hazr herkes iin yol hala aktr.

26 27

Ayn eser, c. 3, s. 188. bnl-Arab, Fussul-hikem, s. 67.

Tasavvuf | lm ve Akademik Aratrma Dergisi (bnl-Arab zel Says-2), yl: 10 [2009], say: 23