Fütûhâtü'l-Mekkiyye Okuma Kılavuzu (Kitabın Bütün Bölümlerinin Tanıtımı Ve Özeti) - M. İbrahim Muhammed Salim (2011)

eş-Şeyh Muhyiddin b.
Arabî
el-Hâtimî
Fütûhâtü'l-Mekkiyye
Okuma Kılavuzu
(Kitabın bütün bölümlerinin tanıtımı ve özeti)
Hazırlayan:
M . İbrahim M u h a m m e d Salim
A r a p ç a d a n Çeviren:
Ali A k a y
Okuma Kılavuzu
Kurtuba Kitap: 25
Tasavvuf: 15
Isbn: 978-975-6743-85-0
T.C. Kültür ve Turizm Genel Yayın Yönetmeni

Bakanlığı Sertifika No: Ahmet Sarmusak
16221
Editör
© K u r m b a Kirap, 2011 Ersan Güngör
Bu kitabın tüm yayın
haklan, K u r t u b a K i t a p ' a
Kapak Tasannu
aittir. Kitabın tamamı
Sercaıı Arslan
ya da bir b ö l ü m ü izinsiz
olarak hiçbir b i ç i m d e ç o -
ğaltılamaz, dağıtılamaz. S^rfk Düzeni
İrfan Güngörür
Birind Basım
Mayıs 2011
Baskı ve Cilt
Ana Basım Yayın
G ı d a Inş. San. T l c . ve Ltd. Şti.
Sertifika N o : 19498
Beysan San. Sit. N o : 3 2 - 4 / G
Haramidere / İstanbul
(0212 422 79 29)
İMlba
K İ T A P
(Adil inşaat Basım Yayın laımluşudur.)
Adil tnfaat Basım Yayın Dağıtım Kırtasiye San. Tic. Ltd. Şti.
Sahhaflar Çarşısı No: 24-26 • 34450 - Bayezid / İstanbul
Telefon: 0212 528 19 78 • Faks: 0212 512 91 20 • kLiiti.iba@kuitubakitap.com
eş-Şeyh Muhyiddin b. Arabî
el-Hâtimî
Okuma Kılavuzu
(Kitabın bütün bölümlerinin tanıtımı ve özeti)
Hazırlayan:
M . İbrahim M u h a m m e d Salim
A r a p ç a d a n Çeviren:
Ali A k a y
içindekiler
Çevirenin Önsözü 21
Bazı Açıklamalar 25
Önsöz 27
R a h m a n ve R a h i m olan Allah'm adıyla 29

• Kitabın başlangıcı 29
• Fihrist 29
• Mukaddime 29
• Bilinci Bölüm 30
• ikinci Bölüm 30
• Üçüncü Bölüm 31
• Dördüncü Bölüm 31
• Beşinci Bölüm 31
• Altıncı Bölüm 31
• Yedinci Bölüm 32
• Sekizinci Bölüm 32
• Dokuzuncu Bölüm 32
• Onuncu Bölüm 32
• On Birinci Bölüm 33
• On İkinci Bölüm 33
• On Üçüncü Bölüm 33
• On Dördüncü Bölüm 33
On Beşinci Bölüm 34
On Altıncı Bölüm 34
On Yedinci BöRün 34
On Sekizinci Bölüm 35
On DolaıZLincıı Bölüm 36
Yirminci Bölüm 36
Yirmi Birinci Bölüm 36
Yirmi ikinci Bölüm 37
Yirminci Üçüncü Bölüm 37
Yirmi Dördüncü Bölüm 37
Yirmi Beşinci Bölüm 38
Yirmi Altıncı Bölüm 38
Yirmi Yedinci Bölüm 38
Yirmi Sekizinci Bölüm 38
Yirmi Dokuzuncu Böliun 39
Otuzuncu Bölüm 39
Otuz Birinci Bölüm 39
Otuz İkinci Bölüm 40
OtLiz Üçüncü Bölüm 40
Otuz Dördüncü Bölüm 40
Otuz Beşinci Bölüm 40
Otuz Altıncı Bölüm 41
Otuz Yedinci Bölüm 41
Otuz Sekizinci Bölüm 42
Otuz Dokuzuncu Bölüm 42
Kırkıncı Bölüm 42
Kırk Birinci Bölüm 43
Kırk İkinci Bölüm 43
Kırk Üçüncü Böliün 43
Kırk Dördüncü Böliüıı 44
Kırk Beşinci BöRün 44
Kırk Altıncı BöRün 45
Kırk Yedinci BöRün 45
Kırk Sekizinci Bölüm 46
Kırk Dokuzuncu Bölüm 46
Ellinci Bölüm 46
Elli Birinci BöRün 47
Elli İkinci Bölüm 47
Elli Üdmcü BöRün 47
• Elli Dördüncü Bölüm 48
• EUi Beşinci Bölüm 48
• EUi Altıncı Bölüm 48
• EUİ Yedinci Bölüm 48
• EUi Sekizinci Bölüm 48
• EUi Dokuzuncu Bölüm 49
• Altmışıncı Bölüm 49
• Altmış Birinci Bölüm 49
• Altmış İkinci Bölüm 50
• Altmış Üçüncü Bölüm 50
• Altmış Dördüncü Bölüm 50
• Altmış Beşinci Bölüm 50
• Altmış Altıncı Bölüm 51
• Altmış Yedinci Bölüm 51
• Altmış Sekizinci Bölüm 51
• Altmış Dokuzuncu Bölüm 51
• Yetmişinci Bölüm 52
• Yetmiş Birinci Bölüm 52
• Yetmiş İkinci Bölüm 52
İkinci Cildin Bölümlerinin Özeti 53

• Yetmiş Üçüncü Bölüm 53
• Yetmiş Dördüncü Bölüm 54
• Yetmiş Beşinci Bölüm 55
• Yetmiş Altıncı Bölüm 55
• Yetmiş Yedinci Bölüm 55
• Yetmiş Sekizinci Bölüm 56
• Yetmiş Dokuzuncu Bölüm 56
• Sekseninci Bölüm 56
• Seksen Birinci Bölüm 57
• Seksen İkinci Bölüm 57
• Seksen Üçüncü Bölüm 57
• Seksen Dördüncü Bölüm 58
• Seksen Beşinci Bölüm 58
• Seksen Altıncı Bölüm 58
• Seksen Yedinci Bölüm 58
• Seksen Sekizinci Bölüm 59
• Seksen Dokuzuncu Bölüm 60
Doksanıncı Bölüm 60
Doksan Birinci Bölüm 61
Doksan ikinci Bölüm 61
Doksan Üçüncü Bölüm 62
Doksan Dördüncü Bölüm 62
Doksan Beşinci Bölüm 62
Doksan Altıncı Bölüm 63
Doksan Yedinci Bölüm 63
Doksan Sekizinci Bölüm 63
Doksan Dokmuncu Bölüm 63
Yüzüncü Bölüm 64
Yüz Birinci Bölüm 64
Yüz ikinci BöRün 64
Yüz Üçüncü BöRün 65
Yüz Dördüncü BöRün 65
Yüz Beşinci BöRün 65
YLİZ Altıncı BöRün 66
Yüz Yedinci BöRün 67
Yüz Sekizinci Bölüm 67
Yüz Dokuzuncu Bölüm 68
Yüz Onuncu BöRün 68
Yüz On Birinci BöRün 68
Yüz On ikinci BöRün 68
Yüz On Üçüncü BöRün 69
Yüz On Dördüncü BöRün 69
Yüz On Beşinci BöRün 69
Yliz On Altıncı Bölüm 70
YLIZ On Yedinci BöRün 70
Yüz On Sekizinci Bölüm 70
Yüz On Dokuzuncu BöRün 70
Yüz Yirminci BöRün 71
Yüz Yirmi Birinci Bölüm 72
Yüz Yirmi ikinci Bölüm 72
Yüz Yirmi Üçüncü BöRün 72
Yüz Yirmi Dördüncü Bölüm 73
Yüz Yirmi Beşinci Bölüm 73
Yliz Yirmi Altıncı BöRün 74
Yüz Yirmi Yedinci Bölüm 74
Yüz Yirmi Sekizinci BöRün 74
• Yüz Yirmi Dokuzuncu Bölüm 75
• Yüz Otuzuncu Bölüm 75
• Yüz Otuz Birinci Bölüm 75
• Yüz Otuz İkinci Bölüm 76
• Yüz Otuz Üçüncü Bölüm 76
• Yüz Otuz Dördüncü Bölüm 77
• Yüz Otuz Beşinci Bölüm 77
• Yüz Otuz Altıncı Bölüm 77
• Yüz Otuz Yedinci Bölüm 77
• Yüz Otuz Sekizinci Bölüm 78
• Yüz Otuz Dokuzuncu Bölüm 78
• Yüz Kırkıncı Bölüm 78
• Yüz Kırk Birinci Bölüm 79
• Yüz Kırk İkinci Bölüm 79
• Yüz Kırk Üçüncü Bölüm 79
• Yüz Kırk Dördüncü Bölüm 79
• Yüz Kırk Beşinci Bölüm 80
• Yüz Kırk Altıncı Bölüm 80
• Yüz Kırk Yedinci Bölüm 80
• Yüz Kırk Sekizinci Bölüm 80
• Yüz Kırk Dokuzuncu Bölüm 81
• Yüz Ellinci Bölüm 82
• Yüz Elli Birinci Bölüm 82
• Yüz Elli İkinci Bölüm 82
• Yüz Elli Üçüncü Bölüm 82
• Yüz EUi Dördüncü Bölüm 82
• Yüz EUi Beşinci Bölüm 83
• Yüz EUi Altıncı Bölüm 83
• Yüz EUi Yedinci Bölüm 83
• Yüz EUi Sekizinci Bölüm 84
• Yüz EUi Dokuzuncu Bölüm 84
• Yüz Altmışıncı Bölüm 84
• Yüz Altmış Birinci Bölüm 84
• Yüz Altmış İkinci Bölüm 85
• Yüz Altmış Üçüncü Bölüm 85
• Yüz Altmış Dördüncü Bölüm 85
• Yüz Altmış Beşinci Bölüm 85
• Yüz Altmış Altıncı Bölüm 86
• Yüz Altmış Yedinci Bölüm 86
• Yüz Altmış Sekizinci Bölüm 86
• Yüz Altmış Dokuzuncu Bölüm 86
• Yüz Yetmişinci Bölüm 87
• Yüz Yetmiş Birinci Bölüm 87
• Yüz Yetmiş İkinci Bölüm 87
• Yüz Yetmiş Üçüncü Bölüm 87
• Yüz Yetmiş Dördüncü Bölüm 87
• Yüz Yetmiş Beşinci Bölüm 88
• Yüz Yetmiş Altıncı Bölüm 88
• Yüz Yetmiş Yedinci Bölüm 88
• Yüz Yetmiş Sekizinci Bölüm 89
• Yüz Yetmiş Dokuzuncu Bölüm 92
• Yüz Sekseninci Bölüm 92
• Yüz Seksen Birinci Bölüm 92
• Yüz Seksen İkinci Bölüm 93
• Yüz Seksen Üçüncü Bölüm 93
• Yüz Seksen Dördüncü Bölüm 93
• Yüz Seksen Beşinci Bölüm 93
• Yüz Seksen Altıncı Bölüm 93
• Yüz Seksen Yedinci Bölüm 93
• Yüz Seksen Sekizinci Bölüm 94
• Yüz Seksen Dokuzuncu Bölüm 94
• Yüz Doksanıncı Bölüm 94
• Yüz Doksan Birinci Bölüm 94
• Yüz Doksan İkinci Bölüm 93
• Yüz Doksan Üçüncü Bölüm 95
• Yüz Doksan Dördüncü Bölüm 95
• Yüz Doksan Beşinci Bölüm 95
• Yüz Doksan Altıncı Bölüm 95
• Yüz Doksan Yedinci Bölüm 96
• Yüz Doksan Sekizinci Bölüm 96
• Yüz Doksan Dokuzuncu Bölüm 125
• iki Yüzüncü Bölüm 125
• iki Yüz Birinci Bölüm 126
• iki Yüz ikinci Bölüm 126
• iki Yüz Üçüncü Bölüm 126
• iki Yüz Dördüncü Bölüm 127
• iki Yüz Beşinci Bölüm 128
• iki Yüz Altıncı Bölüm 128
10
• İki Yüz Yedinci Bölüm 132
• İki Yüz Sekizinci Bölüm 135
• İki Yüz Dokuzuncu Bölüm 135
• İki Yüz Onuncu Bölüm 136
• İki Yüz On Birinci Bölüm 137
• İki Yüz On İkinci Bölüm 137
• İki Yüz On Üçüncü Bölüm 137
• İki Yüz On Dördüncü Bölüm 138
• İki Yüz On Beşinci Bölüm 138
• İki Yüz On Altıncı Bölüm 139
• İki Yüz On Yedinci Bölüm 140
• İki Yüz On Sekizinci Bölüm 140
• İki Yüz On Dokuzuncu Bölüm 140
• İki Yüz Yirminci Bölüm 141
• İki Yüz Yirmi Birinci Bölüm 144
• İki Yüz Yirmi İkinci Bölüm 144
• İki Yüz Yirmi Üçüncü Bölüm 145
• İki Yüz Yirmi Dördüncü Bölüm 145
• İki Yüz Yirmi Beşinci Bölüm 146
• İki Yüz Yirmi Altıncı Bölüm 146
• İki Yüz Yirmi Yedinci Bölüm 147
• İki Yüz Yirmi Sekizinci Bölüm 147
• İki Yüz Yirmi Dokuzuncu Bölüm 147
• İki Yüz Otuzuncu Bölüm 147
• İki Yüz Otuz Birinci Bölüm 148
• İki Yüz Otuz İkinci Bölüm 149
• İki Yüz Otuz Üçüncü Bölüm 149
« İki Yüz Otuz Dördüncü Bölüm 150
• İki Yüz Otuz Beşinci Bölüm 151
• İki Yüz Otuz Altıncı Bölüm 151
• İki Yüz Otuz Yedinci Bölüm 151
• İki Yüz Otuz Sekizinci Bölüm 152
• İki Yüz Otuz Dokuzuncu Bölüm 152
• İki Yüz Kırkıncı Bölüm 153
• İki Yüz Kırk Birinci Bölüm 153
• İki Yüz Kjrk İkinci Bölüm 153
• İki Yüz Kırk Üçüncü Bölüm 154
• İki Yüz Kırk Dördüncü Bölüm 154
• İki Yüz Kırk Beşinci Bölüm 155
11
• İki Yüz Kırk Altıncı Bölüm 155
• İki Yüz Kırk Yedinci Bölüm 155
• İki Yüz Kırk Sekizinci Bölüm 156
• İki Yüz Kırk Dokuzuncu Bölüm 157
• tki Yüz EUinci Bölüm 157
• İki Yüz EUi Birinci Bölüm 158
• İki Yüz EUi İkinci Bölüm 158
• İki Yüz EUi Üçüncü Bölüm 158
• tki Yüz Elli Dördüncü Bölüm 159
• İki Yüz Elli Beşinci Bölüm 159
• İki Yüz Elli Altıncı Bölüm 161
• İki Yüz Elli Yedinci Bölüm 162
• İki Yüz Elli Sekizinci Bölüm 162
• iki Yüz Elli Dokuzuncu Bölüm 162
• iki Yüz Altmışıncı Bölüm 163
• iki Yüz Altmış Birinci Bölüm 163
• iki Yüz Altmış İkinci Bölüm 164
• iki Yüz Altmış Üçüncü Bölüm 164
• iki Yüz Altmış Dördüncü Bölüm 165
• iki Yüz Altmış Beşinci Bölüm 165
• İki Yüz Altmış Altıncı Bölüm 165
• İki Yüz Altmış Yedinci Bölüm 166
• İki Yüz Altmış Sekizinci Bölüm 166
• İki Yüz Altmış Dokuzuncu Bölüm 167
• İki Yüz Yetmişinci Bölüm 167
• İki Yüz Yetmiş Birinci Bölüm 170
• İki Yüz Yetmiş İkinci Bölüm 170
• İki Yüz Yetmiş Üçüncü Bölüm 171
• iki Yüz Yetmiş Dördüncü Bölüm 172
• iki Yüz Yetmiş Beşinci Bölüm 174
• iki Yüz Yetmiş Altıncı Bölüm 174
• iki Yüz Yetmiş Yedinci Bölüm 175
• iki Yüz Yetmiş Sekizinci Bölüm 175
• iki Yüz Yetmiş Dokuzuncu Bölüm 176
• iki Yüz Sekseninci Bölüm 178
• iki Yüz Seksen Birinci Bölüm 178
• iki Yüz Seksen ikinci Bölüm 180
• iki Yüz Seksen Üçüncü Bölüm 180
• iki Yüz Seksen Dördüncü Bölüm 182
12
İki Yüz Seksen Beşinci Bölüm 183
İki Yüz Seksen Altıncı Bölüm 183
İki Yüz Seksen Yedinci Bölüm 184
İki Yüz Seksen Sekizinci Bölüm 185
İki Yüz Seksen Dokuzuncu Bölüm 186
İki Yüz Doksanıncı Bölüm 187
İki Yüz Doksan Birinci Bölüm 187
İki Yüz Doksan İkinci Bölüm 189
İki Yüz Doksan Üçüncü Bölüm 189
İki Yüz Doksan Dördüncü Bölüm 191
İki Yüz Doksan Beşinci Bölüm 192
İki Yüz Doksan Altıncı Bölüm 193
İki Yüz Doksan Yedinci Bölüm 195
İki Yüz Doksan Sekizinci Bölüm 196
İki Yüz Doksan Dokuzuncu Bölüm 196
Üçüncü Cildin Bölümlerinin Özeti 197

• Üç Yüzüncü Bölüm 197
• Üç Yüz Birinci Bölüm 197
« Üç Yüz İkinci Bölüm 198
• Üç Yüz Üçüncü Bölüm 200
• Üç Yüz Dördüncü Bölüm 200
• Üç Yüz Beşinci Bölüm 200
• Üç Yüz Altıncı Bölüm 201
• Üç Yüz Yedinci Bölüm 201
• Üç Yüz Sekizinci Bölüm 201
• Üç Yüz Dokuzuncu Bölüm 202
• Üç Yüz Onuncu Bölüm 202
• Üç Yüz On Birinci Bölüm 203
• Üç Yüz On İkinci Bölüm 203
• Üç Yüz On Üçüncü Bölüm 204
• Üç Yüz On Dördüncü Bölüm 204
• Üç Yüz On Beşinci Bölüm 205
• Üç Yüz On Altıncı Bölüm 206
• Üç Yüz On Yedinci Bölüm 206
• Üç Yüz On Sekizinci Bölüm 207
• Üç Yüz On Dokuzuncu Bölüm 208
• Üç Yüz Yirminci Bölüm 208
13
ü ç Yüz Yirmi Birinci Bölüm 210
Üç Yüz Yirmi İkinci Bölüm 211
Üç Yüz Yirmi Üçüncü Bölüm 211
Üç Yüz Yirmi Dördüncü Bölüm 212
Üç Yüz Yirmi Beşmd Bölüm 212
Üç Yüz Yirmi Altıncı Bölüm 212
Üç Yüz Yirmi Yedinci Bölüm 213
Üç Yüz Yirmi Sekizinci Bölüm 213
Üç Yüz Yirmi Dokuzuncu Bölüm 217
Üç Yüz Otuzuncu Bölüm 217
Üç Yüz Otuz Birinci Bölüm 219
Üç Yüz Otuz İkinci Bölüm 220
Üç Yüz Otuz Üçüncü Bölüm 220
Üç Yüz Otuz Dördüncü Bölüm 220
Üç Yüz Otuz Beşinci Bölüm 221
Üç Yüz Otuz Altıncı Bölüm 221
Üç Yüz Otuz Yedinci Bölüm 222
Üç Yüz Otuz Sekizinci Bölüm 223
Üç Yüz Otuz Dokuzuncu Bölüm 224
Üç Yüz Kırkıncı Bölüm 224
Üç Yüz Kırk Birinci Bölüm 223
Üç Yüz Kırk İkinci Bölüm 226
Üç Yüz Kırk Üçüncü Bölüm 226
Üç Yüz Kırk Dördüncü Bölüm 226
Üç Yüz Kırk Beşinci Bölüm 227
Üç Yüz Kırk Altıncı Bölüm 227
Üç Yüz Kırk Yedinci Bölüm 229
Üç Yüz Kırk Sekizinci Bölüm 229
Üç Yüz Kırk Dokuzuncu Bölüm 230
Üç Yüz Ellinci Bölüm 230
Üç Yüz EUi Birinci Bölüm 231
Üç Yüz EUi İkinci Bölüm 233
Üç Yüz EUi Üçüncü Bölüm 236
Üç Yüz EUi Dördüncü Bölüm 237
Üç Yüz EUi Beşinci Bölüm 239
Üç Yüz EUi Altıncı Bölüm 240
Üç Yüz EUi Yedinci Bölüm 241
Üç Yüz EUi Sekizinci Bölüm 242
Üç Yüz EUi Dokuzuncu Bölüm 243
14
• ü ç Yüz Altmışıncı Bölüm 246
• Üç Yüz Altmış Birinci Bölüm 248
• Üç Yüz Altmış İkinci Bölüm 250
• Üç Yüz Altmış Üçüncü Bölüm 250
• Üç Yüz Altmış Dördüncü Bölüm 251
• Üç Yüz Altmış Beşinci Bölüm 251
• Üç Yüz Altmış Altıncı Bölüm 252
• Üç Yüz Altmış Yedinci Bölüm 252
• Üç Yüz Altmış Sekizinci Bölüm 253
• Üç Yüz Altmış Dokuzuncu Bölüm 253
• Üç Yüz Yetmişinci Bölüm 253
• Üç Yüz Yetmiş Birinci Bölüm 254
• Üç Yüz Yetmiş İkinci Bölüm 254
• Üç Yüz Yetmiş Üçüncü Bölüm 255
• Üç Yüz Yetmiş Dördüncü Bölüm 255
• Üç Yüz Yetmiş Beşinci Bölüm 255
• Üç Yüz Yetmiş Altıncı Bölüm 256
• Üç Yüz Yetmiş Yedinci Bölüm 256
• Üç Yüz Yetmiş Sekizinci Bölüm 256
• Üç Yüz Yetmiş Dokuzuncu Bölüm 256
• Üç Yüz Sekseninci Bölüm 257
• Üç Yüz Seksen Birinci Bölüm 257
• Üç Yüz Seksen İkinci Bölüm 257
• Üç Yüz Seksen Üçüncü Bölüm 258
• Üç Yüz Seksen Dördüncü Bölüm 258
• Üç Yüz Seksen Beşinci Bölüm 258
• Üç Yüz Seksen Altıncı Bölüm 258
• Üç Yüz Seksen Yedinci Bölüm 259
• Üç Yüz Seksen Sekizinci Bölüm 259
• Üç Yüz Seksen Dokuzuncu Bölüm 259
• Üç Yüz Doksanıncı Bölüm 260
• Üç Yüz Doksan Birinci Bölüm 260
• Üç Yüz Doksan İkinci Bölüm 260
• Üç Yüz Doksan Üçüncü Bölüm 261
• Üç Yüz Doksan Dördüncü Bölüm 261
• Üç Yüz Doksan Beşinci Bölüm 261
• Üç Yüz Doksan Altıncı Bölüm 262
• Üç Yüz Doksan Yedinci Bölüm 262
• Üç Yüz Doksan Sekizinci Bölüm 263
15
• ü ç Yüz Doksan Dokuzuncu Bölüm 263
• Dört Yüzüncü Bölüm 263
• Dört Yüz Birinci Bölüm 263
• Dört Yüz İkinci Bölüm 264
• Dört Yüz Üçüncü Bölüm 264
• Dört Yüz Dördüncü Bölüm 264
• Dört Yüz Beşinci Bölüm 264
• Dört Yüz Altıncı Bölüm 265
• Dört Yüz Yedinci Bölüm 265
• Dört Yüz Sekizinci Bölüm 265
• Dört Yüz Dokuzuncu Bölüm 266
• Dört Yüz Onuncu Bölümr 266
• Dört Yüz On Birinci Bölüm 266
• Dört Yüz On ikinci Bölüm 266
• Dört Yüz On Üçüncü Bölüm 266
• Dört Yüz On Dördüncü Bölüm 267
• Dört Yüz On Beşinci Bölüm 267
• Dört Yüz On Altıncı Bölüm 267
• Dört Yüz On Yedinci Bölüm 267
• Dört Yüz On Sekizinci Bölüm 267
• Dört Yüz On Dokuzuncu Bölüm 268
• Dört Yüz Yirminci Bölüm 268
• Dört Yüz Yirmi Birinci Bölüm 268
• Dört Yüz Yirmi İkinci Bölüm 268
• Dört Yüz Yirmi Üçüncü Bölüm 269
• Dört Yüz Yirmi Dördüncü Bölüm 269
• Dört Yüz Yirmi Beşinci Bölüm 269
• Dört Yüz Yirmi Altıncı Bölüm 270
• Dört Yüz Yirmi Yedinci Bölüm 270
• Dört Yüz Yirmi Sekizinci Bölüm 271
• Dört Yüz Yirmi Dokuzuncu Bölüm 271
• Dört Yüz Otuzuncu Bölüm 271
• Dört Yüz Otuz Birinci Bölüm 272
• Dört Yüz Otuz ikinci Bölüm 272
• Dört Yüz Otuz Üçüncü Bölüm 272
• Dört Yüz Otuz Dördüncü Bölüm 272
• Dört Yüz Otuz Beşinci Bölüm 272
• Dört Yüz Otuz Altıncı Bölüm 273
• Dört Yüz Otuz Yedinci Bölüm 273
16
• Dört Yüz Otuz Sekizinci Bölüm 273
• Dört Yüz Otuz Dokuzuncu Bölüm 273
• Dört Yüz Kırkıncı Bölüm 274
• Dört Yüz Kırk Birinci Bölüm 274
• Dört Yüz Kırk İkinci Bölüm 274
• Dört Yüz Kırk Üçüncü Bölüm 274
• Dört Yüz Kırk Dördüncü Bölüm 274
• Dört Yüz Kırk Beşinci Bölüm 275
• Dört Yüz Kırk Altıncı Bölüm 275
• Dört Yüz Kırk Yedinci Bölüm 275
• Dört Yüz Kırk Sekizinci Bölüm 275
• Dört Yüz Kırk Dokuzuncu Bölüm 275
• Dört Yüz EUinci Bölüm 275
• Dört Yüz Elli Birinci Bölüm 276
• Dört Yüz Elli İkinci Bölüm 276
• Dört Yüz Elli Üçüncü Bölüm 276
• Dört Yüz Elli Dördüncü Bölüm 276
• Dört Yüz Elli Beşinci Bölüm 277
• Dört Yüz Elli Altıncı Bölüm 277
• Dört Yüz Elli Yedinci Bölüm 277
• Dört Yüz Elli Sekizinci Bölüm 277
• Dört Yüz Elli Dokuzuncu Bölüm 278
• Dört Yüz Altmışıncı Bölüm 278
• Dört Yüz Altmış Birinci Bölüm 278
• Dört Yüz Altmış İkinci Bölüm 278
• Dört Yüz Altmış Üçüncü Bölüm 279
• Dört Yüz Altmış Dördüncü Bölüm 279
• Dört Yüz Altmış Beşinci Bölüm 279
• Dört Yüz Altmış Altıncı Bölüm 279
• Dört Yüz Altmış Yedinci Bölüm 280
• Dört Yüz Altmış Sekizinci Bölüm 280
• Dört Yüz Altmış Dokuzuncu Bölüm 280
• Dört Yüz Yetmişinci Bölüm 280
• Dört Yüz Yetmiş Birinci Bölüm 280
• Dört Yüz Yetmiş İkinci Bölüm 281
• Dört Yüz Yetmiş Üçüncü Bölüm 281
• Dört Yüz Yetmiş Dördüncü Bölüm 281
• Dört Yüz Yetmiş Beşinci Bölüm 281
• Dört Yüz Yetmiş Altıncı Bölüm 282
17
• Dört Yüz Yetmiş Yedinci Bölüm 282
• Dört Yüz Yetmiş Sekizinci Bölüm 283
• Dört Yüz Yetmiş Dokuzuncu Bölüm 283
• Dört Yüz Sekseninci Bölüm 283
• Dört Yüz Seksen Birinci Bölüm 283
• Dört Yüz Seksen İkinci Bölüm 284
• Dört Yüz Seksen Üçüncü Bölüm 284
• Dört Yüz Seksen Dördüncü Bölüm 284
• Dört Yüz Seksen Beşinci Bölüm 284
• Dört Yüz Seksen Altıncı Bölüm 285
• Dört Yüz Seksen Yedinci Bölüm 285
• Dört Yüz Seksen Sekizinci Bölüm 285
• Dört Yüz Seksen Dokuzuncu Bölüm 286
• Dört Yüz Doksanıncı Bölüm 286
• Dört Yüz Doksan Birinci Bölüm 286
• Dört Yüz Doksan İkinci Bölüm 286
• Dört Yüz Doksan Üçüncü Bölüm 287
• Dört Yüz Doksan Dördüncü Bölüm 287
• Dört Yüz Doksan Beşinci Bölüm 287
• Dört Yüz Doksan Altıncı Bölüm 288
• Dört Yüz Doksan Yedinci Bölüm 288
• Dört Yüz Doksan Sekizinci Bölüm 288
• Dört Yüz Doksan Dokuzuncu Bölüm 288
• Beş Yüzüncü Bölüm 289
• Beş Yüz Birinci Bölüm 289
• Beş Yüz İkinci Bölüm 289
• Beş Yüz Üçüncü Bölüm 290
• Beş Yüz Dördüncü Bölüm 290
• Beş Yüz Beşinci Bölüm 290
• Beş Yüz Altıncı Bölüm 291
• Beş Yüz Yedinci Bölüm 291
• Beş Yüz Sekizinci Bölüm 291
• Beş Yüz Dokuzuncu Bölüm 291
• Beş Yüz Onuncu Bölüm 292
• Beş Yüz On Birinci Bölüm 292
• Beş Yüz On ikinci Bölüm 292
• Beş Yüz On Üçüncü Bölüm 293
• Beş Yüz On Dördüncü Bölüm 293
• Beş Yüz On Beşinci Bölüm 293
• Beş Yüz On Altıncı Bölüm 293
• Beş Yüz On Yedinci Bölüm 294
• Beş Yüz On Sekizinci Bölüm 294
• Beş Yüz On Dokuzuncu Bölüm 294
• Beş Yüz Yirminci Bölüm 293
• Beş Yüz Yirmi Birinci Bölüm 295
• Beş Yüz Yirmi İkinci Bölüm 295
• Beş Yüz Yirmi Üçüncü Bölüm 295
• Beş Yüz Yirmi Dördüncü Bölüm 296
• Beş Yüz Yirmi Beşinci Bölüm 296
• Beş Yüz Yirmi Altıncı Bölüm 296
• Beş Yüz Yirmi Yedinci Bölüm 297
• Beş Yüz Yirmi Sekizinci Bölüm 297
• Beş Yüz Yirmi Dokuzuncu Bölüm 297
• Beş Yüz Otuzuncu Bölüm 297
• Beş Yüz Otuz Birinci Bölüm 298
• Beş Yüz Otuz İkinci Bölüm 298
• Beş Yüz Otuz Üçüncü Bölüm 298
• Beş Yüz Otuz Dördüncü Bölüm 299
• Beş Yüz Otuz Beşinci Bölüm 299
• Beş Yüz Otuz Altıncı Bölüm 299
• Beş Yüz Otuz Yedinci Bölüm 299
• Beş Yüz Otuz Sekizinci Bölüm 300
• Beş Yüz Otuz Dokuzuncu Bölüm 300
• Beş Yüz Kırkıncı Bölüm 300
• Beş Yüz Kırk Birinci Bölüm 300
• Beş Yüz Kırk İkinci Bölüm 301
• Beş Yüz Kırk Üçüncü Bölüm 301
• Beş Yüz Kırk Dördüncü Bölüm 301
• Beş Yüz Kırk Beşinci Bölüm 301
• Beş Yüz Kırk Altıncı Bölüm 302
• Beş Yüz Kırk Yedinci Bölüm 302
• Beş Yüz Kırk Sekizinci Bölüm 302
• Beş Yüz Kırk Dokuzuncu Bölüm 302
• Beş Yüz Ellinci Bölüm 303
• Beş Yüz Elli Birinci Bölüm 303
• Beş Yüz Elli İkinci Bölüm 303
• Beş Yüz Elli Üçüncü Bölüm 303
• Beş Yüz Elli Dördüncü Bölüm 304
19
Beş Yüz Elli Beşinci Bölüm 304
Beş Yüz EUi Altıncı Bölüm 304
Beş Yüz EUi Yedinci Bölüm 305
Beş Yüz EUi Sekizinci Bölüm 305
Beş Yüz EUi Dokuzuncu Bölüm 314
Beş Yüz Altmışıncı Bölüm 316
Dizin. .317
20
Çevirenin Önsözü
Tasavvuf ve İslam düşünce tarihinde büyük bir etkisi olan

ve tasavvuftaki otoritesi nedeniyle Şeyhu 1-Ekber, dinî ilim
lerde müceddid oluşu nedeniyle de Muhyiddin lakaplarıyla
meşhur olan Muhyiddin b. Arabi el-Hâtimî 5 6 0 / 1 1 6 5 tari
hinde Endülüs'ün güneydoğusundaki Tüdmîr bölgesinin baş
şehri olan Mürsiye'de doğmuş, 638/1240 yılında Dımaşk'ta ve
fat etmiş ve orada defiıedilmiştir.
Zahirî ilimlerde pek çok hocadan yeteri derecede eğitim al
dıktan sonra manevî ilimlerde derinleşmek üzere inzivaya çe
kilmiş, iç alemindeki hazineleri ortaya çıkarmaya karar vermiş
ve uzun süren bir halvet ve riyazet döneminin ardından, kendi
ifadesiyle marifet kapıları kendisine yavaş yavaş açılmıştır.
Ibnu 1-Arabî, başta Endülüs şehirleri olmak üzere, Fas, Tu
nus, Merakeş, Mısır, Kudüs, Mekke, Medine, Musul, Bağdat,
Diyarbakır, Sivas, Malatya, Konya, Halep ve Şam gibi pek çok
İslam beldesini ziyaret etmiştir.
İbnu 1-Arabî pek çok eser yazmıştır. Kendisine nispet edi
len eserlerin sayısı 850 kadardır. Bu eserlerden 2 4 5 tanesinin
günümüze ulaşüğı söylenmektedir. En büyük ve en temel eseri
21
Fütûhâtü'l-Mekkiyye Okuma Kılavuzu
el-Fütûhâiü'l-Mekkiyye'dM. Diğer eserlerinin el-Fütûhâtü'l-

Mekkiyye nm ilgili bölümlerinin birer zeyli olduğu söylenmiş
tir B u eserini Mekke'yi ziyaretinde yazmıştır Kendisi, bu ese
rinin ya Kabe'yi tavaf ederken ya da murakebe için Harem-i
Şerifte otururken Allah'ın kendisine açmış olduğu rabbani
ilka ve ilahî imla olduğunu söylemiştir Dımaşk'a yerleştikten
sonra el-Fütûhâtü'l-Mekkiyyeyi gözden geçirmiş, ilk nüsha üze
rine birçok ilave ve tashih yapmış ve eseri ölümünden bir yıl
önce tamamlamışür.
el-Fütûhâtü'l-Mekkiyye mn bazı bölümleri Türkçeye ve başka
dillere de çevrilmiştir Kitabın Türkçeye tam çevirisine 2 0 0 6
yılında başlanmış ve bu çeviri henüz tamamlanmamıştır.
Elinizdeki b u eser M u h a m m e d İbrahim M u h a m m e d
Salim'in Miftâhu'l-Fütûhâtü'l-Mekkiyye isimli eseridir. Eseri
''Fütûhâtü'l-Mekkiyye Okuma Kılavuzu" ismi alünda çevirdik.
Yazar, eserinin, bu kitaptan faydalanmaya katkı ve sevenlerine
kolaylık olması için, imkânlar ölçüsünde bölüm başlıklarını ve
içeriklerini konu alan özel bir fihrist olarak hazırladığını söy
lemektedir Dolayısıyla elinizdeki bu kitapta el-Fütûhâtü'l-
Mekkiyye"mn 5 6 0 bölümü hakkında tanıücı ve özet bilgiler
verilmiştir Yazar bazen ''el-Fütûhâtü'l-Mekkiyye'A&a. geniş abn-
tılar yapmış bazen de bölümde anlaülan konuları özetlemekle
yetinmiş ve okuyucuyu bizzat bölümlere yöneltmiştir Gerekli
gördüğü yerlerde de yapüğı almalarla ilgili kısa değerlendir
melerde bulunmuştur. Yaptığı almalarda geçen ayetlerin sure
ve ayet numaralarını belirtmemiştir Okuyucuya kolaylık sağ
laması düşüncesiyle bunları dipnotta tespit ettik. Bazı şahıs
ların biyografilerine yine dipnotta yer verdik. Tercümede za
man zaman metinden kaynaklanan zorluklarla karşılaştık. B u
zorlukları aşmada "el-Füttıhâtü'l-Mekkiyye"mn matbu nüsha-
22
e^-Şeyh Muhyiddin b. Arabi el-Hâtimî
larına müracaat ettik. Matbu nüshaların çözemediği problem

leri de bizzat müellifin el yazması nüshasına müracaat etmek
suretiyle aşmaya çalıştık.
Kitapta geçen bazı kavramların tercümelerini verdik, bazı
larını da Tasavvuf ve İslam Düşüncesi literatüründe kullanıl
mış olması hasebiyle olduğu gibi kullandık.
el-Fütûhâtü'l-Mekkiyye" gibi bir eserin tercümesi oldukça
zordur. Bunun için yaptığımız tercümeyi kaynak nüsha üze
rinden takip ederek birkaç defa gözden geçirdik. M ü m k ü n
olduğunca akıcı ve anlaşılır bir metin ortaya çıkarmaya çalış
tık. B u çalışmanın İbn Arabi sevedere ve okudarına yararlı ol
masını diliyoruz.
Son olarak tercümede her türlü yardımını ve desteğini gör

düğüm Eyyüp Tanrıverdi'ye ve kitabın editörlüğünü üstlenen
Ersan Güngör'e teşekkür ederim.
Ali Akay
23
Bazı Açıklamalar
1- "el-Fütûhâtü.'l-Mekkiyye''\dx.2lo\ el-Emiriyye Matbaasında bir

kaç cilt halinde neşredilmiştir. B u neşir birkaç baskı yap
mıştır. Mustafa el-Halebî Matbaasında da Emir Abdulka-
dir el-Cezairî nezaretinde dört cilt halinde neşredilmiştir.
Bunun da birkaç baskısı vardır. Elimizdeki Beyrut baskısı,
el-Halebî baskısına uygun ofset baskıdır. Sekiz cilttir.
2 - Bu kitapta güvenilir baskılardan ayrılmış olmadım. Çünkü
elimdeki nüsha tahkikli, nodanmış, hata ve yanlışlardan
uzaktır.
3- D a h a önce Efendim Muhyiddîn'in hayaunı, menkıbele
rini bazı görüşlerinin savunusunu içeren, "Te'yidu's-Sûftyye
ftl-Mecmuatıl-Hatemiyye''\s\m\\ bir kitap yazdım.
Ayrıca "Hallu'l-Garîh min Akvâli'ş-Şeyh Radiyallahu Anh"
isminde bir cilt halinde basılan bir kitap daha yazdım.
B u zevkleri ve müellefatı bilmeyen kişiye düşen şey, sufı-
lerin yolunu bilfiil takip etmek ve meşreplerini ve sahih
ilimlerini onların yolunu takip eden mürşit bir üstattan
almaktır. Allah'ın izniyle onlar da her asırda mevcuttur.
Güvenilir araştırmacı aradığını bulur. Son olarak, sakin
25
bir şekilde Allah ihsan edinceye kadar onların kitapla

rını anlamaya çalışmak gerekir. Kendisinden istenen sa
dece Allah'tır.
M u h a m m e d İbrahim M u h a m m e d Salim
26
ö nsoz
H a m d Âlemlerin Rabbi olan Allah'adır Salat ve Selam Pey-

gambederin en şereflisi olan Efendimiz Muhammed'e bütün
Âl ve Ashabı'nadir Bundan sonra:
Efendimiz Muhyiddîn b. Arabi'nin (ra.) "el-Fütûhâtü'l-
Mekkiyye" isimM kitabı, sufiliğin azığı, Muhammedi ilimlerin
hazinesidir O n u n telif edildiği yere ve telif biçimine dikkat
çekmek istiyorum. eş-Şeyh ( r a ) onu Kabe'nin yanında telif
etmiştir Telif esnasında bu kitaba özgü bazı harikuladelikler
tezahür etmiştir Şöyle ki eş-Şeyh onu bir süre Kabe'nin üs
tüne koyar. Güneş ışığı ve rüzgâr ona zarar veremez. Bu du
ruma oradakiler de şahit olurlar. Ben onun (ra.) gözetiminde
sülük hayatımın başlangıcından şu ana kadar bu kitaptan bü
yük ölçüde faydalandım. Allah ehli yolundaki seyirdeki seri
ilerieyişte onun büyük bir etkisi vardır Sevgili dostlarım da
onu tedarik ettiler, faydalandılar ve onu okumakla meşgul
oldular. B u kitaptan faydalanmaya katkı, sevenlerine kolay
lık obıası ve okunmasının devam etmesi için, imkânlar öl
çüsünde bölüm başlıklarını ve içeriklerini konu alan özel bir
fihrist hazıriamaya kalkıştım. Kısaltmalar yapmanın imkânı
27
olmadığı durumlarda, aşığını bizzat kitabın bölümlerine yö

nelttim. Tabiî ki sufî zevklerin azıklarına kuvvetle sarılan sali-
kin durumu budur. Bundan sonrası için kitaba bakınız. B a
şarıya ulaştıran Allah'tır.
28
R a h m a n ve R a h i m o l a n Allah'm a d ı y l a
Kitabın başlangıcı
Yegâne inci, değerli cevher, sırların benzersizlerini ve nur
ların parılülarını ihtiva etmiştir. eş-Şeyh orada onun hatemi-
yetine özellikle "hemziyye kasidesinde" işatet etmiştir.
Fihrist
Fihriste özgü bir bölümdür. Kitabın bölümlerinden sayıl
mamaktadır. Altı fasıldır.
Mukaddime
Şu konuları içerir:
1- İlimlerin mertebeleri.
2 - İlmin türleri hakkında özel bir vasıl.
3- B u yüce tarikatın, sebepler, temeller, ahlak ve hakikat şek
lindeki dört kısmının özeti.
29
4- Genel olarak İslam ehlinin yani taklit ve tetkik ehlinin aki

desi.
5- Eğitimsiz ve eğitimliler hakkında vasıl.
6- Allah ehlinden ihtisas ehlinin tetkik ve keşif arasındaki iti
kadı hakkında bir vasıl.
Birinci B ö l ü m
Bu kitapta yazdığım şeyler, yaratılışının sırlarından aldı
ğım ruhun ve benimle onun arasındaki sırların bilinmesi hak
kındadır.
Kendisinden ilahî ilimlerin elde edildiği tafsili ruh hak
kında önemli bir bölümdür. Onun "el-tmâmu'l-mubîn" veya
"el-levhu'l-mahfûz" vtjdhM. "en-nefsu'l-küUîye" o\aıak isimlen
dirildiğini anladım.
ikinci B ö l ü m
Harf ve harekelerin âlemdeki mertebeleri ve ona ait olan
el-esmâu'l-hüsnâ'mn bilinmesi, kelimelerin bilinmesi, ilmin,
âlimin ve malumun bilinmesi hakkındadır.
Bu bölüm üç fasıldır:
1- Birinci fasıl, harf ve mertebelerin, küçük harfler niteliğinde
olan harekeler ve ona özgü ilahî isimlerin bilinmesi hak
kındadır.
2- İkinci fasıl, kendileriyle kelimelerin birbirinden ayırt edil
diği harekelerin bilinmesi hakkındadır.
3- Üçüncü fasıl, ilim, âlim ve malumun bilinmesi hakkında
dır.
30
e§-Şeyh Muhyiddin b. Arabî el-Hâtimî
Üçüncü Bölüm
Allah'ın kitabında kendisine ıtlak ettiği kelimelerin içerik
lerinden ve Resûlü'nün dili üzere gelen teşbih ve tecsimden
O'nun tenzih edilmesinin bilinmesi hakkındadır Allah, za
limlerin nitelemelerinden münezzehtir
Muhdes ilmin, Hakk'ı bilmedeki aczini inceleyen önemli

bir bölümdür. Ayrıca sinaî, tekvini, sudûrî ve ibdaî vs. mehil
lerin çeşideri incelenmiş ve teşbihi ayeder açıklanmıştır
Dördüncü Bölüm
Âlemin başlangıç sebebi ve bütün âlemdeki esmâ-i hüsnanın
mertebeleri hakkındadır
Âlemin başlangıcının aslı ve isimlerin onun yaratılışına yö
nelmesi hakkında önemli bir incelemedir
Beşinci B ö l ü m
Bismillahi'r-rahmâni'r-rahîm'in ve Fatiha'mn, bütün yön
lerden değil de sadece bir tek yönden sıriarının bilinmesi hak
kındadır
Besmele, Fatiha ve Bakara Sûresi'nden birkaç ayet hak

kında bir incelemedir
Altıncı B ö l ü m
Ruhanî yaratılışın başlangıcının ve onda ilk yaratılanın
kim olduğunun ve neden yaratıldığının, nerede yaratıldığı
nın, hangi örneğe göre yaraûldığının, niçin yaratıldığının, ga
yesinin ne olduğunun bilinmesi, büyük ve küçük âlemin fe
leklerinin bilinmesi hakkındadır
31
Başlangıç ve yaratılış açısından âlemin sırlarını toplayan

önemli bir bölümdür.
Yedind Bölüm
Büyük âlemde mevcut olan türlerin ve müvelledât' kate
gorisinin en sonuncusu olan beşerî cisimlerin başlangıcının
bilinmesi hakkındadır
Alemin özellikle de beşerî cisimlerin yaratılışının mertebe
leri hakkındadır
Sekizinci B ö l ü m
Âdem'in (a.s.) yaratıldığı çamurun mayasının arta kalanın
dan yaratılan yerin bilinmesi hakkındadır Bu, hakikat arzıdır
Ondaki bazı gariplikler ve acayiplikler zikredilmiştir
Karınca arzının incelenmesi. B u bölümün sırları sonuna
kadar açıktır B u külli misal arzıdır
Dokuzuncu Bölüm
Yalın ateşten yaratılan ruhların bilinmesi hakkındadır
Cinler ve halleri: Yaraûlışları, üremeleri, itaaderi, isyanları
incelenmiştir B u bölüm, önemli sırlar içermektedir
Onuncu Bölüm
Mülk devrinin, onda ilk mevcuttan ayrılan ilk şeyin, son
ayrılandan ayrılan son şeyin, ikisinden ayrılan şeyin yerinin ne
ile dolduğunun bilinmesi, hükümdarı gelinceye kadar Allah'ın
' Müvelledât: Doğmakla meydana gelmiş canlılar.
32
bu memleketi hazırlamasının, fetret dönemi olan Hz. İsa ile

Hz. M u h a m m e d arasındaki âlemin mertebesinin ne olduğu
nun bilinmesi hakkındadır.
Resûlullah'ın (s. a.) liderliğini incelemedir.
O n Birind Bölüm
Ulvî babalarımızın ve süflî annelerimizin bilinmesi hak

kındadır.
Yüce âlemdeki ulvî baba ve annelerimiz, külli nefis, tabiat,
heba, külli cisim hakkında bir incelemedir. Tabiatların ve rü
künlerin babalığı ve anneliği de incelenmiştir. Sırları çok olan
bir bölümdür.
O n tkinci B ö l ü m
Efendimiz Muhammed'in (s.a) feleğinin devrinin bilinmesi
hakkındadır. B u dönem, liderlik dönemidir. Bu dönemde za
man, Allah'ın kendisini yarattığı gündeki biçimindedir.
Resûlullah'ın (s.a.) liderliği ve ona özgü nitelikleri hak

kındadır.
O n Üçüncü Bölüm
Arşın taşıyıcılarının bilinmesi hakkındadır.
Bu bölüm arş ve onun taşıyıcıları hakkında olup geniş bir
bölümdür. Surederin, ruhların ve gıdaların çeşiderini de kap
samaktadır.
O n Dördüncü Bölüm
Nebilerin yani Veli Nebilerin, H z . Âdem'den (a.s.) H z .
Muhammed'e (s.a.) kadar mükemmel ümmederin kutupla-
33
rının sırlarının bilinmesi; Kutup, Allah'ın kendisini yarattığı

günden beri tektir, ölmemiştir ve meskeninin nerede olduğu
nun bilinmesi hakkındadır
Eşsiz bir sır olan velilerin nübüvveti hakkında önemli bir in
celemedir B u bölümle tek Kutup —ki o Ruh-u Muhammedi'dir
ve meskeni bilinen mühürdür- vb. sırlar incelenmiştir
O n Beşinci B ö l ü m
Nefeslerin bilinmesi, onların muhakkik kutuplarının ve
sıriarının bilinmesi hakkındadır
Bu bölümle kutupların sırları, zikrin türleri kavratılmaya
çalışılmıştır
O n Altmcı B ö l ü m
Süfli menzillerin ve kevni ilimlerin bilinmesi, onlardan
Allah'ı bilmenin ilkesi, evtâd (direkler), ebdâl ve ulvi ruhlar
dan onlara hükmedenlerin ve süfli menzillerin feleklerinin ter
tibinin bilinmesi hakkındadır
İblisin geldiği dört cihet, evtâd ve evtâd'ın ilimleri ve mer

tebeleri incelenmiştir
O n Yedinci B ö l ü m
Kevni ilimlerin bilinmesi, yardımcı temel ilahi ilimlerin
miktarının bilinmesi hakkındadır
Bu bölüm şu önemli hususları içermektedir:
1- Kevni ilimlerin intikalleri, yaratılış ve tekvinin devamlı oluşu.
2 - İlahî ilimlerin yani Allah'ı bilme ilminin eşyaya intikalinin
nasıllığı. B u gerçekten önemli bir konudur.
34
e§-Şeyh Muhyiddin b. Arabi el-Hâtimî
3- Allah'ı bilmemizin taallukunun ne olduğu ve Hakk'ın ter

cihi ile ilgili bir incelemedir.
4- H a k için ihtira (icat etmek) ne demektir.
5- İlahî isimler ve onların Hakk'ın zatı üzerine ilave varlıklar

değil de nispeder olması.
6- Suretin aynalarda berzah mertebesine ait bir ceset olması.

Aynalar da berzah mertebesinin suretlerini veren şeylerden
biridir.
7- İnsan-ı kâmilin tamlığı, âlemle arasındaki benzedik, insa

nın afdaliyetinin kaynağının onu Allah'ı bilmiş olması ve
Allah'ın onu tafdil etmesi. Yani kemal, fazilet boyuncadır.
8- Hakk'ın bir tek subuti sıfaundan başka sıfaü yoktur. "Onun
da uluhiyyet olduğunu anladım. "
9- Son tahlilde kulların içinde oldukları durum hakkında mer

hametlerinin caiz olması yani rahmetin kapsamlılığı. Zira
isimler yokluk nispetleridir, işin kaynağı bir tek Zat'a dö
ner. Dilediğini yapma O Zat'a aittir. Rahmet gazabı geç
miştir.
10-Cevazı Allah'a ıtlak etmek, Allah'a karşı bir su-i edeptir.

Cevazı mümküne ıdak etmekle maksat hâsıl olur. En uy
gun olan budur. Çünkü bu konuda şeriaun getirdiği bir
hüküm ve aklın gösterdiği bir delil yoktur. Rahmetin ge
nel olması, cehennem ehlinin cehennemde ebedi olarak
kalmasıyla çelişmez.
O n Sekizinci B ö l ü m
Müteheccidlerin (Geceleyin uyanık kalanların) ilimleri
nin, ilimlerinin ilgili olduğu meselelerin, ilim mertebelerin-
35
deki miktarının, varlıkta ondan ortaya çıkan ilimlerin bilin

mesi hakkındadır
Teheccüd ilmi, isimlerin nispet olması ve âlemin varlığı
nın sebebi hakkında bir incelemedir
On Dokuzuncu Bölüm
İlimlerin arüş ve eksiliş sebebinin ve Allah'ın "De ki Rab-
bim ilmimi artır"^ sözü ile Hz. Peygamber'in (s.a.) "Allah, ilmi
âlimlerin gönüllerinden çekip almaz, âlimlerin canını almakla
ilmi alır" sözünün anlamı hakkındadır
Nazarî ve tecrübî ilimler ile ilimlerde artış ve eksiliş sebep
leri hakkında bir incelemedir
Yirminci B ö l ü m
İsevî ilim, nereden geldiği, nerede son bulduğu, keyfiyeti,
âlemin uzunluğuyla mı genişliğiyle mi veya her ikisiyle mi iliş
kili olduğu hakkındadır
Tekvin, rahmani nefes, H z . İsa'nın (a.s.) ölüleri dirilt
mesi, ruhlar ve manalar âleminin uzunluğu, cisimler ve tabiat
âleminin genişliği hakkında ince sırlardır
Bu bölümle, rahmetin gazabı geçtiği, cehennem azabının
süresi de incelenmiştir
Yirmi Birinci B ö l ü m
Ü ç kevnî ilmin ve bunların birbirlerine dahil olmalarının
bilinmesi hakkındadır Âlemin tekten yaratıldığı hakkında bir
incelemedir
^ Tâhâ, 20/114.
36
e^-Şeyh Muhyiddin b. Arabî el-Hâtimî
Yirmi ikinci B ö l ü m
Menzillerin menzilinin ilminin ve bütün kevnî ilimlerin

tertibinin bilinmesi hakkındadır
Menzillerin esasları hakkında geniş bir bölümdür B u bö

lüm, "el-Ke^kûl"\m baş kısmıyla beraber tedvin edilen "Strru'l-
Menâzil" isimli risalesinin yol göstermesiyle iktifa ettiğim bir
bölümdür. (Bu risalenin el yazması yanımda mevcuttur.)
Yirminci Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Korunmuş kutupların ve korunmuşluklarının sırlarının bi

linmesi hakkındadır
Melamiler olan kurbet ehlinin hallerinin tarifidir
Yirmi D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Kevni ilimlerden gelen şeylerin, onların içerdiği gariplik

lerin, âlemde kimlerin onları elde ettiğinin bilinmesi; kutup
ların mertebelerinin, iki şeriat arasındaki ortaldığın sırlarının,
nefesler âlemine ve nefeslere âşık olan kalplerin ve onların as
lının, menzillerinin sayısının bilinmesi hakkındadır
1- Mülkün mülkü.
2- Ziyaretçiler
3- İlahî maiyet.
4- Eyneyyenin (neredeliğin) Hakk'a nispeti.
5- İki şeriat arasındaki müştereklik.
6- Genel ve özel mühürleme.
7- Nefesler, menzilleri ve bunu gerçekleştirenler

37
Yirmi Beşinci B ö l ü m
Uzun ömürlü özel uzun direğin, dört tür ilim bahşedilmiş
kutupların sıriarının, menzil ve menzillerin ve âlemden oraya
girenin sırrının bilinmesi hakkındadır.
Bu bölüm şu konuları içerir:
1- Efendimiz Hızır ve Şeyh'in onunla toplantıları.
2 - Zahir, baun, had ve matlaın adamları, ilimleri, makamları.
3- Menzil ve menzillerin sırları.
4- Birin sayılardaki seyri.
Yirmi Altıncı B ö l ü m
Remiz sahibi kutupların bilinmesi, tarikattaki ilimlerine ve
sırlarına işareder hakkındadır.
a-Ezel b-Ebed c- Halin sırrı d-Harf ilmi
Yirmi Yedinci B ö l ü m
"Vuslata er, ben ck sana kavurmaya niyet!endim"kutup\3îi-
nın sırlarının bilinmesi hakkındadır. B u nurânî âlemin men
zillerinden biridir.
İlahî vuslat ve yakınlık, pabuçların giyilmesi ve çıkarılması,
Musevî kelam hakkında bir incelemedir.
Yirmi Sekizinci B ö l ü m
"Elem tere keyfe"^ kutuplarının bilinmesi hakkındadır.
Soruların esası hakkında bir incelemedir. Soruların esası dört
tür. 1-hel (mı, mi) 2-ma (ne) 3-keyfe (nasıl) 4-lime (niçin)
3 el-Fîi, 105/1.
38
Bunlardan hangileri H a k için kullanılabilir, hangileri kul

lanılamaz. Şeyhin bu konudaki isabetli görüşü.
Yinni Dokuzuncu Bölüm

Selman'ı Ehl-i Beyt'e katan sırrın ve ona mirasçı olan ku
tupların ve sırlarının bilinmesi hakkındadır
Özel kulluk -ki o Selman-ı Farisî Efendimize vâris olan ku
tuplara özgü bir sırdır-, Âl-i Beyt'in arındırılması ve Allah ka
tındaki yerieri hakkında bir incelemedir Bu inceleme insanla
rın Ehl-i Beyt'e karşı görevlerinin neler olduğunun bilinmesi
açısından önemlidir
Otuzuncu Bölüm
Birinci ve ikinci tabakadan binici kutupların bilinmesi
hakkındadır
İbadet ehlinin makamları hakkında olup önemli bir bö-
lümdi'ır.
O t u z Birinci B ö l ü m
Süvarilerin esaslarının bilinmesi hakkındadır
Süvarilerin esasları çoktur. Onlardan bazıları şunlardır:
1 - G ü ç ve kuvvetten teberri.
2- Benim dilimle konuşur, benimle görür, benimle işitir tev
hidi. B u esasa göre Resul ve Nebilere özgü şer'i hükümleri
ve velilere özgü ilahî marifetleri inceleme.
3- Allah'a karşı edep.
4- Safîlerin Hakk'ın isimlerinin O ' n a nispetinin hakikatini
bilmeleri. Bölüm onların sıfadarını da zikreder
39
O t u z İkinci B ö l ü m
ikinci tabakadan üzengi sahibi yönedci kutupların bilin
mesi hakkındadır.
Müdebbir ve mufassıl isimlerine dayanarak tedbirin ince
lenmesi. Bölümde, ahiretteki diriliş dakik bir şekilde incelen
miştir. "Gece uyumanız ve gündüzün fazlından aramanız O'nun
ayetkrindendir"^ ayeti açıklanmıştır.
Otuz Üçüncü Bölüm

Niyetçi kutupların, sırlarının ve esaslarının keyfiyetinin bi
linmesi hakkındadır. Onlara "niyyâtiyyûn" denilir.
Niyet hakkında geniş bir incelemedir, isimlere ait nispet
ler, işitmenin türleri, nefis muhasebesi, makam ve niyetçile-
rin sıfatları hakkındadır.
Otuz Dördüncü Bölüm

Nefesler menziline ulaşıp durumları müşahede etmiş şahsın
bilinmesi hakkındadır. Allah'ın izniyle onları zikredeceğim.
İdrakler ve idrak kuvvetinin incelenmesi, bilinen güçlerle mu
tat olmayan yollardan elde edilen ilimlerin incelenmesi, Rahman
isminden yansıyan dakik sırların incelenmesi, Amâ, arş, Rab ismi.
Rahman ismi, dünya semasına inme, insanın özellikleri, insanın
(Allah'ın) suretinde yaraülması, HakTeâlamn gecenin son üçte
birinde dünya semasına inmesinin incelenmesi.
O t u z Beşinci B ö l ü m
Nefesler menziline ulaşmış şahsın ve ölümünden sonraki sırlan-
nın bilinmesi hakkındadır. Bu bölümde şu hususlar incelenmiştin
^ er-Rûm, 30/23.
40
1- Meânî sıfatlar, nefsî sıfatlar.
2 - Allah'ı bilmede akıllıların acizlikleri.
3- Hakikaderin değişmemesi.
4- Velilerin ilimlerinin kaynağı.
5- H a k Teâlânın idrak edilmesi.
6- Misliyyetin olmayışı.
7- Mütehakkıkların görme, işitme ve diğer güçleriyle göster

dikleri kerameder ve harikuladelikler B u makam sahiple
rinden olan ölülerin durumu.
8- Şeyh'in babası, makamı, ölüm anındaki durumu; öğren

cisi ve takipçisi Bedru'l-Habeşi'nin durumu.
O t u z Altıncı B ö l ü m
İsevilerin, kutuplarının ve usullerinin bilinmesi hakkın

dadır
Bu bölümde şu hususlar incelenmiştir:
1- Muhammedi şeriatın genelliği, önceki şeriadarı içine al

ması.
2 - Yûnus'un (a.s.) ve İsa'nın (a.s.) dönemlerine ait diriler B u

konuda rivayet edilen hadisler
3- İsevilerin ayrıcalıkları.
O t u z Yedinci B ö l ü m
İsevi kutupların ve sırlarının bilinmesi hakkındadır
Sufîlerin hallerinin isteklilere aktarılması, b u k o n u d a
Resûlullah'tan (a.s.) getirilen deliller
41
Kur'ân'ın icazı nedir?
Tabiadarı telif ve tahlil etme ilmi. Bu ilim, Allah'ın Âdem'e

(as.) öğrettiği isimler ilminin yarısı üzerine bina edilmiştir
Kıyametin sırları.
O t u z Sekizinci B ö l ü m
Muhammedi makama muttali olmuş kutupların ve ona
ulaşmamış kutupların bilinmesi hakkındadır
Ubudiyyet hakkında bir incelemedir Seçkinlerin en güzel
talebidir Şeyh'in, ubudiyetteki bir makam hakkında beyanı.
Allah onunla bizi sağlamlaştırsın! Amin!
Otuz Dokuzuncu Bölüm

Hak, kendisini kendi kaündan kovduğunda velinin düş
tüğü makamın bilinmesi hakkındadır
Bu durumun vasıtasız ve vasıtalarla incelenmesi.
Âdemi hübût (düşüş).
Velinin makamdan düşüşü neye yorumlanır
Kulluk ve dünyada Seçkinlerin mükellefiyetinin gerekliliği.
Övünmek her şeyin yolda olmadığını gösterir
Abdulkadir el-İcî'nin ve öğrencisi Ebû Suûd b. eş-Şiblî'in
halleri.
K ı r k m a Bölüm
Kevn ilimlerinden cüzî ilme komşu menzilinin, tertibinin,
sıHarının ve kutuplarının bilinmesi hakkındadır
Harikuladeliklerden, mucizelerin, keramederin ve sihrin
türlerini açıklamıştır
42
Bunlardan her birinin arasında olan önemli farklar ve sır

ları.
Âlimûl-Esved'in "mescidin direğini önüne alan kimseye o al
tın <?/«r"sözünün açıklaması. Bu sözün ibaresi şöyledir: "ey bu
(şahıs)! Şüphesiz ki varlıklar değinmez ama sen Rabbinin haki
kati için onları böyle gördün."
Musevî asâ.
K ı r k Birinci B ö l ü m
Gece ehlinin, tabakalarının farklı farklı olmasının, mer-
tebelerindeki farklılığın ve kutuplarının sıdarının bilinmesi
hakkındadır.
Gece ehlinin halleri, eşyanın ve âlemin yaratılışının mahi
yetinin kavranması, ikisinin arasındaki şeyin ortaya çıkması
için bir mümkün ve fail gereklidir.
K ı r k ikinci B ö l ü m
Fütüvvet ve fetâların, menzillerinin, tabakalarının ve ku
tuplarının sırlarının bilinmesi hakkındadır.
Fetâların sıfadarının incelenmesi.
ibrahim'in (a.s.) kavmiyle kıssasında Allah Teâlâ'nın "Belki
büyükleri yapmıştır"^ sözünün açıklaması.
Kırk Üçüncü Bölüm

Vera sahipleri kutuplarından bir grubun ve bu makamın
genelinin bilinmesi hakkındadır.
5 ei-Enbiyâ, 21/63.
43
Vera sahiplerinin halleri ve sıfatları. Hakk'ın, meleklerin ve

âlemlerin onları övmesi ve bu övgünün sebebi.
Kırk Dördüncü Bölüm
BehlüUerin^ ve onların Behlül mertebesindeki imamları

hakkındadır
Mecnun akıllıların halleri ve türieri. Onlardan örnekler

Şeyh'in istiğrak hali, eş-Şiblî''. Behlüllerden birinin Şeyhle du
rumunun tasviri.
K ı r k Beşinci B ö l ü m
Erdikten sonra geri dönenin ve onu geri döndürenin bi

Behlül: Hayır sahibi. Meczûb. Hak âşığı. Behlül-i Dânâ: Çok tanın
mış evliyadan biri. Asıl ismi Vüheyb bin Ömer Sayrâfi'dir. Behlûl-i
Dânâ adıyla şöhret buldu. Doğum tarihi kesin olarak bilinmemek
tedir. Kûfeli olduğu hâlde ömrünün çoğunu Bağdat'ta geçirdi. Ha
run Reşid'in kardeşi olduğuna dair rivayetler varsa da bu bilgi kesin
değildir. Harun Reşid'e nasihat verirdi. Herkese ders olacak hikmetli
sözleri çok meşhurdur. 805 (H.190) senesi Bağdat'ta vefat etd. Dicle
kenarında Şunûziyye kabristanlığına defiıedildi. Behlül-i Dânâ, za-
manm büyüklerinin sohbetlerinde bulundu. Ehl-i Beyt'in savunu-
culanndandı. Eymen bin Nâbil, Amr bin Dînâr ve Asım bin Ebi'n-
Necîd'den hadis-i şerif öğrendi, ibretli, manalı sözler söyledi (çev.).
Ebû Suûd b. Şiblî: Adı Cafer b. Ytmus olup künyesi Ebû Bekir'dir.
M . 2 4 7 ( H . 861) yılında Samarrada doğdu. Bağdat'a yerlqti ve
Cüneyd-i Bağdadî'nin talebesi oldu. Aym zamanda Mâliki mezhe
binin fihh âlimlerinden olup, İmam Mâlik'in Muvattdsmı ezbere
bilirdi. Ebû Bekir Şiblî H . 334 (M. 945) senesinin Zilhicce ayında
vefat etti (çev.).
44
Bu bölüm, ermenin anlamını, erenlerin mertebelerini, var

dıkları isimleri, halka dönenlerin türieri, sekiz uzvun adam
ları ve onlara ulaşan nurlar, ashabul-akdam/yayan kişiler/ya-
yalar olarak isimlendirilen nebilerin nüktelerinden alanları
içine alır.
Kırk Altına Bölüm

Az ilmin ve salihlerden onu elde edenlerin bilinmesi hak
kındadır.
İlmin ahadiyyeti ve malumaun kesreti.
Vehbî ilimler bahsi- kesbî ilimler.
İlim ne ile sona erer, bu mümkün m ü değil mi?
Mümkünün vaki olduğu konusunda dakik bir incelemedir.
K ı r k Yedinci B ö l ü m
Süflî menzillerin ve makamlarının vasfının sırlarının, baş
langıcının zikri esnasında arifin nasıl hoşnut olacağının ve ma
kamının yüceliğine rağmen onlara nasıl özlem duyacağının,
kendisine buna çağıracak şekilde tecelli edecek sırrın ne oldu
ğunun bilinmesi hakkındadır.
1- Sonun, başın özlemini çekmesi ve bunun sebebi.
2 - Mümkün varlıklar için bilinen makamlar.
3- Namaz, zekât, oruç ve haccın neticeleri.
4- Allah ehlinin dört ölümü.
5- Meleklerle beşer arasındaki üstünlüğün incelenmesi.
6- Dairedeki sırlar.
7- Küllî nefsin gücü.
45
8- İnsanı diğer yaratıklardan ayıran güç.

9- Tabiat, nefis ve heba.
K ı r k Sekizinci B ö l ü m
Bu bundan dolayı böyle oldu'nıın bilinmesi hakkındadır.
Bu illet ve sebebin ispatıdır.
Bu bölüm şu konuları kapsar:
1 - Alemin yaraüLşının sebebi ve illeti.
2- Bir başka yönden rahmetin kapsamlılığı.
3- Âdem'e (a.s.) öğrettiği isimler.
4- Hilafet ve risalet.
5- Hakk'ın yön kayıtlarından kurtulması.
6- Devriye meselesi: İlahî nispederin farklılığından dolayı şeri
atlar farkk farklı olmuştur Diğer meseleler de önemlidir.
Kırk Dokuzuncu Bölüm

"Ben Rahmanın nefesini Yemen yönünden buluyorum" \vâ.dÂ-
sinin ve bu menzilin ve adamlarının bilinmesi hakkındadır.
İki ağırlığın (insan-cin) yaraülışının rahmet isimlerinde da
yanağı incelenmiştir.
Ellinci B ö l ü m
Hayret ve acizlik adamlarının bilinmesi hakkındadır.
Zat ilmindeki hayret hakkında ince sırlar.
Nazar ehli ile müşahede ehlinin hayreti arasındaki fark.
46
Elli Birinci B ö l ü m
Vera ehlinden nefes-i rahman menziline ulaşmış kişilerin
bilinmesi hakkındadır.
Vera', varlığı, gerçekleşmesi, eşyada vera'nın dayandığı ala
metler, vera' yapılan şeylerde harikulade makamına ilerlemesi,
vera ehlinin kerametleri, cin ve meleklerle toplanmaları, kalp-
lerindeki ilahî tecelliler.
"Kendilerinden daima hayal âlemine eşlik eden vardır. B u
makamda ona, cima vb. lezzetler kolaylaşır ve onda çocukları
olur. Onlardan bazıları için bu âleminde kalır ve bazılarının
çocuğu şahadet âlemine çıkar. B u aslında hayaldir, hisse gö
rünmüştür." B u makama erenlerin örnekleri.
Elli ikinci B ö l ü m
Keşif sahibinin onu gördükten sonra gayb âleminden şaha
det âlemine kaçışının sebebinin bilinmesi hakkındadır.
Ruhların özellikleri, asılları, bedenle ilişkileri, teklifin sırrı,
fiillerin kullara nispeti, kulluğun şerefi konularında önemli
incelemelerdir.
Elli Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Müridin, şeyhin varlığından önce nefsine telkin ettiği amel
lerin bilinmesi hakkındadır.
Müride lazım olan şeyler: açlık, uzlet, susmak, seher. B u
dört şeyin açıklanması.
Gizli olarak gerekli olanlar şunlardır: tevekkül, yakîn, sa
bır, azimet ve sıdk.
47
Elli D ö r d ü n c ü B ö l ü m
İşarederin bilinmesi hakkındadır.
Allah ehlinin, ıstılahları kendilerine özgü tarif etmelerinin
sebebi hakkında bir incelemedir
Elli Beşinci B ö l ü m
Şeytanî tehlikelerin bilinmesi hakkındadır
Tehlikelerin kısımları, şeytanların türleri, İblisin her tayfaya
sızma yerleri, vesvesesinden korunmak için uyarılar ve nasihat
ler hakkında bir incelemedir
Elli Altmcı B ö l ü m
İstikra ve sağlamını zayıfindan ayırt etmenin bilinmesi
hakkındadır
İstikranın sahih olduğu ve oknadığı yerleri incelemedir
EUi Yedinci B ö l ü m
İlham ilminin istidlal türlerinden herhangi bir türle elde
edilmesinin bilinmesi ve nefsin bilinmesi hakkındadır
"Ona takvasını da fücurunu da ilham etmiştir" ^ ayeti ile bu
ayete benzeyen ayederin açıklanması.
İlham ile ledünnî ilim arasındaki fark. Bu dakik bir ince
lemedir
Elli Sekizinci B ö l ü m
İstidlalde bulunan ilham ehlinin bilinmesi, kalbe dolup ta
şan ve kalbin temayüllerini bölen ve onları dağıtan ilahî ibiin
« eş-Şems, 91/8-9.
48
Allah'ı bilmede aklın acizliğini incelemedir. Allah'ı bilme

mercii kalptir
Teklifler ve mertebeleri.
Sidretu'l-Müntehâ ve usulü.
Rahmetin kapsamlılığının incelenmesi ve "Orada ne diri
kalır ne de ölür'"^ ayetinin açıklanması.
Elli D o k u z u n c u B ö l ü m
Mevcut ve mukadder zamanın bilinmesi hakkındadır
Âlemin varlık sebebinin incelenmesi, zamanın mahiyeti
nin, muhtelif günlerin incelenmesi.
Altmışmcı B ö l ü m
Unsurların, ulvi âlemin süfli âlem üzerindeki otoritesinin,
bu insani âlemin uzak feleğin hangi devrelerinde meydana
geldiğinin ve hangi ruhaniyetin bizim için olduğunun bilin
mesi hakkındadır
Âlemin yaratılışına yönelik dört isim, dört melekî hakikat
ve onun altındaki, burûc melekleri, menziller, yedi gök ve di
ğerleri, unsurların, rükünlerin ve müvelledâtın yaratılışı, insa
nın yaratılışı hakkında bir incelemedir
Altmış Birinci B ö l ü m
Cehennemin, azap açısından oradaki varlıkların en bü
yüğünün bilinmesi, ulvi âlemin bir kısmının bilinmesi hak
kındadır
Cehennemin yaratılışı hakkında ince sırlarla dolu bir in
celemedir
Tâlıâ, 20/74.
49
Altmış ikinci B ö l ü m
Ateş ehlinin mertebeleri hakkındadır.
Ateş ehlinin mertebeleri, rahmedn kapsamlı oluşunun sır
ları hakkında bir incelemedir.
Altmış Ü ç ü n c ü B ö l ü m
İnsanların, dünya ile diriliş arasında berzahta kalmalarının
Berzah, hayalî suretler, ahiretteki dirilişin sırları, hayal gözü,
his gözü ve benzeri eşsiz sırları incelemesi açısından gerçekten
önemli bir bölümdür.
Altmış D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Kıyametin ve menzillerinin ve dirilişin keyfiyetinin bilin
mesi hakkındadır.
Ahiretteki diriliş, kıyamet sahneleri hadisi hakkında bir in
celemedir.
Ahiretteki dirilişin sırları hakkında bölümün sonuna ka
dar, önemli bir vasıl vardır.
Altmış Beşinci B ö l ü m
Cennetin, menzillerinin, derecelerinin ve bu bölümle ilgili
meselelerin bilinmesi hakkındadır.
Şu konular incelenmiştir:
-Cennetin mertebeleri ve amellerle ilişkisi.
-Üç cennetin kısımları.
-Cennet ehlinin sınıfları.
50
-Son dirilişin sırları.

-Allah'ı bilmenin yolları.
-Kıyamet sahnelerini anlatan bir başka hadis ve yakın me
safeden rüyet.
Altmış Altmcı B ö l ü m
Zahir ve baün olarak şeriaün sırrının bilinmesi, hangi ilahî
ismin onu var ettiğinin bilinmesi hakkındadır
Âlemin yaraülışının başlangıcı, şeriatın dayandığı isim, ka
nunlar, ilk akıllıların halleri ve hikmeti ve hikmette doğru yo
lun salikleri hakkında bir incelemedir
Altmış Yedinci B ö l ü m
"Lâ ilahe illallah Muhammedun Resûlullah" şahz^detimn - k i
bu imandır-bilinmesi hakkındadır
Tevhidin ilim yoluyla ve iman yoluyla gerçekleştirilmesi
nin incelenmesi.
"Lâ ilahe illallah" diyenlenn kısımları.
Altmış Sekizinci B ö l ü m
Temizliğin sırları hakkındadır
Bu bölüm bazı özel şer'î meseleleri içerir:
Hadesten ve necasetten taharet, pislik, suların kısımları, di
ğer temizleyicilerin türleri, taharetin vasfi, ondaki batini işaret
lere itibar ve burada zikretmediğim daha pek çok konu.
Altmış D o k u z u n c u B ö l ü m
Namazın ve u m u m i oluşunun sıdarının bilinmesi hak
kındadır
51
Bu bölüm, namazın hükümlerini şeriat diliyle açıklama,

hakikat diliyle kendilerine işaret etme konularını ve geniş ol
ması hasebiyle muhteviyatını burada açıklayamadığım konu
ları içerir.
Yetmişinci B ö l ü m
Zekâtın sırları.
B u bölüm, zekâtın hükümlerini şeriat diliyle açıklama,
ları içerir.
Yetmiş Birinci B ö l ü m
Orucun sırları hakkındadır.
B u bölüm, orucun hükümlerini şeriat diliyle açıklama,
ları içerir.
Yetmiş İkinci B ö l ü m
Hacc ve sırları hakkındadır.
Bu bölüm, haccın hükümlerini şeriat diliyle açıklama, ha
kikat diliyle kendilerine işaret etme konularını ve geniş ol
ları içerir.
52
İKİNCÎ CÎLDİN
BÖLÜMLERİNİN ÖZETİ
l&tmiş Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Karşılaşma ve sapma esnasında müşahede sahibinin elde
etüği sırların sayısının ve karşılaşmadan ne kadar sapuğının
Bu bölümün içeriği şunlardır:
-Adamların sınıfları hakkında bir kaside.
-Genel nübüvvet makamı (önemlidir).
-Tenzihin ve teşbihin müşahede ehline nispeü
-Nebiler ve veliler olarak âlemin kutuplardan olan rükünleri.
-Hızır ve rütbesi.
-Aynnülı olarak evliya tabakaları.
-Hakim et-Tirmizî'° tarafından sorulan yüz elli beş soru
nun cevabı.
Tam adı Ebû Abdulialı Muhammed b. Ali b. Hasan (Hüseyin)

b. Bişr (Beşîr), b. Hârûn el-Hakîm et-Tirmizî'dir. Künyesi Ebû
53
^ t m i ş Dördüncü Bölüm
Tövbe hakkındadır.
Tövbe ve rükünleri hakkında bir incelemedir Bölümün
sonunda sufîlerin yaptıkları bazı tarifler vardır
Abdullah'tır. Tirmiz'de doğup büyümüş olmasından dolayı "et-

Tirmizî" nisbesiyle meşhur olmuştur. Ayrıca kaynaklarda onunla
ilgili olarak, el-İmâm, Sûfî, Zâhid, Muhaddis, Hâfiz ve Usûlü'd-dîn
âlimi gibi çeşitli sıfatlar da zikredilmektedir. Haldm Tirmizî'nin
doğum tarihi hakkında kaynakların hiçbirinde bilgi verilmediği
gibi ne kadar yaşadığı ve hangi tarihte vefat ettiğine dair nakledi
lenler de birbirini tutmamaktadır. Onun ömür süresi hakkında
tarih veya rakam zikreden nadir kaynaklardan olan Zehebî'ye göre
yaklaşık 80 yıl yaşamıştır. İbn Hacer el-Askalânî ise onun, 90 ya
şına kadar hayatta kaldığını ve 320/932 yılı civarında vefat ettiğini
ifade etmektedir. Molla Cami'ye göre ise vefat tarihi 255/867'dir.
Sübkî bu son tarihle çelişen bir rivayette bulunarak Tirmizî'nin
2 8 5 / 8 9 6 yılında Nişabur'da olduğunu ve burada hadis dinledi
ğini öne sürmektedir. Bu bilgiler ışığında, talebesi ya da müridi
olduğu şahısların vefat tarihleri ile birlikte, Tirmizî'nin ciddî an
lamda bir "dinî ve tasavvuf! eğitime başladım" dediği 27 yaşı da
dikkate alındığında onun muhtemelen 2 1 0 / 8 2 5 yılından hemen
sonra doğup 3 2 0 / 9 3 2 senesinde veya biraz öncesinde vefat etmiş
olabileceği söylenebilir. Çocukluk yıUarını oyunla geçirmek yerine
ilim öğrenmeyle değerlendirmiştir. Henüz gençlik çağlarında iken
"ikn-i âsâr" ve "ilm-i rey"e (aklî ve naklî ilimlere) sahip olduğunu
belirtmektedir. Daha sonra bir taraftan eğitimini devam ettirir
ken, diğer yandan manevî yönden hissettiği açlık duygusunu tat
min etmek maksadıyla adeta bir arayış içerisine girmiştir. Tasav
vufta önemli dereceler elde etmiş olan Tirmizî, bu konuda çok
değerli eserler telif etmiştir. (Geniş bilgi için bkz. www.tasawufa-
kademi.org/indir.php?tur= l & n o = 7 6 5 ) (çev.)
54
Yetmiş Beşinci B ö l ü m
Tövbeyi terk etme hakkındadır.
Özellikle tekrarın olmaması konusunda büyük inceleme
ler ve yüce marifederdir.
\ e t m i ş Altmcı B ö l ü m
Mücahede hakkındadır.
Bu Bölümle:
Ariflerden Allah ehlinin mertebeleri, mevakıf ehlinin ve vi
sal ehlinin (Melamiler) ilahî huduttaki mertebeleri.
Küçük harflerin sırları, mücahidlerin sınıfları, .. bilelim
diye sizi smamaktayız" " ayeündeki sıdar, şehiderin diri olması,
"Allah müminlerin mallarını ve canlarını satın almıştır" 'âye-
tindeki sırlar, "attığın zaman sen atmadın, Allah attı" ayetin-
deki önemli talimadar incelenmiştir.
Bu konuda (İbn Arabî) (r.a) şöyle der:
"Muduluk yolu vazedilen (meşru) yoldur, başkası değil."
İlahî yazgı.
Bu özetin başında zikredilen Allah ehlinden dört sınıfın
makamlarının sayısı.
Yetmiş Yedinci B ö l ü m
Mücahedenin terki hakkındadır.
Bu bölümle:
" Mulaammed, 4 7 / 3 1 .
et-Tevbe, 9/111.
'3 el-Enfâl, 8/17.
55
Mücahedeyi terk sebebi, Nebi'nin (a.s.) Kureyş'in ileri ge

lenleriyle otururken İbn Ü m m i Mektûm'u terk etmesi sahnesi
"Amâ (Abese) sûresi", dünya hayatının ziyned, Allah'ın ziyneu
konuları incelenmiştir.
Yetmiş Sekizinci B ö l ü m
Halvetin bilinmesi hakkındadır.
Halvetin aslı şeriattandır. Halvetin esası, âlemin cevheri,
âlemin surerieri, âlem ve insan, insanın (Allah'ın) suretinde
yaratılması, "Afâkta ve enjuste ayetlerimizi onlara gösteririz"
ayeündeki sırlar.
Bu bölümde, şeyhin halveti istemesi dakiktir. Onların söz
lerinden, tarikatta özel bir halvetin olmadığı anlaşılmaktadır.
Tarikatta halvetin şardarı, halveti ihlal edenlerin türleri ve ih
lal sebepleri.
Bu cildin yetmiş aluncı bölümünde zikredilen dört sınıf
adama göre halvet dereceleri.
"Vetmiş D o k u z u n c u B ö l ü m
Celvet olarak tabir edilen halvetin terki hakkındadır.
Bu bölüm on saürlık bir özettir. Fakat ilim ve sırlar hak
kında saf bir cevherdir.
Sekseninci B ö l ü m
Uzlet hakkındadır.
İlahî isimler, teşbihi isimler ve sıfatlar ve bunların kimlere
ait oldukları, şeyhin gördüğü gibi uzlet makamı, tarikatta bi
linen uzlet ve faydaları, ubûdet.
ei-FussÜet, 41/53.
56
Bu cildin yenniş üçüncü bölümünde zikredilen adamla-

rm uzlet dereceleri.
Seksen Birinci B ö l ü m
Uzletin terki hakkındadır
Uzleti terk sebepleri, "Allah göklerin ve yerin nurudur"'^
ayetindeki sırlar, insanın zahir ve batın dirilişi ve onun mü
debbir nefsi.
Seksen ikinci B ö l ü m
Firar hakkındadır
Bu bölümle:
Allah'ın Muhammed ümmetine olan inayeti, insanın ilahi
isimlerle irtibatının ihtilafi. Saadet artmadadır. Senin için artma,
ilim elde eden başka bir ismin kelimesine indkalle olur Ya
nında olduğun senin yanında değildir Seni terk etmediğinde
firar kesinleşir Firar, kula dünya ve ahirette arkadaşlık eden
bir hükümdür.
Firarda adamların dereceleri, bu cildin yetmiş alüncı bölü

münde zikredilen adamların kısımları, incelenmiştir
Seksen Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Firarın terki hakkındadır
Bölümün şiirleri eşsizdir, talimatları da. Özellikle "De ki:
eğer babalarınız ve oğullarınız... ayetinin işareti.
" en-Nûr, 24/35.

et-Tevbe, 9/24.
57
Seksen D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Allah'tan sakınmak hakkındadır.
Bölümde:
Takvanın incelenmesi. Sıfat, zamirlerle isimler arasında
berzahîdir. Allah Teâlâ'nın "Gücünüzün yettiği kadar Allah'tan
korkup sakının"'^ ayeti ile "Allah'tan korkulması gerektiği gibi
korkun"'^ ayeündeki sırlar.
Seksen Beşinci B ö l ü m
Perde ve örtü takvası hakkındadır.
Bir'in varlığı ve mümkün varlıklarla Allah'ı bilme hakkında
kapsamlı bir özettir
Seksen Alüncı B ö l ü m
Dünyevî sınırlar takvası hakkındadır.
B ö l ü m ü n şiiri kemal hali hakkındadır. O da dünya ve
ahirette fakirlik ve acizliktir. Dünyadaki ceza ve kapsamı. Bu
ceza hak etmeyenler için fitne, hak edenler için ise ceza ola
rak isimlendirilmiştir.
Kulluğun tanımı, Allah için zati huduttan elimizde bir şey
yoktur. Diğer özel ilahî sırlar.
Seksen Yedinci B ö l ü m
Ateşe karşı korunma hakkındadır.
Cenneder ve cehennemler hakkında sırlar.
Âl-i İmrân, 3/102.

'« et-Teğâbun, 64/16.
58
ei'Şeyh Muhyiddin b. Arabî el-Hâtimî
Seksen Sekizinci B ö l ü m
Şeriat hükümlerinin usullerinin sırlarmm bilinmesi hak
kındadır
Şeriat hükümlerinin usulleri.
Kendilerinden mevcudatın zuhur ettiği dört ilahi hakikat:
hayat, ilim, irade ve kudrettir
Kendilerinden cisimlerin zuhur ettiği dört hakikat: sıcak
lık, soğukluk, yaşlık ve kuruluktur.
Müvelledât dört rükünden zuhur etmiştir: Ateş, hava, su
ve toprak.
İnsan ve hayvan bedeni dört karışımdan çıkmıştır: Sarı
(solgun), siyah, kan, balgam.
Efendimiz Cüneyd'in'^ "Bu ilmimiz kitap ve sünnetle mu
kayyettir" soznmm anlamı.
Akıllılar, riyazette müşterek, neticede farklıdırlar.
Şeyh'in kıyas hakkındaki görüşü, kendisi için değil de baş
kası için onu mubah kabul etmesi.
İki ayetin veya iki sahih hadisin çelişmesi veya bir ayede bir
sahih hadisin bütün yönlerden çelişmesi durumunda ve hadis
lere ait benzeri hükümlerde yapılması gerekenin ne olduğu.
" Babasının ismi Muhammed'dir. Künyesi Ebul-Kasım'dır. Tasavvuf

elıünin çok tanmmışlanndan olduğu için Seyyid-üt-Taife yani tasav
vuf büyüklerinin seyyidi, efendisi diye meşhurdur. 822'de (H. 207)
Nilıavend'de doğdu, 911'de (H. 298) Bağdat'ta vefat etti. Küçük
yaşta ilim talisiliııe başlayan Cüneyd-i Bağdadî, Süfyan-ı Sevri'niiı
mezhebinde yetişti. Tasavvuf ilmini dayısı Sırri-i Sekati'den öğ
rendi. Fıkıh, tefsir, hadis gibi ilimleri Imam-ı Şafii'nin talebesi Ebu
Sevr'den öğrendi. Ayrıca Haris-i Mulıasibi, Mulıammed Kassab ve
başka zatlarm da sohbetinde bulundu (çev.).
59
Nesh ve Şeyh'in bu konudaki görüşü (önemli bir incelemedir).

Nasih ve mensuhla amel etmenin tetkiki.
Emirler ve nehiyler. Haklarında yüce tahkikler vardır.
İcma.
Kıyas ve Şeyh'in onu savunmaktan kaçınmasının sebebi.
Hükmün asL, teklifin olmamasıdır.
Nebi'nin (a.s.) fiilleri.
Önceki şeriadar.
Teklifler ve Şeyh'in bu konudaki görüşü.
Dinde rey ile konuşma.
Hata ve unutmanın hükmü.
Hakkında hüküm olmayan şey, asıl olarak mubahtır.

Şeriaün hitabı şahıslara değil de isimlere ve halleredir.
İçtihat usûl ve fiırûdadır.
Sırlar, şeriatın zikredilen bu usullerine işaretdr.
Seksen D o k u z u n c u B ö l ü m
Genel olarak nafilelerin bilinmesi hakkındadır.
Nafilelerin farzlarla ilişkisi, nafilelerin mertebeleri ve en fazi

letlisi, âlemin yaratılmasının sırrı, nikâhın sırrı, nafilelerin sıdarı,
eşya arasında üstünlüğün olmadığını savunmanın sebebi.
Doksanmcı Bölüm
Farzlar ve sünnederin bilinmesi hakkındadır.
Farzların çeşitleri, sünnetin kısımları, fakihlere göre istih-

san, sünnet-i basene.
60
Allah'ın eşyadaki ihtiyarı. B u konu bölümün sonuna kadar

devam eder ve marifeder konusunda gerçekten önemlidir B u
konu hakkında kırmızı yazılmış nodarla sırlar ve önemli ma
rifetlerle dolu pek çok paragraf aktarılmıştır
Bölümün sonunda da Allah'ı bilme hakkında önemli bir

vasiyet yer alır
D o k s a n Birinci B ö l ü m
Vera ve sıriarının bilinmesi hakkındadır
Eşyadaki hürmetin sıriarı. Bu bölümde kırmızı yazılmış
notlarla özel sırlar nakledilmiştir
Âlem ve şüpheli oluşunun incelenmesi - b u hayretamiz
bir sırdır-.
İlâhî, rabbani ve rahmani üç mertebe. Bunların her ma
kama olan hakimiyeti.
Bu inceleme bölümünde makamların sülûku konusunda
eşsizdir
D o k s a n İkinci B ö l ü m
Vera'yı terk etme makamının bilinmesi hakkındadır
Bütün emirlerin hükmü dörttür:
1- Zahir
2- Baün
3- H a d
4- Matla
Hakk'ın eşyadaki yüzü, vera'yı terk etmenin manası, yara
tıkların hallerinde ilahî yönü müşahede, buna terettüp eden
ihsan, şefkat ve bunun sırrı.
61
Orada sadece başlangıç vardır. Sonuç ise idrak edilen de

ğil, sözü edilendir. Sufilerin hakkı gözetmesi.
Doksan Üçüncü Bölüm

Zühd hakkındadır.
Zühdün anlamı ve şeyhin bunu incelemesi, zühdün ilâhî ma
kamı, rabbani ve rahmani makam, şüderdeki acayip hakikader.
Zühdü terk, fihristte özel bir bölüm olarak yer aldığı halde
bu bölümün sonuna bölümlendirilmeden alınmışür.
Önemli bir a^tklama

Doksan dördüncü bölüm olan zühdün terki makamı özel
bir başlık olarak zikredilmemişür Aksine bu bölüm doksan
üçüncü bölümün kapsamına alınmış ve peşinden doksan be
şinci bölüm getirilmiştir. Fihristte bunun "zühdü terk ma
kamı" başlığı alunda müstakil bir bölüm olarak zikredildiğini
keşfettim. Allah en iyisini bilir. B u bir matbaa hatası da ola
bilir, olmayabilir de. Emiriyye nüshasıyla tashih edilir. Bun
dan dolayı kitapta ona özel bir başlık yazdım ve burada der
ledim ve o:
Doksan Dördüncü Bölüm

Zühdü terk bölümü.
Kapsamlı sırlar ve marifetler. Kitapla bu sırlara dönülür.
D o k s a n Beşinci B ö l ü m
Gömerdik ile kerem, eli açıklık ve karşılık bekleyerek veya

beklemeyerek başkasını tercih etme, sadaka, sıla-i rahim vb.
ihsan çeşiderinin sırlarının bilinmesi hakkındadır.
62
H a k ve halk olarak ihsanın bütün türleri hakkında dakik

bir incelemedir Özellikle bölümün sonu ile.
D o k s a n Altıncı B ö l ü m
Susma ve sırları hakkındadır
Bölümün şiiri eşsizdir Gerçek susanın alamed.
Doksan \edinci Bölüm
Konuşma makamının ve ayrınûlarımn bilinmesi hakkındadır.
Şiir incilerdir Makamın incelenmesi benzersizdir Sıriar,

kelamdan neşet halindedir
D o k s a n Sekizinci B ö l ü m
Seher makamının bilinmesi hakkındadır
Kayyumiyetle^" ahlaklanmak, fiillerin yaratıcısının kul ol

duğunu savunan "Mutezile mezJjebi'mn bu görüşten döndü
rülmesi, zamanın kutbunun kayyumiyeti, eşya için mutlak
koruma incelenmiştir
Doksan Dokuzuncu Bölüm
Uyku makamı hakkındadır
Bölümün şiiri hayal âleminin hakikatleri hakkındadır
Uyku, hissi müşahededen berzah âlemini müşahedeye geç

mektir... Şeyh'in hakikat ve berzah âleminin şerefi hakkında
konuşmasına kadar.
Allah'ın ezelî ve ebedî oluşu, daimî mevcudiyeti, bâkiliği (çev).
63
Allah muhali yaratmaya kadirdir.

"Karara bağlanmış ve yasaklanmış hiçbir şey yoktur" sözü
nün anlamı.
Cennet çarşısının suretleri.
"Hakk'ın herhangi bir âlemi müşahede etmesi diğer âlemleri
müşahede etmesini engellemez. Allah, bazen bazı kullarına bu
idraki ihsan eder. Kâmil, ilmi, manalar mertebesinde ilim ola
rak görürken, hayal mertebesinde süt olarak görür. Hakk'ın
varlığının bilinmesi, mahiyetinin bilinmesi demektir. Ahiret
dirilişi, unsurlar âleminin müvelledâtından değildir."
Yüzüncü B ö l ü m
Korku makamı hakkındadır.
Örtüden korkma ve örtünün kalkmasından korkma; bu
makamın tarifi; Allah'ı bilmenin ve bilmemenin sırları.
Yüz Birinci B ö l ü m
Korkunun terki makamı hakkındadır.
Nurun, geçmesinin ve birleşmesinin sırlan, Hz. Peygamberin
(a.s.) "Beni nur kıl" sözündeki sırlar. Makam sahibinin kor
kuyu terk etmesi kendisini emin kılar mı? Bu müjde hakkın
daki görüşler; cennetin değiştirilmesi mümkün olmayacak şe
kilde acele getirilmesi.
Yüz ikinci B ö l ü m
Ümit makamı hakkındadır.
Ümit makamı sahibinin edebe olan ihtiyacı. Zira bu makam
bizzat yolun içinde olan bir makam değil, yolun yanında olan
64
bir makamdır. B u makam sahibi, kendisiyle âlemin nimetler

içinde kalması sağlanan devamlı bir hayat yolu üzerindedir
Yüz Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Ümidin terki hakkındadır
Bu makam sahibinin kulluğunun sırları, ilim ve ilmin şe

refi. Taklit.
Yüz D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Hüzün makamı hakkındadır
Hüznün anlamı. Nefeslerin gözetilmesi, yapılması zor olan

işlerdendir Huzura varma ve davet etme, hüznün faydaları,
ilmin şerefi.
Yüz Beşinci B ö l ü m
Hüznün terki hakkındadır
Hüznü terk, makamı olmayan bir haldir Efendimiz E b û

Yezîd'in^' "Sabahım yok, aksamım yok, onlar sıfatla smırlanan-
Iran'm Horasan eyaletinde bulunan Bistâm kasabasında doğmuştur.

Dedesi Sürûşân (Serûşân) aslen iranlı Mecûsî bir din adamıyken Müs
lüman olmuştur. Dindarlığı ile tanınan babası İsamn, iki kızı ile üçü
de âbid ve zâhid olan Adem, Tayftır ve Ali adlannda üç oğlu vardı.
Ortancalan olan Tayftır Sultânü'l-ârifîn, Pîr-i Bistâm ve Bâyezîd (Ebû
Yezîd) diye mqhur olmuştur. Câmî onun adını yanlış olarak Ebû Yezîd
Tayfur b. İsâ b. Âdem b. Sürûşân şeklinde kaydetmiştir. Aslında bu
Bâyezîd-i Bistâmî'nin değil büyük kardqi Âdem'in torunu Ebû Yezîd
Tayfur b. İsâ b. Âdem'in künyesidir. İkisini birbirine kanştırmamak
için birincisine Büyük Bâyezîd, ikincisine de Küçük Bâyezîd denilir.
65
lar içindir. Benim ise stfattm yok" sözünün anlamı. G ü l m e ve

ağlama tecellisi.
Yüz Altıncı B ö l ü m
Matlub olan açlığın bilinmesi hakkındadır.
Dört ölü, Müminlerin Emiri Ö m e r b. el-Hattâb Efendi

mizin yıpranmış elbisesi.
"Sülük ehlinin açlığı, samediyet^^ sıfatını isteme açlığıdır.

Açlığın sınırı bir gündür. Artarsa sehere kadardır. Şeriata ya-
Kuşeyrî, Bâyeâd'in vefat tarilıi olarali 234 (848) ve 261 (875) yılla
rını verir ve son tarihi tercih eder. Herevî de 261 tariliini dalıa doğru
görür. Sülemî aralarında bir tercih yapmaksızın her iki tarihi de kay
deder. Sehlegî ise Bistâmî'nin 234'te yetmiş üç yaşında iken vefat et
tiğini söyler ki bu duruma göre Bâyezîd löl'de (777) doğmuştur.
Abdürrefî' onun 131'de (748) doğup 234'te 103 yaşında iken vefat
ettiğini zikreder. Bunlann içinde doğruya en yakın olan Sehlegî'nin
rivayetidir. Bâyezîd'in tasavvufta üstadmın Ebû Ali es-Sindî admda
biri olduğunu kaydeden Serrâc'ın verdiği bilgilere göre Bâyezîd, ümmî
olan bu şeyhe farzlan yerine getirecek kadar şer'î ilim öğretmiş, karşılı-
ğmda da ondan tevhid ve fena ilmini öğrenmişti. Attâr Bâyezîd'in çe
tin riyazetler ve zor mücahedeler sonımda bu makama ulaşağını söy
ler, ibrahim el-Herevî, Hasan b. Aleviyye, Ebû Abdullah el-Mağribî
ve Ebû Mûsâ ed-Dübeylî, Bâyezîd-i Bistâmî'nin tanmmış mürid ve
halifelerindendir. Bâyezîd tasavvuf tarihinde sekr, fena, melâmet, tev-
lıid, marifet, muhabbet, mi'rac ve îsâr gibi konulardaki sözleri ve şat-
İTİyeleriyle tanmır. O, sâlikin kendinden geçip (sekr) benliğini yok
ederek (fena) Hakk'a ermesi gerektiği düşi'ıncesindedir. Sâlik bu de
receye ancak sürekli riyazet, çetin nefis mücadelesiyle birlikte derin
tefekkür ve dikkatli murakabe ile erişebilir (çev.).
" Samediyec Allah'ın (cc.), hiç bir şeye muhtaç oknadığı gibi hazinesinden
hiçbir şey eksilmemesi ve kudretine de hiç bir şey ağır gelmemesi (çev.).
66
pışmak bu sınırdadır. Kim gecelemesinde yedirir ve içirirse ve

keza kendisini bir durum meşgul ederse kuvvedidir Büyük
lerin açlığı zorunlu ve azaltmadır" Açlıkta ve nefse muhale
fette meşru yol. B u bölüm sonuna kadar, yolun hakikati ve
şer'i adabı konusunda çok önemlidir
Yüz Yedinci B ö l ü m
Açlığın terki hakkındadır
Açlığın incelenmesi, terki ve buna uygun olan durum hak
kında önceki bölüme ektir Başkasının hakkı ve Allah'ın hak
kından sonra en evla olan nefsin hakkıdır
Yüz Sekizinci B ö l ü m
Fime, şehvet, gençler ve kadınlarla konuşmanın, onlardan
arkadaş edinmenin ve müridin ne zaman arkadaş edindiğinin
Fimenin manası.
İnsanın suret üzere yaratılması en büyük fımedir Kulluk.
Aşk ve hoşlanmak, gençlerle konuşma, ihtiras sahibi ve za
yıf kişilerin hilafına ariflerin bu konudaki sahih görüşleri.
Kadınlar ve onlardan arkadaş edinme ve ariflerin bu ko
nudaki sahih görüşleri, kadın sevgisi ve hakikati.
Kamil şeyhlerin elinde sülük, Muhammedi ittibanın sırları,
Resûlullah'ın (as.) davranışlarına ittibanın vucubiyeti; bu hususta
mudak ittiba bize gerekmez. Flatta bizim için olmayan fiillerin
Resûlullah'a (as.) mahsus olması hasebiyle isyana götürür.
Arızi şehvet, gerçek şehvet, gençlerle konuşmanın gizli hi

leleri, gençlerle konuşmanın doğru ölçüsü.
67
Yüz D o k u z u n c u B ö l ü m
Şehvetle irade, dünya şehvetiyle cennet şehved arasındaki
farkın bilinmesi, lezzede şehvet arasındaki farkın bilinmesi,
arzu eden ve edilmeyen, arzu eüneyen ve arzu edikneyen, arzu
edilmeyen ve arzu eden, arzu eden ve arzu edikneyen kimse
nin makamının bilinmesi hakkındadır.
Bölüm başı tariflerinin açıklanması; iradeyle şehvetin, şeh
vetle lezzetin birbirinden ayırt edilmesi, dünya şehveti, cen
net şehveti, şehvetin melek ve melekût âlemine nispeti, şeh
vetin makamları yani dereceleri, derecelerini hesaplama yolu.
Önemli bir bölüm olup başka makamları da içermektedir.
Yüz O n u n c u B ö l ü m
Huşu makamı hakkındadır.
Huşu makamının incelenmesi. H u ş u , ilim vb. tecelli ile
ilgili olan ince marifetler.
"Kendisiyle dağların yürütüldüğü bir Kur'ân olsaydı"aye
tinin açıklaması.
Kur'ân'ın nüzulü; Şeyh'in Kur'ân'ın nüzûlündeki veraseti.
Yüz O n Birinci B ö l ü m
Huşû'nun terki hakkındadır.
Huşû'yu terk edenler için doğru bir ölçüyü koyan manaları
içeren ibareleri kısa manaları kapsamlı bir bölümdür.
Yüz O n î k i n d B ö l ü m
Nefse muhalefet hakkındadır.
« er-Rad, 13/31
68
Nefse muhalefet, ona muhalefet eden ve edilendir. İtaatte

nefse muhalefetin ölçüsü, nefse muhalefet etmenin zor olu
şunun sebebidir
Yüz O n Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Arzularında nefse müsaade etmenin bilinmesi hakkındadır
Muhalefet bizzat yardımdır Nefsin zad ve arızî olmak üzere
iki maksadı vardır Şeriata uymadaki sırlar, likaların çeşitleri,
nefse yardım etmenin ölçüsü.
Yüz O n D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Haset ve gıptanın bilinmesi hakkındadır
Nefisteki cibilliyet sıfadarı ve sebatı, sıfatların sebatına bağ
lıdır Nefiste sabit sıfadarın kanalları.
Yüz O n Beşinci B ö l ü m
Gıybetin, övülen ve yerilen gıybetin bilinmesi hakkındadır
Gıybetin gerekli olduğu yerler vardır ve bunun örnek
leri. Tariz (ima etmek) tasrihten (açıkça beyan etmek) daha
evladır.
"Masiyederi tedavi etmenin ilacı genel olarak tövbedir, özel
olarak da "sizden biriniz ölü kardeşinin etini yemek ister mi?
Bundan tiksindiniz değil mi?"^^ ayetindeki umumi hitaptan
sonra gelen "Allah'tan korkup sakının"ayetinde ifade edilen
büyüklerin takvasıdır"
el-Hucurât, 49/12.
« el-Hucurât, 49/12.
69
Yüz O n Altıncı B ö l ü m
Kanaat ve sırlarınm bilinmesi hakkındadır.
Kanaatin anlamı, kanaatin dereceleri, ceberrût, melekût ve
mülk âlemine nispeti.
Yüz O n Yedinci B ö l ü m
Cimrilik, kanaat etme yerine daha fazla isteme hırsı ma
kamı hakkındadır.
"Dünya hayama karşı en fazla hırslı olarak onları görürsün"
ayetindeki sırlar, hırstaki sırları, bu makamın dereceleri.
Yüz O n Sekizinci B ö l ü m
Tevekkül makamı hakkındadır.
Tevekkül-iman ilişkisi, tevekküldeki haller.
Yüz O n D o k u z u n c u B ö l ü m
Tevekkülü terk hakkındadır.
Tevekkülü terk etmenin uygulamaları ve sırları, ifna (yok
etme) ve ibkadaki (sağ bırakma) marifetler.
Efendimiz Ebû Medyen'in^^ imameti ve kutupluğu.
el-Bakara, 2/96.
Şeylıi Ebû Medyen Şuayb el-Ensârî: Mağrib tasavvufunun gelişim
seyri içerisinde en etkili siması olan kişi Ebû Medyen Şuayb İbnu'l-
Huseyn el-Ensârî'dir. Daha sonraki biyografi yazarları tarafindan
şeyhuş-şuyulı, zahid ve abidlerin imamı, marifet ehlinin pîri ve ha
kikat arayıcılarmm ömeği olarak isimlendirilmiştir. 509/1115-16 yı-
İmda Endülüs'ün İşbiliyye bölgesindeki Kantiyâne kasabasınm kenar
70
"İnsanın üzerinden, o tarih sahnesine çıkıncaya kadar, tüm

zamanlar içinden belirsiz ve uzun bir zaman geçmemiş miydi
ki henüz anılmaya değer bir varlık bile değildi"ayetindeki
sırlar. Hilafet, suret üzere yaratılmayı gerektiren hilafettir İn
sanın ubudeti ve yaraülışının melekliğe ve diğerlerine yöne
lik oluşu.
Yüz Yirminci B ö l ü m
Şükür makamı ve sırlarının bilinmesi hakkındadır
Sırlarda şükrün dereceleri.
Her g u m b u n adamlarına göre nurlar, şükrün gerçekleş

mesidir
Şekûr ismi, şâkir ismi.
Sevindiren ve mutsuz eden her türlü şükür, ilahî bir ni

mettir
bir malıallesinde dünyaya geldi. Feste Ebü'l-Hasan İbn Hırzihim,

Ebu'l-Hasan M İbn Halef İbn Gâlib el-Kuraşî ve Ebû AbdÜlâh ed-
Dekkâk'ın ders halkalanna katıldı. Ebû Yazanın müridi olan Ebû
Medyen, sonunda şeyhinin halifesi oldu. Fes kentindeki zaviyesinin
mukaddemliğini yapa. Dînî eğitimini ve rûhânî terbiyesini tamam
ladıktan sonra Ebû Medyen, Bicâye'ye taşındı. Burada ona yerli halk
tarafindan Şeyhuş-Şüyûh unvanı verdildi ve binden fazla mürit ye
tiştirdi. Muvahhid halifesi Yakup el-Mansûr, Ebû Medyen'i sorgu
lamak üzere başkente çağıtdı. 594/1198 yılında gerçeklqen bu zo
runlu davete icabet etmek üzere Merâkq'e doğru yola koyulan Ebû
Medyen, o sırada yaklaşık seksen beş yaşında idi. Şeyh, yaşlılığı ve
hastalığı nedeniyle Tilemsen'den öteye gidemez hâle geldi. Orada
vefat edip Ubbâd denilen mevkie defnedildi. (Daha geniş bilgi için
bkz. www.tasawufakademi.net/indir.php?tur=l&no=1370) (çev.)
el-İnsân, 7 6 / 1 .
71
Lafzî, ilmî ve amelî şükür.

Şükür makamının berzah âlemine nispeti. Berzahlar, ma
kamların ilmen en tamamlayıcılarıdır. İlahî isimlerin berzahiyeti.
Şakirin şükrüne karşılık olarak verilen ziyade^^ hakkında
muhakkiklerin görüşü.
Yüz Yirmi Birinci B ö l ü m

Şükrü terk makamı hakkındadır
Varlık işinde hakikat önemlidir. Tekliflerde olan bir başka
hakikat.
Sıdk gibi bir sıfatın yerine göre mutlak manada övülmesi,
başka bir açıdan yerilmesi.
Nimete karşı şükür, nimeti verene karşı şükür.
Bu bölüm üstün bir incelemedir. Şeyh kulların fiilleri ko
nusunda şükürle ilgili değerii tablolar sunmuştur
Yüz Yirmi ikinci B ö l ü m

Yakin^° makamının ve sırlarının bilinmesi hakkındadır.
"Ölüm sana gelinceye kadar Rabbine ibadet et" ayetindeki
sırlar. Anlam anlamla vardır. Bu konuda muhakkiklerin gö
rüşü; Şeyhin yakini incelemesi konusunda özel sülûku.
Yüz Yirmi Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Yakini terk makamının ve sırlarının bilinmesi hakkındadır
Bkz. İbrâliîm, 14/7. (Ve düşününüz ki Rabbiniz şöyle ilan buyurdu:

"Eğer şükrederseniz, Ben nimederimi dalıa da artırırım.") (çev.)
3" Yakîn: Sağlam bilgi, iyi, kat'î olarak bilme (çev.).
3' el-Hicr, 15/99.
72
Varlıkta bir şeyin tekrarının olmayışı, yakinin terki, ya-

kinin Rabbine mahallinde sorusu -ki o kuldur-, yakinin ku
lun sıfaunın oluşunun kapalılığı; yakinin kapsamlılığının in
celenmesi.
Yüz Yirmi D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Sabır makamının, ayrınûlarımn ve sırlarının bilinmesi hak
kındadır
Belanın kaldıniması için Allah'a şikâyet etmek, şikâyetçinin
sabır ismini yok etmez. Rahmetin kapsamlılığının incelen
mesi, sabrın çeşitleri.
Hz. Süleyman'ın (a.s.) "Ben güzel olan her şeyi severim, çünkü
bana Rabbimi hatirlattr"^^ sözünün incelenmesi; bu söz onun
kemalini ifade eder
Yahudi yorumlarına dayanarak onda kusur bulanların gö
rüşlerinin reddedilmesi, Ehl-i Kitabın haberlerine karşı yapma
mız gereken şey. Hz. Süleyman'a (as.) bu büyük mülkün ve
rilmesinden dolayı ahiretteki derecesinin düşmemesi. Allah'tan
(gelenlere karşı) sabır makamının önemi. Allah ehlinin sabır
zevki, "bir şeye karşı sabır, ondan ayrılmayı ve kesilmeyi getirir"
şeklinde genelin anladığı gibi değildir
Yüz Yirmi Beşinci B ö l ü m

Sabrı terk makamının ve sırlarının bilinmesi hakkındadır
Allah'ın insanı kendisine göre yarattığı suretin bilinmesi
için önemli bir incelemedir Allah'tan istemek, sabır ve rızayla
çelişmez. Büyüklerin edebi ve ibadete durmaları.
« Sâd, 38/32.
73
Yüz Yirmi Altıncı B ö l ü m

Murakabe makamınm bilinmesi hakkındadır.
Yaratılmış âlemlerin taksimi önemli bir bölümdür. Hakkı
murakabenin kısımları, kulun murakabesinin kısımları.
Şeyh'in dünyada yaşadığı bir olay
Dünya ve hakikad hakkında bir fasıl. Dünyayı murakabe
etmek. Kıyamet, cennet ve cehennemin dünyada keşfi. Bun
lar, uhrevî cehennem, cennet ve kıyamete ait keşifler değildir,
dünya hakikatine özgü keşiflerdir.
Yüz Yirmi Yedinci B ö l ü m

Murakabeyi terk hakkındadır.
Bölümün şiiri önemlidir.
"Onun benzeri yoktur"ayeti âlimlerin akdidir. O n ko
nuşma. Murakabeyi terk sebebi, Allah'ı bilmedeki acizliktir.
Bölümün geri kalan kısmı Allah'ı bilme konusunda büyük
sıdarı ihtiva etmektedir.
Yüz Yirmi Sekizinci B ö l ü m

Rıza makamının ve sırlarının bilinmesi hakkındadır.
Rıza bir hal midir, makam mıdır? Şeyh'in bunu incele
mesi.
Zorluk ve güç yetirme; ibadetin ve ubudiyetin mükâfaü,
rahmetin kapsamlılığı.
33 eş-Şûrâ, 4 2 / 1 1 .
74
Yüz Yirmi D o k u z u n c u B ö l ü m
Rızayı terkin bilinmesi hakkındadır.
Rızayı terk sebepleri, arifin vukufiinun olmayışı.
Büyüklerden birinin "Altmış yıldır veya takdir edildiği ka
dardır ki Allah beni bir iş için atamıyor bundan dolayı O'ndan
hoşlanmadım" sözünü şeriata ittiba için sağlam bir kaide ola
rak koyması.
Yüz O t u z u n c u B ö l ü m
Ubudet (Kulluk) makamı hakkındadır.
Kulluğun anlamı, Mütehakkıkların efendisi olan H z .
Muhammed'in (s.a.) kulluk makamı.
Bölümün geri kalan yarısı ubudiyyet ve ubudet hakkında
önemli bir özettir.
Yüz O t u z Birinci B ö l ü m
Ubudiyyed terk makamı hakkındadır.
Bölümün şiirleri önemlidir.
Mazhar, zahir önemli bir incelemedir.
Sayı ve sayılan, Şeyh'in sayılarla ilgili bir olayı. Bu, özellikle
Peygamberimiz'in (s.a.) bu konudaki ifadesidir.
Sadât'ın "Mümkünler, varlık dışında Hak'tan başka bir şey
elde etmediler" sözü incelenmiştir
'Attığın zaman sen atmadın'^'' ayetinin incelenmesinin
özeti.
3^ ei-Enfâi, 8/17.
75
Yüz O t u z ikinci B ö l ü m
İsdkamet makammm bilinmesi hakkındadır.
Rab yolunun incelenmesi.
"Bu benim dosdoğru yolumdur. Haydi ona uyun... aye
tinin incelenmesi.
Kurtuluşla ilgili olan istikamet, talebi Allah'ın hikmeti olan
istikamet. Harekelerin çeşideri, ağaçtan yemenin anlamı, mut
lak istikamet.
"Yerlerin ve göklerin gaybı Allah'ındır Bütün ij sonunda O'na
döner"ayetinin incelenmesi.
Allah ehlinin genelinin diliyle istikamet, meşru yol üzere
istikamet.
Ulvi ruhların hayatı, Hayy isminden meydana gelmiştir
Arazi hayat, Muhyi isminden meydana gelmiştir Muhal âlemi
hakkında önemli sırlar.
Yüz O t u z Ü ç ü n c ü B ö l ü m
İstikameti terk makamı hakkındadır
Bölümün şiiri gerçekten önemlidir İstikameti terkin ince
lenmesi, âlemin imkânı, mizaçların farklılığı, âlemdeki hikmet,
Allah'ı bilenlerin türleri, âlemin mizaçlarının istediği genel şe-
riadar, kâmil mizaç ve bütün inançları onaylaması, Hakk'a ya
kın olmadaki ince sıdar.
Bütünün birleşmesi mevcudunu talep etmededir Taliple
rin hallerinin ihtilafı, mizaçlarının ihtilafına bağlıdır
« el-En'âm, 6/153.
3« Hûd, 11/123.
76
Rahmetin umumiliği, varlık okulu ve müderrisi, geri dön

düreni ve buna uygun olan ilimlerin, malumaün en şereflisi
nin ve Resûlullah'a (s.a.) ittibanın incelenmesi.
Bu önemli bir bölümdür
Yüz O t u z D ö r d ü n c ü B ö l ü m
İhlâs makamının bilinmesi hakkındadır
Her şeyin birliği, Allah dışındaki varlıkların sınıfları, İhlasın

anlamı. İhsandaki tuzak, beladakinden daha gizlidir
Yüz O t u z Beşinci B ö l ü m
İhlâsı terk makamının ve sırlarının bilinmesi hakkındadır
İhlâsı terkin anlamı, ince sırlar.
Yüz O t u z Altıncı B ö l ü m
Sıdk makamının sırlarının bilinmesi hakkındadır
Sıdkın anlamı, Efendimiz E b û Yezîd'in, Allah'ın Ism-i

Azâm'ı hakkındaki sözleri.
Sıdkın zevki, gerçekleştirmeye bağlıdır Sıdkın etkisi, sıd

kın tuzakları, makamı. Sıdk özellikte ikame edilir
Yüz O t u z Yedinci B ö l ü m
Sıdkı terk makamının ve sırlarının bilinmesi hakkındadır
Sıdkı terkin sebepleri.
İlahî sıdkın taalluku va'd ettiğindedir tehdit ettiğinde de

ğildir İlahî sıfatın şartı, ilgili olduğu şeyle kayıtlanmamasıdır
77
Sıdkın dereceleri. Sıdkı terk bölümü gibi, terk bölümlerinin

zikredilmesinin asd sebebi.
Yüz Otuz Sekizinci Bölüm

Haya makammm ve sırlarmm bilinmesi hakkındadır.
Haya makamı ve bu konudaki nebevi haberler, teşbih sı

fatları ve kime yönelik oldukları.
Fasti
Haya imanın kendisindendir. Hakk'ın varlığı ve mümkü
nün yokluğu konusunda ince hakikader.
Yüz Otuz Dokuzuncu Bölüm

Hayayı terk makamının bilinmesi hakkındadır.
Hayayı terk etmenin sırrının incelenmesi. Varlığın tümü

büyüktür, ondan hiçbir şey terk edilmemiştir: Çünkü haya
terkdr. Mümkünlerin, kendilerini koruyan ilahî hakikaderle
ilişkisi. Mümkünlerin sonu yoktur.
Üstünlüğün incelenmesi.
Belirlenen ecelin manası, kendinden örtüyü kaldırmandır.
Bir şeye en çok delalet eden bizzat kendisidir. Mertebe

leri kommanın genel kaidesi, edep yolunu izlemek ve şeri
ata uymakür.
Yüz Kırkmcı Bölüm

Hürriyet makamı ve sırlarının bilinmesi hakkındadır.
Bu önemli bir konudur.
78
Hürriyet zatî bir makamdır, ilahî değildir Bunun sırrı. Zat

ve zorunluluğu.
" M ü m k ü n ü n sınırı yokluktur İstidatlar. Allah'ın varlığı
mümkün varlıklardadır" Önemli sırlar. Bölümün özeti, özel
likle hürriyetin incelenmesindedir U m u m d a hürriyet maka
mının incelenmesi.
Yüz Ku-k Birinci B ö l ü m

Hürriyeti terk makamı hakkındadır
Hürriyeti terkin anlamı, sebeplerin konulmasında ve iste
nen hakların var olmasındaki önemli sıriar.
Yüz Ku-k İkinci B ö l ü m

Zikir makamı ve sırlarının bilinmesi hakkındadır
Zikrin tanımı, hak ve yaratılış açısından zikrin türleri.
Kıyametin kopuşu anında çağırmaksızın Allah ismiyle zik
retmek.
Yüz Ku-k Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Zikri terk makamının bilinmesi hakkındadır
B u bölümün incelemelerinde marifetin özü. O n a dön
melisin.
Yüz Ku-k D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Fikir makamı ve sırlarının bilinmesi hakkındadır
Tefekkürü sağlayan ilimler Özel Allah ehlinin tefekkürü
terk etmesi, tefekkürün adabı.
79
Yüz K ı r k Beşinci B ö l ü m
Fikri terk makamı ve sırlarının bilinmesi hakkındadır.

Fikri terk sebepleri konusunda bölümün şiirleri önemlidir.
Tefekkürü terk edenlerin kısımları, tefekküründe kâmil olan.
Yüz K ı r k Altmcı B ö l ü m
Fütüvvet makamı ve sırlarının bilinmesi hakkındadır.
Hakk'ın zenginliği, ilahi tercihin şeriattaki delilleri, varlı
ğın sebebi.
Hakikatte fütüvvet, nimederi ve güçleri izhar, minnet ve
iyilikleri gizlemektir
İsimlerin Hakk'a ıtlağı ve bu konudaki edep. Mükemmel
âlimin sıfaü. Buradan bölümün sonuna kadar fütüvvet, şeriat
ilmine sarılmak, uygun keşif ve hileyi terk etmeyle ilgili de
ğerli inciler vardır.
Yüz K ı r k \ e d i n c i B ö l ü m
Fütüvveu terk makamının ve sırlarının bilinmesi hakkın
dadır.
Fütüvveü terkin anlamı.
Nefsin hakkı başkasının hakkından önce gelir. Karınca
ve diğer misafirler hakkında fetva veren yolculuk sahibinin
hikâyesi.
Yüz K ı r k Sekizinci B ö l ü m
Feraset makamının ve sırlarının bilinmesi hakkındadır.
Feraset makamının kaynakları ve kiminle ilgili olduğu hak
kında inceleme.
80
Âleme galip olan nefislerini bilmemektir Bunun sebebi.
Ferasetin türleri: hikmetli ve ilahî feraset.

Efendimiz Osman'm (ra.) feraseti.
İlahî feraset ve nurunun Allah'a nispetinin sırlarmm in

celenmesi.
Tabiaûn, cisimlerin ve unsuriarın incelenmesi.

Flikmedi feraset ve alamederi.
İlim ve riyazet, zemmedilen sıfadarı değiştirmeyi etkiler
Ç ü n k ü âdet asli tabiatı etkileyen beşinci tabiattır ve bütün
bunlar denenmiştir
Bedende, ferasetin alametlerinde yürüyen şeyin saygın

lığı.
Muhammedi ittibanın zarureti.

Ulvî ve süfli âlem hakkında önemli sırlar.
İmanî-zevkî feraset hakkında üşengeçlik. Basiret gözüne
özgü perdeler ve feraset hakkında diğer önemli keşifler B u
son derece harika bir incelemedir
Yüz Ku-k D o k u z u n c u B ö l ü m
Ahlak makamı ve sırlarının bilinmesi hakkındadır
Ahlak ve ahlaklanma. Ahlak insanın fitratındadır Flakk'a
nispet edilen sıfadar ve bu nispetin sağlamlılığı. Teşbihi sıfat
ların Flakk'a nispetinin keyfiyeti ve bu konudaki nadir ha
kikatler
Güzel ahlakın hulk ile beraber kullanımı ve bunu şer'î öl

çüyle ölçmek.
Ahirette mutlak hoşnuduk hakkında önemli bir nükte.
81
Yüz Ellinci B ö l ü m
Setr olan gayret makamı ve sırlannın bilinmesi hakkın
dadır.
Gayretin türleri, gerçekleştiriknesi, âlemdeki kemal. Mut
lak anlamda Allah'a karşı tekebbür olmaz. Çünkü O , kalpleri,
orada kendisi olsun diye mühürlemiştir.
Yüz Elli Birinci B ö l ü m

Gayreti terk makamı ve sırları hakkındadır.
Gayreti terk makamı hakkında dakik bir bölümdür. O n a
dönmelisin.
Yüz Elli İkinci B ö l ü m

Velayet makamı ve sırlarının bilinmesi hakkındadır.
Velayetin genel taalluku, genel iman ve peşinden gelen yar
dım, velayet ve teshirdeki sırlar.
Yüz Elli Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Beşerî velayet makamı ve sırlarının bilinmesi hakkındadır.
Âlemden velayet, âlemin cevheri, arazlar, hal, makam. M a
kamın evla oluşu, istenenin hakka delalet olduğu, emir değil
de arz olması durumunda velinin keramede ortaya çıkmama
sının önceliği.
Yüz Elli D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Melekî velayet makamının bilinmesi hakkındadır.
Meleklerin sınıfları ve hilkaderi, teshir meleklerinin vela
yetinin incelenmesi.
82
Bölümün sonunda Kur'ân-ı Kerîm'de zikredilenlere istina

den meleklerin türlerini kapsayan diğer işler vardır
Tedbir melekleri.
Yüz Elli Beşinci B ö l ü m
Nübüvvet makamı ve sırlarının bilinmesi hakkındadır.
Nübüvvetin kısımları, teşriî nübüvvetin kesilmesi, içtihat.
Teşriî nübüvvetin kapandığının keşfi hakkında Şeyh'in ya

şadığı önemli bir olay. B u konuda Şeyh'in makamı, şer'i hü
kümlerin ilimleri, marifederi ve sırları. Velayetin kaynağı.
Yüz Elli A l t m a B ö l ü m
Beşerî nübüvvet makamı ve sıriarının bilinmesi hakkın

dadır.
Genel nübüvvet hakkında ilahî tarif, şeriatın haberle

rini isteme ve kaydetmede belli olan bu velinin halleri. Veli
nin nebiye tabiiyeti gereklidir. B u ümmette sünnet koymak,
Peygamberimiz'in (s.a.) gönderilmesinden önce özel bir şeriada
gönderilen nebiler. Peygamberimizin gönderilmesinden sonra
içtihat ve keşif İki mertebe arasındaki fark ve burada önemli
ilimler vardır Fetva hakkında zevkler ve sırlar.
Yüz Elli Yedinci B ö l ü m

Melekî nübüvvet makamının bilinmesi hakkındadır.
Bölümün şiiri meleklerin tarifi, ayrıcalıkları ve mertebe

leri hakkındadır.
Fler varlık Flakk'ı nefsinden bilir.
83
İbadetin kısımları 1-Zati 2-Vaz'i-emri. Peygamberlerin is

meti, nezaheti ve tefsir kitaplarında Ehl-i Kitaptan haklarında
nakledilen haberlerden beri oluşları.
Yüz EUi Sekizinci B ö l ü m

Risalet makamı ve sırları hakkındadır
Şiir, risaletin kesbî değil vehbî oluşunun kaidelerini anla
tıyor
Velayet dairesi ve kapsamı, meleklerin risaleti, risaletin işti
kakının incelenmesi, üstünlük çekişmesi hakkında ince sırlar,
risaletin kısımlarının incelenmesi ve bu geniş bir bölümdür.
Yüz F.lli D o k u z u n c u B ö l ü m
Beşeri risalet makamı hakkındadır

Mertebeleriyle beraber resul ve nebinin alanının incelen
mesi, risalette kesilen ve kesikneyen hususlar, ilahî likalardan
ve inzallerden kalanlar, risalet ve hilafet.
Yüz Altmışmcı B ö l ü m
Melekî risaletin bilinmesi hakkındadır
Hüküm, emir ve likaların tenezzülündeki sırlar, tehlike ve
sıkıntıları.
Yüz Altmış Bilinci B ö l ü m

Nübüvvet ve Sıddıklık arasındaki makamın bilinmesi hak
kındadır B u kurbet makamıdır
Bu makam hakkında bir incelemedir
84
Hz. Musa'nın (a.s.) Hızır'ı (a.s.) kınamasının sırrı. B u ma

kamın sırrı hakkında yüce bir kaside. Şeyh, bu makamı ince
lemesi ve tavsif etmesi. Şeyh'in (r.a) bu makamda Efendimiz
Sekna'yı müşahedesi.
Yüz Altmış ikinci B ö l ü m

Fakr ve sırlarının bilinmesi hakkındadır.
Bu bölümle; ince manalar ve muhkem lafızlarla sırlar ve
hakikader incelenmiştir. Fakirin vasfı. "Ey insanlar! Siz Allah'a
muhtaçsınız"^^ ayetindeki remizler.
Yüz Altmış Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Zenginlik makamı ve sırlarının bilinmesi hakkındadır
Allah'ın yanına girmenin adabı, fakir ve zenginlerle otur
manın adabı, Allah'a duanın ölçüsü.
Yüz Altmış D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Tasavvuf makamının bilinmesi hakkındadır.
Tasavvufun tarifi, tasavvuf ehlinin zevki. Bu bölüm, Allah'ın
ehli için önemli bir ölçüdür.
Yüz Altmış Beşinci B ö l ü m

Tahkik ve muhakkiklerin makamının bilinmesi hakkın
dadır.
Tahkikin anlamı.
Allah'ın tertibi açısından kâinatta hata yoktur.
37 Fâtır, 35/15.
85
B u makamın gerçekleşmesinin şartları ve bu makamın

mertebesinin yüceliği.
Yüz Altmış Altmcı B ö l ü m

H i k m e t ve hikmet sahipleri makamının bilinmesi hak
kındadır
Hikmet özel bir malumla ilgili olan bir ilimdir Hikmet
sahibinin vasıfları.
Yüz Altmış Y e d i n d B ö l ü m
Kimyay-ı saadetin bilinmesi hakkındadır
Kimyanın tarifi, ilahi matluba hazırlık olması açısından
sinai kimyayla bir temsil. İnsanın kemali hilafededir Akıllı
kişilere ve rasûllere ittiba, her mevcuda özgü ilahî yön. Eşsiz
garip marifeder
Muhammed'e tabi olanın ve fikri mukallidin miraçları ve
her birinin hallerinin, ilimlerinin ve faydalarının açıklanması.
Şeyh'in, bazı felsefecilerle, imanın faydaları, ilmî saadetin, mut
suzluk yurdunda cahile dönüşen mümin olmayan âlim hariç,
sahibine faydasının olacağı konusundaki tartışması.
Yüz Altmış Sekizinci B ö l ü m

Edep makamı ve sırlarının bilinmesi hakkındadır
Arifin kapasitesi, edebin kısımları ve her kısmın açıklaması,
şeriat edebi konusunda önemli bir özet. B u bölüm, sufîlerin
halini anlama açısından önemlidir
Yüz Altmış D o k u z u n c u B ö l ü m
Edebi terk makamı ve sırlarının bilinmesi hakkındadır
86
Ayetler konunun başında verilmiştir.

Bu makamdaki adamların mertebeleri.
Bu bölüm, sülükte zorunlu hakkı temyiz etmede önemli
bir ölçüdür.
Yüz Yetmişinci B ö l ü m
Sohbet makamı ve sırlarının bilinmesi hakkındadır.
Sohbetin incelenmesi.
Yüz Yetmiş Birinci B ö l ü m

Sohbeti terk makamının bilinmesi hakkındadır.
Bu bölümdeki âdâb, şeriaün hududunda durmayı öğretir.
Yüz Yetmiş tkinci B ö l ü m

Tevhid makamının bilinmesi hakkındadır.
Tevhidin delaleti. Önemli sözler ve incelemeler.
Yüz l ^ t m i ş Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Şirk makamının bilinmesi hakkındadır Bu ikilik maka
mıdır.
İsimlere özgü ilimler. Bölümün özeti.
Yüz ^ t m i ş D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Sefer makamı ve sırlarının bilinmesi hakkındadır.
Seyahatin sebepleri, genel ve özel seyahat, seyahat edenle
rin nail oldukları mana.
87
Yüz Yetmiş Beşinci B ö l ü m

Seferi terk makamı hakkındadır
Seferi terk edenlerin halleri. Durgunluk hareketten daha
önemlidir Durgunluktaki hakikader
Yüz Yetmiş Altmcı B ö l ü m

Sufîlerin (radiyallahu anhum) ölüm anındaki hallerinin bi
Sufîlerin ölüm anındaki halleri.
Manaların ona ve berzah âlemine nakledilmesi konusunda
ölüm ve uyku eşittir
Hayal âleminin sırları, Allah ehlinden ölmek üzere olan her
kişiye, makamına, ilmine vs. göre zahir olan tablolar...
Yüz Yetmiş Yedinci B ö l ü m

Marifet makamının bilinmesi hakkındadır
Allah'ı ve eşyayı bilme konusunda dakik bir bölümdür. B u
konuda evla olan, nefsini bilmede H a k k ı taklit etmek, nafile
lerle amel etmek suretiyle eşyanın hakikad konusunda susmak
tır Böylece kul, Hakk'ı kulağı, gözü ve bütün güçleri haline
getiren yakınlığı elde eder 299. sayfanın sonunda özel mari
fet hakkında önemli bir incelemedir Bu inceleme, ilahî isim
lerin incelemesi ile başlamıştır
Kalplerle yapılan zikrin incelenmesi. Marifetin ikinci kısmı
olan tecelli ilminin incelenmesi. Mümkünün nura muhatap
olması, marifette önemli bir bölümdür Alemin kıyama dura
maması tasavvur edildiğinde, insanın kulluk vazifesini yerine
getirmek amacıyla bütün kıyama durması, bütün âlem için kı
yama durmadır B u inceleme, hakikaderde esastır
Hayal âleminin incelenmesi ki, bu önemlidir. Marifet ilim

lerinin yedincisinin başlangıcınm incelenmesi ki, bu hastalık
lar ve reçeteleri iknidir.
Söz hastalığı, kişiyi ilgilendirmeyen şeylere girmesi. Fiiller
hastakkIarı, haller hastalıkları ve bu konuda bir hikâye.
Sufilere ve Şeyh'e göre arifin sıfadarı. Bu makamın mari
fet veya ilim makamı olarak isimlendirilmesinin incelenmesi.
Marifet makamı sahibinin makamının yüceliğinden dolayı
bağımsız hareket edememesi -çünkü bağımsız hareket etmek
haller içindir- konusunda yüce seçkiler.
Bölümün sonu, teşbihi sıfadardan bahseden ayederin nass-
larına teslim olmaya ve Zat'ı akıllarla bilmeye kalkışmamaya
teşvik etmektedir
Yüz ^ t m i ş Sekizinci B ö l ü m
Muhabbet makamının bilinmesi hakkındadır.
Bölümün başında sevgi hakkında birkaç kaside vardır. Bun
lardan dördüncüsü ve yedincisi anlama ve zevkin elde edile-
bilirliğiyle ilgilidir.
İbadet amelin kendisi değildir. Amellerin incelenmesi.
Farzların ve nafilelerin yakınlığı hakkında hadis. "Attığında
sen atmadın"^^ ayeri. Muhabbet makamı varlığın aslıdır. Şiir
şöyle der:
Sevgiden doğduk
Sevgiyle yoğrulduk
Bundan dolayı onu aramaya geldik
Bunun için kabul edildik.
3« ei-Enfâi, 8/17.
89
Muhabbet makamı ve lakaplarının incelenmesi: hubb,

vedd, aşk, heva.
Aynı şeklide aşk hakkında önemli kasideler Bölümün so
nuna kadar hedefi bilinmeyen sevginin incelenmesi vardır Sev
ginin garip olan çeşidini tamamlayan bölüm.
Nefsi, hislerde elde edilmesi için, eşyanın marifetine çevir

mede önemli incelemelerdir Her insanın fitratında kendisine
dayanacak bir varlığa dayanma - k i bu Allah'tır ve insan bu
nun farkında değildir- ihtiyacı vardır Sevgi hakkında önemli
bir başka kaside.
"Sevgi zari bir sınırla sınırlanamaz. Sınıdandıran sadece ne

ticeleri, eserleri ve müştemilatı ile sınırlandırmıştır Malumat
işleri, iki kısımdır: sınırlananlar ve sımrlanmayanlar. Suretin
cesede bürünmesi sevgidedir"
Şeyh'in sevgi makamı ve günlerce yememesi ve içmemesi.

Sevginin bütünü hakkındaki hakikader ve sevginin ilahi isim
lerle ilişkisi. Sevginin makamlarının ve müştemilaünın ince
lenmesi.
Muhibbin iki zıddı bir arada toplaması hakkındaki ince

lemeler önemlidir
"Kaza, Allah'ın makdi (yerine getirilmiş, eda edilmiş) hak
kındaki hükmüdür, makdi'nin kendisi değildir İlahî, ruhanî ve
tabiî sevgi vardır" Birinci Vksd ilahî sevgi hakkındadır İlahî sevgi
bölümüne ilave (tekmile). Bu ilavenin alünda önemli ayrıntı
lar vardır Allah'ı bilme konusunda eşsiz incelemeler A m a n ı n
incelenmesi. Ruhanî sevgi, tabiî sevgi ve sonunda Hak sevgisi
nin önemi hakkında özet. Unsurî sevgi, aşkın açıklanması, se
venlerin sıfadarı. Zunnunî Mısrî'ye göre sevenin hali: zayıflık,
solgunluk, tutkunluk, şevk, tutku, iniltiler, üzüntü.
90
Önemli bazı hakikatler:
"Fiiller, fiiller olması itibarıyla tamamıyla Allah içindir.

Sadece Allah'ın haklarındaki hükmü açısından masiyetdrler.
Bundan dolayı Allah'ın bütün fiilleri fiiller olması hasebiyle
güzeldir. Sevgi tecelli miktarıncadır. Tecelli de marifet mik-
tarıncadır. Ariflerin muhabbederinin görünürde izleri yoktur.
Çünkü marifet, ariflerden başkasının bilmediği bir sıda izle
rini yok eder."
Muhabbet hakkında hikâyeler ve incelemeler. En önem

lilerinden biri: ilahî muhib, muhabbette kelam ve harfleri
duymakla harekete geçmez. Bu tabiî muhibbin sıfatıdır. Arife
Faüma binti el-Musenna el-İşbîlîyye'nin^' -tarikatta Şeyh'in
hizmet ettiklerinden biridir- hayatı. Muhabbet meydanları,
mertebeleri ve meclislerinin incelenmesi. Muhibbin sıfaü ki o
isimleriyle birlikte ona yönelir.
Vahdet hakkında eşsiz önemli açıklamalar. Onlardan bazıları:
3' Endülüs'ün İşbîliyye şehrinde yetişen hanım velîlerden. İsmi, Fâtmia

binti Müsennadır. O n ikinci asırda yaşamıştır. Muhyiddîn-i Arabî
Hazretleri Rûh-ül-Kuds isimli eserinde şöyle anlatıyor: "Ben, Fâama
binti Müsennaya yetiştim. O n sene sohbetlerine devam etdm. Dik
kat ettim, hiçbir şey yemiyordu. İnsanlar yemek olarak kapısmm
önüne bir şey koyarlarsa, onlardan ölmeyecek kadar yerdi. Ben ya
nma oturduğumda, yüzüne bakmaya utanır, haya ederdim. 90 ya-
şmın üzerinde olduğu hâlde, kendisini gören çok genç zannederdi.
Kendi hâlinde yakardı. Dünyâ ile alâkası yoktu. Kimseden bir şey
istemezdi. Bir ihtiyacı olsa, görülmesi icap eden bir işi meydana
çıksa Fâtiha-i şerîfeyi okur, AllalıTeâlamn izni ile o şey hemen hal
lolurdu. Onun kalması için, kendi elimle hurma dallarından bir ev
yaptım. Orada kakrdı. Huzuruna benden başka kimsenin girme
sine müsaade etmezdi." (çev.)
91
Kiill'ün isimleri yücedir, muhibbin tayyar sıfatı, "Hani

Rabbin meleklere: "Ben yeryüzüne bir halife tayin edeceğim"
demişti"'^ ayetinde işaret edilen insanî letafetin hakikatleri.
Mahlûkat içerisinde bundan daha şerefli yoktur Bununla be
raber Allah insan-ı kâmili isimler ilmiyle ona üstün kılmışur
İnsan bu makamda ve bu mertebede daha üstündür.
Yüz Yetmiş D o k u z u n c u B ö l ü m
Dostluk makamının bilinmesi hakkındadır
Dostluğun incelenmesi, İbrahimî dosduk, dostun sıfatları,
ahlakın açıklanması - k i o "Güzel ahlakı tamamlamak için gön
derildim" hadisinin manasıdır-
Yüz Sekseninci B ö l ü m
Âşık muhiplerin sıfadarından olan şevk ve özlem makam
larının bilinmesi hakkındadır
Şevk ve özlemin incelenmesi. Şeyh'in cenneti görmesi.
Yüz Seksen Birinci B ö l ü m

Şeyhlere hürmet makamının bilinmesi hakkındadır
Şeyhlerin halleri hakkında şiirler, şeyhlerin sıfadarı, za
hirde ve batında şeriata yapışan kâmil şeyhler, makam sahip
leri ve hürmederi.
Bu bölümde, "tarikatın gayesi şeriattan uzaklaşmamaktır"
konusunda önemli açıklamalar vardır
« el-Bakara, 2/30.
92
Yüz Seksen ikinci B ö l ü m

Semâ makammm bilinmesi hakkındadır.
Semânın kısımları: Tabiî, ruhanî ve ilahî sema.
Yüz Seksen Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Semâyı terk makamının bilinmesi hakkındadır.
Büyüklerin semâsı mudak semâdır, mukayyet semâ değildir.
Onların semâdaki payları bir kayda bağlıdır. Semânın hükmü.
Sufilerin semâ hakkındaki sözleri. Konunun önemli bir özeti.
Yüz Seksen D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Kerametler makamının bilinmesi hakkındadır.
Hissî ve manevî kerametin incelenmesi. İlmin şerefi.
Yüz Seksen Beşinci B ö l ü m

Kerametleri terk makamının bilinmesi hakkındadır.
Keramederi terkin incelenmesi, bir sufînin bir filozofla "ate
şin tabiatı itibarıyla yakıcı olmadığı" VonusunâiS^ olayı.
Yüz Seksen Altmcı B ö l ü m

Harikuladelikler makamının bilinmesi hakkındadır.
Harikuladelerin kısımları hakkında bir şiir. Tarikatta hariku
ladeliğin anlamı, tekrarın olmayışı konusunda yüce ilimler.
Yüz Seksen Yedinci B ö l ü m

Mucize makamının bilinmesi hakkındadır. Hallerin farklı
lığına göre bu mucize, nasıl mucize sahibinin kerameti olur.
93
Mucize, veli için keramet olur mu? Bu konudaki Şeyh'in

sözleri ve bölümdeki diğer önemli meseleler
Yüz Seksen S e k i z i n d B ö l ü m
Müjdeleyiciler olan rüya makamının bilinmesi hakkındadır
Nübüvvet makamı ve anlamı hakkında önemli sırlar. Vah
yin çeşideri ve nübüvvetin ilkeleri hakkında önemli sırlar. Va
hiy esnasında hazır bulunanlar, insan suretinde gelen meleği
bazen görüyorlardı bazen görmüyorlardı.
Keşif yoluyla hadislerin tashihi.
Rüyanın kısımları, Yusufi rüya yorumu, rüyanın hali, mekânı
ve mahalli. Yakaza halindeki uykunun hakikaderi.
Yüz Seksen D o k u z u n c u B ö l ü m
Sâlik ve sülük hakkındadır
Sülûkun tarifi. B u kapsamlı bir özetdr Saliklerin türleri.
Yüz D o k s a n m c ı B ö l ü m
Yolcunun bilinmesi hakkındadır Yolcu kendisi için belli-

belirsiz maksadar uğruna sülûkunu yapar. O , fikir, amel ve
itikat yokuşudur.
Yolcunun menzilleri açıklanmışür
Yüz D o k s a n Birinci B ö l ü m
Yolculuk ve yolun bilinmesi hakkındadır O , yolcu olarak

kaldığı sürece şeriatın prensiplerinde ruhsatlara değil de azi
metlere
94 bağk kalarak kalbin zikirle Allah'a yönelmesidir
Arifin yolculuğunun gariplikleri. Bu, Büyük Şeyh'in Allah'ı

bilmedeki mertebesini gösterir
Yüz D o k s a n I k i n d B ö l ü m
Halin bilinmesi hakkındadır
İlahî şe'n (iş) ve âlemin ilahî surette yaratılması hakkındaki
hakikader önemlidir Ubudiyyet hakkında önemli inceleme
ler Veli tasarruftan ve fiilden himmede kaçar.
Yüz D o k s a n Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Makamın bilinmesi hakkındadır
Makamlar, şartları, sahiplerinin halleri ve varlığının anlamı
hakkında önemli incelemeler
Yüz D o k s a n D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Mekânın bilinmesi hakkındadır
Hakikader ve özellikle hak madup hakkında yüce incele
melerdir
Yüz D o k s a n Beşinci B ö l ü m
Şathiyatın bilinmesi hakkındadır
"Dedi ki: Ben Allah'ın kuluyum. Bana kitap verdi...'"" aye
tinin açıklaması, İsevî hayaün sıdarı.
Yüz D o k s a n Altıncı B ö l ü m
Tavâlî'nin (Kalbe Doğanlar) bilinmesi hakkındadır
Meryem, 19/30.
95
Fikri deliller ve bu makam sahiplerinin hakikate ulaşma-

larındaki zaafları.
Yüz D o k s a n Yedinci B ö l ü m
Gidişin (Yolculuk) bilinmesi hakkındadır.
Gidiş hakkında önemli bir incelemedir.
Yüz D o k s a n Sekizinci B ö l ü m
Nefesin bilinmesi hakkındadır
Bölümün başında şu konular incelenmiştir:
Nefesin tarifi, menzilleri, geçitleri, çıkışları.
Suret vs., rayiha sahipleri, mevcudatın Rahman'ın nefesin
den oluşu, insanın (Allah'ın) suretinde yaratılmasının anlamı,
surederin ve ilahî isimlerin anlamlarının incelenmesi, tenzih
hakkında önemli bilgiler, ibadede ameli birbirinden ayıran şey.
Efendimiz Ebû Yezîd'in bu konu hakkındaki dakik söz

lerinin tahlili.
Şeyh, müminin alünda olanlar için özel rahmetin mana
sını incelemiştir. Bu, başka yerlerde, cezanın sona ermesi kıs
mında tekrar gelecektir. Orada, cezanın bitmesinin, zikrettiği
perdelerin bırakılmasıyla rahmet olduğunu söylemiştir. Per
deler sebeplerdir, mümin ise böyle değildin O'nun özel rah
meti, bu perdelerin kaldırılmasıyladır. Anla! Kesinlikle ger
çekleşecektir
Şeyh'in yüce şeriatın kaidelerini tamamıyla korumaya da

yanan özel dakik incelemeleri vardır. Her nübüvette geçerli
olan genel ameller, dini ayakta tutmak, onun üzerinde birleş
mek ve kelime-i tevhittir.
96
Şeyh, ihtiyarî tevhidi zikreder ve orada garip bir olay an-

laor: Kavmiyle bir bağı olan yazık bir kitabı görür ve bu bö
lümde Hz. Meryem'in (r.a.) fazileti ve halleri hakkında önemli
hakikader zikreder.
"Sebeplerde ilahî emrin yönü oknasalardı veya onlar ilahî

emrin kendisi olmasalardı, ondan kesinlikle bir şey meydana
gelemezdi.
Ledünnî ilim, sahibine faydası olan ilimdir.
Tenzihi sıfadar sabitliğe boyun eğmezler. Emir ise varlıktır
ve sabittir. Kim varhğım onun üzerinde korursa veya kendisin
den gideni onun üzerinde korursa, yanında ortaya çıkan şey,
belirli bir vakte kadar yanında emanet olur isabet edilmez ve
musibet dokunmaz. Vekilin verilmesini emretmediği şeyi in-
fak eden kimsenin infak ettiği şeyin değerini sahibine vermesi
gerekir. O n u n hiçbir şeyi yoktur. Çünkü O , aslın hükmü iti
barıyla bir müflistir"
Onuncu Fasıl
Havkale (lâ havle ve lâ kuvvete illâ billâh) zikri hakkın
dadır.
Havkale zikri herkesin gücüne göre yaptığı zikirdir. Bizden
âlim olan, "lâ havle ve lâ kuvvete illâ billâh" dediği zaman ilahî
emre uymak ve bağlanmak amacıyla söylemiştir
On Birinci Fasıl
el-Bedî' ilahî ismi hakkındadır.
"Yaratılan ilk şey ilk akıldır. O da "kalem"dir. Eğer ilim,
bazılarının ilmin tarifinde söylediği gibi malumu tasavvur ol
saydı, bu varlık yaratılmış olmazdı. Yaratmak ancak özel su
retlerde olur. Çünkü yaratmayı kabul eden, ibda'ı da kabul
97
edecektir. Melekler A'mâ'dan yaraülmış akıllardır Kalem unut

mayacak, uyumayacak ve gafil kaknayacak kadar basittir Levh,
tebdil ve tahrifiıen korunmuştur Tebdil ilmi yani tağyir ve dö
nüşüm âleminde değişen ilim onda yazılmıştır Meşvereti zo
runlu kılan sebep, Hakk'ın, bu varlığın dışında olmayan her
varlıkta özel bir yönünün bulunmasıdır Hak ona, herhangi
bir konuda derece bakımından kendisinden daha üstün biri
sine ilkâ etmediği bir şeyi ilkâ edebilir"
"Her varkkta var olan özel ilahî yön, yaratma olarak vasıfla-
namaz. Mazharların zadarımn zahirde istidatlarına göre verdiği
şeyi temyiz etmeleri, muhakkik tefi-ika ehlinin hallerindendir
Şeyh, bu bölümde zikrettiği yedi ismin yardımıyla onu gerçek
leştirir ve şöyle der: Bu bölümde, keşifle müşahede ettiğimiz
âlemin sonu, âlemlerden biridir, bundan fazlası değildir. Zevkle
müşahede ettiğimiz âlem ve adım adım izlediğimiz, yarıştığımız
ve geçtiğimiz âlemler, iki mertebededir ve sekiz mertebeden on
alu âlemdir Bu iki mertebe, nikâh mertebesi ve kuşkular mer-
tebesidir Gerisi, keşif ve tarif açısından âlemdir, zevk açısından
değil. Bu ilahî yardımlarda, bütün bu zikrettiğimize Allah'ın eh
liyle birlikte zevkle girdik. İlahî bir isimle onları aşük. Bu isim
el-Âhir ismidir Ondan riyaseti ve "Eğer mukarrebundan ise onun
için ravh, reyhan ve naim cenneti vardır'"'^ ayetinde sözü edilen
mukarrebunun elde ettiği ravh'ı (tarifsiz bir huzur) aldık. Bu ma
kamlara 580 yılında bu tarikata girişimden kısa bir süre sonra
safa ehliyle beraber nikâh mertebesinde, kahır ve galebe ehliyle
beraber kuşku mertebesinde ulaşüm. Şardarın oluşmaması için
Allah'ı bilenden alınmış bu sözlerdir. Bizden bazıları sözünü
bozmuş, bazıları ise yerine getirmiştir. Biz, Allah'a hamd olsun,
yerine getirendeniz. Bunlar garip bilgiler ve yüce zevklerdir."
ei-Vâkia, 56/89.
98
"Onlardan işin erbabı olan bir grup adamla Mağrip'te, bir

grupla İskenderiyye'de, iki veya üç adamla Dımaşk'ta ve bu ma
kamda biraz eksiği olan bir adamla da Sivas'ta karşılasak. D u
rumunu bize anlatınca kısa bir sürede eksikkğini tamamladık.
O , yabancıydı, belde ehli değildi, Ahlat ehkndendi. Zikrettiği
miz her grubun, ilahî isimlerin hükmü alandaki her grubun
üç mertebede ayrıcalığı vardı. Bu üç mertebe, üst, orta ve alt
mertebedir ve bir mertebe, müşterek mertebedir. Bu yönetici
akıllar, kendilerine düşünceler gelirken bu üç mertebeden bi
risinde bulunurlar. İsimler mütekabil veya mütekaribtirler. Dâr
ve Nâfı' veya Muiz ve Muzill veya Muhyî ve Mumit müteka
bil isimlerdir. Alîm ve Habîr veya Kadîr ve Kâhîr veya Kebîr
ve Azîm gibi halk ve emir âleminde bu mecrada gelen isim
ler mütekarib isimlerdir. İşte Allah'ın izniyle, bütün bu isimle
rin hükümlerinden " A 2 ^ Z 7 " âleminde bahsedeceğim. Zikrettiği
miz hususların tafsilatına gelince, zikrettiğimiz bu tabakaların
her birini öğrendikten sonra şöyle deriz: Onlar nefesler ehli
dir, özellikle Allah'ın ehlidir. Onlardan başkası değildirler, el-
Müdebbir nefesler âlemindendir Herhangi bir berzahî emri
uygulamak istediğinde, uygulaması iki hüküm ister. Halbuki
emir tektir. Çünkü Cami', Nafi', Basîr ve yoksulluk zamanında
cömerdiği savunanlar, en kolay hükme bakarlar ve onunla bu
emre hüküm verirler." Şeyh bunun tafsilaünı anlatmaya de
vam eder. Anlamak için kitaba dönmek gerekir.
On ikinci Fasü
el-Bâ'is ilahî ismi hakkındadır.
Âlemdeki her varlığın Allah'a yönelik özel bir yönü var
dır. B u varkğın yaraülması için ister yaraülmış bir sebep ol
sun veya olmasın. B u fasılda kevnî sûreler hakkında önemli ve
99
dakik incelemeler vardır Bu kevni sûrelerin sayısı ondur B u

ciltte "On Söz" başlığı altında açıklanmıştır Bu fasılda Şeyh'in
şöyle bir kasidesi vardır:
Ben yeni bir yaratma içindeyim

Her gün bir artış içindeyim
Ben sevgi yönümden
Vecdle vücud arasmdayım
Sevenin şükrü gibi şükrederek
Artış var mı? Diyerek
Ben vaktimin biriyim
Vücudumda ve müşahedemde.
Ey dereceleri yükselten
Mutluluk menzillerinde
Allah'ım! Kaldır benden
Yükseliş miraçlarında
Yolumdaki her perdeyi
İnişimde ve çıkışımda
Allah'ım! Benim payımı kıl
Allah Vedûd ismin içinde.
On Üçüncü Fasıl
Tabiatı var etmeye yönelik olan el-Batın ilahi ismi hak
kındadır
"Tabiat makul varlıktır Yaratılmış derken kastımız takdir
edilmiş olandır Bir şeyin takdir edilmesi, onun yaraülışını ge
rektirmez. Bundan dolayı, ilimlerde farz-ı muhal, varlığı müm
kün olmayan şeyin takdiri demektir Bazen var olmayan ve var
olması mümkün olan da takdir edilir Tabiat nefsin altında
dır Nefis de aklın altındadır Kâinat için tabiat, ilahi isimler
gibidir, bilinir, akıl edilir, eserleri ortaya çıkar, meçhul değil-
100
dir, bir bütün olarak dışta varlıkları yoktur. Aynı şekilde tabiat
kendisine izafe edilen ve kuvve haünde sahip olduğu hissî su
retleri verir. Tabiat, makul bir zattır. Dört hakikadn toplamı
dır. B u dördünün, yaratılmış cisimlerdeki eserine tabiat deni
lir. Sıcaklık, kuruluk, soğukluk ve yaşkk, tabiatın cisimlerdeki
eserleridir. Hayat, ilim, irade gibi aynı değildir. Söz, ilahî nis
petlerdedir. Aynî varlıkta bir zattan başka bir şey yoktur. Ta
biat suretlerinin m h u ilahî mhtandır. Şeyh, bu fasılda, ya
şadığı bazı hadiseleri anlatır ve bu fasıl da onları gizlediğine
işaret eder. Güzel sözlerle derin hakikader Unsurî tabiat ci
simlerinde itidal bulunmaz. Gün, tek zamandın Şe'n Allah'ın
günde ihdas ettiği şeydin"
On Dördüncü Fasü
Cisimlerin kendisinde ortaya çıktığı heba cevherini yarat
maya yönelik olan el-Ahir ilahî ismi hakkındadın
"Hebâî cevherin dış varlığı yoktun Hebâî cevherin bu ismi
Efendimiz Hz. Ali'den (na.) aktarıknışün Şeyh, onu Anka ola
rak isimlendirdiğini söylemiştin Çünkü onun zikri duyulur;
fakat dışta bir varlığı yoktun Filozoflar ona Heyula derlen Bu,
onlar arasında ihtilaflı bir meseledin Biz bu konuda onların ve
başkalarının görüşlerini nakledecek değiliz. Biz bu kitabımızda
ve bütün kitaplarımızda, keşfin verdiğini ve Hakk'ın imla ettir
diğini verdik. Sufilerin yolu budur. Küll cisim, latif kesif kirli
ve şeffafı kabul eden Hakk'ın ve yaratıkların sıfatı olan küllî
hakikat, H a k için isimlerdir, yaraüklar için de âlemlerdin"
On Besinci Fasd
Küll cismi var etmeye yönelik olan Rahmani nefeslerden
ez-Zâhir ilahî ismi hakkındadın
101
"Boşluk cismin dışında vehmedilen bir uzamadır Allah her

şeyle beraberdir Hiçbir şey O'nu geçemez ve hiçbir şey O'nun
ardında kalamaz." Özel yön hakkında önemli hakikatler B u
kesrette Hakk'ın varkğı ve her vahidin ahadiyyed.
Bu iki sayfada İmam Abdulkadir el-Cezairî, Şeyh'in sözle
rini son derece güzel kelimelerle yorumlamış ve orada kesre
tin varlığının sebebini açıklamıştır: "Zamanın ahadiyyeti açı
sından, o bir uzamadır, kendisinde kesret yoktur, bilfiil parça
da değildir O n d a varhklar, takaddüm ve teehhürle sırayla ve
çok sayıda ortaya çıkmıştır Zaman hepsini kapsadığı halde,
"bu bundan önce, bu bundan sonra, bu bununla beraber or
taya çıktı" denilir Çünkü vehim, zamanın bir şey olduğunu,
zamansal mevcudatın da onda mazruf olduğunu hayal eder
O , onlar için zarftır Tertip edilmiş mevcudat için, ahadiyyet
ve zarf oluşuyla birlikte, zamanın müşahedesinden kesret çık
mıştır A m a zaman zindanından çıkarılan ve idrakindeki zin
cirlerden çözülen kişi, başlangıcı ve sonu olmayan, zaman ve
mekân bağlarıyla sınırlanmayan, açık bir varlığı görür. Mevcu-
dau yanında hazırdır İdraki açısından arızî, hayalî, itibarî mev-
cudaun aynısıdır, başkası değildir Bu gerçek vahdede kesret
birleşti. Böylece "birden ancak bir doğar"sözümüz doğru oldu.
Bundan dolayı, Allah'ın ehli, HakTeâlâ'dan ilk sudur eden şe
yin vucud-i mufâz (taşan varlık) olduğunu söyler İlk akıl ve
diğer yaratıklar bu vucud-i mufâz'da birdir" el-Cezairî'den ya
pılan alıntı burada bitti.
On Altıncı Fasıl
el-Hâkim ilahî ismi hakkındadır
Âlemin ilahî suret üzere yaratılması ve on sözün ilahî mer
tebelere tatbiki konusunda ince sırlar.
102
On Yedinci Fasü
Arşı var etmeye yönelik olan el-Muhît ismi ve er-Rahman
ismiyle arşa istiva hakkındadır. Arş ve kuşatması, Rahmani ne
fes ve genişkği hakkında gerçekten derin olan sırlar.
"Nişancı için Allah'ın ötesinde ve Allah'ın âleminin öte

sinde bir hedef yoktur. O sondur. O'nun sonu yoktur. O'ndan
başka ilah yoktur. O Azizdir, Hakimdir."
Bu fasılla, arş ve nurâni direkleri, içindeki gölge ve altın

daki hazine - k i o Âdem'dir (a.s.)- hakkında Şeyh'in gördüğü
muhteşem sahneler anlaülmışur. O (r.a.), pek çok hazine, gü
zel kuşlar görmüştür. Oradan kuşların en güzelini görmüştür.
Şeyh (r.a.) şöyle der: " O güzel kuş bana selam verdi. Sohbe
timi doğu şehirlerine almam için bana doğru yöneltildi. B u
bana gösterildiğinde Merakeş'te idim. " O kimdir?" dediğimde,
bana denildi ki: " O , Fas şehrinde olan Muhammed el-Hasar'dır.
D o ğ u şehirlerine yolculuk yapmayı Allah'tan istedi. O n u ya
nında tut." Ben de "Duyduk ve itaat etdk" dedim. Sonra ona
- k i bu kuşun kendisiydi- dedim ki: "İnşallah arkadaşım olur
sun." Fas şehrine geldiğimde onu sordum. Bana geldi. O n a
dedim ki: "Allah'tan bir şey istedin mi?" O da: "Evet" dedi.
Allah'ın beni doğu şehirlerine taşımasını istedim. Bunun üze
rine bana denildi ki: "Falan kişi seni taşıyacaktır. O zamandan
beri seni bekliyorum." Beş yüz doksan yedi senesinde onu ar-
kadaşhğıma aldım ve Mısır diyarına ulaştırdım ve orada öldü
(Allah rahmet etsin)."
On Sekizinci Fasü
Kürsü ve iki ayağı var etmeye yönelik olan eş-Şekûr ilahi
ismi hakkındadır
103
Bu fasılda, azabın varacağı yer, dünya ve ahiret acıları araya

girse bile, rahmettir. İlimlerin elde edilmesiyle bu geçici arıza
ların dürülmesinde rahmet vardır.
On Dokuzuncu Fasti
Adas feleğini var etmeye yönelik olan el-Ganî ismi hak
kındadır.
Bu fasılda, yedi gün, aylar ve senelerin sırn vardır. Bu ma
nada derin incelikler ve adas feleğinin taksimaü vardır.
Şeyh'in (ra.) talebi şudur: "Hangi diyarda olursa olsun acı
ların Allah'ın rahmetine dönüşmesini umuyorum. Şüphesiz
ki istenen, nerede oluriarsa olsunlar, rahmetin hepsini kapsa-
masıdır O n d a ölmeyen ve diri kalmayanın olmasından sonra
hepsi dirilecektir. Bu berzah halidir."
Fasıl'da, cennet ve cehennem hakkında ince hakikatler var
dır. Fasıl'da güneşin nefyin kâfinda doğuşu hakkında garip
likler vardır. Bu fasılla, bütün gözcülerin mazeretinin beyanı
vardır. Allah kişiye kaldıramayacağı şeyi yüklemez "Rabbimiz
ilim ve rahmet açısından her şeyi kuşatmışttr" . B u Fasıl'da gü
neş, Şeyh'e beş yüz yetmiş yılında "lem yekun"^^ un kâfinda
doğdu. Böylece, "lemyekun'de güneşin doğusuyla teşbihin
nefyini ispatladık.
Yirminci Fasü
Menziller feleğini ve cenneti var etmeye, bu feleğin dibin
deki yıldızları takdir etmeye yönelik olan ve cennetin zemini
ve cehennemin çaüsı olan el-Mukaddir ismi hakkındadır.
« Gâfir, 40/7.
Bkz. el-İiıiâ5, 112/4.
104
Bu fasılda, yıldızların günlerinin özellikleriyle ilgili geniş sır

lar vardır Menzillerin, burçların ve kâinatın incelenmesi —ki
hepsi ulaşılması zor ilahi fetihler ve garipliklerdir- yapılmışûr
Allah'ın fazlı. Matlub O'dur.
Yirmi Birinci Fasti

Birinci sema, beytu'l-ma'mur, sidre ve halil'i yaratmaya yö
nelik olan er-Rabb ismi hakkındadır
Beytu'l-ma'mur hakkında önemli sırlar:
Şüphesiz ki, kalpler ondan yaratılmıştır Anla! Beytu'l-
mâmur'a giren melekler, havatir melekleri.
İki zıttın bir araya gelmesi, bir elbisenin üzerinde d o
ğuya doğru hareket eden bir karıncayı, elbisenin çekilmesi
nin onu batıya çekmesine ve bu iki hareketin aynı anda ol
masına benzer
Haftanın günleri hakkında önemli hakikatler:
"Cumartesi günü ebedi bir gündür, gecesi ahirettedir ve ke
sintisizdir Aynı şekilde gündüzü de kesintisi olmayan ikinci
mahaldedir O n d a yedi gün meydana gelir, onlardan biri cu
martesidir Bu en şaşılacak işlerden biridir ve ilahi hakikat
lerde bir dayanağı vardır Burada Hakk'ın, Âdem'e (a.s.) olan
sözünü aktarır: Allah Âdem'e iki eli kapalı iken şöyle demiş:
"Dilediğin birini seç!" Âdem de: "Rabbimin iki elini seçtim.
Her ikisi de sağ ve mübarektir" Allah ellerini açtığında, Âdem
ve yaratılan zürriyeti oradaydı. Âdem bir taraftan avucun için
deyken diğer taraftan dışındaydı. Bu mesele aynen böyledir
Baktığında, âlemi Hak'la bu mesabede bulursun. Hayret yeri
O'dur, o değildir "Attığın zaman sen atmadın Allah atti "^^ böy-
el-Enfâl, 8/17.
105
lece başladığıyla bitirdi. N e İcadar da garip! Ortadan! Çünlcü

o bir olumsuzlama ile —ki sen atmadın ifadesidir- bir olum
lama —ki o Allah attı sözüdür- arasındadır B u onun şu sözü
dür: "Sen sen iken sen değildin; fakat Allah sendir." Bu, zahir
ve mazharlar hakkındaki sözümüzün anlamıdır: Mazharların
surederinin değişmesiyle birlikte zahir aynıdır. Zeyd hakkında:
"Zeyd birdir" dersin uzuvları farklı olsa bile. Onun ayağı eli
değildir. O (ayağı) ise Zeyd sözündeki Zeyd'in kendisidir. Bü
tün organları da böyledir."
Yirmi ikinci Fasü

ikinci gök ve gezegenini, perşembe gününü, Musa'yı (a.s.),
Dat harfini ve Sarfe menzilini yaratmaya yönelik olan el-Alîm
ismi hakkındadır
İsra gecesi farz namazların vakiderinin hafifletihnesi, bu gö
ğün emrinin hükmüydü. Allah emrini bu gökte vahyetmişti.
Yirmi Üçüncü Fasıl

el-Kâhir ismi hakkındadır.
Bu ilahî isim, üçüncü göğü yaratmaya yöneliktir. Onun var
lığını, yıldızını, feleğini ortaya çıkarmış ve onu Harun'un (a.s.)
meskeni yapmıştır Onun günü çarşambadır. Menzili Avva'dır.
O n a vahyedihniş emir, kan dökme ve gazaplardır.
Yirmi Dördüncü Fasıl

en-Nûr ismi hakkındadır
Bu isim, âlemin ve göklerin kalbi olan dördüncü göğü ya
ratmaya yöneliktir. B u isim, onun varhğım pazar günü ortaya
çıkartmışür. İnsanhk ruhlarının kutbu olan İdris'i (a.s.) oraya
yerleştirmiştir. Allah b u göğü balık menzilinde yaratmıştır.
106
Şeyh, burada "Kitabu'ş-Şe'n" isimli eserine işaret etmiştir B u

semanm yıldızı batmaz.
Yirmi Besinci Fasıl

el-Musawir ismi hakkındadır
Bu isim, beşinci göğü, feleğini ve yıldızını yaratmaya yö
neliktir Menzili Gafr (bağışlama/affetme) menzilidir G ü n ü
ise cumadır Orada Yûsuf'u (a.s.) oturtmuştur.
Yirmi Alttnct Fasti

el-Muhsi ismi hakkındadır. Alüncı gök onundur. Günü, Ze
bana menzilinde çarşambadır Orada İsa'yı (a.s.) oturtmuştur.
Yirmi Yedinci Fasti

el-Mubin ismi hakkındadır
"Bu isim, dünya göğü ve yıldızını yaratmaya yöneliktir
Feleği, İklîl menzilinde pazartesi günüdür. G ü n ü pazartesidir
Bu bölümde günlerin başlangıcıyla ilgili incelikler vardır B u
göğün sakini Âdem'dir (a.s.). O fert insandır ve bu türün as
lıdır Bu fasıl gerçekten önemli ve geniştir Kitapta bu bölüme
dönmek zaruridir Bu göğün yıldızı "Ay"dır" Bu fasılda, İlahi
mertebede ve kevni mertebede Âdem'in suretinin bir araya ve
hizaya getirilmesi ve bu hizaya getirme hasebince sürekliliği in
celenmiştir Bu fasılda, meleklerin hakikatini anlamadaki ga
riplikler, unsuriann sıriarı incelenmiş ve Şeyh'in Flüviyyette
yaşadığı önemli bir olay anlatılmıştır
Yirmi Sekizinci Fasti

el-Kâbız ilahî ismi hakkındadır
107
"Bu ilahî isim, Esîr'de ortaya çıkan kuyruklu yıldızları ya

ratmaya ve oradaki yanmalara yönelmişdr. Esir ateşin rüknü
dür. B u rükünlerin varlığı, bu feleklerin varlığından öncedir."
Bu fasılla, Esir rüknünün gayesi hakkında önemli sırlar ince
lenmiştir. Faydalanmak için kitaba bakmak gerekir. Ben ken
dim de hem bu bölümden hem de ondan sonra gelen hava
bölümünden çok faydalandım. Şüphesiz ki, bu unsurlar, de
ğerli mülklerdir. Suretleri de latif ve kesif unsurlardır. Anla! Ve
âlemlerin arasını ayır!
Yirmi Dokuzuncu Fasü

el-Fiayy ilahî ismi hakkındadır.
Bu isim, hava unsurunda ortaya çıkan şeyleri yaratmaya
yönelmiştir. B u fasılda Şeyh, havanın rükün oluşunu, maruf
suretini, yayıkşını anlatmış ve yaratıkların şiddet mertebeleri
hakkında garib bir hadis serdetmiştir. Bu faskn sonunda da
ateş olan esîrî unsur ile havaî unsurun - yıldırımlar gibi -ma
nasını ve yakmalarındaki farkı ortaya koymuştur. Yanma şim
şekler gibidir, sesler yıldırım gibidir. Âlemdeki her bir ses teş
bihtir. Zıdar âleminde güzel ve çirkin olarak isimlendirilen
şeyler, bu konuda aynıdır. Burada mazharların zahir isimlerine
döndüğüne dair sırlar vardır.
Otuzuncu Fasü
Su unsurunda ortaya çıkan şeyleri yaratmaya yönelik olan
el-Muhyî ismi ve sırları hakkındadır.
"Su, her ne kadar meleklerden ise de o melekî bir unsur
dur. Unsurdaki aslı, rükünler üstü olan tabiî hayat nehrin-
dendir. Cebrail her gün bir dalışla bu nehre dalar. Ateş ehli
de şefaatle cehennemden çıkarken ona dalarlar. Bu unsurî su.
108
eş-Şeyh Muhyiddin b. Arabî el-Hâtimî
hayat nehri olan bu sudandır" Faslın geri kalanı çok önemli

dir O n a dönmek lazımdır
Ottız Birinci Fasti

Yeryüzünde ortaya çıkan şeyleri yaratmaya yönelik olan el-
Mümît ilahî ismi hakkındadır O n d a yaraüklar, mertebe açı
sından açıklanmıştır
"Külli nefisten âlem zuhur etmiştir Fasıldan anladım ki, bu

rada yeryüzü rükünlerden bir rükündür. Her malum taksime
tabidir Çünkü zihni varlığa girer Muhal aynî varlığa girmese
de zihnî varlığa girer." B u fasılda özellikle şunları yazdım:
"İmkânın sübutu ile varlığının ibrazı arasındaki zaman zar

fını tevehhüm etmekten sakınmalısın... Sübut ve varlık sa
dece aklî iki mertebedir Kendi kendine var olan aynî varlığın
bir kısmıdır B u hakkında konuşulandır Konulan da değildir
Veya kendi kendine var olmaz. Kendi kendine var olan ya mü-
tehayyizdir ya da değildir" İlginç! B u fasıl genişdr
Ulvî, tabiî, ımsurî, mürekkep ve basit âlemlerden varlık çe

şideri ayrın tık olarak anlaülmışür
"Yer, su, hava, felekler, müvelledât bir cevherdeki suretler

dir Oluşta muhal yoktur, mefhumundan anlaşılan şey, bir şe
yin varlığı, başka bir varlığa dönüşmüştür demektir Alem her
zaman bir ferttir, oluşur ve bozulur. Oluşmayı kabul etmeseydi,
âlem cevherinin zatının bekası olmazdı. Arazlar cisimlerde ye
nilenir Cismin sureti cevherde bir arazdır Suretin tanımında
cevheri aldıklarından, sureder, bazen cevher diye isimlendiri
lir Kısacası, ilahî keşf yolunun dışındaki bir yolla bu işleri dü
şünmek, işin hakikatine götürmez. Şüphesiz ki, onlar daima
ihtilaf halindedirler"
109
Zelûl yerin özellikleri. Yer Allah'ın ona yerleştirdiği hazine

leri gizlemesi sebebiyle kesifliği, karanlığı ve sertkği kabul et
miştir. \er tabaka tabakadır. Bu sayfanın son yarısında "Yedi
göffi ve benzer şekilde yeri yaratan Allah'ür. Allah'm hükmü ara-
larmda inip durur"ayetindeki sırlar vardır.
Şeyh, her gök ile yeri arasındaki emrin inişini, kendisine
emirlerin indiği yedi iklime bakan ruhanileri ve bu iklimi koru
makla görevli olan bedelleri ve tabi oldukları nebileri açıklar.
Şeyh, yedi bedelle M e k k e ' n i n hareminde H a t î m u ' l -
Hanabele'nin ardında bir araya gelmiştir. Bu bedellerin halle
rine delil olarak Sakîtu'r-Refref b. Sakîtül-Arş'ı zikretmiştir.
Vasü
Şeyh (r.a.), burada bir unsumn yalnız başına mizacı ile
onun bir kısmının diğer kısmıyla karışmasındaki mizacı ara
sındaki farkı açıklamışür Burada açıkladığı karışım türlerin
den ortaya çıkan ayrıntılar önemüdir ve müstakil bir kitabı
hak etmektedir. Yardım Allah'tandır
"Mizaç, bir unsurun varlığının kendisiyle gerçekleştiği
şeydir ve tab' diye isimlendirilir. Denilir ki, suyun tabı veya
mizacı soğuk ve yaş olmasıdır. Ateşin, sıcak ve kuru olma
sıdır. Havanın, sıcak ve kuru olmasıdır. Toprağın, soğuk ve
kuru olmasıdır. Bu rükünlerin varlıkları ancak bu tabiî mi
zaçla ortaya çıkar. Her mizaç tabiîdir, imtizaç (karışım) ise
böyle değildir. Kısacası bu ve bundan sonraki vasılla, kâinatın
ve güneşin batıdan doğmasının sırları toplanmıştır. Kitaba
müracaat etmelisin. Çünkü o, kâmil bir genişlik ve büyük
bir ilahî derstir."
« et-Talâk, 65/12.
110
"Güneşin ışınlan esire uğrar ve oradan sıcaklığında kemi

yet olarak bir arüş kazanır"
Şeyh, hareket ve durağankğı fetih babından olan ilahî şerh
lerle açıklamışür Bu açıklamaların bir kısmı şöyledir:
"Hareket ve durağanlıkta tahkik, tabiî zatlara nispededir
Bir araya gelme ve ayrılma, mekânlılar için iki nispettir"
Zaman ve feleklerin açıklaması ve tahkiki:
"Zaman ve mekân da tabiî cisimlerin müştemilatından-
dır Ancak zaman, dış dünyada varlığı olmayan mevhum bir
şeydir Onu, feleklerin veya mekânlıların hareketleri, kendi
sine soru iliştiğinde, ortaya çıkarır Aynı zamanda zaman ve
mekânın dışta varkğı yoktur Varlık ancak harekedi ve durağan
zatlara aittir Şeyh, burada mekân, mütemekkin ve intikalin
anlamını açıklamaya devam eder Bunlar feyz ilimleridir Fey
yaz olan ne Yücedir! Kendisinden istenen sadece O'dur." B u
konuda fayda temin etmek için kitabın kendisinde bu fasla
dönmek gerekir
Son sayfada "Allah vardı ve kendisiyle beraber hiçbir şey

yoktu" hadisini açıklar. Hadisin lafzında H z . Peygamber:
" O şimdi de bulunduğu hal üzeredir" demedi. H z . Pey
gamber (s.a.) yaratıkların en iyi bileni ve Allah katından
"O her gün bir iştedir""Ey insan ve cin topluluğu sizin
için boşalacağız" ayederini getirmiş iken bunu nasıl söy
ler? S e m a ve âlem yokken O , vardı, bu işten, şu işten b o
şaldı. Rabbimiz dünya semasına iner. O birisine inmekle
nitelenebilir mi? Veya bir yerden inmekle? Nerede yoktu.
Sonra eşyayı yarattı ve böylece nispetler meydana geldi. O
^7 er-Ralımâıı, 55/29.
« er-Rahmân, 55/31.
111
istiva etti ve indi, teraziyi aldı ve yükseltti ve alçalttı. H a

berler böyle gelmiştir
Faslın ana konusu hakkında geniş açıklamalar yapar. Faslı
ilimlerin özü olan her şeyde ilahî yönü gözlemleme ilmiyle bi
tirir ve bu konuda bir şiir serdeder:
Gözüm O'nun yüzünden başkasına bakmadı

Kulağım O'nun sözünden başkasını duymadı
Her varlıkta O'nun varlığı vardır
Her şahısçık kendi uykusundadır
Rüyamızın tabiri uykumuzda vardır
Kim kınarsa onu kendi kınamasına katsın
Sayfanın sonunda zemherir ve havadaki etkisine, onlarda

ışınların etkisinin olmadığına işaret etmiştir Fash şöyle bitir
miştir:
"Alem ilahî yönün aynısıdır Bu ilahî yönün hadiste zikre
dilen yakıcı tecellileri vardır Genel olan sureti üzere kalmış
tır ve tecelliler onu yok etmemiştir. Aksine onu ispat etmiş
ve Hakk'ın yönünden ayırmıştır Öyleyse perde manevîdir ve
nispet yakmıştır"
Otuz ikinci Fasıl

Madenleri yaratmaya yönelik olan el-Azîz ilahî ismi hak
kındadır
Şeyh, madenlerin, dönüşmeden uzun süre kalmalarının
sırrını açıklamış ve kâmil bir suret üzere kalan madene var
mıştır O da alandır
İlahî isimlerin müvelledâtta ve unsuriarda, tabiat ve unsur
lardan koruyucuları vardır
112
Şeyh, san yakutun, yakutun cevherinde ortaya çıkışını açık

ladığı gibi civa, kurşun, demir, bakır, gümüş gibi madenlerin
unsurlarını da açıklamıştır. Tıp, eksikÜği gideren bir ziyade veya
fazlalığı azaltan bir azalmadan başka bir şey değildir. Devamlı
lık, madenlerin kemal derecelerine ilerlemelerindedir. Bu ila
cın ikşkisi, yedi yıldız olan Ay, Kadp, Zühre, Güneş, Merih,
Müşteri ve Keyvan iledir.
"Bütün yönlerden uygunluk olmaz. Âlemin bütün cev
heri, cevheriyet açısından birdir. Varlık, suret ve ona arız olan
arazlar açısından farklılaşır. O , birleşen, ayrışan, bir ve çoktur.
İlahî mertebenin sureti. Zat ve isimlerdedir. Büyük şeref ilim
dedir, tekvinde değildir."
Otuz Üçüncü Fasti

Müvelledâttan bitkiyi yaratmaya yönelik olan er-Rezzâk
ilahî ismi hakkındadır.
"Delaleti bakımından Allah isminin nitelemesi doğru de
ğildir. O iki zıddı kendisinde toplayandır Eğer lafızda ortaya
çıksa onunla kastedilen sadece özel bir isimdir. Kendisinden
sonra zikredilen hakikat açısından, ondan hal karinesi istenir."
İlahî isimlerin önemi ve kendileriyle çağrılma esnasındaki etki
leri hakkında detaylı bilgi için kitabın bu faslına dönmelisin!
"Rızık, kendisiyle beslenen içindir, kendisini toplayan için
değildir."
Şeyh, fashn ortasında "Rububiyetin bir sırrı vardır ki ortaya
çıksaydı Rububiyet batti olurdu"sözünü açıklamış ve azıkların
inmesini öncelikle ilahî isimlerin rızıklarının inmesini, sonra
da melekî ruhların rızkının inmesini -"rmkları teşbihtir sonra
ilk akla indiler"- açıklamaya devam etmiştir.
113
Şeyh "Hayatı olan her şeyi sudan yaptık"'^^ ayetinin anla

mını açıklamıştır.
"Âlemde konulan ölçü şeriattır Helal Allah'ın rızkıdır. H a
ram ise rızıkür. Bilmek gerekir ki, hakikat yönünden hitabın
konusu, tasarrufun yasaklandığı şeyin kendisi değil, mükellefin
fiilidir. Öyleyse hepsi Allah'ın rızkıdır. Yiyen yasaklanmıştır, ye
nilen değil. Çünkü Rezzâk ancak rızkını verir. Rezzâk'ın verdiği
şeyde ise kınanma olmaz. Bundan dolayıdır ki kınamayı, ye
nilen şeye değil, mükellefin fiiline bağlamışür. Çünkü mülkün
yenilmesi, sahibine yasaklanamaz. Haram mülk olamaz."
Şeyh, zaruret ve zaruri rızka değinir ve sözlerini şöyle sür
dürür: "Allah bizi rızık olmayan nzıklananlardan kıknış ve bir
bitki gibi yerden bitirmiştir."
Vasü
B u fasılda bitkilerdeki hareketler açıklanmıştır. Bunlar
dan bazıları:
"Âkmler, yönleri insanın varkğıyla dikkate almışlar ve is
tikameti onun yaratılışına ve baş yönüne doğru hareketine
bağlamışlardır. Böylece onun hareketini müstakim hareket
olarak isimlendirmişlerdir. Varlıkta noksanlığın olması kema-
lindendir.
Alevin hareketi Esir'e doğrudur
Manevî ve hissî harekeder üçtür:
Ortadan hareket: Bu hareket tabiî cisimlerin kendisinden
ortaya çıktığı asıldan ortaya çıkan şeyi verir.
Ortanın hareketi: Bu ilahî yardımdır
« ei-Enbiyâ, 21/30.
114
Ortada hareket: Bu aslın varlığını sağlayan harekettir.

Âlemdeki ayan'ın bazısı bazısını etkiler Varkk tanım ba
kımından birdir, arazî suretler açısından çoktur. Birçok yerde
zahir olan âlemin zatının kim olduğunu, cevherinin değişme
diğini, bu varlıktaki bu değişildiğin hükmünün kimin için ol
duğunu bildirdim. Bu, bakanın yapısının değişmesiyle veya
bazen aynaya yansıyan şeylerin değişmesiyle, aynadaki gö
rüntülerin değişmesine benzer. Görenin gözünde ayna bun
ların tezahür etüği yerdir. İlahî nefes olan Amâ, bütün bu su
retleri kabul edendir."
Otuz Dördüncü Fasti

Hayvanları yaratmaya yönelik olan el-Müzil ilahî ismi hak
kındadır.
"Hepsinin ask yerden yaraülmışür. Asalet bakımından aziz
olduğu gibi Allah onu zelil kılmıştır. Allah kendisinden bir
mhla seni desteklesin. Ben bu ilahî nefesteki varlıklar hak
kında, özellikle âlemden bu varlıkla beraber zikrettiğim ilahî
ismin hükmü ve bazı etkileri yönünden konuşmaktayım. Şeyh
"O göklerde ve yerde Allah'ttr" ^, "Göklerde ve yerde olan her şeyi
size amade kıldı"ve Lokman'ın oğluna söylediği "Ey oğulca-
ğızım! Yapılan iş bir hardal tanesi kadar küçük oka, bir kayanın
içinde saklı da olsa, veyahut göklerin ve yerin herhangi bir nokta
sında bile bulunsa, mutlaka Allah onu meydana çıkarır" ayet
leri hakkında bazı keşfi zevkler anlaür. Allah yerdedir, göktedir,
çöldedir, nerede olursak olalım bizimledir. Çünkü yaratan, ya-
ratüğından ayrıknaz." Bu konuda kitaba bakmalısın.
ei-En'âm, 6/3.
" ei-Câsiye, 45/13.
5^ Lokman, 31/16.
115
Otuz Besinci Fasti

Melekleri yaratmaya yönelik olan el-Kavi ilahî ismi hak
kındadır
Bu bölümde:
"Yaratılmış âlemde kuvvet bakımından kadından daha bü
yük yokmr Bunun sırrını ancak âlemin niçin yaratıldığını,
Hakk'ın hangi hareket ile onu var ettiğini bilen bilir Âlem
iki öncülden meydana gelmiştir Zira o neticedir Nikâh ya
pan taliptir Talib muhtaçtır Nikâh yapılan matluptur Mat
lubun kendisine ihtiyaç duyma gücü vardır ve şehvet baskın
dır..." Kitaba bakmaksın.
Otuz Alttnct Fasti

Cinleri yaratmaya yönelik olan el-Latîf ilahî ismi hakkın
dadır
Bu bölümde cinlerin asılları incelenmiştir "Cin, neşet bakı
mından unsurî-berzahîdir Bir yönüyle, ateşin letafeti yönüyle
ateşten ruhlara bakar. Ondan gizlenen ve şekillenebilen vardır
Bize dönük yönleri vardır Bu yönüyle unsurîdir ve karışıktır"
Burada Şeyh, mümkün varhklardan bir sınıfı yaratmaya
yönelik olan el-Muayyin ilahî ismini açıklar. "Bu, o varlıkta
baskın olan ismin, bu isim olmasından kaynaklanır H ü k m ü
onda yerine geçer Bununla beraber, hiçbir mümkün yoktur
ki, kendisindeki âlemlerie ilgili olan ilahî isimlerin bir etkisi
olmasın. Fakat bu muayyen mümkün varhkta bir kısmı bir
kısmından daha kuvvetlidir"
Otuz Yedinci Fasti

İnsanı yaratmaya yönelik olan el-Cami' ilahî ismi hak
kındadır
116
Bunda pek çok sır vardır. Onlardan bazıları:

"Allah, bu insanî yaraükşı tamamlamak istediğinde, onu iki
elinde topladı ve kendisine âlemin bütün hakikatlerini verdi.
Bütün isimlere onun için tecelli etti. Böylece yaratılışı hem
ilahî sureti hem de kevnî sureti haiz oldu. Allah, onu âlemin
ruhu kıldı...
"insanın dünyadan ayrılmasıyla dünya bozulur" Dünya ha
yatı, ruhu insan olan âlemin cesedinin uzuvlarından bir uzuv
dur. Varhklar arasında ondan yani "insan"âzn başka Hakk'ı ku
şatan yoktur Ancak sureti kabul ettiği için kuşatmıştır"
Otuz Sekizinci Fasti

Mertebeleri yaratmaya değil belirlemeye yönelik olan Reftud-
Derecât ve Zu'l-Arş ilahî isimleri hakkındadır
Bütün mertebeler asıl bakımından ilahîdir Hükümleri
âlemde ortaya çıkar. En yüce ilahi mertebe insan-ı kâmilde
ortaya çıkmıştır Mertebelerin en üstünü her şeyden müstağ-
nilik mertebesidir B u mertebe zatı bakımından Allah'a aittir
Âlemde en üstün mertebe her şeyle müstağniliktir İstersen
buna her şeye muhtaçkk da diyebilirsin. Bu insan-ı kâmilin
mertebesidir Allah, her şeyin suretinde tecelli edendir Öyle
ki özellikle sadece O'na muhtaç olunur
Otuz Dokuzuncu Fasti

Nefeslerde nakil hakkındadır
B u fasılda, suretlerin, sureti kabul etmeyen başka şey
lere naklolmalarının mertebeleri vardır. H ü k m ü n zarureti,
asılda ona ait olmadığı halde, kendisiyle zuhur eden su
ret içindir.
117
Kırkma Fasti
Açık ve gizü nefeskr hakkındadır. Gizlenme ve örtünme
ancak benzerlerde olur
Ktrk Birinci Fasti

Nefeste itidal ve sapma hakkındadır
Bu bölümde insanın bigâne kalamayacağı hakikatler var
dır Onlara kitapta bakmaksın.
Ktrk İkinci Fasti

Eksik olana itimat etme hakkındadır
Bu konudaki sebepler incelenmiştir Sebeplerden iş yap
mak, onunla özel ilahi yönü müşahede iledir Sebeple iş yap
mak ise sanatkârın elindeki alete benzer Bu, bu ilim hakkında
asıl bir fasıldır
Ktrk Üçüncü Fasti

Benzerlerin veya varkktaki bir hakikadn tekrarı anlamında
olan iade hakkındadır
Bu caizdir; fakat ilahî genişlikten dolayı vaki değildir
Bu fasılla; "ahiret, hüküm ve nispet iadesidir Kaybolan ve
sonra bulunan bir varkğın iadesi değildir Cevherler olan a'yan,
varlıktan kaybolmadılar ki, tekrar ona iade edilsinler Aksine
zatın varlığı süreklidir Var olan bir varlık için iade söz yoktur.
Çünkü o vardır İade, heyetler ve nisbî imtizaçlardır "Heyet
ler ve ortadan kalkan mizacın iadesi mümkündür" şeklindeki
sözümüzün delili "Sonra dilerse onu yayar"ayetidir Demek
53 Abese, 80/22.
118
ki dilememiştir. Çünkü Allah'tan haber veren dünya yaratıhşı

ile ahiret yaratıhşını birbirinden ayırmıştır..."
Ktrk Dördüncü Fasti

Kesife dönen latif, latife dönen kesif nefes ve sebebi hak
kındadır.
"Bilmelisin ki, lütfün kesifleşmesi muhaldir. Çünkü haki
katler dönüşmez. A m a latif, kesif hale gelebilir Sıcağın soğuk,
soğuğun sıcak hale gelmesi gibi.
Bilmelisin ki, ruhların letafeti vardır Cisimleştiklerinde ve
cisimlerin surederiyle ortaya çıktıklarında, ona bakanın gö
zünde kesifleşir. Şeffaf ve şeffaf olmayan cisimler kesifleşir. Ba
kanın gözünde, surete dönüştüğünde veya huzurdan kaybol
duğunda ruhanileşirler yani gizlenmede ruhların hükmü onlar
için geçerli olur. Arazlar üzerlerinde çeşitlendiği gibi suretler
de çeşidenir. Utananın kızarmasıyla ve korkanın sararmasıyla.
Bu örnek, sebepleri gerçekleştiğinde, onun surederde dönü
şüm kuvvetine sahip olduğunu haber verir."
Şeyh letafetin kesafete, kesafetin letafete dönüşmesinin
örneklerini vermeye devam eder. Öyle ki, onları anlayabil
mek ve bu muhtasarın uzamaması için mutlaka kitaba bak
mak gerekir.
Ktrk Besinci Fasti

Yaratılmışların ashna itimat hakkındadır.
Bu, zadarına bakma tamamlandıktan sonra kendisine dö
nülen şeydir.
Bu faslın hakikaderinden:
119
"İlim, kişinin bilinmeyen biri olduğunu öğrenmesi ve ala

meti alamet olarak bırakmasıyla elde edilir Hak, yaraukların-
dan olumsuz özellikleriyle ayrılır olumlu özellikleriyle değil.
Bazen O'nu biknek, O'nun ilah oknasından dolayıdır Böy
lece mertebenin hak ettiği şey bilinir
"Barınan her şey O'nundur'"^ yani sabit olan her şey.
Nesh, bu hükmün müddetinin sona ermesinden ibarettir
ve onu başka bir hüküm takip eder Yoksa ilk hüküm dönüş
müş değildir Aksine süresinin dolmasıyla geçerliliği sona er
miştir Çünkü asıl olarak hüküm, biz bilmesek de Allah'ın bil
diği belirli bir süreyle irtibatlıdır
Muduluk, Allah'a ve O'nun kaündan gelene iman etmekle
irtibadıdır Çünkü H a k böyle bildirmiştir
İlim sabittir ve gafleder kendisini etkilemez. Çünkü âlimin,
her nefeste ilmiyle hazır oknası gerekmez.
Bazen bulunan gaflet veya uyku, Allah'ı bilen kişiyi, Allah'ı
bilen kişi olmaktan çıkarmaz. İlimden sonra cehalet asla yok
tur. Ancak ilim aklî bir delilde tefekkür sonucu hâsıl olmuşsa
onda cehalet olur Çünkü böyle bir ilim, bize göre ilim de
ğildir Çünkü böyle bir ilim, ikne muvafık olsa bile, sahibine
şüphe bulaşır
İlim, ancak sahibini şüpheye götürmeyen ilimdir B u da
sadece zevkler iknidir"
Ktrk Alttnct Fasti

ez-Zâhir isminden meydana gelen vücudar âleminde, ya
yılmış varlığın üzerine yazılmış bir kitap olan âleme itimat
hakkındadır
5^ ei-En'âm, 6/13.
120
Bu faslın hakikatlerinden:
"Hiçbir şey, kendisine kendisinden daha açık delil değildir.
Kâmil, Allah'ın ehlindendir. İşlerin çeşitlenmesinden do
layı çeşidenir. Çünkü H a k varlıkta ancak işlerin surederiyle
zuhur eder."
Ktrk Yedinci Fasü

Varlığından önce va'de itimat etmek, b u aynı zamanda
vadin doğruluğundan dolayı ma'duma itimatur.
Ktrk Sekizinci Fasti

Kinayelere, tarikatta inniyyet olarak isimlendirilen ve kina
yelerden ortaya çıkan fetihlere itimat hakkındadır.
Sağlam nasıl hastakkiı olur, hastakkiı nasıl sağlam olur.
Fasılda hakikader vardır. Onlardan bazıları:
"Allah'ın dışındaki her şey zaü itibarıyla illedidir, arazî ola
rak sağhklıdır. Çünkü sağlık, yaraülmışa arız olur. Allah'ın se
bep sevgisiyle sevmesi, nafilelerle yaklaşanları sevmesi gibidir
Zaü itibarıyla sağkldı, arazî olarak hastakldı olana gelince, o
Hakk'ın zatından başka bir varlık görmez. O'nun zaü olması
hasebiyle, bu varhkta bir hastalık bulunmaz. Ancak bakanla
rın gözlerinde farklı surederde zuhur edince, mümkün varlık
ların hükümleriyle hakkında hüküm verilir O'na bakanların
gözlerine arız olan araz hükümle illedi olarak zuhur etmiştir
Aslında O , kendi zatında bulunduğu şey üzeredir."
Kinayeler bilgilerin en bilenleridir.
Ktrk Dokuzuncu Fasti

Farzlarla beraber nafileler gibi asıllara ilave olan şeylerde
var olanlar ve yok olanlar hakkındadır.
121
Ellinci Fasıl
Bir nefeste ortaya çıkan hükümleri kendisinde toplayan
iş hakkındadır.
Bu fasıldaki hakikatler:
"VarkkIara olan ilahî yardım kesiknez. Eksilirse, bu yardım
alandan kaynaklanır, yardım eden yönünden değil."
Vasü
İki arif Allah'ın yanında bir müşahede mertebesinde bir
araya geldiklerinde onlann hükmü nedir? Şeyh bu konuyu
incelemiştir. Vasıla bakmalısın.
Vasü
Nefsin özü hakkında bir tekmiledir. O n d a önemli haki
katler vardır. Onlardan bazıları:
"Arif marufun suretinde değilse, onu bilemez ve varkğın
kendisi için amaçlandığı maksat kendisine hâsıl olamaz. Bun
dan dolayı O ' n u n suret üzere yaratılması gerekir. Gerekir,
bundan dolayı değil. Allah Teâlâ iki zıddı kendisinde topla
yandır, belki de O , iki zıddın ta kendisidir. O evveldir, ahir
dir, zahirdir, batındır. İnsan-ı kâmili bu konum üzere yarat-
mışür. Öyleyse insan da iki zıddın ta kendisidir Çünkü insan,
iki zıta nispetinde, O'nun zaünın aynısıdır. O , bedeni itiba
rıyla evveldir, ruhu itibarıyla ahirdir, sureti itibarıyla zahirdir,
hükümlerin nedenleri itibarıyla baandır. Zat birdir, çünkü o
Zeyd'in kendisidir. O iki zıddın kendisidir Zeyd, dört zıt ve
farklı karışımın bileşenidir, onlardan başkası değildir. Ruh ve
nefs sahibidir, tabiî bir bileşendir. Bu konuda Harrâz^^ şöyle
" Bağdat'ın büyük velîlerinden. Dokuzuncu yi'ızyılda yaşadı. İsmi

Ahmed, babasınmki Isadır. Künyesi Ebû Saîd olup, Harrâz laka-
122
demiştir: "Allah'ı, kendisinde iki zıddı toplamasıyla bildim. "Ar

kadaşımız Tacuddîn el-Ahlârî bu sözü bizden duyunca şöyle
demişti: "Hayır! Allah iki zıddın ta kendisidir Doğrudur, dedi.
Şüphesiz ki, Harrâz'ın sözü, iki zıddın zatı olmayan bir zat var
dır şeklindeki bir yanılgıya neden olabilir Fakat o iki zıddı bir
likte kabul eder. Hakikatte iş böyle değildir. Aksine o iki zıddın
ta kendisidir Çünkü artt bir zat yoktur Zahir, batin, evvel ve
ahirin kendisidir Evvel ahir, zahir ve batinin kendisidir Orada
ancak bu vardır." İnsanın yaratılışının ilahî suret üzere oldu
ğunu sana öğretmiştim."
Vasti
Kur'ân ve sünnette yer alan Nefes-i Rahman'dan ilahî ye
minler
"Allah'ın sözünü yeminle pekiştirmesi, yemin edilen var
lıktan darlığı ve sıkıntıyı kaldırmada daha etkilidir Allah, ye
minle, kendisi için yemin ettiğinde bulunan sıkıntı ve darlığı
gidermiştir B u darlık ve sıkıntıyı yaratıklara vermiştir" Şeyh,
yemin ve kendisine yemin edileni açıklamaya devam eder
Orada, doğal acıların, ancak hissi veya aklî güçlü bir varidin
gelmesiyle kalkabileceğini zikretmiştir
Vasti
Usul ve füru hükümlerinde içtihadın meşru sayıknası ve
ihtilafların gözetilmesi Rahman'ın nefesindendir
bıyla meşhur olmuştur. Hakikatten çok balısettiği için; "Tasavvu-

fiın lisanı" ve Kamer'üs-Sufiyye=Tasawuf elıünin Ayı diye bilinir.
Tasavvufta ona tâbi olanların mensûb olduğu yola Harrâziye den
miştir. D o ğ u m tarilıi bilinmemektedir. Bağdat'ta doğmuştur. 890
(H. 277) senesinde orada vefat etti. Kabri Bağdat'tadır (çev.).
123
H a k yönünden hükmün sübutu, onun şer'i hüküm oldu

ğunun ispaüdır. B u konuda şöyle demişdr:
"Müçtehidin yasa koyması, Allah'ın kendisinde Muham
med ümmedne yasa koymayı izin verdiği kişinin yasa koy
ması cinsindendir."
Vasü
Allah'ın, sözünde hatadan korunmuş olan Resûlullah'tan
bahsederken "Hiçbir canlı yoktur ki, Allah onun perçeminden
yakalamış ol?nasın"sözü de Rahman'ın nefesindendir. Şeyh,
bu vaslı, ilahî mertebeleri sayarak hakikatleri tafsiladı olarak
anlatarak tamamlamıştır.
Vasü
Allah'ın "Her nerede olursanız ohm O sizinle beraberdir"sö
züyle, mümin kullanmn sıkınüsmı elçilerle gidermesi Rahman'm
nefesindendir. Şeyh, bu vasılda Mutezile'nin tövbe etmeden
ölen kimse için va'idin olduğunu söylemesiyle idkattaki sap
malarını inceler. Onlardan biri bu itikat üzere ölünce ve ölüm
den sonra gerçeği rüyada gördüğü şekilde bulunduğu gibi mü
şahede edince, kendisine şöyle denildi: "Allah sana ne yaptı?"
O da: "İşi, inandığımızdan daha kolay bulduk" dedi. Kendi
sine merhamet edildiğini, benzerlerinde uygulanacağına inan
dığı va'idin uygulanmadığını söyledi.
Bu vaskn hakikatlerinden:
"Amelinin taat veya masiyet oknası kendisi değildin Bu ken
disi hakkındaki Allah'ın hükmüdür." Aynca bu bölümde, var-
Hûd, 11/56.
'7 el-Hadîd, 57/4.
124
lıkta görünen her şeyde, taatın aslıyla ilgili önemli hakikatler

incelenmiştir ve bölüm Rahmani nefesle bölüm son buknuştur.
Yüz D o k s a n D o k u z u n c u B ö l ü m
Sır hakkındadır
"Bazı sufîlere göre sır üç mertebeye ayrılır: İknin sırrı, ha
lin sırrı ve hakikatin sırn. Şeyh, bu mertebeleri açıklamaya
devam eder Bunlarda pek çok hakikat vardır Onlardan ba
zıları şunlardır:
İlim eşyayla Allah'a izafe edilmiştir Çünkü O kendisini

bilmiş, böylece âlemi de bilmiştir
İlmin sırrı, halin sırrından daha tamdır Çünkü ilmin sırrı
Allah'nr
Hakikatin sırrına gelince, iknin, âlimin zatına ilave bir du
rum oknadığını bilmendir Şüphesiz ki, O eşyayı zatıyla biHr,
zatından farklı veya zaûna ilave bir bilgiyle değil."
Bölüm şu sözlerle son bulur:

"Bütün bu işlerin sırları kendisine zahir olan ve onlarda
H a k ilmini bilen kimse için hiçbir şey batıl oknaz. Çünkü o
ilahi temekkünde güçlülerin en güçlüsüdür. O, efendi maka
mında kul, kul suretinde efendidir"
î k i Yüzüncü B ö l ü m
Vasıl hali hakkındadır
Bölümün şiirinden:
İçimizde ölü olan ölümünü bilmez.

Konuşan Masum, susanın kendisidir.
125
Sufilerin ıstılahında vasıl, kaçana ulaşmakür yani kaçan ne

feslerine ulaşmandır.
Bu bölümün hakikatleri bazıları şunlardır:
"Vasıl sahih olduğunda peşinden fasıl gelmez. Çünkü şanı

yüce olan Hakk'ın vask ayrılmayı ve bir şeye teceUi edip de on
dan perdelenmeyi kabul etmez. Çünkü bir şeyi biknesi yönün
den âlim olan, ikninin hükmünün aksine olamaz. Hak, vasıl
halinde sürekk olarak âlemle birÜktedir. Bununla ilah oldu. Bu
"her nerede olursanız O sizinle beraberdir"sözüdür. Yani yok
luk, varlık ve keyfiyetlerden hangi hal üzere olursanız olun."
İki Yüz Birinci B ö l ü m
Fasıl hak hakkındadır
"Sufilerin bir kısmına göre fasıl, sevgiÜnden umduğun şeyi

yiürmendir. Bize göre fasıl, kulağın ve gözün olmasından sonra
ondan temyizindir. Eğer bundan önce temyizin gerçekleşirse,
bu, bu bölümde zikredilen fasıl değildir. Onda, reca türlerin
den bir takım garipÜkler vardır."
İki Yüz İkinci B ö l ü m
Edep hak hakkındadır.
Edebin kısımları vardır: Şeriat edebi, hak edebi, hakikat

edebi. Kitaba dönmek bu bölümün iÜmlerini ispat eder.
İki Yüz Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Riyazet hak hakkındadır.
'« ei-Hadîd, 57/4.
126
Bu bölümde riyazetin çeşitleri ve ilimlerin değerlileri in

celenmiştir
Bunlardan bazdan:
"Riyazet, ahlakı güzelleştirmektir
Nefsin tabiatından çıkmak doğru değildir Böyle bir şey
doğru olmayınca, Allah bu tabiat için sarf yerleri belidemiştir
Nefisler bu sarf yerlerinde durduklarında hamd ve şükretmiş
olurlar ve bununla da tabiadarının dışına çıkmazlar."
Bölümün hakikaderinden bazıları:

"Sonu oknayan, takyidin hükmüne girmez.
Âlim kulun riyazetinin en yücesi, herhangi bir surette O'nu
inkâr etmemesi, tenzihle onu sınırlamamasıdır O ' n u n için
mutlak anlamda tenzih, sınırlamadan tenzihtir"
İki Yüz D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Tahallî ( ^ ile) (Süslenme) hakkındadır
"Bize göre tahalk, şeriaün bekrlediği tarzda, zor temyiz edile
cek şekilde, ilahî isimlerle süslenmektir. Onlar, görüldüklerinde
Allah'ın haürlandığı kimselerdir Belkıs'ın tahü gibi. Uzaktan
bakıp şüpheye düşünce: "sanki odur"^^ demişti."
Şeyh, tahkikinden anlaşılan şu enfes hususları serdeder:

"Hakikatte tahallî benzemek değildir Ç ü n k ü hakikatte
bu muhaldir"
Bölümü şu sözlerle tamamlamıştır:
"Allah'ın kendisini nitelediği ve akkn kendisinden tenzih

ettiği niteUklerle kendisini açıklaması, âlemde O'ndan başka
" en-Neml, 27/42.
127
bir mevcudun ve O'nun dışında bir hakikadn olmadığının

bilinmesi içindir. Âlemde ortaya çıkan her niteliğin aynısı,
Hakk'ın yanında vardır. Her şey O n u n l a irtibat halindedir.
O , onun Rabbi ve mucidi olduğu halde nasıl O n u n l a irdbat
haknde oknaz ki?"
İki Yüz Beşinci Bölüm

Tahallî ( ile) (Soyudanma) hakkındadır.
Bölümün şiiri vahdet mertebelerinde derin bir mertebe
dedir. Bölümden:
"Bilmelisin ki sufilere göre tahalli, halveti tercih etmek ve
Hak'tan akkoyan her şeyden yüz çevirmektir... İstifade edi
len varlıktan tahalli. Çünkü inançta böyle vaki oknuştur. Ha
kikatte ise, Hakk'ın varlığından başka bir şey yoktur."
Bölümün hakikaderinden:
" O , zuhurda her şeyin ta kendisidir. O , eşyanın zadan-
nın kendisi değildir. Bundan yüce ve münezzehtir. Aksine O ,
O d u r , eşya da eşya. Şeyh'in açıkladığı bu hakikate tabi ol
manı öğüderim."
İki Yüz Altmcı Bölüm

Tecelli hakkındadır.
"Sufilere göre tecelÜ, kalplere açılan gaybî nurlardır." Efen
dimiz (r.a.) bu bölümde keşfin çeşitlerini açıklamışür
Bölümde:
"Varlık nurdur, yokluk karanlıkür, şer yokluktur. Biz var
lıktayız ve biz hayırdayız. Eğer hastalanırsak iyileşiriz. Çünkü
asıl iyileştirendir ve o nurdur. Şeyh, bu konuda, arkamızdaki
128
nura kadar pek çok nuru izah etmiş ve arkamızdaki nur hak
kında da şöyle demiştir:
O , bize tabii olanların ve bizim yolumuza uyanların önünde
koşan nurdur B u nur onların önündedir, bizim ise arkamızda.
Böylece onlar, kendilerini taklitten çıkaran bu nur için basi
retle bize uyarlar...
Bu nurla kişi arkasındakileri, önündekileri gördüğü gibi gö

rür. B u makama 593 senesinde Fas şehrinde, Aynu 1-Cebel ya
kınında Ezher Mescidi'nde cemaade ikindi namazında ulaşüm.
Arkamdaki bu nuru sanki önümdeki nurdan daha açık bir şe
kilde gördüm. O n u gördüğümde arkanın hükmü benden kalkü.
Sırüm ve ensem olduğunu görmüyordum. B u görme esnasında
yönlerimi ayırt edemiyordum. Sanki bir küre gibiydim. Yönü
gerçek olarak değil, farazi olarak düşünebiliyordum. D u m m
müşahede ettiğim gibiydi. Bununla beraber bundan önce eşyayı
önümdeki bir duvarın yüzeyinde görmüştüm. O keşif, bu keşfe
benzemiyordu..." Şeyh, bu konuyu uzun uzun anlaür
"Flakikat nurundan şeriat nuruna koşan adamlar vardır

ve bu nurla kendisinden kaçükları ve kendisine koştukları şe
riat nurunu keşfederier B u makamın sahibi korunmuştur ve
cahil oknayacak âlimdir Burada şeriat nurundan hakikat nu
runa koşan kulcuk vardır Bunlar adına korkulur"
Bundan sonra bazı müvelledâün nurlarını zikreder "On

lar nurlardır Allah'ı sahih bir bilgiyle bilen arif bu nurla Flak
ile ilişkiyi ve onun madenler, hayvanlar ve bitkiler arasındaki
suretini biHr Onlar bunu bikniyorlar. İnsan sadece bunu keş
fiyle onların üstüne çıkar. B u makamda müvelledât, "Her ne
rede olursanız O sizinle beraberdir"^" ayetinin mertebesindedir.
el-Hadîd, 57/4.
129
Bu makamda insan "Üzülme, şüphesiz ki Allah bizimle bera

berdir"^', "Ben sizinle beraberim, işitirim ve görürüm"mer
tebesindedir. Her şeyin sured kendisindedir. O n u bu nurla
bilen ve keşfeden kişi ihdsas ehlinden olur. O , eşyayı gizli bir
surede zadar olarak görür. B u konuda rivayedne güvendiğim
biri bana şöyle bildirdi: Dımaşk'ta biri vardı ve bu makama sa
hipti. Başı daima dizlerinin arasındaydı. Başını kaldınp eşyaya
baktığında "onu tutun, onu tutun" derdi, insanlar ne dediğini
anlamıyorlardı ve sihirlenmiş olmakla suçluyorlardı. Ben ise
bu makamı tattım. Bundan dolayı Allah'a hamd olsun.
İsimlerin nurlarına geÜnce onlar, ilahî mertebede zat, sı
fat ve fiillerle ilgili oknaları hasebiyle Hak ve yaratık nezdinde
müsemmaları ortaya çıkan şeylerdir Onların bir kısmı m ü m
künlerin cinsleri ve şahıslarıyla ilgilidir. Hakk'ın koyduğu ve
peygamberlerin tebliğ ettiği bir kısım isimler, üzerinde uzlaşım
sağlanan (ısülahî) isimler değildir İlahî tevkifle kendisine bü
tün isimler öğretildiği zaman Âdem'e (a.s.) ait olan bu nurlar
da ısDİahî (üzerinde uzlaşım sağlanan) değildir." Sonuç olarak
bu nadir hakikatlerden faydalanma, bütün bir özenle kitaba
müracaat etmekle mümkün olabilir. O n a dönmelisin.
Bölümün hakikaderindendir:
"Rüzgârların nurları unsurî nurlardır. Şiddetli zuhudarı

kendilerini gizlemiş ve gözler onları idrakte perdelenmiştir.
Onları ancak berzah mertebesinde müşahede ettim. Allah'ın
bir pazar günü Kurtuba şehrinde onları görmeyi hissî olarak
nasip etmesi, ilahî bir ihtisas ve Muhammedi nebevî bir ve
rasetten dolayı idi.
et-Tevbe, 9/40.
« Tâiıâ, 20/46.
130
Ruhların nurlarını bazılarımız akılların nurları, bazılarımız

da peygamberlerin nurları olarak kabul etmiştk... Kul bu nur
ları müşahede ettiğinde, bunlarla ehli olmayanından sakınıknış
gizli ilimleri keşfeder B u nurlar tenzihi ve kutsi nudardır el-
hakkui-mahluk hih'den Sidre-i Müntehaya inerler...
Nurların nurlarına geknce, onlar, H a k kendilerini bizden

gizleyen perdeyi açması durumunda hepimizi yakan secde yer
leridir Onlar, zatî ışıklardır Yayıldıkları zaman mümkünlerin
varlıkları ortaya çıkmıştır"
Biraz tasarrufla özetlenen garip hakikatlerden:

"Zaümız olan nur, Hz. Peygamber'in (s.a.) "Allah'ım! Beni
nur yap" deddği nurdur. B u nurun genişlemesi nefistendir Kul,
diğer bütün nurların genişlemesini onunla müşahede eder
O n u n zatıyla yer ve gök âlemleri aydınlanır ve başka yabancı
bir nura ihtiyacı kaknaz. Sen lamba, fitil, kandillik ve fanus
sun. Bunu bildiğinde ilahî yardım olan yağı bilirsin ve ağacı
bilirsin. Fanus inci bir yıldız gibi olduğunda - k i o güneştir-
zann olan lamba hakkında ne düşünürsün? Ey kardeşim! Ö y
leyse duan sürekk olarak "Allah'ın seni nur yapması" olsun. B u
rada garip bir sır vardır İzah yapmaksızın -çünkü izaha gerek
bırakmaz- dikkatini ona çekeceğim. O da şudur: Allah ken
disi için misaller verir, biz ise ona misal veremeyiz. Kendisi eş
yaya benzer fakat eşya O'na benzemez. Yaratıkları içinde Al
lah, halkının içindeki hükümdar gibidir deniÜr Halkın içinde
hükümdar, yaratıkları içinde Allah gibidir denilmez. Çünkü
O zuhur edenin aynısıdır; fakat zuhur eden O'nun aynısı de
ğildir O , Zahir olduğu gibi, zuhur ederken Batındır Bundan
dolayı dedik ki: O , eşyaya benzer; fakat eşya O'na benzemez.
Çünkü O, eşyanın aynısıdır, eşya ise O'nun aynısı değildir Bu,
vatanından uzak düşmüş, kendisiyle evi arasına engeller girmiş
131
yabancı bir ilimdir ve bu sebeple de akıllar onu inkâr etmişdr

Ç ü n k ü o, makul ve açıklanmayan bir ikmdir...
Mücerret manaların nurları yeni bir kısımdır. Ruhların

nurları diye isimlendirmişdr. Konunun başında ruhların nur
larında zikretmediği yeni hakikaderle onları açıklamıştır. İsim
lendirme geneldir, açıklama ise özeldir."
Bu ilimlerin ayrıntılarına dikkat etmelisin. Kitaba dönmek

en uygun olanıdır.
İki Yüz Yedmci B ö l ü m
İllet hali hakkındadır.
Şeyh, bölümdeki açıklamalarını şöyle sürdürür:
"İbrahim b. Edhem^^ gibi. O n a yakmış olduğu kandilden

nida gelmişti. O n a doğru yöneldi. Bir de gördü ki, nida kal-
bindenmiş. Onu, yaktığı kandil zannetti. Kanberetu'l-Amyâ
*3 Tabiînin mqhûr âlimlerinden ve evliyanın büyüklerinden. 7l4'de (H.

96) Belh şehrinde doğup, 779'da (H. 162) Şam'da vefat etti. İsmi, İb
rahim bin Edhem bin Mansûr, künyesi Ebû İshâk'ar. Nesebi Hazret-i
Ömer'e dayanır. Fudayi bin lyâd, Imrân bin Mûsâ b. Zeyd Râi ve
Şeyh Mansûr Selâmi'nin sohbetinde bulunup, Veysel Karânî Hazret
lerinin rûhaniyetinden istifade etmiştir. Bağdat, Şam veHicaz'da meş
hur oldu. Üç kıtanın âlimlerinin çoğundan üim öğrendi. İmam-ı A'zam
hazrederinin sohbederiyle olgunlaştı. Dinde fakilı ve müctelıid oldu.
Rumlarla yapdan cihadlara katıldı. Arap lisanını çok fasilı konuşurdu.
Yalıya b. Saîd el-Ensârî, Saîd bin Mezbân, Mukatil bin Süleyman ve
Süfyân-ı Sevrî'den, Sevrî de kendisinden hadîs-i şerif rivayetinde bu
lunmuştur. Evzâî, Şakîk-i Belhî, İbrahim b. Beşar, kendisinden hadîs-i
şerif rivayetinde bulunmuşlardır. Nesâî, Dâıe Kutni, İmâm-ı Bulıari
onun sika, güvenilir bir râvi olduğunu bildirmişlerdir. Buhari "Edeb",
Tirmizî "Taharet" kısmında kendisindenrivayettebulunmuşlardır (çev).
132
gibi. Birisinde su diğerinde susam olan altm ve gümüşten olan

kaplarm sarhoşluğundan dolayı yer yarılınca, susamdan yedi,
sudan içti. Kanberetu'l-Amyâ kendisiydi ve bu surette ken
disine gösterilmişti. Ç ü n k ü a m â (körlük) halindeydi. Kör
lüğü kendisine gelen ilahî nimete karşı nankörlük etmesiydi.
Bunu anladı ve Allah'a döndü. Bunlar kendileri için verilen
örneklerdir
Suret hariçte zuhur eder, ona göre durum hakndedir B u

nun için ispat ettiler Bazen ilahî uyarı bir vakıadan olabilir ve
Allah'a dönüşümüz bu vakıadan olur Bu, illetlerin en kâmil
olanıdır Çünkü vakıalar müjdelerdir Müjdeler de ilahî vah
yin başlangıcıdır ve içerdendir Çünkü O , insanın zatından-
dır Bazı insanlar müjdeleri uyku halinde görür, bazıları fena
haknde, bazıları da yakaza halinde. B u anda hisleri, onu id
rak edilenlerden gizlemez." Şeyh, bir müşahedesi hakkında
şöyle demiştir:
"Ey beni gören ve benim kendisini görmediğim

D a h a ne kadar ben onu göreceğim de o beni görmeyecek
Kardeşlerimden biri bana şöyle dedi:
Onun seni gördüğünü bildiğin halde, seni görmediğini nasıl
söyleyebilirsin? Bu halde kendisine irticalen şunları söyledim:
Ey beni günahkâr olarak gören
Benim ise cezalandırıcı olarak görmediğim
D a h a ne kadar mun'im olarak göreceğim
Beni sığınan olarak görmeyen
Günahta, utanmadan başka bir şey olmasaydı büyük olurdu.
Eğer şöyle dersen:
Keşfe rağmen arif isyan eder mi? Cevap olarak: "Hayır!"
deriz."
133
"Denildi ki E b û Yezîd'in kendisine "arif keşif ehlinden ol

duğu halde isyan eder mi?" â&ye sorulması üzerine cevap olarak
şöyle dedi: "Allah'ın emri takdir edilmiştir"^. Böylece söylediği
mizi caiz görmüştür. Allah, ezek bilgisinde bunu takdir etmişse,
mutlaka gerçekleşir. O günahtır ve sakınmak gerekir diye ce
vap verirken, ariflerin hakka saygısı böyledir Resûlullah'ın (s.a.)
buyurduğu gibi "Allah kaza ve kaderini uygulamak istediğinde,
akıl sahiplerinin akıllarını alır, kaderini uyguladıktan sonra ib
ret almaları için akıllarını iade eder " B u konuyu incelemeye
devam eder ve "Efendimizin (s.a.) Dihye'yi^^ Medine'de gör-
« el-Alızâb, 33/38.
^' Hayatınm ilk ve son yılları hakkında pek bilgi edinilemeyen Hz.
Dihye (r.a.) geç Müslüman oldu. Ashabın büyüklerindendir. Ku
zey Arabistan'daki Kelb kabilesine mensupmr. Eşi ve çocukları hak
kında yeterli bilgi bulunmamaktadır. Bedir gazasından önce Müs
lüman olduğu halde bu savaşa katılmamış fakat Uhud gazvesinden
itibaren önemli savaşlarda bulunmuş bir seriyyenin de kumandan-
hğmı yapmıştır. Künyesi yoktur. Kızkardeşi Şeraf binti Halifetül-
kelbi, meşhur kadın sahabelerdendir. Hz. Dihye b. Hakfe el-Kelbî
(r.a.) yüzünün ve endamının güzelkği bakımından o devirde yaşa
yan insanlarm en güzeli idi. Kadmların fitnesinden korunması için
Hz. Peygamber (s.a.v) çarşıda yüzü kapak dolaşmasını istediği riva
yeti vardır. Hoş tavırk, kibar, zengin bir tacir idi. İslamiyet'ten önce
de H z . Peygamber'in dostu idi. Bir rivayete göre ortağı idi. Tica
ret maksadıyla birçok seferler yapmış ve o çevreyi ve insanlarmı ya
kından tanımışür. Peygamberimizin habercilerinden biriydi. Yapağı
seyaliatlerden her döndüğünde mutlaka Peyamberimize hediyeler
getirirdi. Peygamberimizin de ona hediyeler verdiği bilinmektedir.
Cebrail (a.s.) insan suretinde valıiy getirdiği zaman çoğu kez H z .
Dihye'nin suretinde gelirdi. Bu vahiy şekli Hz. Peygambere en ko
lay olanı idi. Dihyetül Kelbi hane-i saadete geldiğinde Hz. Hasan ve
Hz. Hüseyin'e de hediye getirirdi. Hatta onlar Dihye'nin ceplerini
134
mesi, yüzünün güzelliğinden dolayı kadınların karnındakileri

düşürmesi" incelemesiyle bitirir
Bunun, el-Kahhâr ismi alünda, yaraüklarda özel bir güç
ve miktar olduğımu söyleyebikrim.
İki Yüz Sekizinci B ö l ü m

İnzi'âc (rahatsız oknak) hak hakkındadır
"Sufîlerin bir kısmına göre inzi'âc, kalbin gaflet uykusun
dan uyanarak boyun eğmesi, vecd ve ünsiyet için hareket et
mesidir"
îki Yüz D o k u z u n c u B ö l ü m
Müşahede hakkındadır
"Sufîlerin bir kısmına göre müşahede, eşyayı tevhid delil
leriyle görmek ve O'nu eşyada görmekür Müşahedenin ha
kikati ise seksiz yakîndir"
Şeyh, bu bölümde, Belkıs için söylenen "o insanla cin ara
sında doğmuştur" sözünü reddeder Bölümün diğer bsımları
önemk sırları içermektedir
ararlardı. Bir defasında Hz. Cebrail'i Dilıye sanıp ceplerini aradılar,

bir şey bulamadılar. İşin nedenini Hz. Peygamber (s.a.v.) açıklayınca,
Cebrail'in (a.s.) Cennet'e uzanıp taze üzüm ve narı Hz. Hasan ve
Hz. Hüseyin'e ikram ettiği de rivayet edilmiştir. Hz. Peygamber'in
vefatından sonra Hz. Ebû Bekir (r.a.) zamanında Suriye taraflann-
daki savaşlara iştirak etti. Hz. Ömer (r.a.) devrinde Şam valisi tara
findan Tedmür'ün fethi ile görevlendirildi. Bu şelıri İslam hudut
ları içine soktu. Yermuk savaşında da bulundu. Suriye'nin fetlıinden
sonra Şam'ın Mizze semtine yerlqtiği ve orada vefat ettiği rivayet edi
lir. Doğum tarihi bilinmediği gibi ölüm tarihi de bilinmiyor (çev.).
135
İki Yüz O n u n c u B ö l ü m
Mükâşefe hakkındadır.
"Sufîlere göre mükâşefe, emaneü fehmetme anlamında,
halin ziyadesini hakkıyla a n l a m a ve işareti hakkıyla an
lama anlamında kullanılır. Mükâşefe manalarla ilgiliyken,
müşahede zadarla ilgilidir. Müşahede m ü s e m m a içinken,
mükâşefe isimlerin h ü k m ü içindir Bize göre mükâşefe,
müşahededen daha tamdır. Ancak Hakk'ın zatını müşa
hede m ü m k ü n olsaydı - k i m ü m k ü n değildir- müşahede
daha tam olurdu."
Şeyh, mükâşefeyi açıklamaya devam eder

"Hak meclisleri iki türlüdür Birinci tür, sadece Allah ile
yalnız kalınan meclislerdir B u mecliste işaret gerçekleşmez.
Bu meclis kendisini bilme açısından O'nunla oturduğun za
man gerçekleşir
İkinci tür mecks, kendisinde müşareket olan meckstir O ,

kula en mümkün bir surette tecelk ettiği zaman, bu oturumda
bir kişi veya oturan o kişiye ilave bir kişi olsa bile az veya çok
bir cemaat hazır olmalıdır...
Allah'ın indinde kelime birdir. Mecliste oturanlar açı
sından kelimeler çoktur. Her oturan razı olmuş bir şekilde
ve diğerlerinden daha özel olduğunu zannederek meclis
ten ayrılır. B u tür meclislerde herkese yönelik bütün işa
retleri anlamaları için, Allah'ın kendilerine anlayış, geniş
lik ve emaneti koruma verdiği adamlar vardır. Onlar, inkâr
tecellisinde O ' n u bilirler ve bütün inançlarda O ' n u müşa
hede ederler. Bizi b u kullardan eden Allah'a h a m d olsun.
B u Allah'tandır"
136
İki Yüz O n Birinci B ö l ü m

Levâih hakkındadır.
"Sufilere göre levâih, halden hale zahirî sırlara yüksekten
parlayan şeydir. Bize göre ise olumsuzlama değil ispadama yö
nünden zatî, nurlar ve vechî tenzihlerden organla sınırlanmadı
ğında, göze parlayan şey ile eserlerini müşahede esnasında ilahî
isimlerin nurlarından parlayan şeydir... Levâih, keşiflerin temel
leri gibidir... G ö z için ilahî nurda bir dereceye kadar sımrk bir
idrak vardır... Gözler organlarla sınırlanmadığında ilahî nuru
idrak edebilirler... İlahî isim, eserinin ruhudur Eseri ise sure
tidir. G ö z ise ancak eseri sureti olan bir isimden sapar."
İki Yüz O n İkinci B ö l ü m

Telvîn hakkındadır.
Allah kendisinden razı olsun şöyle demiştir:
"Bilmelisin ki, telvîn sufilerin çoğuna göre, eksik bir ma
kamdır. O , kulun hallerinde renkten renge girmesidir. Bazı
sufiler de şöyle demişdr: Telvîn, sahibine alamettir. Kesindir,
mutlaktır bir ilahî kâmildir. Benim benimsediğim görüş bu
dur. .. Bir yaratık ve mevcut olarak kim nefsini bilirse. Halik
ve Mucid olarak Allah'ı bilmiştir... Hakk'ın ahadiyyetme ancak
isimlerinin surederinde örnek verilmiştir. O'ndan uzaklaşma-
dım. Çarpımdan sadece O çıkar. İsimler ise çoktur."
İki Yüz O n Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Gayret hak hakkındadır.
"Bikneksin ki, sufilere göre gayretin üç makamı vardır. Hak'ta
gayret, Hakk'a gayret ve Hak'tan gayret." Bu bölümde:
137
"Kesret şüphesiz ki, aklediiirdir Zati bir varkğı var mıdır

yok mudur? B u konu çözümknmemiştir Varlıkta bu zahir
kesretin, tek bir zada kaim hallerinin olduğunu ve varlığının
sadece bu varlıkta olduğunu söyleyen kimse, onların nispetler
olduğunu ve aynî varlıkta zatî bir hakikatlerinin olmadığını
söylemiştir O n u n ayanın olduğunu söyleyen kimse de tek bir
varlığı ve mazharlarda bir zahiri kastetmemişdr"
Kitabı ihtisar eden bu fakir özelÜkle şöyle der:
Şeyh'in her makamdaki hissesinin tahkikatları şunlardır:

Varlık birdir H ü k ü m muhtekftir Bana ilham edilen ince ve
özel zevkim, her makamda hissesine yani teceUilerin hükmüne
göre ilahî ve kevnî hakikatleri anlamak için mutmain olmam
dır Zati izzetten sonra başka bir şey yoktur...
Şeyh bu bölümü şu sözlerle bitirmiştir:
"İlave bir zatın varlığını ispattan veya tek bir varkkta ol
mayan çoklu varlıkları nefyetmekten sakınmalısın. Kesreti sü-
butta olumla ve onu varlıktan nefyet, vahdeti varkkta olumla
ve sübuttan nefyet."
İki Yüz O n D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Hürriyet hak hakkındadır

"Bazı sufîlere göre hürriyet, tüm yönlerden bütünüyle hür
riyeti istemektir Böylece, Allah'ın dışındaki her şeyden özgür
olmuş olursun. Bize göre hürriyet, kulun sıfatını Hakk'ın sı
fatıyla ortadan kaldırmaktır"
İki Yüz O n Beşinci B ö l ü m

Latife ve sırlarının bilinmesi hakkındadır
138
"Allah'ın ehli, latife lafzını iki anlamda kullanırlar. Onunla

insanın hakikatini kastederler B u şu manaya gekr: Beden büıeği-
dk, yönetim yeridir ve hissî ve manevi bilgileri elde etme aracıdır.
Yine onunla kendilerine parıldayan ve ifade edilemeyen

anlamca ince bütün işaretleri kastederler. Bunlar zevk ve hal
ler ikmlerindendir."
D a h a sonra uhrevî, berzahî ve dünyevî dirikşier hakkında

uzun izahlar yapmıştır. İnsan bütün kuvveleriyle bu dirilişlerde
mevcuttur. Derece halleri hasebince şöyle diyerek dua eder:
"Allah, bizi ilimlerinin ve marifetlerinin mizacını sağlam

kıldığı kullarından eylesin."
İki Yüz O n Altıncı B ö l ü m
Fetihlerin ve sırlarının bilinmesi hakkındadır.
"Bazı sufilere göre fetihlerin üç kısım olduğunu zikretmiştir

Birinci kısım, zahirde ibare fetihleridir. Onlar şöyle demişdr:
Bunun sebebi maksadın ihlask olmasıdır. B u bana göre doğ
rudur ve onu tatüm. B u husus Hz. Peygamber'in (s.a.) "bana
cevamiul-keüm z/m'M"hadisinde ifade etüği şeydir. Kur'ân'ın
icazı da bu husustandır. Bir vakıada bu meseleyi sordum. Bana
şöyle denildi: "Doğruyu, vaki' olanı, herhangi bir harf ekleme
den veya nefsinde tezvir etmeden kesin olandan haber ver Ko
nuşman bu özellikleri taşıdığında mu'ciz olur. "
İkinci kısım fetihlere gelince; bunlar batında halâvet fe

tihleridir.
Üçüncü kısım fetihler, Hakk'ı mükâşefe etme fetihleridir."
Şeyh bu üç kısım fetihleri ve başka hakikatleri açıklamaya
devam eder ve bölüme döner.
139
îki Yüz O n Yedinci B ö l ü m

Resim, vesem (karakteristik/niteleme) ve sırlarmm bilin
mesi hakkındadır
"İsim kelimesi simet kelimesinden türedknişdr O da ku
lun üzerindeki ilahî alamettir ve onun vüsûl ve tahakkuk eh
linden olduğuna delalet eder Resme gelince, o kul üzerinde,
iddia ettiği bir halden veya makamdan dönüşü esnasında gö
rülen ve iddiasında onu doğrulayan Hakk'ın bir eseridir"
Şeyh'in şu sözleri bu bölümün incelemelerindendk: "Alem hak

suretindedir Kendmi bikne bilgisi âlemi bikne bilgisiyle ilişki
lidir Âlem ezelde mevcut değilken de Hak için meşhud idi."
İki Yüz O n Sekizinci B ö l ü m

Özet ve hülasa olarak kabz ve sırlarının bilinmesi hakkın
dadır
Şeyh, kabzın renklerini ve sebeplerini açıklamış ve şöyle
demiştir:
"Arifin kalbine bilinmeyen bir kabz geldiğinde, onun al
tında hareketsiz kalır, sebebi ortaya çıkmayıncaya kadar kendi
başına hareket etmez... Buradan şıuıu bilmeksin ki, ilahî isim
lerin varkkIarı hükümlerinin varkkIarıdır Bundan dolayı hü
kümleri baki kaldıkça varlıkları da baki kalacak, hükümleri
fena olunca varlıkları da fena olacaktır"
İki Yüz O n D o k u z u n c u B ö l ü m
Bast ve sırlarının biknmesi hakkındadır
Şeyh, sufîlerin bir kısmına göre bast, bulunulan anda umut
hak olduğunu açıklamışür
140
Basü ve bast konusundaki önemH hakikaderi açıklamaya

devam ederek şöyle demiştir:
"Bize göre bast, sahibinin hükmünün halidir. O da onun
eşyayı kuşatması, hiçbir şeyin kendisini kuşatmamasıdır. Bas
tın hakikad, derecesi yüksek olana aittir Şayet ilahî bast ol
masaydı, Allah'ın yaraüklarından hiçbir kimse için bütün ilahî
isimlerle ahlâklanmak mümkün olmazdı. Tabiann menzilinin
bütün hakikaderin menzik olduğunu açıklamıştır. Hakikat
ler değişmezler. Doğayı da kendi mecralarına yedeşürirler ve
kendi menzikne indirirler."
Şeyh der ki:
"Allah'ı bilen âkmlerin basü, Allah'ı bilmenin ta kendisidir"

Yine şöyle der:
"Ariflerin varlıkları sabit kalmakla birlikte, akıbederi ve dö

nüşleri, Hakk'ın onların aynısı oknasınadır, kendileri değil. B u
sadece arifler için gerçekleşebilecek bir makamdır. Onlar bast
hallerinde kabzedilmişlerdir"
Kitabın ihtisarını yapan fakir şöyle der:
Şeyh'in her makamda söyleyecek bir sözü vardır. "Onla

rın aynısı, kendileri de^l" sözünde bir incelik vardır. Bu tah
kikatların inceliği, Şeyh'in (r.a.) yanındaki mertebelerin geniş
liğinden bilinir.
İki Yüz Yirminci B ö l ü m

Fena ve sıriarının bilinmesi hakkındadır.
"Bazı sufilere göre fenanın, çeşidi şeylerin karşıkğında kul
lanıldığı söylenir. Bazıları şöyle demiştir: Fena, günahların fena
olmasıdır. Bazılarına göre fena, Allah'ın bunun üzerine kıya-
141
mıyla kulun fiillerini görmekten uzak oknasıdır. Bazıları da

fena, yaratıklardan fena olmaktır, demiştir Onlara göre fena
nın tabakaları vardır Bunlardan bir tanesi, fenadan fenadır
Bazıları fenayı yedi tabakaya kadar çıkarmıştır"
Şeyh, geri kalan fena tabakalarını açıklamaya devam
eder
İkinci kısım hakkında, "günahlarda fena oknaknr" der ve
şöyle devam eder:
"Diğer bir kısım, kaderin sırrına muttali olan ve yaratık
larda ona hükmeden adamlardır Onlardan sadır olan fiille
rin akışından güç yetirebildiklerini gözleriyle gördüler Ancak
onları şöyle veya böyle hükme konu oknaları yönünden değil,
sadece fiil olmaları yönünden gördüler B u haks nur mertebe
sidir Kelamcılar, bu nurdan dolayı "Allah'm bütün fiilleri güzel
dir; Allah'tan başka fail yoktur; bütün fiiller Allah'ındır" âitûtr.
Bu mertebenin altında iki mertebe vardır Biri alacakaranlık
mertebesi, diğeri de mahza karanlık mertebesidir Alacakaran
lık mertebesinde teldif ortaya çıkmış, kelime kelimelere tak
sim edikniş ve hayır, serden ayrılmışûr Karankk mertebesi şer
mertebesidir Şer de kendisiyle beraber hayır olmayan şeydir
O , şirktir, ebedi olarak cehennemde kalmayı ve oradan çık
mamayı gerektiren fiildir B u adamlar, nur mertebesinde gör
düklerini bu mertebede de müşahede edince, kendilerinden
çıktığını bildikleri bütün fiilleri yapmaya koşarlar ve uzaklığı
ve yakınkğı gerektiren hükümlerden fena olurlar. Böylece iba-
dederi yaptılar ve günahlara düştüler Bütün bunlar yakınlaşma
ve hürmeti bozma niyetiyle değildir B u garip bir fenadır Al
lah beni bu makama Fas şehrinde muttak kıldı. B u makamın
adamlarının olduğunu bikneme rağmen onu tadan kimseyi
görmedim. Fakat onlara yetişemedim, onlardan hiçbir kim-
142
seyi görmedim. Ancalc nur malcamını ve emrin ondald iıülc-

münü gördüm ve bu müşahedenin bizde bir hülanü yolctu.
Alcsine Allah beni alacakaranlık mertebesine yerleştirdi, beni
korudu ve himaye etti. N u r mertebesinin hükmü bana aitti.
Sufilere göre alacakarankk mertebesinde oturmam, nur mer
tebesinde oturmaktan daha tamdır."
Sonra Şeyh ikinci tür fenayı açıklar. O da Allah'ın onları

yerine getirmesi nedeniyle kulların fiillerinden fena oknaktır.
Üçüncü tür fena, yaratıkların sıfatlarından fena olmak
tır. Şeyh, bu tür fenayı açıklarken "Ben onun gözü ve kulağı
idim... " hadisine dayanır. B u konuda şöyle der: "Sen sıfada-
rın açısından Hakk'ın ta kendisisin, sıfadarı değilsin."
"Bu fenanın sahibi, sürekk olarak hem dünyada hem de

ahirettedir Keşif, rüyet ve müşahede ettiği halde nefsinde veya
nefsi nezdinde keşif, rüyet ve müşahedeyle nitelenemez. B u
fenanın sahibi, her müşahede edenden daha fazla müşahede
edendir, görendir ve keşfedendir. B u makamın sahibi, nefsini
gördüğü gibi Hakk'ı görür. Çünkü sen, O'nu, O'nunla gö
rürsün kendinle değil.
Fenanın dördüncü türüne geknce, o da zaunda fena ol-

makur. Bunun gerçekleşmesi, zaünın latif ve kesif şeylerin bi
leşimi olduğunu bilmenledir...
Beşinci tür fena, Hakk'ı mijşahedeyle birlikte bütün âlemde
fena olmandır...
Alüncı tür fena, Allah'la, O'ndan başka her şeyde fena ol
maktır. B u fenada kendmi görmekten de fena olman gerekir...
Yedinci tür fena, Hakk'ın sıfatlarından ve nispetlerinden
fena olmaktır..."
Bu bölümdeki Şeyh'in tahkikatlarından bazıları:
143
Bunu gerçekleştiren şey, H a k Teâlânın muhdes mahlukâtı

vasıflandırdığı vasıflarla kendisini kitabında ve Resullerinin di
liyle vasıflan dırması dır...
B u Allah'ı bilmenin en kapalı neticelerindendir B u ko

nuda kitap ve sünnetten dekUer getirerek açıklamalarına de
vam eder
İki Yüz Yirmi Birinci B ö l ü m

Beka ve sırlarının biknmesi hakkındadır
"Bazı sufîlere göre beka, itaaderin bekasıdır Bazılarına göre
ise kulun, her şeyi ayakta tutanın Allah olduğunu görmesinin
bekasıdır Bize göre beka, bu yolda fenaya nispetle daha şerefli
bir mertebedir" B u bölümde beka türlerini geçen bölümdeki
fena türleriyle irtibadandırır
İki Yüz Yirmi ikinci B ö l ü m

Cem' ve sırlarının biknmesi hakkındadır
Sufîlerin cem' hakkındaki görüşlerini zikrettikten sonra
şöyle der:
"Bize göre cem', Hakk'ın kendisiyle nefsini vasıflandırdığı
isim ve sıfadardan kendmi sıfadandırdığın isim ve sıfadarı top-
lamandır Hakk'ın kendisini vasıflandırdığı isim ve sıfatlardan
sana ait olanları toplaman da cem'dir Böylece sen sen, O da
O olur Cemu'l-cem ise senin üzerinde O'na ait olan, O'nun
üzerinde sana ait olan şeyleri toplaman ve her şeyi O'na irca
eXmenâat"Bütün iş O'na döner"^."
Sözlerine şöyle devam eder:
^ Hûd, 11/123.
144
"Varlıkta olan O'nun dışındaki her şey, ya O'nun misk olur

ya da zıddı. B u da tasavvur edilemeyen bir şeydir."
"Eğer "bu görülen kesret nedir?" diye sorsan, deriz ki: O n
lar, Hakk'ın varkğında, mümkünlerin istidadarının hüküm
lerinin nispetleridir. Nispeder ne zatlardır ne de şeyler. O n
lar, nispetin hakikaderine göre var olmayan işlerdir." Şeyh,
bu hakikatleri açıklamaya devam eder. Onlara kitapta dön
mek zorunludur.
tki Yüz Yirmi Ü ç ü n c ü B ö l ü m

Tefrika halinin bilinmesi hakkındadır.
Bölümü şöyle özededim:
"Bilmelisin ki, bütün eşyada asıl olan tefrikadır. Tefrika
önce ilahi isimlerde ortaya çıkmışür ve anlamlarının farklılaş-
masıyla hükümleri farklılaşmışur"
Şeyh, sufilerin tefrika hakkındaki açıklamalarını zikretmeye
devam eder ve şöyle der:
"Bundan dolayı Allah'ın kulları, ubudiyyete değil, ubu-
dete nispet edilmiştir. Onlar herhangi bir nispet olmaksızın
Allah'ın kullarıdır. Ubudiyete nispetleri böyle değildir. Bir şe
yin zuhur edenin aynısı olması ve bunun o olduğunu bilme
mesi, vuslaun son noktasıdır."
tki Yüz Yirmi D ö r d ü n c ü B ö l ü m

Tahakkümün bilinmesi hakkındadır.
"Sufilere göre tahakküm, özelliğini ortaya çıkarmak için
duada neşe diliyle tasarrufta bulunmaktır." Şeyh, sufilere göre
doğru tasarrufu açıklamaya devam eder.
145
îki Yüz Yirmi Beşinci B ö l ü m

Ziyadelerin bilinmesi hakkındadır
"Ziyadeler, gaybe iman etmenin ve yakinin ziyadeleridir"
Bu bölümün tahkikadarından:
"Ölümden sonra yaratıkların diriltilmesi, ahirette başka bir
varlık şeldinde olacaktır Haşir, sadece nefisler için değil tabii
bedenler içindir. Orada cisimler ya tabiidir ya da unsuridir.
Ahiret dirilişinin bedenleri, muduluğa erenler için tabiidir
Cehennem ehknin bedenleri ise unsuridir Onlar için göğün
kapıları açılmaz, şayet açılırsa terakki ederek unsur olmak
tan çıkarlar."
Ben de (ihtisarı yapan) şöyle derim: Ahirette mutluluğa

erenler için tabii bedenler, ahiret âlemi cinsindendir Dünya
cisimleriyle ahiret bedenleri arasında bir karıştırma yoktur
Buna dikkat etmelisin. Varkklar için hüküm, varlıkların ken
disi değildir
îki Yüz Yirmi Altmcı B ö l ü m

İradenin bilinmesi hakkındadır
"Sufîlere göre irade, bu yola giren müridin bulduğu bir
duygudur Kendisiyle maksudu arasına girip onu perdeler
Şeyh, felsefenin, filozofun hikmeti sevmesi anlamında oldu
ğunu söyler Çünkü "sofia" Yunanca hikmet anlamına gekr
Sevgi anlamına geldiği de söylenmektedir Buna göre filozof
hikmeti sevendir"
Ben şöyle derim: Burada meşhur felsefecilerin garipkkle-

rine kaûlmamak için sözü fazla uzatmak istemiyorum. Şeyh,
bu konuda hiç kimsenin hakkını yememiştir Allah'ın ehk fel
sefeci değildirler
146
tki Yüz Yirmi Yedinci B ö l ü m

Murad halinin bilinmesi hakkındadır.
Bölümde, muradın hallerini, belaların türlerini, kendile
rine isabet eden belalara karşı sevenlerin duygularını vs. ko
nular incelemiştir.
tki Yüz Yirmi Sekizinci B ö l ü m

Müridin hali hakkındadır.
"Mürid, nazar ve düşünceyle Allah'a yönelen ve O'nun rı
zasını kazanmayı talep eden kimse demektir."
tki Yüz Yirmi D o k u z u n c u B ö l ü m

H i m m e t hali hakkındadır.
"Himmetin üç mertebesi vardır. Uyanma himmeti, irade
himmeti ve hakikat himmeti."
Şeyh, bu mertebeleri açıklamış ve hakikat himmetinde yo-
ğunlaşmışür. B u himmet ahadiyyet tezahürleri ehli olan bü
yüklerin halidir. Varlıkta hiçbir şey işlevsiz değildir. Aksine
hepsi mamurdur.
tki Yüz O t u z u n c u B ö l ü m
Gurbet hakkındadır.
Şeyh, gurbet halini şöyle açıklar:
"Gurbet, maksada ulaşmak amacıyla vatandan aynimakür.
Halden uzaklaşmak anlamında da kullanırlar."
Şeyh, gurbete düşenlerin hallerini açıklamaya devam eder
ve açıklamaları ariflerin vatanlarından uzak düşmeleriyle son
147
bulur. O da imkânlarından dolayı uzak düşmeleridir Çünkü

m ü m k ü n ü n vatanı imkândır Bundan kurtuldum. Ç ü n k ü
mümkün, Hakk'ı müşahedesinden dolayı vatanından aynkr
ve Hak'la beraber yaşar.
Şeyh, ariflerin gurbederinin sıfadarını açıklamaya devam

eder Aynı şekilde insanın değişik vatanlarından ayrı kakşını
açıklar ve sonra şöyle der:
"Kâmil ariflere gelince, onlar için asla gurbet yoktur. Onlar

yerlerinde a'yân-ı sabitedir, vatanlarından ayrıknazlar ve gurbete
düşmezler Onlar varlıkta şahit olan kimselerdir Onlara, varlı
ğın izafe ediknesi, hükümlerin meydana gekniş olmasındandır
Çünkü hükümler ancak bir varlıkta ortaya çıkarlar."
"Gurbet mertebesi adamların menzillerinden birisi değildir

O, orta derecedeki müritlerin yerleştiği daha aşağı bir men
zildir Büyükler ise herhangi bir şeyin vatanından uzak düş
tüğünü görmezler Aksine vacip vacip, mümkün mümkün,
muhal ise muhaldir..."
îki Yüz O t u z Birinci B ö l ü m

Mekr hakkındadır
"Bilmelisin ki, Allah'ın ehk mekri, günahlarla birlikte ni
metlerin art arda geknesi, su-i edeple birlikte halin kalması,
emir ve tanım olmaksızın ayetlerin izhar ediknesidir"
Burada Şeyh, Bağdat'ta yaşanan bir olayı nakleder B u ola

yın özeti şöyledir:
"Ona göklerin kapıları açılmış, sağanak yağmur gibi ilahi
mekrin hazineleri indirilmişti. Bir meleğin şöyle dediğini duy
dum: B u gece hangi mekr inmiştir?"
Şeyh, sözlerine şöyle devam eder:
148
"Korkuyla uyandım, bundan kurtulmaya baktım. Bunu

ancak meşru ölçüyle ilimde buldum. Allah kim için iyilik di-
lemişse ve mekrin sıkıntılarından kurtarmışsa, eknden şeriat
terazisini bırakmamalı ve hakni devamk gözetmelidir."
Bölümün sonunda şöyle der:

"Allah'tan dileğim, kendi kaünda fani vek için olan en yük
sek makamla bizi rızıklandırmasıdır Çünkü risalet ve nübüv
vet kapısı kapatılmıştır."
Şeyh, kitabının başka bir yerinde, kulun isteyebileceği en

yüksek makamın, tam bir ubudet makamı olduğunu söyler
İki Yüz O t u z tkinci B ö l ü m

Isülam hakkındadır.
"Sufilere göre istilam, kalbe gelen, otoritesi güçlü ve bu
lunduğu kişiyi sakinleşüren bir duygudur."
Bölümün sonunda şöyle der:
"IsDİamın en hayretâmiz hükümlerinden biri, iki zıddın bir
araya toplamaktır. Çünkü uyuşukluk hareketi nefyeder. Uyu
şan kimsenin organları uyuşmuştur. Belki de hareket ettirilen
dir. O uyuşuktur ve kendisini böyle hisseder."
tki Yüz O t u z Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Rağbet hakkındadır
Şeyh, rağbetin tüderini açıklayarak bölümün sonunda
şöyle der:
"Hüküm açısından zahir baündan daha kuvvedidir yani
o daha geneldir. Çünkü zahir için hem yaratık hem de H a k
makamı vardır. Batın için ise yaratık olmaksızın H a k ma-
149
kamı vardır. Zira Hak, kendisine baün olmaz. O kendisine

zuhur eder."
İki Yüz O t u z D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Rehbet^^ hakkındadır.
Şeyh, rehberin türlerini açıklar ve er-Rahib lafzına va

rır. O da korkan mümindir. Burada ruhbaniyeti ve sünnet-i
hasene'yi açıklar.
Relıbet, acı ve ızdırap duyup büyük bir korkuyla çekinmek demek

tir. 'Rehb'in fail ismi olan 'rahib', büyiik bir korkuyla ürperen, ciddî
bir korkuyla çekinen kimse demektir. Buntın çoğulu 'rulıban', veya
'ruhbaniyyun'dur. Ruhbardık yapmaya da 'rehbaniyyet' denmektedir.
'Rehbet', ürpermek anlamıyla hem insanlardan hem de Allah'tan
korkmayı ifade eder. "Herhalde onların içindeki 'dehşet ve yılgın
lık' bakımından siz, Allah'tan (O'na karşı duydukları dehşetten) daha
çetinsiniz. Bu, gerçekten onlann 'derin bir kavrayışa sahip olmama
ları' dolayısıyla böyledir' (Haşr, 13) 'Rehbet', hoşlanıknayan şey
lerden hızlıca kaçmayı, onları hemen terk etmeyi ifade eder. Reh
berin, kalbin aızu edilen şeye doğru harekete geçmesi anlamına
gelen 'rağbet' kelimesinin tam zıddı olduğımu unutmamak gare-
kir. Rehb veya rehbet, aynı zamanda olumlu bir davranış hâlinde
muttakilerin (takva sahiplerinin) bir özelliği olarak geçmektedir.
Rehbet içinde bulunan mü'minler, gerçekte Rablerinden haldayla
korkup ürperirler. Çünkü onlar Rabb'in azametini (büyüklüğünü)
ve azabının çetinliğini anlayan kimselerdir. " O'nun (Zekeriyya'mn)
duasına cevap verdik, kendisine Yahya'yı armağan ettik, eşini de do
ğurmaya elverişli kıldık. Gerçekte onlar hayırda yarışırlardı, umarak
ve korkarak (rehbet içinde) bize dua ederlerdi. Bize derin saygı gös
terirlerdi!' (Enbiyâ, 90) Rehbet ile haşyetin anlam benzediği var
dır. Bu da korkulan şeyin gücünü bilmekten kaynaklanan bir kor
kuyu ifade etmeleridir (çev.).
150
î k i Yüz O t u z Beşinci B ö l ü m
Tevacüd hakkındadır. O da vecdi çağırmaktır
"Bilmeksin ki, tevacüd, vecdi çağırmaktır Çünkü o, vecdi
elde etmeye çalışır"
î k i Yüz O t u z Altmcı B ö l ü m
Vecd hakkındadır
Bir emrin gelişi seni senden fani ettiğinde

Bunun vecd olduğu apaçıktır.
Sonra şöyle der:

"Bilmelisin ki, bazı sufîlere göre vecd, kalbe ansızın gelen
ve hem kendinden hem de yanındakilerden habersiz hale ge
tiren hallerden ibarettir Makamlar birbirine komşudur, bir
birlerinin içine girmezler Vecde sahip olunmaz. Vecd karşı
laşmadır"
î k i Yüz O t u z Yedinci B ö l ü m
Vücud hakkındadır
Hakkın viıcudu, vecdimin viıcudunun aynıdır.

Çünkü ben vücud ile O'ndafani oldum.
"Sufîlere göre vücud, vecd'de Hakk'ı bulmaktır AUah'ın

yolu kıyasla kavranmaz. Çünkü " O hergin bir iştedir""
er-Ralımaıı, 55/29.
151
İki Yüz O t u z Sekizinci B ö l ü m

Vakit hakkındadır.
"Vaktin hakikati, hal zamanında kendisiyle olduğun ve üze
rinde bulunduğun şeydir Vakit iki yokluk arasında var olan
bir durumdur. Vakit, onların kendileri için istedikleri değil,
Hakk'ın kendilerini yönlendirmesinden kendilerine ulaşan şey
olarak da tanımlanmışür Vakit için daha başka önemli tarif
ler de yapar." Bölümde onlara döner
"Uluhiyyette vaktin dayanağı, Allah'ın "O hergin bir işte

dir"''^ demek suretiyle kendisini onunla vasıflandırmasıdır
Vaktin bir başka tanımı şöyledir:
Vakit serinleticidir, seni ezer, yok etmez."
İki Yüz O t u z D o k u z u n c u B ö l ü m
Heybet hakkındadır
"Bilmelisin ki, heybet, kalbin bir halidir Ona, kulım kal
bine ilahî cemakn tecellisinin eseri verir "Rabbin dağa tecelli
edince"'" bu tecelli "Onu paramparça ettt'^K O n u yok etmedi
fakat yüksekliğini ve yücekğini giderdi. Musa, onun yüksekli
ğinin yok oluşuna bakmaktaydı. Tecelli dağa Musa'nın takip
etmediği bir yönden gelmişti..."
"Hayvanın dışındakilerin ruhu hayadarından ibarettir,

başka bir şey değildir..."
"Ruhların eşyadaki hükmü, hayaün hükmü gibi değildir
Çünkü hayat her şeyde süreklidir Ruhlar ise vaklere benzer-
® er-Ralıman, 55/29.
ei-A'râf, 7/143.
7' el-A'râf, 7/143.
152
ler, bazen azledilebilirler bazen valilik yaparlar bazen de valikk-

leri devam etmekle birlikte ondan gizlenirler Öyleyse vakkk,
bu hayvani beden üzerinde sürekk değildir Ö l ü m azletmektir,
uyku valikğin devamıyla birlikte ondan gizlenmekdr"
İki Yüz K u - k ı n a B ö l ü m
Ünsiyet hakkındadır
"Sufîlere göre ünsiyet, kendisiyle Hak'tan kula bir rahada-
manın geldiği şeydir"
"Bilmelisin ki, muhakkiklere göre Allah ile ünsiyet ol
maz. Ünsiyet ancak belk ve özel ilahî bir isimle olur, Allah is
miyle değil...
Bizden makamlar ve mertebelede şereflenenler, her şah

sın nerede konuştuğunu ve kimin konuşturduğunu, merte
besinde haklı olduğunu ve hata etmediğini ayırt eder ve bikr
Hatta âlemde mudak hata yoktur."
İki Yüz K ı r k Birinci B ö l ü m

Celalin biknmesi hakkındadır
"Celal, kalbe heybet ve tazim veren, kendisiyle cekl ismi
tecelk eden ilahî bir sıfattır"
İki Yüz K ı r k ikinci B ö l ü m

Cemal hakkındadır
Bölümün başında bir şiir vardır:
Güzeldir, açığı sevmez ve görmez

Derin akıllar bilmedikleri yönden O'nu görür
153
Gözler O'ndan idrak edemez

Fikir sahibi akılların O'ndan tenzih ettiğinin dışında
Şayet perdelidir dersen, yalancı olmazsın
Görülüyor dersen benim bildiğim budur
O'ndan başka sevgili yok
Selma, Leyla ve Zeynepler perdelemek içindir.
Bölüm boyunca ilahî cemalin renklerini anlatmaya devam

eder. O her şey de güzelkği sever.
İki Yüz K ı r k Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Kemal hakkındadır
" K e m a l , artışı kabul etmeyendir ve ancak Allah için
olandır."
İki Yüz K ı r k D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Gaybet hakkındadır.
"Sufilere göre gaybet, yaratıkların hallerine cari olan ikm-
den kalbin, kendisine varid olan şeylerle meşguliyetinden do
layı habersiz kalmasıdır...
Ariflerin gaybeti, Hak'la Hakk'tan gaybettir.
Onların dışındaki Allah ehlinin gaybeti, Hak'la halktan
gaybettir. Allah'ı bilen büyük âkmlerin gaybeti, halkla halk
tan gaybettir. Çünkü onlar, mümkün a'yân-ı sabite'nin hü
kümleriyle, varlığın Allah için olduğunu bilmişlerdir. O'na,
Hakk'ın varlığında, bir varkğın suretinin hükmünden başka
bir şey gizlenemez. Böylece O , başka bir varlığın suretinin
hükmünden gizlenebilir. O da Hakk'ın varlığında bunun ve
remediği hükmü verir."
154
İki Yüz K ı r k Beşinci B ö l ü m

Huzur hakkındadır
Huzuru gaybede karşılaştırarak anlatır Bölüme dönme
lisin.
İki Yüz Ku-k A l t m a B ö l ü m

Sekr hakkındadır
"Sekri, güçlü bir varid nedeniyle kendinden geçmek şek

linde tarif etmişlerdir" Şeyh, bunu takiben Allah'ın ehline
göre övülen sektin renklerini mertebeleri açısından açıklar ve
şöyle der:
"Tabii sekr, müminlerin sekridir Aklî sekr, ariflerin sekri-

dir Geriye kâmil adamların sekri kaldı. O da ilahî sekirdir B u
sekr hakkında Resûlullah (s.a.) şöyle buyurmuştur:
"Allah'ım! Sendeki hayretimi artir. " Sarhoş olan hayran

dır"
İki Yüz K ı r k Yedinci B ö l ü m
Sahv hakkındadır
Sahv, bizzat bilgi ve edebi getirir
H ü k ü m ve sebeb için kuraldık değilse.

"Sufîlere göre sahv, gaybetten sonra hisse dönmektir"
Allah'ı bilenin ya sekr ya da sahv halinde oknası gerekir
Şeyh, şiirin beytinde geçen sayleme kekmesinin anlamı ku-
raklıkür, der
"Bilmelisin ki, sahv haknde olanların bazıları Rabbleriyle

bazıları da nefîsleriyle sahv ederler Rabbi ile sahv eden, bu ha-
155
Ünde sadece Rabbine hitap eder, sadece O'nu duyar, bütün

mevcudatta Rabbine vaki olan ona da olur O iki makamda
dır. Ya eşyanın perdesinin arkasından ihata yoluyla Hakkı gö
rür "Allah, onları her yönden kuşatmıştır"^^ ayednde olduğu
gibi. Ya da Hakk'ı, suret ve hükümlerde eşyanın aynısı ola
rak görür. Bazıları Hakk'ı, suretlerin hükmünü kabul etmesi
açısından eşyanın aynısı —suretin aynısı değil, çünkü suretler
âyân-ı sabite'nin hükümleri cümlesindendir- olarak görür. Al
lah ehlinin Allah'la sahiv halleri farklı farklıdır."
İki Yüz K ı r k Sekizinci B ö l ü m
Zevk hakkındadır.
"Sufilere göre zevk, tecellinin ilk ilkesidir."
Bu bölümde birbirine komşu olan Kur'ân ayetleri arasın

daki münasebet ve iÜşki konusu incelenmiştir. Bu hususta er-
Rummânî'nin-'^ bir tefsiri vardır. Şeyh, bu bölümde sahip ol
duğu şeyleri elinden çıkarmasını ve babasının onu alışını an-
laar
"Riyazet, mudak anlamda kayıtsız bir şekilde nefsin arzu

larından çıkmakür."
72 el-Burûc, 85/20
75 Ebu'l-Hasen Ali b. İsa er-Rummânî (296-384/906-994): Arap dili
çahşmalannda önemli bir yer mtmaktadır. Mu'tezili bir kelama olan
er-Rummânî, manük ilmiyle yakından ilgilenmiş, bu ilimden elde
ettiği birikimi uğraştığı diğer dini ilimlere uygtılamak istemiş ve bu
yüzden yerilmiştir. er-Rummânî'nin bu özelliğini en fazla öne çıka
ran eserlerinden birisi de el-Hudud^dh eseridir. Nalıiv ilminde kul
lanılan bazı terimlerin tanımlanmaya ihtiyaç duyduğumu belirtmiş
ve bu ihtiyacı gidermeye çakşmıştır (çev.).
156
İki Yüz K ı r k D o k u z u n c u B ö l ü m
İçmek hakkındadır.
"İlmi tecelli dört surette olur: Su, süt, şarap ve bal. Her
tecelknin insanlardan özel bir sınıfi ve bir kişide özel halleri
vardır Bunlardan bir kısmı minber ehk olan resuller içindir
Bir kısmı aile ehli olan nebiler içindir Bir kısmı kürsü sahibi
olan mirasçı arif veliler içindir. Bir kısmı mertebe ehli olan
müminler içindir..."
"İlimler her ne kadar çok olsa da bu dört ilim hepsini kap

sar. Bunlar, Rahmani suretlerdeki Rabbani oturaklarda ilahî
aynalardır Bunlar bir grup hakkında nefeslerle devam eder
Bunlar kanmayı kabul etmeyenlerdir Bir grup hakkında bir
süreye kadar devam eder Bunu Allah'ın ziyaret ve görüş günü
söyleyeceği "Onları köşklerine döndürün" sözü belideyecekür
Bunlar kanmayı kabul edenlerdir..."
Şeyh, "Muttakilere vddolunan cennetin misali, orada tadı

bozulmamış su ırmaklarıdır... "^^ ayetinde zikredilen içme
den dolayı hâsıl olan ikmlerin çeşitlerini açıklamaya devam
eder Şarap ırmaklarından ve onların şeriatta haram kıknışın-
dan bahseder "Şarap suretinde tecelli, dünyada sadece emin
kişiler için gerçekleşir Onlar baünlarında onu tadarlar, hükmü
kendileri için ortaya çıkmaz."
İki Yüz Ellinci B ö l ü m
Kanma hakkındadır
"Reyy (kanma) kendisiyle iktifanın hâsıl olduğu, artışıyla
mekânın daraldığı şeydir
74 Muhammed, 47/15.
157
Bilmelisin ki, kanmayı sadece orada bk nihayet ve gayeyi kabul

edenler söylerler Onlar da dünya hayaümn ve süresinm kendi
lerine açıldığı kimselerdk. Onlar Levh-i Mahfuzda keşif ehkdir
Düşüncelerini tamamıyla ona vermişlerdir Ya da düşüncesindeki
keşfi, üzerinde bulunduğu durum olan kknselerdk. Sonra önlerine
perde çekilir ve sonluluk görürler Çünkü varkğa giren her şey
sonludur. Bu keşf sahibi için, uhrevi herhangi bir keşif yoktur."
İki Yüz EUi Birinci B ö l ü m

Kanma'nın olmayışı hakkındadır
Sufiler, kanma hakkındaki görüşlerini söylemişlerdir B ö
lümün bazı hakikaderi şunlardır:
"AUah sürekk olarak bizde yaraücıdır İkmlerm sonu yoktur."
"AUah'ın kelimeleri tükenmez. Ç ü n k ü onlar yaratıkları
nın zatlarıdır"
"Her şey O'nun subud sıfatlarıyla bilinir Bunu biknemiz
muhaldir Allah'ı bilmemiz de muhaldir Bilinmeyen olmak
tan başka bir şekilde bilinmeyen ne yücedir!"
İki Yüz EUi İkinci B ö l ü m

Mahv hakkındadır
"Bikneksm ki, sufilere göre mahv, âdet vasıfların kalkması ve
illetin ve Hakk'ın gizlediği ve nefyettiği şeyin gideriknesidir"
İki Yüz EUi Ü ç ü n c ü B ö l ü m

İspaün bilinmesi hakkındadır O da âdet hükümleri ve ka
vuşturucuların ispatıdır
"İspat, bütün âlemin üzerinde yerleştiği bir iştir"
158
tki Yüz Elli D ö r d ü n c ü B ö l ü m

Setr'in bilinmesi hakkındadır. O da seni yok olmaktan
gizleyen şeydir.
"Setr, kâinatın örtüşüdür. Âdeder ve amellerin neticeleri
ile kalmaknr. Sebeplerin ilahî perdeler olduğunu sana söyle
miştik. B u perdelerin kaldırılması ancak sebeplerin kaldırıl
masıyla olur."
Şeyh, perdelerin sarkıtılması konusunda ilmî fetih hak

kındaki açıklamalarına devam ederek insanın kaçınılmaz ola
rak uğrayacağı fetihlerde ancak şaşkın olarak çıkabileceği du
rumları anlaur.
tki Yüz Elli Beşinci B ö l ü m

Mahk'ın -ki o, O'nun zaunda fena olmandır- ve mahku'l-
mahkın —ki o da O'nun zaunda sabit kalmandır- biknmesi
hakkındadır.
"Mahk, hakfekk ve vekiUik yoluyla kâinatta ortaya çıkman-
dır. B u âleme tahakküm etmeyi gerektirir.
Mahku'l-mahk ise üzerinde perde ve örtü yoluyla ortaya
çıkmandır. Sen, mahku'l-mahk'te O'nu perdelersin ve kâinaun
müşahedesi senin üzerinde H a k oknaksızın halk olarak ger
çekleşir.
Bilmelisin ki, mahku'l-mahk, Allah ehkne göre, dünyada

daha tamdır. Mahk ise ahirette daha tamdır. Mahku'l-mahk
halini Allah ehlinin en seçkinleri elde edebilir ve heykelleri
nurlanmış akıllara aittir. Mahk'ı ise seçkinler elde edebikr ve
o nurlanmış nefislere aittir. Allah bizi mahku'l-mahk'ini sildiği
ve hakkını kendisine tahsis ettiği kimselerden etsin. Buna H a k
ile yalnızlık denikr Çünkü bu makamdaki insan ne görülür
159
ne de müşahede edilir. Bazı insanlar onu bilse bile onlara gö

rünmez. B u hakikatten dolayı AUah'ın ehli, Hakk'ın kuluyla
yalnız kaldığını tercih ettiğini gördüğü için halveti tercih et
miştir Böyle birisi kendi zamanında bir kişi olabiUr O n a da
Gavs veya Kutup denilir O da Hakk'ın yakıız kendisiyle kal
dığı kimsedir O n u n nurianmış bedeni ayrddığında, yerini
başka bir şahıs alır Aynı anda iki şahıs oknaz. B u ilahi yalnız
lık, yayılmayan ve açıklanmayan sırlar ilmindendir Biz, gaf
let içinde olanların ve onu tanımayanların kalplerini uyandır
mak amacıyla onu zikrettik ve ismini koyduk. Benden önce
zikredeni görmedim ve özeUikle Allah'ın ehUnden onu bileni
de bilmiyorum. Kıyamet gününde bu makama dikkat çeken
sahih bir haber varit olmuştur. Orada kul Rabbiyle yalnız ka
lınca perdesini onun üzerine çeker ve kendisinden meydana
gelen şeyi kararlaştırır ve sonra ona şöyle der: "Ben dünyada
seninginahım örtmüştüm, burada da örtüyorum. "Sonra onun
cennete götürüknesini emreder
Bu haber, AUah ile yalnız kalmaya dikkat çeker Biz de kul

ile olan ilahî yakıızlığa dikkatini çektik."
Bu ihtisarı yapan fakir şöyle der:
Üst üste nurlar ve ard arda sırlar. Şerefli fetih. Dosdoğru
keşif Burada mahza lütuf vardır ÖzeUikle "kendi zamanında"
sözüyle bugün yaşayan insanın nazarını bu manaya çekmek
istedim. Zamanı onu tahsis eder Burada bir sayılan ve tak
dir edilen bir vehim yoktur. "Aynı anda iki şahıs olmaz" sö
züne de dUdcat çekmek istedim. "İki şahıs" lafeı sayısal an
lamda sayı olarak aknamaz. Çünkü tek tekdir, farklı sayıdaki
surederde olsa bile. Burada ince bir sır vardır B u kadar açık
lama kâfi gekr
160
î k i Yüz Elli Altıncı B ö l ü m

İbdâr ve sırlarının bilinmesi hakkındadır.
Bölüm bir şiirle başlamaktadır. O şiirden:
Dönüş dolunayının sülük dolunayı olması hödüktür

Hel ve lem sonra da keyfe ve ma ile bir bak.
D a h a sonra şiirin ilk beytinde zikredilen maruf edadarın

kullanımından bahseder ve şöyle der:
"Hak, bu soru edatlarıyla sorulan makul durumlardan
münezzehtir. O ' n u n zatı bu soru edatlarından münezzeh
tir. Hatta bu sorular O'nun için caiz değildir. B u ne varlığı
Allah olarak gören ne de Allah olarak görmeyen için doğ
rudur. Varlığı Allah olarak gören, Hakk'ın kendisiyle ortaya
çıktığı hükümleri de görür. B u hükümler, m ü m k ü n varlık
ların hükümleridir. B u soru edatları ancak onları hak eden
için geçerlidir. Ç ü n k ü bu sorular Hakk'a, ayni mümkünün
hükmüyle zuhur etmesi açısından sorulmuştur. Böylece m ü m
künün talep edilen şey olduğu ve bunun talip için belirsiz-
leştiği ortaya çıkmıştır.
Varlığı, H a k olarak görmeyene geknce, onun için bu soru

edatları caiz değildir."
Sonra sözlerine şöyle devam eder:
"Hakk'ın âleme örnek olarak yerleştirdiği ibdâr'e geknce, o,
Hakk'ın kendisine hükümle teceUi etmesi içindir. O, âlemde Al
lah'ın isimleri ve hükümleriyle ortaya çıkan ilahî halifedir..."
Bu hakfenin nitekklerini ve güneşin ayın zaunda zuhuruyla
bu hakikatin bağlanüsını anlaür ve şöyle der:
"Âlem, bütün içindekilerie bir darb-ı meseldir ve böylece
onunla O'nun H a k olduğu bilinsin."
161
îki Yüz EUi Yedinci B ö l ü m

Mııhadaranın bilinmesi hakkındadır. Muhadara, burhanın
kesmtisiz oknasıyla kalbin huzur bulması, âlemlerin istediği ha
kikatleri içermesi nedeniyle ilahî isimlerle baş başa kaknakur
Bölüm biknen bir şiirle başlar. Şiirin başı:
Zatın huzurunda isimlerin muhadarası

Geçmişe delildir geleceğe delildir.
Daha sonra muhadaranın şeriat tarafından emredilen na

zar ve itibar ehlinin vasfi olduğunu söyler Cenabı Allah'ı ve
isimlerin O'na nispetinden bahseder Kâinatın ilahî isimleri is
tediğini bekrtir ve şöyle der: "Bu, "âlemin (Allah'ın) suretinde
yaratıldığı" hadisinin desteklediği şeylerdendir"
îki Yüz EUi Sekizinci B ö l ü m

Levami'in bilinmesi hakkındadır Levami', iki vakit veya
daha yakın bir sürede tecelk nurlarından sabit olanlardır
Şeyh, levami'in zevkten üstün —çünkü ilkeye ilavedir- iç
meden düşük olduğunu söyler...
îki Yüz EUi D o k u z u n c u B ö l ü m

H ü c u m ve bevadihin bilinmesi hakkındadır Hücum, ki
şinin tasannuu olmadan vaktin geçmesiyle kalbe gelen şeydir
Bevadih ise ürkme yoluyla gaybten kalbe ansızın gelen şeydir
Bu ya sevinci ya da üzüntüyü gerektirir
Öncelikle b ö l ü m ü n başlığında geçen bütün konuların

böyle olduğuna dikkat etmelisin. Şiirden sonra sadece bu bö
lümde bazı hususları zikreder Şeyh, kendisinden örneklerle
162
hücum ve bevadih hakkındaki açıldamalarına devam eder. B ö

lüme bakmalısın.
î k i Yüz Altmışmcı B ö l ü m
Kurb'un bilinmesi hakkındadır. Kurb, itaatleri yerine ge
tirmektir Sufiler, bazen onunla "kabe kavseyn'm kurbunu kas
tederler Kavseyn, bir çizgiyle kesildiği zaman dairenin iki ucu
veya daha yakın olanıdır.
Bu bölümde bir şiir getirir. Şiirin başı şöyledir:
Bir çizgiyle küreleri kesersen ortaya çıkar

îki uç, Hakk'ın yakınlığı işte budur dikkate alınız
O ikisinden daha yakın olan hakikati
Ona ulaşınca nazarın gerektirdiği parlar.
Şeyh, kurbu geniş anlamlarıyla açıklar. Müsadere edilen

kulun muaheze edilmesinin türlerini zikreder. "O, yaptıkla
rından sorumlu tutulamaz" ayetine mutabık olarak Allah'ın,
muaheze etme ve intikam alma konusunda daha şiddetk ol
duğunu söyler.
î k i Yüz Altmış Birinci B ö l ü m

Bu'd'un biknmesi hakkındadır.
"Bilmelisin ki, bu'd, muhalefette kalmakur. Aynı zamanda
insanın kendisinden uzaklaşması anlamında da kullanılır." B u
bölümün hakikaderinden biri de Şeyh'in (r.a.) şu sözleridir:
"Allah'a âlemden daha uzak olanı yoktur. Çünkü zatı yö
nünden ikisini bir araya getirecek herhangi bir şey yoktur."
75 el-Enbiyâ, 21/23.
163
Yine Şeyh'in (r.a.) mealen şu sözleri de bu bölümün ha-

kikatlerindendir:
"Kul, ilahi bir emir olmaksrzm bazı isimlerie ortaya çı
kınca, bu, Hz. Peygamber'in (s.a.) "Senden Sana siğmmm"hz-
disinde bekrtilen kendisinden uzak durulması gereken bu'd'un
ta kendisidir..."
î k i Yüz Altmış î k i n d B ö l ü m
Şeriat'ın bilinmesi hakkındadır
Şeriat, fiili kendine nispede kulluğa bağlanmaktır Şeyh,
son derece önemk olan şiiri serdeder ve şeriaün peygamber
lerin getirdiği şey ve sünnet-i basene olduğunu açıklar. Şeriat
hakikaderin bütünüdür
î k i Yüz Altmış Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Hakikat'in bilmmesi hakkındadır Hakikat, sıfadarının eser
lerini O'nun sıfadarıyla olumsuzlamandır Seninle, sendeki ve
senden olan fail O'dur, sen değil. "Yeryüzünde hiçbir canlı yok
tur ki, O, perçeminden yakalamış olmasın"
Bölümde Şeyh'in (ra.) şu sözleri yer alır:

"Hakikat, varkğın, farklılık, benzerkk ve karşıtlığıyla üze
rinde olduğu şeydir
Şeriat hakikatin ta kendisidir
Kesretin ahadiyyeti olan hakikat, hiç kimsenin bulamaya
cağı hakikattir Âlemde olan her şey müstakimdir Çünkü per
çeminden yakalayan, onunla beraber yürüyendir, O da sırat-ı
müstakim üzeredir."
7« Hûd, 11/56.
164
Bölümü şu sözüyle bitirir:
"Hakikat şeriatın kendisidir, anla!"
î k i Yüz Altmış D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Havatır'ın biknmesi hakkındadır. Havaûr, kalbe gelen şeydk.

Bölümde havatır'ı ve kalbe ulaşan beş yolunu açıklamışür.
Bölüm boyunca şunu söyler:
"Havatır'ın hepsi ilahî hitaplardır. Onlar da tecellilerdir"
î k i Yüz Altmış Beşinci B ö l ü m
Varid'in bilinmesi hakkındadır.

"Sufilere ve bize göre varid, her ilahî isimden kalbe ge
len şeydir"
Bölümde:
"Araz için tahayyüz, cevhere tabi oknası hükmü gereğin-

cedir, denilir."
î k i Yüz Altmış Altmcı B ö l ü m
Şahid'in biknmesi hakkındadır Şahid, müşahede edenin

suretinin müşahede edende kalmasıdır Kalpte müşahede edi
lenin sureti, Rabbini müşahede edenin kendisidir ve nimetler
onunla müşahede edene ulaşır.
"Şahid, müşahede anında müşahede edilenin suretinin

kalpte ortaya çıkmasıdır B u , görmenin verdiğinden başka
bir şey verir. Çünkü görülenin ikni rüyete takaddüm etmez.
Müşahede edilenin ilmi müşahedeye takaddüm eder. Buna
da akideler denilir.
165
Her müşahede rüyettir; fakat her rüyet müşahede değil

dir. Kamil adamlardan —ki onların her birisi O'nu müşahede
eder- başkası Hakk'ı gördüğünü bilmezler.
Bazı sufilerin zevki şudur: "Varlıkta Allah'tan başka konu
şan yoktur " Bunlar mudak anlamda sema ehlidir."
"Allah dilediğini örter. Hatanın O'na izafe edilmesi mu
haldir. Çünkü O , ilminin bütün malumu ihata etmesi sebe
biyle, hatayı kabul etmez."
î k i Yüz Altmış Yedinci B ö l ü m

Nefsin bilinmesi hakkındadır Sufilere göre nefis; kulun sı
fatlarıyla malul olan şeydir. Genel tanım budur.
Nefsi bölüm başkğı yapüğı gibi açıklamıştır Sufilerin nefsi,
insani latife olarak tanımladıklarını bekrtmiştir.
Bölümde, varlıklarda berzahların ilki olan külli nefsi açık
lamış ve onun akıldan yaraüldığını söylemiştir
î k i Yüz Altmış Sekizinci B ö l ü m

Ruh'un biknmesi hakkındadır. Ruh, özel bir yolla kalbe,
gayb ilmini ilkâ eden şeydir
Bölümün şiirinde:
Ruh ikidir, ya'nın ruhu ve emrin ruhu

Hüküm emirle nehiy arasında sabittir.
D a h a sonra şu husus gelir:
166
"Yanın ruhundan maksadımız, "Ona ruhumdan üfledim"^^

ayetindeki mütekelkm yasını kendisine izafe emıesidir"
Şöyle der:
"Allah ehli, ruhların kalplerine inişini müşahede ederler,
inen meleği görmezler Ancak kendisine meleğin indiği kişi
nebi veya resul ise görür. Veli, melekleri müşahede eder fakat
meleklerin kendisine ilkâda bulunduğu kişi göremez. Veya
ilkâyı görürler; ancak müşahede olmaksızın bunun melekten
olduğunu bilirler H e m melek hem de ilkâ sadece nebi veya
resul olanda bir araya gekr
Kuşeyri Allah ehlinin ilmini överken şöyle der:

"Töhmedi birismin âlimlerm iknini biknesi baklandaki gö
rüşün nedir? Çünkü onların dışındaki âlimler, ne fikıhta ne
de usulde basiret sahibidirler"
İki Yüz Altmış D o k u z u n c u B ö l ü m

Kuşku ve şüphe taşımayan ilme'l-yakinm, müşahede ve keş
fin verdiği ayne'l-yakinin, müşahedeyle kastedilen bilgiyi kalpte
gerçekleştiren hakke'l-yakînin biknmesi hakkındadır
B ö l ü m d e geniş bir şekilde ilme'l-yakîn, ayne'l-yakîn ve
hakke'l-yakini açıklamıştır Bölümün kendisinde ona dön
mek gerekir
î k i Yüz Yetmişinci B ö l ü m
Muhammedi münacatta geçen kutup ve iki imamın men
zilinin bilinmesi hakkındadır
77 el-Hicr, 15/29; Sâd, 37/72.
167
Bölümün başmda şiiri zikrettikten sonra şöyle der:

"Bikneksin ki, Allah, kendinden olan bir ruhla seni destek
lesin, peygamberlerden bu makama erenler dört kişidir M u
hammed, İbrahim, İsmail ve İshak aleyhimus-selam. Evliya
lardan ise iki kişi: Hz. Peygamber'in (s.a.) torunları Hasan ve
Hüseyin. B u zikredilenlerin dışındakilerin imametteki merte
belerine göre malum bir içmeleri vardır"
B u menzilin açıklanmasında bölüm eşsiz ve gariptir ve

özede şöyledir:
"Kutbun ismi Abdullah'ur B u isimde kutupların bazısı ba
zısından üstündür. Bazılarının Abdullah isminden başka isim
leri vardır O n a kutupluk makamından başka bir makamla
seslenilir Musa'nın (a.s.) isminin Abduşşekûr, Davud'un (a.s.)
kendisine özgü isminin Abduknekk, Muhammed'in (s.a.) is
minin Abdulcami' olması gibi...
İki imam da böyledir Her birinin kendisine özgü bir ismi
var ve kendi döneminde bu isimle çağrıkr Sol taraftaki imam
Abdulmelik, sağ taraftaki Abdurabbihi'dir İkisi de kutbun ve
ziridir E b û Bekir (ra.) Abdulmelik, Ömer Abdurabbihi'dir
Hasan ve Hüseyin, kendilerinden başka bu makamla vasıfla
nan insanların en ehil olanlarıdır"
Şeyh, ruhlar âleminden kutba biatin hallerini anlaür İki
imam, onun (kutbun) önündedirler O n u n huzuruna biri gir
dikten sonra diğeri girebikr Soran sorar. Kutup cevap verir
O n u n bu hususta bir kitabı vardır İsmi "Mubâydtul-Kutb
vel-î?nâmeyn"6\r. (AUah'ın fazlıyla bu kitap benim yanımda
bulunmaktadır)
Sonra Şeyh, en uzak imamın haUerini, daha sonra da en
yakın olanının haUerini zikreder En yakın imam onunla bir
168
araya gelmiştir ve bu imam kendisiyle bir araya gelen şeyh

lerin bizim şeyhimiz olduğunu ona haber vermiştir. Onların
onun üzerinde özel bir terbiyeleri yoktur. O n u kâmil bir şe
kilde terbiye eden ilahi inayettir
D a h a sonra kutbun hallerini zikreder ve onun hakkında

şöyle der:
"O, Abdullah'ur, Abdulcami'dır. O , hem ahlaklanma hem

de gerçekleştirme açısından bütün ilahi sıfatları kendisinde
toplamışür. O , Hak'ın aynasıdır. İlahî sıfadarın ve görüntüle
rin tecelkgâhıdır, vaktin sahibidir, zamanın kendisidir ve ka
derin sırrıdır. Bütün zamanların ilmine sahiptir. Gizklik ona
galiptir Gayret hazinelerinde korunmuştur. Koruma elbise
siyle örtünmüştür. Şüpheyle lekelenmez. Aklına bir fikir gel
mez. Makamı çok evlilik makamıyla zıttır. Kadınları seven
onda rağbet sahibidir. Tabiata hakkını verir" ve daha başka
sıfatlarını sayar.
Bu bölümü Şeyh'in şu sözleriyle bitireceğim.
"Bilmeksin ki, kutup kâmil bir adamdır. O dört dinarı ka

zanmıştır. O n d a her dinar yirmi beş kıratur. Adamlar onunla
ölçülür. Onlardan bazıları dörtte bir adamdır, bazıları yarım,
bazıları sekizde bir, altıda üç, dörtte üç adamdır. Biri de tam
adamdır Birinci dinar kâmil mümin içindir İkinci dinar özel
veli içindir. Üçüncü dinar iki nübüvvet içindir. Dördüncü di
nar iki risalet içindir. Babalık hükmüyle asli olanı kastediyo
rum. Veraset, oğulluk hükmüyledir Birinci sıra ikincisini elde
edene aittir. Birinci ve ikinci sıra, üçüncüsünü elde edene aittir
Dördüncüsünü elde eden hepsini elde etmiştir Kutup kâmil
adamlardandır Kâmil adamlardan fertler açısından söz ettik
ve onlar gerçekten kâmildirler."
169
îki Yüz Yetmiş Birinci B ö l ü m

Muhammedi münacattan sabah vakd kavmi hamd eder
menzilinin bilinmesi hakkındadır. B u aynı zamanda emniyet
menziUerindendir
Bu bölümde nurların türlerini özellikle karanlıktan doğan
nuru açıklamışür Yaraüklar âlemi bu nurun suretidir
Şeyh, halk ve emir âlemini incelemiş, menzil ve münazele-
lerin açıklamalarına başlamışür Aynı zamanda tecellileri kula
peş peşe gelen ilahî isimlerin genişliğini incelemiştir
îki Yüz Yetmiş ikinci B ö l ü m

Tevhidin tenzihinin bilinmesi hakkındadır
"Tevhidin tenzihi lafzından maksat iki emirdin Birin
cisi, tevhidin H a k Teâlâ'ya değil, tenzihe müteallik olmasıdır
İkinci emir, tenzihin tevhide muzaf olmasıdır ve bu da şu an
lama gekr: H a k Teâlâ kendisini tenzihi tevhide tenzih eder,
mahlûkattan kendisini tevhide tenzih edenlerin tenzihi gibi
değil. Hamdin Hamdi gibi."
Bu bölümün hakikaderinden:
"Hak ile halk arasındaki münasebet, makul değil, mevcut

da değildir. Zaü açısından hiçbir şey O'ndan değildir Yine
zatı itibarıyla O , hiçbir şeyden değildir Şeriaün delalet ettiği
veya akkn delil olarak kabul ettiği her şeyin mütealliki zat de
ğil uluhiyyettir Allah ilah olduğundan dolayı, mümkünün
imkânı O'na dayanır"
"Allah'a hamd olsun ki, sufiler arasında gerçekleştirdikler
şeylerde ihtilaf yoktur Onların meşgukyederi his ehlinin meş-
gukyetinden daha sahihtir ve daha uygundur."
170
Bölümün hakikatlerinden:
"Bilmelisin ki, bu menzile girmek, adamlık olan ikinci di
nardandır Tam adamkk olan dördüncü dinarda nihayet bulur.
Şahıs, tam erkekkkle adam olarak isimlendirikr. İman, velayet,
nübüvvet ve risalet tertibinde takdim ettiğimizi gibi beşincisi
yoktur ki, beşin beşincisi olsun. Hatta bazen onun için dör
dün beşincisi olur." Bundan sonra tekleri, çifderi, sahih bera-
beriiği açıklar. Bunları iyice kavramak ve zevk almak için ki
taba dönmek gerekir. Bilmelisin!
İki Yüz Yetmiş Ü ç ü n c ü B ö l ü m

Musevî âlemden nefis ve hevanın helakinin bilinmesi hak
kındadır.
Bölümün tahkiklerinden:
"Bilmelisin ki, Allah Teâlâ felekleri yarattığında, melekleri
yerleştirdiğinde, yedi gezegenin belirlenmiş bir süreye kadar
içinde yüzecekleri menzilleri takdir ettiğinde, onların akış
ları ve yüzüşleriyle zamanı belirledi. Mekâneti mekânlardan
önce yarattı. Onlardan, yerde ve yedi gökteki özel mekânlara
incelikler uzattı. Sonra mümkünleri kendi mekânlarında
mekânederi üzere yarattı. O n a yerleştirdiği kudret sıfatını bil
dirmek için - b a ş k a bir sıfatını değil- akıllardan bir akılı ya
ratması da Aziz ve Alîm olan Allah'ın takdirindendi. Bu özel
liğiyle onu kendi cinsinin bireylerinden üstün tuttu. B u da
bu akla özgü olan ez-Zâhir isminden dolayı idi. Bunu, ken
disinde serinliği, soğukluğu ve sevinci olan bir sevgi akan bir
tür zorlamayla akla ilkâ etti. Böylece onda beş ikm nehri aktı.
B u nehirler bu akla özgü olan el-Ewel ve el-Âhir isminden
ortaya çıktı. Sonra bu nehirler, el-Batın isminde aktı. Batın
171
ismimin başlangıcı diğer başlangıçlara, sonluluğu diğer son-

luluklara takdis edildi. Zahiri de batını da böyledir Yanında
bulunan Ummü'l- Kitaptan, Ummü'l-Cem' olarak isimlen
dirilen bir mertebe çıkü. Hak, beni o mertebeye soktu. O n u
gördüm. O n ı m zahirini ve batınını d a gördüm. Orada bu
aklın yerini de gördüm. Siyah bir nokta ve kırmızı ile sarı
arasında bir renkle perdeli ve örtülüydü. B u belirli mekânla
mekânet arasındaki inceliği gördüm. Musa, Harun ve Yûsuf
aleyhimu's-selam'ı bu akla bakar gördüm. Allah, kendisine
özgü kıldığı b u kapsayıcı mertebeden, sayısını kendisinden
başka kimsenin bilemeyeceği, yerde, gökte ve ikisi arasında,
toprak altından istiva sınırına kadar olan yerlerde sayısız mer
tebeler çıkardı. Hakk'ın bütün bu mertebelere dönük özel
bir bakışı vardır B u bakışla onu diğerlerinden üstün tuttu.
Yine bunun Allah'ın kendisine tanıttığı kimseler nezdinde
iyiliği, saygınlığı ve ikramı vardır B u mertebelere tenzih ma
kamları denilir Yüksek ruhaniler bu makamlara girdiğinde,
ilahî tenzihin hallerinden haller kazanırlar. Bunların değerini
Allah'tan başka hiç kimse bilemez."
Şeyh, bu konudaki sözlerini ayrıntılı ve uzım bir şekilde
sürdürür O açıklamalar için kitaba bakmak gerekir Özellikle
ilimlerin hazineleri ve anahtarları hakkındaki açıklamaları, sa
hilleri görükneyen engin denizlerdir
İki Yüz Yetmiş D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Musevî âlemden belirlenmiş ecelin bilinmesi hakkındadır

Bu bölümde eceli ve belirlenmiş ecek açıklamışür "Ölüm
maruftur O da eceldir Belirlenmiş ecel ise bas (dirikne) ola
rak tabir edilen şeydir"
172
Bölümde, âlemin ortaya çıkışı, ilahî hazinelerde Hakk'ın

varlığından vücuda gelişi incelenmiştir. O da bizzat bu hazi
nelerden zuhurudur.
D a h a sonra arazî kemak ve özellikle zad kemali açıklamış
ve özellikle zad kemal hakkında şöyle demişdr: "Allah'tan dile
ğim şudur: O n u tamamıyla elde etmem, Rabbime karşı olan
hüsn-i zannımı engellemesin."
D a h a sonra şunu der:

"Edep, talebinin O'nun için değil senin için olduğunun
söylenmesidir."
Bu konuda da şiirde söyleneni söylemek lazımdır:
Bir kitap ki olan her şey onda

Anlamlarında benzersizdir
İçindekilerini gördüğünde
İnciyi ihtiva ettiğini görürsün.
Bu şiirin yorumunda, bölümün hakikatlerine uygun düşe

cek şeyleri söylemeye devam eder. Şu sözler ona aitdr:
"Ondan sana tecelli eden şeyler, mertebenin el verdiği ka
dardır. .. Çünkü sen, kendinden ancak O'na döndün. H a k ise
ancak seninle sana döner kendisiyle değil. Çünkü O'nu ihata
edebilecek bir varlık yoktur.
Hakikat, kulun efendisi üzerinde herhangi bir hakkının

olmamasını gerektirir."
Şeyh, miraçla ilgiÜ sırları. Peygamberimizin (s.a.) Hz. Musa
(a.s.) ile - k i o yerde kabrinde idi- semada buluşmasını ince
ler ve bunların mümkün hakikader olduğunu söyler. Aynı za
manda "an"ı da inceler ve an'ın akan zamana boyun eğme
diğini bekrtir.
173
îki Yüz Yetmiş Beşinci B ö l ü m

Musevî makamdan pudardan teberri etmenin bilinmesi
hakkındadır. B u yedi emir menzilindendir.
Bölümün şiirinde emir menzillerini açıklar. Bölümde de

nida ve nida harfleri hakkında geniş bir açıklama vardır. Şeyh,
onunla ilahî isimlerin hakikatlerine varmak ister.
Bölümün başlangıcında. Şeyh, S â d Sûresi'nin tefsirinden

anladığını anlatmışur. Bir mürebbiden okunmasında izne ih
tiyaç vardır
îki Yüz Yetmiş A l t m a B ö l ü m
Muhammedi makamdan havuz menzili ve sıriarının bi

linmesi hakkındadır.
Bölümün başında vehbî ve kesbî ikmlerin kısımlarını açık

lamışür Bölümün önemli tahkiklerinden biri de şudur: N ü
büvvet vehbîdir ve ayrıcakktır. Keşf ehk ve Ehl-i Sünnet ke-
lamcıları da aynı görüştedir.
"Sadık âşık, sevilenin sıfaüna geçen kimsedir Sevileni kendi
sıfatına indirgeyen değildir...
Rabbine karşı muhabbetinde sadık kul da böyledir. O'nun

isimlerinin ahlakıyla ahlaklanır Allah'tan başkasına ihtiyaç
duymama, Allah'ın izzeti ile aziz olma, Allah'ın ekyle verme,
Allah'ın gözüyle koruma özellikleriyle ahlaklanır.
Tecellinin nasıl olacağı âleme değil Allah'a aittir Allah'tan

başka ne bir melek ne de bir nebi onu bilebilir. Çünkü bu
Hakk'ın özelliklerindir. Çünkü zat asıl itibariyle biknmeyen-
dir. Tecellisinin mazharlarda keyfiyeti, yaratıklarından her-
174
hangi bir kimsenin elde edebileceği ve idrak edebileceği bir

şey değildir"
Söylediğinin özeti şudur:
"Mazhariar zata değil mertebeye aittir Ancak ilah olana
ibadet edilir..."
Bundan sonra şöyle der:
"Münacat O'ndan sana değildir; ancak sendedir"
î k i Yüz Yetmiş Yedinci B ö l ü m

Musevi makamdan yalanlama ve cimriliğin ve sıriarmm
Şeyh, âdeti olduğu üzere bölümün başında b k şiir serdeder
"Hiçbir şeyin kendisine benzemediği kimseyi nasıl idrak
eder" B u şiirden:
Hiçbir benzeri olmayanı nasıl idrak edebilir
Bilgiyi his ve nazardan alan kimse
Onunla Allah'ı bilmek, O'nda O'nu bilmemenin ta kendisidir
O'nu bilmemek de bilginin ta kendisi, düşün
Alemde O'ndan başka malum yok
Ey mağlup! Sınırlılığınla ne dersin.
Dayanağı olmayan ilmin ilimden olduğunu söyler B u

nun ilahî mevhibe olduğunu anladım. Kul ile Rabbi arasın
daki örtünün yani beşerî örtünün kalkmasının ne anlama gel
diğini açıklar.
î k i Yüz Yetmiş Sekizinci B ö l ü m

Musevî ve Muhammedi makamdan ülfet makamının ve
sırlarının bilinmesi hakkındadır
175
"Hüve O'nun hakikatindendir. O , ancak bu mertebede
ve bu menzilde müşahede edilebilir ve elde edilebilir. Çünkü
O n d a zahirin kendisi, bizzat baümn kendisidir."
"Hakk'm Hakk'ı talep etmesi doğru değildir Ancak haz
için talep edilir. Çünkü talebin faydası, talep edilen için ger
çekleşir. Hak, herhangi bir kimse tarafından elde edilemez.
Bundan dolayı âlemle madup olması doğru değildir. Öyleyse
geriye bazdan başka bir şey kalmadı."
İki Yüz Yetmiş D o k u z u n c u B ö l ü m

Muhammedi makamdan itibar menziÜnin ve sırlarının bi
"Bilmelisin ki, hakikat ehli arasında, bir mazharın dışında
zad tecelli ihtilafsız bir şekilde imkânsızdır." Bölüm boyunca
varlıkta ortaya çıkan fiilleri ve bunların Hakk'a veya halka nis
petini açıklamışür.
Makamları geniş bir şekilde anlatmış ve bölümün içinde

şiirlere yer vermiştir:
Hayret hayretten sadır oldu
Keşke orada hayret edilmeyen kimdir bir bilsem...
Bölüm boyunca nazarı anlatmış ve şöyle demiştir:
"Allah'ın nazara mahsus kıldığı hususlar; bir şeye bakıldı
ğında eseri görülür ve ondaki ilimler tahsil edilir...
Tabiatlar d a böyledir. Allah, onları, elde edilmesi için
hayretâmiz bir şekilde düzenlemiştir. Ateş unsurunu kendi
sini hava unsuru, hava unsurunu kendisini su unsuru, su un-
176
surunu kendisini toprak unsuru takip edecek şekilde düzen

lemiştir S u ile ateş arasmda bütün yönlerden tabii bir zıdık
vardır H a v a ile toprak arasında bütün yönlerden tabii bir zıt
lık vardır İki yönlü oknası hasebiyle tabiatın arasına vasıta
lar koymuştur... Berzahı makamlar, münazeleler ve menzil
ler arasında da aynı şekilde zıdıklar vardır İki menzil veya iki
münazele veyahut iki makam arasındaki berzaha durak de
nir en-NifFeri'nin''^ "el-Mevaktf veî-Muhâtabât" \s\m\i kita
bında böyle gelmiştir"
7' M u h a m m a d ibn 'Abd al-Cabbar ibn al-Hasan en-Nifferî (öl.

lı.354?/965-ö.?). Hakkmda pek az şey bilinen onuncu yüzyıl su-
filerden biridir. NifFeri isminden de anlaşılacağı gibi Irak'ın NifFer
kentinde dünyaya gelmiş, Mısır'da ölmüştür. NifFeri hakkındaki kısa
bilginin kaynağı onun yorumculanndan Afifîiiddin Tilimsani'niu
(Öİ.690) ifadelerine dayanmaktadır. TiHmsani, Mevakıf'm çöllerde
gezen derviş NÜFerî tarafindan yazıhp bir kitap halinde düzenlen
mediğini ancak bazı sayfalara illıamlarmı geçirdiği ve bu sayfalarm
kendisinden sonra elden ele dolaştığı ve sonunda da müritlerinden
biri veya oğlu/kızkardeşinin oğlu tarafindan düzenlendiğini belirtir.
Arberry ise NifFerî'nin her halükarda diğer bazı mistikler gibi iFade-
lerinin geleceği konusunda kaygısızı olmayan bir derviş olduğunu
ve memin kendisinin de dalıa sonra Faridı bir el tarafindan düzen
lendiğini gösterdiğini belirtir. Mulıyiddin Arabi'nin eseri Fütuhat-ı
Mekkiye'Ac NifFerî'nin adının geçtiği ve ona atıF yapılan beş yer var
dır. Eserin 1293 Kaliire baskısındaki reFeranslanyla NifFeri'ye aüFya-
pılan yerler 1.505,1.771,11.187,11.805, II.827'dir. Arabî NifFerî'nin
eserinin başkğından "El-Mevakıf vel Kavi' şeklinde söz eder. Arabî
dışmda Şarani'nin Tabakat ül-Kübra, Hacı HaüFe'nin KeşfiizZünun,
Kaşani'nin Letaif al-Alem fi İşarat Ehl-i İlham, Zehebi'nin ise Müş-
tebih adlı eserinde NifFerî'nin adı veya eseriyle ilgili bilgiler veril
mektedir. Kendisiyle ilgili gizem perdesi aralanmamış ve eserindeki
177
Şeyh, bu konudaki açıklamalarına devam ederek şöyle der:

"Sonra menziller arasında duraklar yoktur. Bu ince bir hu
sustur."
İki Yüz Sekseninci B ö l ü m

Musevî makamdan bana ne makamının ve sırlarının bi
Bölümün başında kulun O'na muttali olmasını olumsuz-
layan bir şiir yer almaktadır.
Vahdetle gerçekleşende ve fetihlerde var olan rahmet ol
masaydı, akıl susuz kalırdı. Öyleyse bölümün hakikatleri için
nakle dönekm! Deriz ki:
Araz intikal etmez. Ç ü n k ü intikal etseydi, mahalli ol

mazdı ve kendi kendisiyle kaim olurdu. Araz ise kendi ken
disiyle kaim olmaz.
İki Yüz Seksen Birinci B ö l ü m

Muhammedi mertebeden toplanma menzilinin ve birin
topluluğun yerine ikamet etmesinin biknmesi hakkındadır.
İkindi namazıyla ilgili olan şiiri irat ettikten sonra, ikindi
namazının başlangıç vakti için tek bir hükmün olmaması
nedeniyle onun ikame edilmesiyle ilgili sözlerini sürdürür
ve sözü, bölümün de başlığı olan damme lafzına getirir ve
şöyle der:
"Kâmil yakmkğın zirvesmdedir Kulluğunun kemalmde ya-

raücısının zaünın kemalini müşahede ederek onunla ortaya çı-
muğlak ifadelerden dolayı anlaşılması güç bir SLifi olan NifFerî'nin

Muhyiddin İbn Arabi'yi etkilediği düşünülmektedir (çev.).
178
kar. B u söylecüklerimizi araşürdığında, o zaman Allah'm seçtiği

kâmil adamlarm zevkine karşı, senin zevkinin nerede olduğunu
anlarsın. Allah, o konuda o adamları seçmiş ve ondan tenzih
etmiştir Bundan dolayı, onlar ve O , O ve onlar gibidir Böy
lece onu kâmil olarak isimlendirmiştir Asr da onlardan biri
dir Çünkü bir şeyin başka bir şeyle birleştirilmesi, talep edi
leni ortaya çıkarmak içindir Böylece, kıUluğunda herhangi bir
şekilde rububiyet karışmayan saf kulun zatı, herhangi bir şe
kilde kulluk karışmayan mudak Hakk'ın zatıyla birleşmiştir
İlahî isimden âlem talep edilir"
Daha sonra insan-ı kâmik tarif eder O da "birin toplulu-

ğun yerine ikamet etmesi" sözüdür. İnsan-ı kâmil, küçültmeyi
kabul etmez. Buna delil olarak da İsrafil (a.s.) hakkında varid
olan "O günde yetmiş kere küçülür, öyle ki nokta veya söylediği
gibi olur" sözmvü getirir
Daha sonra ahsen-i takvimin açıklamasında şöyle der:
"Kulluğunda susan kuldan başka kul yoktur Ç ü n k ü ku

lun bu mertebedeki sınırı Rabbani herhangi bir sıfatla va-
sıflanmasıdır Rahmani ve benzeri bir sıfatla övüldüğünde,
kendisi için yaratıldığı m a k a m d a n düşer ve kemalden ve
Hakkın sıfadarıyla vasıflanmış miktarda Allah'ı bilmekten
mahrum kalır...
İnsan-ı kâmil, AUah dediğinde, AUah'tan başka bütün âlem

AUah der Allah'm isünleri de onun söylediğini söylemiştir Bü
tün bu isimler gayp ikninde saklanmışür AUah'ın bu isimle
rin bilgisini tahsis ettiği kişiler, sadece bazı kullarıdır Varlıkla
rıyla da bütün kulları tarafmdan bilmmektedir Böylece insan-ı
kâmikn teşbihi, bu zikrettiğimin teşbihin yerine geçer Sevabı
da kesintisizdir"
179
İki Yüz Seksen ikinci B ö l ü m
Musevî mertebeden ölüleri ziyaret etme menzilinin ve sır

larının bilinmesi hakkındadır
Bölümde ölüleri ziyaret etmenin anlamını seçer. O da on
lara kavuşmak ve yollarına dahil olmakür. B u da işi olduğu
gibi idrak etmekten acizkktir.
Âlimlerin en âlimi, bilinenin bikndiğini, biknmeyenin bi

linmediğini bilendir
İki Yüz Seksen Ü ç ü n c ü B ö l ü m

Muhammedi mertebeden kavasım (kırıcılar/öldürücüler)
menzilinin ve sırlarının bilinmesi hakkındadır.
Bölümde kendi miracını şöyle anlaür:
"Bilmelisin ki, Allah'ın dilediği bazı ayetlerini bana göster

mek için miracım esnasında bu mertebeye ulaştığımda, ya
nımda bir melek vardı. Kapıyı çaldığında, kapının ardından
şöyle dendiğini duydum: "Allah'm bildirmesinden başka şekilde
bilinmeyen bu meçhul menzilin kapısını çalan kim?. " Melek
şöyle dedi: "Senin kulunun mertebesinin kulu Muhammed b.
Nurdur " Kapı açıldı, içeri girdim. Hakk orada bulunan her
şeyi bana tanıttı. Fakat bu onu müşahedemden birkaç sene
sonra idi. B u tarifsiz bir şekilde sûri bir müşahedeydi."
Kitabı ihtisar eden şöyle der:

Öncelikle bilmelisin ki, b u ihtisarı, b u n a inananın d a
inanmayanın da ekne geçeceğini bilerek yaptım. Burada ina
nan ve inanmayandan kastım, sufilerin özellikle de Efendimiz
Şeyhü'l-Ekber, el-Fütûhâtü'l-Mekkiyye'mn sahibi Muhyiddin
İbn Arabi'nin ilim ve zevkleriyle ilgilenen ve ilgilenmeyendir.
180
İnanan için, eş-Şeyh'in burada zikrettiği miraç laizmı anlamak

kolaydır Bunun anlamı, peygamberlerin miraçlarıyla karışur-
maksızın veklere özgü olan mirasî müşahededir Bu meselenin
çözümünü Şeyh'in şu sözlerinde bulabikrsin: "Bu tarifiz bir şe
kilde sürt bir müşahedeydi."
inanmayana gelince, ona şöyle denilir: Nefsini, Allah'ın

"Allah'tan korkun ve Allah size öğretecektir"^^ ayetiyle vek kul
larına açtığı ikm ve zevklere maruz bırakmalısın. Vekler için
uygun olan hissi ve ilmi harikuladelikler, onların yollarına uy
mak ve teslim oknaksızın hiç kimse için uygun değildir Tes
lim ol! En doğrusunu Allah bilir...
Bölümde, İbn Sayyâd'ı^" ve onun, arşı, deniz üzerinde ta

hayyül etmesi kıssasını anlaür Onunla Hz. Peygamber (s.a.)
arasında geçen konuşmayı ve İbn Sayyâd'ın hezimetini anlaür
79 el-Bakara, 2/282.
Ebû Saîd (ra.)'den rivayete göre, şöyle demiştir: "Resûlullah (sav)
Medine sokaklarından birinde İbn Sâid (Sayyâd) ile karşılasa ve onu
biraz yanında alıkoydu, ibn Said, Yahudi bir delikanh idi saçı ise ör
gülü idi Resûlullah'ın (sav) yanında Ebû Bekir ve Ömer de bulu
nuyordu. Resûlullah (sav) ona: "Benim Allah'ın Resulü olduğuma
şehâdet eder misin?" buyurdu o da: "Sen benim Allah'ın elçisi oldu
ğuma şehâdet eder misin?" karşılığını verdi. Bunun üzerine Resûlullah
(sav): "Allah'a, meleklerine, kitaplarına, elçilerine ve ahiret gününe
iman ettim" buyurdu ve "ne görüyorsun?"diye sordu, ibn Sâid: "Su
üzerinde bir arş görüyorum" dedi. Peygamber (sav) de: "Deniz üze
rinde şeytanın arşım görüyor" buyurdu. ResûluUalı (sav): "Tekrar ne
görüyorsun?" diye sordu. "Bir doğru ve yalancılar veya doğrular ve
yalancı görüyorum" dedi. Bunun üzerine ResûluUalı (sav): "Karma
şıklığa düşürülmüş bir kimse ondan tızak durunuz buyurdu." (Müs
lim, Fiten: 19; Ebû Dâvûd, Melahım: 16; Tirmizî, bu hadis basen
dir demiştir.) (çev.)
181
ve bölümü şu sözleriyle bitirir: "Nebi, hem vahiy anında hem

de vahiy anının dışındaki anlarda vesveseden korunmuştur."
İki Yüz Seksen D ö r d ü n c ü B ö l ü m

Muhammedi makamdan değerk komşuluk makamının ve
sırlarının bilinmesi hakkındadır.
Bölümün içerisinde, zikredenlerin kalplerinde konuşan
ları ve türlermi, ilahî ismin konuşmasını, meleğin konuşmasını
veya bizzat nefsin konuşmasını açıklamıştır. Bitkilerin, hayvan
ların, cansızların, uzuvların ve insanın konuşmasını zikretmiş ve
Allah'ın kelamından deÜller getirmiştir: "Harikuladelikler, mev-
cudaün konuşmasının ve her şeyin duyulmasındadır Genel ve
cüzi gaybleri bilmek, bazen Mekke ile İrak arasında bineldinin
yolunun dışında bir yerde bulunan acayip bk hayvanın etmi
yemek veya suyunu içmekle mümkün olabikr Bu hayvan bir
kadın şeldindedir Arapça konuşur. Bu bölgenin Bedevileri ona
çıkardı. Onlar bilmen bk kabiledir Her senenin belk bir gü
nünde bu mağaraya gekr, ellerinde oklar olduğu halde bu ma
ğaranın kapısında dururlardı. Bir kısmı mağaraya girer, çığlık
lar atarak dağılır ve bu hayvanı ararlardı. Hayvanı kaçırtmak
için bağrışırlar. Hayvan korkmuş ve ürkmüş bir halde mağara
nın çıkışlarmdan birisine doğru kaçağında, bu çıkışta bekleyen
kişi mızrakla kendisini vurur ve öldürür. Eğer kurtulursa hay
van ormana kaçar, onlar da ertesi sene aynı günde tekrar oraya
gekrier ve böyle yaparlar. Hayvanı öldürürlerse, parçalarlar ve
etini bütün kabileye dağıüriar. Herkes kendi payına düşen par
çayı pişirir, yer, suyunu içer, dilediğine yecürir Yanlarında bmek-
ten kesikniş ve yolunu şaşırmış bk misafk olduğunda ve o güne
denk geldiğinde etini yemekten ve suyunu içmekten meneder-
lerdi. Misafir onlardan habersiz çalarsa başka. Eğer bunu öğre-
182
nirlerse, ona zorla kustururlar. Böylece etin kendismdeki etkisi

azakr, fakat bütünüyle yok oknaz. Bundan dolayı gayblerin bil
gisinden üzerinde bir şeyler kalır."
Şeyh, bu bölümün hakikaderini ortaya çıkarmaya devam
eder ve hasrın türlerini zikreder B u konunun öneminden do
layı kitaba bakmak gerekir B u hakikaderden biri Şeyhin şu
sözüdür: "Eğer insan fetanet sahibi obaydı, nefeslerle haşr olu
nacağım bilirdi."
î k i Yüz Seksen Beşinci B ö l ü m

Cansızların münacatının menziknin bilinmesi ve bu men
zilde Muhammedi ve Musevi mertebenin yarısını elde eden
hakkındadır
"Havassın eşyayı idraki, zatî bir idraktir Zata arız olan za
hiri illederin etkisi zadarda yoktur."
î k i Yüz Seksen Altmcı B ö l ü m

Muhammedi mertebeden kendisine W"denikp de direnen
ve "olmayan" kimsenin menzilinin bilinmesi hakkındadır
Bu bölümde:
"Tecelliler O'nun hakikatinin nurlarıdır
Bu mertebeye girdiğimde, orada ışığı olmayan nurun te-
celksi vaki oldu. O n u işaret olarak gördüm. Kendimi onunla
gördüm. Bütün eşyayı ve eşyanın zatında taşıdığı ve eşyanın
hakikatini veren nurları kendimle gördüm. Buna ilave olunan
bir nurla değil. Burada hissi -akli değil- hakiki bir suret olan
—mana değil- büyük bir müşahede gördüm. B u tecellide bü-
183
yüğün büyük, küçüğün küçük kaknasıyla birlikte, büyüğün

girebilmesi için küçük genişledi. Halattn iğne deliğinden geç-
mes?^ gibi. B u hayal olarak değil his olarak müşahede edildi.
Büyüdü; fakat nasd büyüdüğünü bilemiyorsun ve gördüğünü
de inkâr edemiyorsun."
D a h a sonra sözlerini şöyle sürdürür:
"Bu menzile ilk girdiğinde, kendini Hakk'ın mazharı ola
rak görürsün. O'nu gördüğünde de O'nun O oknadığını kesin
olarak öğrenirsin. O , O'dur. B u ise bu mertebenin sonudur."
Yukarıda geçen sözleri şöyle tahÜl ediyorum:
"O'nu gördüğünde de O'nun O olmadığım kesin olarak öğ
renirsin" sözünün anlamı tadılan zad izzettir ve özel zevktir.
Nazari aklın kaldıramayacağı şeyler, lafızlarda tezahür etmiş
tir. "Bu ise mertebenin sonudur" sözü ise lafızların arkasındaki
manalara göre konuşmak gerektiğine işarettir.
İki Yüz Seksen Yedinci B ö l ü m

Muhammedi mertebeden samedânî tecelk menzilinin ve
sıriarının bilinmesi hakkındadır.
Bu bölümde, ahadiyyedn türlerini zikretmiştir Tecellileri,
garip sayılarla anlatmışur.
Bu bölümün hakikatlerinden:
"Sureti kabil olan varlıkların eceli yoktur. Allah onları ya-
ratüğından beri onlar için sürekliÜk ve beka vardır. Bu varlık
lar, surederle ikşkilerinden dolayı "Her biri belli bir zamana ka
dar akıp gitmektedir" ayetinin kapsamına girerler."
«' Bkz. ei-A'râf 7/40.

« er-Rad, 13/2.
184
Açıklamanın geri kalan kısmı bölümdedir. B u şerhin ince

liğinden dolayı ona dönmelisin.
Yine bölümde meleklerin lafiz ve kelimelerden yaratılış

ları da incelenmiştir.
î k i Yüz Seksen Sekizinci B ö l ü m
Musevi mertebeden ilk tilavet mertebesinin bilinmesi hak

kındadır.
"İnsanın, hayatında bir araya topladığı en güzel şey, Allah'ı

bilmek, O'nun isknleriyle ahlâklanmak, ubudiyetinin gerektkdiği
yerde durmaktır. Mertebesinin gereğini yerine getirirse...
Bilmelisin ki, sen Allah'ın isimlerinin bütünüsün, hatta

isim olarak en kâmil olanısın. Hatta bazı insanlar, Şeyh'in bi
risine - k i o E b û Yezid el-Bistâmi'dir- "Allah'ın ism-i a'zam'ı
hangisidir?" diye sormuşlar, o da "Siz en küçüğünü gösterin
ben de size en büyüğünü göstereyim. Allah'ın bütün isim
leri büyüktür. Öyleyse doğru ol ve dilediğin ilahi ismi al." de
miş. Ahmed b. Seyyidbûn ile Mürsiye'de karşılaştım. Biri ona,
Allah'ın ism-i a'zam'nı sordu. Bunun üzerine kendisi bir taş
atarak, "Sen Allah'm en büyük ismisin" âajt işaret etti. Çünkü
isimler delalet için konulmuştur. Bundan dolayı onlarda ba
zen ortakkk olur. Sen, Allah'a en açık ve en büyük delilsin.
Sen, O'nu kendinle teşbih etmelisin. Eğer bütün varlıklarda
böyle olduğunu söylersen, cevap olarak deriz ki: Evet öyledir.
Ancak sen bütün varlıklar içinde en kâmil ve en büyük de
lilsin. Çünkü Allah seni kendi suretinde yaratmış ve iki eliyle
bir araya getirmiştir.
185
İlk akıl ibdaî bir mefuldur (örneksiz yaraülmışür). Nefs ise

inbi'âsi bir mefuldur (sudur yoluyla yaraülmışür).
Bilmelisin ki, Hüve'den başka ezelde kendisiyle ebedi ola
cak şeylerin takdir edildiği başka bir şey yoktur. Hüve ise ken
disini kendisine ait bir kemal görüşüyle görmek ve hüve'nin
hükmünün kendisinden kalkmasını istedi. A'yan-ı sabiteyi dü
şündü. İnsan-ı kâmikn hakikatinden başka kendisine benlik
rütbesini kazandıracak bir hakikat göremedi. O n u kendisine
üstün tuttu. Kendisiyle karşılaştırdı. Kendisinden uzak düşen
tek bir hakikat dışında diğerleriyle uyuştu. B u varkğı kendi
siyle olan hakikattir. O n u kendisi için var etti. Böylece bu iki
suret bütün yönlerden birbirleriyle örtüştü."
İhtisarı yapan fakir der ki:

Burada Hüve yönüyle gelenlerden yani ezek gayb'tan - k i
orada yaratılan varkkIarın varkğı söz konusu değildir- Allah
ile varlık arasında bir iştirak ve ittihadın olduğu sonucu çı
karılamaz.
îki Yüz Seksen D o k u z u n c u B ö l ü m

Musevi mertebeden kendisinden önce bilginin bulunma
dığı ümmi bilginin menziknin biknmesi hakkındadır.
Bölümde ümminin durumunu incelemiştir Akılkların, mü-
tekelkmin ve müçtehitlerin Allah'ın yoluna girişlerindeki hal
lerini açıklamışür Özeti şudur: Ümmilik, Kur'ân'ı ve nebevi
haberleri ezberlemekle çelişmez. Fakat bize göre ümmi, kapsa
dığı anlam ve sırları çıkarmak için nazari düşüncesiyle ve akli
hükmüyle hareket etmeyendir...
"Ledunni ilahi ilmin başlangıcı, makamı olmayanın na

sibidir. O da herhangi bir şifada asla kayıtlanmamakür." Ay-
186
nntılı bilgi için bölüme dönmelisin. Bu bölümden şu inci

leri çıkardım:
"Tabiî cisimlerin aslı nurdur Eşyalar indikçe kesifleşir,
müvelledât gibi. Nur zulmette gizkdir Nur olmasaydı zuknet
bilinmezdi. Zuknet gece için, nur gündüz için asıldır Heyula
karanlığın aslıdır yani karanlık bir cevherdir ve şeffaf cisimler
bu cevherden zuhur etmiştir Zulmet idrak edilir ama onunla
idrak ediknez. İçindekilerle beraber bütün mevcudat aslî nur-
dandıriar. Varlıkların konumu Rububiyyeti ikrar etmektir İki
hayaün sonunun halleri ahrettedir Sırrı incedir"
Bu bölümle yerinde ona not düşrijm. Bunun hakikati Kitahu'r-

Rııdûdve Te'yîdu's-Sufiyyefi'l- Mecmu'âti'l-Hatimiyyeâe açıklan
mışür AUah, ihsanmdan bizi mahrum etmesin. Bu konuda ih
sanı bizi kuşatmıştır Kendisinden istenen sadece O'dur.
İki Yüz D o k s a n ı n c ı B ö l ü m
Musevî mertebeden nimetleri takrir menzilinin biknmesi
hakkındadır
"Bize göre bütün işlerin aslı marifeliktir Nekre ise araz ve
gariptir"
İki Yüz D o k s a n Birinci B ö l ü m

Muhammedi mertebeden dördüncü felek olan zamanın
başlangıcının biknmesi hakkındadır
Şeyh (ra.) şöyle demiştir:
"Bilmeksin ki, Allah veli dostunu başarıya ulaştınr Çünkü
her şeyin bir başlangıcı vardır Tarikatta, O ' n u n bUinmesi
ilim ve maariflerin en yücesidir Çünkü âlem ve âlemdeki her
187
tür, insan suretinde yaratılmıştır İnsan en son varlıktır H e m

zahiri hem de baûni olarak ilahî suret üzere olan sadece in
sandır Allah onun için bir başlangıç kılmıştır Sonradan yara
tılan insanla ezeli olan H a k arasında, sayısını AUah'tan başka
hiç kimsenin bilmediği başlangıçlar vardır Kavrayabileceğin
ama aklının alamayacağı bazı başlangıçları açıklayalım. Kavra
yışının ermediği ve aidinin kabul etmediği bazı hususlarda da
susalım. En yükseğinden başlayalım ve en son dereceye ine
lim. Böylece şöyle deriz:
Her suretten ikinci mertebede başlangıç aynıdır İster bu

suret cinsiyet olsun ister neviyet olsun ister şahsiyet.
Zorunlu olan varlıkların başlangıcı, Hakk'ın vasfi olan ezeU

hayattır Etkili isimlerin başlangıcı âlemdir Tenzihi sıfadarın
başlangıcı, benzerUğin reddedilmesidir Mekânların başlangıcı,
altında ve üstünde hava oknayan amadır Varkğın başlangıcı,
mümkün varkkIardır Mevcudaun başlangıcı, ilk akıldır Deh-
rin başlangıcı, ezel ile ebed arasıdır Zamanın başlangıcı, heyu
lanın sureti kabul etme zamanıdır Tabiatın başlangıcı, ilk cis
min keyfiyetidir Keyfiyederin başlangıcı, kudretin yaratmayla
ilişkisidir Kemiyetlerin başlangıcı, anlamların taksimidir Fe
leklerin başlangıcı, kürsüdür Unsuriarın başlangıcı, sudur
Gecenin başlangıcı, kızıl şafağın batmasıdır Gündüzün baş
langıcı, güneşin aydınlatmasıdır, aydınkğı değil, müvelledâtın
başlangıcı, hayvandır. İnsanın başlangıcı, malumdur. Ümmetin
başlangıcı, İdris'in zamanıdır B u ümmetin başlangıcı, birinci
nesildir Dünyanın başlangıcı, Âdem'in yaratılışıdır Günlerin
başlangıcı, pazartesi g ü n ü d ü r Ahiretin başlangıcı, diriliştir
Berzahın başlangıcı, uykudur. Ateşin başlangıcı, korku yeridir
Cennetin başlangıcı, oradaki menzillere yerleşmektir Azap ve
188
nimetin başlangıcı, sebeplerini görmektir Dinin başlangıcı ise

şüphesiz ki Allah'ın Resulüdür."
Şeyh, kalpleri ve onun başlangıçlarla ilişkisini ve kalplere
hükmeden sebepleri açıklamaya devam eder ve şöyle der:
"Yaraükların Allah'a kca ediknesi sebeplerin müsebbibidir"
"İlim malumun üzerinde bulımduğu hal ile ilgilidir
Her halin varlıkta olduğu gibi, bir benzeri vardır"
İki Yüz Doksan İkinci Bölüm

Musevi mertebeden gayb âlemi ile şahadet âleminin ortak
lık menzilinin bilinmesi hakkındadır
"Gözün kendinden kayboknadığı ve eyne'nm sınırlamadığı

varlık Allah'tır Bütün hissi ve manevi suretler O'nım tezahü
rüdür. O her suretten -her surettte değil- naüktır Her gözle
görülendir Her kulakla işitilendir Konuşması duyulmamış
ki akılla kavranabilsin. O ' n a hiçbir göz bakmamış ki sınırla
nabilsin. O'nun bir mazharı yoktur ki kayıdanabilsin. Hüve
O'nun için gereklidir"
İki Yüz Doksan Üçüncü Bölüm

Musevi mertebeden şahadet âleminin varlığının ve gayb
âleminin zuhurunun sebebinin bilinmesi hakkındadır
"Varlıkta, kendisiyle başka bir şey arasında irtibatın okna

dığı bir şey asla yoktur. Hatta Rab ile merbub arasında da.
189
Bunun içindir ki, âlimdeki bilgi bilinenin suretine göredir ve

malum ikm suretinde ortaya çıkmıştır
Her mahlûkun nuru kendi zatıyla sınırkdır Başkası onunla
nurlanmaz. Gözlerimizin ve güneşin varlığı beraber yayılan
nuru ortaya çıkarır
Aynı şekilde âlem yokluğu halinde de Allah için idrak
edilendir O madumu'l-ayn'dır, Allah için müdrektir Allah
onu görür ve ilahi iktidar kendisine nüfuz etsin diye var eder
Buna göre ayni varlığın feyzi, yokluğu halinde Allah tarafın
dan görülenlere vaki olur Yokluğu halinde âlemin H a k ta
rafından görüknesini dikkate alan kimse için bu kendisinde
şüphe olmayan gerçek bir görmedir Buna âlem denir Hak,
daha önce görmez iken sonra görmekle nitelenemez. Aksine
O sürekli görendir Alemin kıdemini savunanlar, buradan sa
vunmuşlardır Âlemin kendisindeki ve kendisi sebebiyle olan
varlığına bakıp da Hakk'ın kendisini görmesi halinde, bu ha
lin âlem için oknadığını gören kimse ise âlemin hadis oldu
ğunu savunmuştur."
Şeyh şöyle der:

"Ey kardeş bikneksm ki, bu menzikn kalan kısmını tamam
ladığım gece menzikn bereketinden dolayı Resûlullah'ı rüyamda
gördüm. Sırt üstü uzanmışa ve şöyle diyordu: "Kulun, Allah'm
azametini her şeyde görmesi gerekir. Hatta mest üzerine mesh'te
ve eldiven giymede de. " Onun ayaklarında iki yeni siyah terkk
ve ellermde iki eldiven gördüm. Bu menzilde AUah'ın celaknin
hak ettiği bilgUeri yazmam nedeniyle sanki sevinçle bana işaret
ediyordu. Sonra şöyle diyordu: "Dolunay doğmaya devam ettiği
sürece, nefisler bostanlarda uyuyor ve çarşılarda givendedir Ka
ranlık olup da dolunay doğmadığnda, hırsızlardan korkulur ve
hırsızlardan korunmak amacıyla şehre girilmelidir. " B u sözler-
190
den Resûlullah'ın şunu kastettiğini anladım: Hakk'ın müşahe

desi nefislere hakim olunca ve bu müşahede Hak'la ve Hak'ta
gerçekleşmce ve farkk tarz ve çok sayıdaki ikm dallarıyla O'nun
Celak hakkında konuşulunca ve Allah'ı biknenin bostanlarına
gkmeye çakşıknca, hırsızlardan korunmak amacıyla şehre giril-
mekdir. Hz. Peygamber, Hakk'ı, dolunaya; bostanlardaki çeşit
çeşit meyveleri, ilahi mertebenin içerdiği ilahi isimlere ve C e
lal ve tazim sıfadarına benzetmiştir. Uykuda O'nun sözlerinden
anladım ki, dolunay batağında bu Hakk'ın eşyadaki müşahe-
desidk. Onun yanında huzur sahibi ve halis niyedi olmakür
Karankk cehalettir, Allah'tan gafil kaknakur ve hatadır. Hırsız
lardan korkmak fikri akılcılara ve suri keşif sahiplerine arız olan
sapurıcı kuşkulardır Bunlardan Hakk'ın mertebesmm hak et
tiği hususlarda fazla konuşmanın nefislere bir korku oknasın-
dan dolayı zikretmiştir. Şehre girilmeli sözünden maksat şeriaun
zahirine bağlanmak ve cemaate uymakla bu tehkkeden kurtul-
makur Cemaat, şehir halkıdır Çünkü Allah'ın ek cemaade be
raberdir Sonra içkideki büyük muduluk ve bu menzikn tazam-
mun ettiği marifet nedeniyle Resûlullah'ı bütün azalarıyla büyük
bir endişe içinde olduğunu gördüm. Sanki gecedeydik ve dolu
nay doğmaktaydı. Hatta sanki gündüzdeydik. Dolunayın gö
ğün merkezinde parıldadığını görüyordum..."
Rüyanın gerisi için kitaba bakmalısın.
Sonra şöyle der: "Uyandım ve bu menzilde rüyayı kay

dettim. Gördüklerimden dolayı sevindim ve bundan dolayı
Allah'a hamd ettim."
İki Yüz D o k s a n D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Musevi mertebeden Mekkî Muhammedi menzikn bilin
mesi hakkındadır.
191
"Allah âlemi ona duyduğu bir ihtiyaçtan dolayı değil ma-

rifedne deki olarak yaratü. Böylece varlık ve marifet mertebe
sinden eksik olan şey tamamlansın.
Yaratılış dünya ve ahirette süreklidir.
Allah'ın, akıl kuvvetine vermediği bir kuvveti vereceği başka

bir varlığı yaratması caizdir. Böylece muhal vacip, vacip m u
hal olur, caiz de böyle olur.
İlmi, namütenahi şeylere taalluk eden Allah ne yücedir!
Mutlak yokluk, mudak varlığa delalet eder.
Allah'ı, AUah dışındaki şeyler içinde, mutlak yokluktan

daha iyi bilen yoktur."
İki Yüz D o k s a n Beşinci B ö l ü m
Muhammedi makamdan yüce sayıların menziknin bilin

mesi hakkındadır.
Şeyh, bu bölümde Endülüs'ün baosında Şelb'kı mekânlarında

bulunan garip bir hayvandan bahseder. Bu hayvanın üst ta
rafını yiyen yıldız ilmini öğrenir. Ortasını yiyene bitkiler ilmi
verilir. Alt tarafını yiyene ise yerin altında olan suları çıkarma
ilmi verikr.
Bundan sonra Şeyh, ilahî âlemlerin yaratıkşından bahse

der. Koruyucu melekler, heba, akıl, nefis, küll cisim ve şekil
leri, felekler, burçlar feleki olan adas felekleri, mükevkeb felek,
arş, kürsü, gökler, tabiat, rükünler, basit ve mürekkep unsur
ların yaraülışından bahseder.
192
"Halvetin sonu yoktur. Çünkü o tevehhüm edenin var-

masıdır"
Bölümde müvelledât, felekler ve yıldızlar geniş bir şekilde

incelenmiştir "İnsana gök, felek ve yıldızlarla ilgik ilmi ilk öğ
reten İdris aleyhi selamdır Çünkü akıllar düşünmekle bu ikni
elde edemezler Müneccimler de bu ilmin hakikatini kavra-
yam azlar."
İki Yüz D o k s a n Altmcı B ö l ü m
Musevi mertebeden ahiret hayatında saadet ehlinin sıfada

rının şeka ehkne intikal menzilinin bilinmesi hakkındadır
Bölümde:
"Cennetin dereceleri cehennemdeki derekelerin sayısın-

cadır." Şeyh burada ince bir sır zikretmiştir Şöyle ki: "Hiç
bir derece yoktur ki, karşıkğında bir dereke olmasın. Çünkü
emir ve nehiy söz konusu olduğunda insan ya emri yapar ya
da yapmaz. Eğer emri yaparsa karşılığında bu amele özgü be
lirli bir derece kazanır B u özel amele karşıkk bu belirli dere
cenin karşılığında, insan bu ameli terk ettiğinde cehennemde
düşeceği bir dereke vardır Cennetteki bu belirli dereceden
bir taş düşse, cehennemdeki o derekenin istiva çizgisine varır
İnsan emrolunduğu işi yapmaktan düştüğünde ve yapmadı
ğında, bu ameli terk etmesi bu derekeye düşmesinin ta ken
disi oldu. AUah şöyle buyurmuştur: "Bunun üzerine baktı ve
onu cehennemin ortasında gördü" .. "
Şeyh, itikatlar ve ameUerden yapılması gerekenleri ve iti

katlar ve ameUerde, yapılmaması gereken zıtlarını zikretmeye
w es-SâfFât, 37/55.
193
devam eder. Bunları garip bir şekilde tasvir eder Bu konuda

kitaba bakmalısın.
"Aziz ve arif evladımız Şemsuddîn İsmail b. Sevdekîn et-

Tevrî*^, daha önce tahkik ettiğim b k konuya tahkik etmediğkn
bir yönden dikkatimi çekti. Biz o meseleyi bu kitapta harfler
bahsinde zikretmiştik. O , "fiilin kula nispeti manasında" ûûde
tecelknin mümkün olup oknadığı meselesidir Bir yönden nef-
yederdim, bazen tekkfin gerektirdiği ve talep ettiği yönden ispat
ederdim. Çünkü amelle teldifin, Hâkim ve Alim'den geknesi
mümkün değildir Çünkü Hâkim ve Alim'in, yapmayacağını
ve amel etmeyeceğini bildiği bir kişiye yap ve amel et demesi
miknkün değildir Çünkü onım buna gücü yoktur. Allah'ın
kula yapma emri verdiği sabittir "Namazı dosdoğru kılınız,
zekâtı veriniz" "Sabredin, sabırda yarışın ve gözetleyin" "Ci-
had edin"ghl Emirde, ondan etkilenenin, fiik yapması ve
fiili yapanın fail ve amil olarak isimlendirilmesi yönünden bir
ilgisi bulunması gerekmektedir D u r u m böyle olunca, bu öl
çüdeki nispet nedeniyle onda tecelli gerçekleşir Bu yolla fiilde
tecelkyi ispat ederdim. B u son derece açık ve razı olunmuş bir
Şemsuddîn İsmail b. Sevdekîn, Muhyiddîn İbnü'l-Arabî'nin başta

gelen takipçÜerindendir. Kuvvede muhtemel 579 yıhnda KalıLre'de
doğmuştur. İbnü'l-Arabî'nin yetiştirdiği mümtaz bir şalısiyet olup,
otuz yık aşkm bir süre ondan ders almıştır. Alanmda değerli eser
ler telif eden Sevdekîn, Ekberî irfan geleneğini Şeyhi'nin vefatın
dan sonra Halep'de devam ettitmiştir (çev.).
el-Bakara, 2/43, 83, 110; n-Nisâ, 4/77; el-Hacc, 22/78; en-Nûr,
24/56; el-Mücâdele, 58/; el-Müzemmil, 73/20.
Âl-i İmrân, 3/200.
«7 el-Mâide, 5/35; et-Tevbe, 9 / 4 1 , 87; el-Hacc, 22/78.
194
yoldur. Sonradan meydana gelen kudretin, yapılması istenilen

fiille nispet ilişkisine delalet eder. Muhalifin deklinin son de
rece zayıf, ihtilaflı ve dayanaksız olduğunu gördüm. Adı geçen
İsmail E b û Sevdekîn bu mesele hakkında benimle müzakere
ettiği bir günde bana şöyle demişti: "Fiilin kula nispetine ve
ona izafetine ve onda tecelksine hangi deki daha kuvvedidir.
Çünkü Flakk'ın mahlûkaü kendi suretinde yaratması sıfatın-
dandır. Eğer ondan fiil soyudansaydı, O'nun suretinde oknası
caiz olmazdı. İsimlerie ahlaklanmayı kabul ettiğinde, hem size
göre hem de sufilere göre, insanın suret üzere yaraüknış olduğu
ve isimlerle ahlaklanması kesinleşti." B u uyarıyla ne kadar se
vindiğimi ve neler hissettiğimi hiç kimse bilemez."
Bu tahkiki yapan fakir şöyle der: B u incelemede zikredilen

ler, tekkfin nispetini anlamada her şeyin yerine geçer.
î k i Yüz D o k s a n Yedinci B ö l ü m
Muhammedi mertebeden en yüce mertebede insani leta
fet tesviyesinin menziknin bilinmesi hakkındadır.
"Âlemdeki bütün suretler, mevcut ve madum olmayan hal
ler ve nispederdir Fler ne kadar herhangi bir yönden müşahede
edikyoriarsa da başka bk yönden müşahede ediknezler Zamanın
kendisi hem bu surederm yok oknasıdır hem de var oknasıdır"
"Kaf Dağı, Efendimiz Ebû Medyen'e ( r a ) icabet eden yılan."
"İlahi mazharlardaki tecelliler, mahlûkat için zamanlarla
beraber ortaya çıkan itikatlar miktarıncadır."
Şeyh, diğer dillerdeki lafiz ve yazıknış rakamlar olan isim
lerin isimlerini incelemiştir.
195
İki Yüz D o k s a n Sekizinci B ö l ü m

Muhammedi mertebede ulvi âlemden zikir menzilinin bi
Bu bölümde hakikader vardır. Onlardan bazıları şunlardır:
"İki yurt ehliyle beraber kurulmuştur. Toplanma yeri or
tadan kalkmış ve tamamıyla ateşe dönüşmüştür. Sabit yıldız
lar felekinin bitim yerinin altından esfele-i safîknin son nok
tasına kadar her yer, cehennem olarak isimlendirilen tek bir
yurt olmuştur..."
İhtisarı yapan şöyle der: Buradan ateşin hangi yerde var ola
cağını izkyorum ve zahiren bildirilmediğini ankyorum.
Bu bölümde yerin yaraülışıyla ilgik son derece dakik ince
lemeler vardır. Onlar şunlardır:
Buradan yerin suyun köpüklenene kadar dalgalanmasın
dan yaraüldığını öğreniyorsun. Bu köpük yerin ta kendisidir...
Şeyh, köpük, su, hava ve ateşi kısımlandırır Buradan çocuklar,
babalar, amcalar ve dedeler gibi akrabakk mertebelerini tafsi-
ladı olarak anlaür. B u konuda kitaba bakmak gerekir.
İki Yüz D o k s a n D o k u z u n c u B ö l ü m
Muradî Muhammedi mertebede, Süryanî makamdan m ü
minlerin azabı menziknin bilinmesi hakkındadır.
Bölümde Kur'ân'ın mcürikşmi anlatmış ve mcelemeyi "O'nun
yakalaması elem verici ve şiddetlidir"'^'^ ayetine tahsis etmiştir.
Bu bir sırdır. Kitapla bu sırra döner
« Hûd, 11/102
196
ÜÇÜNCÜ CİLDİN
BÖLÜMLERİNİN ÖZETİ
Ü ç Yüzüncü B ö l ü m
Muhammedi mertebeden ulvi âlemin bölünmesinin men
Şeyh, bu bölümde bu mertebenin müştemilatını açıkla
mıştır B u da mertebenin kapısını açmaksızın olan ilimler
dendir Mertebenin ihtiva ettiğine gelince, onu ihüsar ama
cıyla zikretmemiştir
Ü ç Yüz Birinci B ö l ü m
N i m e t ehliyle azap ehli arasında taksim edilmiş kitabın
menzilinin bilinmesi hakkındadır
Bu bölümde, insanın suret üzere yaratılmasını incelemiş
tir Bunun manası kulun H a k ile sınır ve hakikatte müşte-
rekliliğinin olmamasıdır Ç ü n k ü Allah'ın zatının bir sınırı
yoktur, insan ise sınırkdır İnsanın suret üzere yaratılmasının
tefsirinde şöyle demen doğru olmaz: Sen zatsın ve O da zat-
197
tır. Veya sen sıfat sahibisin, O da sıfat sahibidir. Son olarak

sen sensin. O , O'dur.
İhtisarı yapan fakir şöyle der: İnsanın suret üzere yaraul-
ması konusunda Şeyh'in incelemeleri çoktur. Bütün bunlar,
ilahî makamların genişliği hasebiyledir
Ü ç Yüz ikinci B ö l ü m
Muhammedi, Musevi ve İsevi mertebeden en yüce âlemin
gidişinin ve en aşağı âlemin varlığının menzilinin bilinmesi
hakkındadır
Böyle bir şeyde, kardeşim

Nefisler ve heyecanlar fena olur
Helak olan ne kadar akıllı var
Denizinde, dalgaların ortasında
Nefis üzerinde göremezsin
Onda yok olma güçlüktendir.
"Gayb, şahadet âleminin zarfidır Şahadet âleminde hiçbir
zaman gayba çevrilmeyen, kendi kendine kaim olan her zat
tır Bunlar özel anlamda cevherlerdir"
Sınırlayan aletleri zikreder Bunlar ne kadar, nasıl, nerede,
ne zaman, vaz', izafet, araz, etkenkk, edilgenlikür Bütün bun
lar nispetlerdir, dış varkkIarı yoktur Bunların hükmü, Hak,
onları gaybında izhar ettiğinde, bizzat cevherin zuhuruyla or
taya çıkarlar.
Sonra şöyle der:
198
"Muhdes varlıkta, kendisine tabi olan nispetlerden ve cev

herin ayan'ından başka bir şey yoktur. Öyleyse gayb, içinde
kilerle beraber, kendisini bilenle uyumlu bir sured kapsıyor
gibi oldu. Ç ü n k ü Hakk'ın kendisini bilmesi âlemi bilmesi-
dir. Alem âlimin suretinde —onu bilmesinden dolayı-ortaya
çıktı, ö n ü n cevherden sured zatıdır. N e kadardaki (kem) su
red isimlerinin sayısıdır. Nasıldaki (keyfe) sureti "O her ğin
bir iştedir""Size boşalacağız ey ins ve cin topluluğu"^, "Rah
man arşa istiva etti"^' sözüdür. Allah'ın kendisinden bildir
diği bu ve benzeri ayetler çoktur. Neredenin (eyne) ise (Al
lah A m a d a idi), "O gökte olan Allah'tır" sözüdür. Zamanın
sureti (Allah ezelde vardı), vaz'ın sureti 'Allah Musa ile ko
nuşul" "Allah'ın kelamını işitinceye kadar tut"^^ sözüdür.
Bütün şeriatlar vaz'ıdır. İzafetin sureti, yaratılmışların yara
tıcısı, mülkün malikidir. Etkinin "terazi O'nun elindedir, öl
çüyü indirir ve kaldırır"dxr. Edilgenliğin sureti (çağrıldığında
icabet eder, istendiğinde verir, mağfiret dilendiğinde mağfi
ret eder)dir."
Sonra şöyle devam eder: "Allah'ın dışında her şey, var edi
cisinin sured üzere ortaya çıkü. O , kendisinden başka bir şeyi
izhar etmemiştir. Âlem, kemal üzere hakkın mazharıdır."
İhtisarı yapan fakir şöyle der: H a k ve âlemle ilgili olan bü
tün bu incelemeler, tafsik isimlerin ve zati izzetin tecelkleri nis-
petince doğrudur.
er-Ralımân, 55/29.
'^ er-Ralımân, 55/31.
" Tâlıâ,20/5.
'2 en-Nisâ, 4/164.
93 et-Tevbe, 9/6.
199
U ç Yüz Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Muhammedi mertebeden Cebrailî arifin menzilinin bi
Bölümde detaylı incelemeler vardır Oraya bakmak gere
kir Bölümde, beşikte konuşanlar zikredikniştir Şeyh'in kızı
da onlardandır
Ü ç Yüz D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Musevî makamda zenginkğin fakirkğe tercih ve İsevî mer
tebeden fakirkğin zenginkğe tercih menziknin biknmesi hak
kındadır
"AkıUarın iyice düşündüğü emir, ilahî nispete dönüşmez.
Böylece, Allah'ın aklen muhal olan şeye de kadir olduğunu
biliriz. Halatı iğne dekğine sokması gibi."
Ü ç Yüz Beşinci B ö l ü m
Muhammedi mertebeden sufîlerin kalplerine hallerin peş
peşe geliş menziknin biknmesi hakkındadır
"Arif, tezahürler olmaksızın, zatını O ' n u n zatına ait bi
lendir
Ruhî letafetinde insana ait unsurî mürekkebin ayrılması
ve bölünmesi konusunda bazı gariplikler zikreder Feleklerde
insana ait suretlerin çokluğunu da zikrederek şöyle der: "An
cak bizim kürsüde bir suretimiz vardır, arşta bir suretimiz var
dır, heyulada bir suretimiz vardır, tabiatta bir suretimiz vardır,
nefiste bir suretimiz vardır, akılda bir suretimiz vardır - k i bu
200
ikisine ievlı ve kalem denir- âmâda bir suretimiz vardır, yok

lukta bir suredmiz vardır."
B u bölümde ilahî rahmetin kapsamlılığı konusunda ge

niş bir ayrıntı vardır.
Ü ç Yüz Altmcı B ö l ü m
Musevî mertebeden Mele-i Alanın çekişmesinin menzili

nin bilinmesi hakkındadır.
Kendisinde Mele-i A l a n ı n çekiştiği amellerin türleri açık-

lanmışür.
Ü ç Yüz Yedinci B ö l ü m
Musevî-Muhammedî mertebeden meleklerin Muhammedi

durağa iniş menzilinin biknmesi hakkındadır
Bu bölümde gök ve yer meleklerinin türleri açıklanmışur.
Muhtasarı derleyen şöyle der: B u teshir yönünden böyle

dir. Bütün melekler nurdurlar. Mekâna sığmazlar...
Şeyh, âlemler arasındaki yüksekş yerlerini zikretmede kendi

sini yükselmeye kaptırmıştır. Aynı şekilde inmeye de. Son olarak
Şeyh, her varkkta bulunan ilahî yönü anlatmışur ve bu yönden
ariflere özgü olan yükseliş yollarının temelini atmışür.
Ü ç Yüz Sekizinci B ö l ü m
Muhammedi mertebeden külk âlemin karışma menziknin

Şeyh'in şeriata bağlılığını ispat etmede bölümim şiiri ger

çekten çok önemkdir.
201
Bölümde:
"Allah katmda menzillerin en yükseği, Allah'm, kulunu
sürekli olarak ubudiyetinin müşahedesi üzere korumasıdır"
Sonra şöyle der:
"Yaratılmış varlığın şerefi, sadece Hak'tan olan özel yönü
sebebiyledir, yoksa benzeri olarak yaratılmış olması sebe
biyle değildir. B u şerefiıe ilk varlıkla son varlıklar eşitdr...
Kâmil insan, kıyametinin fayda verdiği ve tövbesinin ka
bul edildiği yerde - k i bu dünya yeridir- kıyameti çabucak
getirilendir."
Şeyh, tabiî cismin mizacını ve oluşumunu anlatmıştır

Öyle ki, kavrayabilmek için kitabın tafsilatına dönmekten
başka yol yoktur.
Ü ç Yüz D o k u z u n c u B ö l ü m
M u h a m m e d i mertebeden Melamiyye menzilinin bilin
mesi hakkındadır
Tarikat yolcularının ubbad (ibadet edenler), sufîyye, Mela
miyye olarak taksim edilmesi. D a h a çok Melamiyye'nin halle
rini açıklamıştır Döneminin adamlarından bahsetmişdr
Ü ç Yüz O n u n c u B ö l ü m
Musevî mertebeden ruhanî çan sesi menziknin biknmesi
hakkındadır
Bölümde ruh türlerini, nübüvvet ve risalet mührünü ve
ilhamın devam ettiğini incelemiştir Keşfin Kitap ve sünnete
uygun olmasının zaruretini açıklamıştır
202
Ü ç Yüz O n B i r i n d B ö l ü m
Muhammedi mertebeden gaybî özel yaratJışlarm bilin
mesi hakkındadır.
Bölümde kendisine ait bir şiir beyti zikretmişdr:
Her asırda kendisiyle çıkılan biri vardır

Ben geri kalan asırlar için o birim.
Bu kâmil manada bir ibadetle elde edilir.
Bu bölümün hakikaderinden:
Ayrıcalıklı yaratılışlar, her m a k a m ve halin başlangıcın
dan ibarettir.
"Suretinde ilahî hakikate dayanmayan bir emrin, âlemde
olması imkânsızdır. Emir bu suret üzere olur. Eğer olsaydı,
varlıkta Allah'ın ikninin dışında kalan bir şey olacaktı. Çünkü
eşyayı bizzat ilmiyle bilmiştir Kendisi ilmidir. Biz, O'nun il
minde, hebadaki suret gibiyiz. Ey genç! Sen, senin kim oldu
ğunu bilseydin, O'nun kim olduğunu bilirdin. Çünkü Allah'ı
ancak kendini bilen bilebilir."
Ü ç Yüz O n İkinci B ö l ü m
Muhammedi mertebeden vahyin velilerin kalplerine inme
keyfiyeti ve bu konuda onların şeytanlardan korunma menzi
linin bilinmesi hakkındadır.
"Mümkün, sübutu yönünden Hakk'ın aynısıdır, O'ndan
başkası değildir. Yslduğu yönünden muhalin aynısı da değil
dir, başkası da değildir."
203
"Mümkün varkklarm suretlerinin H a k k ı n sureti üzere zu

hur etmesi için, H a k k ı n yokluk aynasında tecellisinden bu
zikrettiklerimizi bilene, bütün bunlar kolaylaşır İşin asknı öğ
renir ve ebedi olarak dinlenir Ayrıca, mümkünün, ne varlığı
haknde ne de yokluğu haknde imkân mertebesinden çıkma
dığını bilir Tecelli ona arkadaşlık eder, haller ona döner ve
ona gelip çatar. O , varlıkla yokluk arasında bir haldedir İşte
varlık bu varlıktır"
Bu bölümde Şeyh'in kendisiyle cinlerden bahsettiği bir ha

dis vardır
"Her berzahı âlem, münasebet yakınkğmdan dolayı, imkân

mertebesini, kendisinin dışındaki varkkIardan daha iyi bilir"
U ç Yüz O n Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Muhammedi mertebeden N u h ve ağlama menzilinin bi

Bölümün başında, ruh olarak babaların ilkinin Efendimiz

M u h a m m e d (s.a.) olduğımu zikreder
Ü ç Yüz O n D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Muhammedi mertebeden meleklerin, nebilerin ve veklerin

dereceleri arasındaki fark menziknin biknmesi hakkındadır
"Bütün âlemi içinde toplayan büyük felek, ilahî isimler

feleğidir
İsra hem ruh hem bedenle gerçekleşmiştir"
204
Miraç, rüyet ve "Kalpgördüğinüyalanlamadı"'-''^ ayetinin

açıldanması bölümün sırlarındandır.
"Bikneksin ki, velilerin miracı gayrederledir. Nebiler de ne
biler ve resuUer olduklarından dolayı değil, veli olduklarından
dolayı bu miraca ortaktıriar. Veli, ameknin Burak'ı ve sıdkı-
nın Refref i üzerinde manevi bir miraca çıkar ve bu miraçta
özel çabaların getirdiği velayet ve teşrif etme mertebelerine
ulaşır. B u miraçlar muhtelif ve birbirine komşu olan üç mi
raçtır. Dördüncü miraç, isimlerin onlara yönelmesi miracıdır
Böylece ilahi isimler nurlarını meleklerin miraçlarına doldu
rurlar. Fakat teklif ve mutluluğa yaklaşuran ameller olan şeri
atların nurları özeldir."
Şeyh, bu konuda uzun uzun konuşur, kitaba bakmaksın.
D a h a sonra şöyle der:
"İlahi isimlerin her miraçta zuhurları vardır. Bundan do
layı, zikrettiklerimizden her grup, değişik zamanlarda vasıta
sız olarak Rablerinden haber vermişlerdir..."
Ü ç Yüz O n Beşinci B ö l ü m
Muhammedi mertebeden azabın zorunluluğu menzilinin
Bölümde, Rabbinden ateşten azat vesikasını isteyen ahma
ğın garipkkleri anlaülmıştır
Elini fercine temas ettirerek ölüye zina iftirasında bulunan
kadın gasikn (yıkayan) hikâyesi ve cezasının iftira cezası ve eli
nin çözülmesi hakkındaki Efendimiz İmam Makk'in (ra.) fet
vasını zikreder.
^ en-Necm, 53/11.
205
Bölümde şu olay da anlatılır: Bir kadın uykusunda ateşten

azat vesikası akr H i ç kimse ekni açmaya güç yetiremez. Şeyh,
elini açacak şeyi kadına söyler O da elini ağzına koyar. Niyeti
kâğıdı yutmaktır ve bu fiilen gerçekleşir
Ü ç Yüz O n Altmcı B ö l ü m
Mertebelerin en parlağı olan mücmel Muhammedî-Musevi
mertebeden insani levh-i mahflızda ilahî kalemle nakşedilen
ayırıcı sıfadarın menzilinin bilinmesi hakkındadır
Bu bölümde namaz kılanların halleri açıklanmıştır
Ü ç Yüz O n Yedinci B ö l ü m
Ibtila ve berekederinin menziknin biknmesi hakkındadır
Bu mertebe kutbun solundaki imamın mertebesidir
"AUah, gaybde âlemden gizlenmiş olsaydı, âlem yok olurdu.
Bu zahir isimden dolayıdır ki ebedi ve var olarak hâkimdir;
batın isminden dolayı da ikm ve marifet olarak hâkimdir Z a
hir ismiyle âlemi ayakta tutmuştur ve batın ismiyle bunu bili
riz ve nur ismiyle de müşahede ederiz."
"Âlem a'yan'da ve nispetlerde mahsurdur A'yan, vücut
olarak vardır Nispetler ise makûldurlar ve yokturlar. Hayat
a'yan için, ölüm de nispetler içindir Toplanmak hayattır, ay
rılık ise ölüm."
"Aynı şekilde ruh da. Kıyamet Günü bu ölü bedenlere doğar ve
onlar onunla dkük. Bu yeniden dkümerün ve basın ta kendisidk.
Bilmelisin ki Allah, suretleri boynuz suretinde yarattı. Ya
kınlık veya sebep nedeniyle bir şeyin başka bir şeyin ismiyle
206
İsimlendirilmesi babmdan sureder olarak isimlendirildi. B u

boynuz, ölümden sonra veya uykuda ruhlarm kendisine inti
kal ettiği bütün berzahi surederin mahaUi olunca, suretin ço
ğulu olan sureder olarak isimlendirildi. B u suretin şekk boy
nuzun şekkdir Alemin şekli üzere üstü geniş, alü dardır. Arşın
genişliği nerede, yeryüzünün darlığı!
Güçler, ruhla beraber ölümde ve uykuda bu berzahi su

retlere intikal ederler. Bundan dolayı, bütün güçlerle eşit bir
şekilde süreldi olurlar. Böylece gerçeği sana bildirmiş oldum.
Tenasüh düşüncesini savunanlar buradan hata yapmışlardır.
Peygamberlerin, ruhların bu berzahi suretlere intikal ettikle
rine, orada ruhların ahlaklarının suretleri üzere olduklarına
dikkat çektiklerini gördükleri ve duydukları zaman ve bu ah
lakı da hayvanlarda gördükleri zaman, peygamberlerin, nebi
lerin ve âlimlerin sözlerinde kastedilen şeyin ruhların dünya
hayaunda bu hayvanlara intikali olduğunu ve bu ruhların öz
gür kıknaya yönelik olduğunu zannetmişlerdir."
"Bilindi ki bütün eşyada hayat iki türiüdür:
Birincisi, bir sebepten kaynaklanan hayat: B u zikrettiğimiz
ve ruhlara nispet ettiğimiz hayattır
ikincisi, bütün cisimlere ait olan zati hayatur"
Ü ç Yüz O n Sekizinci B ö l ü m
Muhammedi olan ve Muhammedi oknayan şeriaün nefsani

gayelerle nesh ediknesi menziknin biknmesi hakkındadır Al
lah ihsanıyla bizi ve sizi bundan korusun.
Şeyh (r.a.) bu bölümde Nebevi hadislere kuvvetle sarıl
mayı açıklar ve dört mezhebin doğruluğunu ispat etmeye ça-
207
lışır. Ç ü n k ü bu mezhepler hadis-i şerife dayanmaktadırlar

B u konuda salihlerin rüyalarında geçen sahneleri zikreder
Resûlullah'ın (s.a.) sureti üzere meydana gelen bir sureti ve
bımdan pek çok şer'i hükmü aldığını anlaür Bunları hadisçi
ve fıkıhçılara sorar ve sıhhaderini tahkik eder
Ü ç Yüz O n D o k u z u n c u B ö l ü m
Nefsin şeriaün yönlerinden birisinin kaydından başka bir
şekilde kurtukna menziknin biknmesi hakkındadır Tevekkül
amacıyla rızkı sağlayan sebebi terk etmek, rızkı sağlayan bir
sebeptir Bununla vasıflanan kişi, sebeplerin bağından çıkma-
mışür AUah'ın Rezzak olması hasebiyle O'nun karşısında otu
ran malûldür.
"Hakk'a ait mudak hakkında zikredilen sınırlandırmalar,

ancak ilahi mertebelerdedir, zatta değil...
Hakk'ın zaü nitelemelerden uzaktır ve kayıtlanamaz."
Bölümde insanın ilahî suret üzere yaratılmasından anladığı
şeyin şu olduğunu söyler: "İlahî isimler. O n a yönelir ve on
lardan O ' n d a bir etki kalır B u ince bir manadır"
Ü ç Yüz Yirminci B ö l ü m
İki kabzanın teşbihinin ve birbirinden temyiz edikneleri-
nin menziknin bilinmesi hakkındadır
Bölümün başındaki şiirden:
Benzeri olmayan zat hakkında düşünmek

Bilisizliktir, aklın peşinden koşma
Kalbi boşaltma kapısından gir, görürsün
Müşahede bilgisini, şayet kapısı açıksa
208
Şeyh, cehennemdeki azap türlerini, kimin azap göreceğini

ve organlarm kişinin aleyhine şahadetini anlatmıştır
"Organlar, azap gören nefse komşuluğundan dolayı acı

çekerler"
"Orada cevher, cisim ve arazdan başka bir şey yoktur."
Bu bölümde cehennemde ebedi olarak kakna ve azabın son

bulma meselesini de aklın özel kuvvetinden dolayı güç yetire-
meyeceği şekilde incelemiştir
"İnsan-ı kâmil, âlemin bütün tesbihatıyla AUah'ı teşbih eder

Çünkü bundan perde kalktığı zaman, o âlemden bir nüshadır"
B ö l ü m d e İbn Berrecan'ın^' el-hakkul-mahluk bih olarak

isimlendirdiği ve Sehl et-Tüsteri'nin^^ adalet olarak isimlen-
İbn Berrecaıı, başta Kur'âıı, kelam ve tasavvuf oknak üzere bkçok

Islamî ikinde otorite olarak kabul edilen, bunun yanmda astronomi,
matematik ve geometriye gibi müspet ikmlerle meşgul oknuş bk İs
lam âkmidk. Hayatı hakkında ekmizde bulunan bilgiler ise maale
sef kısa ve yetersizdk. Elimizdeki kaynaklara göre, hayatmm çoğunu
Endülüs'ün İşbîliye şelırinde geçirmiştk. İbn Berrecan'm tam adı "Ebul-
Hakem Abdus-Selâm b. Abdurralıman b.Mulıammed b. Abdurralı-
man el-Lalımî el-İfrikî el-İşbîk'dk. İbn Berrecan'm nerede doğduğu
konusunda tarÜıçiler arasmda bk fikk bkkği yoktur. Bazıları onun o
zaman 'El-İfrikiyye' bugikı 'Fas' adı verilen şelıkde doğduğuna işaret
ederken bazı kimseler de onu, doğrudan doğruya Endülüs'ikı İşbîlîyye
şelırme nispet etmişlerdir. Doğum tarÜk hakkında keski bk bUgiye
rasdanıknamaktadır. (Geıkş bUgi için bkz., Yrd. Doç. Dr. Hülya Kü
çük- Hamza Küçük, Endülüs'ten Önemk Bir Sima: fljn Berrecaıı,
Miyat Dergisi, Yk: 2002, Sayı: 14, ss. 125-143) (çev)
Sehl Bin AbduUalı Tüsteri: Adı Sehl b. AbduUalı, künyesi Ebû Mu
hammed, ıksbesi et-Tusteri. Tasavvuf yolunun imamlanndan. 201/816
209
dirdiği şey de incelenmiştir. Fakirin bundaki zevki, tek zatın

mertebeleridir.
Ü ç Yüz Yirmi Birinci B ö l ü m
Muhammedi mertebeden şahadet alemiyle gayb âlemi ara

sındaki farkın menziknin biknmesi hakkındadır.
Bölümde:
"Sakk, nefsini sadece Allah'la sınıdandınr. Gayb âleminden

çıkanı bilmek için gayb alemiyle şahadet âlemi arasında veh-
medenin yerinde durur." Burada geniş incelikler vardır.
D a h a sonra Şeyh (r.a.) şöyle der:
"İnsan bu m a k a m d a durduğunda ve onu gerçekleştirdi

ğinde, Fiak kendisini alarak kendisiyle onun dışındaki şey
ler arasına diker yani kulun kendisinden başkaları arasına.
Burada kul kendisini ve aynını görür ve Allah'ın diktiği bu
yılında Tüster'de doğdu. Basra, Abadan ve Bağdat'ı dolaştı. Belh ve

Semerkant'ta bulundu. Sonunda memleketi Tüster'e döndü. Da
yısı Muhammed bin Sevvar ekyle tasavvuf yolıma girdi. Hac mev
siminde Mekke'de Zünnün Mısıî ile görüştü. Ahmed el Hadraveyh
ve Ebû Osman Hîrî'nin sohbetlerine kaaldı. Söz ve davranışlann-
dald tutarlılık, konuşmasındaki çekicilik sebebiyle insanlar fevc fevc
etrafinda toplandı. Bazıları onu kıskanarak rahatsız ettiler ve bulun
duğu bölgeleri terke mecbur bıraktılar. Bu yüzden sıkıntı ve çile
dolu, fakat huzurlu bir hayat yaşadı. 283/896 yüında seksen yaşını
geçmiş bir pîr-i fani iken Tüster'de (veya Basra'da) öldü. Riyazat ve
nefs île mücaliede, nefsin ıslahı konusunda bir takım esaslar geliş
tiren ilk mutasavvıf sayıkr. Müridlerini çile ve riyazada yetiştirirdi.
Bu yüzden onun yolunu izleyenlere acuna nisbede "Selıliyye" de
nildi. (http://hasankamilyilmaz.com/index.php?option=com cont
ent&task=view&:id=71 &Itemid=29) (çev)
210
m a k a m d a O n u n kabzasmm dışmdadır. Alemden O ' n d a n

başka varlıklar birlikte görür ve burada da yine kendisidir.
Adem'in kendisini ve zürriyedni H a k k ı n kabzasında görmesi
gibi. O , kendisini Hakk'ın kabzasının dışında gördüğü du
rumda, kendisini içinde gördüğü Hakk'ın kabzasının dışın-
daydı. İlahî bir haberde geldiği gibi, bu makam, keşif m a
kamlarının en üstünüdür. B u makam Ebû Bekir es-Sıddîk'in
(r.a.) makamıdır.
Şeyh, kevnî arazları inceleyerek uzun uzun anlatır. O n

lar vücudî aynî emirler midir yoksa var olma ve yok olma ile
vasıflanmayan fakat nispeder olduğu için akledilebilen hal
ler midir?
Ü ç Yüz Yirmi ikinci B ö l ü m

M u h a m m e d i mertebeden Hakk'ı halka satan kimsenin
menzilinin bilinmesi hakkındadır.
Şeyh (r.a.), bu bölümde peygamberlere tabi olmanın zo
runluluğunu incelemiş ve keşiften uzak gruplara isnat edilen
aklî delilleri detaylı olarak vermiştir.
Ü ç Yüz Yirmi Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Muhammedi mertebeden müjdeleyicinin müjdelenene ver
diği müjdenin menzilinin bilinmesi hakkındadır.
Bu bölümde ilahî irade ve meşiet, kulun bundan nasibinin
ve şardarının neler olduğunu mcelemiştir Şeyh (r.a), ahadiyyet
ile vahidiyyet arasındaki farkı ve Efendimiz Sehl b. Abdullah et-
Tüsterî'nin nail olduğu kalbin secdesini incelemiş ve Rabbine
şöyle dua etmiştir: "Allah, bizi bununla müjdelediği kişilerden
ve ebediyete kadar uyuyup uyanmayanlardan eylesin!"
211
Ü ç Yüz Yirmi D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Asımiyye mertebesinden bazı ilahi mertebelerde kadınların
ve adamların toplanma menziknin bilinmesi hakkındadır.
Bu bölümde kadınlann özeUikleri ve AUah'ın kendilerme ver
miş olduğu infialleri incelenmiştir. B u dakik bir incelemedir
Ü ç Yüz Yirmi Beşinci B ö l ü m

M u h a m m e d i mertebeden Kur'ân menzilinin bilinmesi
hakkındadır.
Şeyh (r.a.) Kur'ân'ın ayrıntılarını ve iniş mertebelerini zik
retmiştir. "İlahları tek bir ilah mı yaptı. Kesinlikle bu tuhaf bir
şeydir"ayetini zikretmiş ve bu ayeti başka bir bölümde "ke
sinlikle bu tuhaf bir şeydir" 2ijtxij\t ilgik olarak zikrettiği onla
rın sözlerine nispet etmiştir.
Bunun Şeyh'e özgü bir sahne olduğu şeklindeki yorumum

daha önce geçmişti. Burada ayetin tümünü birieştirdim ve
Allah'ın onların dili üzere olan hikâyesi oldu. Şeyh'in ince
leme sahnelerine dikkat etmelisin!
Bu bölümde Kelamullah'ın yani Kur'ân'ın ve iniş mertebe

lerinin incelenmesine ayrıknış bir fasıl vardır. B u fasılda bazı
gariplikler göreceksin ve fasla dönme ihtiyacı hissedeceksin.
Ü ç Yüz Yirmi Altmcı B ö l ü m

Muhammedi-Musevi mertebeden muhavere ve münazaa
Bölümde:
"KüUi nefis aklın eşidir. Aralarında tabiat doğmuştur."
97 Sâd, 3 8 / 5 .
212
Fetihler üçtür: Flalâvet fetihleri, mükâşefe fetihleri ve ibare

fetihleri. Bunlarm güçlerinde bazı istidatlar vardır İlahî b k tak
dir olarak hayatı kendi nefsi üzere tutarlar. B u ince bir sahne
dir ve bölümün sonunda tekrar bu konuya dönmektedir
Derim ki: Diri ve Bakî olan, her diride bütün hayatı taşı
yandır Flüküm AUah'ındır B u tecelknin zevkine varan kişiye
bunu hazırlamaya devam etmek kalır Böylece Allah'ın haya
tıyla yaşar. Fler zaman kendisinden istenen O'dur.
Ü ç Yüz Yirmi Yedinci B ö l ü m

Muhammedi mertebeden med ve nasif menzilinin bilin
mesi hakkındadır
Bölümde:
Kur'ân'ın sûrelerinin besmeleyle taçlandıniması, sûrede bü
tün zikredilenleri kapsayan rahmete işarettir Şeyh, bu mesele
deki incelemesmi uhrevi rahmetin kapsamkkğına kadar götürür.
Şeyh, kendisine gelen ilahî bir varidi de anlatır B u vari
din nihayetinde ince tahkikadar yapar. Bölümde Şeyh'in (ra.)
Esma-i Flüsna'da varid olan şeylere bağklığı da anlatıknıştır
Akmlerden birinm -ki bu el-Kâdî Ebû Bekk b. Et-Tayyib'dtf'*-
AUah'ın yaraûknışlara özgü b k sıfaû çağrıştırmayan bütün isim
lerle isimlenebileceği görüşünde olduğunu bekrtir
el-Kâdî Ebû Bekir b. Et-Tayyib: Asıl ismi Mulıammed, babasııım adı

et-Tayyib, dedesi de Mulıammed'dir, dedesinin babası Cafer, dedesinin
dedesi Kâsmdır. Künyesi Ebû Bekir, lâkabı BâkıUânî'dir. BâkıUânî'nin
biyografisinden balıseden kaynaklanıl tamamına yalanı, onun Basraila
doğduğunu ifade etmekle birlikte, doğum tarilıi kesin olarak bilin
memektedir. Hicrî 4. asrın ilk yarısında (Milâdî 10. asrm ilk çey
reği) doğmuş oknası kuvvetle mulitemeldir. BâkıUânî, Basra mek-
213
Bölümde şu konular da anlaüknıştır:

"Allah, eşyayı ilmiyle takdir etmiş sonra da hikmedyle var
etmiştir. Onları iki uç ve iki ucu birleştiren bir vasıta olarak
yaratmıştır. B u vasıtanın her yöne dönük bir taralı vardır. B u
berzahî vasıtada insan-ı kâmikn yaraülışı vardır. Böylece o, ge
nel olan takdirle, özel olan yaratmayı bir araya toplamıştır."
"Derim ki; bu insan-ı kâmilin mertebesine özgüdür O da

hilafettir. Hayvani yaraülış ise her hayvanda geneldir."
Bölümde, özel bir yönden âlemin yaraülışı incelenmiştir.
"Allah, yeryüzünü kapsayıcı bir dairenin bir noktası yapmış
tır O daire de arşür. Arşla yer arasında rükün ve felek daireleri
vardın Onları da âlemde yaratüğı cinslerin türleri olan şahısla
rın mahaUi yapmıştır. Allah biri genel-kuşaücı, diğeri özel-şahsî
olmak üzere iki şekilde teceUi etmiştin Genel tecelli Rahmani
tecelkdin B u "Rahman arşa istiva etti"^^ ayeti din Özel teceUi
ise her şahsın, Allah'ı bilmede bir şeklinin olmasıdm" Şeyh
(na.), bu özel tecellinin ayrınülarını akılları hayrette bıraka
cak şekilde açıklamaya devam eden
cebinin güçlü âlimlerinden dil, kıraat, edebiyat, kelâm vb. ilimleri

tahsil ettikten sonra, kesin tarihi bilinmemekle birkkte ilim tahsili
için Bağdat'a yerleşir ve burada ikamet eder. Bâlüllânî, kelâm, fi-
kıh, tefsir, hadîs, dil, edebiyat, felsefe, mantık, dinler tarilıi, mez
hepler tarihi, tasavvuf gibi çeşitü ilimleri içine alan ilmî hareketle
rin tqekkül ettiği en canh en harekedi Hicrî 4. asırda yaşamış, çok
sayıda eser vermiş bir âkmdir. Bâkıllânî, 403/1013'te Bağdat'ta ve
fat etmiş ve namazını oğlu Hasan kılcürmışnr. Önce Tâbık Nehri
yakınmdaki Derbü'l-Mahbus'taki evine defiıecülen Bâkıllânî, dalıa
sonra oradan çıkarıhp Bâbu Harb'e nakledilmiştir, (http://www.ye-
niumit.com.tr/yazdir.phpPkonu id=l 196) (çev.)
Tâhâ, 2 0 / 5 .
214
Bölümün hakikatlerinden biri:
"Kim ilahi isimlerin bilgisini haizse, en mükemmel şekilde

Allah'ı bilmeyi de haizdir"
Ü ç Yüz Yirmi Sekizinci B ö l ü m
M u h a m m e d i mertebeden, ayrıştırma halinde mürekkep

variıkların basit varlıklara dönüşmesi menzilinin bilinmesi
hakkındadır
Bu menzile girmek, orada kaldığın sürece, ölümden korur

"Bilmelisin ki, mürekkep varkklar tahkl edilince, suretin

zatını yok eder, cevherin zatını yok etmez. Allah, bunu Allah'ı
bilenler için bir örnek kılmıştır Çünkü mümkün varkkIarın
terkibi, Hakk'ın varlığı olarak zuhur eder Böylece zuhur eden
sureder. H a k k ı n varkğında zuhur eder H a k ile halk arasında
bir münasebet olunca, bu surederin varlıkları yok olur ve ge
riye m ü m k ü n varlıklar ve H a k k ı n varlığı kalır Ç ü n k ü O ,
âlemlerden müstağnidir şeklinde vasıflanmıştır"
Resûlullah'ın (s.a.) kendileriyle sahabesinin karşısına çık

tığı iki kitap olayını zikrettikten sonra şöyle der:
"Resûlullah'ın getirdiği o kitapların birinde cennediklerin
isimleri, babalarının, kabile ve aşiretlerinin isimleri vardı. D i
ğerinde ise cehennemliklerin isimleri, babalarının, kabile ve
aşirederinin isimleri vardı. Allah ehli ve seçkinleri için üçüncü
bir kitap çıkarmamışnr Çünkü onların kitabı Kur'ân'dır ve
Resûlullah (s.a.): "Kur'ân ehli, Allah'ın ehli ve seçkinleridir"
buyurmuştur. O n u n menzik iki el arasındaki yerdir O'nun
215
mahalli ve mertebesi olan kalp ve gönül onlarmdır. Mutlular

içinde yer alan kurbet ehlinin makamı budur..."
Şeyh (r.a.), iflas makamını inceler B u makam tamamıyla

Allah'a dönmektir. Burada hoşlanılan tahkildn zevklerkii nakleder
"İki kabza oknalıdır, iki el olmalıdır, eki yurt oknalıdır, iki

şey arasında bir berzah oknalıdır. "Biz her şeyi çifi yarattık"""'.
Çünkü o iki sıfattan yaraülmışür: irade ve söz. Bu iki sıfat, her
varlığın Hakk'tan müşahede ettiği iki şeydir Şüphesiz ki âlem
bir neticedir. Netice ise iki öncülden meydana gelir."
"Şüphesiz ki Hak, mütecelli için sınıdandığında, O'nun bk

sureti olur. Çünkü suret göreni sınırlar. AUah, her görenin ya
nında başka birinin kavrayamayacağı bir surettedir. Zihninde
hiçbir suret olmayan müflis'ten başka mutlak varlığı idrak et
mez. Allah'ın susayan biri hakkında "Oraya geldiğinde hiçbir
şey bulamaz"'°' dediği gibi. Böylece maksudun şeyliğini nef-
yetmişdr ve "Allah'ı yanında bulur" yani şey olmayanın ya
nında. Çünkü O'nun benzeri olabilecek hiçbir şey yoktur ve
O , âlemlerden müstağnidir.
Asıl, iki zıddı bir araya toplayandır. Belki de iki zıddın

kendisidir."
Şeyh, bu menzilin ilimlerini zikreder ve şöyle der:
" O bilgiye sahip olan bu bilgiye sahip olduğu sürece ölme

mesini sağlayan sebebi bu menzilden öğrenir."
'™ ez-Zâriyât, 51/49.

en-Nûr, 24/39.
'"2 en-Nûr, 24/39.
216
Derim ki; bu ilim, Alim ismiyledir B u da Hayy ismi

nin tecellisini bu kula tahsis etmiştir B u kul da bu ilmin eh-
lindendir ve Hayy isminde bir surettir AUah Hayy'dır ve sü
rekli Bakî'dir
Ü ç Yüz Yirmi D o k u z u n c u B ö l ü m
Muhammedi mertebeden nimetler ikninin ve belaya has

retmenin menzilinin bilinmesi hakkındadır
Şeyh (ra.) mealen şöyle demiştir:
"Adem suret üzere yaratılmıştır Alem insanla beraber onun

sureti üzere yaratıknıştır Şayet insan âlemden alınsaydı, âlem
suret üzere olmazdı. Alem alınıp sadece insan kalsaydı, suret
üzere olurdu.
Alemin uzunluğu ruhlardır, genişkği ise cisimlerin suret

leri âlemidir Biz, cisimlerin suretleri dedik, cisimler demedik.
Çünkü hayak cisimler mertebesinde hakiki cisimler olsalar bile,
hızk bir şekilde başkalaştıkları ve kendilerine değil de bakanın
gözüne raci oldukları için herkese göre cisim değildirler"
Bölümde, mele-i a'lâ, mele-i avsat ve mele-i edna tafsiladı

bir şekilde anlatılmıştır Mele-i Alâ; ulvi varlıklar, arş, kürsü,
kalem, levh, genel olarak ruhlar, küUi nefs, küUi cisim ve küUi
ruh gibi latif varlıklardır Mele-i Avsat; hayal ve berzahlardır
Mele-i Edna ise; kesif varlıklar, cisimler, mürekkep unsurlar
ve müvelledâttır Anla!
Ü ç Yüz O t u z u n c u B ö l ü m
Muhammedi mertebeden, dolunay ve hilal gibi ayın men
217
Bölümün şiirinde:
Kâinam O'ndan başka vadıkyok

Yoklukta sabit bir varlık yok
Bir yönüyle varlık O'nun bizim değil,
O bizim onun değil bir yönüyle.
Bölümde önemli hakikatler vardır O hakikatlerden ba

zıları:
"Emklerde uygulaması olan kaza, şöyle veya böyle eşyadaki
ilahî hükümdür. Kader ise onun varlığıyla bir mevcutta vaki
olan şeydir B u varlıkta vuku bulan şeyin amacı bellidir O n
dan başka bir mevcuda geçer Kaza kadere hükmeder Kaderin
ise kazada bir hükmü yoktur. Aksine takdir edilende kazanın
hükmüyle bir hükmü vardır, başkasında değil. Kâdî hâkimdir
Takdir eden vakti belirleyendir Kader, el-Mukît isminden ha
rekede eşyada vakti belirlemektir"
Sonra Konya'da bu menzilin kendisine gösterildiğini zikre

der B u sahnenin korkularından ve kader ile kazayı birbirin
den ayırmada kendisine zahir olan şeylerden bahseder B u
nunla uzun bir kaside yazar ve hakni soran bir Allah dostuna
gönderir Kaside önemlidir
D a h a sonra bu gecenin bir başka korkusundan söz eder ve

birinci kaside kadar kuvvedi olan başka bir kaside ekler Ken
disiyle bitirdiği ikmlerden birisini zikrederek böliknün haki
katlerini açıklamayı bitirir
"İlmi ilahîdeki bu ilim türü gerçekleşti. Dolayısıyla senden

sana vermiştir Bulunduğu hal üzere AUah'ı ancak AUah bilebi
lir Öyleyse her bilenin bilgisi kendisindendir Bundan dolayı
AUah ehk şöyle demiştk: Allah'ı Allah'tan başka kimse bilemez,
nebiyi nebiden, veliyi de veliden başka kimse bilemez."
218
Ü ç Yüz O t u z Birinci B ö l ü m
M u h a m m e d î - A d e m î mertebeden g ö r m e ve üzerindeki
kuvvet, sarkma, teraldd, telaldd ve tedeUi menzilinin bilin
mesi hakkındadır.
Bölümde hakikatler vardır. Bazıları:

"Musa ayıldığında Musa olarak döndü, dağ ise dağ olarak
dönmedi... Musa'nın Rabbini görme isteğinin, E b û Bekir es-
Sıddık'ın hali olan "Gördüğüm her şeyden önce Allah'ı gördüm"
sözündeki rüyetten yoksunluk gibi olduğunu zannetme! B u
görme, Musa'nın Rabbinden talep etdği bir görme değildi.
Ç ü n k ü b u görme, mertebesinin yüksekliği nedeniyle onun
için zaten gerçekleşmişti. Zira sadıkın zevki, sıddıkın zevki
değildir. Görme, hem rivayeten hem zevken hem de aklen
kesinlikle gerçekleşmişti. Ç ü n k ü rüyetullah, aklı hayrete dü
şüren ve yanında durulması gereken hususlardandır. Aklın
üç hükmünden birisiyle hakkında hüküm verilemez. Ç ü n k ü
Allah ehlinden olan nebilerin ve velilerin Allah hakkındaki
bilgileri, düşünceden dolayı değildir. Şüphesiz ki Allah, on
ları bundan temizlemiştir. Onlar için Hakk'ı mükâşefe fetih
leri vardır. O'nu görenlerin bir kısmı O'nu sınırsız bir şekilde
görmüştür. Bir kısmı, O ' n u O'nunla görür. Bir kısmı O ' n u
kendisiyle görür. Bir kısmı da O ' n u kendi yanında görmez.
O , O ' n u görmüştür; fakat gördüğünü bilmiyordur. Ç ü n k ü
bu sınıf, Hak'ta bir alamet sahibi değildir ve O'nun varlıkta
zuhur suredni de bilmezler. Yine bir kısmı, O ' n u göremez.
Ç ü n k ü O ' n u n varlık olarak âlemde ancak âlemdeki varlık
ların hükümlerinin suretleriyle zuhur edeceğini bilir. Alem
b u surederin tezahürieridir. Dolayısıyla görenin idraki an
cak suretin hükmüne düşer, hakikatine değil. Böylece O ' n u
görmediğini bilir. "En üstün misal Allah'a aittir ve O güçlü-
219
dür"'"^. O tecellisinde "hakim"dimai hüviyetiyle görülmez ki

görüldü denilebilsin. Parlak bir cisimde göze görünen surete
bak! Gördüğün gerçekleşir ve bu suredn seninle bu suredn
tezahürleri olan parlak cismi idrakin arasmda bir engel oldu
ğunu görürsün. Böylece onu ebedi olarak göremezsin."
Ü ç Yüz O t u z ikinci B ö l ü m
Musevi mertebeden M u h a m m e d i makam sahipleri için
ilahî koruma menzilinin bilinmesi hakkındadır
Dönen feleğin manası. Ve şöyle demişdr: "Cisim, daire su
retinde zuhur etmişdr Şekil açısından zahir küllî cismi kaste
diyorum. Çünkü Allah, boşluğu onunla doldurmak istemiştk.
Daire şekli olmasaydı, boşlukta, dolu olmayan bir şey kalırdı.
Boşluk, vehmedilen bir dairedir, cisim açısından değil."
Ü ç Yüz O t u z Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Musevi mertebeden "Eşyayı senin için, seni kendim için ya
rattım, kendim için yarattığımı kendisi için yarattığım yoldan
çıkarmasın" menziknin biknmesi hakkındadır
Bu bölümde bir fasıl vardır O fasılda sayılarda birliği ve
üç sayısından çıkarılanı incelemiştir
Ü ç Yüz O t u z D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Musevî mertebeden madumun yenilenmesi menziknin bi
Bu bölümde, Kur'ân'ın okuyanlara nazil olmasını, bu in
zalin mertebelerini ve bu inzalle her Kur'ân okuyucasu için
gerçekleşecek olan şeyi zikretmiştir
' « er-Rûm, 30/27.
220
Ü ç Yüz O t u z Beşinci B ö l ü m
Muhammedi ve Musevî mertebeden uhuvvet (kardeşlik)

"Ey Veli! Bilmelisin ki, mümkün varlıklar üzerinde etkisi
olan ilahî isimleri toplayan makam, mümkünlerin istidatla
rını toplayan makamın öz kardeşi sahih uhuvvetin kardeşidir.
Bu ikisi bir babadan olma iki kardeştir ve birbirlerini destek-
lerier. Fakat isimler, Allah'ın kendilerini kabikyedede destek
lemesini ister.
Allah, âlemi, kendisini bilsin diye yarattı. Alem muhdes-
tir ve onunla ancak muhdes kaim olur. Akah'ı bikne onunla
kaim olmuştur. B u da ya Allah'ın bildirmesiyle veya Allah'ın
onda yarattığı bir kuvvede olur. B u kuvvede de özel bir yön
den Allah'ı bilmeye ulaşır
Görme marifete tabidir. Öyleyse marifet kendisiyle ikşki-
lenip maruf olduğu gibi, görme de kendisiyle ilişkilenip gö
rülen olur.
Allah, kendisiyle irfan ve varlık mertebesinin kemale erme
sini sağladığı muhdes ilmi yaratmıştır. Bu, ancak kadim ilmin
Allah'la taallukunun sured üzere muhdes iknin Allah'la taallu-
kuyla kemale erebikr."
Ü ç Yüz O t u z Altmcı B ö l ü m
M u h a m m e d i mertebeden bitkilerin bütün zamanlarda
vaktin sahibi olan kutba biat etmelerinin menzilinin bilin
mesi hakkındadır.
"AUah sana yardım etsin! Bilmelisin ki genel biat, özellikle
zamanın "îr'ine yapılabilir. Şüphesiz ki zamanın bin, varlık
larda ilahî surede ortaya çıkan kimsedir."
221
Şeyh, bu bölümde kutba biat etmeyi ve ona yönelülebile-

cek sorulan incelemiştir —ki bunlar her asırdaki kutuplarm gö
revi üstlenmelerine bağk olarak değişir-. Bımda et-Tirmizî'nin
Mesailine bir ima vardır Efendimiz Muhyuddîn ( r a ) ona ce
vaplar vermiştir
"Velilere el sürmek, Allah'ın kendisiyle veliyi süslediği bir
süse el sürmektir
İnsan b k ağaçür B u incelemede ağacı kavrayan kişi Atamız
Âdem'in kastedildiğini anlar ve ağaçtan yemek de nehiydir
Bitkiler, cansızlarla canklar arasında berzahı bir âlemdir
Berzah her iki taraf içki aynadır O hem bizzat kendisi hem
de iki tarafla sana bilgiyi sağlar.
Zaruriyyat şek ve şüpheyi asla kabul etmezler Tamlık di
riliş içindir Kemal mertebeyledir"
Bölüm şu sözlerle bitirmiştir: "Mağrib şehirlerinden Fas'ta
beş yüz doksan bir yılında bu mertebeye ulaştığımızda, henüz
gerçekleşmemişken kâfirlere karşı müminlere yardım edilece
ğini öğrendik."
Ü ç Yüz O t u z Yedinci B ö l ü m
Musevî mertebeden âlemin bk kısmıyla beraber Muhammed'in
(s.a.) menziknin biknmesi hakkındadır
Ay, muhit feleğin dereceleri olan kameri ayırdı. O, en sü-
ratk ayırandır
B u bölümde, AUah'ın, H z . Peygamberden başka hiçbir
peygambere -AUah'ın salat ve selamı hepsinin üzerine olsun-
vermediği özelliklerini sayar.
222
"Hz. Peygamber'e (s.a.) ait özeililder altıdır.

Kendisine (s.a.) Allah'ın yeryüzü hazinelerinin anahtarları
nın vermesidir. Cevamiu'l-kelim'in verilmesidir. Bütün insan
lara peygamber olarak gönderilmesidir. Dördüncü özellik, bir
aylık mesafedeki insanların kendisinden korkmalarıyla kendi
sine yardım ediknişdr. Beşinci özellik, önceki peygamberlere
helal kılınmayan ganimederi kendisine helal kıknıştır. Altıncı
özellik, AUah, onunla yeryüzünü temizlemiş ve bütün yeryü
zünü ona mescit yapmışür."
Ü ç Yüz O t u z Sekizinci B ö l ü m
Muhammedi mertebeden Sevik Akabeleri menzilinin bi
Bu bölümde hamd sancaklarını ve Makam-ı Mahmûdu
açıklamıştır. AUah'ın, hamd sancaklarıyla irübadı olan isknlerin
sayısını kendisine bildkdiğini söylemiştir. Bu bölüm son derece
ince hakikaderle dolu bir bölümdür. Kitapla ona döner.
"Orada Allah'tan başka asıl müsemma yoktur.
Hak, gerçekten her varlıkta müşahede edilendir."
"Âlemin bütünü bir harftir. Bir manaya gelmektedir. M a
nası daAUah'ur. Orada O'nun hükümleri ortaya çıkar. Çünkü
O'nun nefsinde hükümlerin ortaya çıkacağı bir yer yoktur.
Mana sürekk olarak harfle irtibatkdır. Allah, her zaman âlemle
beraberdir."
Bu menzilin ilimlerinden:
"Her şey sendedir ve sendendir. Sende bulunmayan garip
bir şey sana geknez. Sana ancak senden olan gösterikr."
223
Ü ç Yüz O t u z D o k u z u n c u B ö l ü m
Muhammedi mertebeden hakikatin önünde şeriatın boyun
eğmesi menzilinin bilinmesi hakkındadır. Bu menzil, doksan
dokuz ilahî ismi ihtiva eden hamd sancaklarından ikincisinin
kendisinde ortaya çıküğı menzildir.
"Meleklerin Â d e m ve insan-ı kâmile secde etmelerinin

hükmü dünya ve ahirette devam etmektedir...
İnsan-ı kâmil, âlemin ve Hakk'ın suretini haiz olmakla üs

tündür. Secde eden ve edilen ondadır ve ondandır. Durum
böyle olmasaydı, insan toplayıcı varlık olmazdı. Mele-i Alâ'nın
yanında insan-ı kâmili görmek için bir izdiham vardır...
İnsanın tanımı özellikle ilahî suretledir."
Ü ç Yüz K ı r k ı n a B ö l ü m
Hz. Peygamber'in İbn Sayyâd'aDuhân Sûresini gizlemesi

menzilinin bilinmesi hakkındadır."^
İbn Ömer'den (r.a.) rivayet edilmiştir. ResûluUah (s.a.v.) ashabm-
dan aralarmda Ömer b. Hattâb'ın da bıJunduğu birkaç kişiyle İbn
Sayyâd'a uğramıştı, ibn Sayyâd; bir deükanlı olup, Beni Meğale ko
nağı yanında bazı çocuklarla oynamakta idi. ResûluUah (s.a.v.) onun
yanma vanp onun sırona eUyle vurup şöyle dedi: "Benim AUalı'm el
çisi olduğtıma şâhidUk yapar mısın?" İbn Sayyâd, ResûluUalı'a (s.a.v.)
baktı ve "Sen, Ümmîlerin peygamberisin" decü. Sonra ResûluUalı'a
(s.a-v.): "Sen benim AUah'm Resulü olduğuma şâlıicUUc eder mi
sin?" diye sordu. Bunun üzerine ResûluUalı (s.a.v): "Malı'a ve el
çilerine iman etmişimdir" dedi. Sonra Peygamberimiz şöyle devam
etti: "Sana ne geUyor?" İbn Sayyâd dedi ki: "Bana yalan da doğru
da geUyor." ResûluUah (s.a.v.): "Senin işin karma karışıktır" bu-
224
"Tabiann hükmüyle eseri arasmda bir fark vardır
İsimler, özellikle ilahî isimlerde, hükümlerin değişmesine
bağlı olarak değişirler
Allah, berzahlar ehk için, kesifiyle, ladfiyle ve şefFafıyla ta
biatın suretinde tecelliyi bu menzilden kabul eder"
Ü ç Yüz Ku-k Birinci B ö l ü m

Sırlarda taldit menzilinin bilinmesi hakkındadır
İlimde taklidin gereklikğini açıklamıştır:
"Allah'ı bilmede taklidin en uygun türü O'ndan gelenle
takkttir
Âlemde cehalet asıl, bilgi kazanılandır
Âlem zatıyla ikne delalet etmez; ancak varlığıyla ilme de
lalet eder"
"Rableri tarafından kendilerine gelm her yeni uyarıyı... "'"^
ayeti hakkında "yeni getirmek" demiştir İtyan inzalin aynısı
değildir "CaT'in aynısı olmadığı gibi. Ca'l, yaratma ve başka
anlamlara gelebikr
yurdu. Sonra Resûlullah (s.a-v.): "İçimde gizlice tuttuğum bir şey var
onu bil bakahm" dedi. Peygamberimiz (Duhan Sûresi'nüı 10. aye
tini içinden geçirmişti.) İbn Sayyâd; " O Duhh" tur dedi. ResiîluUalı
(s.a.v.), "Defol oradan, sen bir kahin olarak haddini asla aşamaya
caksın" dedi. Ömer: "Ey Allah'ın RestJü! İzin ver de boynunu uçu-
rayım" dedi. Bunun üzerine ResûluUalı (s.a.v.): "Bu gerçekten Deccâl
ise sen onun hakkından gelemezsin, eğer o değUse onu öldürmekte
bir hayır yoktur" buyurdular. (Ebû Dâvûd, Melahım: 16; Müslim,
Fiten: 24. Tirmizî, bu hadis hasen, sahihtir, demiştir.) (çev)
el-Enbiyâ,21/2.
225
"Bir şeyin indiyyeti kendisine döner. Bundan dolayıdır

ki, "sizinyanınızda olan tükenir" '"^ demiştir Çünkü sizin hük
münüz tükenmektir. "Allah'm yanında olan ise bakidir"
Çünkü O'nun hüJmıü baki kalmaktır. Eğer bir şeyin indiy
yeti kendisinden başka bir şey olsaydı, bizim yanımızda olan
tükenmezdi. Çünkü biz ve bizim yanımızda olan, Allah'ın ya
nındadır. AUah'ın yanında olan bakidir. Böylece biz ve bizim
yanımızda olan da bakidir."
Ü ç Yüz K ı r k tkinci B ö l ü m
Musevi mertebeden vahyin mertebelerinden tek bir mer
tebenin topladığı üç sırdan ayrılmış iki sırrın menzilinin bi
"Sen de ortadan kaUc ki O kalsın. Sen ahirsin."
Ü ç Yüz K ı r k Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Bütün mülkün hamd mertebesinden vahyin tafsilindeki
iki sırrın menziknin biknmesi hakkındadır.
Cennet ehlinin cennetteki, cehennem ehlinin cehennem
deki hallerini ince bir tafsilat ve ikni bir genişlikte incelemiş
tir. Rahmet, sayılarını ve derecelerini de incelemişür.
Ü ç Yüz K ı r k D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Muhammedi mertebeden mağfiretin sırlarından iki sırrın
en-Naiıl, 16/96.
'"7 en-NahI, 16/96.
226
Bölümde, Allah lafzı ile ilah lafzı arasındaki farkı, akılların

güç yetiremeyeceği bir şekilde incelemişdr Hatta bu bir ilahi
fedhdr Ve şöyle demişdr: "Âlemin bekası, nihayednin okna-
masıdır Derecelerin her iki tarafta bir nihayed yoktur. Her
iki tarafla, halle ortaya çıkan ezel ve ebedi kastediyorum. O
da âlemdir Âlem zail olsaydı, gerçekte de öyle olduğu gibi,
ezel ile ebed birbirinden ayırt edilmezdi. Öyleyse H a k için bir
başlangıç yoktur.
Büyük âlimler, Allah'ın kelamını mümkünlerde işitirier"
Ü ç Yüz Ku-k Beşinci B ö l ü m
Dinde İhlasın sırrı, din nedir, şeriata niçin din denmiştir,

Hz. Peygamber'in âdeten hayrı söylemesi menzilinin bilin
mesi hakkındadır
Bölümün başında Kur'ân'ın sûrelerinden Tenzil Sûresi'nin

açıklandığı bir şiir vardır Müthiş fethinin hakikaderini anla
tarak bölüme giriş yapmışür ve şöyle demiştir:
"Sonra bana: "Bu müminlerden yalnız sana özgüdür" de

nildi. B u söz bana söylenince, bir işaret olduğımu anladım.
O'nun zaüm ve suretimin aynısı olduğunu bildim, benden
başkası değil. Çünkü hiçbir varlığa özgü bir şey yoktur. Z a
tının dışında başka bir varkğa kadimliği ve hadiskği yoktur.
Dedim ki: İşte ben buyum."
Ü ç Yüz Ku-k Altmcı B ö l ü m
Muhammedi mertebeden bir arifin doğru söylediği ve nu

runun bu menzil yönünden nasıl çıktığını gördüğü bir sırrın
menzilinin bilinmesi hakkındadır
227
Bölümde cisimlerie ceseder arasındaki farkı incelemiş ve

şöyle demiştir: "Bikneksin ki âlemde insan-ı kâmikn merte
besi, insandaki nefs-i naûka'nın mertebesidir. İnsan, ekmek ol
mayan bir kâmildir. O da Muhammed'dir (s.a.).
Âlemden bütün melekler, insanın hayaknde ortaya çıkan

sureder gibidir. Cinler de böyledir."
"Bikneksin ki, ey Dostum! B u insani suretteki menzikn - k i
o Muhammed'dir (s.a.) - onun ruhu ve nefs-i natıkasıdır. Sen,
onun güçlerinden misin veya güçlerinin mahaUinden misin?
Sen onun hangi güçlerindensin? Görmesi mi, işitmesi mi, kok
laması mı, dokunması mı, tatması mı? Ben, AUah'a hamdolsun
ki bu suretin hangi gücünden olduğumu öğrendim."
"Hissin şerefini ve kadrini bil. Çünkü o Hakk'ın kendi
sidir. Bundan dolayıdır ki, ahiret dirilişi, ancak hissin ve his
sedilenin varlığıyla tamamlanır. Çünkü o, ancak Hak'la ta
mamlanır."
Şeyh (r.a.), hükümlerde neshi açıklamış ve şöyle demiştir:
"Biz nesh k o n u s u n d a iki görüşün arasında bir görüş
ileri sürdük. N e beda'yı ileri sürdük ne de neshi inkâr ettik.
Neshi, Allah'ın ilminde h ü k m ü n süresinin bitmesi olarak
kabul ettik. Ç ü n k ü Allah'tan bu hükmün ebedi olduğunu
veya belli bir zamana kadar yürürlükte olacağını sonra da
bu sürenin bitiminden önce kaldırılacağını belirten bir hü
küm gelmemiştir."
"AUah için benzemek doğru oknaz."
228
Ü ç Yüz K ı r k Yedinci B ö l ü m
İlahî indiyyet ve Allah'm katmda ilk saffin menzilinin bi
"Eğer bilirsen, varkkta bütünün ahadiyyednden başka bir
şey yoktur Çünkü O , ilahtı ve ilahür..."
Ü ç Yüz K ı r k Sekizinci B ö l ü m
Cem' ve vücud kalbinin sırlarından iki sırnn menzilinin
"Âlemde bu dört hükümden başka bir hüküm yoktur. Bu
nunla evvel, ahir, zahir ve batın isimlerini kasteder Ruhlar ve
cisimler âlemi, bu dördünün sureti üzere ortaya çıkmıştır B u
iki âlemden başka bir âlem yoktur. İrade, kudret ve O'ndan
söz etme ve tabiat ilahiyat âlemindendir Ruhlar âlemi tabiat
âleminin dışında ortaya çıkmıştır Sonra bu dört ilahî ilim
den tablan dört şeye dayalı olarak ortaya çıkarmışür Ondan
da kesif ve ladf cisimler âlemini çıkarmıştır Cisimlerin ortaya
çıkışından önce bu dört ilahî şeyden tedvin, aklen ve nef-
sen tastir, tabiat ve heyula'yı ortaya çıkarmıştır Ateş, hava, su
ve toprak olan dört unsuru ortaya çıkarmıştır. Hayvani ne
şeti dört karışımdan izhar etmişdr Bu karışımlar için, cazibe,
tutma, sindirme ve itme güçlerini var etmiştir Varkğı dördü
üzere kurmuştur. "
Şeyh, tek gün olan dehri açıklamaya devam eder Yevmu'r-

Rab, yevmu'l-me'aric gibi değişik günleri ilahî isimler düşün
cesi alünda inceler Aynı zaman da arş, kürsü ve feleklere ait
229
olan günleri açıklar. B u açıklamaların onun büyük fetihlerin

den olduğu bekidir. Muhib, bu fetihleri tabir etmekten aciz
dir Onlar hakkında son hüküm şudur: "Konuşan bellidir.
Açan geniştir "
D a h a sonra şunları zikretmiştir:
"Bu ümmetin günü ahiret gününe bitişiktir. Aralarında
berzah gecesinden başka bir şey yoktur. B u gecenin sabahında
diriliş üfürülüşü olacaktır. B u gündeki güneşin doğuşunda,
Hakk'ın, ayırmak ve hüküm vermek için gelişi olacaktır... B u
konuda kitaba dönmelisin.
Canlı ve diğer varlıklardan her varlık için özel kıyametler
ve büyük kıyamet bu menzilin ilminden öğrenikr"
U ç Yüz K ı r k D o k u z u n c u B ö l ü m
Muhammedi mertebeden kapının açıknası ve kapanması ve
her ümmetin yaratıknası menziknin biknmesi hakkındadır.
Bölümdeki en önemli hakikat şudur:
"Sebepler, ilahi isimlerdir."
Ü ç Yüz Ellinci B ö l ü m
Muhammedi mertebeden Rab isminden manaların gözle
rinden örtünün kaldırılması ve istifhamın tecelksinin menzili
"Âlemkı bütün dilleri AUah'ın sözleri ve Allah için taksimle
ridir. AUah dilediğini kendisine izafe eder, dilediğini bırakır."
230
Ü ç Yüz EUi Birinci B ö l ü m

Muhammedi gayret mertebesinden Vedûd isminden ne
fis ve ruhlann sıfatlarda ortaklık menzilinin bilinmesi hak-
bndadır
Bölümde mükemmek toplayan ve nadiri taşıyan pek çok
vasıl ve incelemeler vardır Bölümün hakikaderinden:
Kula yönekk ilahî hitabı zikrettikten sonra şöyle der:
" B a n a b u ilahî bildirim gelince v ü c u d u m a sığmadım.
Hatta bu ilahî bildirim ve hitapla dolduğum için vücut bana
dar geldi. Çünkü H a k beni hitabının mahalli yapmış ve seç
kin kullarını ehil kıldığı işe ehil kıknıştı. Allah'a kavuşmanın
ancak ölümle olduğunu bildik ve ölümün manasını öğren
dik. Dünya hayatında ölümün hemen gelmesini istedik. B u
hayatımızda bütün tasarruflarımızdan, hareketlerimizden ve
irademizden soyutlanarak öldük. Ö l ü m bize bizden ayrıkna-
yacak hayaümız esnasında ortaya çıkınca, orada, zadarımızın,
organlarımızın ve bütün parçalarımızın teşbih etdği kişiler ol
duk ve Allah bize biz Allah'a kavuştuk. Böylece ö ' n a kavuş
mayı isteyen kimselerin hükmüne sahip olduk. Genel olarak
herkesin bildiği ölüm bize geldiğinde ve bu beden perdesi üze
rimizden kalktığında, bizde bir hal değişikkği oknaz ve artma
dık. Olduğumuz hal üzere kaldık. Biz sadece ilk ölümü tatük.
O ilk ölüm de dünya hayaümızdaydı. Rabbimiz, bizi cehen
nem azabından korudu, Rabbinden bir ihsan olarak. Bu bü
yük bir kurtuluştur"'^."
Hz. Ali şöyle buyurmuştur:

"Perde kalksaydı, yakinim artmazdı..."
Tahkikatlarından:
" » Bkz. ed-Duhân, 44/57.
231
"Ahirette insan, dirilişi ters olandır. Batını, buradaki zahiri

gibi tek bir suret üzere sabittir. Zahiri ise buradaki baünı gibi
surederde değişimi hızkdır."
Bölümün ortasındaki şiirden:
Emrin tek olması en garip iştir
Alemlerimizdeki taksimin sahibi kimdir
Bundan sonra şunu zikreder: "İlahi arz hadiskği ve kadim-

liği içerecek kadar geniştir. B u yerde ikamet eden, AUah'a iba
deti gerçekleştirdi. Hak, "Ey iman eden kullarım! Benim arzım
geniştir Öyleyse sadece Bana ibadet ediniz" diyerek onu ken
disine izafe etmiştir. Yani orada ve bana (ibadet ediniz).
Beş yüz doksan senesinden beri orada Allah'a ibadet ettim.

Bu gün altı yüz otuz beş senesindeyiz. B u yerin bekası vardır.
Değişikliği kabul eden bir yer değildir...
Ubudiyetin tecelli yeri ve hak yolcusunun oturağı bu yer
dir. Orada O'nu görürler. K i m bu yerin ehk ise kendisiyle üze
rinde yaraüldığı suret arasını bir perde ayırır. Böylece bu kul,
zatında Hakk'ı müşahede eden bir şahit ve mahza kul haline
gelir. Müşahede onun için sürekkdir, hüküm onun için ge
reklidir. Bunlar dünya ve ahirette yüzü kararmış kimselerdir.
Bunu bildiğin zaman, Rab Rabdır, kul ise kul."
"Nefsini gerçek müşahedeyle gören, onun sureti üzere olan
kimsenin ezek bk gölgesi olarak görür, onun makamına oturmaz..."
"Mertebeler ademi (var olmayan) nispederdir. Bundan do
layı sadece Allah zada övünebilir. Bizim övünmemiz merte-
" » el-Aııkebût, 29/56.
232
belere ait olup, mertebeler de var olmayan nispetler olunca,

bu durumda övünmemiz sadece yoklukla olur Seni yoklukla
övünmekten sakındırırım."
"Zad varkğın hakikatinm vahdeti, mevcut oknasmdan başka
bir şey değildir Varlığı hakikatinin kendisidir
B u makam, Allah'tan başkasını görmedim diyenin ma
kamıdır Kendisine: "Gören kimdir?" denilse, "O'dur" der
"Söyleyen kimdir?" denilse, "O'dur" der "Soran kimdir?" de
nilse, "O'dur" der "Durum nasıl?" denilse, "O'nda, O'ndan
ve O'nun için ortaya çıkan nispeder" der
Mekânda sadece O vardır O mekânın kendisidir B u Ebû

Yezid el-Bistâmî'nin (ra.) hali müşahedesidir..
Hakk'ın, duyması, görmesi ve bütün güçleri olduğu kişi,
Hakk'ı bilenlerdendir İşleri bilmesi onım güçlerindendir H a k
bu güçtür. Kul onunla vasıflanmıştır O , Hak'la vasıflanmışür
H a k ise kendisini bikr B u kul, Hakk'ın kendi sıfaü oknası yö
nünden O'nu bilendir İlmi O'nımladır Allah'ı bilmede ma
kamı bu olan kimseye, Allah'ı biknede kimse erişemez. Böyle
bir insan, haddi zaünda, dile gelmeyecek şeyi bilendir"
İlahî makamdan düşenleri, ihtiramlarını ve şeflcatlerini zik

retmiş ve hepsinin AUah'ın gözerimi altında olduğunu belirt
miştir Onlardan kendisine Sakitu'r-Refref b. Sakiü'l-Arş de
nilen birisini Konya'da görmüştür
"Mutlak ehkne gelince, onlardan bir kısmı Hakk'ın tayin
ettiği şekilde kendisini kaplayan şeyi koruyanlardır. O da kalp
tir Onlardan bir kısmı, Hakk'ın arkasında olduğunu bildik
leri perdeyi bırakmamayı gözetirler Âlemde bu perde kendisi
233
için perdeleyen gibi olur, emirlerini uygular. Bu kutbun hali

dir. Allah'tan ona olan müşahede değildir sadece hitap sıfatı
dır. Çünkü o ilahî divan sahibidir. Ölünceye kadar perdenin
arkasındadır. Ölünce Allah'a kavuşur. O âlemden, âlem de on
dan sorumludur. B u Resullerin makamıdır..."
"AUah'a ve kula münasip olan şeyleri gördüğümde, AUah'ı,
kendisine nispet edilen kullarından perdeleyen şeyi gördüm.
Allah, onları hakiki isimlere sahip olanlardan olduklarına
inananlardan kılmış ve H a k Teâlâ onlarla bu isimlerde ya
rışmıştır, o n l a r a , bu isimlerin kendisine ait olduğu bilgisini
gizlemiştir. İlahî isimlerle ahlaklanma konusunda o'nunla
yarışmışlardır. Rekabeti rekabetle karşılamışlardır. Zillet ve
Ebû Yezîd'in dikkatinin çekildiği fakirlikten dolayı O'nunla
yanşamadıkları şeylerde, farkında olmamışlardır. Allah bize
itina göstermiştir. B u onların isimleridir; fakat iddia ettikleri
için değildir. Kendilerine ait olduklarını zannetdkleri isim
lerde, farkında olmadan O'nunla yarışmışlardır. Allah, mari
fetinden bana ihsan ettiğiyle ihsanda bulunmadan önce ben
de bu konuda onlar gibiydim. Bana olan ihsanıyla bu isim
lerin kendi isimleri olduğunu ve bunların bizim için kulla
nılması gerektiğini öğretti. Biz de inanarak değil de zaruret
ten dolayı onları kullandık. Ben ve Allah'ın kendilerine bu
bilgiyi tahsis etdği kimseler, bu isimleri inanarak Allah için
kullandık. Bizim dışımızdakiler ise, şeriat, onları Allah'ın
isimleri olarak zikrettiği için inanarak değil de imanî bir zo
runluluktan dolayı kullandılar. Böylece biz, Allah'a ait olan
şeyi koruduk..."
Şeyh, daha sonra bir vasılda topladığı eşsiz hakikatleri arz

eder:
234
"Eğer Allah'tankorkmazsan, O n u b i l m e m i ş olursun. Eğer

O'ndan sakınırsan daha da bilmemiş olursım.
İmandan başka iki tarafi destekleyen bir berzah yoktur
Mutluluk imandadır, ilimde değil. Kemal ise ilimdedir"
Bundan sonra menzilden öğrenilen ikmleri zikreder O n
lardan bazıları:
"Varlıkta üç insan olduğunu öğrendiğinde -ki bunlar, bi
rincisi küU ve en önce olan insan, âlem insan ve âdem, insan-
bunlardan hangisinin daha tam olduğuna bakmalısın.
O n d a havassın ilmi insandadır O da meçhul tabiattır"
Ü ç Yüz Elli ikinci B ö l ü m
Muhammedi mertebeden tılsımlı, tasvir edici, yönetici üç

sırrın menzilinin biknmesi hakkındadır
Bölümün hakikaderinin özü şudur:
Tılsımlar üçtür.
1 - Fikir tılsımı: Şeriatta gelen müteşabihlere tabi olmakla çö
zülür.
2- Hayal nlsımı: Hayal tılsımı manaları bulımduğu hal üzere
müşahede etmekle çözülür. Bu şekilde mücerret Hakk'ın
mertebesine ulaşır Kul bu müşahedede kalmaya devam
ettiğinde ve âlemlere indiğinde, H a k onunla beraber iner
ve her şeyin varlığına tarif edilemeyecek zevki bir müşa
hedeyle şahit kılar.
3- Âdetler ülsımı: Özel ilahî yöne dönmek, adetler ülsımını

çözer ve sebeplere vııkufiyeti sağlar.
Harikuladelik: Âdette harikuladekk, konulan sebepleri özel
bir şekilde getirmekledir
235
Ü ç Yüz EUi Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Muhammedi mertebeden menzilin sebebini bilmeye ve
hakkını ifa etmeye işaret eden üç hikmedi, tılsımlı sırrın men
Bu bölümün hakikaderinin özeti:
Nefs-i Natıka: İnsan bedenini yöneten nefisdr
Nefs-i Nebatı: Bedenden eksileni telafi etmek için beslen
meyi talep eden nefistir Dört gücü vardır:
Cazibe Gücü: Bedende, itme gücünün yardımıyla besini
bir yerden başka bir yere taşıyan güçtür
Tutma Gücü: Uzvun besinden hakkını aknası için besini
tutan güçtür.
itme Gücü: Besinin organlara ulaştırılmasında cazibe gü
cüne yardımcı olan güçtür.
Sindirme Gücü: Yemeği başka bir hale çeviren güçtür Be
den onunla ayakta kakr
Şehevî Nefs: Beden için besin isteyen şeydir O n a göre gü
zel olan şey eğlencedir
Gazabı Nefs: B u n a yedili de denilir Başkası için kahır is
teyen nefistir
İlham: Görünmez b k melek vasıtasıyla veya özel b k şekilde
olan ilahi bir bildirimdir
Meşru Terazi: Hakk'ın elinde olan terazidir O'nun eliyle
azalır ve artar. Üzerinde haller olan bir varlık değildir
Keşfi Terazi: Hakk'ın eknde olan terazinin suretidir B u te
razinin mahalk insan mertebesidir Üzerinde hangi varlığın ol
duğunu keşif yoluyla aynasında görür
236
Şer'î Terazi: B u tekliflerdir.

Şeyh'in yaşadığı bir olay:
"Sonra bilmeksin ki, Allah beni insan alemiyle ilgik garip bk
hükme muttak kıldı. O n u n insanın dışındaki âlemle bir ilgisi
nin olup olmadığını bilmiyorum veya Allah beni buna muttak
kılmadı. Bu konuda biknediğim bir şeyi Allah'tan söylemem
uygun değildir. AUah beni ve sizi bundan korusun!
Bu hüküm, dünya yıllarına göre her üç bin yılın sonunda
insan âleminde ortaya çıkar. Bu Allah katında ise bir gündür.
Bu günün hangi ilahi isme döndüğünü bilmiyorum. Çünkü
AUah'ın bana ayırdığı üçte birin dışında başka bir şey bilme
dim. Her üçte bir, bin yıldır. Rabbin günlerine göre bin yıl
bir gündür. B u Rabbimin bana bildirdiğidir Bu üç bin yıUık
sürenin insandaki hükmü, -Allah nasıl ve nerede dilerse- baş
langıç, dönüş, hayat ve ölüm hükmüdür. Ancak Allah, kekme-
lerin kayıdarında bana bu emri yazdığında, müşahede ederek
ilgilendim. Yazdığı bu suret üzere bir kelimeyi gümüş, bir ke
limeyi altın yapa. B u hallerin ve hükümlerin, bu belirlenmiş
zamanın geçmesiyle, insanda, cennette ortaya çıkacağını an
ladım. Allah'a yemin ederim ki, bana vârid olan bu ilahî ha
berin üzerimde bıraktığı telaş ve endişek korku kadar hiçbir
haber bu kadar telaş ve endişeli korku bırakmadı. Kalbimi,
ancak kelimelerin altın ve gümüş olması yani yan yana yazı
lan alan ve gümüşten kekmeler yaaşurdı."
Ü ç Yüz EUi D ö r d ü n c ü B ö l ü m
M u h a m m e d i mertebeden uzak Süryanî menzUin bilin
mesi hakkındadır.
Bölümün hakikaderinin özeti:
237
Alîm: Zahir ile batını bir arada toplayandır İlmin hakikati

sahibini, ilmine aykırı olan hallere düşmesmi engeller İkm, mce
bir perde arkasından ameli verir Gizli bir şekilde olan ilim,
AUah'ı bikne iknidir ve bu ilim Allah'ın bildiğini miras bırakır
AUah'ı biknenin anlamı. O , bilinmezdir Bir şiir irad eder:
Allah'ın beni yükümlü tuttuğunu öğrenince

Mesul ve maksud olduğumu anladım
Zaman sürdükçe O'na ibcukt edeceğim
Dünya ve ahirette Hak mabuddur
Yaratıklarından birine tecelli etse
Ancak Hakk'ın meşhud olduğunu görür
Kendi suretinden, O'nun hakikatinden değil
Emir ve iş mevcut ve kaybolmuştur
Çünkü biz yüzün gözleriyle O'nu görürüz
Hepimiz O'nun yüzüyüz yüz ise mahduttur
O varlıktır, kâinatta olan her şey suretidir
Orada Rahman'dan başka mevcut yoktur
Ev iki evdir, evin evinde yaşarsın
Latifin evi, kâinatta mahrumiyet yok.
İki ev sözü şudur:

1- Nefs-i natıkanın evi. B u tabii bedendir
2 - Evin evi yani insani yaratıksın evi. B u da dünya ve ahirettir
Dünya sadece tabiaü açısından beden evidir Çünkü ahket-
teki dirikş, onun cinsindendir, yani baskın olarak ruhîdir
Ahiretteki oluşun sonu olmamakla biriikte, dünyadaki ve

ahiretteki her oluşun bir ecek vardır "Her şey belirli bir süreye
kadar akıp gider''°" sözü hepsi için geçerlidir Her şeyin bir
Bkz. er-Ra'd, 13/2; Lokmâiı, 31/29; Fâtır, 35/13; ez-Zümer, 3 9 / 5 .
238
gayesinin olması gerekir. Eşyanın varlığı sona ermez, gayeleri

bitmez. Çünkü Allah her an eşyayı yenilemektedir. Her şeyin
bir gayesi vardır. B u gaye bekrlenmiş ecelidir. Ecel ise ayan'ın
halleri içindir. Ayan'ın gayesi gayesizkğin kendisidir
İşin bütünüyle yeni olduğu ve bir tekrar olmadığı bu men

zilden öğrenilir.
Ü ç Yüz EUi Beşinci B ö l ü m

Yolların bilinmesi, ibadet arzı ve genişliği ve Allah'ın "Ey
iman eden kullarım! Benim arzım geniştir Öyleyse sadece bana
ibadet ediniz"sözünün menziknin biknmesi hakkındadır.
Ruhlar, cisimlerden yaraülmışür Bu cisimler ister hakiki

olsun ister hayak olsun fark etmez.
Dünya: Cisimlerin zahiridir.
Berzah: Temsilî surederdir.
Ahiret Zatî hakikattir. Bütün, bir olan varlığı, keşf anında
zamansal bir tertip olmaksızın bir araya toplar.
Cüzi Kıyamet Her insana özgüdür.

Genel Kıyamet. Genel kıyamet herkes içindir yani genel
hükümdür.
Dirilif. Cehalet perdesinin kaldırılmasıyla keşfetmektir,
başka bir şey değildir.
İnsanın dirilişi: İlahî huzura inmek için saygın bk haremdir
"Aynaların en pürüzsüzü, Muhammed'in (s.a.) aynasıdır.

Orada Muhammed (s.a.) ile Hakk'ı müşahede et. Bu en yüksek
ei-Ankebût, 29/56.
239
bir derecedir. ''Allah'tan size bir nur gelmiştir"^. " Bu toplayıcı

vahdet nurudur. Bundan dolayı onun risaleti genel olmuştur."
Ü ç Yüz EUi A l t ı n a B ö l ü m
Muhammedi mertebeden gizlenmiş üç sırrın, ilahî edep,
nefsi ve tabiî vahiydeki Arabî sırrın menziknin bilinmesi hak
kındadır.
Bölümün hakikaderinin özed:
Sübutun leyliği: Mümkünlerin H a k yanındaki sübudandır.
Bu Allah'ın "Bir şeyi murad ettiğimiz zaman ona sözümüz"
sözünde açıklanmışur.
Varlığm şeyliği: Mümkünün kendisi için ortaya çıkmasıdır.
Bu da AUah'ın "Sen hiçbir şey değilken, seni daha önce yaratmış
tım"''"^ sözünde açıklanmışur Yani mevcut bir şey değiUcen.
Âlemin sırları: Âlemin sırları üçte sınırlıdır.
1- Cevheri
2 - Surederi
3- Muhalleri
D a h a sonra nefsî sıfadarı zikreder ve şöyle der:
"Bu sıfadar, vasıflanandan kaldırılamayan sıfadardır Çünkü
onlar onun dışında bir şey değildir.
Mümkün için yokluk, ezeli bir sıfattır. Çünkü onun ezeli
varlığı yoktur. M ü m k ü n yokken de H a k için görülendir Aynı
şekilde mümkün yokluğu anında bile, idrak edilenleri idrak
eder. B u oknasaydı, "kün"A's. hitap edilmezdi.
" 2 ei-Mâide, 5/15.

" 3 Yâsîn, 36/82.
el-İnsân, 76/1-2.
240
Mümkünlerin suretlerinin kendileri içki zuhuru, Hakk'm var-

kğmdadır Bundan dolayı kevni ve ilahi sıfatlar karışmışnr
Hüküm ve tahkkn dönüştürmek içindir Çünkü dönüştür
mek maksuttur. Bımda herhangi bir şüphe yoktur.
Bir varlıkta hem yok etme hem de var etme yoktur.
"TebdilAllah'a aittir"sözünün anlamı, O , bir varkkta su
retlerle zahirdir, hakikade baündır demekdr"
Sonra iade hakkında şöyle demiştir:
"İade, yeni farkk suretleri bir varlıkta keşfetmektir Aynını
müşahede eden, haşrini ve dirikşini inkâr edemez. "Dönüşü
nüz oradadır" Yani size maruf olan varkğınızla."
Ü ç Yüz Elli Yedinci B ö l ü m

İlahî mertebeden evcil hayvanlar menziknin biknmesi hak
kındadır Onların iki Musevi sır altında ezilmeleri.
"Akah seni zevkî bir keşifle vakıf kılmayıncaya kadar, işle
rin hakikati üzerinde durma. Allah'ın keşf ve zevk olarak seni
vakıf kılması, nefsi riyazeder ve bedeni müşahedelerden elde
edilen tam bir istidat'ın meydana geknesinden sonra olur
Mümkünün yaraüknası "kün" kelimesindendir. Belki de

bu kelimenin ta kendisidir
Kıyametin şardarından olan dabbetu'l-arzın konupnası''^,
insanların iman mı küfür m ü üzere olduklarını yüzlerine söy
lemesidir B u ahir zamanda olacaktır Bu hayvan ancak onlar
dandır. Hadiste, bu hayvanm şu anki yeri, Kuzeydeki bir deniz-
Tâlıâ, 20/55.
Bkz. en-Neml, 27/82.
241
deki bir ada olduğu beUrtilmiştir. B u Deccal'in de bulunduğu

adadır." "Burada ibarenin alttnda sırlar vardır "
Sonra şöyle der:
"Ruhlar, sufk suretlerin yüce felekleridir Aralarında ince
örtüler vardır Ruhlar, tabiî ve ruhanî gıdayla cisimlere yardım
etmek için bu örtülere inerler Tabiî gıda, büyüme ve tabiî ha
yattır Ruhanî gıda ise, ilahî ve kevnî ikmlerdir
Ruhların yararlandığı tabiî yardım tabiattandır Ruhla
rın yararlandığı ruhanî yardımı ise küllî nefisten yani "Levh-i
Mahfûz'dandıt.
Öğrenmenin dayanağı bu ruhanî feyizdir Sana kimin öğ
rettiğini söyleyen, ancak sende mevcut olan bu feyzin yolun
dan istidat engelini kaldırandır
Sözle ifade edilemeyen ilahî zevk ikmlerine geknce, onların
yolu, özel ilahi yönden uzatılan ilahî isimlerin örtüleridir B u
özel ilahî yön hem ruhî hem de cismî âlemden herkes içindir
Meleklerin kanatları gerçektir Melekler onlarla kulların
kalplerine inerler Orada ancak bu kanatlara sahip olanlar var
dır En azından iki kanat veya bir kanat bir de yardımcının
olması, bu meleklerin, kul ile Rab arasında yolculuk yapma
ları sebebiyledir Bundan dolayı bu ikisi gerçektir Onları ta
şıması için iki kanadın oknası gerekir Yüklerin artmasıyla ka
natlar artar. Yük de ilimler, haller ve idraklerdir"
Ü ç Yüz EUi Sekizinci B ö l ü m

Nurları farklı üç ayrı nur, kaçma, korkutma ve haberlerin
doğrusu sırrının menzilinin bilinmesi hakkındadır
Dedi ki:
Ne/s-i Natıka: Dünya ve ahirette mudu olan nefistir. Çünkü
o, mutsuzlar âleminden değildir Bundan dolayı ResûluUah
242
(s.a.) bir Yahudi'nin cenazesinin önünde kalkmış, bunun se

bebi sorulunca da şöyle demişdr. "Bir nefis değil midir. " O ,
Allah'ın ruhundan üflenendir.
Nefs-i Hayvani: B ü t ü n hayvanlarda hissedilen nefistir.
Dünya ve ahirette azap ve nimet bu nefis içindir. Bu nefis,
nefs-i natıkanın bileşimidir.
Cevher-i küll: Âlemin aslıdır. Mümkünlerin surederi onun
üzerinde çeşidenir. Devamlı ve ebedi olarak mümkünleri ya
ratmakla Allah'ın hafızasıdır. Mümkünlerin yaratılışı bu cev
herle olur ve bu cevher varkğını korur.
A'yan-ı sabitede varlıkla yokluk arasındaki iş, özel hallere
göredir.
Önemli marifet. Hakiki kaçış, cehaletten ikne kaçıştır, âlemden
AUah'a kaçış değildir. Çünkü bu imkânsızdır. Z k a kaçanın var
lığı âlemdendir. Kendi varlığından nasıl çıkabilir ki? Cehalet,
sahibini şu tasavvura götürür: Allah âlemden ayrıdır. Âlem de
O'ndan ayrıdır Dolayısıyla O'na kaçmak gerekir.
Allah'la Yetinmek B u , gerçekleşmesi uygun olmayan bir
talepdr. Çünkü herhangi birisinin Allah'la yednmesi, Allah'a
ihtiyaç duymamasıdır. Allah'a ihtiyaç duymamak muhaldir.
Çünkü fakirkk (ihtiyaç duymak) mümkünlerde zatîdir. Zen
ginlik ise Hak'ta zatidir. Hakikatler ise değişmez.
Halvet Gizlilikte AUah'la oturmakur, zahirde ise kâinatta
O'nu müşahede etmektir. Baünda O'nunla oturmak mazhar
larda onu temyiz etmektir. İlmi oknayanın müşahedesi yok
tur. Müşahedede olsa bile bunun farkında değildir.
Karanlıklar. Karanlıklar üçtür.
1- Tabiaun karanlığı
2- KüUî nefsin karanlığı
243
3- İlk akkn karankğı. İUc akkn bu karanlığı zatî gaybın karan

lığından sağlanır
Marifet. O'nu ancak kendinden tanırsın. Bundan dolayı

O'nu tek bir surette görmezsin. Çünkü tabiaûn itibarıyla ka
ranlık yapan, variiğın itibarıyla aydınlatansın. M ü m k ü n ü n
zati bir rüyette olması umulmayan bir şeydir Çünkü o zat
tın dışında olan bir şey değildir Öyleyse görülen kimdir, gö
ren kimdir?
însan: Âlemin infîakdk. Âlem ise onun bedenidir O âlemin

ruhudur; çünkü Allah için kastedilen varkğın kendisidir Al
lah, gökleri ve yeri ancak madup marifetin oluşması için var
etmiştir Âlemi de bu madup marifet için yaratmışûr
"İsim, müsemmanın mertebelerinden biridir İsim, ismin
ve müsemmanın ismidir Varlık ise birdir
İnsan-ı kâmil tek hakikattir Şahısla olan olsaydı, birden

fazla olmazdı.
İsimlerin insan-ı kâmile nispetinin anlamı, mana ve suret
olarak insan-ı kâmilin onlarla ortaya çıkmasıdır İsimlerin su
reti insan-ı kâmikn sureti içindir Manaları da onun manası
içindir Hak'ta olduğu gibi. İsimlerin manaları zatı itibarıyla
Hak içindir Surederi ve dönüşümü kabul etmesi itibarıyla da
surederi O'nun içindir D u r u m bizimle O'nun arasında aynı
dır Çünkü varlık birdir"
Sonra şöyle der:
îzafet
1- Mülkiyet izafeti: Zeyd'in malı gibi.
2 - Teşrif izafeti: Melikin kulu gibi.

3- İstihkak izafeti: Hayvanın eğeri gibi.
244
Bunların hepsi Hakk'a izafe edildiğinde insan-ı kâmil için

doğrudur Hatta bu izafetler vakiidir İnsan-ı kâmil Hakk'ın
gaybıdır. Çünkü misildir (benzer). Sonra şöyle der:
"Ademe bütün isimleri öğretti"''^ ayetinin anlamı, insanın
hakikatinin kabul ettiği bütün isimler demektir.
Ü ç Yüz Elli D o k u z u n c u B ö l ü m
Muhammedi mertebeden "seni kastediyorum ey komşu (ka
dın) duy" menzilinin biknmesi hakkındadır. Bu, emri tefrik
etmek ve keşifte ketmin sureti menzikdir.
Hakikader:
"İki misil, iki beyaz ve iki siyah gibidir. Tanım ve hakikat
ikisini de kapsar. İki zıt, beyaz ve siyah, güzel ve çirkin gibi
dir. İki hilaf tek bir varkkta renk ve tat gibidir.
Zikredilen bu üç kavramdan her birinde bütünün hükmü
vardır. Mesela; beyaz, beyaz gibi ise de mahal açısından hilaf
ve zıttır da. Çünkü bir mahal, ikisini bir arada tutmaz. Araş
tırdığın zaman birbirine hilaf ve zıt iki şey de aynıdır"
Sonra şöyle der:
"İnsan-ı kâmil, ilahî suret açısından misildk. Kul olduğu halde,
kul olduğuna Rab oknasının doğm oknaması açısından zıttır.
Hakk'ın onun görmesi, duyması ve konuşması oknası bakımından
hilaftır. Böylece Hak onu ve kendiskıi aynı hakikatte ispat etmiştir.
Nefsmi bilen, misil, zıt ve hilaf bilgisiyle Rabbmi de bilk."
D a h a sonra Şeyh, hakiki içtihadı zikreder ve şöyle der:
"İçtihat, kendisiyle özel tenezzül kabul edilen batındaki is
tidadı meydana getirmek üzere gayret sarf etmektir. B u ilahî
" 7 el-Bakara, 2 / 3 1 .
245
tenezzülü, nübüvvet ve risalet döneminde sadece nebi ve resul

kabıJ edebilir ResûluUah'm (s.a) gerçekte onaylamış olduğu
sabit bir hükme muhalefete yol verilmemişdr"
D a h a sonra, ilahî isimlerde misliyyet, zıddiyet ve hilafiy-
yete yer vermiştir
"Misil, Rahman ve Rahkn gibidk. Hilaf, Rahman ve Sabûr
gibidir Zıt ise Darr ve Nâfî' (zarar ve fayda veren) gibidir"
Bir şiir söyler:
Kendisini görünce tanımadı

Ne perde ne keşif ne de bakış olarak
Şiirde köşkü gördüğünde "tanımadı" ifadesinde geçen za

mir, Belkıs'a döner Belkıs onda köşkün suretini görmüştü.
Sarh (Köşk), "aydınlanma anındaki cisim"e. işarettir, Belkıs ise
nefsin remzidir
Ü ç Yüz Altmışıncı B ö l ü m
Övülen karanlıklar ve görülen nurların menziknin bilin
mesi hakkındadır
"Nûr idrak edilir ve onımla idrak edikr Karanlık ise idrak
edilir; ama onunla idrak edilmez. Nûr, idrak edilip onunla id
rak edilmemesi bakımından bazen büyür. İdrak edilmeyip ken
disiyle idrak edilmemesi bakımından da latifleşir İdrak ancak
idrak edilendeki nurla olur H a k mahza nurdur. Muhal mahza
karanlıkûr B u iki asıl, âlemdeki nur ve karankğın aslıdır"
Sonra şöyle der:
"Yaratıkş, nurla karankk arasında bir berzahtır
Mümkün, kendisiyle kendi hakikatini ve nur ve karanlı
ğın hakikatini toplamıştır O sahili olmayan bir denizdir An
cak iki tarafı vardır
246
M ü m k ü n ü n hayaldeki misali, merkezdeki noktaya nis

petle dairenin muhid gibidir. Nokta asıldır. Muhit ona göre
ortaya çıkmıştır."
"İlahî nur, her şeyi kapsar, hatta muhali de. Muhal farazi
olarak vardır. Yokluk da böyledir. Muhal ve yokluk iki ma
lumdur."
Sonra bir şiir söyler:

Şeyden başka şey yok, çünkü O'ndan gayrisi yok
Nur olduğundan dolayı bilgi onu kuşatır.
Hâulâi ile kendilerine işaret edilenler, yaratıkşlarında ve hü

kümlerinde ilahî isimlere dayanmışlardır. "AllahAdem'e...""^
ayeüne dikkat et!
Tevhidi hakikader hakkında şöyle demiştir:

"Her varlığın, mevcudun ve madudun ahadiyyeti vahi
din kuvvetindedir. Bunun için her mevcut kendisine özgü bir
ahadiyyede ortaya çıkmışür. Ahadiyyet ahadda zahir, bütünde
gizlidir. Zaün ahadiyyeti ahad ve basit varlıklardadır, bütünün
ahadiyyeti mürekkep varkkIardadır. Bunlara isimler, nispetler
veya sıfadar denir.
Bütün muhdes varlıklar, Zat'ın tevhidinin nuruyla ortaya

çıkmıştır... Varlıkta kesretin ahadiyyetinden başka bir şey
yoktur Zat'tan başka bir şey yoktur. Uluhet, bu Zat'ın nefsî
bir sıfaüdır. Çünkü O , zatından dolayı O'dur. En güzel isim
ler O'nundur.
Ma'kul-ı zat, ma'kul-ı gina ani'l-âlemîn'den (âlemlere ihti

yacının olmamasından) farklıdır. Hak, âlemlerden müstağni
" « ei-Bakara, 2 / 3 1 .
247
olsa bile, bunun anlamı, fakirliğin O'nda bulunmasmdan mü

nezzeh olmasıdır ya da kendisinden başka O n a delalet eden
bir delilden münezzeh olmasıdır O , âlemi cömerdiğinden ve
kereminden var etti. Öyleyse, isimlerin olması gerekir, âlemin
olması gerekir ve kesretin ahadiyyetinin olması gerekir
Zat'ın nurları, mevcudattan başka bir şey değildir. Bun

lar Zat'ın teceUileridir Mevcudat, mevcudatın nurundan or
taya çıkmıştır Mevcudaün Var Edici'si de onlara görünmüş
tür. Mevcudat Var Edici'sini mevcudattan bilmişür"
Sonra tecelkler hakkında konuşur:

"Zat'ın tecellileri, mümkünlerin varlıklarının üzerine yayı
lır ve geri yansır Böylece H a k kendisini idrak eder
Mümkünün tecelklerle yanmasının anlamı, varkğının, ha

kikatte varkğa sahip olana dönmesidir Böylece mümkünler,
sabitlik şeykklerindeki hakikat üzere kalırlar. Zat'ın teceUile-
riyle, H a k aynasında mümkünlerin çokluğu ortaya çıkmıştır
Hak onları kendi zatında mümkünlerin içinde bulundukları
ve hak ettikleri hakikatlerine göre idrak etmişdr B u âlemin
zuhuru ve bekasıdır"
Ü ç Yüz Altmış Birinci B ö l ü m

Muhammedi mertebeden takdirde H a k ile ortakkk men
Bölümün başındaki şiirden:
Varlıkta Allah'tan başka varlık obaydı bulamadardı

Onda fail ve munfail olanın kim olduğunu
Fakat âlemde birdir ve tek
Benzersiz yaratmak ve değiştirmekle düveli.
248
"Kemalini bilmek isteyen kendisine, emrine ve nehyine
baksın. Herhangi bir dil, herhangi bir organ ve kendisinden
başka herhangi bir mahlûk vasıtası olmaksızın yaraükşına bak
sın. Bundaki mana kendisi için sahih olursa, o kemalinde, Rab
binden bir delil üzerindedir. İnsan kendisinde tek bir şey olun
caya kadar toplanırsa, himmed gerçekleşir."
Sonra aklı evvel veya beyaz inci hakkında onların mahza
nur olduğunu söyler.
Kısaca bölümün hakikaderinden bazıları:
Külli Nefis: Yani yeşil zümrüt. Aydınkkta akıldan daha aşa
ğıdadır. İki âlem için cüzî ruhlar vasıtasıyla, cisimlerde hayat
ondan yayılmıştır.
1- Ulvî âlem: "Ruhlar, cennet ve içindekiler gibi"
2- Süfli âlem: "Maden, hayvan ve bitkideki unsurlar. "
Daha sonra tabiat hakkında şöyle der:
"Tabiat, küllî nefsin bütün heyulaya yayılan gölgesidir.
Küllî cisim: B u tabiat ve heyulanın cevherinden ortaya çı
kan şeydir. B u cisimler için bir bütündür Karankğından do
layı siyah teşbih tanesi olarak isimlendirilmişdr."
Takdir: B u "O, işi tedbir eder""^ ayeündeki tedbirdir.
İcat: "Ayetleri açıklar"dijerinAeVi tafsildir.
İnsan-ı Kâmil: Tedbir edilen işin kendisidir. Bütün âlemin
suretine göre biçimlenmiştir. Manevî olarak bütün ilahî isim
lerin suretine göre biçimlendiği gibi.
" 9 er-Rad, 13/2; Yûnus, 10/3.

'2" er-Rad, 13/2; Yûnus, 10/5.
249
Ü ç Yüz Altmış ikinci B ö l ü m

Kalp ve yüz, parça ve bütün secdesinin menzilinin bilin
mesi hakkındadır B u iki sücûd ve iki secde menzilidir
Bölümün hakikaderindendir:
Gayb: Âleme nispededir Şahadet de böyledir
Kalp: Gayb âlemindendir O keşfi olarak secde ettiğinde
ebedi olarak dünya ve ahirette baş kaldırılmaz.
Şeyh, şöyle dedi: "Âlemler, hareket, sükûn, toplanma ve ay
rılmadır Keşf ehli şöyle demişlerdir: Bu âlemlerin bir halden
başka bir hale intikak ve dönüşümü, hareketk, sakin, toplan
mış veya birbkinden ayrıknış şeylere nispededir Bu yaraükların
araz oldukları konusunda herhangi bir şüphe yoktur. Muhalle
vasıflanan manalar veya nispeder oknaları fark etmez.
Meşiet "Allah dilemedikçe siz dileyemezsiniz" ayetinde Al

lah, dileyendir Kulun nefsinde bunım için bir irade görmesi.
H a k k ı n onun iradesi olmasındandır, başkası değil.
Âlemde kesinlikle sükûn yoktur. Hareketler âleme farklı
farklı etkiler verirler Hareketler oknasaydı, sürelerin nihayeti
olmazdı, sayıların hükmü bulunmazdı ve eşya belirlenmiş bir
süreye kadar akıp gitmezdi. Hareketlerin ask, amâ, istiva ve
nüzulde olan ilahî sıfatlardır"
Ü ç Yüz Altmış Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Kendisinden daha aşağıda bulunan ve kendisini tanımayan
arifin halinin menziknin bilinmesi hakkındadır O n a öğrenme
imkânına sahip olmadığı şeyleri öğretmesi ve Yaraücı'mn neşe
ve ferahlıktan tenzih edilmesi.
et-Tekvîr, 81/29.
250
Kulun eliyle meydana gelen fiilin nispeti incelenmiştir. B u

konu, başka bölümlerde de işlenmişti.
Ü ç Yüz Altmış D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Bilenin dünya ve ahirette rahadık ve ilahi gayrete kavuş
tuğu iki sırrın menzilinin bilinmesi hakkındadır.
Bölümden hakikatler:
"Meleğin hakkında indiği şeydeki fark, meleğin inmesinde
değildir. Melek, zamanı geçen peygamberin şeriaünı öğretmek
veya sözlerini ve hükümlerini tahkim etmek amacıyla veliye
iner. Bazı veliler için tenzilde inzal zevki vardır."
Bir Mülahaza: B u bölüm bütünüyle çok önemlidir. Vahdet
hakkında eşsiz incelemelerdir. Şiirleri de öyledir. Bunun için
yukarıda zikrettiğimin dışında başka bir şey nakletmedim.
Ü ç Yüz Altmış Beşinci B ö l ü m

Muhammedi mertebeden hali ve makamı âlemlere gizle
nen kimseye rahmet mertebesinde ulaşan sırların menzilinin
Şeyh'in sözlerinden: "Biz AUah'a ve Peygamberine ve Pey
gamberinin icmali ve tafsili olarak getirdiği, tafsilatı bize ula
şan ve ulaşmayan veya yanımızda sabit olmayan şeye iman
ettik..."
Bu, önemli bir cüzdür Kıyamet gününe kadar mümin ve
nebileri müşahedesi ve ubudiyetin her makamdan üstünlüğü
incelenmiştir.
251
Ü ç Yüz Altmış Altmcı B ö l ü m

Resûlullah'ın müjdelediği ahir z a m a n d a ortaya çıkan
Mehdi'nin vezirlerinin menzilinin bilinmesi hakkındadır.
Mehdi, Ehl-i Beyt'ten olacaktır
Mehdi'nin vezirieri hakkında şöyle der:
"Onlar dokuz kişidir ve hepsi de Mehdi'ye muhtaçtır Ve-
zirier dokuz emirle kaim olurlar, ne onuncusu vardır ne de ek
siği." B u emirler şunlardır:
1- Basiretin etkisi
2 - İlkâ anında ilahi hitabın bilinmesi.
3- Allah'tan tercüme ilmi.
4- Emir velilerinin mertebelerinin bekrlenmesi.
5- Gazapta rahmet.
6- Mülkün ihtiyaç duyduğu hissi ve aidi rızıklar.
7- İşlerin birbirine girmesi ilmi.
8- İnsanların ihtiyaçlarını gidermede araştırma ve aşırıya
kaçma.
9- Alemde özelkkle zamanında ihtiyaç duyulan gayb ilmine
vukufıyet.
Ü ç Yüz Altmış Y e d i n d B ö l ü m
O n u kabul edeceklerin azlığı ve kavramada zihinlerin ye
tersizliği nedeniyle muhakkiklerden hiç kimsenin keşfedeme
diği beşinci tevekkül menziknin bilinmesi hakkındadır
"Resûlullah (s.a.), başkasının değil bilenin gözünü görmüş
tür İtikadının sureti değişmemiştir ResûluUah'ın otuz dört
252
isrâsı olmuştur. Bunlardan bir tanesi bedeniyle - k i bu kapısı

dır- diğerleri ruhla oknuştur.
Velilerin berzahi, ruhani isrâları vardır. B u isrâlarda, mü-
şahhaslaşmış manaları, hayale hissedilen suretlerde müşahede
ederler."
Bölümde Şeyh'in İdris (a.s.) ile bir konuşması da vardır.
Ü ç Yüz Altmış Sekizinci B ö l ü m

Geldi, gelmedi gibi fiillerin ve tek emir mertebesi menzi
Bu bölümde "el-hakku'l-mahluk bih" meselesi incelenmiştir
Ü ç Yüz Altmış D o k u z u n c u B ö l ü m
Gömerdik hazineleri anahtarlarının menzilinin biknmesi
hakkındadır.
"Meleklerin Âdem'e secde etmeleri, suretten ve daha önce
kendilerine isimleri öğretmesinden dolayı idi."
Ü ç Yüz ü t m i ş i n d B ö l ü m
Muhammedi mertebeden artma ve varkk ve değişme sıria-
rından bir ve iki sırrın menzilinin biknmesi hakkındadır
Bu bölümde sıradar (yoUar) açıklanmışur Bunlar:
1- Allah'ın yolu
2 - İzzet'in yolu
3- Rabb'in yolu
4- Nimet verenin yolu
5- Hz. Peygamber'in (s.a.) yolu
253
Şer'i lıükümierde içtiiıat etmede, ilimleri Allah'tan alma

makamının yiicekği de bu bölümle incelenmişdr
Şeyh, bu menzilin ilimleri arasında şöyle der:
"İnsanın bitki okna yönünden değil de ağaç okna yönün
den nebata benzemesi bu menzilden öğrenikr Bundan dolayı
Âdem'in ağaca yaklaşması yasaklanmıştır Bu nefsinin heva ve
hevesine yaklaşmaması konusunda bir uyarıdır Bu da "ve ken
dini nefsine (kulluktan) alıkoyan kimse var ya"'ayetidir Ya
pılması veya terk ediknesinde hüküm olmayan husaslar, kişi
nin iradesine bağkdır"
Ü ç Yüz Yetmiş Birinci Bölüm

Muhammed ümmetine vasiyet edilen bir ve üç sırrın men
"Ahiret dirikşi, berzaha benzer İnsanın batını mahiyet iti
barıyla hayal sahibidir"
Bu bölümün önemi:
Bu bölüm, âlemin varkğının tertibini ve birkaç temsilî resmi
içermektedir O n d a büyük sırlar ve yüce hakikatler vardır
Ü ç Yüz Yetmiş îkinci Bölüm

Muhammedi mertebeden sana ait olmayan şeyle kendini
övmen ve bunda Hakk'ın seni şereflendirmek amacıyla sana ica
beti sırrının ve iki sırrın menzilinin bilinmesi hakkındadır
Bu bölümde hayal âleminde temsil edilen suretler incelen

miştir Onlar benzediği ask suretlerin hükmünü alırlar.
en-Nâziât, 79/40.
254
U ç Yüz \ e t ı n i ş Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Muhammedi mertebeden mertebesi inayede âlemden üs
tün olan hikmedi suda ortaya çıkan üç sırrın ve sured değişse
de âlemin ebedi olarak kalmasının menzilinin bilinmesi hak
kındadır.
Hakikader:
Cüzî ruhlar. "Ruhumdan ona üfledim" ayetinde geçen ve
Allah'a izafe edilen küUi ruhtan üfürülen ruhtur Bundan do
layı, onu cisimlerden önce yaratuğını yani takdir ve tayin et
tiğini söylemiştir.
Şeyh, ruhların cesede bürünmesinde ve bedeni suretlere

bürünmelerinin sebebi hakkında önemk incelemeler yapmış
tır. Hülasa olarak; ruhlar hakikatte basit varkkIardır Suretler,
hakikatte hangi surette olurlarsa olsunlar, bakanın gözüne ra-
cidir; fakat hayal âleminde.
Ü ç Yüzlfetmiş D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Muhammedi mertebeden rüya ve riya menzilinin bilin
mesi hakkındadır. Rablık mertebesinde eşyadan öne geçenler.
Müminlerin bir ayağı olduğu gibi kâfirlerin de bir ayağı var
dır. Her grubun ayakları bir ayak üzeredir ve adalet ve fazilet
üzere imamıyla gelir.
Bölümde şu husus incelenmiştir:

"Hakk'ı görmek süreldi bir ihsanla olur. Bunun bir talep
ten olup olmaması fark etmez."
Ü ç Yüz Tfetmiş Beşinci B ö l ü m

Muhammedi mertebeden hayak benzediğin, hakikat ve ka
rışım âleminin menziknin biknmesi hakkındadır.
255
Şeyh, hayal mertebesine özgü haldliatleri zikretmiştir Ke-

makn sıfan olan mihverler hakkında incelemelerdir
Ü ç Yüz Yetmiş Altmcı B ö l ü m
Hikmet mertebesinden dosdarla düşmanları bir araya geti

ren menzilin biknmesi hakkındadır Gayb âleminin birbiriyle
çatışması. Bu mertebe bin Muhammedi makam içerir
Bu bölümde, ganimetler ve paylaşürilması incelenmiştir.

Bu ganimeder ikm ve marifet ganimederidir
Ü ç Yüz Yetmiş Yedinci B ö l ü m
Kıyam, doğruluk, şeref inci ve surelerin secdelerinin men

Bu bölümde biricik ve önemli hakikatler, değerk şiirler ve
Musevi rüyet incelenmiştir
Ü ç Yüz Yetmiş Sekizinci B ö l ü m

İlahî mertebeden behimî ümmetin, ihsanın, üç ulvî sırrın,
sonradan gelenin öne aknmasının, önce gelenin sona bırakıl
masının menziknin biknmesi hakkındadır
"Hayvan, cansız ve bitkiden her varlık haşr olacaktır"
Ü ç Yüz Yetmiş D o k u z u n c u B ö l ü m
Hak ve akd, ikram ve ihanet, duanın haber verme tar
zında meydana gelmesinin menziknin bilinmesi hakkındadır
Bu Muhammedi bir menzildir
256
B u menzilde, on iki a d a m m iıali incelenmiştir. Onlar,

ResûluUah'm (s.a.) sayısı on bir olan Vitir namazı rekâdarının
sureti iızere olanlar ile onları toplayandır
Ü ç Yüz Sekseninci B ö l ü m
Muhammedi makamdan âkmler peygamberlerin varisleri
dir menziknin bilinmesi hakkındadır
Bu bölümde, AUah'ı bilenleri peygamberlere mirasçı kı
lan şeyleri incelemiştir Bununla beraber, "Dünyanızdan üç şey
bana sevdirildi"hadisinin açıklamıştır
Ü ç Yüz Seksen Birinci B ö l ü m

Tevhid ve cem' menzükıkı biknmesi hakkmdadır. Bu menzU
beş bin refref makamını ihtiva eder ve bu menzU Muhammedi
mertebedendir O n u n müşahedelerinden en mükemmeli ayın
yarısı veya sonunda olandır
Bu menzilde hayal âlemine ö ^ ü hakikatleri ve bu haki

katlerin önemini incelemiştir
Ü ç Yüz Seksen ikinci B ö l ü m

Hatemlerin, ilahî gelinlerin sayısı, yabancı, Musevî ve ge
rekli sırlar menzilinin biknmesi hakkındadır
SalUderin varacağı üahî kapı. NebUerin kimlerinin pen
ceresi.
Hatemlerin incelenmesi. İsevî hatem, M u h a m m e d i ha-
tem ve diğerleri. Gelinlerin incelenmesi. Muhkem ve müte-
şabih ilimlerin incelenmesi. Ayni bir varlık değil de itibarî bir
hüküm olan Berzah'ın incelenmesi.
257
Ü ç Yüz Seksen Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Muhammedi büyüklükleri kendisinde toplayan büyüklük
Bu bölüm, tasarruf hakkına sahip olan on dört adama tah
sis edilmiştir.
Bu konuda Şeyh'in bu menzili irdeleyen "el-Azamet" is
minde bir risalesi vardır ve bu risale yanımda mevcuttur. B u
menzil, menzillerin sonuncusudur.
Ü ç Yüz Seksen D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Hitabi münazelelerin bilinmesi hakkındadır.
Bu bölümde münazelelerin anlamını ve türlerini incelemiş
tir. Bununla beraber et-Tûr Sûresi'nin ilk ayederini de incele
miştir. B u bölüm, münazele bölümlerinin ilkidir.
Ü ç Yüz Seksen Beşinci B ö l ü m

"Değersiz olan galip gelir" ve "büyüklenen men edilir" m ü -
nazelesinin biknmesi hakkındadır.
İlahî men ve bağış, mani' isminin hükmü hakkında önemli
incelemeler.
Ü ç Yüz Seksen Altmcı B ö l ü m

"Şah daman"yt "beraberliğin eyniyyeti"mnrmA&%\mxv bi
Bu ilahî beraberkğkı mcelenmesi, "Rahmet Rahmanm bir da
lıdır" h^âism6.c\d Rahman ismi için önemli bir incelemedir.
258
Ü ç Yüz Seksen Yedinci B ö l ü m

Büyüklük tevazusu münazelesinin biknmesi hakkındadır.
Bu bölümde "Allah'ıgereggibi takdir edemediler""O'nun
benzeri hiçbir şey yoktur""Yerde ve gökte büyüklük O'na ait
tir""izzet sahibi olan senin Rabbin onların nitelemelerinden
yücedir... " ayederini açıklamıştır Bölümün sonımda "Acık
tım, beni doyurmadınız" hadisinin açıklaması vardır
Ü ç Yüz Seksen Sekizinci B ö l ü m

Meçhul bir münazelenin biknmesi hakkındadır Bu, belir
leme olmaksızın yükseldiğmde Hak'ta aradığına yönekr. Hakk'ın
yanında olan her şey belirlenmiştir Belirleme olmadığı için
münasip olmayan bir şekilde Hakk'a yönekniştir
Bu münazelede, "iyilik yapanlar için Hüsna ve daha faz
lası vardır"'^^, "Günler sayısınca başka günlerde""Sana ki
tabı indiren O'dur Onda muhkem ayetler vardır... " '^^ ayetleri
tahkik edilmiştir Ayrıca, "Cennete hiçbir gözün görmediği... "
hadisi ile orucun benzerinin oknadığını bekrten hadisin açık
laması vardır
Ü ç Yüz Seksen D o k u z u n c u B ö l ü m
Varlığın bana, varlığım sana münazelesinin bilinmesi hak
kındadır
' « el-En'âm, 6 / 9 1 .
eş-Şûrâ, 4 2 / 1 1 .
' « el-Câ5İye, 45/37.
'^•^ es-Sâffât, 37/180.
'•^ Yûnus, 10/26.
el-Bakara, 2/185
'^9 Âl-i İmran, 3/7.
259
B u bölümde vahdet hakkındaki incelemeler önemlidir.

"Sonra yaklaştı ve iyice sarktı" '^''ayetini incelemiştir.
Ü ç Yüz D o k s a n ı n c ı B ö l ü m
Benim dışımda bir şeyin zamanı onun varkğıdır. Benim
zamanım yoktur. Yoksa sen olursun. Senin zamanın yoktur.
Sen benim zamanımsın, ben de senin zamanınım münazele-
sinin biknmesi hakkındadır.
Bu bölümde, zamanın mahiyetini ve feleki günlerin hesap
lanması konusunu incelemişür.
Ü ç Yüz D o k s a n Birinci B ö l ü m
Sual ayaklarının üzerinde sabit kaknadığı akışkan yol mü-
Bu münazelede, bu münazele mertebesi hakkında marifet
ehlinin görüşleri şu açılardan incelenmiştir:
a- H a k tercih. Hükümler, vakıada bizzat mümküne nispet
edilmiştir. "Bu birinci sözdür "
b- Ondaki zahir mahal. Hüküm, Hakk'ın varlığıdır, eser
ler mümkünün hükümleridir. "Bu ikinci sözdür " Ayrıca bu
bölümde "atttğın zaman sen atmadın"'^' ayetinin açıklaması
vardır.
Ü ç Yüz D o k s a n î k i n d B ö l ü m
"Kim merhamet ederse biz de ona merhamet ederiz, kim mer
hamet etmezse biz ona merhamet ederiz, sonra gazab eder ve unu-
ft/raz" münazelesinin biknmesi hakkındadır.
' 3 ° en-Necm, 53/8.

'3' ei-Enfâi, 8/17.
260
Bu münazelede, ahirette rahmetin umumiliğini incelemiş,

rahmede ilgili ayet ve hadisleri açıklamıştır. Ayrıca "Allah'ı unut
tular, Allah da onları unuttu"gibi unutmayla ilgik ayetleri
açıklamıştır
U ç Yüz D o k s a n Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Kendisini korkutan şeyi görme sınırında duran kimse he
lak olur münazelesinin bilinmesi hakkındadır
Bu münazelede, nefs-i natıka'nın heykellerle ikşkisini ince
lemiştir Kâinat, isimlerin nispederinden var olmuştur ve nis
petlerden başka bir şey yoktur
Ü ç Yüz D o k s a n D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Edepk olan erer, eren edepk olmasa bile dönmez münaze
lesinin bilinmesi hakkındadır
Bu münazelede. Zat ilmine benzeyen garip bir ikni incele
miştir B u da şudur: Mevcudatın dış varlıklarının asıUarı, yok
luk nispederidir Onların toplanmasıyla kaim bir dış varlık zu
hur etmiştir B u bütünün mahiyetini kavramak hiç kimse için
mümkün değildir ve hiç kimseye öğretilemez de. B u sadece
AUah'a mahsustur ve bu bütün âlemde işlektir
Ayrıca bu münazelede, varış ve dönüşün olmayışı, edepli
nin manası incelenmiştir
Ü ç Yüz D o k s a n Beşinci B ö l ü m
Mertebeme girip üzermde hayası kalan kimsenm ölümünde
dayanağı benim münazelesinin biknmesi hakkındadır
'3^ et-Tevbe, 9/67; el-Haşr, 59/19.
261
Bu münazelede, "Onu sevdiğimde kulağı olurum... " hadi

sinin incelenmesi vardır.
Ü ç Yüz D o k s a n Altıncı B ö l ü m
M u h a m m e d i mertebeden kendisini benden perdeleyen

ilimleri ve maarifi toplayan kimsenin münazelesinin bilin
mesi hakkındadır.
Bu münazelede, her mümkün varkğın ilahî özel yönü hak

kında incelemeler vardır. Mümkünün biknmesi, ölçüsü, mey
dana gekş keyfiyeti ve ikmlerin ondan gekşi incelenmiştir.
Ü ç Yüz D o k s a n Yedinci B ö l ü m
Allah'ın doğru sözü olan "Güzel ve temiz sözler O'na yük

selir Güzel ve makbul işi de Allah yükseltir" münazelesinin
Bu münazeleyle, Hüviyye mertebesi ve Tasrif mertebesi in

celenmiştir. Birinci mertebe Ebû Suûd b. Şibk'in mertebesidk.
İkinci mertebe Şeyh Abdulkadir el-Cîlî'nin'^'' mertebesidir.
'33 Fâtır, 35/10.

'3'' Abdülketim el-Cilî: 1365 veya 1366 (Hicri 767) yılında doğdu. Doğum
yeri olarak faridı yerler nakledilmektedir. Bazı araştırmacılara göre Bağ
dat yakmlanndaki Cilî kasabasmda doğdu. Doğum yeri olarak Iran'm
Cilan kasabasmı gösterenler de mevcuttur. Bu farklılık el-Cilî, Cilanî,
Gilanî, Geylanî şeklinde anılmasmda da görülmektedir. Abdülkerim
el-Cilî'nin, eserlerinden Hanbelî mezliebi ve Kadiri tarikatına mensup
olduğu anlaşılmaktadır. Gerek yaptığı seyalıader, gerekse ortaya koy
duğu eserler göz önüne akndığında zamanını çok iyi değerlendirdiği
ve dolu dolu bir ömür yaşadığı söylenebilir. Arapça ve Farsça dille
rinde, İslâm ilimleri, eski Yunan ilimleri, coğrafik bilgi ve felek ilmi gibi
262
Ü ç Yüz D o k s a n Sekizinci B ö l ü m
insanlara öğüt veren beni tanımamış, onlara hatırlatan
beni tanımıştır Hangisi olmak istersen ol münazelesinin bi
Bu münazelede öğüt, haûriatma ve ilahi günler mcelenmiştk.
Ü ç Yüz D o k s a n D o k u z u n c u B ö l ü m
Kim oraya girerse boynu vurulur ve girmeyen kimse kal
madı mertebesinin münazelesinin bilinmesi hakkındadır
Bu münazelede ittihat makamı incelenmiştir B u önemli
bir özettir
D ö r t Yüzüncü B ö l ü m
Benim için zuhur edene batın olurum, benim sınırımda
durana görünürüm münazelesinin bilinmesi hakkındadır
Bu münazeleyle, ez-Zâhir ve el-Battn isimleri ve evvellik ve
ahirlik incelenmiştir Önemli bir münazeledir
D ö r t Yüz Birinci B ö l ü m
Ölüye ve diriye beni görmeye yol yoktur münazelesinin
mulitelif alalılarda önemli bir birikime salıip olduğu anlaşılmaktadır.

Abdülkeıim el-Cilî, 1428 yıknda Bağdat'ta vefat etmiştir. el-Cilî'niu
yazmış bulunduğu eserlerinin önemli bir kısmı günümüze kadar ula
şamamıştır. Eserleri ve fikirleri dalıa çok Doğu Hindistan'da yaydmış
ve ilgi görmüştür. Bunun dışında İslâm dünyasmm değişik beldele
rinde de ilgi görmüş ve eserleri mulıteMf dillere tercüme edilmiştir. En
önemli eserlerinden biri olan ve çeşitli dillerin yanı sıra Türkçede de
değişik baskılan bulunan İnsan-ı Kâmil acUı çakşması, Kurtuba Kitap
tarafindan da iki cilt halinde GünümüzTîirkçesine çevrilmiştir (çev.).
263
Rüyet ve "Gözler O'nu idrak edemez" '^^ ayeti açıldanmıştır.
D ö r t Yüz ikinci B ö l ü m
Beni yeneni yenerim ve kimi yenmişsem o beni yenmiş
tir, teskmiyete yönelmek daha uygundur münazelesinin bilin
mesi hakkındadır.
Bu münazeleyle ilahi isimlerle ahlaklanma konusu ince
lenmiştir.
D ö r t Yüz Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Kullarıma karşı hüccetim yoktur münazelesinin biknmesi
hakkındadır Onlardan hiç biri yoktur ki kendisme "niçin yap
tın?" diye sormam üzerine "sen yapun" demiş olmasın.
Bu münazeleyle, rahmetin umumiyeti incelenmiştir.
D ö r t Yüz D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Tebaasına karşı nefret besleyen kendi mülkünün helakine
koşmuştur, onlara yumuşak davranan mülkünü ayakta tut-
muşmr, benden başka herhangi bir kölesini öldüren kendi
efendikklerinden birini öldürmüştür münazelesinin biknmesi
hakkındadır.
Bu münazeleyle ubudiyet incelenmiştir. Önemli bir ince
lemedir. Özelkkle de ilahî iknin, biknenler, takdir edilenler ve
irade edilenlerle ikşkisi önemkdir.
D ö r t Yüz Beşinci B ö l ü m
Kalbini evim yapan ve benim dışımda kalan her şeyi ora
dan tahliye eden kimseye neleri verdiğimi hiç kimse bilemez.
'35 el-En'âm, 6/103.
264
O n u el-beytu'l-mdmûr 2i benzeüneyiniz. Çünkü o meleklerimin

evidir, benim değil. Bunun için dostum İbrahim aleyhisselamı
orada oturtmadım münazelesinin bilinmesi hakkındadır
B u münazeleyle, kalbin H a k için genişlemesi ve nazar
edenlerin türleri hakkında peygamberlerden gelen haberler
incelenmiştir
D ö r t Yüz Altmcı B ö l ü m
Benden herhangi bir şey başka bir şey için zuhur etme
miş ve zuhur etmesi de gerekmez münazelesinin bilinmesi
hakkındadır
Bu münazeleyle, vahdet, isimler, mümkünler, zahirler ve

batınlar hakkında önemk incelemeler yapıknıştır
D ö r t Yüz Yedinci B ö l ü m
G ö z kırpmasından daha hızk bir şekilde benden kapılır,
benden başkasına bakarsan bu benim değil senin zafıyetin-
dendir münazelesinin biknmesi hakkındadır
Bu münazeleyle tekkf ve kulun amelleri konusu incelen
miştir
D ö r t Yüz Sekizinci B ö l ü m
Cumartesi günü, bağladığın ciddiyet örtüsü çözülür, âlem
benden ben de âlemden boşaldım münazelesinin bilinmesi
hakkındadır
Bu münazele "ebediyet günü" olan cumartesi gününe öz
güdür. Burada Şeyh'in es-Sebti b. Harun er-Reşid ile bir olayı
anlatıkr
265
D ö r t Yüz D o k u z u n c u B ö l ü m
isimlerim üzerinde perdedir, kaldırırsam bana ulaşırsın mü

nazelesinin bilinmesi hakkındadır.
Bu münazele, mahza ubudiyet makamına ait marifetlere
özgü bir incelemedir. Eşsiz bir bölümdür.
D ö r t Yüz O n u n c u B ö l ü m r
"Varış Rab binedir"'^'', Benimle izzet bulunuz m u d u olur
sunuz münazelesinin bilinmesi hakkındadır.
Bu münazele, âlemle Allah arasındaki nispeti incelemeye
özgüdür. Varlığın devreleri incelenmiştir.
D ö r t Yüz O n Birinci B ö l ü m
Neredeyse ateşe girmeyecekti mertebesmden hakkında kitap
öne geçer ve ateşe girer münazelesinin biknmesi hakkındadır.
Bu münazeleyle, kitabın öne geçmesi, ilmin maluma tabi
iyeti konusu incelenmiştir.
D ö r t Yüz O n tkinci B ö l ü m
Benim için olan hor oknaz ve asla hüsrana uğramaz mü
Bu münazele, kulun ilahi izzete karşı ziUeti ve "benim için
öZ2«" sözündeki AUah için olanların mertebeleri incelemiştir.
D ö r t Yüz O n Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Benden isteyen kazamın dışına çıkmaz, benden istemeyen
de kazamın dışına çıkmaz münazelesinkı bUinmesi hakkındadır.
»•^ en-Necm, 53/42.
266
Bu münazeleyle kaza ve kader konusu incelenmiştir İlave

olarak ilmin maluma tabiiyeti tahkik edilmişdr
D ö r t Yüz O n D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Ancak perdeyle görürsün münazelesinin bilinmesi hak
kındadır
Bu münazele, rüyed incelemeye özgüdür.
D ö r t Yüz O n Beşinci B ö l ü m
Bana dua eden ubudiyet hakkını yerini getirmiş, kendi

sine insaf eden bana insaf etmiş münazelesinin biknmesi hak
kındadır
Ayni irtibat için, âlem vasıtasıyla Allah'ı bikne münazele
sinin biknmesi hakkındadır
D ö r t Yüz O n Altmcı B ö l ü m
Kalbin hakikad münazelesinin bilinmesi hakkındadır
Bu münazele, vahded bikneyle ilgikdir Farz ve nafile iba
detlerin birbirine yakınlığı incelenmişdr
D ö r t Yüz O n Yedinci B ö l ü m
Üaeti AUah'a ait olanın münazeleskıin bükımesi hakkındadır.
Bu münazeleyle ücreti Allah'a ait olan kimseler hakkındaki
ayeder incelenmişdr
D ö r t Yüz O n Sekizinci B ö l ü m
Anlamayana hiçbir şey ulaşmaz münazelesinin bilinmesi
hakkındadır
267
Bu münazele, Allah'm kastettiğini anlamayı engelleyen se

bepleri araşnrmaya tahsis edilmiştir
D ö r t Yüz O n D o k u z u n c u B ö l ü m
İlahî buyruk ve kayıtlar olan vesika münazelesinin bilin
mesi hakkındadır
Bu münazele, indirilen ilahî kitaplar ve müjdeler gibi ilahî
kayıtları incelemeye tahsis edikniştir
D ö r t Yüz Yirminci B ö l ü m
Makamlardan kurtulma münazelesinin biknmesi hakkın
dadır
Bu münazeleyle, "Ey Yesrib ehli! Buradan elinize hiçbir şey
geçmez" ayeti ve haller incelenmiştir
D ö r t Yüz Yirmi Birinci B ö l ü m

Bana delil ve burhanla ulaşmayı isteyen asla bana ulaşa
maz, çünkü hiçbir şey bana benzemez münazelesinin bikn
mesi hakkındadır
B u münazeleyle, mantıkî delil yoluyla Allah'ı bilme
nin imkânsızlığı incelenmiştir Aynı şekilde şuhudî keşif de
imkânsızdır Bu ancak ilahî bildirimle kolaylaşır
D ö r t Yüz Yirmi ikinci B ö l ü m

Fiilimi bana iade eden hakkımı vermiştir ve üzerindeki
hakkımda bana insaf etmiştir münazelesinin bilinmesi hak
kındadır
el-Ahzâb, 33/13.
268
Bu münazeleyle, yeryüzünde konulmuş teraziler ve ahiret

teki teraziler incelenmiştir.
D ö r t Yüz Yirmi Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Bana hıyanet eden beni zikretmemiştir münazelesinin bi
Bu münazeleyle, müşahedede zikir incelenmiştir.
D ö r t Yüz Yirmi D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Seni sevmem Benim'le kalman içindir, sen ise ehline dön
meyi seviyorsun, bekle ki senden şifa bulayım. O zaman ya
nımdan gidersin münazelesinin bilinmesi hakkındadır. Allah
"O, onları sever Onlar da O'nu severler"'^'' buyurmuştur. O
seven ve sevilendir.
Bu münazeleyle, hüviyye ve rububiyet hükümleri ve Hakk'ın

diliyle gelen garip lafızlar incelenmiştir.
D ö r t Yüz Yirmi Beşinci B ö l ü m

İlim talep edenin gözü benden uzaklaşmışur münazelesi
Bu münazeleyle, "Gözler O'nu idrak edemez" ayetini in
celemiştir. Sonra tevhidi hakikatler hakkında şöyle demiştir:
"Birin kuvvetinde, her mevcudun, malumun ve madudun
ahadiyyeti vardır. Bunun için her mevcud kendisine özgü bir
ahadiyyede ortaya çıkmıştır Ahadiyyet birlerde zahir, bütünde
gizlidir. Zatın ahadiyyeti birlerde ve basit varkkIardadır. Bütü-
el-Mâide, 5/54.
'39 el-En'âm, 6/103.
269
nün ahadiyyeü mürekkep varlıklardackr. Bunlara isimler veya

nispetler veyahut sıfatlar denir. Tevhidi zaün nuruyla, bütün
sonradan yaranlan varlıklar ortaya çıkmışür...
Varlıkta kesretin ahadiyyetinden başka bir şey yoktur, o da

zattan başka bir şey değildir. Uluhet bu zat için nefsî bir sıfatür.
Çimkü O zaü içkidir ve en güzel isimler O'nundur. Makulu'z-
zat âlemlerden müstağni olan makulün zıddıdır. Hak, her ne
kadar âlemlerden müstağni ise de bu fakirkğin onunla kaim
olmasından veya kendisinden başka O'na delalet eden bir de
lilden tenzih edilmesidir Bundan dolayı kesretin ahadiyyetin
den âlemi yaratü. Zaün nudarı mevcudattan başka bir şeyle
var değildir. Bunlar da vechin tecellileridir. Mevcudatın nu
ruyla mevcudat zuhur etmiştir. Var edeni de onun için ortaya
çıkmıştır. Bunu ancak mevcudattan öğrendim."
D ö r t Yüz Yirmi Altmcı B ö l ü m

Hz. Peygamber'e Isrâ Gecesi, Rabbini görüp görmediği
diye sorulduğunda, o "gördüğüm bir nur idi" dediği sır m ü
Bu münazeleyle nur incelenmiştir. Resûlullah'ın (s.a.) "gör

düğüm bir nur idi"sözünü açıklamışür
D ö r t Yüz Yirmi Yedinci B ö l ü m

"Yayın iki ucu" " ° münazelesinin biknmesi hakkındadır
Bu münazele, vücudî-şuhudî vahdeti tahkiktir. Bu müna
zelede bulunup da diğerlerinde olmayan şey şudur: B u mü
nazele, dairenin merkezinin noktasıyla muhitinin birleşme-
'« Bkz. en-Necm, 53/9.
270
sini araştırır. Çünkü çevre noktayla birleştiğinde, aralarında

var olan şey ortadan kalkar. B u da âlemin Hakk'ın varkğında
yok oknasıdır Nokta çevreden ayırt edilmez. Aksine noktanın
kendisi nokta olmasından, çevrenin kendisi çevre olmasından
dolayı yok olmuştur Böylece geriye var olan bir zattan başka
bir şey kalmamışür Bu zat hem kendi hükmünü ve hem de
âlemden kendisine nispet edilenin hükmünü, gidiş, külk, ge
nel, öz ve hüküm olarak yok edendir
D ö r t Yüz Yirmi Sekizinci B ö l ü m

İki inniyet hakkında sorma münazelesinin biknmesi hak
kındadır
Hakkın ve halkın inniyeti incelenmiştir Aynca ubudet ma
kamı incelenmiştir
D ö r t Yüz Yirmi D o k u z u n c u B ö l ü m
Benim Celakm karşısında küçülene inerim, bana karşı bü-
yüklenene büyüklenirim münazelesinin biknmesi hakkında
dır
Bu münazelenin özü şudur: "Hak âlemin aynasıdır Var
lıklar, ondaki surederinden başka bir şey göremezler Onlar da
surederinde derece derecedirler."
D ö r t Yüz O t u z u n c u B ö l ü m
Seni hayrete düşürürsem kendime ulaştırırım münazelesi
nin bilinmesi hakkındadır
Bu münazele hayretin incelemesi içindir O n d a Allah'ı bi
lenlerin sınıfları vardır
271
D ö r t Yüz O t u z Birinci B ö l ü m
Kimi perdelemişsem onu perdelemişim münazelesinin bi

Bu münazele perdenin incelemesine tahsis edilmiştir. Va
kit ve vatanların hükmü de incelenmiştir.
D ö r t Yüz O t u z ikinci B ö l ü m
Senden başka hiçbir şeyde tereddüt etmedim, kadrini bil!
Kendini bilmeyene şaşılır münazelesinin bilinmesi hakkın
dadır.
Vahdet ve Allah'ı bilme hakkında önemli hakikatler, Ka
dir gecesinin hakikati.
D ö r t Yüz O t u z Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Seni yok edecek tecelliye bak ve onu benden isteme, yoksa
onu sana veririz, onu alanı bulamam münazelesinin biknmesi
hakkındadır.
Bu münazeleyle fena ve beka hakkında özel bir inceleme
yapılmışür.
D ö r t Yüz O t u z D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Dilersen seni perdelemez, bundan sonra dilemem, artık sa
bit ol münazelesinin biknmesi hakkındadır
Bu münazeleyle, meşiet ve ilim incelenmiştir.
D ö r t Yüz O t u z Beşinci B ö l ü m
Kendime karşı ahit aldım, bazen yerine getiririm bazen bu

kulumun elindedir, yerine getirmem, vefasızlık kuluma nis-
272
pet edilir, itiraz etme! Ben buradayım münazelesinin bilin

mesi hakkındadır
Bu münazeleyle va'd ve vaîd incelenmişdr
D ö r t Yüz O t u z Altıncı B ö l ü m
Senin benim katında olduğun gibi, bende insanlar ka
tında olsaydım bana ibadet etmezlerdi münazelesinin bikn
mesi hakkındadır
Bu münazeleyle tabii ve mevzui rahmet incelenmiştir
D ö r t Yüz O t u z Yedinci B ö l ü m
Kim şeriatımdaki payını bilirse, bendeki payını bilmiştir
Çünkü ben senin katında olduğum gibi, sen de benim katımda
tek mertebedeyiz münazelesinin bilinmesi hakkındadır
Bu münazeleyle "Allah kattnda olan şey, senin kamda olan
şey gibidir" konusu incelenmiştir
D ö r t Yüz O t u z Sekizinci B ö l ü m
Kelamımı okuyan üzüntümü görür, onda meleklerimin
eğeri kendisine iner ve sustuğımda kendisinden ayrılırlar ve
ben inerim münazelesinin bilinmesi hakkındadır
Bu münazeleyle Kur'ân'ın tilaveti incelenmiştir
D ö r t Yüz O t u z D o k u z u n c u B ö l ü m
içimizdeki Havass'a Nebevi verasetten hâsıl olan ikinci ''ya
yın iki îâ/'münazelesinin bilinmesi hakkındadır
B u münazeleyle ilmi verasetin mertebeleri ve kıyamette
ilimle amel edenlerin mertebeleri incelenmiştir
273
D ö r t Yüz K ı r k ı n a B ö l ü m
Müşahedemle kalbinin temelkıi iyice kuvvedendkene mey
lim arm münazelesinin bilinmesi hakkındadır.
Bu münazele, "Size karşı gkürn obaydı veya kuvvedi bir da
yanağa sığınsaydım" ayetini tahkik etmişdr Kitabın önceliği
ve ilim maluma tabidir konusu da incelenmişdr
D ö r t Yüz K ı r k Birinci B ö l ü m
Ariflerin kalp gözleri bana değil benim yanımdakine ba
kar münazelesinin bilinmesi hakkındadır
Âlim ile arif arasındaki fark incelenmiştir
D ö r t Yüz Kurk îkinci B ö l ü m

Beni gören ve beni gördüğünü bilen beni görmemiştir mü
nazelesinin biknmesi hakkındadır
Hakkın görülmesi konusunda bir incelemedir
D ö r t Yüz K ı r k Ü ç ü n c ü B ö l ü m
İrfanî keşiflerin vacibiyeti münazelesinin bilinmesi hak
kındadır
Tekvin tecellileri ve arifin bu tecellilere vakıf olma isteği
incelenmiştir
D ö r t Yüz K ı r k D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Hakkında saf ahit kitabı yazılan kimse mutsuz olmaz mü
nazelesinin biknmesi hakkındadır
S a f ahit hakkındadır S a f ahit dini Allah'a has kılmak
tır. Kendilerine itina gösterilen Allah'ta fani olmuş seçkinle
rin yaptığı gibi.
Hûd, 11/80.
274
D ö r t Yüz K ı r k Beşinci B ö l ü m
Adabımla edeplendirdiğim veli kullarımı tanıdın mı mü
nazelesinin biknmesi kakındadır.
Velilerin alametleri, velayet ile hilafet arasındaki fark in
celenmiştir.
D ö r t Yüz K ı r k Altmcı B ö l ü m
Gecenin ibadetle geçirilmesinin faydaları münazelesinin
Gece ibadetleri canlı bir tablo şeklinde tahkik edilmiştir
D ö r t Yüz K ı r k Yedinci B ö l ü m
Temizleme mertebesine giren benden konuşur mikıazele-
Kaderin sırrı tahkik edilmiştir.
D ö r t Yüz K ı r k Sekizinci B ö l ü m
Kendisine yanımdaki bir şeyi açtığım kişi şaşakalmıştır,
beni görmeyi nasıl isteyebilir, heyhat! Münazelesinin bilin
mesi hakkındadır.
Doğuş ve baüş ve Musevî rüyet tahkik edilmiştir.
D ö r t Yüz K ı r k D o k u z u n c u B ö l ü m
Akah'tan söyleyen benim kulum değildir, ibadet eden benkn
kulumdur diyenin münazelesinin bilinmesi hakkındadır.
"mülkün mülkü"[îdÂesmm anlamı incelenmiştir.
D ö r t Yüz Ellinci B ö l ü m
Zuhurum için sabit olan benknle olur Çünkü AUah onunla
idi benimle değil, bu hakikat, iUd ise mecazdır münazelesinin
275
Kendileriyle Allah için olan kullar ve Allah'la Allah için

olan kullar hakkında bir incelemedir
D ö r t Yüz EUi Birinci B ö l ü m

Yükselişlerin bilgisi mahreçlerdedir münazelesinin bilin
mesi hakkındadır
İlahi isimler yönünden Hakk'ın halkla irtibatı hakkında
bir incelemedir
D ö r t Yüz EUi ikinci B ö l ü m

Bütün kelamım kullarım için öğüttür, keşke öğüt alsalar
mikıazelesinin bilinmesi hakkındadır
Bu münazeleyle kelamuUah ve mertebeleri ve öğüdün çe
şideri incelenmiştir
D ö r t Yüz EUi Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Cömerdiğim sana verdiğim hallerdir Cömerdiğinin cö-
merdiği ise suç işlediğinde caniyi afiedebilmeni sana bahşet-
memdir münazelesinin bilinmesi hakkındadır
Gömerdik ve cömerdiğin cömerdiği tahkik edilmiştir
D ö r t Yüz EUi D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Yabancı, mertebemizde bizimle güç yetiremez, iyikk ancak
akrabalar içindir münazelesinin bilinmesi hakkındadır
Bu münazeleyle ilahi nispeder incelenmiştir "De ki: Allah
birdir" '^^deki haber ve bundaki diğer haberler
' « el-İhlâs, 112/1.
276
D ö r t Yüz EUi Beşinci B ö l ü m
Zahirimle yöneldiğim kişi asla mutlu olamaz, batmımla

yöneldiğim ise asla mutsuz olamaz ve bımım tersi münazele
(Gazabı) Geçen ve kapsamk rahmet tahkik edilmişdr. Nef
sini öldüren için olan "Kulum bana acele etti, ona cennet ha
ram kılındı"ha.disi ile "O, ilktir, sondur, zahirdir, batındır"'"'^
ayeti açıklanmıştır.
D ö r t Yüz EUi Altmcı B ö l ü m

Varlığı veren vecdi kastederek, sözümü dinlerken hareket
eden, şüphesiz ki duymuştur münazelesinin bilinmesi hak
kındadır.
Musevî ağaçta, ilahî kelam tahkik edilmiştir.
D ö r t Yüz EUi Yedinci B ö l ü m

Mutlak teklif münazelesinin biknmesi hakkındadır
"Bana dua edin, icabet edeyim"ayeti tahkik edilmişdr.
Bu mudak teklifin manasıdır.
D ö r t Yüz EUi S e l d z i n d B ö l ü m
Görünen tecellileri idrak münazelesinin bilinmesi hak
kındadır.
Görünen tecelkleri idrak konusu incelenmiştir. Bu gizli bir
sırdır. Kim Hakk'ı bilirse bu perdeler kendisinden kaldınkr,
bilmeyene ise kaldırılmaz.
el-Hadîd, 57/3.
' « Gâfir, 40/60.
277
D ö r t Yüz EUi D o k u z u n c u B ö l ü m
"Onlar bizim kaümızda seçilmişlerdendir" münazelesi

"Sonra kullarımızdan seçtiklerimizi kitaba mirasçı kıldık... "'^

ayeti açıklanmıştır
D ö r t Yüz Altmışmcı B ö l ü m
İslam, iman, birinci ihsan ve ikinci ihsan münazelesinin

İslam, iman ve ihsan tahkik edilmiştir
D ö r t Yüz Altmış Birinci B ö l ü m
Üzerine örtümü yaydığım kişi benim esirgediklerimdendir,

tanımaz ve tanınmaz münazelesinin bilinmesi hakkındadır
Hakk'ın esirgedikleri arifler, bu ariflerin AUah'ı ve âlemi
bilmeleri incelenmiştir
Münazeleler burada bitti.
(Kutupların zikirleri ve Muhammedi makamları)
D ö r t Yüz Altmış İkinci B ö l ü m
Muhammedi kutuplar ve menzilleri içinde Kutupların zi

kirleri ve Muhammedi makamlar.
Bu bölümle Muhammedi kutupluğun anlamı, yön kutup

ları, makamlar ve haller incelenmiştir
Sâd, 38/47.
""^ Fâtır, 35/32.
278
D ö r t Yüz Altmış Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Kendi zamaniarmdaki âlemin etraflarmda döndüğü on iki

kutbun bilinmesi hakkındadır.
Kutupluk âleminin esası olan on iki kutbun ikmleri, hal
leri, menzilleri ve dereceleri tahkik edilmişdr Bölümde bu ku
tupların durumları tafsiladı olarak anlaüknıştır
D ö r t Yüz Altmış D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Zikri "Lâ ilahe illallah" olan kutbun hali hakkındadır.
Bu bölümle harflerine ve kelimelerine özgü ikmler yönün
den "Lâ ilahe zZi^Z!^/'" incelenmiştir. Hecîr, herhangi bir şekilde
kula gerekli olan zikirdir
D ö r t Yüz Altmış Beşinci B ö l ü m
Menzili "Aüahu ekber"o\m kutbun haknin biknmesi hak

kındadır.
Bu bölümle tekbirle zikredenlerin türleri kicelenmişdr Bun
lar üç türdür. Her biri için bir fasıl ayrılmıştır.
D ö r t Yüz Altmış Altmcı B ö l ü m

Mertebesi ve zikri "Suhhanallah" olan kutbun halinin bi
Sahih olan tenzih incelenmiştir. Bu bölümle, "Eğer AUah
bir çocuk edinmek isteseydi.. .seçerdi. " •''^^ ayetinde gizli olan ga
rip bir ilim ve âlemden miskyyetin nefyedilmesi konusu in
celenmiştir.
"'7 ez-Zümer, 39/4.
279
D ö r t Yüz Altmış Yedinci B ö l ü m

Menzili "Elhamdu lillah" olan kutbun hali hakkındadır.
Mutlak ve mukayyed hamdin kısımları incelenmiştir.
D ö r t Yüz Altmış Sekizinci B ö l ü m

Menzili "Elhamdu lillah alâ külli hâl" olan kutbun hali
hakkındadır.
"Elhamdu lillah alâ külli hâl" hakkında önemli bir incele
medir. O bütün varkkIarın dikdir.
D ö r t Yüz Altmış D o k u z u n c u B ö l ü m
Menzili "işimi Allah'a havale ediyorum" ^'''^ olan kutbun
hak hakkındadır.
Bu bölüm Hakk'a ve halka ait olan havale etmeyi incelemiştk.
D ö r t Yüz Yetmişinci B ö l ü m
Menzili "Ben insanları ve cinleri bana ibadet etsinler diye ya
rattım"'^"^ olan kutbun halinin bilinmesi hakkındadır.
Bu bölümde ibadet ve vahdetin özelkkleriyle ilgili önemli
marifetler incelenmiştir.
D ö r t Yüz Yetmiş Birinci B ö l ü m

Menzili "De ki: Eğer Allah'ı seviyorsanız bana tabi olun ki
Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın"olan kutbun
haknin biknmesi hakkındadır.
Gâfir, 40/44.
"'9 ez-Zâriyât, 51/56.
Âl-i knrân, 3 / 3 1 .
280
Hak'tan olan muhabbet incelenmiş, farz ve nafile açık

lanmışür
D ö r t Yüz Yetmiş ikinci B ö l ü m

Menzik "Sözü dinleyip en güzeline uyanlar, işte onlar, Allah'ın
hidayete erdirdiği kimselerdir ve onlar gerçek akıl sahipleridir"
olan kutbun hak hakkındadır
Bu bölümde söz incelenmiştir Bölüm bütünüyle güzeldir
D ö r t Yüz Yetmiş Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Menzili "İlahınız tek bir ilahtır"olan kutbun hali hak
kındadır
Bu bölümle, tevhid hakkında önemli incelemeler yapılmış
tır Varkkta âlemden başka zıdarı kabul eden yoktur.
D ö r t Yüz Yetmiş D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Menzili "Sizin yanınızda olan tükenir, Allah'ın yanında olan
ise süreklidir" '^^ olan kutbım hali hakkındadır
Bu bölümle Hakk'ın ve halkın yanında oknak (indiyyet)
incelenmiştir
D ö r t Yüz Yetmiş Beşinci B ö l ü m

Menzili "Kim AUah'ın şiarlarını yükseltirse" '^"^ o\an kutbun
haknin biknmesi hakkındadır
ez-Zümer, 39/18.
' « el-Bakara, 2/163.
' » en-Nalıl, 16/96.
" 4 el-Hacc, 22/32.
281
Şiarları incelemiştir Şiarlar, kalplerin takvasındanckr B ö

lümün işarederinden bazıları:
el-Beytu'l-atîk, iman evidir O da Allah'ın azamedni içine
alan müminin kalbidir
Şiarların tahkiki konnsımda şöyle demiştir:
Allah'ın şiarları alametleridir Alametleri, kendisine ulaştı

ran delilleridir
D ö r t Yüz Yetmiş A l t m a B ö l ü m
Menzili "lâ havle ve lâ küvete illâ billah" olan kutbun hali

Havkale hakkında önemli bir bölümdür. Meleğin mahi

yeti ve kendisiyle beşer arasındaki üstünlük yansı hakkında
bir incelemedir
Muhtasarı yapan şöyle der: B u meseleyi anlamak için dik

kat gerekir Çünkü melek insanların arasındadır
D ö r t Yüz Yetmiş Yedinci B ö l ü m

Menzik "Yarışanlar bunun için yarışsınlar"'^^ \e "Çalışanlar
bunun için çalışsınlar"^'''' olan kutbım hali hakkındadır
Bu bölümle dünya ve ahkette zühdün yokluğu incelenmiştk.
Adam, mahza ubudette Hakk suretinde ortaya çıkan herkestir
Muhtasarı yapan fakir şöyle der:

Suretle zuhur, ilahi isimlede ahlaklanma ve onaylanma an
lamındadır
' » el-Mutaffifîn, 83/26.

es-SâfFât, 3 7 / 6 1 .
282
D ö r t Yüz Yetmiş Sekizinci B ö l ü m

Menzili "Hardal tanesi kadar bir şey bulunsa ve bir kaya
nın içinde, göklerde ve yerde oka dahi Allah onu getirir. Şüphe
siz ki Allah latifdir ve her şeyden haberdardır" '^'^ olan kutbun
Kula ve ilahi isimlere özgü olan nzık incelenmiştir.
D ö r t Yüz Yetmiş D o k u z u n c u B ö l ü m
Menzik "Kim Allah'ın yasaklarına sayg. gösterirse, Rabbi kaünda
bu kendisi için daha hayırlıdır"'^'' olan kutbun hak hakkındadır
İlahi hürmet hakkında bir incelemedir. O da âlemdir ve
Haktandır.
D ö r t Yüz Sekseninci B ö l ü m
Menzili "Biz ona çocukluğunda hüküm verdik" olan kut
bun hali hakkındadır.
Beşikte İsevi konuşma ve Efendimiz Yahya'ya (a.s.) çocuklu
ğunda hükmün veriknesi hakkında bk mcelemedir Bu bölümde
Şeyh'in kızının beşikteyken konuşması da tahkik edilmiştir.
D ö r t Yüz Seksen Birinci B ö l ü m

Menzili "Allah iyi amel yapanların ecrini zayi etmez" olan
kutbun hak hakkındadır.
Amekn ihsanı ve ameUerin suretlerinin inşası incelenmiştir
" 7 Lokman, 31/16.

el-Hacc, 22/30.
" 9 Meryem, 19/29.
el-Kelıf 18/30.
283
D ö r t Yüz Seksen ikinci B ö l ü m

Menzili "Kim yüzünü ihlasla Allah'a çevirirse, sağlam bir
ipe sarılmıştır İşlerin sonu Allah'a varır" olan kutbun hali
hakkındadır.
Allah'ın rızasına teslim olma, gerçek kul, velilerin sıfadarı
incelenmiş ve Ebû Yezîd'in "ene'l-Hak" sözü açıklanmıştır
D ö r t Yüz Seksen Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Menzili "Nefsini tezkiye eden kurtulmuştur, onu kirleten
hüsrana uğramışttr" "'^ olan kutbun halinin bilinmesi hak
kındadır
Nefsin tezkiyesi ve kirletilmesi incelenmiştir "... bilinceye
kadar sizi deneyeceğiz" "^^ ayeti açıklanmıştır
D ö r t Yüz Seksen D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Menzili "Can boğaza dayanınca, sizin o zaman bakarsınız
Biz ona sizden daha yakınız; fakat siz görmezsiniz" olan kut
bım hali hakkındadır
Bu bölümle, ihtizar (ölüm, can çekişme) esnasmda hâsıl olan
keşif ve dünyada arifin bu keşifteki hissesi incelenmiştir
D ö r t Yüz Seksen Beşinci B ö l ü m

Menzili "Kim dünya hayatını ve süsünü isterse, ona orada
amellerini karşıhğnı veririz ve o azaltılanlardan olmayacaktır"
olan kutbun haknin biknmesi hakkındadır
Lokman, 31/22.
' « eş-Şems, 91/10-11.
' « Mulıammed, 4 7 / 3 1 .
el-Vâkia, 56/8-85.
'« Hûd, 11/15.
284
Bu bölümle dünyadaki ve ahiretteki ceza ile dünyada mu

accel ceza incelenmiştir
D ö r t Yüz Seksen Altıncı B ö l ü m

Menzik "Kim Allah'a ve Resulüne isyan ederse, apaçık bir şekilde
sapmıştir" olan kutbun halinin bilinmesi hakkındadır.
Vahdet hakkındaki tahkikadar gerçekten yücedir Böliknün
sonunda acze varmak için çaba harcamak incelenmiştir.
D ö r t Yüz Seksen Yedinci B ö l ü m

Menzili "Sizden kim erkek olsun kadın olsun, mümin ola
rak salih amel işlerse, ona tertemiz bir hayat yaşatırız" "^^ olan
kutbun haknin biknmesi hakkındadır.
Salah mertebesi ve peygamberlerin salihlerden olma talep
leri incelenmiştir.
D ö r t Yüz Seksen Sekizinci B ö l ü m

Menzili "Kendisine eşler verdiğimiz kimseye yüzünü çevirme.
Onlar dünya hayatının süsüdür Onları imtihan ediyoruz Rab
binin rızkı daha hayırlı ve daha kalıcıdır" olan kutbun ha
Nefsin çift yönlülüğü, ilahî ve tabiî nzık, aynalarda görü
len suret ilmi incelenmiş ve onlara işaret edilmiştir.
el-Alızâb, 33/36.
"^7 en-Nalıl, 16/97.
el-Hicr, 15788.
285
D ö r t Yüz Seksen D o k u z u n c u B ö l ü m
Menzili "Şüphesiz ki sin malknntz ve çoaıklarmtz bir imtihan
vesilesidir" '^^ olan kutbun haknin bilinmesi hakkındadır.
İnsanın örnekliği, tasarrufiınun tam oluşu, amellerin kul
lara nispeti, özelkkle şeriata göre, esenlik ve kurtuluş yolunun
ne olduğu incelenmiştir
D ö r t Yüz D o k s a n m c ı B ö l ü m
Menzili "Yapamayacağınız şeyleri söylemeniz Allah kattnda
büyük bir günahttr"'^" olan kutbun halinin bilinmesi hak
kındadır
H a k ile halk arasında fiillerin nispeti konusu incelenmiş
tir B u konun benzerleri daha önce geçmişti.
D ö r t Yüz D o k s a n Birinci B ö l ü m
Menzili "Böbürlenme, şüphesiz ki AUah böbürlenenleri sev
mez" ''' olan kutbun haknin bilinmesi hakkındadır
Kul ne ile böbürlenir, dünya böbürlenme yeri değildir ko
nusu incelenmiştir
D ö r t Yüz D o k s a n İkinci B ö l ü m
Menzili "O, gaybı bilendir Hiç kimseyigaybma muttali kıl
maz. Ancak resullerinden razı oldukları müstesna"'^^ olan kut
bun halinin bilinmesi hakkındadır
et-Teğâbun, 64/15.
' 7 ° es-SafF, 61/3.
'7' el-Kasas, 28/76.
el-Cin, 72/26.
286
Gaybın kısımları ve rüyet hakkında önemli bir özdür R ü -

yetkı ve ilmin en yücesi, Muhammedi itabadır. Çünkü Allah'ı
bilen ondan başka kimse kaknamışür. "Bana öncekilerin ve son
rakilerin ilmi verilmiştir" ikni gibi.
D ö r t Yüz D o k s a n Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Menzili "De ki: hepsi Allah katındandır Bu kavme ne oluyor
ki sözü anlamıyorlar"'^^ çünkü onlar onu bulamıyorlar. Zira o
yanlarındadır olan kutbun haknin biknmesi hakkındadır.
Bu bölümde Hakk'ı ve halkı biknenin tahkikadarı ve te
celkleri vardır.
D ö r t Yüz D o k s a n D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Menzili "Şüphesiz ki Allah'tan sadece alim olan kullan kor
kar"'^'* ve benzeri ayetler olan kutbun haknin bilinmesi hak
kındadır.
Alîmden ve Allah'ın ismi olan isimlerden korkma, ilahî
isimler hakkında ince sırlar incelenmiştir.
Bölümde: Varlık birbiriyle irdbadıdır Teyidi nakzının ta
kendisidir.
D ö r t Yüz D o k s a n Beşinci B ö l ü m
Menzik "Sizden kim dininden döner ve kafir olarak ölürse"
olan kutbun haknin biknmesi hakkındadır.
en-Nisâ, 4/78.
'74 Fatır, 35/28.
'75 el-Baicara, 2/217.
287
Başkalarının aksine ariflerin acil bir şekilde Allah'a dönme

leri konusunda özel sırlar.
D ö r t Yüz D o k s a n Altıncı B ö l ü m
Menzili "Allah'ı layıkıyla takdir edemediler" '^"^ olan kutbun
Tenzih ve teşbih, Hakk'ın kendisini teşbih etmesi, halkın
O'nu teşbih etmesi, insan-ı kâmilin temsilciliğine özgü haki
katler hakkında incelemelerdir
D ö r t Yüz D o k s a n Yedinci B ö l ü m
Menzili "Onların çoğu Allah'a şirk koşarak inanır"'^^ olan
kutbun haknin biknmesi hakkındadır
Burada imandan maksat varlığa imandır Tevhid imanı
daha sonra gekr
D ö r t Yüz D o k s a n Sekizinci B ö l ü m
Menzik "Kim Allah'tan sakınırsa, Allah ona bir çıkış yolu
gösterir ve hesaplamadığı yerden rızıklandırır" '^^ olan kutbun
Bu bölümle, âlemin sürekli olarak bir halden diğer bir hale
intikali ve bunun iUeti incelenmiştir
D ö r t Yüz D o k s a n D o k u z u n c u B ö l ü m
Menzili "O'nun benzeri olabilecek hiçbir şey yoktur" '''^ o\an
kutbun halinin bilmmesi hakkındadır Bazen kâf'ın ziyadesiyle
el-En'âm, 6 / 9 1 .
Yûsuf, 12/106.
'7« et-Talâk, 65/2.
'79 eş-Şûrâ, 4 2 / 1 1 .
288
ei'Şeyh Muhyiddin b. Arabî el-Hâtimî
gelir, bazen de misil'in görevini görmek üzere sıfat olarak ge

lir. B u bizim görüşümüzdür. AUah'a hamd olsun.
Hakk'ın benzerini nefyetmede ince tahkikatlar. Misil'm gö
revi demekle, mertebe ve isimlerde olmayı kastetmiştir. Dik
kat etmelisin!
Beş Yüzüncü B ö l ü m
Menzili "Kim O'ndan ayrı ben de ilahım derse, onu cehen
nemde cezalandırırız" olan kutbun halinin bilinmesi hak
kındadır. Yani askna döndürürüz. O da uzak kalmakur. D e
rin olan şeye cehennem kuyusu denir.
Bu bölümde ilah ismi ve bu isimle gerçekleşen şeyler in
celenmiştir.
Beş Yüz Birinci B ö l ü m

MenzUi "Allah'tan başkasına mı dua ediyorsunuz. Doğru
sözlü iseniz... "'" olan kutbun haknin bilinmesi hakkındadır.
Bu Şeyhimiz E b û Medyen'in (ra.) zikridir.
CahU kişi kavramasa da her davetçinin davet edileni birdir hak
kında, eşsiz bk mcelemedk. Burada genel rahmet de araşûrıknışûr.
Beş Yüz tkinci B ö l ü m

MenzUi "Bile bile Allah'a ve Resulüne hiyanet etmeyiniz, ema
netlerinize de hiyanet etmeyiniz" '^^ olan kutbun haknin bilin
mesi hakkındadır.
Bu ayette zikredUen hıyanet çeşideri hakkında bk mcelemedk.
el-Enbiyâ, 21/29.
el-En'âm, 6/40.
el-Enfâl, 8/27.
289
Beş Yüz Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Menzili "Onlar dini O'na has kılarak dosdoğru bir şekilde
Allah'a ibadet etmekle, namazı kılmak ve zekâtı vermekle emro-
lundular. Dosdoğru din budur"olan kutbun haknin bilin
mesi hakkındadır.
İbadeti Allah'a has kılmak konusunda büyük ve önemli
incelemelerdir
Beş Yüz D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Menzili "Allah del Sonra onları bırak" olan kutbun ha
linin biknmesi hakkındadır Buraya kadar olan zikirler, Şey
himiz E b û Medyen'in zikirleridir Bazıları "İşlerinde oyalansın-
^^"185 ifadesini de eklemişlerdir
Bu bölümle, ayederde derinleşmek hakkında incelemeler

yapılmıştır O da varlıktaki isimlerin hükmü, müşahedeye yö
nelik işaret ve marifetlerdir
Beş Yüz Beşinci B ö l ü m

Menzik "Rabbinin hükmüne sabret, sengözetimimizdesin"
olan kutbun halinin bilmmesi hakkındadır Arkadaşlarımızdan
M u h a m m e d el-Marakeşi, Marakeş'te bu menzil üzeredir
Sabır, Allah'tan başkasına şikâyet arz etmeme hakkında bir
incelemedir B u Allah için şikâyeti olumsuzlamaz.
' « el-Beyyine, 9 8 / 5 .
el-En'âm, 6 / 9 1 .
el-En'âm, 6 / 9 1 .
et-Tûr, 52/48.
290
Beş Yüz Altıncı B ö l ü m

Menzili "Onlar bir tuzak kurdular Allah da onlara tuzak
kurdu. Allah, tuzak kuranknn en haytrltstdtr"'^^, "Onlar bir
tuzak kurdular. Biz de tuzak kurduk. Fakat onlarfarkında de
ğildirler"'^^ olan kutbun haknin biknmesi hakkındadır.
Tuzak, kandırma ve aldatma hakkında bir incelemedir.
Beş Yüz Yedinci B ö l ü m

Menzili "Allah'ın gördüğünü bilmiyor mu?" '^^ ohn kutbun
İnce marifederden hadler, zikir ve rüyet ve diğer marifet
ler hakkında bir incelemedir.
Beş Yüz Sekizinci B ö l ü m

Menzili "Allah iman edenlerin velisidir Onları karanlıklar
dan aydınlığa çıkarır"''^ olan kutbun halinin biknmesi hak
kındadır.
İlahî ve kula ait velayet ve mümin ismi hakkında bir in
celemedir.
Beş Yüz D o k u z m ı c u B ö l ü m
Menzili "Her ne infak ederseniz Allah onu yerine koyar"
'"7 Âl-i karan, 3/54.

" » en-Neml, 27/50.
" 9 el-Alak, 96/14.
" ° el-Bakara, 2/257.
Sebe, 34/39.
291
İnfak edilen şeyin yerine koyan Hüve hakkında bir ince

lemedir
Beş Yüz O n u n c u B ö l ü m
Menzili "Haksız yere yeryüzünde kibirlenenleri ayetlerim
den yüz çevirteceğim"'^^ olan kutbun halinin biknmesi hak
kındadır
İlahi kibriyâ ve onunla vasıflanan - gerçekten veya iddia
olarak- hakkında bir incelemedir
Beş Yüz O n Birinci B ö l ü m

Menzili "Eğer Allah'tan korkarsanız, O size bir Furkan ve-
rir"'^^, "Allah'tan korkun ve Allah size öğretir"'^"^ olan kutbun
Takvadan doğan Furkan ve bu Furkan'ın ilimleri hakkında
bir incelemedir
Beş Yüz O n îkinci B ö l ü m

Menzili "Derileri her olgunlaşttğında yeni derilerle değiştire
ceğiz" olan kutbun halinin bilinmesi hakkındadır
Bu, zikir ehlinin vasfi olan korku hakkında bir inceleme
dir B u zikrin neticesi, ismet haUerinin, zahir ve evvel isminin
isimlerinin, şühudu bilmenin ve zahir tecellinin suretleri olan
Hakk'ı kabul etmenin marifetlerinin gerçekleşmesidir
el-A'râf, 7/146.
el-Enfâl, 8/29.
ı*' el-Bakara, 2/282.
en-Nisâ, 4/56.
292
Beş Yüz O n Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Menzili "Kâf hâ yâ ayn sâd. Rabbinin kulu Zekeriyydya
olan rahmetini zikret" olan kutbun haknin bilinmesi hak-
bndadır.
Rahmetin türleri, Şeyh'in kıyamet sahnelerini keşfi ve zan

hakkında bir incelemedir
Beş Yüz O n D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Menzili "Kim Allah'a tevekkül ederse. O, ona yeter"'^^ olm
Zorunluluk, muhal ve imkân hakkında bir incelemedir
Miknkünün gerçekleşmesi bu üçüyle olur. Çünkü o kapsa
yıcı bir berzahtır
Beş Yüz O n Beşinci B ö l ü m

Menzik "Daimd kendisini denediğimizi anladı ve hemen Rab
binden mağfiret diledi ve rükua kapandı ve tövbe etti"'^^ olan
Ademî ve Davudî hilafet arasındaki farkı incelemişdr
Beş Yüz O n Altmcı B ö l ü m
Menzili "De ki: Eğer babalarınız, oğıdlannız, kardeşleriniz,

eşleriniz, aşiretiniz, kazandığınız mallar, zarar etmesinden kork-
üığunuz ticaretiniz, hoşunuza giden meskenler, size Allah'tan, Re
sulünden ve O'nun yolunda cihad etmekten daha sevimli ise, o
Meryem, 19/1-2.
" 7 et-Talâk, 65/3.
Sâd, 38/24.
293
zaman bekleyiniz" '^^ ve "Allah'a kaçmız"-'-^ olan kutbun hali

Oğulluk, babalık, kardeşlik ve ayedn sonuna kadar zikre
dilen diğerleri hakkında önemk incelemelerdir.
Beş Yüz O n Yedinci B ö l ü m

Menzik "Hatta yeryüzü bunca genişliğine rağmen onlara dar
geldi. İçleri daraldı ve kendileri için Allah'tan başka bir sığınağın
olmadığına inandılar"olan kutbun halinin bilinmesi hak
kındadır B u sıkınadan sonra üzüntü ve ihüyaç haknin zikridir
Tekkk, çiftkk ve bidik, son genel rahmet hakkında bir in
celemedir.
Beş Yüz O n Sekizinci B ö l ü m

Menzili "Kalplerinden korktuklarında, dediler ki: Rabbiniz
ne demiştir dediler. Dediler ki: Hakkı. O yücedir ve büyüktür"
Bölümün ismi olan ayedn tefsiri hakkında önemli incele
melerdir. Melekler âlemine, ahiret dirilişine ö ^ ü incelemeler.
İncelemede önemli şiirler vardır.
Beş Yüz O n D o k u z t m c u B ö l ü m
Menzili "AUah ve Resulü sizi, size hayat verecek bir şeye ça
ğırdıkları zaman icabet ediniz"•''^^ olan kutbun halinin bilin
mesi hakkındadır.
" » et-Tevbe, 9/24.

™ ez-Zâriyât, 51/50.
2 ° ' et-Tevbe, 9/118.
» 2 Sebe, 34/23.
2 « el-Enfâl, 8/24.
294
Vahdet, ilahî yakınlık, Allah'ın ve Resulünün kelamının

kapsamlılığı hakkında önemk bir incelemedir
Beş Yüz Y i t m i n d B ö l ü m
Menzili "Ancak duyanlar icabet eder" olan kutbun hali
Bu ayetin tahkiki yapılmışûr Ayet, rahmetin kapsamlılı-
ğını ve genişliğini anlatır
Beş Yüz Yirmi Birinci B ö l ü m

Menzili "AztkIamn, çünkü azıkların en hayırlısı takvadır
Ey akıl sahipleri! Benden korkun"olan kutbım halinin bi
Takva, yolculuk ve yolun duraklarının incelenmesidir
Beş Yüz Yirmi ikinci B ö l ü m

Menzili "Yerine getireceklerini içleri titreyerek yerine getirirler.
Şüphesiz ki onlar Rablerine dönecekler. Onlar hayırlarda koşan
lardır Onlar o hayır için öne geçenlerdir"^'"' olan kutbun hali
Bu ve devammdaki ayeder hakkında önemli mcelemelerdir
Beş Yüz Yirmi Ü ç ü n c ü B ö l ü m

Menzili "Rabbinin makamından korkan kimseye gelince"'^''''
el-En'âm, 6/36
el-Bakara, 2/197.
el-Müminûn, 23/60, 6 1 .
en-Nâziât, 79/40.
295
İzafeti ve mutialdığı yönünden Rab ismi hakkında bir in

celemedir.
Beş Yüz Yirmi D ö r d ü n c ü B ö l ü m

Menzik "De ki: Eğer Rabbimin kelimelerini yazmak için de
nizler mürekkep olsa hatta onun bir mislini üzerine ilave etmiş
olsak yine de Rabbimin kelimeleri tükenmeden denizler tüke
nirdi" ^^^^ olan kutbun halinin bilinmesi hakkındadır.
Âlem olan vücut bulmuş kekmelerin incelenmesidir.
Beş Yüz Yirmi Beşinci B ö l ü m
Menzili "Kim Allah'ın sınırlarını çiğnerse, şüphesiz ki kendi

sine zulmetmiştir Nereden bileceksin belki Allah bundan sonra
bir işyarattr"^^'^ olan kutbun haknin biknmesi hakkındadır.
Şer'i hükümlere özgü sınırlar ve eşyanın zad sınırları in-
celenmişdr.
Beş Yüz Yirmi Altmcı B ö l ü m

Menzili "Eğer sana sebat vermeseydik, nerdeyse biraz onlara
meyledecektin"olan kutbun halinin bilinmesi hakkındadır.
İnsanın sekiz azası ve amacına uygun olarak kuUanıldıkla-
rında onlardan çıkan keramet, menziUer ve ilahî makamlarla
münasebeti hakkında incelemelerdir. Yıldızların yörüngeleri
nin kitabının ilmi bu zikrin bazı neticeleridir
™ el-Kelıf, 18/109.
et-Talâk, 6 5 / 1 .
2 ' ° el-İsrâ, 17/74
296
Beş Yüz Yirmi Yedinci B ö l ü m

Menzili "O'nun nzastm arayarak sabah akşam Rablerine dua
edenlerle beraber sabret. Gözünü onlardan ayırma... olan
Her şeyde Hakk'ın rızasını arayanlarla beraber sabretme
incelenmiştir
Beş Yüz Yirmi Sekizinci B ö l ü m

Menzili "Kötülüğün cezası dengi olan bir kötülüktür Kim
affeder ve ıslah ederse onun ikreti Allah'a aittir"•'•^•^ olan kutbun
Bölümün başkğı olan ayet hakkında bir incelemedir K ö
tülük isminin incelenmesine dikkat edilmişür
Beş Yüz Yirmi D o k u z u n c u B ö l ü m

Menzili "Temiz belde, bitkileri Rabbinin izniyle çıkar"^^^
İşarederle bu ayet ve ilahî seçim incelenmişdr
Beş Yüz O t u z u n c u B ö l ü m
Menzik "İnsanlardan utanır, Allah'tan utanmazlar Halbuki
gecelediklerinde Allah'ın razı olmadığı bir söylemi tasarladıkla
rında Allah onlarla beraberdi. Allah onların yaptıkları her şeyi
çepeçevre kuşatmıştır"^'^ olan kutbun haknin biknmesi hak
kındadır
el-Kelıf, 18/28.
^'^ eş-Şûrâ, 42/40.
^'3 el-A'râf, 7/58.
en-Nisâ, 4/108.
297
Gizlenmek hakkında bk mcelemedir. "Allah kötülüğin açıkça

söylenmesinden hoşlanmaz"^^'^ ayetine dikkat çekmişdr.
Beş Yüz O t u z Birinci B ö l ü m

Menzili "Olduğunuz bir iş, okuduğunuz bir Kur'ân, işledi
ğiniz bir amel yoktur ki, siz o işe daldığınız da biz sizin üze
rinde şahit olmayalım"^^^^ olan kutbun halinin bilinmesi hak
kındadır.
Vahdet, irade, emir, eşyanın yaraükşı, masiyetle isimlenenin
mahiyeti, icbar ve ihtiyar hakkında önemk bir incelemedir.
Beş Yüz O t u z î k i n d B ö l ü m
Menzik "Namaz müminler üzerine vakti belirlenmiş bir farz
dır"™ olan kutbun halinin bilinmesi hakkındadır.
Beş vakit namaz hakkında incelemeler ve işaretlerdir.
Beş Yüz O t u z Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Menzili "Kullarım sana beni sorarlarsa, ben yakınım. Dua

edenin duasına icabet ederim"^""* olan kutbun halinin bilin
mesi hakkındadır.
D u a ve icabet hakkında bk incelemedir İcabet, her isteyenm
sadece duasıyla hâsıl olur. Bu konuda bölüme bakmalısın.
2 " en-Nisâ, 4/148.

Yûnus, 10/61.
en-Nisâ, 4/103.
2'8 el-Baicara, 2/186.
298
Beş Yüz O t u z D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Menzili "Sen gizel bir ahlak üzeresin"^"^"^ olan kutbun ha
Nebevi miras olan Kur'ân'la ahlaklanma hakkında bir in
celemedir
Beş Yüz O t u z Beşinci B ö l ü m

Menzik methi yüce olan ve isknleri mukaddes olan AUah'ın
"Ayaktayken, otururken ve yanlan üzere uzanırken Allah'ı zikreden
ler... sözü olan kutbun halinin bilinmesi hakkındadır
Hakk'ı müşahede ve murakabe hakkında önemk incele
melerdir
Beş Yüz O t u z Altmcı B ö l ü m

Zikri "Kim dünya hayatını isterse ona onu veririz ve ahi
rette onun bir nasibi yoktur" ^^"^ olan kutbım halinin biknmesi
hakkındadır
Ahiret için çakşma, dünya ve ahiret evladığı hakkında bir
incelemedir
Beş Yüz O t u z Yedinci B ö l ü m

Zikri "İnsanlardan korkarsın. Korkman gereken Allah'tır"
Vahdet ve marifette acizkk hakkında önemk incelemelerdir
•^'9 el-Kalem, 68/4.

" ° Âl-i İmrân, 3/191.
eş-Şûrâ, 42/20.
et-Tevbe, 9/13.
299
Beş Yüz O t u z Sekizinci B ö l ü m
Menzili "Emrolunduğun gibi dodoğru ol"^^^ olan kutbun

Emir, irade, ilmin maluma tabiiyed, kaderin sırrı hakkında
yüce tahkikatlardır.
Beş Yüz O t u z D o k u z u n c u B ö l ü m
Menzili "Allah'a kaçınız" •'••'•'^ olan kutbun haknin biknmesi
hakkındadır.
Allah'a Muhammedi kaçış, velilere özgü olan veraset hak
kında bir incelemedir.
Beş Yüz K ı r k ı n a B ö l ü m
Menzili "Kendilerine çıkıncaya kadar sabretselerdi kendi
leri için daha hayırlı okırdtı"^^'' olan kutbun haknin biknmesi
hakkındadır.
Resûlullah'ı (s.a) görme ve bunun gerçekleşmesi ve Hakk'ın
bütün surederde tecelksi hakkında bir incelemedir
Beş Yüz K ı r k Birinci B ö l ü m

Menzili "Sizden kim zulmederse, ona büyük bir azap tattı
racağız"^^ olan kutbun haknin bilinmesi hakkındadır.
Muhtelif, işari manalarla zulüm ve AUah'ın temsilcikği hak
kında bir incelemedir.
" 3 Hûd, 11/112.

" 4 ez-Zâriyât, 51/50
" 5 el-Hucurât, 4 9 / 5 .
el-Furkân, 25/19.
300
Beş Yüz K ı r k ikinci B ö l ü m
Menzili "Bu dünyada kör olan, ahirette de kördür ve yol

bakımından daha sapıktır"•'•^^ olan kutbun halinin biknmesi
hakkındadır.
Allah'ı bilme hakkında garip bir incelemedir AUah'ı bil
menin son noktası hayrettir
Beş Yüz K ı r k Ü ç ü n c ü B ö l ü m
Menzili "Resulsize ne verdiyse onu alın"^^^ olan kutbun ha
linin bilinmesi hakkındadır
Allah'tan ve Peygamberden akna hakkında garip bir ince
lemedir
Beş Yüz K ı r k D ö r d ü n c ü B ö l ü m
Zikri "Sarfettiği hiçbir sözyokttır ki, yanında bir gözetici ol
masın" •'-^'^ olan kutbun haknin biknmesi hakkındadır
İlahî koruma ve gözetim, aynı şekilde melekî koruma hak-
b n d a bir incelemedir
Beş Yüz K ı r k Beşinci B ö l ü m

Zikri "Secde et ve yaklaş" •'•^'^ olan kutbım haknin biknmesi
hakkındadır
Secde ve secdede Hakk'ı müşahede hakkında bir incele
medir
•^•^ el-İsrâ, 17/72.

el-Haşr, 59/7.
" 9 Kâf, 50/18.
el-Alak, 96/19.
301
Beş Yüz K ı r k A l t ı n a B ö l ü m
Menzili ve zikri "Zikrimize sırt çevirenden yüz çevir" olan

Bu ayet hakkında dakik bir incelemedir. Özed şudur: Zikre
sırt çevirme, zikredileni gerçekleştirir.
Beş Yüz K ı r k Yedinci B ö l ü m

Menzili "Sana emredileni yerine getir" olan kutbun ha
Emri yerine getirme hakkında bir incelemedir. Mücerret
emir, çeşiderinin farkkiığına göredir.
Beş Yüz K ı r k Sekizinci B ö l ü m

Menzili ve zikri "Beni anın ki ben de sizi anayım"''•^^ olan
Kulun Hakk'ı, Hakk'ın kulu zikri, akılla Allah'ı bikne ve ma
rifetlerin türleri, düşünce ve keşif hakkında bir incelemedir.
Beş Yüz K ı r k D o k u z u n c u B ö l ü m
Menzili "Kendisini müstağni görene gelince, sen bütün il
gini ona yöneltiyorsun"•^-'^ olan kutbun haknin bilinmesi hak
kındadır.
Hakk'ın sıfadarı her ortaya çıktığında onları yüceltmek.
Sufilerin hali olan zevk.
en-Necm, 53/29.
2 « el-Hicr, /15/94.
« 3 el-Bakara, 2/152.
« 4 Abese, 80/5-6.
302
Beş Yüz EUinci B ö l ü m

Menzili "Rabbin dağa tecelli edince, onu paramparça etti... "^^
Z a d ve sudurî teceUi hakkında bir incelemedir
Beş Yüz EUi Birinci B ö l ü m
Menzili "Allah amellerinizi görecektir. Elçisi ve müminler

de"''^^^ olan kutbun haknin bilinmesi hakkındadır
Allah ve Elçisinin mükellefin amellerini görmesi hakkında
bir incelemedir
Beş Yüz EUi îkinci B ö l ü m

Menzili "Kendilerine ztdmettikleri zaman keşke sana gelse
lerdi. .. "^^'^ olan kutbun halinin bilinmesi hakkındadır
Zakmin nefsini Resûliülah'a getirmesi hakkında bir ince
lemedir B u dakik bir incelemedir
Beş Yüz EUi Ü ç ü n c ü B ö l ü m

Menzik "AUah onları arkalarından kuşatmtşttr"'^^^ olan kut
bun halinin bilinmesi hakkındadır
İlahî kuşatma ve vahdet hakkında dakik bir incelemedir
el-A'râf, 7/143.
et-Tevbe, 9/94.
« 7 en-Nisâ, 4/64.
el-Burûc, 85/20
303
Beş Yüz Elli D ö r d ü n c ü B ö l ü m

Menzili "Kendilerine verilenlerle sevinip yapmadtkIanyla övül
meyi sevenler" ^^'^ olan kutbun halinin bilinmesi hakkındadır.
Gerçek anlamda Hakk'a ait olduğu halde fîikn kula isnat
edilmesi hakkında bir incelemedir. B u Hatemu'l-Evliya'nın^''°
menzilidir.
Beş Yüz Elli Beşinci B ö l ü m

Günümüzden kıyamete kadar olan Kutuplardan geri kalan
ları zikretmemi engelleyen sebebin bilinmesi hakkındadır.
Şeyh, bu bölümde kıyamet gününe kadar olacak kalan
kutupları zikretmeme sebebini açıklar. B u sebep de insanla
rın onları tasdik etmemeleri sebebiyle günaha düşmüş okna
ları korkusudur.
Beş Yüz Elli Altmcı B ö l ü m

Menzili "Mülkü elinde tutan her türlü noksanlıktan münez
zehtir" ^''ô\3S\ kutbun haknin biknmesi hakkındadır B u men
zil, 589 yılında giren bir şeyhimizin menzilidir.
» 9 Âl-i knrân, 2/188.

2"*" "Hatemu'l-Evkya" veya "Hatmu'l-Evkya" olarak kendisinden balı-
sedilen zat, velilerin sonuncusu olan bir şalııstrr. Bu şalııstan, önce
Hakim-i Tirmizî, "Hatmu'l-evliya" adk eserinde balısetmiş, dalıa
sonra Mulıyiddin İbn Arabî "Anka-ı mağrib" adlı eserinde bu ko
nuyu geniş bir şekilde incelemiştir. Ibıı Arabî bu eserde, "Hatemu'l-
Evkya'mn Mehdi olduğunu belirten ifadelerin yalımda, onun farkk
bir şalııs olduğunu gösteren ifadelere de yer vermiştir (çev.).
el-Mülk, 6 7 / 1 .
304
M a n a ve hissedilenler hakkında ilave bir incelemedir

Hakk'ın eli olan bu zakir vasıtasıyla kullara verilen hediye
ler hakkındadır
Beş Yüz EUi Yedinci B ö l ü m

Genel anlamda velilerin mührünün bilinmesi hakkındadır
İsevi mühür hakkında bir incelemedir Bu bölüm tama
mıyla bir sırdır
Beş Yüz EUi Sekizinci B ö l ü m

İzzet Rabbine mahsus olan güzel isimlerin ve ona verilmesi
uygun olan ve olmayan lafızların biknmesi hakkındadır
Bu bölüm, isimlere ait olan mertebeleri incelemeyi içer
mektedir Bunlar fasıUar halindedir Onları aşağıda gösteril
diği gibi özet olarak sunacağım:
AUah ismi olan ilahî mertebe. B u mertebenin özü ve özeti,
Allah isminin kapsamklığım incelemedir Bu mertebenin özeti
ve neticesi hayrettir Bir şeyin kendisini mükellef kılamaması
bunun hakikatlerindendir
Rab ismi olan Rabbani mertebe. B u mertebe beş mana
sıyla incelenmiştir Bunlar: 1 -sabit 2 - makk 3- muslih 4- sey-
yid 5- mürebbidir
Rahman-Rahîm ismi olan Rahmût mertebesi: Minettarlık
ve zorunluluk rahmetinin incelenmesidir
Melik ismi olan mülk ve melekût mertebesi: Melik ismi ve
vahdetin sırları hakkında bir incelemedir
Kuddûs ismi olan takdis mertebesi: Hakk'ın ve m ü m k ü n
varlıkların takdisi hakkında bir incelemedir
305
Selam ilahî ismi olan selam mertebesi: Muhammedi ayna

larda H a k k ı n görülmesi, Z a t t a dalmanın imkânsızlığı.
Mümin ismi için olan eman mertebesi: Peygamber tabileri

için eman ile ariflerin emanlarının artması hakkında bir in
celemedir
Müheymin ismi için olan şahadet mertebesi: B u mertebe

Kur'âni hakikatleri içermektedir
Azîz ismi için olan izzet mertebesi: \TI£.\. hakkında dakik

bir incelemedir
Cebbar ismi için olan ceberrût mertebesi: Bu mertebeyi in
celemedir Bunda mahlûk zatı bilemez. Ancak uluhet berza
hının arkasından bilebikr
Mütekebbir ismi için olan azameti kazanma mertebesi: B u
mertebeyi incelemedir Mütekebbir ismi bilinmeyen garip bir
isimdir
Halik ismi için olan halk ve emr mertebesi: Halk ikidir: Tak
dir ve icar
Bari ismi için olan bariiyyet mertebesi: Bu makam hakkında

incelemelerdir Muhtevasında mükelleflerin halleri, şeriatta ge
len teşbih haberleri gibi. Rabkğın bir sırrı vardır Bu sır zahir
olsaydı, Rabkk baül olurdu. Rabkğın bir sırrı vardır Bu sır za
hir olsaydı, nübüvvet batıl olurdu.
Musavvir ismi için olan tasvir mertebesi: Amellerin su

retlerinin inşası. Kul hakimiyet ismini kabul etmez. Varlık
kulluğu kabul ettiği gibi hakimiyeti de kabul eder. "Attığın
zaman sen atmadın, Allah attı"^"^^ ayeti hakkında önemli
hakikatler
^ « el-Enfâl, 8/17.
306
Gaffar, Gafir ve Gajur ismi için olan perdeyi sarkıtma mer

tebesi: B u bölümle perde incelenmiştir. Perde, öz hakikatler
ve eşsiz zevklerdir.
Kahr mertebesi: İlahî kahr, rıza ve sabrın anlamı incelen-

mişdr.
Vehhab ismi için olan vehb mertebesi: Mevhibe ve amelle

rin surederinin inşası hakkında dakik bir incelemedir. Şeyh,
bu bölümde mevhibe'deki zevkleri incelemiştir.
Rezzak ismi için olan erzak mertebesi: Rızkın sırları ve çe

şideri ve bütün varlık mertebelerini kapsaması. "Bilinceye ka
dar sizi denemekteyiz"ayeündeki sırlar.
Fettâh ismi için olan fetih mertebesi: Fethin çeşideri: Surî,

manevî ve vasati fetih.
Alîm, Âlim veAllâm ismi için olan İlim mertebesi: Âkmlerin

mertebeleri, malumat çeşitlerinin beyan ediknesi, ilmin ma
luma tabiiyetinin açıklanması. Kısacası bu, incelemelerde bü
tün bir mertebedir.
Kabız ismi için olan kabz mertebesi: Kıdem ve hudus mer

tebesindeki manalarıyla kabz incelenmiştir.
Basit ismi için olan bast mertebesi: Bast mertebesi, bu mer

tebede oturanın edebe riayette yapması gereken şeyler. Dünya
ve ahirette ilahî bast'ın tecelklerinin açıklanması.
Hafdmertebesi: Geniş anlamda bu mertebenin mcelenmesi.

Hafd kul için asaletendir.
Rif'at mertebesi: B u makamın incelenmesi. RiPat Fiak

için bizzatür.
2« Muhammed, 4 7 / 3 1 .
307
î'zâz (sevip-sayma) mertebesi: İlahî ve halka ait olan i'zâz

hakkında dakik incelemelerdir.
İzlâl (Küçük düşürme/rezil etme) mertebesi: İzlâl ve zillet ve

muhtaçkğm nedeni hakkında dakik incelemelerdir Filozofların
"Birden ancak bir çtkar" sözünün incelemesi yapılmıştır
Sem' mertebesi: Her işitende işitme incelenmiştir Bu mer

tebe kelama mahsustur Çünkü o işitilendir Sesler de böyledir
Bu mertebe, daha önce incelenen nefes mertebesiyle ilgilidir
Basar mertebesi: H a k ve hake yönünden rüyet ve müşahe

denin incelenmesi. Mizanın konulmasmdaki sırlar. "Dilediğini
işle, çünkü sen bağışlandın"sözünün incelenmesi.
Hüküm mertebesi: H ü k m ü n mahkûmun aleyhe tabiiyeti.
Başlangıcı iknin maluma tabiiyeti gibidir Akm ile Hakim ara
sındaki farklar. Şer'î hükümlerdeki incelikler
Adalet mertebesi: B u mertebe hakkında dakik inceleme

ler Vahdet, kaza ve kaderdeki büyük sırlar, ilmin maluma ta
biiyeti.
Lütuf mertebesi: Letafet ve kesafet hakkında yüce ve dakik

incelemeler Şeyh'in bu makamdaki hissesi.
Tecrübe ve deneme mertebesi: Bu, nimet ve gazaplarla imti
han mertebesidir Kaza ve kaderin incelenmesi.
Hilm mertebesi: Amellerin suretleri olan mühlet verme ve

değiştirme hakkında incelemeler Rüya ve hayal mertebesin
deki sırlar.
Azamet mertebesi: Azametm incelenmesi. Azîmm oluşu ma-

hakidir Fail siğasının incelenmesi. Esmaiyyete ait olan sıdar.
Şükür mertebesi: Mertebedeki fiil ve infialler hakkında
ince sırlar.
308
Yükseliş mertebesi: Yükseliş, iniş, birliktekk, istiva ve ubudet

hakkında ince sırlar. İlahî azamet mertebesiyle: "ululuk benim
abamdır" hadisindeki sırlar.
Koruma mertebesi: B u mertebe hakkında ince sırlar.
Mukît (MuktedirlRızık veren) mertebesi: R ı z b n umumiliği.

Önemli hakikader.
iktifa mertebesi: Tevhidin zirvesi hakkında ince sırlar ve zad

ve isimlere ait marifeder.
Celâl mertebesi: B u mertebenin incelenmesi iki açıdandır.

Bu ismin delalet ettiği azamet açısından ve hakaret açısından.
Ahiret dirilişi hakkında ince sırlar. Günahın garipsenmesi.
Kerem mertebesi: İncelemede önceki mertebeyi takip eder.
Murakabe mertebesi: Hakk'a ve halka ait murakabenin in

celenmesi.
icabet mertebesi: İnce sırlar. B u mertebe infial mertebesi

dir.
Genişlik mertebesi: Rahmedn her şeyi kapsaması. Burada

ince sırlar vardır.
Hakim, Hikmet mertebesi: Hikmet mertebesi: ince sırlar, hik

metin tarifi ve kimin hikmet mertebesine sahip olduğu gibi.
Veddâd, vedd (dostluk/sevmek) mertebesi: Sevgi ve dosduğun

açıklanması. Vahdet hakkında büyük sırlar.
Mecd, Mecd (Ululuk/izzet) mertebesi: Dakik incelemeler.

Dünya ve ahiret cezası. "Ben Allah'ım"âayen\enn tikleri ve hal
leri ve hükümlerinin incelenmesi. "Subhânî" diyenler
Haya, Haya mertebesi: İnce sırlar. Vahdet hakkında ma

rifetler.
309
Sâhî, Sehâ (Cömertlik) mertebesi: Hediyenin tüderi: îsâr

(nefse tercih), kerem, cûd (cömerdik) ve sehâ (karşıkksız ver
mek, ek açıklık).
Tayyib, Tayyib mertebesi: Vahdet hakkında sırlar. E b u

Medyen'in Süryan'daki sözü.
Muhsan, İhsan mertebesi: Rüyet ve "İyili^n karşılığı iyilikten

başka bir şey midir?" ^'^^ ayetinin yorumu ve ince sırlar.
Dehr, Dehr (Zaman) mertebesi: Dehr isminin incelenmesi.
Sahip, Sohbet mertebesi: Kapsamlı incelemeler ve büyük

sıdar. İnsani yolculuk. Ariflerin, kendilerine vacip olan şeyleri
müşahede etmeleri hasebiyle işlerinin zor oluşu.
Halife, Hilafet mertebesi: Liyakatta Hakk'ın hakfeliği.
Cemîl Cemâl mertebesi: Mudak ilahî cemâl hakkında sırlar.
IMus'îr, Tesir (Narh koyan/ koymak) mertebesi: Kapsamk ikm-

1er ve büyük sırlar.
Karibu'l-Akrab, Kurbet, Kurb ve Kurab mertebesi: Mudak

vahdet hakkında esas sırlar.
]\4u'tî, Atâ ve İ'tâ mertebesi: Rahmet hakkında sırlar.
Şâfî, Şifa mertebesi: "Hastalandığım zaman bana şifa veren

Odur"^^'' ayeti ve şifa konusunda H z . Peygamberden gelen
hadislerin incelenmesi.
Ferdu'l-Vitru'l-Ahad, İfrâdmertebesi: Ferd, vitr ve ahad hak

kında sırlar.
Refik, Rıfk ve Murafaka mertebesi: Vahdet hakkında ince

lemeler, refiku'l-a'lanm sırları.
er-Rahmâiı, 55/60
eş-Şuârâ, 26/80.
310
Bdis, Bas mertebesi: Bais isminden çıkan genel nurlar ve

sıdar. Peygambere uymanın faziled.
Hak, Hak ismi mertebesi: Marifet, yüce hayret ve büyük
dehşedn özed.
Vekil, Vekalet mertebesi: Sırların incekkleri ve toplamı. Ve
kil isminden halk için mülk ve melikin sabit oknası bunlar
dan biridir.
Kavi, Kuvvet mertebesi: Hayal mertebesi hakkında sıdar.
Hayalin hissin son derecesi oknası bu sırlardan biridir.
Metin, Metanet mertebesi: Zati metanetin sıdarı.
Nasîr, Nasr mertebesi: iman ve imanın genelkği konusunda
büyük sırlar.
Hamtd, Hamd mertebesi: H a m d ve mertebeleri hakkında
yüce sırlar.
Muhsî, Ihsâ mertebesi: B u mertebenin ihata mertebesiyle
nispeti açısından incelenmesi.
Mubdî, Bed' mertebesi: Yoğunluşmış sırlardır. Bu sırlardan
biri şudur: Ebed için rütbe ve varlıkla akledilebilirin dışında
akledilebilir bir başlangıç yoktur.
Muîd, İade mertebesi: İnce sırlar, ahiret dirilişinin sırları.
Muhyî, İhya mertebesi: Ö l ü m ve hayatın sırları, bu merte
bede ölümün sebebi.
Mümît, Mevt mertebesi: İntikal olan ölümün sırları, ölü
mün kurbanlığı.
Hayy, Hayat mertebesi: İlahî hayata dayanarak genel hayat
her şey içindir.
Kayyûm, Kayyûmiyye mertebesi: Kayyûmiyyetin mukavemete
tabiiyeti konusunda ince sırlar. Şeyh'in yaşadığı bir olay.
311
Vicdan mertebesi: B u mertebesidir: Eşyanm var edil

mesi, H a k k ı konuşmanın sırları.
el-Vahidu'l-Ahad, Tevhid mertebesi: el-Vahidu'l-Ahadm sır

lan, vahdeti bilmenin özü.
Samed, Samediyye mertebesi: Zatî sırlar. "Hiçbir şey yoktur ki

hazineleri elimizde obnasm"^'^'' ayetinin incelenmesi.
Kadir, Kadir, Muktedir, İktidar mertebesi: Kadir ve mukte

dir isimleri hakkında ince sırlar. Hake ve emr âleminin ince
lenmesi. Her iki nüshayı karşılaştıran sırlar.
Mukaddim, Takdim mertebesi: Deklin ispatı müreccihe dü

şer Kâinatın tercih edilmesi ve mertebeler halinde ortaya çı
kışı, bunlardan bazılarının takdim edilmesinin, bazılarının te
hir ediknesinin sebebi.
Muehhir, Teehhür (Geciktiren, Gecikme) mertebesi: Teehhür im

maksat ve tazmini açısından incelenmesi.
İlk, İlklik Mertebesi: Âlemin yaraüknası ve ilkler incelen

miştir
Son, Sonluk mertebesi: Tehirin incelenmesi, sonradan ge

lenin ehkyeti, Raşit Hakfelerin hilafete ehliyetleri ve hilafeti
üsdenmeleri.
Zahir, Zuhur mertebesi: Zuhurun incelenmesi. B u mer

tebe benzersiz sırları içerir: Büyük hayret, mudak teslimiyet,
AUah'ı biknenin sonu.
Bâün, Butun Mertebesi: S a f zati sıfatlar. Onlardan bazıları:

Kendileriyle kendisini vasıflandırdığı gizlikk, bizim için idra
kimizden gizk olmaya devam edendir
^ « el-Hicr, 15/21.
312
Tevvâb, Tövbe mertebesi: "Sonra kendisine yönelsinler diye

tövbelerini kabul etti"-^^^ ayetinin incelenmesi.
Af, Af mertebesi: Azlık ve çokluk hükmü arasında bu mer
tebenin sırları incelenmiştir.
Rauf Rafet mertebesi: İmanın genelliği incelenmiştir.
Vâlî, İmamet mertebesi: Vâknin incelenmesi. İnce sırlar.
Cami' Cem' mertebesi: Cem' ve vahdet hakkında zad ince
sıdar.
Gani, Ginâ ve Iğnâ mertebesi: Allah'ın müstağni olması
nın sıdarı, âlemde ilahî ginâ'nın görülmesi. Fakidik Havas
sın tabiaüdır. Ubudiyet adabı. Evlad-ı iyal için çakşma iste
ğinde şeriata uyma.
Mu'tî-Mâni', Atâ ve Men (Veren- Engelleyen, Verme ve En

gelleme) mertebesi: Yüksek ve bol sırlar.
O sırlardan biri:
Sahibi, verene kulluğa çağırır, bir başka yönden de engel
leyene. İşlere, imkânı yönünden bakılmaz, aksine hem imkânı
yönünden hem de müreccihin ilminin onu öne almayı ve ge
riye bırakmayı gerektirmesi yönünden bakılır. Varlıkta boş
luk yoktur. Orada boşluk olsaydı, hakikatte engelleme uygun
olurdu. Sonra, verme engellemenin, engelleme de vermenin
ta kendisidir.
Zârr, Zarar mertebesi: Bu mertebe, mutlak vahdet ve ince

marifet hakkında yüce ve derin sırları toplamıştır.
O sıdardan biri:
H e m olumsuzlama hem de olumlama lazımdır. Böylece
zararın olması da gereklidir.
et-TevİK, 9/118.
313
Nâfı, Nef (Fayda Veren, Fayda Verme) mertebesi: İradenin

iıülcüm ve varille açısından yok olanla ikşkisi incelenmiştir.
Nur, Nur mertebesi: Nurlarla ilgili geniş sırlar ve bol ikmler.
Hadi, Hedy ve Hüdâ mertebesi: Yüce ve bol sırlar.
O sırlardan biri:
Allah'ın içimizde Peygamberlerin getirdiklerinden başka
beyan dili yoktur.
Bedî', İbda (Vareden, Varetme) mertebesi: Bol sırlar. Âlemin
Hakk'ın varlığına nispeü ve aksi. Aynalara ait suretlerin hü
kümleri. Sabit varkkIarın ve Hakk'ın varkğının incelenmesi.
Vâris, Veres mertebesi: Özelkkle iknin maluma tabiiyeti ko
nusunda ince sırlar.
Güzel İsimleri Toplayan mertebeler mertebesi: İsimlerin ha
kikatlerinin ve manalarının özetidir. B u önemli ve kapsamlı
bir özettir
Beş Yüz Elli D o k u z u n c u B ö l ü m

Farkk menzillerden hakikat ve sırların biknmesi hakkındadır.
Bu muhtasardan bazı noktalar nakledeceğim. Muhtasar de
mem, bu bölümün kısımlarının kitabın bütün bölümleriyle
ilgili muhtasarlar ve işareder oknasındandır.
Bölümün hakikaderinden bazıları:
"Kesif varkklar oknasaydı latifler biknmezdi. Eserleri olma
saydı menarları ortaya çıkmazdı. Tadan darakr. "Ayaklar birbi
rine dolaştığında, o gün sevk Rabbinedir"^''^. "Bütün işler O'na
döndürülür"^'''^. Çünkü sudur ö'ndandır."
el-Kjyâme, 75/29-30.
Fâtır, 35/4; el-Hadîd, 57/5.
314
Hakikatin incelikleri vardır Bunlara yaratıklar denir

Derim ki: B u bölümün genişliği ve sınırlarının uzunlu
ğundan dolayı, bazı hakikat gözelerini kısaltarak nakledece
ğim. Bütün bölüm, ona döner Şöyle derim:
Şeyh (ra.) dedi ki:
"Arife göre; Hakk'ın bütün hediyeleri, arifin dışındakilerin
cahil kaldığı AUah'ı bümektk. Mekânın taşıyamadığını zaman sı-
nırlayamaz. Değkmen kendi ekseni üzere döner Ekseni de kendi
içindedir Varkğı sabittir ve dönme esnasında hareket ve intikak
kabul etmez. O emirle döner Eksen oknasaydı dönmezdi. Öy
leyse emir eksendir Eksen ondan başka bir şey değildir Emir,
emk ve memurdur. Eksen kuvvede büink, müşahede edUmez.
Müşahede edilk fakat müşahede eden onu meşhud bk meceUede
müşahede ettiğirk biknekle beraber ayırt edemez. AUah'ı bikne
de böyledir Varkk değkmeni onun etrafında döner O biknir,
müşahede edümez, müşahede edUk, temyiz etmez.
Beşeri ruhlar yüce nefeslere çıkar Yüce gökleri delerek,
Sidretu'l-Münteha'ya, en açık nura, en güzel hedefe, en par
lak sahneye, en yakın yere, cennetu'l-me'va'ya, en üst sevi
yeye, en yüce akla, en korımakk kudredn örtüsüne, en gör
kemli makamın, en gözde mahalkn, en güzel isimlerine, iki
yay aralığı veya daha az bir mesafe kakncaya kadar'a geçer ve
burada hedefine ulaşır
Şeriada hareket eden edeplenir ve edeplenen ulaşır
O'na dönmek gerekir Bilmelisin ki, sen O'nun yanında
Uk adımdasın ve O Uk nefestir O'na yükselmeyi istemekle
kendini yorma. O iradenden çıkandan başka bir şey değildir
O'nu müşahede edemezsin. Çünkü nerede olursan ol. O , se
ninle beraberdir Gözün O'ndan başkasına ilişmez."
Bu bölümden bu kadar yeter
315
Beş Yüz Altmışıncı B ö l ü m

Hikmetli vasiyet. Bundan salik, vasd mürid ve Allah'm iz
niyle bunım üzerinde duran yararlanır.
B ö l ü m ü n başında vasiyetin faziletini ve eserlerini ifade
eden bir kaside zikreder. Bundan sonra Allah'ın kelamından
tavsiyeler, nebevî tavsiyeler ve genel tavsiyeler nakleder. B ü
tün bunlarda, coşkun fedhlerinin denizini akıtır. Bu taksim
edilen rızıktan faydalanmak için kitaba müracaat etmek ge
rekir. Bu bölüm, öneminden dolayı ayn bir risale halinde ba-
sıknıştır. O n u ara!
Bitirirken insanların en hayırlısına salat ve selam gönderiyo

rum. Hamd âlemlerin Rabbi olan Allah'a mahsustur
316
Dizin
A Âlim 127, 2 7 4 , 3 0 7
Abdulkadir el-Cezairî 2 5 , 102 Allâm 3 0 7

Abdulkadir el-Cîlî 2 6 2 Arazî hayat 7 6
Abdulkadir el-İcî 4 2 Arş 33, 40. 103, 181, 192,
Abdullah et-Tüsterî 211 217,229
Âdem 3 2 , 3 3 , 4 2 , 46, 6 5 , 103, Atâ 310, 313
1 0 5 , 1 0 7 , 1 3 0 , 1 8 8 , 211,217, Ateş ehli 50, 108
222,224,247,253,254 Âyân-ı sabite 156
Ademî hübût (düşüş) 4 2 Azîm 99
Ademî hilafet 293
Âdetler tılsımı 235
B
Ahadiyyet 102, 147, 211 Bağdat 2 1 , 4 4 , 59, 123, 132,

Ahırlık 2 6 3 148, 210, 214, 2 6 2
Ahlak makamı 81 Basar 3 0 8
Âlemin sırları 2 4 0 Basit 3 0 7
Â l - ı B e y t 39 Basîr 99
Alîm 99, 106, 1 7 1 , 217, 238, Bast 140, 3 0 7
307,308 Beda 228
317
Behlül 4 4 Davud 168, 293
Beka 144 Davudi hilafet
Belkıs 127, 135, 246 Deccal 2 4 2
Berzah 50, 222, 239, 2 5 7 Dehr 3 1 0
Beşerî nübüvvet 83 Dihye 134
Beşerî risalet 84 Diriliş 2 3 9
Beşerî velayet 82 Dostluk makamı 9 2
bevadih 163 Dört cihet 34
Bir 58 Dünyevî sınırlar taiivası 58
Burak 2 0 5
E
Butun 312
Ebdâl 34
Ebediyet günü 2 6 5
Cazibe Gücü 236 Ebû Bekir 168, 211, 219
Cebrailî arif 2 0 0 Ebû Medyen 70, 195, 289,
Cehennem 146 290
Celal 153, 191 Ebû Suûd b. eş-Şibk 4 2

Celvet 56 Edep 86, 126, 173
Cemal 153 Ehl-i Beyt 3 9 , 4 4 , 2 5 2
Cennet 50, 64, 135, 2 2 6 Ehl-i Kitab 7 3
Cevher-i küll 243 Ehl-i Sünnet 174
Cimrilik 7 0 el-Ahir 101
Cin 116, 286 el-Azamet 258
Gömerdik 6 2 , 253, 276, 3 1 0 el-Azîz 112
Cüneyd 44, 59 el-Bâ'is 99
Cüzî ruhlar 249 el-Batın 100, 171, 263

el-Bedî' 97
D el-Beytu'l-arîk 282
Dâr 99 el-beytu'l-ma'mûr 2 6 5
Darr 2 4 6 el-Cami' 116
318
el-Cezairî 102 er-Rahlb 150
el-esmâu'l-hüsnâ 30 er-Rezzâk 113
el-Ganî 104 er-Rummânî 156
el-Hâkim 102 Esîr 108, 114
el-Hayy 108 Esma-i Hüsna 213
el-Kâbız 107 es-Sebtî b. Harun er-Reşid
el-Kâdî Ebu Bekir b. Et-Tayyib 265
213 eş-Şiblî 44
el-Kahhâr 135 evtâd 34
el-Kâhir 106 evvellik 263
el-Kavî 116 Ezher Mescidi 129

ez-Zâhir 101, 120, 171, 263
el-Keşkûl 37
el-Latîf 116 F
el-Mevakıf ve'l-Muhâtabât 177
Fakr 85
el-Muayyin 116
Fas 2 1 , 103, 129, 142, 209,
el-Mubîn 107
222
el-Muhît 103 Patıma binti el-Musenna el-
el-Muhsî 107 İşbîlîyye 91
el-Muhyî 108 Felek 187, 192, 193, 204, 214,
el-Mukît 218 263
el-Musavvir 107 Fena 141
el-Mümît 109 Feraset 80
el-Müzil 115 Feraset makamı 80
el-Vahidu'l-Ahad 312 Fetret dönemi 33
Endülüs 21, 70, 91, 192, 209 Fettâh 307
en-Nififerî 177 Fikir makamı 79
en-Nûr 57, 106, 194, 216 Fikir tılsımı 235
erenler 146, 168 Firar 57
er-Rabb 105 Furkan 292
319
Fütüvvet 43, 80 Halvet 243
Fütüvvet makamı 80 Hamîd 311
Harf ikni 38
G
Harikuladekk 235
GafFâr 307
Harrâz 122
Gafır 307
Haset 69
Gafr 107
Haşir 146
Gafur 307
Havatir 165
Ganî 313
Haya 78, 309
Gaybet 154
Hayal gözü 50
Gayret 137, 169
Hayalî suretler 50
Gayret makamı 82
Hayal tılsımı 235
GazabîNefs 236
Haya makamı 78
Gece ehli 43
Hayret ve acizlik adamları 46
Genel Kıyamet 239
Hayy 7 6 , 2 1 7 , 3 1 1
Genel nübüvvet 53, 83
Heba 33, 46, 101, 192
Ginâ 313
Hebâî cevher 101
Gurbet 147, 148
Hedy 314
H Hemziyye kasidesi 29
Habîr 99 Heybet 152
Hacc 52, 194, 281, 283 Hızır 38, 53, 85
Had 61 Hikmet 86, 256, 309
Hadî 314 Hilaf 246
Hafd 307 Hilafet 4 6 , 7 1 , 3 1 0
Hakikat 129, 164, 165, 173 Himmet 147
Hakim et-Tirmizî 53 His gözü 50
Hakfelik 159 Huzur 155
Hakk 137,306 Hücum 162
Halin sırrı 38 Hürriyet 78, 79, 138
320
Hürriyet makamı 78 İbrahim 43, 168, 265
Hüzün makamı 65 İbrahim b. Edhem 132
Hz.Ak 101,231 İbrahimî dostluk 92
Hz. Harun 44, 106, 172 tema 60
Hz. Hasan 168 İçtihat 60, 245
Hz. Hüseyin 168 İdris 253
Hz. İsa 3 3 , 3 6 , 4 1 , 6 5 , 156 ifna (yok etme) 70
Hz. Meryem 97 Ifrâd 310
Hz. Mulıammed 27, 33, 57, Iğnâ 313
75, 86, 157, 168, 228, 239, Ihlâs makamı 77
254 Ihsâ 311
Hz. Musa 106, 152, 168, 172, ihsan 310
173, 199, 219 Iklîl menzili 107
Hz. Osman 81 iktifa 309
Hz. Ömer 66 İlahî ilim 34
Hz. Peygamber 36, 64, 111,
İlahî isimler 35, 56, 72, 112,
131, 134, 139, l64, 168,
113, 205, 208, 234,276
181, 191. 222, 223, 224,
İlham 48, 177, 236
227, 2 5 3 , 2 7 0 , 3 1 0
İlklik 312
Hz. Süleyman 73
imamet 313
Hz. Yahya 150,283
İmam Malik 205
Hz. Yûnus 41
imtizaç 110
I-İ kısan-ı kâmil 35,122,179,186,
istilam 149 209, 224, 244, 245

Ibdaî 31 irade 229
Ibdâr 161 îsâr 310
IbnBerrecan 209 isevî 36,41,95, 198,200,257,
ibn Sayyâd 181,224 283, 305
ibn Ümmi Mektûm 56 isevî ilim 36
321
isevî kutuplar 41 Kebîr 99
İsmail Ebû Sevdekîn 195 Kemal 154,222,235
Ism-i Azâm 77 Kerem 62, 310
ispat 158 Kesbî ilimler 45, 174
Isra 106,204 Kesret 138
israfil 179 Keşfi Terazi 236
istidlal 48 Kevnî ilim 34, 37, 42, 242
İstilıkak izafeti 244 ]<Cıyamet 51,74, 160,206,239,
İstikamet makamı 76 251
İstikra 48 l<Cıyas 60
İtme Gücü 236 l<Cimyay-ı saadet 86
İzafet 244 Konya 21, 218, 233
İzlâl 308 Korku makamı 64
Korkuntın terki makamı 64
K
Kurab 310
Kabe kavseyn 163 Kurb 163,310
Kabız 307 Kurbet 310
Kabz 140,307 Kureyş 56
Kadîr 9 9 , 3 1 2
Kurtuba 130
Kaf Dağı 195
Kuşeyrî 66, 167
Kâhîr 99
Kutup 34, 160, 168, 169
Kalem 98, 299
Küll 92, 101
Kanaat 70
Külk cisim 33, 217
Karanlıklar 243
Küllî nefis 33, 242
Kavasım 180
Kün 2 4 0 , 2 4 1 , 3 1 2
Kavî 311
Kavseyn 163 L
Kayyûm 311 Latife 138
Kayyûmiyye 311 Ledünnî ilim 48
Kaza 90, 218, 308 Levâih 137
322
Levh 98 Misil 246, 289
Levh-i Mahfuz 158, 242 Mizaç 110
Lokman 115,284 Mubdî 311
Mucid 137
M
Mucize makamı 93
Mahk 159
Muehhir 312
Mahv 158
Muhabbet 89, 90, 91
Makam-ı Mahmûd 223
Muhabbet makamı 89, 90
Manalar âlemi 36
Muhadara 162
Marakeş 290
Muhakkik 34, 98
Marifet 88, 89, 244, 311
Muhal âlemi 76
Marifet makamı 88, 89
Muhammed el-Hasar 103
Meânî sıfadar 41
Muhammed el-Marakeşî 290
Mecd 309
Muhammedi makam 42, 174,
Mecnun akıllılar 44
175, 176, 182, 192, 220,
Medine 21, 134
Mehdi 252,304 256, 257, 278
Mekke 21, 22, 110, 182, 210 Muhammedi şeriat 41
Mekr 148 Muhdes 31, 199
Melamiyye 202 Muhib 230
Mele-i A'lâ 201, 217 Muhsan 310

Mele-i Avsat 217 Muhsî 311
Mele-i Edna 217 Muhyî 76, 99, 311
Melekî nübüvvet 83 Muiz 99
Melekî velayet 82 Mukaddim 312
Merakeş 21, 103 Mukît 309
Mesâil 222 Muktedir 312
Meşru Terazi 236 Mumit 99
Metanet 311 Murad 147
Mevt 311 Murafaka 310
323
Murakabe 66, 74, 299 Nefesler menzi 40
Murakabe makamı 74 Nefs-i Hayvani 243
Musavvir 306 Nefs-i natıka 228, 243, 261
Mutezile 63, 124 Nefs-i Natıka 236, 242
Muzill 99 Nefs-i Nebatî 236
Mücahede 55
Nefsî sıfadar 41, 240
Müdebbir ve mufassıl isim 40
Nesh 207,228
Mükâşefe 136
Niyetçi kutuplar 40
Mülk devri 32
Nuh 204
Mülkiyet izafeti 244
Mümît 311 Nübüvvet makamı 83, 94
Mürid 147
Ö
Müşahede 135, 136, 165, 208,
Özlem 45, 92
232,315
Müşahede ehli 46, 53
Müteşabih 257 Perde ve örtü takvası 58
Müvelledât 32, 59, 109, 129,
187, 193 R
Rağbet 149
N
Rahmani nefes 36
Nafile 267, 281
Rauf 313
Namaz 45, 298
Refik 310
Nasih 60
Refref 110,205,233
Nasîr 311
Rehbet 150
Nasr 311
Nazar ehli 46 Resim 140
Nazarî ve tecrübî ilimler 36 Rezzâk 114

Nefes-i rahman 47 Rıfk 310
Nefes-i Rahman 123 Rıza 74
Nefesler âlemi 37, 99 Rıza makamı 74
324
Risalet 46, 84, 149, 169, 171, Sofia 146
202, 246 Sohbet makamı 87
Risalet makamı 84 Sonluk 312
Ruh-u Muhammedi 34 Sudûrî 31
Sübutun şeyliği 240
s-ş Süflî âlem 49
Sabûr 246 Süflî anne 33
Saf ahit 274 Süflî menzil 3 4 , 4 5
Sâhî 310 Sünnet 60, 83, 150, 164
Sahv 155 Süryanî 196,237
Samed 312 Şahid 165
Samediyet 66 Şâkir 71
Samediyye 312 Şehevî Nefs 236
Sarfe menzili 106 Şekûr 71, 103
Sefer makamı 87 Şelb 192
Sehâ 310 Şemsuddîn ismail b. Sev
Seher makamı 63 et-Tevrî 194
Sehl et-Tüsterî 209 Şevk 92
Sekr 155 Şirk makamı 87
Selman 39 Şükür 71, 72, 308
Semâ 93 Şükür makamı 71, 72
Semâ makamı 93
Setr 82, 159 T
Sevik Akabeleri 223 Tacuddîn el-Ahlâtî 123

Sıdk 72, 77 Tahallî 127, 128
Sıdk makamı 77 Tahkik 85
Sidre 105 Takva 295
Sidre-i Münteha 131 Talib 116
Sinaî 31, 86 Tasavvuf makamı 85
Sindirme Gücü 236 Tavâlî 95
325
Tayyib 213,310 Ümit makamı 64
Tecelli 91, 128, 152, 204 Ümmîlik 186
Teehhür 312 Ünsiyet 153
Tefrika 145
Teheccüd ilmi 36 V
Tekvin 36,274 Vahdet 91,251,272, 285,295,
Tekvini 31 298, 299, 308, 309, 310
Telvîn 137 Vakit 152,272
Tenasüh 207 Vâlî 313
Tenzih 288 Varid 165
Teşbih 3 1 , 7 8 , 2 8 8 , 3 0 6 Vâris 314
Teşbihi isimler 56 Varlığın şeyliği 240
Teşrif izafeti 244 Vecd 151
Teşriî nübüvvet 83 Vedd 90, 309
Tevacüd 151 Veddâd 309
Tevekkül 70,208 Vedûd 100,231
Tevekkül makamı 70 Vehbî ilimler 45
Tevhid 8 7 , 2 5 7 , 2 8 8 , 3 1 2 Vekillik 159
Tevhid makamı 87 Velayet 82, 171, 205, 275,
Tevvâb 313 291

Tövbe 54, 313 Velayet makamı 82
Tutma Gücü 236 Vek Nebi 33

Veres 314
u-ü Vesem 140
Ubudet (Kulluk) makamı 75 Vicdan 312
Ulvî âlem 49, 197 Vücud 151
Ulvî baba 33
Ulvî ruh 34 Y
Uyku makamı 63 Yahudi 73, 243
Uzlet 56 Yakin 72
326
Yezîd 6 5 , 7 7 , 9 6 , 1 3 4 , 1 8 5 , 233, Zenginlik makamı 8 5
234,284 Zevk 156
Yunanca 146 Zikir makamı 7 9
Yusufî rüya yorumu 9 4 Ziyadeler 146
Zuhur 3 1 2
^ Zühd 62
Zârr 3 1 3
Zebana menzili 107
327

Fütûhâtü'l-Mekkiyye Okuma Kılavuzu (Kitabın Bütün Bölümlerinin Tanıtımı Ve Özeti) - M. İbrahim Muhammed Salim (2011)

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Fütûhâtü'l-Mekkiyye Okuma Kılavuzu (Kitabın Bütün Bölümlerinin Tanıtımı Ve Özeti) - M. İbrahim Muhammed Salim (2011)

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

eş-Şeyh Muhyiddin b.

T.C. Kültür ve Turizm Genel Yayın Yönetmeni

R a h m a n ve R a h i m olan Allah'm adıyla 29

İkinci Cildin Bölümlerinin Özeti 53

Üçüncü Cildin Bölümlerinin Özeti 197

Tasavvuf ve İslam düşünce tarihinde büyük bir etkisi olan

el-Fütûhâiü'l-Mekkiyye'dM. Diğer eserlerinin el-Fütûhâtü'l-

larına müracaat ettik. Matbu nüshaların çözemediği problem­

Son olarak tercümede her türlü yardımını ve desteğini gör­

1- "el-Fütûhâtü.'l-Mekkiyye''\dx.2lo\ el-Emiriyye Matbaasında bir­

bir şekilde Allah ihsan edinceye kadar onların kitapla­

H a m d Âlemlerin Rabbi olan Allah'adır Salat ve Selam Pey-

olmadığı durumlarda, aşığını bizzat kitabın bölümlerine yö­

4- Genel olarak İslam ehlinin yani taklit ve tetkik ehlinin aki­

Muhdes ilmin, Hakk'ı bilmedeki aczini inceleyen önemli

Besmele, Fatiha ve Bakara Sûresi'nden birkaç ayet hak­

Başlangıç ve yaratılış açısından âlemin sırlarını toplayan

' Müvelledât: Doğmakla meydana gelmiş canlılar.

bu memleketi hazırlamasının, fetret dönemi olan Hz. İsa ile

Resûlullah'ın (s. a.) liderliğini incelemedir.

Ulvî babalarımızın ve süflî annelerimizin bilinmesi hak­

Resûlullah'ın (s.a.) liderliği ve ona özgü nitelikleri hak­

rının sırlarının bilinmesi; Kutup, Allah'ın kendisini yarattığı

İblisin geldiği dört cihet, evtâd ve evtâd'ın ilimleri ve mer­

3- Allah'ı bilmemizin taallukunun ne olduğu ve Hakk'ın ter­

4- H a k için ihtira (icat etmek) ne demektir.

5- İlahî isimler ve onların Hakk'ın zatı üzerine ilave varlıklar

6- Suretin aynalarda berzah mertebesine ait bir ceset olması.

7- İnsan-ı kâmilin tamlığı, âlemle arasındaki benzedik, insa­

9- Son tahlilde kulların içinde oldukları durum hakkında mer­

10-Cevazı Allah'a ıtlak etmek, Allah'a karşı bir su-i edeptir.

deki miktarının, varlıkta ondan ortaya çıkan ilimlerin bilin­

Menzillerin menzilinin ilminin ve bütün kevnî ilimlerin

Menzillerin esasları hakkında geniş bir bölümdür B u bö­

Korunmuş kutupların ve korunmuşluklarının sırlarının bi­

Melamiler olan kurbet ehlinin hallerinin tarifidir

Kevni ilimlerden gelen şeylerin, onların içerdiği gariplik­

4- Eyneyyenin (neredeliğin) Hakk'a nispeti.

5- İki şeriat arasındaki müştereklik.

6- Genel ve özel mühürleme.

7- Nefesler, menzilleri ve bunu gerçekleştirenler

a-Ezel b-Ebed c- Halin sırrı d-Harf ilmi

Bunlardan hangileri H a k için kullanılabilir, hangileri kul­

Yinni Dokuzuncu Bölüm

Otuz Üçüncü Bölüm

Otuz Dördüncü Bölüm

1- Meânî sıfatlar, nefsî sıfatlar.

2 - Allah'ı bilmede akıllıların acizlikleri.

4- Velilerin ilimlerinin kaynağı.

5- H a k Teâlânın idrak edilmesi.

7- Mütehakkıkların görme, işitme ve diğer güçleriyle göster­

8- Şeyh'in babası, makamı, ölüm anındaki durumu; öğren­

İsevilerin, kutuplarının ve usullerinin bilinmesi hakkın­

Bu bölümde şu hususlar incelenmiştir:

1- Muhammedi şeriatın genelliği, önceki şeriadarı içine al­

2 - Yûnus'un (a.s.) ve İsa'nın (a.s.) dönemlerine ait diriler B u

Kur'ân'ın icazı nedir?

Tabiadarı telif ve tahlil etme ilmi. Bu ilim, Allah'ın Âdem'e

Otuz Dokuzuncu Bölüm

Bunlardan her birinin arasında olan önemli farklar ve sır­

Kırk Üçüncü Bölüm

Vera sahiplerinin halleri ve sıfatları. Hakk'ın, meleklerin ve

Kırk Dördüncü Bölüm

larına müracaat ettik. Matbu nüshaların çözemediği problem

Son olarak tercümede her türlü yardımını ve desteğini gör

1- "el-Fütûhâtü.'l-Mekkiyye''\dx.2lo\ el-Emiriyye Matbaasında bir

bir şekilde Allah ihsan edinceye kadar onların kitapla

olmadığı durumlarda, aşığını bizzat kitabın bölümlerine yö

4- Genel olarak İslam ehlinin yani taklit ve tetkik ehlinin aki

Besmele, Fatiha ve Bakara Sûresi'nden birkaç ayet hak

Ulvî babalarımızın ve süflî annelerimizin bilinmesi hak

Resûlullah'ın (s.a.) liderliği ve ona özgü nitelikleri hak

İblisin geldiği dört cihet, evtâd ve evtâd'ın ilimleri ve mer

3- Allah'ı bilmemizin taallukunun ne olduğu ve Hakk'ın ter

7- İnsan-ı kâmilin tamlığı, âlemle arasındaki benzedik, insa

9- Son tahlilde kulların içinde oldukları durum hakkında mer

deki miktarının, varlıkta ondan ortaya çıkan ilimlerin bilin

Menzillerin esasları hakkında geniş bir bölümdür B u bö

Korunmuş kutupların ve korunmuşluklarının sırlarının bi

Kevni ilimlerden gelen şeylerin, onların içerdiği gariplik

Bunlardan hangileri H a k için kullanılabilir, hangileri kul

7- Mütehakkıkların görme, işitme ve diğer güçleriyle göster

8- Şeyh'in babası, makamı, ölüm anındaki durumu; öğren

İsevilerin, kutuplarının ve usullerinin bilinmesi hakkın

1- Muhammedi şeriatın genelliği, önceki şeriadarı içine al

Bunlardan her birinin arasında olan önemli farklar ve sır

Erdikten sonra geri dönenin ve onu geri döndürenin bi

Bu bölüm, ermenin anlamını, erenlerin mertebelerini, var

Mücahedeyi terk sebebi, Nebi'nin (a.s.) Kureyş'in ileri ge

Firarda adamların dereceleri, bu cildin yetmiş alüncı bölü

Nafilelerin farzlarla ilişkisi, nafilelerin mertebeleri ve en fazi

Orada sadece başlangıç vardır. Sonuç ise idrak edilen de

Kayyumiyetle^" ahlaklanmak, fiillerin yaratıcısının kul ol

Uyku, hissi müşahededen berzah âlemini müşahedeye geç

Bu makam sahibinin kulluğunun sırları, ilim ve ilmin şe

Dört ölü, Müminlerin Emiri Ö m e r b. el-Hattâb Efendi

Arızi şehvet, gerçek şehvet, gençlerle konuşmanın gizli hi

Her g u m b u n adamlarına göre nurlar, şükrün gerçekleş

Sevindiren ve mutsuz eden her türlü şükür, ilahî bir ni