www.BesplatniSeminarskiRadovi.

com

SEMINARSKI RAD
IZ EKOLOGIJE

TEMA:
EKOLOKA KRIZA KAO GLOBALNI PROBLEM

SADRAJ:
1 UVOD...............................................................................................................................4 2 KRIZ !IVO"#$ SR$DI#$..........................................................................................% 2.1. &lo'alna imeperi(a )la..............................................................................................* +. #$US &, -$#OS" U BIOS.$RI............................................................................../ 4 #$O01OD#OS" S VR$2$#$ I#DUS"RI3$ ........................................................14 4.1. Riversna lo5istika....................................................................................................14 4.2 Besmrtna am'ala6a..................................................................................................11 % IZV$-" 3 O S" #3U 0, #$"$................................................................................12 * V$,IKI &,OB ,#I 0ROB,$2I.................................................................................1+ *.1. O)onska r7pa..........................................................................................................14 *.2. $8ekat staklene 'a9te...............................................................................................1% *.+ Kisele ki9e................................................................................................................1* *.4 0oseldice kiseli: ki9a...............................................................................................1/ #a 'il(ke.....................................................................................................................1/ #a (e)era....................................................................................................................1; #a 5ra<evine..............................................................................................................1; I)7miran(e 97ma ........................................................................................................1; 0ro'lem pitke vode....................................................................................................24 Kiseli oceani...............................................................................................................24 *.% Uv Zra=en(a..............................................................................................................21 >. Z #I2,3IVOS"I.........................................................................................................24 >.1. 0o)itivne.................................................................................................................24 >.2. #e5ativne................................................................................................................24 / Z K,3U? K.................................................................................................................2% ;. ,I"$R "UR ..............................................................................................................2*

1 UVOD
?ove=anstvo (e danas kon8rotirano sa mno9tvom e5)istenci(alni: kri)a@ me<7 ko(ima ekolo9ka kri)a )a7)ima pose'no mesto. Do sada =ovek ni(e 'io 7 stan(7 da stvori (edan idealan sistem civili)aci(e i da i)'e5ne kri)na stan(a to5 sistema. $kolo9ka svest predstavl(a neop:odn7 osnov7 dal(e5@ odr6ivo5 ra)vo(a )a9tite 6ivotne sredine. Za(edno sa )nan(ima i ve9tinama o'e)'e<7(e osnov7 )a pomeran(e 7 veAe sisteme@ 9ire cil(eve i so8isticirani(e ra)7mevan(e 7)roka@ ve)a i posledica ko(i vlada(7 7 6ivotno( sredini.Za9tita i 7napre<en(e =ovekove sredine )na=a(an (e 5lo'alni pro'lem savremeno5 dr79tva.#(e5ovo re9avan(e inicira@ i)me<7 ostalo5 i pronala)ak na=ina )a racionalno i kompleksno kori9Aen(e prirodni: res7rsa@ te na=ina )a vo<en(e aktivne demo5ra8ske politike i ra)vi(en(e i 7napre<en(e me<7narodne saradn(e 7 o'lasti na7=ni: istra6ivan(a. #ovi odnos prema 6ivotno( sredini@ kao i preo'ra6a( d7:a savremene s8ere rada posta(e imperativ.Koncepci(a odr6ivo5 ra)vo(a n7di mo57Anost :armoni=no5 ra)vo(a. Za5a<enost i )a9tita 6ivotne sredine veA vi9e deceni(a predstavl(a(7 veoma )na=a(an pro'lem =ove=anstva@ 'e) o')ira na tren7tni stepen ra)vo(a dr79tva i proi)vodni: sna5a 7 po(edinim delovima na9e planete. 0osto(eAi pro'lemi se nameA7 na7ci i operativi na5la9enom akt7elno9A7 i ak7tno9A7@ te sve (asni(e dola)i do )akl(7=ka da )drave 6ivotne sredine nema previ9e@ da s7 'ro(ni elementi 7 n(o( 75ro6eni@ da (e stepen samore57laci(e neki: o'(ekata ne)natan i da (ednom poremeAeni ekolo9ki odnosi 5otovo ni=im i nikada ne mo57 'iti dovedeni 7 prvo'itno stan(e. Be) o')ira na )na=a(ne re5ionalne ra)like 7 stepen7 75ro6enosti 6ivotne sredine@ pose'no n(ene prirodne komponente@ planovi@ pro5rami i akci(e n(ene )a9tite i 7napre<en(a s7 5lo'alni pro'lem. Savremeno dr79tvo mora 'r6e i 'ol(e s:vatiti 7po)oren(e na7=nika i str7=n(aka o stan(7 6ivotne sredine@ t(. =in(enice da slo'odne@ i)vorne i ne)a5a<ene 6ivotne sredine ima sve man(e@ a 75ro6ene@ de5radirane i devastirane sve vi9e. Dr75a se 9iri na ra=7n prve 'r6e ne5o 9to se mno5ima =ini@ 'r6e ne5o 9to (e na7ka sa kra(a na9e5 veka to mo5la da 7tvrdi i pro5no)ira. #ar79avan(e ekolo9ke ravnote6e nasta(e kao posledica =ovekove radne delatnosti@ ko(om =ovek Bprisva(aC prirod7@ i stvara proi)vode. 0ri tome ne dola)i samo do poremeAa(a ekolo9ke ravnote6e i ekosistema@ veA i do 75ro6avan(a inte5riteta =oveka i n(e5ovo5 opstanka. U ovom@ DDI vek7@ dr79tvo se s7o=ava sa sledeAim 5lo'alnim pro'lemimaE F o9teAen(em 'ios8ere i n(enim ekosistemima@ F o5romnim 'ro(em stanovnika G preko * mili(ardi sa pro5no)om 7dvostr7=avan(a do 2424.5odine@ F iscrpl(ivan(em i 7man(enim koli=inama mno5i: i)vora mineralni: i ener5etski: sirovina@ F )a5a<en(ima i de5radaciom medi(7ma va)d7:a@ vode@ )eml(i9ta@ F 5lo'alnim promenama klime@ F 7ni9tenim vrstama 'il(no5 i 6ivotin(sko5 sveta i dal(im 75ro6avan(em 'iodiver)iteta@ F 'esk7Ani9tvom H svetsko5 stanovni9tva@ F o9teAen(ima l(7dsko5 )dravl(a i 75ro6avan(ima 6ivota@ F velikim koli=inama otpada 7 sva tri a5re5atna stan(a i sl. Opstanak l(7dski: )a(ednica (e 7 pro9losti veoma =esto 'io 75ro6en prirodnim katastro8ama@ epidemi(ama@ ratovima@ osk7dicom :rane i dr75im 7tica(ima ko(i s7@ me<7tim@ 7vek 'ili prostorno o5rani=eni. Za ra)lik7 od e5)istenci(alni: kri)a pro9losti@ kri)e dana9n(ice ne poti=7 od prirodni: nepo5oda ko(e s7 prostrorno o5rani=ene@ veA od 5lo'alno5 nesklada 7 ide(noFmateri(alnom smisl7 =itave ind7stri(ske civili)aci(e. Do sada 4

=ovek ni(e 'io 7 stan(7 da stvori (edan idealan sistem civili)aci(e i da i)'e5ne kri)na stan(a to5 sistema. 0rist7pi re9avan(7 ovo5 pro'lema se ra)lik7(7 7 na7ci. #eki od prist7pa mo57 'it 7 E F prelask7 privredni: sistema i) permanentno5 rasta 7 stacionirano stan(e@ F i)5radn(i ekolo9ke svesti kod l(7di@ F 7vo<en(e soci(alni: pro5rama@ F primeni te:ni=ki: mera Inpr.8ilteri@ elektri=ni a7tomo'ili i sl.J@ F samore57laciono( sposo'nosti prirode i inventivno( sna)i =oveka@ ko(i Ae svaki pro'lem 'la5ovremeno naAi i adekvatno re9iti .Za sada nema inte5ralni: sistemski: st7di(a ko(i 'i ra)(asnili prave dimen)i(e ovi: pro'lema kao i realne mo57Anosti n(i:ovo5 re9en(a. Ide(e potro9a=ko5 dr79tva da proi)vode 9to (e (e8tini(e i 9to vi9e@ 'e) o')ira na primen(ene te:nolo5i(e@ odnosno 9tetne posledice ko(e one ima(7 na 6ivotn7 sredin7 i ko(e dovode do veAe5 )a5a<ivan(a. Ovakav prist7p nameAe ra)vo( ekolo9ke svesti 7 svetl7 koncepci(e )a9tite 6ivotne sredine@ =i(i s7 cil(evi racionalno tro9en(e prirodni: do'ara@ nala)i9ta i 7vo<en(e mera )a9tite@ 9to 7 kra(n(o( lini(i samo prividno posk7pl(7(7 i o5rani=ava(7 proi)vodn(7@ odnosno dovodi do 7man(en(a pro8ita.

2 KRIZA IVOTNE SREDINE

#a9e vreme@ (e samo kalendarska 5ranica DD i DDI v. @ dr75o5 i teAe5 mileni(7ma na9e ere@ ali i odre<eni prelomni moment ra)vo(a =ove=anstva. U novim 7slovima posto(an(a pret:odne teori(e ima(7 o5rani=en7 o'last primene. "ako se pretpostavl(a da osnovni i na kra(7 ka(eva odre<7(7Ai 8aktor istori(sko5 procesa@ proi)vodne sna5e@ nivo ko(i krakakteri9e stepen =ovekovo5 ovladavan(a prirodnim silama. Zaista ode vremena po=etka ind7stri(ske revol7ci(e ekonomska sredina Imateri(alni 7slovi 6ivota dr79tvaJ se 'r)o men(ala. 0osmatraAemo neprekidan rast proi)vodni: sna5a@ i od5ovara(7Ai: predmeta potre'a. 0omoA7 te:ni=ki: dosti5n7Aa =ovek (e o'e)'edio se'i kom8orne 7slove e5)istenci(e. Rast n(e5ovi: mo57Anosti =inio se 'e)5rani=nim. 2e<7tim@ praralelno sa rastom proi)vodn(e i od5ovara(7Ai: potre'a@ sve veAi )na=a( sti=7 i nali=(a civili)aci(e. ko (e rani(e 'ilo mo57Ae smatrati@ da =ovekovo dr79tvo posto(i i kreAe se po svo(im )akonima@ 7 )na=a(nom stepen7 ne)avisno od svo(stava sredine@ to sada eto veA ni(e tako. Za posledn(i: sto 5odina delatnost =oveka se i)di5la na planetarne ra)mere E neprekidno raste antropo5eno optereAen(e na 6ivotn7 sredin7 Iantropo5eni(a I5r.J na7ka o postank7 i ra)vitk7 =oveka i l(7dski: vrsta.J@ =ovek (e pot=inio prirod7@ naterav9i (e da sl76i n(e5ovim interesima@ ali kao re)7ltat s7 se do5odile neplanirane kvalitativne promene. Sve se na9lo pod 7daromE voda@ va)d7:@ )eml(i9te@ 8lora@8a7na@ )dravl(e l(7di@ pa =ak i samo posto(an(e 'ios8ere. U tim 7slovima veA ne mo6emo ra)matrati =oveka i sredin7 odvo(eno@ odvo(en7 (edno od dr75o5a@ veA samo 7 (ednom sistem7 prirodaFdr79tvo. U na9e vreme =ovek se nala)i 7 in8ormacionom pol(7@ 8ormiranom novim sredstvima kom7nikaci(e@ naro=ito sredstvima (avno5 in8ormisan(a. "o pol(e del7(7Ai neposredno na mo)ak@ mo6e vr9iti na =oveka ne man(i 7tica( ne5o n(o5ov materi(alni polo6a(. On neposredno 7ti=e na stan(e proi)vodni: sna5a@ ko(e se veA ne mo6e ra)matrati odvo(eno od in8ormacione sredine. Za posledn(i: pola veka tako<e se i)menio i sam karakter %

proi)vodn(e. #a7ka (e postala neposredna proi)vodna sna5a@ nastali s7 i ra)vili se mikroelektronika@ in8ormatika@ ro'otika@ 'iote:nolo5i(e@ ko(e 7ti=7 ne samo na na=in 6ivota@ ne5o i na 'iolo9ke osnove =ovekove e5)istenci(e. Danas kada (e ra)vo( civili)aci(e pri9ao kriti=no( 5ranici@ samo s8era ra)7ma mo6e 7ka)ati na p7teve i)la)a i) narasta(7Ai: 5lo'alni: te9koAa

2.1. Globalna imeperija zla

0rakti=no@ sve strane delatnosti l(7de vode 7 )a5a<en(e 'ios8ereE sti:i(ski rast ind7stri(e@ ener5etike@ transporta@ :emi)aci(e pol(oprivrede@ na=ina 6ivota@ 'r6i tempo rasta i stanovni9tva i 7r'ani)aci(e. &odi9n(e se i) 7tro'e Zeml(e i)vla=i 144 mlrd tona ra)li=iti: r7da@ sa5oreve 1 mlrd tona konvenci(alni: 5oriva@ i)'ac7(7Ai 7 atmos8er7 24 mlrd tona KO2 @ +44 mln tona KO @ 1%4 mln tona oksida a)ota@ 1%4 mln tona SO2 @ % mln tona 12S4 @ 444 mln tona aerosoli Isoli@ =a<i i pra9ineJ E 7 :idros8er7 se i)'ac7(e *44 mili(ardi tona ind7stri(sko5 i 6ivotno5 otpada@ 14 mln tona na8tni: derivata@ na rastvaran(e otpadnii: voda tro9i se pri'li6no 44 L o'ima re=ni: tokova @ 7 )eml(7 se 7nosi 144 mln tona mineralni: <7'riva@ proi)vode se stotine :il(ada tona :emi(ski: (edin(en(a@ ko(a se ne sreA7 7 prirodi @ 7kl(7=7(7=i i ona veoma posto(ana prema rastvaran(7. Danas s7 ra)mere privredne delatnosti toliko velike@ da procesi meta'oli)ma i rastvara=ke sposo'nosti atmos8ere i :idros8ere 7 mno5im re5ionima sveta veA nis7 7 stan(7 da ne7trali97 antropo5eno optereAen(e n(i:ov 9tetan 7tica(. 0ose'no se men(a sva atmos8era@ okeani@ )eml(9te i 'ios8era 7 celini. #astalo (e =itavo kl7pko ekolo9ki: pro'lema. Oko tri desetine n(i: ima(7 )na=a(a )a planet7 7 celini.#(i: =esto klasi8ik7(7 po vremen7 7spostavl(an(a normalno5 stan(a posle o'7stavl(ana( de(stva. U prioritetne ve)ano sa kratkim vremenom o'nove ili sa potp7nom nepreo'ratl(ivo9A7@ spada i promena klime@ sman(en(e 6ivotno5 prostora@ promena o)onsko5 omota=a@ nestanak vrsta i 5enetske i)mene. Kao pro'lemi dr75o5 reda se ra)matra(7 E )a5a<en(e :er'icidima@ pesticidima toksikantima@ kiselim ki9ama@ e7tro8ikaci(7@ 'io:emi(ske potre'e kiseonika@ i)livi na8te@ )a5a<en(e pod)emni: voda@9iren(e radion7klida@ kiselinski otpad@ termalne vode. Ipak@ stepen ekolo9ke opasnosti ne )avisi samo od vremena o'navl(an(a@ ne5o i od dinamike procesa. #akratko se )a7stavimo na na(va6ni(i proces sa te ta=ke 5ledi9ta. #a ra=7na antropo5eno5 7tica(a men(a se sastav atmos8ere. "ako (e )a posledn(i: 144 5odina kao re)7ltat =ovekove delatnosti 7 atmos8er7 (e i)'a=eno oko +*4 mlrd tona 75l(enF monoksida@ t.(. (e5ov sadr6a( se 7veAao pri'li6no na 1%L Ia 7 'li6o( perspektivi se o=ek7(e rast na +4LJ. KO2 sl76i kao re57lator toplotno5 'alansa na povr9ini )eml(e de(stv7(e sli=no kao topli krov@ ko(i prop79ta s7n=ev7 svetlost@ ali delimi=no )adr6ava toplot7. 0oveAan(e koncentraci(e KO2 mo6e dovesti do e8ekta staklene 'a9te@ kada Ae se toplota 7 )na=a(no man(o( meri rasipati. Kao re)7ltat mo6e se desiti op9ta promena klime

sa 5lo'alnim )a5revan(em ko(e i)a)iva topl(en(e leda na ni6i: teritori(a@ 5de 6ivi oko treAina stanovni9tva sveta.

rktik7 i

ntartik7 i potapan(e

"re'a 7)eti 7 o')ira tako<e i rast koli=ine metana 7 atmos8eri@ =i(a koncentaci(a iako mno5o man(a@ ne5o KO2 ali (e )ato delotvornost 7 stvaran(7 e8ekta staklene 'a9te nekoliko p7ta veAa. #e man(7 )a'rin7tost i)a)iva promena sastav stratos8ere@ 5de (e sme9ten o)onski omota=. U velikom koli=inama 7 atmos8er7 se i)'ac7(e 8reon I8lo7roF75l(enikJ ko(i podi67Ai se 7 stratos8er7@ st7pa(7 7 slo6en proces 7)a(amno5 de(stva sa o)onskim slo(em@ ko(i (e )a9titnik sve5 6ivo5 na )eml(i od 7ltravioletno5 )ra=en(e s7nca. Istra6ivan(a s7 poka)ala da se )a posledn(i: =etvrt veka e8ektivna de'l(ina o)onsko5 omotal=a sman(ila@ po(avile s7 se tako)vane Bo)onske r7peC. Sit7aci(a se 7slo6n(ava skrivenim karakterom procesa. "o 9to se posmatra danas@ odre<eno (e do5a<a(ima ko(i s7 pret:odili 5odinama 7na)ad. Za5a<en(e :idros8ere dovodi do cele sve7k7pnosti ne5ativni: posledica. "ako se 7 svetski okean neprekidno i)'ac7(7 na(ra)novrsni(e ne=istoAe@ t7 5odi9n(e dospe samo na8te i na8tni: derivara vi9e od 14 mln tona. 2orske 6ivotin(e nak7pl(a(7 7 se'e otrove@ naro=ito 6iv7@ olovo@ kadmi(7m i dr75e. Opasna sit7aci(a se stvara 7 vi9e mora oko $vrope@ 5de se oko o'ala 7 velikom 'ro(7 sreA7 salmonela i crevni 'akcili. #a ra=7n dolaska 7 vodi nitrata i 8os8ata po(avl(7(e se e7tri8ikaci(a G inte)ivan ra)vo( 'il(aka E )arasta(7 prio'alske )one@ sman(7(e se providnost vode i sadr6a( kiseonika 7 n(o(@ dovodeAi do masovno5 75in7Aa prirodni: or5ani)ama. Biolo9ki procesi na kopn7 tako<e s7 podvr5n7ti 7tica(7 )a5a<en(a. 0rilikom sa5orevan(a 8osilni: 5oriva 7 atmos8er7 dospeva(7 oksidi s7mpora i a)ota. Dospev9i 7 sastav ki9ni: kapi@ oni =ine kiselim i 7ni9tava(7 )eml(i9te@ vodene 'asene i 97me. VeA oko pola 97ma Severne pol7lopte s7 de5radirali 7sled kiseli: ki9a. I to (e samo po=etak. 0o9to (e kiselinska sredina aktivna@ to ona mo6e st7piti 7 reakci(7 stvara(7Ai toksine. 2o6e nast7piti momenat@ kad sa rastom koncentraci(e skokvito raste i stepen n(e5ovo5 7tica(a na 'ios8er7. Sredina (e tako<e podvr5n7ta 'r)om 7veAava(7Aem radioaktivnom )ra=en(7@ 7slovl(enom rastom koli=ine radioaktivno5 otpada@ ispitivan(em radioaktivno5 naor76an(a@ ra)vo(em atomske ener5etike. $lementi ko(i rani(e nis7 posto(ali 7 prirodi nemarno s7 rase(ani po celo( Zeml(i. Sada 7 svet7 nema deteta 7 =i(im kostima@ iako 7 malim koli=inama nema sadr6a(a Stronci(7maF;4 ISrF;4J. Do sredine sledeAe5 veka masa radioaktivni: elemenata 7 o'(ektima 'ios8ere mo6e porasti vi9estr7ko. Sve veAe te9koAe stvara 'r)o 7veAan(e mase otpada. Sa=in(ava(7Ai 7 svo(o( 'iomasi :il(adite delove procenta 6ive materi(e planete@ =ove=anstvo stvara :il(ad7 p7ta veAi otpad ne5o sva 'ios8era@ 7dvostr7=ava(7Ai 5a svaki: 1% 5odina. Odr6i li se posto(e=a tendenci(a i)'acivan(a otpada@ to Ae do 2424 5 7 6ivotno( sredini dovesi do 7veAan(a olova 14 p7ta@ 6ive 144 p7ta@ arsenika 2%4 p7ta. $ksponenci(alno narasta(7Aa '7(ica o'i=no5 i ind7stri(sko5 otpada@ ko(i sadr6i te9ke metale i dr75e a'io5ene materi(e@ nar79ava(7Ai 8ormiran(e 5lo'alni: cikl7sa@ i stvara(7Ai pretpostavke 5enetski: promena. Zao9trava se kri)a 5radova. Veliki 5radovi I)a(edno sa pri5radskim )onamaJ )a7)ima(7

>

9irok7 teritori(7@ koncentri97Ai vi9e od polovine stanovni9tva Zeml(e@ oni so'om predstavl(a(7 )ase'n7@ ve9ta=ki odr6iv7 6ivotn7 sredin7. B7(ica 6ivotni: sredstava@ 7kl(7=7(7Ai =ist va)d7: i vod7@ dola)i i)vana@ a 7n7tra se 8ormira moAna '7(ica otpada. #a5lo s7 se promenili svi prirodni ekosistemi@ 7 tok7 (e proces ak7m7laci(e 9tetni: materi(a 7 )emll(i9t7@ vodi@ pod)emnim sredini. Raste 'ro( o'oleli:@ smrtnost@ ra<an(e dece sa ra)li=itim anomali(ama. #arasta de'alans materi(a 6ivotne sredine. ko otpadi 6ivotne aktivnosti or5ani)ma@ or5anski 7nose 7 slo6eni(e procese )a milion 5odina raspadan(a i 7tili)aci(e@ to silovito narastan(e '7(ice ind7stri(sko5 i o'i=no5 otpada i )a5a<en(a dovodi de'alansa :emi(sko5 sastava sredine. Kao 9to (e po)nato@ evol7ci(a 6ive materi(e (e i9la 7 osnovi na ra=7n laki: elementata. Sto miliona 5odina podr6ava se n(i:ov optimalni 7)a(amni odnos. Danas se de9ava na5lo 7veAan(a koncentraci(e te9ki: elemenata. Osoo'ito na proces meta'oli)ma 7ti=7 te9ki metali@ ko(i po svo(o( :emi(sko( prirodi vr9e kompleksn7 8ormaci(7. 0osto(i mi9l(en(e da (e >4F/4L onkolo9ki: o'ol(en(a@ i)a)vano op9tim 7tica(em 6ivotne sredine@ (avl(e se opasnost 5enetski: katastro8a. U svakom od o'ele6eni: pro'lema te=e neprekidan porast parametara@ ko(i karakteri97 po5or9an(e ekolo9ke sit7aci(e@ takav rast ni(e 'e)5rani=an i posto(i kriti=no )na=en(e parametara@ na ko(ima mo57 po=eti katastro8alne po(ave. U predska)ivan(7 promena sredina va6n7 7lo57 tre'a da i5ra na7ka@ iako ovde ima mno5o to5a nepo)nato5. "o se ti=e 5ranica sta'ilnosti@ nedovol(no5 )nan(a@ sporedni: e8ekata ve)ani: sa antropo5enim 7tica(ima@ a tako<e i mo57Ano9A7 postanka katastro8alni: po(ava. Uo'i=a(eni la'oratori(ski eksperimenti ni i)daleka ne da(7 7vi(ek adekvatne opise takvi: o'(ekata kao atmos8era@ 5eolo9ka sredina@ kosmos.

3. NEUSAGLAENOST U BIOSFERI

Oso'it7 'ri57 i)a)iva(7 ne5ativni procesi 7 'ios8eri. 0onekad i: o'(edin(ava(7 7 s:vatan(7 'ios8erne kri)e. Kao 9to (e po)nato@ 'ios8era so'om predstavl(a@ celovit 7skla<en sistem@ a =ovek (e nera)dvo(ivi deo. Ba9 tako@ kao i svaki 6ivi or5ani)am@ pop7laci(a@ 'ioceno)a@ 'ios8era ima svo(e 5ranice odr6ivosti . ko (e rani(e antropo5eno optereAe(e 'ilo daleko od ti: 5ranica i ni(e mo5lo 7ticati na 'ios8er7 7 celini@ to sada@ kad (e delatnost =oveka dosti5la planetrne ra)mene@ ta( pro'lem (e postao veoma akt7elan. Za posledn(i: pola veka procesi@ 7slovl(eni antropo5enim 7tica(em@ 7 ovom ili onom stepen7 dotakli sve or5ani)me@ pop7laci(e i ekosisteme. Otrovne i 9tetne materi(e I7kl(7=7(7Ai i radioaktivneJ@ ko(e s7 sadr6ane 7 otpadnim vodama@ <7're@ proi)vodni otpad@ i)d7vi 5asovi@F dospev9i 7 ekosistem ne nesta(7 'e) tra5a. Kao re)7ltat to5a@ nar79ava se i)'alansiranost 'ioceno)e@ 57'i se sposo'nost )a samoo=i9Aen(em i samore57laci(om@ kida(7 se stvorene ve)e 7 tok7 d75e evol7ci(e@ sledi n(i:ova de5radaci(a. Sit7aci(a se )ao9trava sa po(avom sve novi(i: :emi(ski: preparata@

9iroko primen(eni: )a 6ivotne namernice@ pol(oprivredne i medicinske cil(eve. &odi9n(e se 7koren(7(e 7 praksi stotine novi: :emi(ski: materi(a@ a sinteti9e se :il(adeM 7op9te n(i:ov 'ro( prema97(e * miliona. 2no5i od n(i: posta(7 7)roci kriti=ni: :roni=ni: o'ol(en(a. #ast7pa prelomni moment 7 stan(7 ekosistema i 'ios8ere 7 celini@ 7'r)ava se proces potiskivan(a divl(e prirode@ sman(7(7 se mesta stanovan(a prirodni: 'ioceno)a. 0od neposrednim privrednim 7tica(em veA se nala)i %4L kopna i 24L (e li9enio prirodno5 pokriva=a. 0rirodni sistemi se )amen(7(7 ve9ta=kim pop7no )avisnim od =oveka. &odi9n(i tempo 7ni9tavan(a 97ma i)nosi oko 14 mln :ektara. S(edin(ena sa opasno9A7 planktona na ra=7n )a5a<ivana( mora@ to 7 perspektivi mo6e stvoriti pro'lem o'navl(an(a kiseonika. Inte)ivira(7 se procesi op7sto9en(a@ de5radaci(e i )a5a<en(e )eml(i9ta. &odi9n(e sman(en(e 'ro(a 6ivotin(ski: i 'il(ni: vrsta mo6e se na)vati katastro8alnim. Za osamdeset 5odina (e 7 prosek7 (edna 6ivotin(ska vrsta nesta(ala svakodnevno@ a (edna 'il(na vrsta nesta(ala nedel(no. I)7miran(e preti vi9e od 1444 vrsta sisara i ptica. 0red opasno9A7 potp7no5 7ni9ten(a nala)i se vi9e od 2% :il(ada vrsta vi9e5 rastin(a. &7'itak ra)nolikosti vodi 7 nesta'ilnost. Odvii(a se proces ra)'alansiran(a sistema re57laci(e 'ios8ere. U 'ios8eri posto(e me:ani)mi re57laci(e prila5o<avan(a@ o'navl(an(a na svim nivoima@ ali samo do odre<eni: 5ranica@ dal(e nast7pa ra)'alansiran(e. U 7slovima savremene ekolo9ke kri)e mo57Ae (e i)dvo(iti dva osnovna 8aktora inten)ivnost 7tica(a i 'r)ina i)mena okolnosti. 0ri inten)ivnim i 'r)im i)menama spol(ni: 7slova@ s79tinsk7 7lo57 mo6e i5rati ra)lika karakteristi=ni: vremena m7tacioni: i meta'oli=ki: procesa kod (ednoAeli(ski: i vi9eAeli(ski: or5ani)ama. #(i:ovi odnosi mo57 dostiAi milione. Dr75im re=ima@)a relativno kratke rokove )a vi9e or5ani)me mikroor5ani)mi mo57 s79tinski i)mi(eniti svo(e oso'ine. 2no5oAeli(ski@ a naro=ito vi9i or5ani)mi@ ne 7spi(eva(7 se prila5oditi i)mi(en(enom svi(et7 mikroor5ani)ama 7 toliko skraAenom rok7. Osom to5a i ni6im karikama lanca mo57 se sk7pl(ati odre<ene toksi=ne materi(e i) 6ivotne sredine@ a tako<e se ak7m7lira(7 i pato5ene 'akteri(e. 0o5no)e )a '7d7Anost s7 ne7te9ne. 0retpotavl(a se da Ae se 7 'li6o( '7d7Anosti )a 14 5odina@ 'ro( in8icirani: :epatitisom K 7veAati na %F14 p7ta. 1epatitis K osta(e osnovni 7)rok nastanka :roni=ne 'olesti (etre Iod to5a 2N+ sa smrnim is:odomJ. U pore<en(7 sa :epatitisom B on % p7ta =e9Ae 7)rok7(e ciro)7. U protekli: 14 5od 'ro( ciri)a =i(i (e 7)rok :epatitis K@ 7veAao se na *1L. :epatokarcinom Irak (etreJ na */L . -to se ti=e :epatitisa K@ on (e opasan ne samo )'o5 =esto 'e)simptomati=no5 toka@ ne5o i time sto se mo6e preneti sa svim =ovekovim telesnim te=nostima@ ne samo pri rasecan(7 i in(ekci(ama )a vreme operaci(e@ ne5o i sa spermom@ va5inalnom te=no9A7@ krvl(7@ te=no9A7 ki=mene mo6dine@ sa s7)ama itd. li si57rno (e na(veAa opasnost :epatitisa K 7 tome 9to protiv n(e5a ne posto(i vakcina@ a danas :epatitis K sve se =e9Ae re5istr7(e kod omladine 1%F24 5od@ 9to (e direktno ve)ano sa porastom 'ro(a narkomana.

U ameri=kim )atvorima@ 'ro( )atvorenika in8icirani: :epatitisom K@ dosti6e 44L a 7 nekim i /4L. Danas (e 7 porast7 opasnost )a )dravl(e od lo9e5 kvaliteta pre:am'eni: proi)voda. "ako (e veliki od(ek i svet7 i)a)valo masovno o'ol(ene(e kr7pne ro5ate stoke Bkravl(e l7diloC 7 $n5lesko(. U av57st7 1;;;5. kri)a dosti6e svo( vr:7nac )'o5 o'(elodan(ivan(a pris7stva dioksina 7 'el5i(skim mesnim proi)vodima. Ispostavilo se da (e n(e5ov prvo'itni 7)rok@ dodatak masnoAa 7 sto=no( :rani. U celini@ sit7aci(a se pri'li6ava nekontrolisanim 5ranicama. U 7slovima ne7sa5la9enosti procesa 7 'ios8eri@ potre'ne s7 poveAane mere predostro6nosti pri eksperimentima sa 'iolo9kim o'(ektima.

4 NEOPHODNOST SAVREMENE INDUSTRIJE

$kolo9ka ravnote6a predstavl(a ravnote67 i)me<7 6ive i ne6ive prirode. RemeAen(em te ravnote6e dola)i do ekolo9ke kri)e. Ona se veoma 'r)o 9iri. S (edne strane@ ind7stri(ali)aci(a omo57Aava po'ol(9an(e 6ivotno5 standarda veliko5 'ro(a l(7di na Zeml(i@ ali s dr75e strane@ ne5ativno 7ti=e na kvalitet 6ivotne sredine i )dravl(e =oveka. ?ovek (e kona=no s:vatio da (e pitan(e dal(e strate5i(e opstanka dr75a=i(i odnos prema 6ivotno( sredini. U s79tini@ ekolo9ka kri)a (e nera)dvo(ivi deo veliki: civili)aci(ski: )'ivan(a. 0re sve5a@ d7'oka kri)a (edno5 na=ina proi)vodn(e@ modela potro9n(e i privredno5 rasta@ 7) istovremeno 57'l(en(e osnovni: l(7dski: vrednosti. "akav 6ivot poremetio (e ravnote67 i)me<7 =oveka i prirode@ a to se mo6e popraviti samo temel(nim socioFk7lt7rnim alternativama 7 na=in7 pri)vodn(e i potro9n(e.

4.1. Riversna logistika

Z'o5 sve veAe5 interesovan(a )a )a9tit7 okr76en(a@ )a o=7van(e res7rsa@ )'o5 porasti ekolo9ke svesti@ (avila se potre'a )a 7pravl(an(em riversnim tokovima proi)voda@ t(. tokovima od tr6i9ta do kompani(e. #a5lasak (e na ponovnom kori9Aen(7@ pakovan(7 ili odla5an(7 kori9Aeni: proi)voda. 0oveAana konk7renci(a i 6el(e kompani(a da 9to vi9e 7dovol(e )a:tevima k7paca s7 poveAali )na=a( povratno5 toka proi)voda. ?in(enica (e da svaka kompani(a ko(a )anemar7(e riversn7 lo5istik7 7 s79tini sman(7(e pro8it. Za'rin7tost (avno5 mn(en(a )a ekolo5i(7@ re)7ltirala (e )akonodavstvom ko(e )a:teva recikliran(e proi)voda do odre<eno5 procenta@ po9to i:@ direktno ili inirektno@ od'ace kra(n(i korisnici. Riversna lo5istika se ra)lik7(e od 7pravl(an(a otpadom@ po9to se 7pravl(an(e otpadom 75lavnom odnosi na e8ektivno i e8ikasno prik7pl(an(e i prerad7 otpada Iproi)voda ko(i se ne mo57 vi9e koristitiJ. Sr6 pro'lema (e de8inici(a otpada@ po9to se pro'lematika 7 ve)i sa otpadom =esto re57li9e )akonima Ina primer@ )akon nekada )a'ran(7(e 7vo) otpadaJ. Rivresna lo5istika se 7sredsre<7(e na povraAa( proi)voda ko(i posed7(7 i)vesn7 vrednost i na proces7iran(e ti: proi)voda 5de re)7ltat proces7iran(a 14

7la)i 7 novi lanac sna'devan(a It(. ne )avr9ava 7vek kao otpadJ. 0ro5ram riversne lo5istike mo6e doneti direktne do'itke kompani(ama kro)E sman(en(e 7potre'e sirovina@ poveAan(e vrednosti vraAeni: proi)voda Ina 'a)i n(i:ovo5 proces7iran(aJ i sman(en(e tro9kova odla5an(a otpada. U literat7ri o reversno( lo5istici =esto (e 7ka)ivano na kl(7=ne ra)lo5e )'o5 ko(i: se kompani(e an5a67(7 7 proces7 riversne lo5istike. Islika 1J Sman(en(e otpada kro) red7kci(7 ili recikla67 ima veoma va6an doprinos 7 o=7van(e i )a9tite 6ivotne sredine. 0onovna 7potre'a proi)voda npr. od plastike omo57Aava prod76en B6ivotni cikl7sO@ 9to (e ekolo9ki i ekonomski vrlo isplativo. 0o9to odsl76i svo( 6ivot 7 ra)nim aplikaci(ama@ plastika se mo6e iskoristiti i tako ponovo doprineti potre'ama odr6ivo5 ra)vo(a i istovremeno omo57Aiti visok nivo )a9tite 6ivotne sredine.

Sl.1 Tri osnovna razloga za ukljuivanje kompanija u procese riversne logistike

4.2 Besmrtna ambalaa

11

Recikliran(e plastike (e 7 po=etno( 8a)i ra)vo(a po9to (e i cela ind7stri(a relativno mlada. Z'o5 svo5 d75o5 6ivotno5 veka od oko +4 5odina i vi9e@ )na=a(no poveAan(e koli=ine otpada od plastike se o=ek7(e posle 2414 5odine. Za neke vrste plastike@ am'ala6a (e 5lavno tr6i9te. I!ivotni cikl7s am'ala6e F slika 2J Ostatak se 7potre'l(ava 7 dr75im sektorima ind7stri(e. $vropska ind7stri(a plastike opredelila se )a maksimi)aci(7 7potre'e res7rsa i minimi)aci(7 otpada )a deponovan(e. Ovo podra)7meva veAi 'ro( mo57Anosti )a iskori9Aen(e@ me:ani=k7 ili :emi(sk7 recikla67 i ener5etsko iskori9Aen(e@ kao deo prila)a inte5ralnom 7pravl(an(7 otpadom. Ovakva politika (e 7 sklad7 sa Direktivom $vropske 7ni(e )a am'ala67 i am'ala6ni otpad ko(a (e postavila cil( da 7k7pno iskori9Aen(e otpada od am'ala6e '7de minim7m 4%L od ko(i: 1%L materi(ala mora 'iti recikliran.

Sl.2.!ivotni cikl7s am'ala6e

5 IZVETAJ O STANJU PLANETE

12

Svet se s7o=ava sa velikom ekolo9kom kri)om@ ko(a Ae nast7piti 7sled prekomerne potro9n(e prirodni: 'o5atstava G )adovol(avan(e dana9n(i: potre'a re)7ltat (e tome da se prirodna 'o5atstva veA tro9e )a treAin7 vi9e ne5o 9to Zeml(a )aista mo6e podneti. 1 Ovo 7po)oren(e sadr6ano (e 7 posledn(em i)dan(7 PP.Fovo5 ,ivin5 0lanet ReportFa@ vodeAe5 ma5a)ina i) o'lasti ekolo5i(e i )dravl(a =ove=anstva. 0rema ovom i)ve9ta(7@ danas smo do9li 7 sit7aci(7 da 5lo'alna prirodna 'o5atstva i res7rsi rapidno opada(7 ili =ak nesta(7@ a sve vi9e )emal(a se s7o=ava =ak i sa tra(nim nestankom vode. CSvet se danas 'ori sa posledicama precen(ivan(a svo(i: 8inansi(ski: do'ara@ ali ova kri)a se )apravo vi9e temel(i na nedovol(nom vrednovan(7 okolni: do'ara ko(a s7 osnov celok7pno5 6ivota i prosperitetaO@ i)(avio (e 5eneralni direktor PP.Fa@ 3ames ,eape. C ko se na9e potre'e na planeti nastave poveAavati istom 'r)inom@ 7 24+4. 5odini Aemo tre'ati ekvivalent od dve planete da 'i odr6ali takav na=in 6ivotaO@ doda(e ,eape. Ovakav tempo 6ivota doveli s7 do to5a da vi9e od Q svetske pop7laci(e 6ivi 7 )eml(ama ko(e s7 ekolo9ki d76nici i 7 ko(ima nacionalna potro9n(a )na=a(no preva)ila)i n(i:ov 'iolo9ki i ekolo9ki kapacitet@ navodi se 7 i)v(e9ta(7 PP.Fa@ Zoolo5ical SocietR o8 ,ondon IZS,J i &lo'al .ootprint #etworkFa I&.#J. C0osledice 5lo'alne ekolo9ke kri)e mo5le 'i 'iti o)'il(ni(e ne5o tren7tne ekonomskeSO na5lasio (e i)vr9ni direktor &.#Ga@ Dr 2at:is Packerna5el. CO5rani=en(a res7rsa i kolaps ekosistema Ae i)a)vati i o5romn7 ekonomsk7 kri)7 sa padom investici(a@ dok se istovremeno o=ek7(e )na=a(no posk7pl(en(e :rane i ener5i(e.O . #a(veA7 potro9n(7 ima(7 merika i Kina@ me<7tim@ i )eml(e 7 na9em re5ion7 )na=a(no prema97(7 eksploataci(7 prirodni: res7rsa. #pr. kada 'i celok7pno =ove=anstvo koristilo res7rse na nivo7 na kome i: danas koriste 1rvati@ 'ilo 'i nam potre'no (o9 pola planete da nas odr6i@ vi9e od 2 planete )a Slovence@ a 1.+ planete 'i )adovol(ilo potre'e 5ra<ana Sr'i(e. T0ose'no )eml(e i) re5iona ima(7 )na=a(ne mo57Anosti da ra)vi(7 i po'ol(9a(7 kvalitet 6ivota@ a da istovremeno ne 75ro)e ekolo9ke prilike ko(e imamo. O=7vana prirode (e (edna od 'itni(i: kompetitivni: prednosti ko(e (o9 7vek imamo 7 pore<en(7 sa ostatkom svietaO@ ka6e Dr. Deni 0ore(@ direktor pro(ekta 2editeransko5 pro5rama PP.Fa. Uprkos tome@ veAina )emal(a ovo5 re5iona s7 veoma nee8ikasne 7 kori9ten(7 ener5i(e F inten)itet 7potre'e po (edno( proi)vedeno( (edinici (e =ak i do 2 p7ta veAi ne5o kod )apadnoevropski: )emal(a. Sto5a ove )eml(e ima(7 velik7 od5ovornost i mora(7 iskoristiti potenci(al ko(i ima(7@ 9to Ae dati re)7ltate ne samo o=7van(em ener5i(e veA i novca@ te 7 kra(n(em sl7=a(7 planete. ,eape na5la9ava da ekolo9ka kri)a takvi: ra)mera (o9 7vek ni(e nast7pila te da Oako =ove=anstvo (o9 7vek ima vol(e@ posto(e na=ini da se 6ivi sa posto(eAim prirodnim res7rsima@ ali mi moramo prepo)nati da Ae tro9en(e ekolo9ko5 kredita )a:tevati i mno5o veAe akci(e od oni: pred7)eti: )a spr(e=avan(e 8inansi(ske kri)eO.

6 VELIKI GLOBALNI PROBLEMI

!ivimo van planetini: mo57Anosti da nas odr6iS I)ve9ta( o stan(7 planete Porld Pide .7nd 24.41.244;.

1+

6.1. zonska r!pa

Ozonska rupa (e 5eo5ra8ski o5rani=ena po(ava sman(ivan(a o)onsko5 slo(a 7 atmos8eri. 0rvi p7ta s7 otkrivene 7 1;>4F tim@ i to 7 (76no( :emis8eri. O)onski slo( (e dio stratos8ere na visini od 12 F %4 km. U)roci po(ave o)onski: r7pa s7 sporne. #eki na7=nici tvrde da s7 to prirodne po(ave@ dok dr75i tvrde da (e =ovek 7)rok to5a. U sklad7 sa mi9l(en(em da =ovek i)a)iva nastanak o)onski: r7pa@ navodi se da one nasta(7 i )'o5 =ovekova 7tica(a na okolin7 i kori9ten(a stakleni=ki: 5asova 7 ind7stri(i Iti 5asovi doprinose 7ni9tavan(7 )eml(ino5 o)onsko5 omota=a i )'o5 to5a na povr9in7 pristi6e veAa koncentraci(a po57'ni: 7ltral(7'i=asti: )raka sa S7ncaJ. Iako s7 5otovo sve dr6ave@ =lanice U(edin(eni: naci(a tokom 1;;4F ti: sman(ile ili potp7no o'7stavile 7potre'7 stakleni=ki: 5asova@ )'o5 T)aka9n(eno5T e8ekta delovan(a (o9 na(man(e nekoliko 5odina Ae 'iti pris7tan 8enomen po(ave o)onki: r7pa. 0retpostavl(a se da Ae =ovekov 7tica( na o)onske r7pe isp79tan(em stakleni=ki: 5asova nestati ne5de oko 24%4. 5odine.

Slika 3. Oznoska rupa iznad antartika

0rve pretpostavke o tome 9to sve l(7dska delatnost mo6e naneti o)onskom omota=7 o'(avl(ene s7 po=etkom 1;>4.Fi: 5odina. O)on se o9teA7(e 7 prosek7 =etiriFpet posto po deceni(i. Rani: osamdeseti: doka)ano (e o9teAen(e o)onsko5 omota=a nad ntarktikom s pomoA7 # S Fino5 satelita. #a((a=a o9teAen(a@ stan(en(a o)onsko5 omota=a@ na)vana s7

14

To)onska r7paT@ a vidl(iva s7 nad rktikom 7 proleAe F leto.

ntarktikom svako antarkti=ko proleAe@ te nad

&odine 1;;;. i)merena (e na(veAa Tr7paT@ veli=ine 2> miliona kvadratni: kilometara. #o 2444. ona se (o9 poveAala G na +4 miliona. #a slici (e prika)an stepen pokrivenosti o)onom 7 Do'sonovim (edinicama. 0okrivenost ispod 244 Do'sonovi: (edinica se smatra o)onskom r7pom. ako se ne prestane sa 7potre'om 1.K i sa5ori(evan(em 8osilni: 5oriva@ i)ra=7nato (e da Ae )a samo tri deceni(e prose=na temperat7ra na povr9ini Zeml(e porasti )a 4@% stepeni@ 9to Ae 7) e8ekt staklenika dovesti do delemi=no5 otapan(a polarni: kapa i podi)an(a nivoa svetski: mora )a (edan metar@ i potapan(a 11@% posto svetsko5 kopna. "a=no (e da se o)onski omota= tan(i i o9teA7(e )'o5 er7pci(a v7lkana ili )'o5 promen(ivi: aktivnosti S7nca@ ali (e to sitnica 7 pored(en(7 s onim 9to =ovek =ini sam se'i.

Slika.4. Ozonska rupa 198 ! 1991

6.2. "#ekat staklene ba$te

Efeka s ak!ene "a# e (e i)ra) )a )a5revan(e planete Zeml(e nastalo poremeAa(em ener5etske ravnote6e i)me<7 koli=ine )ra=en(a ko(e od S7nca prima i 7 svemir )ra=i Zeml(ina povr9ina. Ova( e8ekat predstavl(a re)7ltat poveAan(a koli=ine )ra=en(a ko(e ne mo6e od povr9ine Zeml(e da '7de emitovano 7 svemir@ veA 5a atmos8era 7pi(e i postane topli(a. tmos8era Zeml(e od'i(a deo I+>F+;LJ ener5i(e ko(7 S7nce direktno emit7(e Ipo(am pod na)ivom al'edoJ@ dok ostatak I)ra=en(e man(i: talasni: d76inaJ pada na tlo i )a5reva 5a@ a tlo potom emit7(e in8racrvene )rake Iman(i: talasni: d76inaJ ko(i@ 7 normalnim okolnostima@ 75lavnom odla)e 7 svemir. 2e<7tim 7koliko 7 atmos8eri 1%

posto(e 5asovi ko(i 7pi(a(7 ovakvo )ra=en(e@ doAi Ae do poveAan(a temperat7re atmos8ere. "o se do5odilo sa atmos8erom Zeml(e 7 posledn(em vek7. Ukratko@ S7nce emit7(e ener5i(7 ra)ni: talasni: d76ina@ do'ar deo to5a sti5ne do Zeml(ine povr9ine@ doprinosi stvaran(7 i odr6avan(7 svo5 6ivota na Zeml(i@ a deo to5 )ra=en(a potom 'iva emitovan 7 svemir i priroda (e 7 ravnote6i. ko ne9to )adr6i deo to5 )ra=en(a@ ravnote6a se kvari i nasta(7 pro'lemi. Ono 9to )adr6i )ra=en(e (e po)nato pod na)ivom 5asovi staklene 'a9te@ a pro'lemi ko(i nasta(7 s7 po)nati pod na)ivom 5lo'alno )a5revan(e. $8ekat nasta(e na sli=an na=in kao 7 staklenik7@ 5de S7n=evi )raci vidl(ivo5 i 7ltral(7'i=asto5 dela spektra prodir7 kro) staklo i 5re(7 tlo ispod stakla. "lo potom emit7(e in8racrveno )ra=en(e ko(e ne mo6e proAi kro) staklo@ )adr6ava se 7n7tra i tlo osta(e )a5re(ano. Usled to5a (e 7 staklenicima mno5o topli(e ne5o i)van n(i:. #a isti na=in se pona9a i planeta Zeml(a 7koliko posto(i neka materi(a ko(a Ae se pona9ati kao stakleni krov. 0rilikom i)'acivan(a i) 8a'ri=ki: dimn(aka i a7sp7:a a7tomo'ila 75l(enikIIVJFoksid Ipo)nati(i kao 75l(enFdioksidJ i ostali 9tetni 5asovi 8ormira(7 omota= oko Zeml(e ko(i prop79ta toplot7 da prodre do povr9ine ali ne i da se vrati 7 vasion7. #a ova( na=in povr9ina Zeml(e posta(e sve topli(a i i) 5odine 7 5odin7 temperat7re s7 sve vi9e. Ra)lo5 ko(i dovodi do e8ekta staklene 'a9te@ 7sled ko(e5 dola)i do )a5revan(a povr9ine Zeml(e dr75a=i(i (e od ono5 7 stakleno( 'a9ti@ 5de do )a5revan(a dola)i 7sled sman(ene cirk7laci(e va)d7:a i me9an(a )a5re(ano5 va)d7:a@a ne )'o5 same apsor'ci(e S7n=evo5 )ra=en(a. Ipak@ ova( po(am (e 9iroko rasprostran(en i op9te pri:vaAen.

6.% &isele ki$e

K$se!a k$#a (e padavina )a5a<ena s7mporovim dioksidom@ amoni(akom i dr75im :emi(skim po(evima Dok se normalna p1 vrednost ki9e nala)i otprilike oko %@%@ p1 vrednost kisele ki9e i)nosi 7 prosek7 4 do 4@%. "o otprilike od5ovara 44 p7ta veAo( koli=ini kiseline 7 odnos7 na neoptereAen7 ki9nic7. Sman(en(e p1 vrednosti )a (edn7 mer7 )na=i porast kiselosti )a deseterostr7ko. &lavn7 od5ovornost )a optereAen(a 7)rokovana kiselim ki9ama snose termoelektrane@ dim i) k7Aa i isp79ni plinovi 7 promet7. -tete nastale delovan(em kiseli: ki9a o'i=no nasta(7 sasvim daleko od stvarni: 9tetni: i)vora. ko p1 vriednost 7 ina=e (ako =istim 'rdskim potocima i (e)erima pre<e 7 kiselo podr7=(e mo6e doAi do i)7miran(a ri'a i dr75i: or5ani)ama. Dospe li kisela ki9a 7 tlo

1*

oslo'a<a(7 se te9ki metali ko(i mo57 opteretiti pod)emne vode@ a time i pitk7 vod7. #a ta( na=in se =ovek i)la6e po(a=anom 7no9en(7 te9ki: metala 7 or5ani)am. 1;/4Fi: 5odina pro9lo5 veka se 'r7(alo o Tkiselo( ki9iT. U me<7vremen7 se =inilo da se ta tema )a'oravila@ no kisele ki9e i dal(e posto(e. Iako (e veAina mrtvi: sta'ala pose=ena i 97me ponovo po97ml(ene@ ipak 7)roci (o9 d75o nis7 odstran(eni. U procesima sa5orevan(a 7 ind7stri(i i sa5orevan(7 isp79ni: plinova 7 promet7 i dal(e nasta(7 plinovi kao 9to s7 s7mporFdioksid ko(i tim p7tem dospeva(7 7 okolin7. S vodom i) ki9ni: kapi ovi plinovi rea5ira(7 stvara(7Ai kiseline. p1 vri(ednost ki9ni: kapi se pre'ac7(e 7 kiselo podr7=(e. Str7=n(aci predvi<a(7 da Ae se 7 5odini 2424 )a treAin7 man(e s7mporni:Foksida isp79tati 7 vaRd7: ne5o 7 5odini 1;/4@ ali da Ae se 7 podr7=(7 )i(e n(i:ova emisi(a 7 tom vremenskom period7 vi9e ne5o 7dvostr7=iti. 0aralelno sa svetskim prirastom prometa str7=n(aci o=ek7(7 prirast i ovi: plinova na svim kontinentima. Dakle@ opasnost od kiseli: ki9a (o9 ni(e pro9la. -tovi9e@ 'r)i ra)vo( ind7stri(e i porast prometa Ae ki97 i na dr75im kontinentima 7=initi kiselom. "e9ko (e i )amisliti ko(i 7cinak 'i kisele ki9e imale na tropske 97me. 0ri procesima sa5ori(evan(a nasta(7 s7mporov dioksid i dr75i plinovi ko(i pospe97(7 nasta(an(e kiselina. "akvi slo'odni nemetalni oksidi oksidira(7 7 vla6no( atmos8eri sa vodenom parom 7 s7mporn7 i d79i=n7 kiselin7. Ove stvari se otopl(ene nala)e 7 va)d7:7 tako da onda na )eml(7 pada(7 sa padavinama. 0o9to ovi proi)vodi sa5orevan(a nasta(7 7 poveAano( koli=ini 7 5radovima i ind7stri(skim )onama@ i p1 vrednost (e veAinom tamo ni6a ne5o na sel7. U5l(ikov dioksid spada 7 plinove ko(i )a5ad(7(7 atmos8er7 i na ta( na=in 7ti=7 na promen7 klime. 0ripada tako)vanim stakleni=nim plinovima@ odnosno plinovima ko(i i)a)iva(7 po(av7 staklenika. U=inak delovan(a stakleni=ni: plinova 7 slo(evima atmos8ere (e da se povr9ina Zeml(e neprirodno )a5reva. 0romene oseAamo svi@ na svakom del7 planete. Kako sman(iti koli=in7 75l(i=no5 dioksida 7 atmos8eri ko(i nasta(e i)5aran(em 8osilni: 5oriva I75l(ena i na8teJ pitan(e (e ko(e se veA d76e vreme postavl(a pred )nanost i politik7@ ali i pred sve stanovnike Zeml(e. 2e<7narodne konvenci(e tako<e o5rani=avan(7 emisi(7 75l(i=no5 dioksida 7 atmos8er7. 0roces kako i) 75l(i=no5Fdioksida 7 reakci(i s vodom nasta(e 75l(i=na kiselina I12KO+JE
KO2 U 12O FFV 12KO+

S7mporov dioksid (e daleko na(9tetni(a materi(a 7 va)d7:7. Radi se o plin7 'e) 'o(e@ ali (ako5 i ne75odno5 mirisa ko(i kod l(7di pre sve5a del7(e na disa(ne or5ane U )imskim mesecima visoka koncentraci(a s7mporovo5 dioksida 7 va)d7:7 )a(edno sa pra9inom ko(a se nala)i 7 va)d7:7 =ini smo5.

1>

Sa5orevan(em 8osilni: )apal(ivi: materi(a se atmos8era (ako )a5a<7(e s7mporovim dioksidom. On se pretvara 7 s7mporn7 kiselin7 i 7 spo(7 s vodom =ini kisel7 ki97@ ko(a (e (edan od 5lavni: 7)roka i)7miran(a 97ma. U5radn(om pro=i9Aiva=ki: 7re<a(a na termoelektranama sman(ena (e emisi(a s7mporova dioksida. D75otra(no delovan(e s7mpora dioksida na =oveka re)7ltat (e nedostatak 7k7sa@ crven(en(em (e)ika@ a kasni(e 7palom pl7Aa i prestankom disan(a. Bil(ke rea57(7 (o9 osetl(ivi(e na delovan(e s7mporovo5 dioksida. 0roces 8otosinte)e se remeti i posledica to5a (e o9teAen(e li9Aa Ii)7miran(e 97maJ. 0odr7=(a primene s7mpora dioksidaE kao sredstvo )a kon)erviran(e 7 :emi(i 6ivotni: namirnica

kao sredstvo )a i)'el(ivan(e 7 tekstilno( ind7stri(i kod procesa pro=i9Aavan(a voda

6.' (osel)i*e kiseli+ ki$a

U tl7 kiseline )apo=in(7 svo(e 9tetno delovan(e. Kisela ki9a pre sve5a 9tetno del7(e na osk7dne 'rdske predele@ (er kiselina otapa :ran(ive materi(e@ kao npr. kalci(7ma@ i) tanko5 slo(a :7m7sa@ pa sta'la osta(7 'e) kalci(7ma ko(i im (e prieko potre'an )a i)5radn(7 n(i:ovi: Aeli(a. Kiseline i)ravno o9teA7(7 kori(en(e sta'ala ili vodom dospeva(7 7 li9Ae ili i5lice drveAa@ te o9teA7(7 n(i:ova tkiva. 0osledica s7 mrl(e sme<kaste 'o(e."ako<e otapa(7 te9ke metale i al7mini(7m 7 tl7.

Na "$!%ke
0oveAan(em kiselosti tla@ to )na=i poveAan(em koli=ine 1U (ona@ se i) tla ispir7 va6ne mineralne materi(e kao 9to s7 ma5ne)i(7m@ kali(7m@ kalci(7m itd. "ako dola)i do drasti=no5 sman(en(a p1 vrednosti. #a temel(7 sman(ivan(a p1 vrednosti kao posedica :emi(ski: procesa nasta(7 (oni ko(i ima(7 9tetno delovan(e na koren(e 'il(ki i na tlo. Isto vri(edi i )a (one 5vo6d(a ko(i se oslo'a<a(7 pri p1 vrednosti man(o( od +@/. Stepen 9tetnosti kona=no )avisi od vrste i tipa tla. I5li=asto drveAe (e (a=e po5o<eno 9tetama pro7)rokovanim kiselim ki9ama@ i to (ela vi9e ne5o smreka. Kod listopadno5 drveAa (e na((a=e po5o<en :rast. 0re sve5a s7 o9teAene 97me na mestima sa =estim i o'ilnim padavinama i ko(a (o9 pri tome ima(7 relativno niske prose=ne 5odi9n(e temperat7re. "o se odnosi na 97me na vi9im nadmorskim visinama. O'ele6(a 'olesti ko(e se po(avl(7(7 s7 (ako ra)li=ita.

1/

0o(edini simptomi 'olesti nast7pa(7 ne)avisno (edni o dr75i: i pri tome mo57 )avisno od re5i(e 7 ko(o( se po(avl(7(7 'iti i (ako ra)li=iti. Kod i5li=asto5 drveAa s7 7stanovl(ene sledeAa o9teAen(aE

O9teAen(a i5lica Ipo67tele i5lice@ opadan(e i5licaJ O9teAen(a p7pol(aka i mladi: klica O9teAen(a kore O9teAen(a drveta nomali(e rasta O9teAen(a koren(a Sla'l(en(e otpornosti na mra)@ in8ekci(e@ 9teto=ine itd.

Ra)lo5 )'o5 ko(e5 listovi 67te (e =esto man(ak :ran(ivi: tvari. 0o67teli listovi od7mir7 i opada(7. U) 'ol(e 7slove 7 okolini posto(i mo57Anost re5eneraci(e i ponovno5 o)elen(avan(a drveAa. ko do<e do i)7miran(a 97ma@ to Ae imati )a posledic7 promen7 celo5 ekosistema. "o )na=i da se opet mo57 nastaniti ni6e 'il(ke ko(e s7 'ol(e prila5odl(iva na kiselo tlo. 2e<7tim@ 7 sredn(o( $vropi (o9 ni(e takvo stan(e da s7 o9teAen(a 97ma nepopravl(iva

Na %ezera
U Skandinavskim (e)erima se po(avila p1 vrednost vode +. "o vodi do i)7miran(a mikroor5ani)ama i 'il(ki i na kra(7 celo5 ekosistema. ko 7 (e)era 7tie=7 reke ko(e s7 pre to5a prola)ile kro) kisela 97mska tla@ dodatno se po(a=ava sman(ivan(e p1 vrednosti.

Na &ra'e($ne
Vi9ak protona 7 ki9nici pro7)rok7(e po(a=ano raspadan(e kamen(a@ 9to )na=i da se 7'r)ava tro9nost. "ime se kamen(e dro'i. #a sli=an na=in se pesak ra)5ra<7(e. #a ta( na=in se mno5o'ro(ni k7lt7rni spomenici i stare crkve nepovratno 7ni9tava(7.

Izu)$ran%e #u)a
0o(am i)7miran(e 97ma o)na=ava 9tete na velikim povr9inama 97me ko(e i)a)iva(7 od7miran(e i5lica i li9Aa. Radi se o smetn(i 7 celom odnos7 drvo G tlo G va)d7:@ t(. o o'ol(en(7 celo5 ekosistema. &lavni 7)rok s7 kisele ki9e@ a ostali mo57Ai 7)ro=nici s7 9tetne materi(e kao 9to s7 te9ki metali ko(i nasta(7 7 promet7@ domaAinstvima i ind7stri(i. "ako<e i ekstremne vremenske i klimatske promene@ 5re9ke kod po97ml(avan(a@ 5l(ive@ 'akteri(e@ vir7si@ mo57 se smatrati 7)ro=nicima i)7miran(a 97ma. Inten)ivnom se=om 97ma@ pose'no tropski: 97ma 7 376no( merici@ tako)vani: Tpl7Aa planete Zeml(eT@ 7ni9tava se (edini i)vor kisika potre'no5 )a 6ivotne procese.

1;

Pro"!e) p$ ke (o*e
Za5a<en(e voda predstavl(a na(kompleksni(i 5lo'alni pro'lem. Svako )a5a<en(e ko(e se emitira 7 6ivotn7 sredin7 dospi(e do pod)emni: voda@ reka@ (e)era i mora. Za5a<en(e i) va)d7:a kiselim ki9ama prenosi se do tla ili vodeni: povr9ina. Za5a<en(a )eml(e sliva(7 se 7 povr9inske i pod)emne vodene tokove. Reke i (e)era s7 pod konstantnim pritiskom )a5a<en(a otpadnim vodama i) 7r'ani: sredina@ :emi(skim otpadom i) ind7stri(e i transporta@ pesticidim sa pol(oprivredni: povr9ina@ i sl. Velike koli=ine or5anske materi(e ko(a otpadnim vodama dospeva do reka@ (e)era i mora i)a)iva proces e7tro8ikaci(e =i(a s7 posedice m7tnoAa@ povi9ena temperat7ra@ nekontrolisana primarna prod7kci(a@ sman(en(e rastvoreno5 kiseonika i pomor ri'e i dr75i: or5ani)ama. Iako (e >4L planeta Zeml(e pokriveno vodom@ samo 2L te vode predstavl(a res7rs slatke vode@ a prekomernom eksploataci(om i )a5a<en(em pro7)rokovano (e sman(en(e )ali:a pitke vode na 5lo'alnom nivo7.. nalo5no navedenom@ doAi Ae do porasta kancero5eni: o'ol(en(a pro'avno5 trakta stanovnika ko(i pi(7 )a5a<en7 vod7@ 9to sledi i) porasta sadr6a(a nitrata 7 pod)emnim i povr9inskim vodama i mi9l(en(a medicinski: str7=n(aka o'(avl(eni: 7 medicinskim leksikonima i p7'likaci(ama Sv(etske )dravstvene or5ani)aci(e.

K$se!$ o+ean$
&lo'alno )a5revan(e (e ekolo9ki pro'lem ko(i 7ti=e na 6ivot na planet7 Zeml(i. Ovo )a5reavan(e@ t(. porast 5lo'alne temperat7re pro7)rokovano (e e8ektom staklenika@ odnosno slo(em 75l(endioksida ko(i se Iprekomerno emitiran kao posledica l(7dski: aktivnostiJ ak7m7lirao 7 sredi9n(em del7 atmos8ere i ne do)vol(ava da se toplina@ ko(a se 5enerise procesima na Zeml(i@ isp7sti 7 svemir@ ne5o se vraAa na)ad na Zeml(in7 povr9in7. 2i posledice ovo5 pro'lema oseAamo svakodnevno@ a osim porasta temperat7re@ dola)i do promena 7 'iolo9kim procesima@ topl(en(a ledeni: santi@ podi)an(a nivoa mora@ promene stani9ta 'il(aka i 6ivotin(a 7sled adaptaci(e na nove klimatske 7slove. ?ovek svako5 dana 7da:ne oko 24 444 litara va)d7:a@ a 7(edno i sve veA7 koncentraci(7 9tetni: i otrovni: materi(a@ kao proi)vod ind7stri(ali)aci(e@ transporta@ ali i svakodnevni: l(7dski: aktivnosti. Za5a<en(e va)d7:a mo6e 'iti 5asovima ili sitnim =esticama@ a ne5ativan 7tica( ima na l(7dsko )dravl(e@ 6ivotin(ski i 'il(ni svet kao i ekosisteme. Za5a<en(e va)d7:a veAe (e 7 7r'anim sredinama@ a 7sled str7(an(a va)d7:a lako se kreAe i 9iri. #astavi li se poveAavati koli=ina isp79teno5 75l(endioksida@ povr9ina mora mo5la 'i postati kiseli(a ne5o ikad pre 7 posledn(i: +44 miliona 5odina Iosim 7 ra)do'l(ima 5lo'alni: katastro8aJ@ pi9e #ew Scientist. Osim to5a@ poka)alo se da se 'iolo9ka prod7ktivnost okeana nakon osamdeseti: 5odina 24. veka sman(ila )a *L.

24

Kako se poveAava koli=ina 75l(endioksida 7 atmos8eri@ sve veAa koli=ina to5a 5asa rea57(e s morskom vodom@ )'o5 =e5a nasta(7 'ikar'onati i (oni vodonika@ a to poveAava kiselost povr9insko5a slo(a mora. #akon ledeno5a do'a p1 okeana i)nosio (e /@+ neposredno pre po=etka ind7stri(ske ere i isp79tan(a KO2 i)nosio (e /@2 a danas p1 okeana i)nosi /@1. $ksperimentima se poka)alo da Ae atmos8erski KO2 postiAi na(veA7 vrednost do 2+44. 5odine s 1;44 ppm@ 9to (e pet p7ta vi9e ne5o danas. Z'o5 to5a Ae p1 vrednost povr9insko5a slo(a mora pasti na >@4 i ostaAe na tom nivo7 nekoliko stotina 5odina. 3o9 ni(e (asno 9to 'i takva dramati=na promena kiselosti mora )na=ila )a 6ivot 7 mor7@ no po)nato (e da kisela sredina 7)rok7(e ra)5radn(7 kar'onata@ pa 'i na(ran(ivi(e 6ivotin(e 'ile one s l(79t7rom od kalci(7mkar'onata ili e5)oskeletom@ a to s7 korali i neke al5e. 0ok7sa(i s 7dvostr7=enom koli=inom KO2 o'avl(eni 7 5olemom staklenik7 "iosp#ere $ poka)ali s7 da te 6ivotin(e 7 takvim 7slovima stvara(7 44L man(e kalci(7mkar'onata. Satelitskim meren(ima 7tvr<eno (e da (e 7 protekli: nekoliko deceni(a sman(ena koli=ina :loro8ila 7 okeanima.

Slika %. O&t'enja izazvana kiselim ki&ama

6., -. /ra0enja
Sna5a s7n=evo5 )ra=en(a ko(a pristi6e 7 5orn(e slo(eve atmos8ere@ na(veAim delom prodire kro) atmos8er7 Isa i)7)etkom relativno malo5 dela ko(i se re8lekt7(e ili 7tro9i na 21

sek7ndarn7 emisi(7 atmos8ere i tako trans8ormisan emit7(e prema slo'odnom prostor7 ili tl7J. U don(im slo(evima atmos8ere Itropos8eriJ dola)i do )na=a(ni: promena 7 sna)i )ra=en(a@ delomi=no 7sled apsorpci(e )'o5 delovan(a aero)a5a<en(a IaerosolaJ@ a delomi=no )'o5 re8leksi(e sa povr9ine o'laka i i) dr75i: ra)lo5a. Raspodela )ra=en(a pristi5lo5 do atmos8ereE UVF +1% F 444 nm *.4 PNm2 4.% L UVFB 2/4 F +1% nm 21.1 PNm2 1.% L UVFK 144 F 2/4 nm /%.4 PNm2 *.+ L Uk7pno UV 144 F 444 nm 11+.2 PNm2 /.+ L Vidl(ivo i IR >*4 F 14* nm 12%.4 PNm2 ;1.> L Koli=ina raspodela s7n=evo5 UV )ra=en(a ko(e sti6e na Zeml(in7 povr9in7 )avisi od vi9e 8aktoraE W d76ine UV )ra=en(aM W s7n=evo5 7padno5 75la@ ko(i )avisi od 5eo5ra8ske 9irine@ dat7ma 7 5odini i do'a dana I7 pravo s7n=evo podne s7n=evi )raci prela)e na(kraAi p7t kro) atmos8er7 pa (e )ra=en(e na((a=eJM W s7n=evo5 spektra ko(i pada na vr: atmos8ereM W de'l(ine o)onsko5 slo(a i vertikalne raspodele Io)onski slo( 7 stratos8eri 7 potp7nosti apsor'ira UVFK komponent7 i veAin7 UVFB komponente tako da se UV )ra=en(e ko(e sti6e do povr9ine )eml(e sasto(i od velike koli=ine UVF )ra=en(a i vrlo malo UVFB )ra=en(a ko(e (e 'iolo9ki na(opasni(eJM W apsorpci(e molek7la i rasipan(a na molek7le va)d7:aM W apsorpci(e@ rasipan(a i re8leksi(e na o'lacima Ina povr9ini )eml(e@ 5r7'o 5ledano@ odnos di87)ne i direktne komponente )ra=en(a (e 1E1JM W re8lektivne karakteristike Zeml(e F )eml(a@ trava@ voda re8lekt7(7 man(e od 14 L 7padno5 )ra=en(a dok sne5 re8lekt7(e do /4 LJM W nadmorske visine Iraste * F> L na 1444 mJ. UV )ra=en(e nasta(e na visokotemperat7rnim povr9inama@ kao 9to (e S7nce. #a(veAi dio

22

S7n=evo5 UV )ra=en(a apsor'7(e kiseonik 7 Zeml(ino( atmos8eri@ ko(i 8ormira o)onski omota= 7 ni6o( stratos8eri. Osim to5a 9to (e neop:odan 7slov )a stvaran(e i opstanak 6ivo5 sveta na Zeml(i@ danas UV )ra=en(e ima i mno5o ne5ativni: e8ekata ko(i mo57 'iti vrlo o)'il(ni. "i ne5ativni e8ekti nasta(7 kada o)onski omota= postane previ9e tanak@ pa ne mo6e apsor'ovati dovol(no UVFB )ra=en(a ko(e pada na povr9in7 Zeml(e i posta(e 9tetno )a 6ive or5ani)me. UV )ra=en(e (e podel(eno na tri podr7=(aE UVF I+1% nm do +/4 nmJ@ ni(e 'itno )a 'iolo9k7 aktivnost@ a ni koli=ina m7 se ne men(a sa koncentraci(om o)ona. Od 7k7pne koli=ine )ra=en(a ko(a sti6e do povr9ine Zeml(e@ UVF komponenta =ini ;> L. UVFB I2/4 nm do +1% nmJ@ 'iolo9ki (e aktivno i n(e5ov inten)itet na Zeml(ino( povr9ini )avisi od koli=ine o)ona 7 atmos8eri. UVFB )ra=en(e i)nosi + L 7k7pno5 toka UV )ra=en(a ili oko 4.1 L 7k7pno5 toka 5lo'alno5 S7n=evo5 )ra=en(a. 2ale promene 7 o)on7 mo57 dovesti do veliki: promena ono5 dela UVFB )ra=en(a ko(e dola)i do povr9ine Zeml(e. UVFK I14 nm do 2/4 nmJ@ se kompletno apsor'7(ea 7 atmos8eri i prakti=no se ne opa6a na povr9ini Zeml(e. Iako (e UV )ra=en(e ko(e dopire do povr9ine Zeml(e sla'o@ ono (e ipak od velike prakti=ne va6nosti@ (er i)a)iva :emi(ske@ 'iolo9ke i dr75e procese. .oto:emi(ske reakci(e@ ko(e ono i)a)iva na 5asovima 7 atmos8eri@ dovode do stvaran(a (onos8erski: slo(eva@ )atim do pretvaran(a O2 7 O+ i stvaran(a o)onsko5 omota=a. U 'il(nom tkiv7 I:loroplastimaJ UV )ra=en(e omo57Aava 8otosinte)7. Kod =oveka UV )ra=en(e i)a)iva o)'il(ne promene i o9teAen(a na ko6i i o=ima. UV )ra=en(e 7sporava rast planktona i neki: ni6i: vrsta vodeni: or5ani)ama@ 'akteri(a i vir7sa@ a tako<e 7'r)ava de5radaci(7 materi(ala kao 9to s7 plasti=ne mase@ i)esne 'o(e@ 57me@ papir.

2+

7. ZANIMLJIVOSTI

1.1. (oziti.ne
3este li )nali da se na(veAa o)onska r7pa nala)i 7pravo i)nad 7strali(e i )'o5 to5a (e 7=estalost raka ko6e 7 XDown UnderX na(veAa na svet7Y 3edan od =inioca ko(i o9teA7(7 o)onski omota= (es7 :loroF8l7oroF75l(o:idrati IK.KJ@ 5asovi ko(i s7 se koristili 7 :ladn(acima i dr75im ras:ladnim 7re<(aima@ ali i 7 spraRFkanticama i p7mpicama )a astmati=are. Da 'i se spre=ilo dal(e 7ni9tavan(e )a9titno5 o)onsko5 slo(a i poticalo n(e5ov7 o'nov7@ 7strali(a (e sa 'ro(nim dr75im )eml(ama potpisnica 75ovora o prestank7 7potre'e K.KFa do 1;;%. 5odine. 3edna od retki:i s7 astmaFp7mpice ko(e minimalno 7ti=7 na okolin7@ pa se n(i:ova 7potre'a tolerise do 244% 5odine. Do tada Ae 'iti 7 potp7nosti )amen(ene novim p7mpicama ko(e Ae sadr6avati@5asove 'e) po57'no5 delovan(a na dra5oceni o)onski slo(. Do'ra (e vest da (e potro9n(a K.KFa od 1;/*. 5odine 5lo'alno sman(ena )a /4 L@ a 7 ind7stri(ali)iranim )eml(ama )a ;> L. Kad 'i l(7di ovo5 tren7tka@ 7 celom svet7@ prestali 7potre'l(avati materi(e ko(e 9tete o)on7@ oporavak 'i 'io mo57A. Zeml(a i n(en omota= 'ili 'i 7 sklad7 ne5d(e oko 24%4. 5odine.

1.2. 2egati.ne
0oveAavan(e ind7stri(sko5 i pol(oprivredno5 )a5a<en(a 75ro6ava va)d7: ko(i 7di9emo@ okeane@ vrste ko(e 6ive na Zeml(i i o)onski omota= ko(i nam 9titi 6ivot. W Svaki: 24 min7ta ra<a se +.%44 l(7di@ a 57'i se (edna ili vi9e 6ivotin(ski: ili 'il(ni: vrsta F na(man(e 2>.444 vrsta 5odi9n(e. "akva stopa rasta i raspon i)7miran(a ni(e 'ila po)nata posl(edn(i: *% mili(7na 5odina. W -iren(e p7stin(a i sman(en(e vodeni: povr9ina na treAini planete doprinosi 5ladi@ soci(alnim nemirima i mi5raci(ama. Dve treAine svetsko5 stanovni9tva del7(e 7n7tar 144 mil(a okeana@ mora ili (e)eraE 14 od 1% na(veAi: svetski: metropola I14 ili vi9e mili(ona stanovnikaJ nala)i se na o'ali. #(i:ov 7tica( na okolin7 7kl(7=7(e rast7Ae koli=ine kanali)acioni: voda i ostalo5 otpada@ is79ivan(e tla@ i)5radn(7 pla6a@ te 7ni9tavan(e mrestili9ta. 24

W Utieca( pros(e=no5 merikanca na okolin7 (e +4 do %4 p7ta veAi od prose=no5 stanovnika )eml(e 7 ra)vo(7 pop7t Indi(e. W Koliko (e te9ka 'or'a protiv ind7stri(e ko(a )ara<7(e na 9tetnim proi)vodima poka)7(e i podatak da (e 7 merici kri(7m=aren(e 7 tom podr7=(7 po (a=ini odma: i)a kri(7m=aren(a dro5e. W #a(veAe 5lo'alno o9teAen(e o)onsko5 omota=a o=ek7(e se 7 sledeAi: nekoliko 5odina. W U=estalost raka ko6e@ 7natra5 pedeset 5odina@ (e poveAana )a ;44 postoS

ZAKLJU!AK

Z'o5 sve5a to5a@ na svakom korak7@ 'ira(te stvari ko(e neAe o9teAivati o)on@ da 'i n(e5ova TranaT@ ko(a (e 2444. 5odine 'ila veli=ine +4 miliona km2@ pop7t %%4 povr9ina Sr'i(e 9to pre )arasla. 0rema ide(i I plan7 potpisnika 2ontrealsko5 protokola@ I '7de li se =ov=anstvo pridr6avalo dal(i: 7p7stava to 'i se mo5lo do5oditi 24%4 5odine. Svet da 'i se oporavio od veliki: o9teAen(a ko(i pro7)r7k7(7 velike promene na )eml(i@ mora voditi ra=7na na(pre o svo(im navikama a )atim I o t7d(im. ,(7di samo svo(om )dravom sve9A7 mo57 sa=7vati prirod7 od dal(i: i veAi: katastro8a@ ko(e mo57 dovesti do 5lo'alno5 7ni9ten(a prirode oko nas. Sto5a ove )eml(e ima(7 velik7 od5ovornost i mora(7 iskoristiti potenci(al ko(i ima(7@ 9to Ae dati re)7ltate ne samo o=7van(em ener5i(e veA i novca@ te 7 kra(n(em sl7=a(7 planete.

2%

$kolo9ka kri)a veliki: ra)mera (o9 7vek ni(e nast7pila@ 7koliko =ove=anstvo (o9 7vek ima vol(e posto(e I na=ini da 6ivi sa posto(eAim prirodnim res7rsima@ moramo prepo)nati da Ae tro9en(e ekolo9ko5 kredita )a:tevati I mno5e dr75e akci(e )a srpe=avan(e svetske I 8inansi(ske kri)e.

9. LITERATURA
www.endemit.or5.R7N5r7pe www.eko8or7m.or5.R7 :ttpENNscindeks.n'.rsNarticle.aspZYartid[4+%4F+2/%4;%%%+*3 :ttpENNekoloskipro'lemi.'lo5spot.comN244/N4%NekoloskiFpro'lemiFkri)aF cov(ecanstva.:tml

www.BesplatniSeminarskiRadovi.com

2*