Geografija Grblja

Opis Grblja sa kotor.com-a : Grbalj (2915 stanovnika)(po popisu iz 1991-primjedba NP)-predstavlja plodnu udolinu ograenu sa istoka obroncima Lovena i niskim pobrdem sa zapada preko kojega izlazi na more. Duz istonog oboda polja razvija se desetak naselja, vezanih za izvore pitke vode i jednim imenom nazvanih Gornji Grbalj. Donji Grbalj ini desetak naselja na pobru koje predstavlja zapadni obod polja. Nakon prolaza Jadranske magistrale, koja vodi sredinom Grbaljske udoline, a posebno nakon zemljotresa 1979. godine, nikla su nova naselja duz puta, dok su neka u Donjem Grblju napustena. Jos je u srednjem vijeku bio zitnica Boke, a danas je vazno ratarsko voarsko podruje. U sjevernom dijelu Grbaljskog polja, na povrsini od 107 ha, izgraena je privredna zona Kotora, u koju je preseljena kotorska industrija i servisi. Juzni dio polja zahvataju vonjaci, vinogradi i povrtlarske kulture Poljoprivrednog dobra"Boka". Ovaj dio polja zavrsava prostranom plazom Jaz. Samo jedno naselje u Grblju lezi na morskoj obali. To je Bigova (212 stanovnika) u istoimenoj uvali, poznato ribarsko i turistiko mjesto. Uvala je zastiena od morskih talasa i predstavlja sigurno skloniste za mnoge brodove i sportske amce. U blizini se nalaze male pjesane uvale: Traste, Zukovica, Zagorski pijesak, Trsteno, kao i poznata lovista ribe. Do naselja Bigova, put vodi kroz dobro ouvane i veoma interesantne urbane cjeline Vranovii i Glavatiii.

Damir Magas: Prirodno-geografska obiljezja prostora Boke kotorske - Grbalj : Posebno je istaknuta vaznost Zupe (Gornja Zupa), najnizeg i uravnjenog prostora flisne udoline otvorene prema Tivatskom zaljevu, smjestene izmeu Vrmca na sjeveru, poluotoka Lustice na zapadu, Donjeg Grblja na jugu i JZ i Lovcenskih padina na istoku. Flisnu podlogu ovdje prekrivaju mladi, meki aluvijalni nanosi brojnih tekucica (Odoljenscica, Kolozun, Siroka, Gradiostica, Jankova voda i dr.) koji se pri uscima stjecu u zajedniko deltasto prosirenje s brojnim nepravilnim rukavcima i kanalima. Povoljni dio koji poplavljuje more od starine se koristi kao solana (Solila) pa se veci dio zone nazivlje i Soliosko polje. Na zonu Gornje Zupe nastavlja se juzno Grbalj (Donja Zupa). Vodom najbogatiji predio Boke je Zupa, s rjecicama Gradiosnica, Odoljenscica ili Vodoljesnica (ili Vodoljesnica ili Pipoljevac, Siroka rijeka. Slijede Krimalj potok i Kolozun (s izvoristem Dobra voda i brojnim mlinovima u gornjem i srednjem toku, zovu ga i Koluzinji i Kaluznji potok; rukavcima i kanalima ispresijecane delte, povoljne za solane, koje su se tu nalazile donedavna, tzv. Solila). Sve do pocetka 20. st. radili su na vodotocima brojni mlinovi (1874. bilo ih je 91, za mljevenje zita ili suknare). Upper valleys of Krimalj stream (southward) and Odoljenscica (north-westward) cut between them, which flow off towards Zupa. Zupa (Upper Zupa) is the lowest (0-20 m) and levelled space of a flysch valley opened toward the Bay of Tivat (Polje and Krtole valleys) on the WSW, situated among Vrmac ridge on the north, the Lustica peninsula on the west, Grbalj on the south and SW, and Lovcen slopes on the east (Trojica, Grabov Pod). The flysch basis is covered here by young soft alluvial deposits laid down by numerous running and converging waters (Odoljenscica, Kolozun, Siroka, Gradiostica, Jankova voda and others), which, at the mouths join together into a delta shaped enlargement with numerous irregular backwaters and channels. This wetland zone was only partially cultivated in the past, but potentially it could be much more evaluated in agrarian production. From old times propitious part, flooded by sea, has been used as salt pans (Solila) so that a larger part of the zone is also called Solila polje (Soliosko polje). Old saltpans were renewed in 1961 when modern salt production started (BLASKOVIC, 1962). Besides, the levelled space of Upper Zupa i. e. of the Tivatsko Polje, is the only favourable zone for building a larger airport and, in consequence the old runway was modernised. Between Odoljenscica and Kolozun River mouths in the west and Gradiostica in the north, more resistant parts of flysch remained in elevation of Straznice (29 m), which continues to Prevlaka (Sv. Trojstvo - St. Trinity) in NW direction, then islets Stradioti (St. Mark) and Our Lady of Mercy. The notion of Zupa in a larger sense comprises also Grbalj (Lower Zupa). Grbalj (Lower Zupa) is a south-eastward continuation of Upper Zupa, the Lustica peninsula being on the west, the open Adriatic on SW, the Budva littoral on the southwest and the Lovcen massif in the east. Grbalj is composed of springing place and upper valley of the KolozunRiver and its tributaries, distributary zone towards the valley of Lukavac (or Kuac) stream with the Mrcevo Polje. There are also the tributaries of Lukavac: Vrutak, Drenostica (FUR.: Cua F. i Drenosia F.; PAL.: Cuzaz T. and Dremostiza T.; TAB.: Cuzacz Fl.) and others as well as the whole area between these valleys towards the Adriatic, i. e. Grbalj in a narrower sense, which is formed of carbonic crests and the Krtole Valley in the northwest up to the Platamuni Cape in the south-east. Carbonic crests and Grbalj valleys are formed of

low coastal elevations and peaks of the two parallel crests extended in Dinaric direction from NW towards SE: Velovic Brdo (232 m), Grabovac (256 m), Kosmac (294 m), Prcja Glava (408 m), Mackova Gomila (326 m), Ogradina (364 m), Trsteno (65 m), and close to the coast the Velika Gora crest (FUR.: M. Velika Gora) with the knolls: Straznik (141 m), Viljina (117 m), Velja Gora (350 m), Gradiste (425 m), Sv. Stjepan (307 m), Kupa (141 m). Between the crest and some knolls there are narrow and more fertile valleys of Bigova penetration (Traste), Zagora, Vranovici, Glavati and others built by cretaceous (senonian) limestone with dolomites. By the coast there are outstanding capes Jaz and Platamuni (FUR: Cao Platamoni) in the south, Kostovica and Zukac (Zukovac) towards the open sea and to the SW the Cape of Traste (Punta od Bigove), which shelters the wide, spacious bay of Traste. A larger number of small coves line the shore (Bigova, Slatinica, Zabica, Zukovac, Mali and Veliki Nerin, Komin, Velika and Mala Krekavica) till the bays of Trsteno and Jaz open towards the SE. There is only one reef in front of the coast. It is Kalafat to the NW of the ZukovacCape. The zone of Grbalj slopes in the ENE direction towards the flysch area of the Kolozun (Gornji Grbalj) and Lukovac (Donji Grbalj) valleys. The small river of Lukovac (or Kuac) deposited, in its lower flow, the wide valley of Mrcevo polje, which ends up as a sandy beach in the Jaz valley. To the east, flysch slopes climb towards Upper Carboniferous slopes of Grabov Pod (1452 m), Kolozun (1474 m), Golis (1046 m). The flysch zone is partly covered in younger alluvial deposits. Numerous brooks (Kolozun, Krimalj et al.), by means of erosion, cut their dells into softer parts of marl and sandstone. The Kolozun area faces Gornja Zupa (Upper Zupa) and the one of Lukovac looks onto the Mrcevo Polje.

Stanovnistvo Grblja
U VI-om vijeku plodnu zupu Gripuli, kao i cijelu nekadasnju rimsku provinciju Prevalis, naselili su Sloveni iz Polablja i baltickog Pomorja. Dio romanizovanih Ilira koji su Grbalj dotada naseljavali, povukao se u susjedne gradove Kotor i Budvu i time ojacao tamosnje gradsko romansko stanovnistvo, dio se povukao u visoke planinske krajeve kontinentalne Crne Gore od kojih je nastao stocarski vlaski elemenat, a dio je ostao u Grblju i vremenom se asimilizovao. Pretpostavlja se da su grbaljski Sloveni, sa ostalim na Primorju naseljenim Polabskim Slovenima, prvi odbacili slovensko mnogobostvo i primili Hriscanstvo. Ono je bilo obogaceno mnogim elementima stare slovenske vjere, vjesto ukomponovanim od strane benediktinskih misionara, sa ciljem da bude time sto prihvatljivija za slovenske mase. Ovakva situacija je ostala gotovo nepromijenjena od VI vijeka pa do kraja XII vijeka t.j. pada prve nezavisne slovenske drzave na Balkanu, Duklje i njene dinastije Vojislavljevica. Prve ozbiljnije fluktuacije u stanovnistvu nastaju osvajackim prodorom srpske drzave pod vodjstvom Stefana Nemanje u Duklju. Koliko je bio nemilosrdan i razaracki pohod Nemanjine vojske kroz Duklju, hvalospjevom opisuje njegov sin Stefan Prvovencani (prvi krunisani srpski kralj) u zitiju svome ocu Nemanji.

Pod laznim izgovorom da je pod grckom vlascu (vojnom silom je svrgnuo legitimnu dinastiju Vojislavljevica ciji je dio uspio da izbjegne u Dubrovnik), rusi i pali Dioklitiju i gradove u njoj: Danj grad, Sardoniki grad, Drivast, Rosaf grad zvani Skadar, grad Sva, grad Ulcinj, grad slavni Bar. A Kotor ostavi, utvrdi ga i prenese svoj dvor u nj, koji je i do danas. Ostale gradove poobara, i porusi, i pretvori slavu njihovu u pustos, istrebi grko ime, da se nikako ne pominje ime njihovo u toj oblasti. Narod svoj u njima nepovreen ostavi da sluzi drzavi njegovoj, sa strahom, i sa ureenim dankom od Svetoga.(Citat iz zitija Sv. Simeona Mirotocivog) Koliko su narodne mase ostale nepovredjene i koliko im je ucerao strah u kosti, buduci svetac sv. Simeon Mirotocivi, pokazuju zabiljezene seobe iz plodnih primorskih zupa u planinsko zaledje. Da je tako bilo saznao je i Rus Pavle Rovinski sredinom XIX vijeka skupljajuci gradju za njegov putopis o Crnoj Gori : PAVLE A. ROVINSKI: Crnom Gorom Tekst objavljen 1893. godine u knjizevnom dodatku asopisa Oktjabr Boka (Boccha di Cattaro) - zaliv i jedan od najljepsih uglova Jadranskog mora, i Crne Gore - planinski masiv, koji je okruzuje svojim kamenim zagrljajem - tako su meu sobom tijesno povezane prirodom i istorijskim sudbinama i savremenim uzajamnim potrebama - da jedna bez druge ne mogu opstajati. Pogledajte samo na kartu i vidjeete da se taj veliki zaliv, sa svom svojom razgranato u, uvukao unutar okolnih planina kao moljac u svoju ljusturu. U istoriju se neemo upustati. Rei emo samo nesto o jedinstvenosti Boke i cijelog juznog Primorja i Crne Gore i jednakosti njihovih karakteristika ukljuujui i pogled na svijet, obiaje i nosnju, predanja i zajedniko stremljenj ka slobodi, koju je mnogo puta trebalo ujedinjenim snagama braniti protiv zajednikog neprijatelja. Pa i naseljavanje Crne Gore u staro vrijeme, prije Kosovske bitke, islo je od mora, da bi iza toga poelo obratno kretanje, tako da je Boka danas puna doseljenika iz crnogorskih plemena Cuca, eklia i Njegusa, a selo Dobrota (blizu Kotora) cijelo je sastavljeno od Crnogoraca, premda su presli u katolianstvo. Slicno o iseljavanju iz Grblja u kontinentalni dio nekadasnje Duklje i tadasnje Zete govori i predanje o porijeklu Rovcana i Niksica: Najveci broj Rovcana (oko 75%) vodi poreklo od Gojaka, rodonacelnika Rovackog plemena. Gojak je bio poreklom iz Grblja. Najstariji poznati predak Rovcana je ban Milutin, koji je ziveo u mestu Krtole (na jugu Tivatskog zaliva) negde krajem XII ili pocetkom XIII veka. Ban Milutin je imao sina Ivanisa, koji ga je i nasledio. Ban Ivanis Milutinov je ziveo sa porodicom u Grblju (Boka Kotorska), i imao je dva sina: Ilijasa i Vladimira, u narodu poznatog kao Ilijan, koji je takoe ziveo u Grblju. Prema narodnom predanju, Vladimir je dobio ime Ilijan tako sto je jednog svog protivnika, koji je pretendovao na njegovu titulu izazvao na dvoboj. Rekao je svom protivniku: "Pozivam te na megdan, pa ko pobijedi bice ban, ili ti ili jan". Zbog toga sto je govoreci "ili ja" dodao slovo "n", poceli su ga zvati Ilijan. Narod ga

je posle toga imenovao vojvodom. Vojvoda Vladimir Ilijan Grbljanin se ozenio Jevrosimom Vukanovom, sestrom (dukljanskog) kralja Stefana Vukanovog Nemanjica a unukom Stefana Nemanje. Ilijan kao plemic i predstavnik Grblja, bio je na usluzi Nemanjicima, pa je taj kraj zajedno sa gradom Kotorom, jedno vreme uzivao autonomiju u drzavi Nemanjica. Zahvaljujui stecenom poverenju, doslo je i do braka sa Jevrosimom, u kome su se rodili Niksa i Branlusta. Iz narodnih legendi i nekih istorijskih izvora, moze se zakljuciti da je vojvoda Ilijan na kraju izigrao to poverenje ucestvujuci, ili cak organizujuci jednu od brojnih buna u Zeti protiv vlasti Nemanjica. Buna je slomljena, a vojvoda Ilijan je najverovatnije pogubljen. Niksa, Ilijanov sin, je bio bolje srece od svog oca (drugi Ilijanov sin Branlusta se slabo pominje, i verovatno je umro ne ostavivsi potomstvo). Niksu, koji je jos bio dete, usvojili su i odgojili njegovi roaci, Nemanjici. O Niksi postoje mnoge legende; ostavio je brojno potomstvo i ostao u uspomeni naroda citave Stare Hercegovine i Crne Gore (od Nikse poticu plemena Trebjesana, Zupljana, Rovcana i onih u Potarju). Ali, te legende, koje dolaze iz raznih plemena Crne Gore, nikako ne mogu da se sloze oko vremena u kojem je Niksa ziveo. Neke legende ga smestaju u doba vladavine dukljanskog kralja Stefana Nemanjica (podigao manastir Moracu 1252. godine), dok je u drugim on ucesnik ubistva bana Ugrena, u drugoj polovini XIV veka. Moguce pojasnjenje ove zabune nude spisi nazvani Kazivanja starih Trebjesana. Kada su vladavinu Zetom ponovo preuzele domace dinastije, prvo Balsica 1360-te, pa zatim Crnojevica, proces iseljavanja uzima drugi tok koji ni do dana danasnjeg nije prestao, tj iz kontinentalnog dijela CG na primorje. Na taj nacin je Grbalj djelimicno i povratio ljudski i genetski potencijal koji je tokom 170-godisnje strahovlade Nemanjica bio prinudjen da izbjegne u planine. Do znacajnog iseljavanja grbaljskih porodica u sasvim drugom pravcu, dolazi pocetkom 15.vijeka, u vrijeme gasenja druge zetsko-crnogorske dinastije Balsica i uspona trece dinastije Crnojevica. To je vrijeme gotovo neprestanih buna Grbljana protiv kotorske vlastele. Grbljani su upornije nego ostali djelovi kotorske okoline, istrajavali u neprihvatanju odluke srpskog cara Dusana (polovinom 14. vijeka), da zemlju grbaljsku i ljude na njoj da u vlasnistvo Kotoranima: Descrittione di 25 villagi di Zuppa, che furono di nobili di Cattaro, donati a quella magnifica communita dall' imperatore di Servia, come appare per privileggi, et tenuti doppo la felice sommessione al leon veneto per ispatio di 120 anni, e poi si ribellarono al Turco; e territorio di sedeci miglia di lunghezza et sei di larghezza con due fiumare, dove macinano 50 molini.(Citat iz Bolicinog opisa skadarskog Sandzakata iz 1614) Trazili su da zadrze status slobodnog seljaka koji su imali za vrijeme dukljanskozetske dinastije Vojislavljevica, a sto su postovali i nekoliko vladara iz srpske dinastije. Grbalj i ostali djelovi zetskog primorja postaju pocetkom 15. vijeka, zrtva teritorijalnih aspiracija Mletacke republike i tada vec turskog vazala, srpske Despotovine. Ne zeleci nijednog za gospodara, stanovnistvo Grblja, uz pomoc autohtone dinastije Crnojevica, podize bune protiv mletacke i despotove

nominalne vlasti. Nakon nagodbe Mletaka i Despota dolazi do kaznjavanja ustanika 1428-e godine, kada vojska srpskog Despota Djurdja Brankovica vrsi brutalnu poharu Grblja. Kotorski notari biljeze, da su mnogi Grbljani od ovog terora potrazili spas, iseljenjem za italijansku provinciju Pulju. 1433-e su se mletacki i despotovi predstavnici saglasili da trojica vodja pobune, budu prognani sa njihovih posjeda. Na mletackim posjedima su ih cekala vjesala, a na despotovim, vadjenje ociju. Skloniste su nasli kod Djurdja i njegovog sina Stefana Crnojevica. U narodnom pamcenju je ostalo sjecanje o procvatu Grblja za vrijeme koje je bio u sastavu Ivanbegovine: Predrag Malbasa: iz studije "Dva crnogorska manastira" koju je nedavno objavilo Drustvo arheologa Crne Gore: Uporedo sa uvrsivanjem i osamostaljivanjem Crnojevia i naziv planinskog masiva Crna Gora poinje da se pominje kao teritorijalno politiki pojam matinih oblasti ove dinastije, polako smjenjujui raniji opsti naziv Zeta. Tako se u samom poetku svoje vladavine Ivan Crnojevi pojavljuje kao mletaki neprijatelj. Razlozi i neposredni uzroci ovom neprijateljstvu nalaze se u ve ranije ispoljenim sukobima sa Kotorskom opstinom. Bez obzira na oiti diskontinuitet koji je Ivan Crnojevi imao u odnosu na srpske vladare, Grbljani su i u ovom slovenskom vladaru nasli zastitnika svojih interesa. Mleani su na proljee 1465. godine raspisali ucjenu na glavu Ivana Crnojevia u visini od 10.000 dukata. Pojava turske vojske kao zajednikog neprijatelja sa Istoka, natjerala je i Mleane i Ivana Crnojevia na pomirenje krajem 1466. godine. Sklopljenim ugovorom Mleani su vratili Ivanu vojvodsku ast, novane nadoknade i proviziju, a on se obavezao da e primorati Grbljane na poslusnost. Grbljani koji su bili veoma borbeni, tesko su prihvatali bilo kakav mir sa Kotorom, ali je bilo poznato, da je jedino Zetski gospodar, bio u stanju da ih nagovori na poslusnost "jer njih samo njegov duh vodi". Ovaj problem je bio rijesen na taj nain sto su Ivanu Crnojeviu na upravu dati Grbalj, Pastrovii i Crmnica, a njegova duznost je bila da omogui Kotoranima ubiranje poreza ("Tradicija govori da su Grbljani najbolje zivjeli pod vlasu Crnojevia. Tradicija takoe biljezi i nerijetki obiaj sahranjivanja u crnogorskoj nosnji, sa motivom da se bude Crnogorac pod zemljom kada se nije moglo biti na njoj", Dragoje Zivkovi "Istorija Crne Gore", 291 - 293). Padom dinastije Crnojevica 1496-te godine, i pored aspiracija Kotora i Venecije da ga povrate u svoj posjed, Grbljani dobrovoljnim izjasnjavanjem na zboru odlucuju da dijele sudbinu ostalog dijela Crne Gore i uzimaju tursko pokroviteljstvo. Time postaju samoupravna nahija crnogorskog kadiluka i jedini izlazak Crne Gore na more. Turci se tada pokazuju ne samo kao divlji osvajaci nego i kao pedantni popisivaci osvojenih teritorija u cilju skupljanja poreza. Njihovi dokumenti nam po prvi put donose podatke o broju i strukturi grbaljskog stanovnistva i broju i imenima sela: CARSKI DEFTER ZA CRNU GORU I NAHIJE GRBALJ IZ 1523. GODINE NAHIYE-i GRBLJANI Tabi'-i Kara Dag ( Nahija Grbljani, pripada Crnoj Gori)

Sela Grblja: Karye-i Nalezic Karye-i Pelinova Karye-i Sisic Karye-i Prijeradi (napisano: ... Prirad) Karye-i Bratesic Karye-i Bogosav (1) Karye-i Lastva Karye-i Sniniste (napisano: ...) (2) Karye-i Prijevor (napisano: ...) (3) NAHIYE-i ASAGA GRBLJAN (Nahija Donji Grbalj) Karye-i Bjelos (napisano: ...) (4) Karye-i Vranovic (Ivranovic) Karye-i Miokovic (5) Karye-i Grbilj (?)(6) Karye-i Ukropce nam-i diger (drugo ime) Cresnja (7) Karye-i Glavaticici Karye-i Kosorani (8) Karye-i Kovac Karye-i Glavat (i) Karye-i Stuci (?) (napisano: ...) (9) Karye-i Visnjevo Karye-i Krimovica Karye-i ... ( ...?) (12) ma'a karye-i Turija (13)

Karye-i Puhovic (?)(14) Mahalle-i Sinodar ( ...) (15) Mahale-i Gostovici Karye-i Dub Karye-i Sutvara (1) Kod Bolice Bogoslalichi Starine XII, 191). Mozda sadasnji Bogetici. (2) Sada Svinjiste, kod Bolice: Svignista. U popisu iz 1683 ( spomenik CV, 84) Isvinjiste. (3) Citalo bi se Prevor. (4) U poznijim defterima takodje ..., a citalo bi se Belas. Stijepcevic medju starijim bratstvima Grblja spominje Bjelase (Kotor i Grbalj, 18). (5) Severozapadno od pobrdja ima lokalitet Miokovici (Katastar u Kotoru - Pobrdje, sekcija 1 i 3). Miokovici su medju obradivim zemljama Vranovica (BK, 557). (6) Na ovom mestu je ime naselja pisano bez dijakritickih tacaka (...), ali u TD 499 i TKA 417 jasno je napisano TD 367: ... (7) Danas Tresnjica. (8) TD 499 i TKA 416: ...., TD 367: (9) Kod Bolice: Succi. Na granici spomenutog sela (Krimovice) bile su izvan deftera krecane koje su radile i prodavale na morskoj obali i drugde. Znanjem obavestenih ljudi i pristankom vlasnika (10) zapisan je resim od svake peci 50 akci godisnje, kad se proizvodi. Godisnje 150 .(11) (10) Bukvalno prevedeno: i pristankom njih samih. (11) Bile su, znaci, tri peci. (12) To je sasvim nesigurno citanje. Kasnije defteri ne daju elemente za tacno citanje. (13) Kod Krimovice postoji lokalitet Turija (Katastar u Kotoru - Krimovica, sekc. 1); BK, 554.

(14) TD 499 i TKA: 416 ... U popisu iz 1683. Peklovic (Spomenik CV, 85). Kod Bolice: Puxovich. U Kotorskom sudskom arhivu: Puchoevich (Stjepcevic, Kotor i Grbalj, 89). Prihod od kamenoloma mlinskog kamena na obali morskoj. Otvora 9(16) Od svakog otvora po 40. Godisnji prihod 360. (15) Hadzibegovic je citao u popisu iz 1683. godine Sinodar ( Spomenik CV, 85). (16) Bukvalno: bureta, kaca. Prihod od solane Crne Gore Badz (carina) tvrdjave Kotor sonih merica 16.239 godisnje 5000 svaka merica po 12 je 194.868 Uzima se od kapije navedene tvrdjave Kotor koja se nalazi na hercegovackoj i od kapije na crnogorskoj strani. Porez od hasa mlinova Mlinova: 4 Prihod od kamenoloma mlinskog kamena i krecane 510 Kuce filurdzija nahije Grbalj 300 Prihod od filurdzija Kuce tuzdzija (solara) 260(17) Oni ne daju dazbine nego vrse sluzbu zgrtanja soli.(18) (17) Ovde navedeni broj kuca filurdzija i tuzdzija ne sadrzi samo broj njihovih kuca nego i bastina. Ovi brojevi se ne slazu u dlaku sa popisom Grblja. Pisari su ocigledno zaokruzili brojeve (filurdzija je manje u popisu, a tuzdzija vise). (18) Tacno: lopatanje soli. Bolica je 1614, praveci poznati popis Skadarskog Sandzakata usput popisao i Grbalj. Navodi 25 sela sa 742 kuce i 1648 za borbu spremnih muskaraca. Case N. 50 Dub gente 100, N. 40 Sutuara gente 100, N. 43 Pellino gente 100, commandati da Jovan Petrov n. 300. - N. 32 Prieradi gente 80. N. 20 Bensachi gente 40. N. 40 Bogosalichi gente 90. N. 25 Lastua gente 50, N. 32 Svignista gente 70, commandati da Vuco Domcov n. 375. - N. 20 Prievor gente 45 al confin di Budua, N. 45 Vuranovvich gente 100, N. 27 Pobardia gente 60, N. 20 Veropci gente 40, N. 30 Cresignia gente 70, N. 42 Glavatichi gente 90, N. 22 Sacir gente 50, commandati da Andrea Necori n. 410. - N. 50 Dolli gente 100, N. 20 Cubasse gente 43, N. 22 Covazzi gente 50, N. 18 Glavati gente 40, N. 25 Succi gente 60, N. 40 Visgna gente 100, N. 17 Plievgni gente 35, N. 21 Puxovich gente 46, N. 26 Gostocovich gente 57, N. 15 Harvatinich gente 32, commandati da Vuco Medoci n. 563. Ville n. 25 fanno case n. 742. Gente da combatter n. 1648. Doseljavanje u Boku i Grbalj je bilo izrazeno tokom kandijskog i morejskog rata koji su trajali cijelu drugu polovinu 17.vijeka. Narodno sjecanje na tu fazu doseljavanja Crnogoraca iz kontinentalnog dijela Crne Gore u Primorje je pocetkom

20.-tog vijeka, kada je pop Savo Nakicenovic skupljao gradju za njegovu studiju Boka, bilo jos uvijek svjeze, tako da mu je cak govoreno iz kojeg plemena a ponekad i tacno iz kojeg sela poticu neke danasnje grbaljske familije. Pored znacajnih gresaka, tipa proglasavanja nekih porodica 1900-te iskopanim a one su i 100 godina kasnije 2000-te jos uvijek mnogoljudne, kao i nepominjanje znatnijih bratstava po nekim grbaljskim naseljima, studija Boka svojim podacima o stanovnistvu Grblja zadaje muke onima koji bi voljeli da su porijeklom iz Stare Srbije i u Grbalj dosli nakon kosovske tragedije. Sigurno je tesko citat onim Grbljanima koji se danas kunu u Karadjordjevice i jos sanjaju velike Srbije, da su dosli npr. iz Jankovica krsa, ili iz Njegusa, Bajica, Cuca ili Pjesivaca. Zanimljiva je statistika o broju i porijeklu bratstava Grblja oko 1900-te kada je pop Savo Nakicenovic obilazio Grbalj: 1.Glavaticici: 29 kuca starosjedioci, 15 Hercegovina, 11 Grcka, 5 Crna Gora, 4 Albanija, (nepoznat broj) Boka. 2.Bigovo: 12 kuca svi starosjedioci. 3.Kubasi: 10 kuca starosjedioci, 11 Crna Gora, 10 Kosovo. 4.Tresnjica: 12 kuca svi iz Crne Gore. 5.Ukropci: 4 kuce iz Hercegovine, 3 starosjedioci, 2 Crna Gora. 6.Glavati: 22 kuce starosjedioci (*ovdje su navedene i 9 kuca Bajkovica za koje se zna da nijesu starosjedioci nego doseljenici iz CG, da bi se sto originalnije interpretisao Nakicenovicev rad. Ista stvar je i sa Bajkovicima u Kovacima 8 kuca.), 19 Crna Gora. 7.Kovaci: 8 kuca starosjedioci (*Bajkovici), 12 Boka, 13 Crna Gora, 3 Hercegovina (*Buzdovani koje Nakicenovic uopste nije ni pomenuo u Kovacima). 8.Visnjeva: 7 kuca iz Crne Gore, 7 Hercegovina, 6 starosjedioci, 6 Srbija. 9.Zagora: 25 kuca starosjedioci, 15 Crna Gora, 6 Boka, 4 Albanija. 10.Krimovice: 27 kuca iz Crne Gore, 12 starosjedioci, 3 Boka. 11.Vranovici: 28 kuca iz Crne Gore, 14 Hrecegovina, 7 Boka, 4 Kosovo. 12.Pobrdje: 48 kuca svi iz Crne Gore. 13.Ljesevici: 15 kuca iz Crne Gore, 5 Albanija, 3 Boka, 2 starosjedioci. 14.Lastva: 39 kuca iz Crne Gore, 2 starosjedioci, 1 Boka. 15.Gorovici: 19 kuca iz Crne Gore, 13 starosjedioci, 1 Boka, 1 Vlaska. 16.Prijevor: 20 kuca iz Crne Gore, 5 starosjedioci, 4 Pastrovici.

17.Bratesici: 11 kuca iz Boke, 8 Crna Gora. 18.Prijeradi: 30 kuca iz Crne Gore, 6 nepoznato(Ivetici), 1 starosjedioci. 19.Pelinovo: 16 kuca iz Crne Gore, 7 Hercegovina, 5 starosjedioci. 20. Sisici: 35 starosjedioci, 19 Crna Gora, 12 Hercegovina, 4 Albanija, 1 Boka. 21.Sutvara i Dub: (* odavde Nakicenovic vise ne govori koliko kuca ima pojedino bratstvo, nego pominje samo ukupan broj kuca u selu) 7 bratstava iz Crne Gore, 3 bratsva starosjedioci. 22.Naljezici (* isto) 5 bratstava iz Crne Gore, 2 bratstva starosjedioci. Suma sumarum, Nakicenovic nam prenosi da su od tadasnjeg stanovnistva 352 grbaljske kuce doseljenici iz Crne Gore, 190 kuca su grbaljski starosjedioci, 62 kuce iz Hercegovine, 45 iz Boke, 20 kuca pravi Srbi iz Srbije, 17 kuca iz Albanije, 11 iz Grcke, 6 nepoznato, 4 iz Pastrovica i 1 kuca iz Vlaske. U Sutvari, Dubu i Naljezicima je 12 bratstava iz Crne Gore i 5 starosjedioci. Tako je bilo 1900-te. Grbljani su se nakon pokusaja unijacenja pod vladikom Mardarijem (sredinom 17.vijeka) ucvrstili u privrzenosti pravoslavnoj vjeri, i to su mnogi zloupotreblavali u proslosti. Ovo je dostiglo kulminaciju sredinom 19.vijeka, kad je ta vjera, nekada nazivana i srpska kao sinonim za srpsko Pravoslavlje. Ona se tako nazivala jer nam je Pravoslavlje nametano zauzecem Zete od strane srpske dinastije Nemanjica kao nova drzavna vjera. To je tada uzeto po Vukovom principu: "Srbi, svi i svuda", kao najjaci dokaz pripadnosti Grbljana srpskoj naciji. To sto se taj naziv, srpska vjera, istovremeno koristio sa nazivima turska vjera za islam i latinska vjera za katolicanstvo, logickom rasudjivanju nosiocima ideje srpstva u Grblju nije zasmetao nego su i dalje sabirali babe i zabe. Slijedeci njihov nacin razmisljanja Grbljani su do polovine 19-tog vijeka bili cisti Grci, jer su bili grckog vjerozakona kako je to zabiljezio Vuk Karadzic prolazeci Bokom. Isti ne primjecuju ni da Marko Miljanov kada o Slovenima pise, naziva ih Srbinom, Turcinom ili Latinom, s obzirom na to koje su vjere, a kad pise o Arbanasima, obiljezava ih samo tim nacionalnim imenom ne navodeci im vjeroispovijest, iako su kao i mi troreligiozni. Svako ko pazljivo cita razumije da Srbin, Turcin i Latin nijesu nacionalne nego religijeske odrednice. O toj srpskoj vjeri je pisao i Ceh, Josef Holecek jos 1877 godine: Ako pitas (Crnogorca) za vjeru odgovorice ti da je Srbin, a ako ga pitas za narodnost reci ce ti da je Crnogorac. Godine 1981, nekoliko godina prije nego sto je veci dio Grbljana odlucio da ne bude vise Crnogorac nego Srbin, situacija je bila ovakva.

Na karti objavljenoj u knjizi profesora beogradskog univerziteta B. Rudica a koja se upravo bavi ovom temom, vidi se da je u svim popisivackim okruzima koji su obuhvatali najcesce samo jedno selo, nadpolovicna vecina stanovnistva bili su Crnogorci osim okruga Bigova/Glavaticici dje je situacija bila izjednacena tj. nije bilo apsolutne vecine nijedne nacije. Do kraja osamdesetih je u narodu bila u upotrebi fraza pri izrazavanju cudjenja ili iznenadjenja, koja dovoljno jasno govori

o dotadasnjem nacionalnom osjecaju: A sto zboris Crnogorce?(umjesto coce ili covjece). Od tada se rijetko dje cuje. Isto tako rasirena je bila pojava ili obicaj narocito izrazen 60-tih i 70-tih da se momci kada stasaju za vojsku, posao ili zenidbu slikaju u nekom od kotorskih fotostudija u crnogorskoj nosnji. Prije popisa 2003-e dje su u kampanji da se ljudi izjasnjavaju kao Srbi aktivno ucestvovali prijetnjama anatemama, nizi ali i visoki svjestenici SPC-a, vladalo je misljenje da se grbaljski Crnogorci vise ne mogu ni na jednoj ruci prebrojat. Nosioci kampanje su bili porazeni cinjenicom da Srbi cine tek dvije trecine stanovnistva Grblja i da je skoro svaki cetvrti Grbljanin i pored nevidjene propagande SPC-a i sikaniranja onih koji se javno suprostavljali ovom najjacem talasu asimilizacije Grbljana, ostao Crnogorac. Rezultat popisa stanovnika Grblja 2003: Srba 2168 (68%), Crnogoraca 680 (21,3%), neopredijeljenih 230(7,2%), Jugoslovena 20(0,6%), Hrvata 13(0,56%) i.t.d. Posebno je indikativan visok procenat neopredijeljenih Grbljana, vjerovatno sludjenih, nidje u svijetu zabiljezenom, kampanjom za popis stanovnistva 2003-e. Kompletiranjem, gore navedenih podataka dobijenim popisom grbaljskih sela koji pripadaju kotorskoj opstini, sa podacima popisa sela Prijevor sa Jazom koji pripadaju budvanskoj opstini, nacionalna struktura se iako neznatno, promijenila u korist crnogorske nacije: Srba 2402 (66%), Crnogoraca 819 (22,5%), neopredijeljeni 253 (7%), ostali 133 (3,66%) i Hrvati 13 (0,46%).

Lik Bokelja kraj 19 vijeka Tradicija i narodna obiljezja O pravoj grbaljskoj zastavi: Grbljani su do kraljevine SHS imali krstas barjak kao zastavu. Sa njom su posli maja 1685-te na Vrtijeljku pod komandom Nikole Lazarevica, a krstas je nosio barjaktar Niko Maricevic. 1687-e godine, nakon zauzeca turskih odbrambenih polozaja, a pri oslobadjanju Herceg Novog, knez Nikola Vukov Ljubanovic skida tursku zastavu i podize grbaljski krstas na utvrdjenju. Na Carev Laz jula 1712, na poziv vladike Danila, gornjogrbaljski barjaktar Rade Ljepavic i donjogrbaljski Batric Bajkovic nose pred Grbljanima krstas-barjake. Oba su poginula braneci ih. Na Kruse i Martinice 1796-te su nosili krstase pod Petrom I svetim i nekoliko godina kasnije ponovo pod krstasima oslobadjali Boku od Austrijanaca i Francuza.

Barjaktar Grbljana pri oslobadjanju Niksica 1877-me godine je bio Niko Barba iz Zagore, kojima je knjaz Nikola ukazao cast da ispred crnogorske vojske podignu prvi crnogorski-grbaljski krstas na niksickoj tvrdjavi. Tomo Petrovic iz Visnjeve, biva na pocetku Prvog svjetskog rata zatvoren na Mamuli, odakle bjezi i kao dobrovoljac prelazi u crnogorsku vojsku i nosi krstas pred Grbljanima u borbi protiv Austrije.

Crnogorski krstas sa lovcenskog fronta 1914-te godine O kvazi grbaljskoj zastavi od 1918 (srpska trobojka sa krstom i cetri ocila): Dr DANILO RADOJEVI: Srpski grb u obliku krsta sa etiri ognjila, je takoer bizantijski amblem, iz vremena dinastije Paleologa, sa prvom simbolikom: krst, izmeu ijih kraka su upisana etiri slova B (basileus). Neki autori se domisljaju da bi mogao biti sredinom XIV st. grb Srbije, i ako ni kao porodini ni kao drzavni grb u srednjovjekovnoj Srbiji "nije nikad postojao" (V. Kari). Tvorac te legende je Mavro Orbini, autor Kraljevstva Slovena (1601), koji je, izmeu ostalog, i neke grbove izmislio, "u nekoj maglovitoj patriotskoj teznji", meu kojima i grb u obliku krsta sa etiri ognjila. U XVIII vijeku, kada je vladala grbomanija, ti izmisljeni grb (kao i oni u obliku dvoglavog orla) vise puta je variran i prepeatan (H. Zefarovi, Z. Orfelin i dr.), pa zahvaljujui takvoj popularizaciji Orbinijev grb stvarno je i postao grb vazalne Srbije, 1835. godista. Meutijem, posto se Milan Obrenovi proglasio za kralja Srbije, 1882. g., uveo je kao grb, dvoglavoga orla, na ije je grudi apliciran raniji grb, krst sa etiri ognjila. Posto je dvoglavi orao, sa varijacijama u postavci krila, broju pera, i boji bio grb triju imperija (Bizantijskoga Carstva, germanskoga Svetoga Rimskog Carstva i

Ruskoga Carstva), kao i jos nekijeh drzava i feudalnih porodica - nije mogue govoriti o originalnosti osnovnoga motiva. O nosnji Grbljana: Vuk Karadzic 1834-te o nosnji grbaljskoj kaze slijedece: Krivosijani, Ubljani, Ledeniani, Grbljani, Pobori, Mainci i Brajii, a gotovo i Lustiani i Krtoljani nose se kako god i Crnogorci, o kojih emo odijelu poslije govoriti. Pastrovii imaju nesto i od risanskoga i od crnogorskoga.

Nosnja Grbalj oko 1880-te Kako su 1869-te posli obuceni za Bec na Carevinsko vijece opisuje Prof. Dr. Radosav Rotkovic:

A kad su Bokelji, u vrijeme knjaza Nikole, isli u Be, u Carevinsko vijee, da traze da se postuju njihove stare privilegije, kako je i obeano, oni su se tamo pojavili u crnogorskoj narodnoj nosnji (njih 35, sa poslanikom Mihailom Bjeladinoviem na elu). I to je moglo da se shvati i kao antiesarovska demonstracija! A mi mislimo da je to i bila! A Pavle Rovinski 1893-e ovo: Rei emo samo nesto o jedinstvenosti Boke i cijelog juznog Primorja i Crne Gore i jednakosti njihovih karakteristika ukljuujui i pogled na svijet, obiaje i nosnju, predanja i zajedniko stremljenj ka slobodi, koju je mnogo puta trebalo ujedinjenim snagama braniti protiv zajednikog neprijatelja. Kakve su kape nosili Grbljani do prije koju godinu? Odgovor na ovo pitanje daju grbaljska groblja i slike na nadgrobnim spomenicima. Nidje nijedne sajkace, sve samo crnogorske kape. O navodnoj pripadnosti Grbljana srpskoj naciji: Svaki Grbljanin koji je uspjesno savladao osnovno skolsko obrazovanje iz geografije i zna na karti da pokaze Grbalj i danasnji Sandzak iz citata doajena srpske istoriografije s pocetka proslog vijeka, kao sto su Konstantin Jiricek i Stanoje Stanojevic, moze zakljuciti da je Grbalj bio jedna od najudaljenijih slovenskih zupa koja je pokusana da se srbizuje iz prasrpskog centra u danasnjoj Raskoj i da je prema tome postojala najmanja mogucnost da se ta namjera ostvari.

Konstantin Jiricek koji je izuzetno puno koristio djelo Konstantina Porfirogenita koji je u njegovo vrijeme (X vijek) slovenske narode tacno nabrajao i opisivao granice izmedju njih: Konstantin Jiricek Istorija Srba: Str.5:Medju slovenskim plemenima koja su se spustila na Balkansko poluostrvo ,bili su Srbi prvobitno narod u unutrasnjosti. Oni su stanovali dalje od Dunava i mora ,u dolinama Lima ,Ibra i zapadne Morave. Str.64:Kod Konstantina Porfirogenita ,Hrvati, Srbi, Dukljani i ostala susedna plemena pripadaju Slavinima. Str.67:U unutrasnjosti, daleko od mora i Dunava prostirala se ,po opisu Konstantina Porfirogenita, oblast prvobitnih, pravih Srba. Po opisivanju cara Konstantina, Srbi su bili istocni susedi primorskih plemena Dukljana, Travunaca, i Zahumljana; oni su dakle ,stanovali s one strane vododelnice izmedju Adrije i Dunava. Na jugu je njihova oblast granicila kod izvora Lima i na kosama Prokletija sa vizantijskim brdovitim krajem Pilotom (Polatum). Njenu istocnu granicu obelezavao je pogranicni grad Ras na reci Raskoj kod Novog Pazara, oko koga se mnogo otomalo. Na severoistoku su Srbi u 8. veku granicili sa Avarima koji su jos dugo imali u rukama Srem, a po svoj prilici jos i nekadasnju Gornju Meziju. Prema tome, oblast prvobitnih Srba obuhvatala je krajeve na Limu i na gornjoj Drini, zajedno sa Pivom i Tarom, dolinom Ibra i gornji tok zapadne Morave Str.68: Ime Srba postalo je postepeno ukupan naziv za susedna plemena , isto onako kao sto se ime pravih Ceha rasprostrlo na plemena ceska, nabrajana u osnovnoj povelji biskupije praske,ili ime Poljana kod Gdanjskog na sva poljska plemena. Sada procitajte kako je trebalo da nastane ta velika nacija, koja sudeci po zalopojkama St.Stanojevica, nikad nije nastala u mjeri kojoj su oni htjeli, jer im se eto uvijek nesto novo tome isprijecavalo. Jednom su to bila jos uvijek ziva sjecanja na svoje staro ime , drugi put strani uticaji ,treci prirodni nagoni da se suprostavljaju potcinjavanju i asimilizaciji od strane srpskog plemena i.t.d.: Stanoje Stanojevic Istorija srpskog naroda Str. 39: Centralno srpsko pleme i ostala , etnicki gotovo identicna plemena, koja su docnije primila za svoje nacionalno ime naziv toga plemena, dosli su na Balkan sa masom i u masi ostalih slovenskih plemena iz srednjeg Podunavlja gde su ziveli pod Avarima. Str.43: U to se doba vrsio bar kod nekih srpskih plemena i jedan politicki i etnicki proces, koji je bio od velikih posledica za buducnost srpskog naroda. Pleme koje je nosilo srpsko ime i koje se bilo nastanilo oko Tare, Ibra, Drine i Lima, pocelo je postepeno okupljatioko sebe okolna, vrlo srodna plemena, koja su u to doba jos

imala svoje posebne plemenske organizacije i svoja posebna plemenska imena. Na koji nacin i u kakvim prilikama se to pretapanje i stapanje centralnog srpskog plemena sa okolnim plemenima vrsilo nije poznato. Sa dosta verovatnoce moze se pretpostaviti, da je srpsko pleme,s jedne strane , zbog zgodnog geografskog polozaja , a sa druge svojim fizickim i intelektualnim sposobnostima, vec brzo posle dolaska u novu postojbinu pocelio okupljati oko sebe okolna plemena u svim pravcima, i potcinjavati ih, i politicki i kulturno, svom uticaju, ma da je bez sumnje kadikad i samo podlegalo jacem uticaju pojedinih plemena u po gdekom pravcu. Taj proces pretapanja i potcinjavanja okolnih plemena poceo se vrsiti mozda u 7. veku ,svakako u 8. veku . Ali je on u to doba, pa cesto i docnije, jos uvek pokazivao nepouzdane i kolebljive rezultate i zahvatao je cesto neka plemena samo privremeno. Borba izmedju etnickog imena ,koje se vrlo rano i sve vise siri,ovladjuje i apsorbuje okolna plemenska imena i starih provincijalnih naziva , vodjena je vise vekova sa promenljivim rezultatima . Pa i kad je srpsko ime , posle duge i uporne borbe, pobedilo, ostalo je jos dugo vremena dosta snazno secanje na ono doba, kada su razni plemenski i pokrajinski nazivi bili zivi i borili se o prevlast. Str.44: Pocetkom 9. veka bilo je svuda, oko vec prosirenog srpskog plemena, dosta plemena koja su jos uvek bila samostalna. Tako ceo jug Balkanskog poluostrva naseljen Slovenima sa donjeg Dunava,jos nije bio usao, ni u politicki ni u etnicki, sastav ni bugarske ni srpske drzave. Isto tako su se tako i plemena u Podunavlju i Posavini i neka plemena u Primorju, jos uvek drzala ili svoga zajednickog slovenskog ili svojih plemenskih i pokrajinskih imena. Str.54/55: Za vlade Caslavove pocela se prvi put vrsiti nivelacija u srpskim plemenima: onda su suzbijane separatisticke teznje i heterogeni elementi, i naterivani svi da rade onako i u onom pravcu, kako je to vise od jednog stoleca radilo centralno srpsko pleme, koje je zbog takog rada i okupilo u jednu drzavu pod svojim imenom okolna srodna plemena. Pokusaja i rada na tome bilo je sigurno i pre Caslava, ali uspeh u tom pogledu do tada je uvek bio privremen i sumnjiv. I za vlade Caslavove nije proces stapanja srpskih plemena u jednu celinu sasvim i potpuno zavrsen; separatisticke teznje , i drzavne i plemenske bile su jos uvek zive, i izbijale su u izvesnim trenucima zbog prirodnog nagona, urodjenih sklonosti i zivih uspomena na plemensku samostalnost, na povrsinu. Str.56: Iako je za vlade Caslavove uradjeno vrlo mnogo za etnicku nivelaciju kod srpskih plemena, ipak je doba njegove vladavine bilo suvise kratko da potpuno unisti posebne teznje i aspiracije pojedinih oblasti i plemena i pojedinih dinasta. Na severu se odvojila Bosna,gde su se poceli stvarati uslovi za obrazovanje samostalne drzave; u primorju su takodje neke oblasti i zupe poceli ziveti samostalnim zivotom Poglavlje IV:Kada je centralno srpsko pleme pocelo okupljati oko sebe okolna srodna plemena i pokoravanjem okolnih oblasti stvarati osnove za prvu vecu zajednicu, isao je rad u tom pravcu mnogo lakse kod zupa i oblasti, koje su bile udaljene od mora, nego u primorskim krajevima, koji su vise bili svikli na nezavisan zivot i gde su razni uticaji sa strane bili veci i jaci: Kada se pocetkom 9.

veka srpsko drzavno srediste utvrdilo u Raskoj, primorske oblasti bile su mnogo manje voljne, no ostale zupe da se priklone novom politickom sredistu. Ako sve to pretocili u brojke vidite da su PRAVI ili PRVOBITNI SRBI danas samo onih 150 000 u istocnoj Bosni, 50 000 u crnogorskom dijelu Sandzaka, 200 000 u srbijanskom dijelu Sandzaka i onih jadnih 100 000 Srba na Kosovu oko Mitrovice. Sve zajedno pola miliona ili sa onima koji se danas nazivaju Muslimani ili Bosnjaci a etnicki i teritorijalno pripadaju centralnom srpskom plemenu, okruglo 1 milion. Ostali, su po gore citiranim doajenima srpske istoriografije, NEPRAVI ili DRUGOBITNI SRBI. Ako pretpostavimo da je tacna ona, prilicno rasisticka, teza profesora Stanojevica o tome kako je centralno srpsko pleme svojim superiornim fizickim i intelektualnim osobinama vjekovima pokusavalo da potcini okolne slovenske narode, proizilazi da, ko je tada bio fizicki i intelektualno inferioran, POSTAO je Srbin, a ko nije bio fizicki i intelektualno inferioran OSTAO je Dukljanin, Zecanin i Crnogorac. Dok Vuk Karadzic nije njegovim umotvorinama sve pomutio i dao osnov za velikosrpstvo, najumnije srpske glave tadasnjeg vremena su tacno znali ko jesu i ko nijesu Srbi. 1825-te u prvom broju Letopisa Matice srpske su nabrojali slovenske narode na Balkanu: Bugare, Srbe, Bosnjake, Crnogorce (Montenegre),i.t.d. Za recene Montenegre ili Crnogorce navode da su to slovenski stanovnici planina u "turskoj Albaniji" koja se proteze od primorja barskog do Bosne. Sto ce reci, da oni tada nijesu imali dileme, jesu li Grbljani bili Crnogorci, cija se teritorija nalazi tacno na sredini izmedju granice sa Bosnom i Bara sa okruzenjem (Krajina i Mrkojevici) ,dje se i dan danasnji nalazi etnicka granica crnogorske i albanske nacije.

Fakti o navodnoj pripadnosti Grbljana srpskoj naciji i organizaciji Srpska narodna garda u Kotoru
Kao sto smo u najavi rekli, citajuci knjigu Vaska Kostica o Srpskoj narodnoj gardi u Kotoru, dobija se utisak da je to jedna masovna organizacija koja je zadobila povjerenje skoro svog pravoslavnog stanovnistva Boke i da je uspjesan pandan Bokeljskoj mornarici koja je po autoru postala iskljucivo hrvatska. Do istine se dolazi tek na kraju knjige kada se pogleda jedan spisak njenih clanova. Ova organizacija osnovana 1862 godine nakon 25 godina uspjesnog rada t.j. 1887 ima cijelog 131 clana sve skupa sa 10-20 Katunjana sa boravkom u Boki i jednim Grkom (Teodoriset Kleantes). S obzirom da autor Grbljane kiti epitetom najsrpskiji u Srpstvu, za ocekivati je da gro ove organizacije cine Grbljani.Njih je slovom i brojem 13. Evo njihovih imema: 1.Bratovic Bozo 2.Bukilica Leso 3.Bucin Vojin 4.Giljaca Ivo 5.Giljaca Joko 6.Djurovic Stevo 7.Kadija Jovo 8.Knezevic Spiro 9.Marinovic Ivo 10.Marinovic Pavo 11.Mrsulja Jovo 12.Mrsulja Marko 13.Sladovic Stevo. Po podacima Sematizma Bokokotorskodubrovacke eparhije iste 1887 godine Grbalj je imao 3906 stanovnika. Statisticki gledano tih 13 Grbljana cine zadivljujucih 0,33% pripadnosti Srpskoj narodnoj gardi. Vasko Kostic je jos

jednom pokazao majstorstvo da od muve napravi medjeda zu pomoc knjige, inace lijepo uradjenih korica. Nego da se vratimo na sustinu ove price, odakle nicu sredinom 19 vijeka u Boki kao pecurke poslije kise srpske narodne skole, srpska narodna garda, srpske zadruge, pjevacka drustva, i.t.d. To je doba kada je Ilija Garasanin poceo sprovodit u djelo njegovo Nacertanje t.j. politicku strategiju Srbije prema susjednim narodima Bugarima, Bosnjacima i Crnogorcima. U Crnoj Gori i Boki je bila razvijena mreza Garasaninovih agenata pod vodjstvom Matije Bana i osnivanjem pomenutih srpskih gardi i udruzenja oni su stvarali logisticku mrezu za buducnost. Kao i njihovi ideoloski nasljednici cetnici koji su ostali u zemlji da se bore protiv okupatora i nakon par mjeseci pocese zajednicku borbu protiv partizana rame zu rame sa Njemcima, tako i ovi zagovornici Velike Srbije umjesto da sire antiaustrijsko raspolozenje, vise su se bavili aktivnostima kojima se pokusava za racun srpske dinastije kompromitovati dinastija Petrovica Njegosa medju juznoslovenskim narodima. Na kraju se postavlja pitanje zasto je ucesce Grbljana u Srpskoj narodnoj gardi na nivou statisticke greske (0,33%) ili preneseno na danasnje uslove na nivou izbornog rezultata jedne Otadzbinske srpske stranke aprila 2009 u Grblju? Iako autor tvrdi da su u gardi bili svi oni koji su u Boki (Grblju) nesto znacili, uz svo postovanje za bratstva iz kojih je bilo clanova garde, moramo se zapitati dje su se djeli clanovi iz grbaljskih bratstava koji su davali npr. grbaljske knezeve: Tujkovici, Lazarovici, Ljubanovici i Bojkovici ili bratstva Popovica koji su dali oko 40 svjestenika Grblju ili drugih znatnih bratstava kako brojem tako i uticajem kao sto su Bajkovici, Vuksici, Macici i.t.d.Oni nijesu mogli biti u Garasaninovoj Srpskoj narodnoj gardi, jer su grbaljski glavari i svjestenici bili Nikolovci kako su ih tada zvali t.j. od Vladike Danila preko Sv. Petra cetinjskoga do Kralja Nikole bili dinastiji Petrovic Njegos zakleti.Tadasnji Grbljani su bolje od nekih pismenih danas znali da su prefiksi srpski i pravoslavni vjerski i da zajedno cinepleonazam za crnogorsku pripadnost istocnoj Crkvi. Zato je grbaljski proto Ercegovic kad je pisao sluzbenu postu popovima Popovicima adresirao pravoslavna parohija zagorska.

O navodnom kultu Sv.Save u Grblju

Legenda o Savinoj Glavici (Donji Grbalj) (Zabiljezena od Maksima Zlokovica a objavljena u listu Boka broj 434. od 1. aprila 1990.) U Donjem Grblju na jednoj lijepoj i zelenilom obrasloj uzviici skupljali su se zemanom momci, djevojke pa i odrasli ljudi na igru i razonodu. Tu bi se mladi momci bacali kamena s ramena, skakali u dalj, gaali nian i t.d. Djevojke bi pjevale, igrale kolo, a stariji ljudi priali i pjevali uz gusle. To je bilo gotovo svake nedjelje i sveanog dana kada je vrijeme doputalo. Ovaj brijeg se u to doba zvao i Orlova Glavica, jer bi se tu zimi, kad padne svuda na okolnim brdima snijeg, sjatili orlovi. Jedne nedjelje s proljea naie putem preko Donjeg Grblja Sveti Sava sa nekoliko svojih aka i kaluera. Iao je iz Prevlakog manstira Sv. Arhanela Mihaila da osveti novosagraenu crkvu na Pelinskoj Rudini. Milo mu je bilo vidjeti lijepo obraena polja, procvjetalo voe i vesela stada jagnjadi, pa je zato i krenuo donjom stranom. Kad je preko Glavatiia iao za Glavate u na Orlovoj Glavici neku graju i pjesmu. Radoznalo svrati sa puta i uputi se tamo da vidi to se dogaa. Kad vidje veliki skup lijepe i naoite razdragane mladosti gdje igraju, pjevaju i vesele se, zapita ih zato nijesu danas u crkvi na lituriju? Oni mu odgovore da bi rado, ali u selu nemaju crkve, a da im je manastir Svete Gospoe u Podlastvi prilino daleko, pa ga posjeuju samo o velikim praznicima. - Mi ovdje na Orlovu Glavicu, ree mladi dolazlo svake neelje i praznika te igramo, pjevamo i veselimo se. Sveti Sava izvadi nekoliko zlatnika i dade im najstarijem momku rekavi mu: - Na, evo ti ove pare, pa na ovom divnom mjestu zidajte crkvu, tu se kupite, Bogu molite, igrajte, pjevajte i u bratskoj ljubavi veselite se. Neka vai glavari pozovu narod da vam pomogne da sagradite crkvu. Tada ih sve blagoslovi i nastavi put za Gornji Grbalj. No, dok su se seoski glavari dogovarali i dok je narod prenio materijal za gradnju proe dugo zemana. Ipak se, napokon, sazida mala crkvica koju posvetie imenu Svetog Save, koji se ve bjee u meuvremenu predstavio i proglasio za sveca. Brijeg na kome je crkva sazidana dobi ime Savina Glavica. Ovdje se narod i dandanas skupi: igra kolo, pjeva i veseli se.

Ova takozvana legenda o nastanku Savine Glavice na tromedji donjogrbaljskih sela Kovaca, Glavata i Zagore, zabiljezena od Maksima Zokovica, a prepisana je u nesto kracim formama od strane Tomislava Grgurevica, Veselina Lazarevica, a u ovoj naopsirnijoj formi, na sva zvona objavljena od Vaska Kostica u njegovom potonjem, srpskom dijelu stvaralackog ciklusa u knjizi o svetosavskom kultu u Boki Kotorskoj. Prije nego sto se zabavimo kultom sv. Save u Grblju, evo nekoliko osnovnih podataka o tom kultnom svecu u Crnoj Gori i njoj susjednim zemljama: Sveti Sava, rodio se kao Rastko Nemanjic 1169. u mjestu Ras. Bio je najmladji sin velikog zupana Stefana Nemanje. 1219. Savu imenuje nikejski patrijarh za prvog srpskog arhiepiskopa. Tim cinom srpska crkva postaje autokefalna. Iste 1219. navodno osniva pravoslavnu episkopiju na svetomiholjskoj Prevlaci, sto arheolog Predrag Malbasa u najnovijem djelu Prevlaka argumentovano pobija. Na povratku sa jednog od hodoaa 1236. smrt ga zatie u bugarskoj prijestonici Velikom Trnovu. Tijelo mu je prenio kralj Vladislav u manastir Mileevo, odakle njegove mosti uzima Sinan-paa i spaljuje na Vraaru u Beogradu, 27. aprila 1595. godine. Tek 600 godina kasnije, Srbi u Srbiji se prisjecaju svoga prosvetitelja. Da bi Srbima pospjesio proces sjecanja, Knez Milos je 1827. naredbom proglasio dan Sv. Save za neradni praznik, a Knez Mihailo proglasava 1840. Sv. Savu, za skolski praznik. Na Jadranskom primorju su kao prvi, pravoslavni Sibencani 1846, poceli da slave Sv. Savu. Dalmatinac na tronu Sv. Petra cetinjskoga, Nikanor Ivanovic 1856. uvodi u crnogorske skole proslavu, kod Crnogoraca do tada neslavljenog sveca, Sv. Save. Sa transplantacijom kulta Sv. Save iz Dalmacije u Boku pocinje se uzimanjem istog sveca za krsnu slavu kotorskog pjevackog drustva Jedinstvo 1868, i nastavlja se vladikovanjem Dalmatinca Gerasima Petranovica od 1871, kada se Bokelji i Grbljani prvi put susrijecu sa pjesmicom Uskliknite s ljubavlju Svetitelju Savi. Istorijski neutemeljena tvrdnja da je 1219. Sv. Sava osnovao na Prevlaci pravoslavnu Zetsku episkopiju bila je krajem 19. vijeka povod i za nevidjenu inflaciju toponima vezanih za njegovo ime kao i legendi koje su trebale da u glavama neukog naroda projektuju pripadnost naciji Sv. Save. Po definiciji legende, u toj prici bi trebalo da bude makar zrnce istine ili logike. O brzopletosti, svetosavskih legendoklepaca govori najbolje sadrzaj ove legende o Savinoj glavici (na slici oznacenoj ljubicastim X).

Podjimo redom, Sava se sa Prevlake uputio ka Pelinskoj rudini, da tamo osvjesta novosagradjenu crkvu u prisustvu mnostva naroda. On, iako ga tamo zeljno ocekuju, uzima 3,5 puta duzu rutu i umjesto da direktno ide za Pelinovo, obilazi opusteno donjogrbaljska sela. (Pogledaj sliku: Zelenom bojom markirana logicna, i najkraca putanja do Pelinova. Ljubicastom bojom markirana u legendi opisana putanja kojom je Sava zurio na narodni sabor povodom osvjestavanja crkve.) Druga nelogicnost ili bolje receno neistina je navodna izjava grbaljske djece, da ni u selu ni okolini nemaju crkvu dje bi nedjeljom isli na leturdjiju i da zbog daljine samo o velikim praznicima idu u crkvu manastira Podlastva (na slici oznacenom sa X4). Istorijska i arheoloska istina je medjutim sasvim drugacija. Naime na par stotina metara se nalazio nekadasnji manastir Proroka Amosa u zagorskom zaseoku Gostovici (na slici oznacen sa X1), zatim bivsi benediktinski manastir Sv. Andrije izmedju Krimovica i Platamuna (na slici oznacen sa X2) i u Vranovicima takodje benediktinski manastir Sv. Stefana (na slici oznacenog sa X3) sva tri, pet do sest vjekova starijih od samog Sv. Save. Ipak najindikativnije od svega gore navedenog, je cinjenica da Grbljani iz okolnih sela Zagora, Kovaci i Glavati koji su pohadjali cetvorogodisnju skolu na Savinoj glavici i odrasli igrajuci se po poljanama oko nje nijesu culi za ovu legendu, dok je poneki od njih nijesu procitali ili u listu Boka ili u gore navedenim knjigama. Ako je po propagandi prosrpske struje o prisutnosti kulta Sv. Save i Nemanjica u Grblju suditi, onda bi u svakom selu trebala biti minimum jedna crkva njemu posvecena, medjutim surova istina za njih je ta, da od 60-etak crkava u Grbljusamo je jedna posvecena njemu, i sto ne znaci da je to oduvjek bila. Poznat nam je primjer, da je budvanska crkva bila posvecena Sv. Sabi osvecenom, kao i crkva na Savini pored Herceg Novog. O jacini kulta Sv.Save govori i to da je u Grblju Bogorodici posveceno 10 crkava, Sv. Djordju 8, Sv. Nikoli i Sv. Jovanu po 6, Sv. Iliji i Sv. Petki po 4. Toliko o kultu Sv. Save u Grblju.

O odnosu Grbljana prema Nemanjicima

Grbaljski otpor Nemanjicima Crna Gora je zemlja paradoksa po pitanju identiteta, privrzenosti domovini i njenim iskonskim tradicijama, a Grbalj figurira u njoj kao izrazeni primjer uzimanja tudjeg identiteta, i transplantacija tradicije i obicaja nama susjednog naroda, iz cisto politickih pobuda. Sto je doprinjelo da se istorijsko pamcenje dijela Grbljana izgubi i dovede do situacije, nezabiljezene u civilizovanom svijetu, da se nekadasnji okupatori od kojih je Grbalj ponajvise stradao od svih ondasnjih dukljanskih zupa, slave ni manje ni vise nego kao sveci?. Radi se o srpskoj dinastiji Nemanjica koja je 1089 godine oslobodila grbaljske Dukljane od svega sto su imali: bogatstva, usjeva, stoke, a veliki broj njih i od najvaznijega, zivota na ovom svijetu. Analizirajuci tri price razlicitih autora o otporu Grbljana Nemanickoj okupaciji, pokusavamo nasim zaboravnim saplemenicima dozvati pamcenje koje nas, crnogorske Grbljane do dana dasnjeg nije izdalo. Prva prica je iz jos neobjavljenog rada novinara i publiciste Cedomira Ljesevica: Tragovima prezimena Ljesevic koji je namijenjen izradi monografije plemensko-bratsvenicke zajednice Ljesevica. Ovu pricu necemo detaljnije analizirati, govori sama za sebe: Realno i dokazivo porijeklo prezimena Ljesevic Naseobina Ljesevic u zupi Grbalj se prvi put spominje 1042. godine, potom 1070 godine, i sve do danasnjih dana. Odakle taj naziv, to prezime, nema relevantnih dokaza.

U spisima koji biljeze Grbalj izmedju 1070. i 1100. godine zabiljezeno je ime kneza grbaljskog ILIJE LJESEVICA, cime se omogucuje tvrdnja da je on RODONACELNIK svih Ljesevica. Kao izuzetno razvijena i bogata zupa, Grbalj tog vremena karakterisu i druga poznata i dugotrajuca prezimena kao sto su Gagovic (brojni crkveni velikodostojnici i tog i kasnijih vremena), zatim Voinovic (poznati trgovci i administratori), Erak(ovic) (potomci grbaljskog plemica grofa Eraka), Djuras(evic) ( uglednika i titulara, a poslije sigurno Crnojevica), (H)dzic (poznati po ucescu u borbi za oslobodjenje Jerusalima), zatim prezimena Strahinja, Pobor, Nikaljevic, Marovic, Kralj, Bajkovic, Knezevic, Popovic, Vuksanovic, Vuletic, Jankovic, Cetkovic, Vuckovic, Martinovic, Ocinic, Vukotic, Vukmanovic, Maslovar, Boskovic i druga prezimena koja se nalaze u najstarijim imenarima Crmnice, Gradjana, Ljubotinja, Gornjeg Ceklina, Njegusa, Grahova i Pive. Za Grbalj, Njeguse, Ljubotinj, Ceklin, i Cetinje i tada i danas je karakteristicno da ima oko 80 prezimena koja nemaju nastavak vic ili ic, koja bastine jos starije porijeklo, kojih nema kod Srba i Bugara, ali trazi posebno izucavanje. Pohara i raseljavanje Grbljana Postoji sijaset istorijskih dokaza da je bogatstvo i primorsko-planinska i ravnicarskomediteranska ljepota Grblja magnetski privlacila brojne osvajace, pa i rusitelje, posebno sakralnih objekata. Najunistavajuci pohod na Grbalj izvrsio je, zbog velikog otpora, Stevan Nemanja prilikom osvajanja i unistenja Zete i njene civilizacije. Tada je zapaljeno citavo maslinovo gorje koje se protezelo od Jaza do Zanjica i od obala Jadrana do Grbaljskih polja, unisteno je stotinjak mlinova za preradu maslina, unisteno je po nekim autorima sedam a po nekim 17 manastira i 28 grbljanskih crkava (ostao je jedino nedirnut Prevlacki samostan i Tivatske solane), skoro zatrto jedinstveno vinogorje malvazije jednostavno receno: pregazeno cijelo grbaljsko bogatsvo. Kotor nije napadnut. Grbljani su, u tom ratu, ipak, najvise stradali. Mnogi su poginuli i od zaraza umirali, a odstupajuce kolone ljudi i stoke su se kretale u tri pravca: prva je krenula uz Lovcenske strane, druga je namjeravala da pribjeziste (ili prolaz) nadje u Kotoru, a treca, i najveca, se uputila ka najuzem tjesnacu Risanskog (Bokokotorskog) zaliva danasnje VJERIGE. Za onaj dio Grbljana koji je krenuo prema Lovcenu, i s juzne i sa sjeverne strane, nije bilo dovoljno mjesta na podlovcenskim padinama pa se najveci broj usmjerio ka priobalju Skadarskog jezera, bolje reci prema zaravnima Gornjeg Ceklina i Lubotinja, i prema Gornjoj Crmnici, a jedan manji broj prema plodnoj, ali nedovoljnoj, njeguskoj zaravni. Kotorani su izbjeglicku kolonu Grbljana zaustavili, nijesu im dali ni prolaz prema Risnu. Najveci broj njih je, ne cekajuci, krenuo prema Lepetenima, odnosno prema onoj trecoj i najbrojnijoj koloni beskucnika. Osjetivsi klopku u koju su upali, preduzimljivi i hrabri Grbljani krenuse ka svojim napustenim ali jos neosvojenim domovima i pokupise svekoliko vjerige koje su bile nad svakim njihovim ognjistem. Sakupise i svu drvenu gradju od koje je bilo moguce napraviti splavove. Vjeste ruke grbaljskih majstora ispletose najjaci lanac od vjeriga, sa njim povezase obale tog najuzeg dijela Risanskog zaliva i sagradise dovoljno splavova da prebace vec iscrpljene kolone djece, staraca i zena, potom prebacise stoku i dio pokretne imovine, da bi, na kraju, prosla i vojno sposobna celjad. Kad su vidjeli da se najveci dio Grbljana spasio i Kotorani dozvolise da pored njihovih zidina prodju preostale i vec iscrpljene kolone Grbljana, koje su na prolaz cekale vise dana i nedjelja. Prema nekim izvorima kolone koje su se prebacile na risansku starnu, i krenule prema Risnu, nijesu imale gdje da se zaustave, pa su krenule uz risanske strane i nakon nekoliko mjeseci, i velikih zrtava, dosle do Grahovskog Polja i dalje do malo naseljenih ali za zivot prihvatljivih pivskih udolina i planinskih zaravni. To je i danas staniste njihovih potomaka. Neki izvori tvrde da se, ipak, nakon sporazuma izmedju Nemanje i kotorske vlastele, znatan broj Grbljana vratio i svoj opstanak vidjeo u povratku na svoju djedovinu, tim prije sto su i Kotoranima i nemanjickoj vlasti trebale vrijedne ruke grbaljskih zemljoradnika, ribara i solara, a o vjerigama ostase brojne legende, ali i jedna istina dasetaj najuzi dio Risanskog

Bokokotorskog zaliva i danas zove VJERIGE. Druga prica koja se hronoloski naslanja na predhodnu, je ona o porijeklu Rovcana i Niksicana koje je djelimicno opisano u Kazivanju starih Trebjesana pisanom 1842-te godine od Dimitrija Tirola, clana tadasnjih srpskih i ruskih ucenih drustava. Prica o porijeklu Rovcana sadrzi i ovaj pasus koji je promakao kasnijoj velikosrpskoj cenzuri: Najveci broj Rovcana (oko 75%) vodi poreklo od Gojaka, rodonacelnika Rovackog plemena. Gojak je bio poreklom iz Grblja. Najstariji poznati predak Rovcana je ban Milutin, koji je iveo u mestu Krtole (na jugu Tivatskog zaliva) negde krajem XII ili pocetkom XIII veka. Ban Milutin je imao sina Ivania, koji ga je i nasledio. Ban Ivani Milutinov je iveo sa porodicom u Grblju (Boka Kotorska), i imao je dva sina: Ilijaa i Vladimira, u narodu poznatog kao Ilijan, koji je takoe iveo u Grblju. Prema narodnom predanju, Vladimir je dobio ime Ilijan tako to je jednog svog protivnika, koji je pretendovao na njegovu titulu izazvao na dvoboj. Rekao je svom protivniku: "Pozivam te na megdan, pa ko pobijedi bice ban, ili ti ili jan". Zbog toga to je govoreci "ili ja" dodao slovo "n", poceli su ga zvati Ilijan. Narod ga je posle toga imenovao vojvodom. Vojvoda Vladimir Ilijan Grbljanin se oenio Jevrosimom Vukanovom, sestrom (dukljanskog) kralja Stefana Vukanovog Nemanjica a unukom Stefana Nemanje. Ilijan kao plemic i predstavnik Grblja, bio je na usluzi Nemanjicima, pa je taj kraj zajedno sa gradom Kotorom, jedno vreme uivao autonomiju u dravi Nemanjica. Zahvaljujuci stecenom poverenju, dolo je i do braka sa Jevrosimom, u kome su se rodili Nika i Branlusta. Iz narodnih legendi i nekih istorijskih izvora, moe se zakljuciti da je vojvoda Ilijan na kraju izigrao to poverenje ucestvujuci, ili cak organizujuci jednu od brojnih buna u Zeti protiv vlasti Nemanjica. Buna je slomljena, a vojvoda Ilijan je najverovatnije pogubljen. Nika, Ilijanov sin, je bio bolje srece od svog oca (drugi Ilijanov sin Branlusta se slabo pominje, i verovatno je umro ne ostavivi potomstvo). Niku, koji je jo bio dete, usvojili su i odgojili njegovi roaci, Nemanjici. O Niki postoje mnoge legende; ostavio je brojno potomstvo i ostao u uspomeni naroda citave Stare Hercegovine i Crne Gore (od Nike poticu plemena Trebjeana, upljana, Rovcana i onih u Potarju). Treca prica o otporu Grbljana Nemanjicima seze hronoloski do samoga kraja njihove vladavine, najsilnijeg i najokrutnijeg od njih, cara Dusana Nemanjica. Radi se o jednoj varijaciji na temu da je kosovski heroj Lazar Hrebeljanovic porijeklom iz Grblja, koju nijedan srpski istoricar nije ni uzeo u usta, a kamoli na tu temu istrazivao. Prica koju je grbaljska starina, Pero Jovov Bajkovic iz Kovaca usmeno prenio Vladeti Kosuticu, je najveci spomenik otporu i prkosu Grbljana prema silniku Dusanu, i svjedocanstvo o tome sto su Grbljani nekada mislili o bratoubicama i oceubicama Nemanjicima: O Grbi i caru Dusanu Car Dusan imao sestru, zvali su je Dusanka. Car Dusan s njom, posto mu je Stevan otac bio zenjen s Grkinjom, cara Grckoga scerom, bio je u skolu u Carigrad, te su tamo velike skole zavrsili. I onader je car Dusan scio od Grkinje da ostavi prijestolonasljednika, ali su vojvode srpske dosle, a bijase Dusan knez u Zetu, i kazale: Mi necemo Grka za vladara, nego tebe, zato skupi vojsku da se bijes s ocem. I on skupio vojsku i na Zvecan su se sustigli, i Dusan je oca ubio svojom rukom. I u Decane ga ukopali, i posvjetio se. I onader, Dusan sjedne na srpski prijesto. On ti je osvojio Bugarsku, Albaniju, ocistio od Grka cijeli Balkan, i ulozio graditi Kotor. I dolazili mu carevi evropski u posjetu, a ova grdna. Dusanka izlazila je da je gledaju. On je molio sestru: Molim te, sestro, nemoj izlaziti da te carevi gledaju, e cu te izgnati. A ona, kad mu dodje nekakvi kralj u posjetu, izidje da je gleda, a on njoj da neke sake i vikne: Necu te vise u dvor! Ona ti je posla otuda od Prizrena, preko Peci, Vasojevica, i Crne Gore i dosla ti je u Grbalj. Nastanila se kod kneza Grbanovica. Dobra domacica, dobra umjetnica, te knez iako je grdna bila, rece: Bi li ti uzela moga sina Grbu? Ja, govori, bi. I on ih vjenca. Ogradio se grad i crkva svetoga Tripuna i onader caru porucili da ide da gleda grad. Car s perjanicima na konje, dodje u Kotor, pregleda grad, a poruci knezu na Pobrdje da mu rucak spravi. Knez manit skace, a Dusanka se smije: Sto, oce, skaces, jadan? Nije mene lako cara docekat! A,

lako ti je njega docekat, donesi mi to i to i to i to, ja cu zgotovit i bice ti zadovoljan. I ona zgotovi ona jela sto je on na dvoru io. I on zacudjen pita kneza: Kneze, ko ti je ovo gotovio? Moja snaha Da ti ta snaha dodje da je vidim. Kako je grdna bila, knez ka` i da ga nije cuo, a car govori: Kneze, ali si gluv, nego cujes da ti ta snaha izide da je vidim. I knez nije imao drugo, nego da joj kaze da izide. Ona ti je izasla, on je poznao: Ao, ali si ti ovdje? Jesam. Kako si ovdje? Ja sam se udala. Imas li djece? Imam jednoga djetica. Dovedi mi da vidim djetica.Malog Lazara uzme ujak u skut, celiva ga, dopao mu se. E govori cujes, Grba, ajde i ti zena i mali Lazar sa mnom. Ako te volja za vojvodu, bices, ako li neces za vojvodu, bices vlastelin. Grba kaze da nece, ni da pustaje zenu ni dijete. Da oces! Da nece. Car, ka` silni, na perjanike: Ala, uzmite ih na sramotu! Uzmu dijete i nju. A Grba uzme strijele, da ga ubije. U dno Pobrdske gore pusti strijelu, ne pogodi ga. Car kaze perjanicima: Ocerajte ga! On utece. I opet u Lukavce zapane. Drugu strijelu pusti tu i ne pogodi. I opet kaze car: Ocerajte ga! Oceraju ga i onader on trci, trci, dje je sad manastir grbljanski, tu zapadne i pusti trecu strijelu. Ni tu nije pogodio. Car se razljuti i rece perjanicima: Uvatite ga! I oni kroza Svinjisku goru, otud, odovud svezu ga. Car sjedio dje je sad manastir, i kazu mu: Svijetla kruno, sto cemo cinjet? Posjecite ga! Oni ga posijeku. A sto cemo sad cinjet? Ukopajte ga. I pare je car ostavio, te se podigla crkva. Fakt koji proizilazi iz ove price je da, od Vaseljenske Patrijarsije prokleti car Dusan i clan svetorodne loze Nemanjica, mrtav hladan ubija suru poslije pola sata njihovog poznanstva i prve surine neposlusnosti. Od sestrica cini siroce, vodi ga iz Grblja sa sobom kao danak u krvi i pravi od tog navodnog Lazara srpsku verziju janjicara. Zaista, svetacki nastup cara srpskoga u Grblju! Da ne pominjemo njegov pokusaj kupovine oprosta grijeha, ostavljanjem para da se na tom mjestu napravi crkva. Kako jedan dio danasnjh Grbljana odaje postu zrtvi nemanjickog terora? Oni, iako u medjuvremenu postoje arheoloski dokazi da je na lokalitetu manastira Podlastva egzistirao crkveni objekat i prije doseljavanja Slovena u Grbalj tvrde, sa velikom zahvalnoscu, kako im je car Dusan tu ozidao crkvu. O starim temeljima porusene dukljanske crkve i prolivenoj grbaljskoj krvi, na kojoj je zidana nova crkva nemanjickim parama, principielno ni rijeci! Ma dje, sveci su to! Od omiljene krilatice, da je Grbalj najsrpskiji, najpravoslavniji i najbuntovniji, ispada da je samo ovo zadnje tacno. Grbljanima je bastalo da se zivim i svetorodnim Nemanjicima suporostave. Logicno se pitanje postavlja: kakvi su to Srbi bili Grbljani kad su radije mrijeli nego pod tudjinima Nemanjicima zivjeli?. Zakljucite sami. A i za predpostaviti je da ni nebeski narod nikad ne bi pljackao i ubijao svoj jednorodni i jednovjerni grbaljski narod. To on cini samo inovjernima i tudjima, sto su u 11. vijeku Grbljani i ostali Dukljani / Zecani za njih tada i bili. Njegos, u cije se srpstvo tako rado kunu, je odlicno znao ko su bili Nemanjici crnogorskom narodu pa time i Grbljanima, pa kaze jedko Simi Milutinovicu Sarajliji jednom prilikom: A DA COCE, BOZIJA TI VJERA, ZNAM JA TU VESELU SRBADIJU, NO KUD SU JOJ TI SINOVI JUNACI BILI, DOK JOJ NIJE BOG DA KARADjORDjA? TA VI SVI TAMO FASTATE JEDNOGA NJEGA JUNASTVOM; A KAD VI BOG NJEGA UZE IZMEDjU VAS, A VI SVI SUNOVRAT U TURSKI JARAM OPET!