MULA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL VE EDEBYATI ANABLM DALI

TRK EDEBYATINDA TERKB- BEND VE TERC- BENDLER (XVII-XIX. YY.)

YKSEK LSANS TEZ

BRAHM YAVUZ

DANIMAN: Prof. Dr. PERVN APAN

HAZRAN 2006 MULA

MULA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TRK DL VE EDEBYATI ANABLM DALI

TRK EDEBYATINDA TERKB- BEND VE TERC- BENDLER (XVII-XIX. YY.)

BRAHM YAVUZ

Sosyal Bilimler Enstitsnce

Yksek Lisans Diplomas Verilmesi in Kabul Edilen Tezdir. Tezin Enstitye Verildii Tarih: 07.07.2006 Tezin Szl Savunma Tarihi: 15.06.2006

Tezin Danman: Prof. Dr. Pervin APAN Jri yesi: Prof. Dr. Namk AIKGZ Jri yesi: Yrd. Do. Dr. Adnan EVK Enstit Mdr: Prof. Dr. mer GRKAN

HAZRAN 2006 MULA

TUTANAK Mula niversitesi Sosyal Bilimler Enstits'nn ....../...../......... tarih ve ............ sayl toplantsnda oluturulan jri, Lisansst Eitim-Oretim Ynetmeliinin ......... maddesine gre, Trk Dili ve Edebiyat Anabilim Dal Ykseklisans rencisi brahim Yavuzun Trk Edebiyatnda Terkb-i Bend ve Terc-i Bendler (XVII-XIX.YY.) adl tezini incelemi ve aday 15 / 06 /2006 tarihinde saat 14.00da jri nnde tez savunmasna alnmtr. Adayn kiisel almaya dayanan tezini savunmasndan sonra 90 dakikalk sre iinde gerek tez konusu, gerekse tezin dayana olan anabilim dallarndan sorulan sorulana verdii cevaplar deerlendirilerek tezin baarl olduuna oybirlii ile karar verildi.

Tez Danman Prof. Dr. Pervin APAN

ye

ye

Prof. Dr. Namk AIKGZ

Yrd. Do. Dr. Adnan EVK

YEMN Yksek Lisans Tezi olarak sunduum Trk Edebiyatnda Terkb-i Bend ve Terc-i Bendler (XVII.-XIX.YY.) adl almann, tarafmdan bilimsel ahlak ve geleneklere aykr decek bir yardma bavurulmakszn yazldn ve yararlandm eserlerin kaynakada gsterilenlerden olutuunu, bunlara atf yaplarak yararlanm olduumu belirtir ve bunu onurumla dorularm.

HAZRAN 2006 brahim YAVUZ

YKSEKRETM KURULU DOKMANTASYON MERKEZ TEZ VER GR FORMU YAZARIN MERKEZMZCE DOLDURULACAKTIR

Soyad; YAVUZ Ad : brahim

Kayt No:

TEZN ADI Trke : Trk Edebiyatnda Terkb-i Bend ve Terc-i Bendler (XVII-XIX.YY.) Y. Dil : n Turkish Literature Terkb-i Bend and Terc-i Bends Doktora O Sanatta Yeterlilik O

TEZN TR: Yksek Lisans O TEZN KABUL EDLD niversite: Mula niversitesi Faklte : Fen-Edebiyat Fakltesi Enstit : Sosyal Bilimler Enstits Dier Kurulular : Tarih : 15.06.2006

TEZ YAYINLANMISA Yaynlayan : Basm Yeri : Basm Tarihi : ISBN : TEZ YNETCSNN Soyad, Ad: Pervin APAN Unvan : Prof. Dr.

TEZN YAZILDII DL : TRKE

TEZN SAYFA SAYISI: 526

TEZN KONUSU (KONULARI)

1. Terkb-i bendlerin ve terc-i bendlerin tanm 2. Terkb-i bendlerin ve terc-i bendlerin ekil zellikleri 3. Terkb-i bendlerin ve terc-i bendlerin muhteva zellikleri

TRKE ANAHTAR KELMELER

1. Vasta Beyti
2. ekil zellii

3. Muhteva zellii

4. Terminoloji
NGLZCE ANAHTAR KELMER: Konunuzla ilgili yabanc indeks, abstract ve thesaurus'lar kullannz. 1. Relation lines 2. Double Poetry Style

3.Content

4. Terminology
1. Tezimden fotokopi yaplmasna izin vermiyorum 2. Tezimden dipnot gsterilmek artyla bir blmnn fotokopisi alnabilir 3. Kaynak gsterilmek artyla tezimin tamamnn fotokopisi alnabilir
O O O

Yazarn mzas

Tarih :15/ 06/2006

YKSEK RETM KURULU DKMANTASYON MERKEZ TEZ VER FORMU Tez No: Konu: niv. Kodu

Not: Bu blm merkezimiz tarafndan doldurulacaktr. Tezin Yazarnn Soyad: YAVUZ Ad: brahim Tezin Trke Ad: Trk Edebiyatnda Terkb-i Bend ve Terc-i Bendler (XVII-XIX Centry) Tezin ngilizce Ad: n Turkish Literature Terkb-i Bend and Terc-i Bends Tezin Yapld niversite: Mula niversitesi Dier Kurulular Tezin Tr: Dili: Trke Tez Danmannn nvan: Prof. Dr. Trke Anahtar Kelimeler: 1- Vasta Beyti 2- Bend Says 3- Msra Says 4- Kafiye ve Redifler 5- Vezin 6- Balk 7- Mahlas 8- Tevhid 9- Mnacat 10- Nat 11- Medhiye 12. Tenkit Ad: Pervin Soyad: APAN ngilizce Anahtar Kelimeler 1- Vasta beyti(Relation lines) 2- Stanzas 3-Line 4-Rhym 5- Vezin (meter) 6-Title 7- Pseudonyms 8-Tevhd 9-Mnacat 10-Nat 11- Eulogy 12-Criticism Tarih: 15.06.2006 mza: Yksek Lisans Sayfa Says: 526 Doktora Tpta Uzmanlk Sanatta Yeterlilik Enstit: Sosyal Bilimler Yl: 2006

ZGEM

KSEL BLGLER

Ad Soyad : brahim YAVUZ Doum Yeri : Manavgat Doum Yl : 1978 Medeni Hali : Bekar ETM VE AKADEMK BLGLER Lise 1992-1995 Manavgat Lisesi Lisans 1996-2000 : Mula niv. Fen-Edebiyat Fak.Trk Dili ve Edebiyat Blm Yabanc Dil : ngilizce

MESLEK BLGLER Mula niversitesi Trk Dili ve Edebiyat Blmnden 2000 ylnda mezun oldum. 2001de Yabanc Diller Hazrlk Okulunu baar ile tamamladm. 2001 ylnda Mula-Merkez Bayr Lisesinde, Trk dili ve edebiyat retmeni olarak greve baladm. 2005 ylnda vatan grevimi zmirde Yedek Subay olarak tamamladm. u anda hala ayn okulda retmenlik yapmaktaym.

ZET Trk Edebiyatnda ilk rneklerinin grld XIV.yzyldan itibaren, terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekilleri Trk airleri tarafndan sevilerek kullanlm ve airlerin her trl duygu ve dncesini anlatmasna vesile olmutur. XVII. yzyldan itibaren Trk edebiyatnda terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekilleri ile sylenilmi 92 terkb-i bende ulatk. Terkb-i bendlerle iir syleyen air says ise 54tr. Terc-i bend nazm ekli ile ylenilmi iir says 53, bu nazm eklini kullanan airlerin says ise 29dur. Terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekilleri ile mersiye, medhiye, tevhid, mnacat, nat gibi nazm trlerinin yannda, sosyal tenkid, sevgilinin vefaszl, dnyann geicilii, tasavvuf gibi konularn ilendii de grlr. blm hlinde dzenlenen almann Birinci Blmnde, terkb-i bend nazm ekli ile sylenilmi iirlerin ekil ve muhteva zellikleri incelendi. ncelenen terkb-i bendlerde en az bir bendli 1 terkb-i bend (Fasih Ahmed Dede), bend saysnn okluu bakmndan ise 23 bendli bir terkb-i bend tespit ettik. Terkb-i bendlerde 5-7 bendli iirler daha ok tercih edilmitir. Msra says tercihlerinde ise 16 msral manzumeler ne kar. Kafiye tercihlerinde tam kafiyelerin, redif tercihlerinde ise ek ve ek grubu halindeki rediflerin tercih edildii grlr. Kullanlan vezinler arlkl olarak Remel ve Hezec bahirleri iinden seilmitir. En ok kullanlan vezin Feiltn Feiltn Feiltn Feiln veznidir. Muhteva zelliklerinin deerlendirilmesi neticesinde kne konulu ve mersiye konulu terkb-i bendlerin daha ok ele alnm olduu grld. almann kinci Blm de, sz konusu zaman aral iinde sylenilmi terc-i bendlere ayrlarak, terkb-i bendlerin deerlendirilmesinde takip edilen yoldan gidildi. Terc-i bendlerde en az bendli olarak 2 bendli 1 terc-i bend, bend saysnn okluu bakmndan 22 bendli 1 terc-i bend tespit edildi. Terc-i bedlerde en ok 5 bendli manzumeler tercih edilmitir. Msra says tercihlerinde 8-12 msral manzumeler daha ok kullanlmtr. Kafiye

tercihlerinde tam kafiye, rediflerde ise ek ve ek grubu halindeki redifler ne kar. Terc-i bendler vezinleri asndan deerlendirildiinde, en sk kullanlan veznin, Remel bahri vezinleri arasnda yer alan, Feiltn Feiltn Feiltn Feiln vezni olduu grlr. bendden nce Mahlaslar umumiyetle son bendlerde, bazen de son Terc-i bendlerin muhteva zelliklerinin sylenilmitir.

deerlendirilmesi sonucunda, kne konulu terc-i bendlerin ve tasavvuf konulu terc-i bendlerin daha ok ilendikleri grld. almann sonuna, terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekillerinin genel zelliklerini aksettiren ve tespit edilmi olan metinlerin tamam, nc bir blm hlinde, metin bal altnda eklenmitir.

ABSTRACT l have totally 145 terkb-i bend and terc-i bend to 58 poets I could have reached. The Poets of these poems are seen in our literature from XVII th century to the end of XIX th century I have tried to determine the rules of this double poetry style and to explain these rules through statistical charts and graphics carefully. Besides these poetry tyles and other poetry styles such as mersiye ( elegy ), medhiye( eulogy ), tevhd ( poe relating to the oneness of the God), mnacat ( poem praising the God ) and nat ( poem praising the Prophet Muhammad ) , poems on various subjects are also written. In part of the thesis , characteristics relating to the form and content of terkib-bend are examined. By this examination I have identified that these kinds of poems consist of maximum 5-7 stanzas and 16 lines. We see that the most used vezin (meter) pattern is Feiltn Filtn Feiltn Feiln and the most used bahir (class of meters) is Bahr-i Remel. In these poems, generally the full rhyme is used. addition and addition groups are used as redif ( word repeated at the end of every couplet a poem) Pseudonyms are mostiy take place at the last stanzas. Regarding to the content, the styles of mersiye (elegy), about love and lover generally used, other subjects and titles of poems are also examined and explained. In part II, characteristics relating to the form and content of tercibend are examined. These kinds of poem consist of maximum 5 stanzas and 812 lines. As vezin pattern Feiltn Filtn Feiltn Feiln is used. Remel is the most used bahir. In these poems mostly the full rhyme is used. addition and addition groups are the most used redif forms. Pseudonyms are generally is used at the last stanzas. Regarding to the content, particularly and mystical, love and lover poems are also explained. At the end of the thesis all available examples carrying the general characteristics of this double poetry style are given in the Text part. subjects are used, other subjects and titles of

NDEKLER N SZ...I KISALTMALAR.... IV ZET.. V ABSTRACT... .VII GR...1 TRK EDEBYATINDA TERKB- BEND VE TERC- BENDLERN TANIMI VE TARH GELM.1

BRNC BLM I-TERKB- BENDLERN EKL VE MUHTEVA ZELLKLER.10 1. EKL ZELLKLER...10 1.1.Bend says....10 1.2.Msra says........13 1.3.Kafiye ve redif...17 1.3.1. Kelime ve kelime grubu hlindeki redifler21 1.3.1.1.Kelime hlindeki redifler...21 1.3.1.2. Kelime grubu hlindeki redifler...22 1.3.2. Ek ve ek grubu hlindeki redifler........22 1.3.3. Ek ve kelime hlindeki redifler ....24 1.4. Vezin.....25 1.5. Balk28 1.6. Mahlas .31 1.6.1. Mahlasl Terkb-i Bendler.....33 1.6.1.1. Mahlas Son Bendde Olan Terkb-i Bendler....33 1.6.1.2. Mahlas Son Bendde Olmayan Terkb-i Bendler.....33 1.6.2. Mahlassz Terkb-i Bendler.....34

2. MUHTEVA ZELLKLER...35 2.1.Mersiye Konulu Terkb-i Bendler....35 2.2.Medhiye Konulu Terkb-i Bendler...58 2.3.Mnacat Konulu Terkb-i Bendler...70 2.4.Nat Konulu Terkb-i Bendler......74 2.5.Dier Konulardaki Terkb-i Bendler...81 2.5.1. Sosyal Tenkit Konulu Terkb-i Bendler....81 2.5.2. kne Konulu Terkb-i Bendler.....93 2.5.3. Dn ve Tasavvuf Konulu Terkb-i Bendler.......104 2.5.4. airin Sosyal evresi ile lgili Konular.......111

KNC BLM II-TERC- BENDLERN EKL VE MUHTEVA ZELLKLER.112

1. EKL ZELLKLER....112 1.1. Bend says.......112 1.2. Msra says..114 1.3. Kafiye ve redif.117 1.3.1. Kelime ve kelime grubu hlindeki redifler...........119 1.3.1.1. Tek kelimeli redifler...119 1.3.1.2. Kelime grubu hlindeki redifler..120 1.3.2. Ek ve ek grubu hlindeki redifler.....120 1.3.3. Ek ve kelime hlindeki redifler....122 1.4.Vezin.....122 1.5.Balk....125 1.6.Mahlas......127 1.6.1. Mahlasl Terc-i Bendler...128 1.6.1.1. Mahlas Son Bendde Olan Terc-i Bendler..128 1.6.1.2. Mahlas Son Bendde Olmayan Terc-i Bendler...128 1.6.2. Mahlassz Terc-i Bendler...129

2. MUHTEVA ZELLKLER.......130 2.1. Mersiye Konulu Terc-i Bendler..130 2.2. Medhiye Konulu Terc-i Bendler.....134 2.3. Tevhid Konulu Terc-i Bendler....140 2.4.Mnacat Konulu Terc-i Bendler..143 2.5.Nat Konulu Terc-i Bendler.148 2.6. Dier Konulardaki Terc-i Bendler......149 2.5.1. Sosyal Tenkit Konulu Terc-i Bendler....149 2.5.2. kne Konulu Terc-i Bendler.158 2.5.3.Dn ve Tasavvuf Konulu Terc-i Bendler..160

SONU168 KAYNAKA...172

NC BLM III-METN.....178 1-TERKB- BENDLER..........178 1.1. XVII.YY. TERKB- BENDLER..........178 Abdlahad Nr...178 Behet.179 Cem...181 Cevr........184 Fash Ahmed Dede..198 Fehm- Kadm................................................205 Feyz............................................................................................214 Fth..........................................................................................217 Hlet.......220 Kif....223 Ganzde Ndir.. .......226 Kelm.......227

Nb......233 Nil.....234 Net....241 Riyz.......245 Rznmeci-Zde insi....247 Slik Efendi..........249 ehr.....................251 Tfl.......253 Tyb.........255 Vech.......258

1.2. XVIII. YY.TERKB- BENDLER...262 Ahmet Sdk Zver.....262 Arpaemn-Zde Mustafa Sm....267 Birr......276 Dni Mehmed Dede........279 Edirneli Kmi...283 Esd-I Badd....288 Esrr Dede....290 Fash....299 Hamet..301 brahim Hanf...313 Nesb Dede...315 Nevres- Kadm......318 Neyl ....321 Neyyr Abdlhalm Dede.....325 Sabh.....326 Slm....331 Seny......334 Seyyid Vehb...337 Sezy......342 eyh Glib...346

Tokatl Kn..351 Yahy Nazm........357 1.3 XIX.YY. TERKB- BENDLER...359 dile Sultn......359 Enderunlu Vsf...367 Halm...372 Keeci-Zde zzet Molla......373 Leyl Hanm.....375 Ref- Amd.....379 Selm...382 eref Hanm.....392 Yeniehirli Avn.......396 Zeky...402 Ziya Paa......405 2-TERC- BENDLER.......412 2.1. XVII.YY. TERC- BENDLER..412 Abdlahad Nr412 Cem........415 Cevr.....417 Fash Ahmed Dede...423 Fehm- Kad....425 brahim Hanf...432 Kelm....433 Nil435 Sabh...438 ehr.....441

2.2. XVIII. YY. TERC- BENDLER........444 Ahmed Sdk Zver......444 Ayntabl Ayn......446 Birr......453 Dni Mehmet Efendi......456 Edirneli Km.......458 zzet Ali Paa....462 Nesb Dede...465 Nevres- Kadm........470 Neyyr Abdlhalm Dede.....472 Sabh.....474 Slik Efendi......476 Slim....482 Seny.......484 Seyyid Vehb....487 eyh Glib........492 Yahy Nazm....508

2.3. XIX.YY. TERC- BENDLER...510 Halm.....510 Selm.514 Ziya Paa.....517

N SZ Klsik Trk edebiyat zerine yaplan almalar, genellikle metin okuma(metin tenkdi), metin erhi ve metin tahlli olmak zere, koldan yrtlmektedir. Trk edebiyatnn tarihi seyir itibariyle, en uzun devresini tekil eden Klsik edebiyat alannda, son yllarda tenkde dayal almalar artmtr. Gelecekte yazlmas muhtemel Trk edebiyat tarihinin verilerini oluturacak metin ve monorafi almalarnn, elde edilen bilgi ve belgelerle olgunlatlarak, bir senteze ulatrlmas arttr. Bu yolda srdrlen akademik faaliyet ve bu gayretlerin artmas son derece sevindiricidir, ancak bu faaliyetlerin, Klsik Trk iirinin btn zel alanlarna tanmas ve desteklenmesi gerekir. Bu amaca hizmet etmek zere, yaplan aratrmalar neticesinde, Trk edebiyatnda ilk rneklerinin XIV. yzylda grlmeye baland terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekillerinin, XVI. yzyla kadar olan macerasnn, Gazi niversitesinde, 1996 ylnda, Prof. Dr. Ceml Kurnazn danmanlnda, Recai Yldz tarafndan tamamlanan bir yksek lisans tezinde deerlendirildii, fakat XVII. yzyldan XIX. yzyla kadar olan maceras zerinde durulmad tespit edildi. Bu sebeble Trk edebiyatnda terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekillerinin yeri ve ileniinin belirlenmesine engel tekil eden bu boluu telfi edebilmek amacyla, almann konusu, Trk Edebiyatnda Terkb-i Bend ve Terc-i Bendler (XVII.-XIX.YY.) olarak belirlendi. almann metod ve proram belirlendikten sonra, ncelikle sz konusu yzyllarda terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekilleriyle iir syleyen airlerin tespitine gidildi. Balang olarak stanbul Ktphneleri Trke Yazma Dvanlar Katolou ile Basl Dvnlar Katolou taranarak, isim tespiti yapld. Bu almann ardndan, sz konusu isim listesi ile YK Ktphanesinde bulunan Yksek Lisans ve Doktora Tezleri taranarak, sz konusu metinlerin elde edilmesi gerekletirildi. almann daha sonraki safhasnda, elde bulunan ve incelenerek matb hle getirilmi akademik almalar da, metin tesbiti iin tarand. almada, Trk edebiyatnda XVII. yy.dan XIX. yy. sonuna kadar yazlan bu yaplacak mnferit almalarla

II

ikiz nazm ekillerinin tamamna ulalmaya alld. Btn iyi niyet ve ilm prensiplere ramen, arada grlemeyen, ulalamayan veya gzden kam metinler de olabilir. Aratrma sahasnn genilii ve malzemenin okluu gz nne alnrsa, bunun tabi karlanacan ve dier olabilecek hatalarmzla birlikte ho grleceini mit ediyoruz. Youn tarama faaliyeti sonucunda, incelenen iirlerin okluuna dayanarak darda kalm metinlerin ok fazla olamayacan ve bunlarn incelemelerimizin sonularn dorudan etkilemeyecei sylenebilir. Metin tespiti aamasndan sonra aratrma projemizde yer alan pln dorultusunda metinler zerinde tasnif, tahlil ve deerlendirmelere geilmitir. almann, NDEKLER,N SZ VE KISALTMALAR almann

takiben gelen GR ksmnda, terkb-i bend ve terc-i bendlerin tanm ve tarih geliimi zerinde duruldu. blm hlinde dzenlenen BRNC BLMnde ncelik, terkb-i bend nazm ekli ile sylenilmi iirlere verilerek, blmde ekil zellikleri bal altnda, bu tarz iirlerin, bend says, msra says, kafiye ve redif , vezin, balklar ve mahlas gibi hususlar deerlendirildi. Elde edilen rakamlarla ilgili veriler, tablo ve grafiklerle gsterildi. almann ikinci alt bal, sz konusu metinlerin muhteva zelliklerine tahsis edilerek, ncelikle, genel olarak muhteva deerlendirildi. Muhtevay meydana getiren farkl nazm ekilleri ve trler de, mersiye, medhiye, tevhid, mnacat, nat, dier konular gibi, alt balklar eklinde ele alnd. almann KNC BLM, sz konusu zaman aral iinde sylenilmi terc-i bendlere ayrlarak, terkb-i bendlerin deerlendirilmesinde takip edilen yoldan gidildi. Elde edilen rakamlarla ilgili veriler, yine tablo ve grafiklerle gsterildi. almann NC BLM Metin bal altnda dzenlenerek, almada esas alnan terkb-i bend ve terc-i bendler, yzyllara gre ayr ayr ve airlerin isim ve mahlaslar dikkate alnarak, alfabetik olarak sraland.

III

alma, terkb-i bend ve terc-i bendlerle ilgili olarak elde edilen bilgilerin topluca deerlendirildii bir SONU ve almada yararlanlan ve dipnotlarda yer alan eserlerin listelendii bir KAYNAKA ile tamamlanmtr. almadan karlan sonucun, balangta hedeflenen amaca ulamada katk salayacan ve bu vesile ile, Klsik Trk edebiyatnda, bendlerden oluan nazm ekilleri arasnda, nemli bir yere sahip olan terkb ve terc-i bendlerin, tarih seyrindeki bilgi eksikliklerinin giderilerek, tamamlanacan umuyoruz. Bu alma konusunun belirlenmesinde ve alma sresince, yapc katk ve yardmlaryla ahsm destekleyen, hocam, Prof. Dr. Pervin APANa teekkrlerimi sunmay bir bor bilirim MULA 2006 brahim YAVUZ

IV

KISALTMALAR

a.g.e. a.g.t. ay. bk. C. do. H. Hz. hzl. M. MEB l. s. S. TDK TDV Tc.B. Tk.B. TTK niv. Yay. YK YY.; yy.

: ad geen eser : ad geen tez : ayn yer : baknz. : Cilt : doumu : Hicr : Hazret : hazrlayan :Mildi : Milli Eitim Bakanl : lm : sayfa : Say : Trk Dil Kurumu : Trkiye Diyanet Vakf : Terc-i Bend : Terkb-i Bend : Trk Tarih Kurumu : niversitesi : Yaynlar : Yksekretim Kurulu : Yzyl

Sos. Bil. Ens. : Sosyal Bilimler Enstits

GR TERKB- BEND VE TERC- BENDLERN TANIMI VE TARH GELM Trk edebiyat uzun ve kkl bir maziye dayanmaktadr. Trk edebiyatna dair ilk yazl kaynan VIII. yzylda Bilge Kaan tarafndan diktirilmi olan Gktrk kitbelerine kadar uzand grlr. Trkler slm medeniyeti diresine girmelerine kadar geen zaman iinde, byk lde kendilerine has, mill bir edebiyata sahiptiler. VIII. yzyldan itibren mslman olmaya balayan Trkler, yeni din ile beraber, yeni bir medeniyetle de karlatlar. slamiyeti samimiyetle benimseyen Trk milleti, slam medeniyeti diresinin etkisi altna girdi. Bylece, dil ve edebiyatta, sosyal yaantda, fikir yapsnda nemli deimeler meydana geldi. Trk airleri, yeni medeniyetin tesiri ile duygu ve dncelerini, yeni nazm ekilleri ve trleri ile de, ifade etmeye balamlardr, fakat bu gei, zaman iinde, tedrci ekilde olmutur. Yeni medeniyetin etkisi ile oluan edebiyat, sonraki devirlerde farkl isimler altnda anlacaktr. Trk edebiyatnda, sosyal tenkit, mersiye, zamandan ikayet Allahn kudreti, evrenin sonsuzluu gibi konularla, dn muhteval konular (tevhid, mnacat, nat, drt halife medhiyesi gibi) ele alan, terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekilleri de, ran edebiyatnn tesiri ile XIV. yzyl Trk edebiyatnda kullanlmaya balamtr. Zaman iinde bu nazm ekli olgunlaarak geliimini srdrm ve Trk airleri tarafndan sevilerek kullanlmtr. Trk edebiyatnda zirve kabul edilen airlerden Fuzl, Bk, Rh, Nb, eyh Glib gibi edeb ahsiyetler de, Trk edebiyatnda musammatlar bal altnda bu nazm ekillerini incelenmektedir. Bu baaryla kullanmlardr. Terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekli, Klsik isimlerdeki manzumelerin ekilleri yledir; Gazel eklinde ve gazel
byklnde sylenmi be on manzume arka arkaya sralanr. Ancak her manzumenin sonunda, teki manzumeye gemeden nce, gerek sz btnl, gerek kafiyeleni bakmndan, tek ve mstakil bir beyit sylenir. Bu beyit kendisinden nceki paray kendisinden sonraki paraya balamakla vazifelidir, bunun iin ismi

ba manasnda benddir. Bu beyte vsta denildii de olur. Bend beyti her ktann sonunda aynen tekrarlanyorsa, o ekle terc-i bend denir. Bend beyti, her parann sonunda baka baka beyitler hlinde sylenirse, manzumenin btnne terkb-i bend denir. Terkb-i bendin birbirine bend beyitleriyle balanan ktalarna terkbhne denir. Ayn ktalarn terc-i benddeki isimleri terc-hnedir. Bununla berber terkb ve terc-hnelerin mutlaka gazel eklinde ve byklnde olmalar art deildir. Bunlar bazen btn msralar birbiriyle kafiyeli ktalar hlinde de sylenebilir. Bu takdirde ktalardaki msra says drt ve drtten fazla olmak gerekir. Ayrca her iki manzumenin, bend beyti ile birlikte, her ktasna bend umm ad verilebilir 1

Terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekillerinde air mahlasn son terkib-hnede ve son terc-hnede syler, ancak ...mahlas, vasta beyitlerinde
sylenmez. Terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekilleri ile hemen her trl
2

konu ele alnabilmekle birlikte, terkb-i bendlerde, zellikle mnacat, nat,

medhiye, hicviye gibi nazm trleri, sosyal konular, din,tasavvuf ve felsefe konular rahatlkla anlatlmtr, ancak terkb-i bendin balca konusu mersiyedir. Terc-i bendin konular arasnda ise felek, Allahn kudreti, evrenin sonsuzluu, hayatn zorluklar dnyadan ikayet gibi, mcerret konular ile mersiye, medhiye tevhid gibi, nazm trleri ilk sray alr.
3

Terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekilleri ile ele alnan konular, birbirinden ok fazla bir farkllk arz etmez, fakat unu belirtmek gerekir ki, terkb-i bendler,zihniyet tahliline elverili trlerdendir. nce vazgeilmez arap
ve skiden balayp, arkadan sz ou zaman, ikayet yollu, insan davranna, cemiyet hayatnn aksaklklarna, an trl dertlerine, getirilip noktalanr. Bend bend ve ksm ksm kuruluuna gre, baka nazm ekilleri arasnda, zihniyet kayna olmaya en yatkn olan ekil, terkb-i bendlerdir.4 Nitekim Trk

Nihat Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, C.I, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul 1997, s. 211-212. 2 E.J.Wilkinson Gibb, Osmanl iir Tarihi. I-II, ev. Ali avuolu, Aka Yay., Ankara 1999, s. 74. 3 skender Pala, Ansiklopedik Divan iiri Szl, Aka Yay., Ankara 1995, s. 532-533. 4 Mehmet Kalpakl, Osmanl Divan iiri zerine ncelemeler Bir Deneme ve ki Terkb-i Bend, Sabri lgener, Yap Kredi Yaynlar, stanbul 1999, s. 82.

edebiyatnn XVI.yzyl airlerinden olan Rhnin, terkb-i bendi buna rnek olarak gsterilebilir. Terkb-i bendler ve terc-i bendlerin kafiye rgs de birbirinden farkllk gstermektedir. Terkb-i bendlerde her bendin sonunda yer alan vasta beytinin kafiyesi deiirken, terclerde vasta beyitlerinin kafiyesinin ayn kald grlr. Her iki nazm ekli de, genel olarak gazel eklinde kafiyelenmekle birlikte, mesnevi tarzndaki kafiyenin kullanld rnekler de mevcuttur. Terc-i bendlere nazaran, terkb-i bendlerin kafiyelenmesi daha kolaydr. Terc-i bendin her bendinde ayn konunun ilenmesi zarretinden ve nakarat olan vasta beyitlerinin hengi salamas mecburiyetinden dolay, terkb-i bendlerden daha zor bir nazm ekli olduu, bilinir. Terkb-i bendlerde her bendin sonundaki vastalar deitii iin, bendlerden terc-i bendlere nispeten yazlmas daha kolay ve rahattr5. Bir ok edebiyat muharriri tarafndan da, terkb-i bend nazm ekli ile iir sylemenin daha kolay olduu dnlmtr. Nitekim, Haluk pekten6, Arslan Tekin7, Cem Dilin8, Muallim Naci 9 eserlerinde bu konuya deinmilerdir. Terkb-i bendlerin kafiye emas yledir: 1. aa xa xa xa bb cc xc xc xc dd 2. aa aa aa aa bb cc cc cc cc dd 3. aa xa xa xa aa bb xb xb xb xx

E.J.Wilkinson Gibb, Osmanl iir Tarihi. I-II, ev. Ali avuolu, Aka Yay., Ankara 1999, s. 74. 6 Haluk pekten, Eski Trk Edebiyat Nazm ekilleri ve Aruz, Dergh Yay., stanbul 1994, s. 120. 7 Arslan Tekin, Edebiyatmzda simler ve Terimler, tken Yay., stanbul 1995, s. 602. 8 Cem Dilin, rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara 1997, s. 250 9 Muallim Naci, Edebiyat Terimleri , Istlaht- Edebiyye, hzl. M.D. Yekta Sara, Bilimevi Yay., stanbul 2004, s. 157.

Divan edebiyatnda en ok kullanlan birinci emadr. Terc-i bendlerin kafiye emas ise yledir: 1. aa xa xa xa bb cc xc xc xc bb 2. aa aa aa aa bb cc cc cc cc bb10. Terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekilleri, Arapa rkb ve rc kklerinden gelmektedir. Terkb kelime mans olarak mrekkep
klmak, bir eyin birletirilmesinden vcuda gelmi dev, terc ise geri evirme, dndrme, tekrar etme mnlarna gelmektedir. Terkb-i bend ve terc-i bend

nazm ekilleri, Arap edebiyatnda ortaya km olmasna ramen, Arap airler bu nazm ekline ok rabet etmemilerdir. Bu nazm ekillerinin Harnur-Red (l. 809) zamannda halk dilinde iirler syleyen bir criyenin manzumelerinden mlhem olduu, fakat Arap airlerinin bu nazm ekillerini pek tercih etmedii ifade edilir. Birka rnek dnda Arap edebiyatnda bu nazm ekillerinin kullanlmad grlmektedir, nk bu edebiyatta bendlerden veya ktalardan kurulu iir syleme gelenei yoktur. Terkb-i bend ve terc-i bendler balang ve olgunluk dnemlerini, ran edebiyatnda yaamlar ve oradan Trk edebiyatna gemilerdir11. Terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekilleri, Trk edebiyatnda sevilerek kullanlmtr, lakin bu nazm ekillerinin tarihi geliimine bakldnda, terminolojisinde bir karmaa olduu grlr. Bu ikiz nazm eklini meydana getiren ksmlarn adlarnn, zamanla birinin dierinin yerine kullanlmas ve aradaki mn kaymalar dolaysyla, dier nazm ekillerinde grlmeyen bir terminoloji karkl yaratmtr. Balangta terkb-i bend ve terc-i bend diye ayrm yaplmakszn, her ikisi iin de ortaklaa terc ad kullanlm, ileride vsta adn alacak olan balayc ara beyte de, terc-i bend denilmitir. VIII. asr nazariyecisi Ali b. Muhammed Tc el-Halvnin
10 11

Arslan Tekin, Edebiyatmzda simler ve Terimler, s. 602-603. Reci Yldz, Trk Edebiyatnda Terkb-i Bendler ve Terc-i Bendler (XIII.- XVI.yy.), Gazi niv., Sos. Bil. Ens., ( Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Ankara1996, s. VI-X.

eserinde bu beyte, terc-i bend adnn yan sra, tercihen, bend denildii de grlr. Halv, Reidddin Vatvatn yapt gibi, terc-i bend ismini alan bu beyitleri kafiye durumlarna gre, eide ayrarak her hnede onun deitii ekli, henz terkb diye bir ad koymakszn iaret eder. Eserini 1480li yllarda yazan Hseyin Viz-i Kif tercin bir nevi olduu kaydyla, bu eklin adn artk terkb diye, gsterir. Burada ayn zamanda, ara beyit iin, terc-i bend tbiri yannda, vsta adnn da ortaya kt grlr. Vsta beyiti iin kullanlan bend sz de, zaman iinde mn kaymasyla kendisi ve terc-hne ve terkb-hne nin birarada tekil ettii btne ait bir ad olur. ems-i Kays ve Ali el-Halv gibi eski edebiyat nazariyecileri terci kasidenin, ayn kafiye ve vezinle paralara blnm, aralar farkl birer beyitle balanm bir ekli olarak grp, tarif etmilerdir12. Terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekillerinin dier edebi nev ve ekillerde olduu gibi, Trk edebiyatna ran edebiyatndan getiini zikretmitik. Bu nazm ekilleri edebiyatmzdaki geliimini de, yine ran tesiri ile srdrr. Bu konuda Thirl-Mevlev; Trk edebiyatnda da bu nazm ekilleri kullanlrken ran
edebiyatnda tatbik edilen usl esas alnmtr.13 der.

Anadolu sahasnda terkb-i bend eklinin ilk rnekleri, Germiyan Beylii sahasnda yetien Ahmed Dvnnda (1334-1413) grlr. Germiyan Beylerinden Sleymn h (l.1387) iin yazd terkb-i bendler, bu eklin elimizde bulunan belgelere gre ilk rneini tekil eder. Terc-i bend eklinin Anadoludaki ilk rnekleri ise Sultn I.Murd (1362-1389) devrinde yetien Nesimde grlr. Bu bilgilerin nda, bu nazm eklinin Anadoluya girii XIV.yzyldr14.

12

mer Faruk Akn, Divan Edebiyat maddesi, Trkiye Diynet Vakf slm Ansiklopedisi, C.9, Trkiye Diyanet Vakf Yay., stanbul 1994, s. 411. 13 Thirl-Mevlev , Edebiyat Lgati, Enderun Kitabevi Yay., stanbul 1973, s. 166. 14 Reci Yldz, Trk Edebiyatnda Terkb-i Bendler ve Terc-i Bendler (XIII- XVI.yy.) ,Gazi niv., Sos. Bil. Ens., ( Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Ankara1996, s. X-XI.

Terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekillerinin en gzel rnekleri, Trk edebiyatndaki gelimeye paralel olarak, XVI. yzylda verilmeye balanmtr. zellikle Rh-i Baddnin terkb-i bendi ok sevilmi ve nazreler yazlmtr. Trk edebiyatnn nazm ekilleri bakmndan zenginlemesini salayan bu tarz iirler, nazire geleneinin gelimesinde de nemli bir rol oynamtr. Gnmzde nemini tmyle yitirmi bulunmasna karlk nazrecilik, eski iirimizde ok canl olarak yaayan yaygn bir gelenekti. Sevilen bir airin iirine, ayn vezin ve kafiyede olmak zere yazlm benzer iir anlamna gelen nazre, bu edebiyatta o kadar ok kullanlmtr ki, meydana getirilen nazreler iin belli dnemlerde huss mecmular bile tertip edilmitir. Bu gelenek bazen daha nceki iirin aynen tekrarlanmasna, ya da birinciden daha kt nazreler yazlmasna yol amsa da, genellikle nazreler, bir iddi sonucu yazldklarndan, birincilerden daha gzel olurlar. Fakat uras unutulmamaldr ki, nazre asla bir taklit, ya da alma deildir. Nazre de olsa byk airler, iirlerine mizalar dorultusunda kendi damgalarn vurmulardr15. Nazre gelenei iinde, terkb-i bendiyle n kazanan Rhnin, terkb-i bendine nazire yazan, Cevr, Sm, eyh Glib ve Ziya Paann terkb-i bendleri, rnek olarak gsterilebilir. Terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekilleri, XIV. yzyldan itibaren, Trk edebiyat iinde gelierek, XIX. yzyla kadar edeb gelenek iindeki yerini ve nemini korumutur. Tannm terc-i bendlerin sonuncusu, Ziya Paann Terc-i Bendidir. Klsik edebiyat airlerinden, XIV. yzylda Ahmed, XV. yzylda eyh ve Ahmed Paa, XVI. yzylda Rh ve Bki, XVII. yzylda Cevr ve Nb, XVIII. yzylda Arpaemin-zde Mustafa Sm ve eyh Glib, XIX. yzylda Ziya Paa terci-i bend ve terkb-i bend nazm eklini kullanm ve devrinde rabet grm, balca edeb ahsiyetler olarak deerlendirilebilir. Balangtan gnmze terkb-i bendlerin ve terc-i bendlerin saylarnn farkllk arz ettii grlr. Terkb-i bend nazm ekli ile yazlan manzumelerin saysnn yzyllara gre dalm yledir: XIV. yzylda 7, XV.yzylda 10,

15

Mustafa sen, telerden Bir Ses, Divan Edebiyat ve Balkanlarda Trk Edebiyat zerine Makaleler, Aka Yay., Ankara 1997, s. 326-327.

XVI.yzylda 6616,

XVII. yzylda 36, XVIII. yzylda 35, XIX.yzylda 21

terkb-i bend yazlmtr. Terc-i bend ve terkb-i bend nazm ekillerillerinin yzyllara gre tercih edilmelerinde, bend ve beyit saylarnda da farkllklar olduu grlmektedir. Terc-i bend nazm ekli ile yazlan manzumelerin says ise yledir: XIV. yzylda 5, XV.yzylda 16, XVI.yzylda 7217, XVII. yzylda 16, XVIII. yzylda 31, XIX..yzylda 6 terc-i bend yazlmtr. XVII. yzylda yazlm olan terkb-i bendler ve airleri: Abdlahad Nuri 1, Azmi-zde Hlet 1; Behet 1; Cemi 1; Cevr 5; Fash Ahmed Dede 5; Fehm-i Kadm 3; Feyz 1; Fth 1; Gan-zde Ndir 1; Kif 1; Kelm 2; Nil 2; Nb 1; Neti 2 Riyz 1; Rznmeci-zde ins 1; Slik Efendi 1; ehr 1; Tfl 1; Tyb 1; Vech 2 olmak zere, XVII.yzylda terkb-i bend eklinin kullanld manzumelerin says 36tr.

XVII. yzyl Klsik Trk edebiyatnda terc-i bend nazm eklini kullanan airler ve onlarn syledii terc-i bendlerin saylar ise: Abdlahad Nuri 2; Cem 1; Cevr 2; Fash Ahmed Dede 2; Fehm-i Kadm 1; Kelm 1; Nil 1; Sabh 1; Slik 4; ehr 1 olmak zere, toplam 16tir. XVIII. yzylda yazlm olan terkb-i bendler ve airleri: Ahmed Sdk Zver 1; Arpaemin-zde Mustafa Sami 2; Birr Mehmed Dede 1; Dni Mehmed 1; Edirneli Km 2 ; Esad- Badd 1; Esrr Dede 3; Fash 1; Hamet 3; brahim Hanf 1; Nesip Dede 1; Nevres-i Kadm 1; Neyl 2; Neyyir Abdlhalm Dede 1; Sabh 2; Slim 1; Seny 1; Seyyd Vehb 2; Sezy 2; eyh Glib 4; Tokatl Kn 1; Yahya Nazm 1 olmak zere, toplam terkb says 35tir. XVIII. yzylda edebiyatmz, kendine has klsik bir edebiyat

olma hviyeti kazanmtr. Hatta bu yzylda asrlar boyunca Trk edebiyatnn modeli olagelmi ran edebiyat bile geride kalr. Edebiyattaki bu gelimeye bal olarak terc-i bendlerin saysnda, nceki yzyla nazaran bir art olduun aada
16

Reci Yldz, Trk Edebiyatnda Terkb-i Bendler ve Terc-i Bendler (XIII- XVI.yy.) ,Gazi niv., Sos. Bil. Ens., ( Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Ankara1996, s. X-XII. 17 Reci Yldz, a.g.t., ay.

verilen rakamlar da, dorulamaktadr. Bu yzyldaki terc-i bendlerin airleri ve yazdklar iir says, Ahmet Sdk Zver 1; Ayntabl Ayn 1; Birr Mehmed Dede 1; Dni Mehmed Bey 1; Edirneli Km 2; brahim Hanf 1; zzet Ali Paa 1; Nesp Dede 4; Nevres-i Kadm 1; Neyyir Abdlhalm Dede 1; Sabh 1; Slim 1; Seny 1; Seyyd Vehb 2; eyh Glib 11; Yahya Nazm 1 terc-i bend olmak zere, toplam 31dir. XIX. yzylda yazlm terkb-i bend eklindeki manzumelerin says incelendiinde, dile Sultan 2; Enderunlu Vsf 3; Halm 1; Keeci-zde zzet Molla 1, Leyl Hanm 3; Ref-i mid 2; Selm 3; eref Hanm 2 Yeniehirli Avn 1; Zeky 2; Ziya Paa 1 terkb-i bend olmak zere, 21 terkb-i bendin sylenildii grlmektedir. Trk Edebiyatnda terc-i bend nazm eklinin XIX.yzyldaki en nemli temsilcisi Ziya Paadr. Kendisini takiben, terc-i bend nazm eklini kullanan airler arasnda, Onun syleyi gzelliine sahip bir ahsiyet yetimemitir. Bu asrda yazlm olan terc-i bendler ve airleri ise Halm 3; Selm 1; Ziya Paa 2 olmak zere, elimizde 6 terc-i bend bulunmaktadr. XVII., XVIII. ve XIX. yzyllarda, terkb-i bend ve terc-i bend nazm eklini kullanan airlerin yaadklar yzyllar ve airlerin yazm olduu manzumelerin saylar aadaki tabloda verilmitir. Sra Nu. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Yzyl XVII XVII XVII XVII XVII XVII XVII XVII XVII XVII XVII XVII XVII XVII XVII XVII airin Mahlas/ smi Abdlahad Nr Azmi-zde Hlet Behet Cem Cevr Fash Ahmed Dede Fehm-i Kadm Feyz Fth Gni-zde Ndir Kif Kelm Nal Nb Net Riyz Terkb-i Bend Says 1 1 1 1 5 5 3 1 1 1 1 2 2 1 2 1 Terc-i Bend Says 2

1 2 2 1

1 1

17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58

XVII XVII XVII XVII XVII XVII XVII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XVIII XIX XIX XIX XIX XIX XIX XIX XIX XIX XIX XIX

Ruznmeci-zde insi Sabh Slik Efendi ehr Tfl Tyb Vech Ahmed Sdk Zver Arpaemin-zde Mustafa Smi Ayntabl Ayn Bir Mehmed Dede Dni Mehmed Edirneli Km Esad-i Badd Esrr Dede Fash Hamet brahim Hanf zzet Ali Paa Nesip Dede Nevres-i Kadm Neyl Neyyir Abdlhalm Dede Sabh Slim Seny Seyyid Vehb Sezyi eyh Glib Tokatl Kni Yahya Nazm dile Sultan Enderunlu Vsf Halm Keeci-zde zzet Molla Leyl Hanm Refi Amdi Selm eref Hanm Yeniehirli Avn Zekyi Ziya Paa

1 1 1 1 1 2 1 2 1 1 2 1 3 1 3 1 1 1 2 1 2 1 1 2 2 4 1 1 2 3 1 1 3 2 3 2 1 2 1 1 4 1

1 1 1 1 2

1 1 4 1 1 1 1 1 2 11 1

10

BRNC BLM I-TERKB- BENDLERN EKL VE MUHTEVA ZELLKLER 1- EKL ZELLKLER 1.1. Bend Says Terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekilleri bendlerle kurulan nazm ekillerinden olup, Trk edebiyatnda airler tarafndan tercih edilen bir ekil olmas mnasebetiyle, edebiyatmzda bendlerle iir syleme geleneinin gelimesine msbet ynde tesir etmidir. yle ki, Trk edebiyatnda bendlerle iir syleme gelenei hzla tekaml eder ve Arap edebiyatndan kaynaklanmayan, Klsik Trk edebiyat nazm ekilleri iinde, tamamen Trklere has bir nazm ekli olarak doan ve gelien ark da bu ekilde ortaya kar. Bendlerle iir syleme geleneinin Arap edebiyatna nazaran, Trk edebiyatnda olduka gelimi olmasnn sebebi, terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekillerinin, Arap edebiyatnda ortaya km olmasna ramen, balang ve olgunluk dnemini ran edebiyat sahasnda geirerek, oradan da Anadoluda gelien slm edebiyatn etki alanna girmi olmasnda aranmaldr. Trk edebiyatnda bendlerle kurulan ikiz nazm ekillerinden biri olan terkb-i bend nazm ekli zerine yaplan tanmlamalarda ve tasniflerde, bu nazm eklinin bend says zerine verilmi olan rakamlar farkllk arz etmektedir. Baz kaynaklarda bend says ile ilgili snrlayc bir durumun
olmad ve ten balayarak airin gcnn yettii lde bend saysnn artrlabilecei18 gibi bilgilerin yan sra, terkb-i bendlerin bend saysnn, 3-17 bend
19

, 5-7 bend20,

5-10 bend21,

5-12 bend22, 5-15 bend23, 5-17 bend24

arasnda
18

olabilecei

yolunda

bilgiler

de

vardr.

Terkb-i

bendler

mer Faruk Akn, Divan Edebiyat maddesi, Trkiye Diynet Vakf slm Ansiklopedisi, C.9, Trkiye Diyanet Vakf Yay.,stanbul 1994, s. 413. 19 Arslan Tekin , Edebiyatmzda isimler ve Terimler , tken Yay. , stanbul 1995, s. 603 20 Haluk pekten, Eski Trk Edebiyatnda Nazm ekilleri ve Aruz , Dergah Yay. , stanbul 1999, s. 114. 21 Cem Dilin , rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara 1997, s. 223. 22 skender Pala , Ansiklopedik Divan iiri Szl , Aka Yay. , Ankara 1995, s. 532. 23 Seyit Kemal Karaaliolu, Ansiklopedik Edebiyat Szl , stanbul 1978, s. 737. 24 Ahmet Kabakl , Trk Edebiyat , C.1 , stanbul 1983, s. 614.

11

bend saylar ile ilgili olarak, Halil Erdoan Cengiz, Trk Dili dergisinin Dvan iiri zel Saysnda kaleme ald, Divan iirinde Musammatlar balkl almasnda, bend airin ileyebilme saylar ile ilgili bir snrlama yaplamayacan, terkb-i gcnn belirleyeceini, gc yetenin, bktrmadan, bendlerin en ok ka bende kadar kabileceini, bir kuraln deil, ancak konu ve okutabileceine inand bend saysn, diledii kadar uzatmasn engelleyecek bir kuraln ve bir gelenein olmadn, farkl yzyllarda yaam airlerin, terkb-i bendlerini rnek gstererek ifade etmitir25. Trk edebiyatnda terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekillerinin iirlerde grlmeye balad XIV. yzyldan XVI. yzyl sonuna kadar, en az 2 bendli 1 terkb-i bend yazld tespit edildi. XVII. yzyldan itibren XIX. yzyl sonuna kadar sylenmi terkb-i bendler zerinde yaplan bu almada terkblerde bend saysnn 2 bendden balayarak 18 bende kadar uzanan farkl sayda ve uzunlukta yazlm olduu tespit edildi. Tespit edilen bend says eidi 14dr. Bend saylar incelendiinde 5-7 bendli terkblerin younlukta olduu gzlenir. bend 92 terkb-i benddenn 33 ( % 34.52 ) 5 bendli, 22si 7 bendlidir.( 25) 5-7 bendli terkblerin oran ise % 59.52dir. Terkb-i bendlerde bend saysnn azl bakmndan 2 bendli 1 manzume ( XVII.yy. Fash Ahmed Dede), bend saysnn okluu bakmndan 18 bendli 1 manzume tespit edildi. ( XVIII.yy. Hamet) Sra Nu. 1 2 3 4 5 6

Bend Says 1 Bendli 2 Bendli 3 Bendli 4 Bendli 5 Bendli 6 Bendli

XVII.yy. 1 1 2 1 13 4

XVIII.yy. XIX.yy.

Toplam 1 1

Oran % 1.08 1.08 3.26 3.26 35.86 13.04

1 1 11 7 1 9 1

3 3 33 12

25

Halil Erdoan Cengiz, Trk Dili,Trk iiri zel Says II ( Dvan iiri), Divan iirinde Musammatlar , Trk Dil Kurumu Yay., Ankara 1986, s. 291-429.

12

7 8 9 10 11 12 13 14

7 Bendli 8 Bendli 9 Bendli 10 Bendli 12 Bendli 13 Bendli 17 Bendli 18 bendli Toplam 36

13

7 1 2 2 1

2 1

22 2 2 2

23.91 2.17 2.17 2.17 5.43 3.26 2.17 1.08

5 3

2 1 1 35 21 1

2 1 92

13 Bendli; 3; 3% 10 Bendli; 2; 2% 9 Bendli; 2; 2% 8 Bendli; 2; 2%

17 Bendli; 2; 2%

18 bendli; 1; 1%

1 Bendli; 1; 1% 2 Bendli; 1; 1% 3 Bendli; 3; 3% 4 Bendli; 3; 3%

12 Bendli; 5; 5%

7 Bendli; 22; 25%

6 Bendli; 12; 13%

5 Bendli; 33; 37%

Grafik-1 XVII., XVIII. ve XIX. yy. Terkb-i Bendlerde Bend Saylar

Netice itibariyle terkblerde bend saysnda bir snrlama olmad airin gcnn yettii lde bend saysn kullanabileceini grrz.

13

1.2. Msra says Msra, kelime manas olarak kap kanad anlamna gelir. Edebiyatta ise manzum yazlarn her bir satr, dize. Bir vezne uygun olarak sylenmi beytin yars, anlamlarna gelmektedir26. Terkb-i bend ve terc-i bendlerde musammatlardaki kafiye tertibi seildiinde, her bend btn msralar ile kafiyeli bir
hle gelip, manzumeye beyit yerine, msray esas asan bir kompozisyon yaps hakim olur
27

. Biz de bu sebeble, terkb-i bendler ve terc-i bendlerde sylenen msra

saylar zerinde durmaya ve bu hususu ayr bir balk altnda deerlendirmeye karar verdik. Terkb ve terc-i bendler zerine yaplan bu almada, bend saylarnn farkllk gsterdii daha nce de belirtilmiti, fakat almann ilerleyen safhalarnda, bu farklln sadece bend saylar ile snrl kalmadn, msra saylarnda da farkllk gsterdii grld. Terkb-i bend nazm ekli ile sylenen iirlerde, msra says ile ilgili olarak verilen rakamlar, eitli kaynaklarda 8-20 msra arasnda28 veya 5-10 beyit arasnda29, bazen de beyit saysnn 7-10 beyit arasnda deiebilecei30 belirtilmekle beraber, terkb-i bend nazm eklinin beyit says bakmndan airin kendisini snrlamad ve yine, beyit saysn snrlayc bir kaidenin olmad da ifade edilir. Ayrca terkb-i bend nazm ekli ile sylenen iirlerde, bendlerdeki beyit says bakmndan bir simetri olmas zarureti de bulunmamaktadr. Terkblerin bend says ile ilgili bir baka nokta ise kafiye tertibinde gazel tarz yerine, musammatlardaki gibi, her msra kafiyeli bendlerle kurulan terkiblerde, bendler 6-10 msra (3-5 beyit) olduu zaman mseddes, msemmen ve muaere benzediklerinden, birer mzdevi veya mkerrer mseddes, msemmen, muaer
26 27

skender Pala, , Ansiklopedik Divan iiri Szl , Aka Yay., Ankara 1995, s. 379. mer Faruk Akn, Divan Edebiyat maddesi, Trkiye Diynet Vakf slm Ansiklopedisi, C.9, Trkiye Diyanet Vakf Yay.,stanbul 1994, s.411. 28 Haluk pekten, Eski Trk Edebiyatnda Nazm ekilleri ve Aruz , Dergah Yay. , stanbul 1999, s.114. 29 daha geni bilgi iin bk.Fahir z, Eski Trk Edebiyatnda Nazm, Aka Yay., Ankara 1995, s. 320; Cem Dilin, rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara 1997, s. 233. 30 Osman Nuri Ekiz, Ansiklopedik Edebiyat Bilgileri Szl, stanbul 1984, s. 320.

14

saylmalar gerektii yolunda, ihtilafl grlere yol aar31. unu ifade etmek gerekir ki; terkblerde beyit saysn, dier musammat ekillerde olduu gibi bir tasnife sokma abas, tasnifin yaplma aamasnda incelenen, nl birka terkbin bendlerindeki beyit saylar esas alnarak yaplm, bu da kanaatimizce, kaynaklarda verilen farkl rakamlarn ortaya kmasnda etken olmutur. Bu almada ise farkl yzyllarda sylenmi olan terkb-i bendler zerine yaplan incelemelerde, beyit says ile ilgili kaide hline gelebilecek nitelikte, kesin rakamlara ulalamad. Yine bu konu ile ilgili olarak, aratrmasndan ettiimiz, Halil Erdoan Cengiz de, terkblerde beyit istifade saysnn

snrlandramayacan, bu konuda, bugne kadar sylenmi bir ok kuraln genele temil edilemeyeceini rneklerle gstermitir 32. XVII. yzylda sylenmi olan 36 terkb-i bendin, bendlerinin toplam 207tr. Bunun 48 bendi, 16 msral; 41 bendi, 12 msral; 30 bendi 22, 27 bendi 10 msral; 24 bendi 20 msral; 22 bendi 26 msral; 9 bendi 18 msral; 5 bendi 6 msral; 1 bendli 14 msral olarak yazlmtr. XVII.yy.a ait terkblerdeki bendlerin msra saylar ve oranlar aadaki tabloda verilmitir.

Sra nu. 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Bend says 5 27 41 1 48 9 24 30 22

Msra says 6 10 12 14 16 18 20 22 26

Oran % 2.41 13.04 19.80 6.76 7.72 8.69 9.66 10.62 12.56

31

mer Faruk Akn, Divan Edebiyat maddesi, Trkiye Diynet Vakf slm Ansiklopedisi, C.9, Trkiye Diyanet Vakf Yay., stanbul 1994, s. 411. 32 Halil Erdoan Cengiz, Divan iirinde Musammatlar , Trk Dili,Trk iiri zel Says II (Dvan iiri), Trk Dil Kurumu Yay., Ankara 1986, s. 291-429.

15

26 Msral; 22 22 Msral; 30

6 Msral; 5

10 Msral; 27 20 Msral; 24 12 Msral; 41

18 Msral; 9

16 Msral; 48 14 Msral; 1

Grafik-2 XVII.yy. Terkb-i Bendlerde Msra Saylar ve Oranlar XVIII. yy.da sylenmi 36 terkb-i bendde, toplam bend saysnn 244 olduu ve bu bendlerde en ok 16 msral bendlerin tercih edildii grlr. Bu yy.da tercih edilmi msra saylar u ekildedir. 62 bend, 16 msral; 49 bend, 12 msral; 38 bend, 22 msral; 31 bend, 8 msral; 24 bend 10 msral; 15 bend, 20 msral ve 3 bendde 18 msraldr. XVIII. yy.da sylenmi terkb-i bendlerdeki msra saylar ve oranlar aadaki tabloda gsterilmitir.

Sra nu. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Bend says 36 24 49 14 62 3 15 38 2 1

Msra says 8 10 12 14 16 18 20 22 24 30

Oran % 14.75 9.83 20.08 5.73 25.40 1.22 6.14 15.57 0.81 0.40

16

14 Msral 16 Msral 62; 25% 12 Msral 14; 6% 18 Msral 49; 20% 3; 1% 20 Msral 15; 6% 10 Msral 22 Msral 24; 10% 38; 16% 24 Msral 8 Msral 2; 1% 36; 15% 30 Msral 1;0,%

Grafik-3 XVIII. yy. Terkb-i Bendlerdeki Msra Saylar ve Oranlar XIX. yzylda sylenmi olan 20 terkb-i bendde geen bend says 127dir. Bu bendlerin 46s 10 bendli; 30u 14 bendli; 23 22 bendli; 16s 16 bendli; 5i 12 bendli; 5i 6 bendli; 2si 18 bendlidir. XIX.yzylda bendlerdeki msra tercihleri ile ilgili tablo aada verilmitir. Sra nu. 1 2 3 4 5 6 7 Bend says 5 46 5 30 16 2 23 Msra says 6 10 12 14 16 18 22 Oran % 3.93 36.22 3.93 23.62 12.59 1.57 18.11

22 Msral 23; 18% 18 Msral 2; 2% 16 Msral 16; 13% 14 Msral 30; 24%

6 Msral 5; 4% 10 Msral 46; 35%

12 Msral 5; 4%

Grafik-4 XIX.yy. Terkb-i Bendlerdeki Msra Saylar ve Oranlar

17

1.3. Kafiye ve redif

Klasik iirde hakim olan kafiye anlaynn sz konusu dnemde kullanlan Arap alfabesinden kaynaklanmas, kafiye ile ilgili kaidelerin de buna gre

belirlenmesi zorunluluunu beraberinde getirir. Klsik iirin kafiye anlay her ne kadar farkl da olsa bugn, eski harfli metinlerin yeni harflere aktarlmas ile birlikte Klsik dneme ait iirlerin kafiye yaps, Yeni Edebiyat Dnemi kafiye anlayna gre deerlendirilmektedir 33. Kafiye, edebiyatta msra sonlarndaki ses benzerlii olarak tarif edilir. Kafiyenin karl olarak halk iirinde kullanlan terim ise ayak tr. Kafiyenin tanm ile ilgili olarak, Muallim Naci, Klsik edebiyatta kafiyenin kullanm ile ilgili olarak, teferruatl bir tanm yapar. Buna gre kafiye; hem lafz, hem mn, yahut yalnz mn hesabyla muhtelif olduklar hlde, msralarn yahut beyitlerin evhirinde veya bunlarn evhir-i menzilesinde bulunan yerlerde, telffuzda istiklali mert olmak ve aada tadd olunacak hurf ve harekttan ibaret olmak zere, tekrar eden eyin mecmudur34. Trk edebiyatnn ilk devirlerinden itibaren, szl edebiyat rnlerinden balayarak, iirlerde kafiyeli syleyi, Trk airleri tarafndan nemsenmitir. Halk iirinde esas olan kafiye, kulak iin kafiyedir. Klsik Trk edebiyatnda esas
olan kafiye ise gz kafiyesidir. Gz kafiyesi, msra sonlarndaki kelimelerin harf ve harekelerinin birbirine uygun olmas demektir.
35

Terkb-i bendlerde tercih edilen kafiyeleniler, bu nazm eklinin kafiye tertibinde, airin tercihine gre farkllklar gsterebilir. Terkbler, gazel tarz kafiyelenile sylenebilecei gibi, musammat tarz kafiyelenile de sylenebilir. Eer musammat tarz kafiyelenile sylenirse, bendin btn msralar birbiri ile kafiyeli olur ve manzumeye beyit yerine, msra esas alan bir dzen hakim olur,

33

Songl Aydn, Gazellerde Kafiye, Mula niv., Sosyal bilimler Ens.( Yaynlanmam Yksek Lisans Tezi), Mula 2004, s. 9-10. 34 Arslan Tekin, Edebiyatmzda simler ve Terimler , tken Yay. , stanbul 1995, s. 317. 35 Mine Mengi, Eski Trk Edebiyat Tarihi, Aka Yay., Ankara 1994, s. 21.

18

fakat bu tarz kafiyelenen bendlerde kafiyeleni gl bakmndan, bendlerdeki beyit says, gazel tarz kafiyeleniin kullanld tertiblerden daha azdr. Redif ise asl kafiye olan rev harfinden sonra gelen ses, kelime veya cmle olarak tarif edilir. Redifin, Trk edebiyatna girii ran edebiyat mnasebetiyledir. Redifin en nemli grevi, kafiye bulmakta glk ekilen kelimeleri, msra sonuna getirebilmekte salad kolaylktr. XVII.-XVIII. ve XIX. yzyllarda kaleme alnm terkb-i bendler zerinde yaplan bu almann sonularna gre, toplam 1129 defa deiik tr ve eitte kafiye kullanlmtr. Aratrmaya gre, terkb-i bendlerde en ok tam kafiyenin tercih edildii grlmektedir.

140 120 100 80 60 40 20 0 -n - -at/-et -r -ar/-er -am/-em -h 4. eyrek 122 103 73 71 57 41 39

Grafik-5 Terkb-i Bendlerde En ok Tercih Edilen Kafiyeler.

19

XVII.-XVIII. ve XIX.yzyllara ait terkb-i bendlerde kullanlan kafiyelerin, oktan aza doru dkmn yapacak olursak, karmza yle bir tablo kar: Kafiye -n - -at/-et -r -ar/-er -am/-em -h -b -an/-en -l -d -n -m -z -t -n -n -est -r -r -k -r -l/il -m -d rnek Says 130 110 79 77 60 43 42 31 30 29 29 23 22 22 21 13 12 11 11 11 10 10 9 9 8 11,51 9,74 6,99 6,82 5,31 3,80 3,72 2,74 2,65 2,56 2,56 2,03 1,94 1.94 1,86 1,15 1,06 0,97 0,97 9,74 0,88 0,88 0,80 0,80 0,71 Oran %

20

-ul /-l -ad/ed -ne -r/-ir -m -ol -m -ra/re - -ak/ek -al/el -yet -z

8 7 7 6 6 6 6 6 6 5 5 5 5

0,71 0,62 0,62 0,53 0,53 0,53 0,53 0,53 0,53 0,44 0,44 0,44 0,44

Bunlarn yannda f, - elek, -l, -lk, , -d, -l, -kafiyeleri drder kez (%2,12); -a/-e, -c, -de, -ni, -s, -as/-es, -cd, -d, --n/-in, -id, --k, -it, -b kafiyeleri er kez ( % 3,45 ); -ab, -af/-ef, -a, -ah, -met, -rif, -b, -bet, -dd, -ef, -ey, -eyn, -gh, -f, -/i, -, -b, -l, -im, in, -l, -med, -ret, -t, -, -y, -z, -v, -yle kafiyeleri ikier kez ( % 5,13); bid, -fa, -aht, - im, -ki, -le, -al/-eli, ar/-eri, -ri, -, -avl, -y, -ayb/-eyb, -bd, -bib, -ca/ce, -cell, -da/-de, -dan/-den, -d/-di, -ed, - eh, -eh ,-ek, -ele, -end, -ende,- eng,-erd,-es,-ev,-eyk,-f, -f, -h, -hem, -h/-hi, -h, -i, -k/-ik, -m/-im, -rk, -i, -if, ig, -ih, -h, -irk, -is, -z, -k, -km, -kr, -ked, -lh, -le, -lef, -lem,, -let, -ni, -ok, -rb, -rk, -ran, -rr, -rem, -saf, -sr, -ste, -sl, -, -d, -tn, -cd, -h, un/-n, - zer -yet kafiyeleri birer kez kullanlmtr. ( % 6,90). Terkb-i bendler ierisinde incelediimiz 578 bendde, vsta beyitleriyle birlikte toplam 573 redif kullanlmtr. Bunlarn 208i kelime ve kelime grubu hlinde, 78i ek ve kelime grubu hlinde, 287si ek ve ek grubu grubu hlindedir. Kelime ve kelime grubu hlindeki rediflerin 170 tanesi tek kelimeli rediftir. Bununda genel rediflere oran % 29,66dr. Kelime grubu hlindeki rediflerin says 38, bunun genel rediflere oran ise % 6,63dr. Tek kelimeli redifler

21

ierisinde en ok tercih edilen redifin idi, ol ve eyle redifleri (7er kez) olduu grlr. kinci srada ise olur ve olsun redifleri (6 ar kez), nc srada, it redifi( 5 kez) kullanlmtr.

1.3.1. Kelime ve kelime grubu halindeki redifler

1.3.1.1. Kelime halindeki redifler Tek kelimeli rediflerin says 170dir. (% 29,66) Bunlar ierisinde idi, ol ve eyle redifleri 7er kez, olur ve olsun redifleri 6ar kez, ve it redifi 5er kez, kl, redifi 4 kez idersin, itdi, ile, itd, itme, ola, olasn, oldum redifleri 3er kez; alasn ,evvel, yeter ,senden, hep, ide, idim, idm, eyledi,eylesn, olaym, old, saa, yok m redifleri ikier kez ; alasun, h, diri, edeyim, etdn, etd, felek, gerektir, idp, kullanlmtr. Terkb-i bendlerde en ok tercih edilmi olan tek aadaki grafikte gsterilmitir. kelimeli redifler

7 6 5 4 3 2 1 0

ol eyle olur olsun

7 7 6 6

Grafik-6 Terkb-i Bendlerde Tek Kelimeli Rediflerin Kullanlma Durumu Terkb-i bendlerde birer kez kullanlm olan tek kelimeli redifler ise yledir; gnl, ,bana, baa, beni, besdr, bitr, bizi, bulamam, bulmaz, dahi, dilersem, diyerek, edersin, etdi, eylediin, eyled, eylegil, eylemese, eyler, eyleyemem, eyleyerek, gidelim, gitti, grmemi, gndr, Hn, Hasen,

22

in, idelim, ider, idesin, idp, iken, ilhi, itdiler, itdi, itdm, itdn, itmek, itmem, itsn, kld, kod, nedir, nedr, olanlar,olarak, oldlar, olmak, olmakda, olmaya, olmaz, olm, olsa, sanma, sensiz, sen, takldi, tegafl, ver, vir, yaft, yok, yokdur, zamandr, gibi.

1.3.1.2. Kelime grubu halindeki redifler Terkb-i bendlerde kullanlan kelime gurubu hlindeki rediflerin says 38dir. ( % 6,63) Kelime gurubu hlinde kullanlan redifler yledir; deil misin yohsa redifi 2 kez; bu mdur, alur m, bu name, efgn efgn, etme in, ey ak, eyle aku, eyle ilhi, el-ved, etdi firk, iderz biz, eyledin tamam, eyleme y Rab, eyleme zhid, Hazret-i Abdlkadir, ideym nolsa gerek, ile lfet idemem ,itmez idn, itmez id, itse nola, itdim ise, nin itd, noldu sana, nolsun bu, olduu grsek, old kelmum, nz u ive, oldum ben, oldu bugn, olmaz m, olsa kaki, olup durur, olur baa, olur gnl, olur m, yok mu, redifleri birer kez kullanlmlardr.

1.3.2. Ek ve ek grubu hlindeki redifler Terkb-i bendlerde kullanlan ek ve ek grubu hlindeki rediflerin says 287dir. ( % 50,08) Ek ve ek grubu hlindeki rediflerin ierisinde en ok tercih edilmi olan redifin, 28 kez kullanlan -a/-e redifi, 20 kez kullanlan /-i redifi, sonra 19 kez kullanlmyla -dur/-dr redifleri gelmektedir. Ek ve ek grubu hlindeki rediflerin, terkb-i bendlerde tercih edilme sklklarna gre, oktan aza doru sralan ise yledir: -dan/-den , -u /- 9 kez; -m/-im 8 kez, -dr/-dir, -um/-m, -uz/-z, 7 kez; -am/-em, -da/-de 6 kez; -sn/-sin, -um/-m, -u 5 kez, da/-de, , -sn/-sin, -tr, -um, uz/-z 4 kez; -et, dan/-den, -dm, dr/-dir, -na, -z/iz, un 3 kez; -dk, -d/-di, -dr , -et, -m, -n, -mez ,udur, -ya, -m/-im, -/-i , - , -maz/-mez, un/-n, -y,-yz, -ya, -yuz redifleri ikier kez; -, -b, -n,-at/-et, -dandan, -dan, -dandur, -de, deleri, -di, -du-,-duk, -ecek, -ersin, -evk, -fk, -mdan, -mun, -mu, -sn,

23

-z, -, -im, -imi, -in, -i , -inde,

-inden, -ine, -ini, -inr mi, -le, -ler, -leri, redifleri ise birer kez

-lndan, -ly, -ma/-me, -memi, -msn, -mi, -nde, -sem, -sun, -um,-m, n, -una, -ua, -udan, -z, -y, -yam, -y/-yi kullanlmlardr. Ek ve ek grubu hlindeki rediflerin, terkb-i bendlerde tercih edilme sklklarna gre, oktan aza doru sralan, saylar ve oranlar aadaki tabloda gsterilmitir. Redif -a/-e -/-i -dur/-dr -dan/-den , -u /- -m/-im -dr/-dir, -um/-m, -uz/-z, -am/-em, -da/-de -sn/-sin, -um/-m, -u da/-de, -sn/-sin, -tr, -um, uz/-z -et, dan/-den, -dm, dr/-dir, -na, -z/iz, -un, -ya -dk, -d/-di, -dr, -et,-m, -n, mez, udur, m/-im, -/-i -maz/-mez, un/-n, -y,-yz, -yuz -, -b, -n,-at/-et, -dandan, -dan, -dandur, -de, deleri, -di, -du-, -duk, -ecek, -ersin, -evk, -fk, mdan, -mun, -mu, -sn, -z, -im, -imi, -in, -i , -inde, -inden, -ine, -ini, -inr mi, -le, -ler, -leri, -lndan, -ly, -ma/-me, -memi,- msn, -mi, -nde, -sem, -sun, -um,-m, n, -una, -ua, udan, ,-dr -z, -y, -yam, -y/-yi 1 0,17 rnek Says 28 20 19 9 8 7 6 5 4 3 2 Oran % 4,88 3,49 3,31 1,57 1,39 1,22 1,04 0,87 6,69 0,52 0,34

24

1.3.3. Ek ve kelime hlindeki redifler Ek ve kelime halindeki rediflerin says 78dir. Oran ise %13,61dir. Ek ve kelime hlindeki redifleri incelediimizde, - akam, - ive, - vef , -mz sensin, -e kurbn olaym, redifleri ikier kez; -dan halas, -a bu, -a kd hep, -a dal haner, -b-nee, -da iken, -dan ayrlmak, -de saa, -dum gzelim,-dur bu, -dur felek, -dur ol, -e dirig, -e dmensn, - kam, - iretdr, - Hakdur, - izzet, - Muhammed, - aku, - fet, - Azze hayf, - ba, - bilmezler, - cevrdr dil, - arh, - hakkt, - istin, - kandedr, - latfdir, - mahabbet, - manev, - Muhammed, - Rum, - sdk, - sitem, -m vardr, - n dirig, - vardr, -na lnet, -n y Rab, -yam ben, -i aklam, -i lem, -i Azz, -i dilber, -i feyz, -i Haleb, -i seyr, -idn bilmez idim, -im benim, -im sensin efendim, -imisin sen, -idir ancak, -ler nedir y bilelim, -ler tutuur, -l Begim, -l Efendmden, -m disem, -m sanursun, -m gnlm, -mi sanrsn, -mi gnlm, -sa gerek, -um yokdur, l-fzl, -m h h h, -mz yok, -y akdur bu, -y fehm itmez, -y mahabbet, -y nazmam, -y neyled, -yuz bugn redifleri birer kez kullanlmlardr.

25

1.4. Vezin Vezin, tart, l, nazm henginin ls 36 anlamlarna gelir. Vezin iirde ahengin salanmasnda nemli bir yer tutmaktadr. Trklerin slam medeniyetine gemesinden sonra, hece lsnn yannda, aruz ls de hece lsne

kullanlmaya balanmtr. lk Trk-slm eserlerinde aruzun,

denk decek ses saysna sahip ve ksa kalplarla sylendii grlr. Trk iirinde benimsenerek kullanlan aruz bahirleri ve bunlarn kalplar ran aruzundan alnmtr. Trk edebiyatnda, Arap ve ran edebiyatnda olduu gibi aruz, bilginlerin almalar ve dzenlemeleriyle deil, airlerin beenileri ve benimsedikleri kalplar kullanmalaryla, serbese ve kendiliinden gelimitir37. Baz aruz kalplar Trk airleri tarafndan ok sevilmi ve ska kullanlmtr, ayrca nazre gelenei iinde yazlan iirler de, ayn lde yazld iin, bu cemileler de baz kalplarn kullanmn artrmtr. Trklerin slam medeniyetine girmesiyle birlikte aruzun mkemmel bir ekilde kullanlabilmesi mmkn olmamtr. Bunun balca sebebi olarak, Trkenin yaps itibariyle uzun nllerinin bulunmamasn gsterebiliriz. Uzun nllerin olmamas, aruzun kusursuz ekilde kullanlmasn neredeyse imkansz klmtr. Bu sebeble Trk airleri, aruz kalplar arasnda tercih yaparken, kendi estetik zevklerinin yan sra, Trk dilinin henk, ritm ve ses armonisine en uygun olanlarn semeye dikkat etmilerdir. XVII, XVII almann sonunda ve XIX. yzyllara ait terkb-i bendler zerine yaplan 12 farkl aruz kalbnn kullanld tespit edildi. En ok

kullanlm olan aruz kalb: Feiltn Feiltn Feiltn Feiln kalb, ikinci olarak Mefl Mefiln Feln kalbdr. Bahirler baznda ise ilk sray Remel bahri alr. En ok tercih edilen iki bahir ise Hezec bahridir.

36 37

skender Pala, Ansiklopedik Divan iiri Szl , Aka Yay., Ankara 1995, s. 561. Haluk pekten, Eski Trk Edebiyatnda Nazm ekilleri ve Aruz , Dergah Yay. , stanbul 1999, s. 156.

26

Trk edebiyatnda Terkb-i bendlerde kullanlan aruz kalplarn, rnek saylarn ve oranlarn gsteren tablo aadaki tabloda verilmitir.

Sra nu. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

Vezin Feiltn Feiltn Feiltn Feiln Mefl Mefiln Feln Mefl Filt Mefl Filn Mefl Mefl Mefl Feln Filtn Filtn Filtn Filn Mefln mefln mefln mefln Feiltn Mefiln Feiln Mefiln Feiltn Mefiln Feiln Mfteiln Mfteiln Filn Feiltn Feiltn Feiln Filtn Filtn Filn Mefln Mefln Feln

rnek Says 26 13 13 11 9 7 4 3 2 2 1 1

Oran % 28.26 14.13 14.13 11.95 9.75 8.33 7.60 3.26 2.17 2.17 1.08 1.08

Trk edebiytnn genel seyrine baktmzda Remel ve Hezec bahrinin Trk airlerince benimsendii ve Divn iirinin ilk yzyllarndan itibren nazm ekillerinde kalplar en ok kullanlan bahirleri38 olduklar grlr. Terkib-i bendlerde kullanlan bahirlerin saylar ve dier bahirlerle gre oranlar yledir. Terkb-i bendlerde Remel bahri 38 kez (% 41.30 ), Hezec bahri 32 kez (% 34.78), Muzari bahri 13 kez (% 14.13), Mctes bahri 4 kez ( 4.34), Hafif bahri 3 kez (% 3.26), Seri bahri 2 kez (% 2.17) kullanlmtr.

38

Haluk pekten, Eski Trk Edebiyatnda Nazm ekilleri ve Aruz , Dergah Yay. , stanbul 1999, s. 165-212.

27

Sra nu. 1 2 3 4 5 6

Bahir Remel Bahri Hezec Bahri Muzari Bahri Mctes Hafif Bahri Seri Bahri

rnek Says 38 32 13 4 3 2

Oran % 41.30 34.78 14.13 4.34 3.26 2.17

Hafif Bahri 3% Mctes 4%

Seri Bahri 2%

Muzari Bahri 14% Hezec Bahri 35%

Remel Bahri 42%

Grafik-7 Terkb-i Bendlerde Bahir Tercihleri

28

1.5. Balk Balklar terkb-i bendlerin ekil zellikleri iersinde yer almaktadr.

Terkb-i bend ve terc-i bendlerde kullanlan balklar, genel olarak ilenen konuyu bildirmektedir. Balklarn uzun veya ksa olmas yannda, baln konulu tertibi hakknda da, yerlemi ile alkaldr. Balklar konusunda dikkat edilmesi gereken en nemli hususlardan birisi de, metinlerin yer ald farkl kaynaklarda, edeb karklktan dolay, terkb-i terminolojideki bend ve terc-i bend nazm ekillerinin, ayn bir kide yoktur. Baln nasl kullanlaca veya balk kullanlp kullanlmayaca, tamamen airin slubu

balk altnda verilebiliyor olmasdr. Bu nazm ekilleri, birbirinden, balk dnda, vasta beyitlerine baklarak ayrt edilebilir. Terkb-i bend nazm ekli ile sylenmi olan 11 iirde hi bir balk kullanlmazken, 16 terkbde ise sadece Terkb-i Bend balnn kullanld tespit edildi. Terkb-i bendin trevleri eklinde kullanlan balk saysnn 24, terkb-i bend nazm eklinde sylendii hlde, balklarnn Terc-i Bend ve trevleri olduu grlr. Genel olarak terkb-i bendleri deerlendirdiimizde baln muhtevasn belirttii terkblerin tercih edildii grlr. Bu balklar aada gsterilmitir. Bunlar: Mersiye Li-Hazret-i mam Hseyin; Mersiye Bery- Etmeki-zde Mehmed; Terkb-i Bend-i Ndir-i Der- Nat- Mefhar- Mevcdt Sallallhu Aleyhi Ve Sellem; Reisl-Kttb Medh elebin Der-Beyn- Seferden Veft Haberi Geldikte Denilmidr; Terkib- Bend Hev-y Mecz; Bu Tekb-i Bend-i

Mcdele-i Nefs Rh ve Muhsebe-i Akl u Ik; Terkb-i Bend Der- BeynTahkk-peyvend Habll-Metn Tahkka Dest-Res Bir Merd Kmiln Himmetine Myesser Olduuna; Bu Terkib-i Bend Yenieri Aas Olan Hasan Halfeyedr; Bu Terkib-i Bend Bir Dostumuz Msra Dvn Ktibi iken Gnderilmidr; Der-Nat-i Resl-i Hak Tel Der-Hn-i Seyhatm d n; Terkib-i Bend-i Belig Der-Nat-i Shibt-teblg Sallallh Aleyhi Ve Sellem; Der-Nat-i Peygamber-i D

29

lem; Mersiyye Rh-

Der-Hakk-

Ishak-zde Zuhr; Medh-i B-Ik; Nat- Netce-i l-i Osmn Sultn Byezd

lem Mefhar-i Ben dem

ibn-i Sleymn Hn Tle Bekuh; Mersiyye-i Der-Hakk- Bahy Efendi; Terkb-i Bend Der-niyz ziyret-i n b- Hazret-i B- Niyz Terkb-i Bend Der-Hitb- kfile-i Hccc ve Der-Arzumend-i Mahbb; Terkb-i Bend der-vasf-

emkine-i pr- ihtihc; Terkb-i bend-i mtemil-i be-esmi-i Bend sk-nme; Nt- erif;

uar Der-medh-i Behet Efendi; Terkb-i Hakknda Terkb-i Bend; Terc-i

Terkb-i bend-i kne ve lehu Terc-i Bend Der-Etvr- lem; Nbi Efendi Bend-i kne; Terkb-i Bend Bery- Evld- HurremNiimengh- Sd-bd- Ferh-Bnyd; Der-Menkabet-i Mcid-i Kesrl-Mehmidleri

nihd- Maktl eyhl-islm Sellemehus-selm ; Merhm u Mafr Vlidi Mrun ileyh Efendimiz Hazretleri zim-i Drl-Cinn Olduklarnda Peder-i Manev-i Mekrim-perverleri Merhm- Cennet-Mekn Rgp Efendimiz Hazretlerine Terkib-i Bend Vdisinde Tarh tdikleri Arz- Hl-i Szi-Meldir ki Merhm- Mrun ileyh Hazretlerine Arz u sli Mukadder Olmamdr; Terkb-i Bend Bery- Nazre-i Rh- Badd Aleyhir-Rahmetl-Hdive Der-Zmn- Terkb-i-R Nat- erf-i Hazret-i Rsul Aleyhi Efdlut-Tahiyyt-R n-Kerde v Nazm-verde-est Tarih-i Dier Bery- Nvd-i Fth Lkin Msr- Msid Avtf- Mlyim Olmala Terkib-i Bend Fets-srr- ehenhne Tarihin Kafiyesi Vdisinde Nazm u n ve ile Km-bn Buyurlup

Arz- Hkipy- pdiah- cihn-r itdiklerinde azm Pesendde v Tahsn Mtardi Memlden Ziyde Havsala-i Haylden Birn Eser-i Ferh-perver-i nyet-i Hsrevneleriyle Mmtz ve Ne-be-Nev Pavat- Hayriyyeleriyle Dem-sz brahim P; Terkb-i Bend-i olmalardr; Terkb-i Bend-i Buleg-Pesend; Terkb-i Bend-i kne; Terkbi Bend Der-Medh-i Vezr-i zam Dmd kne; Terkb-i Bend B-Trh-i Kasde-i Muharremiyye-i Bery- Sadr- zam Mustafa Der Def-i Evvel; Terkb-i Bend Der-Hakk- Defter-dr Halm Mustafa Efendi; Terc-i Bend-i Efvr- Seb; Terkb-i Bend DerEvsf- Dil-efrz- Nev-Rz Bery- Ahmet Hn; Mersiyye Bery- Seyyd Feyzullah Efendi-i ehd; Nat- erf; Mersiye Der-Hakk- Reisl-Kttb Muhammed Hayri Efendi; Terc-i Bend Der-sityi-i Reisl-Kttb- Esbak

30

Rid Efendi Rahmetullhi aleyh; Sk-nme; Der-n- Eimme-i sn aer Rdvnllhi aleyhim Ecman; Der-Vasf- Prn- sn aer kuddise Esrruhm; Terkb-i Bend-i Ber-Ceste Ez- Glistn- Muhassent- iriyye Yek Deste v Ezhr- Haviyyt-Resse; Terkb-i Bend Der-Medh-i Hulef-i Ridn Rdvnullhi Tel aleyhim Ecman; Terkb-i Bend Der-Medh-i Hulef-i Ridn Rdvnullhi Tel aleyhim Ecman; Terkb-i Bend DerMedh-i r-Yr- Gzn Rdvnullhi Tel aleyhim Ecman; Terkb-i Bend-i Nazre-i Dervi Sm; Terc-i Bend-i Mersiye-gne; Mersiye Der-Hakk- Birder; Mersiye Der-Veft- Peder; Mersiye-i Abdlazz Hn; Mersiye Bery- Veft- Sultn Mahmd Hn- Gz.

XVII. yy. 32 4 36

XVIII. yy. 27 8 35

XIX. yy. 18 3 21

Toplam 77 15 92

Oran % 83,69 16,30

Balkl Balksz Toplam

Yukardaki tablodanda anlalaca zere 92 terkb-i bendin 77inda balk kullanld, 15 terkb-i bendde ise, balk kullanlmad tespit edildi. Balk kullanlmam olan terkib-i bendlerin yzyllara gre dalm ve manzumelerin airleri yledir. XVII.yzylda, Abdlahad Nr (1), Cem (1), Vech (2); XVIII. Yzylda, Arpaemn-zde Mustafa Smi (2), Esrr Dede (2), Fash (1), Sezy (1), eyh Glib (2), Enderunlu Vsf (3).
80 60 Balkl 40 Balksz 20 0 Balksz Balkl

Grafik-8 Balkl ve Balksz Olularna Gre Terkb-i Bendler

31

1.6. Mahlas Mahlas airlerin iirlerinde kullandklar ikinci isim anlamna gelmektedir. Genellikle iirlerin sonunda kullanlan mahlaslar, bir mhr, aidiyet belirtisi olmutur.mahlas kullanma gelenei Klsik edebiyatta ok yaygn bir itiyd olagelmitir. Mahlas kullanmaya tahalls mahlasn getii beyite de mahlas beyti denilir. Mahlas beytindemahlas salt ad olarak deil anlamndan da yararlanarak kullanma ise bir sanat saylrd. Mahlas gnmzdeki kullanmyla tam da adn karl saylmaz; nk takma ad gibi belirli amalarla zaman zaman kullanlan bir ad deildir. Bilakis ou zaman airin asl ad yerine gemi, ou sanatnn ilk ad unutulmu, sanatlar mahlaslaryla anlmlardr.39 Trk Halk Edebiyat ve Dvn airlerinin, iirlerinin kendilerine ait olduklarn belirtmek zere, umumiyetle son kta ve beyitlerde kullandklar; airlerin psiko-sosyal adan iyi ve gzel mnl, Araba ve Farsa gzel mnl bir kelimeye nisbet yasn ekleyerek tekil ettikleri mahlaslar, kullanldklar beyite zellik katarlar ve onlarn mahlas beyit veya tac beyit adyla anlmasn salarlard. Ayrca nispet yas olmayan mahlaslar da vardr. 40 Mahlaslar airin mizcn ve psikolojik konumunu ele veren son derece nemli ipulardr. Edebiyatmzda eyh ile balayan bu gelenek, Dvn edebiyat gndemde kald mddete hayatiyetini srdrm ve onunla birlikte tarihe mal olmutur. airler mahlas seerken bakalarnn itibar etmeyecekleri mahlaslar semeye zen gstermilerdir. Gnmzde Dvn iiri ne lde devm ederse mahlasda o lde varln srdrmektedir. 41 Terkb-i bendlerde de dier musammat ekillerinde olduu gibi genel temayl mahlasn son bendden sylenmesidir. Ancak temyl bu ynde olmakla beraber mahlasn son bendlerde sylenilmedii hatta gelenee mugayir olacak
39

Mehmet SEMH , Trk Edebiyatnda Mahlaslar, Takma Adlar, Taprmalar ve Lakaplar, Anahtar Kitaplar Yaynevi, stanbul 1993, s. 14. 40 Namk Akgz, Dvn airlerinde Mahlas Meselesi, Milli Eitim Dergisi, Austos 1989, Say.88, s. 59. 41 Mustafa sen, telerden Bir Ses, Aka Yay., Ankara 1997, s. 195-196.

32

ekilde hi kullanlmad terkiblerle de karlaabilmekteyiz. Terkbleri mahlas kullanm asndan mahlasl terkbler ve mahlassz terkbler olarak iki ksmda tasnif edebiliriz. Aratrmalarmz sonucunda terkblerde mahlas kullanm konusunda aadaki tablo ortaya kmtr.

XVII. YY. 34 2 36

XVIII. YY. 31 4 35

XIX. YY. 20 1 21

Toplam 85 7 92

Oran % 92,30 7,60

Mahlasl Mahlassz Toplam

Yukardaki tablodan da anlalaca zere, XIX. yzyl sonuna kadar sylenmi olan terkb-i bendlerin byk bir ksmnda airler mahlaslarn sylemilerdir. Tespit etmi olduumuz 92 terkb-i bendin 85i mahlasl, 7si mahlassz olarak sylenmilerdir. Buna yzyldan XIX. yzyl sonuna gre alma sahamz olan XVII. sylenmi olan terkblerin kadar

% 92,30unde.mahlas kullanlm, % 7,60nde ise mahlas sylenmemitir. Mahlaslarn kullanm ile ilgili olarak aadaki grafikte bu oran daha net olarak grlebilir.

Mahlasl 100 80 60 40 20 0 Mahlassz MAHLASLI MAHLASSIZ

Grafik -9 Mahlasl ve Mahlassz Olularna Gre Terkb-i Bendler

33

1.6.1. Mahlasl Terkb-i Bendler Terkb-i bendlerde airlerin umumiyetle mahlas kulanlmay terch ettiini yukarda zikretmitik. Terkblerde kullanlan mahlaslarn son bendde tercih edilmesi ise genel bir temayldr. Ancak mahlasn son bendde kullanlmad terkbler de bulunmaktadr. Bu bakmdan mahlasl terkb-i bendleri; Mahlas Son Bendde Olan ve Mahlas Son Bendde Olmayan Terkb-i Bendler olarak tasnif edebiliriz: Mahlas Yeri XVII. YY 29 5 34 XVIII. YY 26 5 31 XIX. YY 20 19 Toplam 75 88,23 Dierlerinde Toplam 10 11,76 85 Oran %

Son Bendde

1.6.1.1. Mahlas Son Bendde Olan Terkb-i Bendler Yukarda vermi olduumuz tablodan da anlalaca zere terkb-i bendlerin byk ounluunda mahlaslarn son bendde sylenmi olduu grlr. Terkblerdeki bu mahlas kullanma orannnn rakamlara gre u ekilde olduu grlr. 85 mahlasl terkbin 75 indeki bu rakam mahlasl terkblerin % 88,23n oluturmaktadr.

1.6.1.2. Mahlas Son Bendde Olmayan Terkb-i Bendler Aratrmann sonunda, 10 terkb-i bendde mahlasn son bendde sylenmeyip, daha nceki bendlerde sylenmitir. Bu 10 terkb-i bend, mahlasl terkb-i bendlerin % 11,76sn oluturmaktadr. Mahlas son bendde XVIII.yzylda, Arpaemni-zde sylenmemi olan terkb-i bendlerin airleri unlardr. XVII.yzylda, Cevr (2), Fash Ahmed Dede(1), Nil (1), Tfl (1), Mustafa Smi (1),Hamet (1), Neyl (1), Sabih (2).

34

1.6.2. Mahlassz Terkb-i Bendler Mahlassz terkb-i benlerin saylar, mahlasl terkb-i bendlere oranla son derece azdr. Mahlassz terkb-i bendlerin says 4tr. XVII. yzylda Fash Ahmed Dede (2), XVIII. yzylda Seyyid Vehb(1), Yahya Nazm (1) ve eyh Glib (2), XIX. yy.da ise Keeci-zde zzet Molla (1) manzumelerinde mahlas kullanmamtr.

35

2. MUHTEVA ZELLKLER Terkb-i bendler her mevzda yazlr, daha dorusu her mevz bunlarla nazm edilebilir42. Eski airler, bilhassa kasidelerinde, terennm ettikleri her mevzu bu ekil ile de ilemilerdir. Mnacat, nat, medhiye ve mersiyeler arasnda, terkb-i bend nazm ekliyle yazlanlar grmek mmkndr. eitli kaynaklarda terkb-i bendin konular sralanmtr. Tevhid, mnacat, nat gibi din konularla; medhiye, hiciv; hayattan ve felekten ikyet; felsef ve tasavvuf fikirler; ak, zamanedeki aksaklk ve yolsuzluklar, deerlerin bozuluu; sosyal mahiyette ikyetler ve mersiye, terkb-i bendin konular arasnda yer alr.zerinde allan XVII.yy.dan balayarak, XIX.yy. sonuna kadar sylenilmi terkb-i bendler ierisinde, konu bakmndan ilk sray felsef ve tasavvuf konular alr. Daha sonra srasyla medhiye, mnacat, tevhid ve nat nazm trleri gelir. Bunlarn dnda, felekten ve hayattan yaknma, ayrlk, ak zamnedeki sosyal aksaklklar, alayc ve hiciv yoluyla anlatlrken ve hatta skinmelerde de terkb-i bend nazm ekli kullanlmtr.

2.1. Mersiye Konulu Terkb-i Bendler lm, insanolu iin ac, fakat bir o kadar da gerek bir olgudur. nsanolu doar, byr ve lr. nsanolunun dier canllardan bir fark vardr. O ldkten sonra da yaamaya devam eder. Bu yaay geride braktklarnn gnllerinde ve icraatlarnda can bulur. zleri silinmedike, hatras kaybolmadka, onun lmesi dnlemez. Yunusun syleyiiyle:

Ten fnidir, cn lmez, n gitti geri gelmez lr ise ten lr, canlar lesi deil

yle ki,

bazen

aclar yzyllar tesinden gnmze tanr ve gnmzde

yaanr. Zikrettiimiz bu hususu, gzlerimizin nnde canlandracak olursak,

42

Tahirl-Mevlev, Edebiyat Lgati, hzl. Kemal Edip Krkolu, Gkkubbe Yay. stanbul 1973, s. 165.

36

Kerbel vaksnn, Trk-slm dnyasnn hafzasnda, hla tazeliini ve scakln korumas, buna rnek olarak gsterilebilir. lm insanolunun er ya da ge kalamak zorunda olduu bir gerektir. Halk syleyiiyle; her evden gelin
kmaz, ama mutlaka cenze kar. Kurndaki tadacaktr.
43

ifadesi ile, her nefis lm

Hayatn bu olgusunun edebiyata yansmam olmas, phesiz

dnlemez. lm konusu en iptid toplumlardan, en modern toplumlara kadar edebiyatta ve dnce hayatnda kendine yer bulmutur. Trk edebiyatnn ilk airlerinin, ayn zamanda, slmiyet ncesi Trk edebiyatnda lm trenlerinin gerekletirilmesini salayan kam, ozan, aman, baks gibi isimlerle anlmas tesadfi deildir. Bu kiilerin aman din adamlar olmalar da, konunun toplum hayatndaki nemini gstermektedir. slamiyet ncesi Trk edebiyat iinde yu trenlerinde, len kiinin arkasndan sylenen, onun iyiliklerinin, mertliinin sz konusu edildii ve lmyle geride brakt tesirin anlatld iirlere, sagu denilmekteydi. Bunun halk edebiyatndaki karlnn at, Klsik Trk edebiyatndaki karlnn ise mersiyedir. Mersiye ile ilgili olarak; Bir kiinin lm zerine sylenen/yazlan ve o kimsenin meziyetlerini, kymetini, airin
44 o lmden duyduu znty dile getiren manzumelere verilen isim. ; lm bir

adamn evsaf- cemlesini tddla veftndan dolay teessf muntazammn olarak tanzm olunan nazm veya bbda ird olunan nutuk, sagu; len birine vg dolu mtem arks syleme, at, zellikle Hz.Alinin oullar Hasan ve Hseyinin lm yldnmlerinde yaplan trenlerde okunan iirler; veft eden birinin mehsinini tadd ederek acyp alamak. Bu surette yazlan ir-i hzn- engiz
45

gibi tanmlar

yaplmaktadr. Mersiyeler, samimi duygularla rlm ili iirlerdir. airlerce, mersiye trnn, genellikle terkb-i bend biiminde sylenilmesi benimsenmitir. Gazel, kaside, muhammes, mseddes, terc-i bend ve kta nazm ekilleriyle yazlan mersiye rnekleri de vardr46. XVII.yy.dan balayarak, XIX.yzyl sonuna kadar

43 44

Kurn- Kerm, l-i mrn, 3/185; Ankebut, 29/57. Turan Karata, Ansiklopedik Edebiyat Terimleri Szl, Aka Yay. , Ankara 2004, s. 317. 45 Mustafa sen , Acy Bal Eylemek , Trk Edebiyatnda Mersiye, Aka Yay. , Ankara 1994, s. 3. 46 Turan Karata, a.g.e., s. 317.

37

incelediimiz terkb-i bendlerin iinde, muhtevas mersiye olan terkblerin nemli bir yer tuttuu grlmektedir. Mersiyelerin ilk bendlerinde dnyann ve felein acmaszlna sitem, lenin arkasndan duyulan znt gibi, yas motiflerinin ilendii grlr. karlk, lmn gerek Mersiyelerin ilk bendlerinde, lm takiben tabiatn grnmn ifade eden tasvirlerle, dnyann geicilii ve acmaszlna olduunu dile getiren, yas motiflerine rastlanr. Daha sonra gelen bendlerde ise len kii medhedilir. Bu vme esnasnda lenin iyi huyu, bilgisi, adaleti, ihsan, himmeti, saltanat ve yiitlii gibi eitli hususlar zikredilir. Bu bendlerde genellikle felee sitem edilir. zellikle adna mersiye sylenilen kii gen yata lmse, gen lm kabilinden olan bu motiflere, daha ok, ilk ve onu takibeden bendlerde yer verilir. XVII. yy.dan balayarak, XIX. yy. sonuna kadar sylenilmi olan mersiye konulu terkb-i bendlerin, son bendlerinde ise dua ve temennilere yer verilir. Bu blm kimi mersiyelerde bendin tamamdr, kimisin de ise birka msradan ibarettir. Duada, geride kalanlarn, lenin arkasndan ftiha okumalar ve hayr duas etmeleri yannda, len kiinin gnahlarnn affedilmesi ve makamnn cennet olmas gibi temennilerde de bulunulur. ncelemeye konu olan dnemde sylenilmi, toplam 92 terkb-i bendin 19i mersiye konuludur. Bunlar; Azmi-zde Hlet (1), Cem (1), Fash Ahmed Dede (1), Feyz (1), Fth (1), Kelm (1), Neti (2), XVIII.yy.da Hamet (1), Seyyid Vehb (1), eyh Glib (1), Tokatl Kni (1); XIX.yy.da Leyl Hanm (3), eref Hanm (2), Yeniehirli Avn (1), Zekyi (1), almada esas alnan dnem iinde sylenilmi, mersiye konulu terkb-i bendleri, iledikleri muhteva zellikleri bakmndan deerlendirelim: Bu erevede ele alabileceimiz ilk isim, Azm-zde Hletdir.(l.1631) Hletnin asl ad Mustafadr. Babas, air ve lim Azm Efendidir. Kuvvetli bir medrese tahsili grerek yetimi, Hoca Sadeddin Efendiden mlzm olmu, henz 21 yanda iken, 1591 ylnda mderrislie balam, 30 yanda Sleymaniye mderrisi olacak derecede bir terakk gstermitir. Daha sonra, am,

38

Kahire, Bursa, Edirne ve stanbul kadlklarnda bulunmu, Anadolu ve Rumeli Kazaskeri olmutur. Trk edebiyatnda kazand hakl hreti, rbalerine borludur47. Olduka hacimli olan divannda mnacat, nat, mirciyye gibi dn iirlerden sonra, Sultan III. Mehmed, Sultan I. Ahmed ve devrin bykleri iin yazd kasideler, gazeller, mseddesler, terkbler, ktalar ve rubaler yer almaktadr. Divan, 1603 tarihinden nce, Sultan III.Mehmed adna tertib edilmitir. Divandaki rubler ayrca, Rubiyyt- Hlet adyla bir araya getirilmitir. O rubalerinin says ve deeri bakmndan alamam bir air olup, bin tane rubasi mevcuttur. Ayrca Sk-nme ve eksik bir Mihr Mh mesnevsi yannda, bir Mneat ile, pek ok esere yazd erh, hiye ve talikat da vardr.48 Hlet nin kendisi iin mersiye yazm olduu Medh Habb, seferde iken hayatn kaybetmitir. Medhnin 1600 ylnda atand reis-i kttabl dnda, hayat hakknda bilgi sahibi deiliz. Hletnin, Medhnin lm zerine sylemi olduu 7 bendlik bu mersiyenin, klsik mersiyeye has btn zellikleri tadn ifade edebiliriz49. air mersiyenin ( Tk.B. 9) I. bendinde, dnyann, batan baa gaflet iinde iken, bu uykudan can yakc bir h ile uyandn, dnyann phesiz herkese zulmettiini, lme are bulunamayacan, gnl ehli birinin tabuta girdiini, bu gamn pervneyi inlettii, blbl ise susturduunu, lmn hare kadar onmayacak bir yara olduunu ve ona merhem bulunamayacan, ifade eder. II. bendde air, zamandan ve felekten yaknr. Felein, insan yeryznn padiah dahi olsa, yerle bir edebilecei, insann bana trl skntlar getirecei, beyan edilir. III. bendde felekten yaknmaya devam eden air, Medhyi, merd-i suhandn, mr-i mecls-i erbb- irfn, dde-i
erbb- taba merdm-i bn

gibi sfatlarla anar. Btn bunlardan Medhnin

devrinde zellikle gnl ehli kiiler tarafndan sevilen, muhtemelen iirle de megul bir devlet adam olduu anlalmaktadr50.

47

Nihat Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, Milli Eitim Bakanl Yay., stanbul 1997, C.2, s. 668-669. 48 Ahmet Atill entrk-Ahmet Kartal, niversiteler in, Eski Trk Edebiyat Tarihi, Dergh Yay., stanbul 2004, s. 370-371. 49 Mustafa sen , Acy Bal Eylemek , Trk Edebiyatnda Mersiye, Aka Yay. , Ankara 1994, s. 105-106. 50 Mustafa sen , ay.

39

Zemn ire bulunmaz yle bir zt- melek- haslet Revdur ksa halkn nlesi gerdn- gerdne Meer dem-beste ola kudreti kalmaya efgne Dkerler ek-i hasret yd idp gftr- rnin Cihn ttleri hep l olurlar boyanup kana Fen glzrn seyr itdi bir tvs- kudsdr

IV. bendde merhmun veft ekli anlatlmaktadr. Medhnin seferdeyken vefat etmesi, yokluk lkesine sefere kmak eklinde ifade edilmitir.
Seferdeyken adem mlkine heng-i sefer kld Cisr-i khneden gyet itb ile gzer kld

air, bendde, Medhnin vefatnn tasvirinden sonra, bu ayrln sebeb olduu teessrn ifadesine yer verir. Mersiyenin V. ve VI. bendlerinde youn bir ekilde, felekten yaknma temasnn ilendii grlr. Felekten yaknma ile ilgili olarak kullanlan ifadeler yledir:
Koyar bir an iinde nice ekle bir insn Hakkat zge suret-bz imi bu lem-i fn eker ndn eflke salar ehl-i dili hke Bozuldu nkd dehrin amelden kald mzn Felekdr andelbin vrn ber-bd idp dim Viren bd- sabya her seher gl-berg-i handn Felekdr nr- izzetle yakup pervne tek cnn Heme meclis-i ayra ilten emi szn

VI. bendde kullanlan sensinredifi ile kasdedilen felektir. Felekten ikyetin ilendii bu bendde, felekle ilgili youn bir anlatmn olumas salanmtr. VII. bendde ne kadar alayp feryad edilse de, lmn telfisi olmayan bir olgu olduu, felein dahi bu matemden etkilenerek, yaptna piman olaca belirtilir. Bendin sonunda ise air, artk du etmek gerektiini ifade ederek, Allahn merhumu cennetinde nura garketmesini ve mekann cennet eylemesini diler. Mersiye konulu terkb-i bendlerle ilgili olarak ele alabileceimiz dier bir air, stanbul doumlu ve asl ad Ahmed olan Fashtir. (l.1699-1700) Dukakin-zde lakabyla tannmtr. renimini tamamladktan sonra ktip olarak hayatn kazanr. Kprl Fzl Ahmed Paaya balanp, onun iltifat ve himayesini kazanr. Tasavvufa meyl ederek, Mevlev olur. Fash tarafndan

40

lmne mersiye yazlan shak-zde Zuhr (l.1672) ise stanbul doumlu olup, asl ad Salihtir. renimini tamamladktan sonra, Galata ve Bursada kadlk yapm, Msr kads iken lmtr. iirle uram ve bunlar bir divanda toplamtr. Kaynaklardan hareketle Fash ile Zuhr arasnda nasl bir ba olduu tespit edilememitir. Fakat mersiyede bu ilikiye dair baz ipular bulunmaktadr. air tarafndan kendisine, faziletl efendim, veliyy-i nimetm, izzetl, devletl efendim eklinde seslenildii grlr. Fash yakn ilgisini grd Zuhrnin Msrdan lm haberi gelince mersiyesini kaleme almtr. Mersiyede asl dikkati eken yn, Zuhrnin vefat yeri olan Msrla ilgili kelimelerin iirde youn ekilde kullanlm olmasdr. lmn gerekletii bu lke, dorudan doruya sylenilmeden, kullanlan baz kelimeler araclyla sezdirilmitir. Bunlar: Pr-i
Kenn; Nl; firvn; msr- dil cn; ke-i zindn- derd gam; Ysuf; bezm-i ihvn;
51 k k itmek; dest-i teessfle ceyb dmn bir itmek gibi .

Mersiyenin( Tk.B. 5/3) I. bendinde, vefat haberinin gelmesi zerine duyulan ac anlatlmaktadr. air Hz. Yakub gibi gece gndz aladn, Nil nehri kadar gzya aktmak istediini, Msrn ve faziletli efendisinden kendisini ayrdn gamla dolduunu belirtir. Bendin ifade eder. II. bendde yine Hz. sonunda felekten ikayet vardr. air, aalk felein veliyy-i nimeti olan, izzetli Yakubun hatrlatlmas, ayrlk acsn vurgulamann yannda, vefatn Msrda gereklemesine vurgu yaplmak istendiini dndrmektedir. Bendde btn skntlarnn rzgar tarafndan gklere savrulmas, yeryznde yaamn canlanmas, sohbetin yaylmas, gamn peran olmas dilenmektedir. IV. bendde, felein tekrar konu edildii grlr. Felee, paha biilmez bir inciye benzeyen ilim ve fazlet hazinesini toprak etmesinden, cn bir yara koymasndan ve merhametsiz olmas gibi sebeblerden dolay, sitem edilmektedir. V. bendde, shak-zde Zuhr Efendinin medhi yaplmtr. Onun gsterdii fazletli davranlardan rnekler verilir. VI. bendde, air merhumu vmeye devam eder. Zuhr iin; lim, fzl, edip-i nkte- perver, zt- pki ehver, nizm, hvce-i Sni,
hner-senc, marif-perver std- suhan-ver, Mslman, muhterem, mkerrem, pk-i

51

Mustafa sen, Acy Bal Eylemek , Trk Edebiyatnda Mersiye, Aka Yay., Ankara 1994, s. 106.

41

gevher gibi bir ok sfatn uygun grlmesi dikkati ekmektedir. Vsta beytinde

ise

Ne re eyledi felek hk-i fen imdi Bize subh- mes lzm olan hayr-du imdi

ifadesiyle mersiyelerde allageldii zere, artk onun iin yaplacak bir eyin kalmad, ihtiya duyulan tek eyin dua etmek olduu belirtilir. VII. ve son bend, klsik mersiye tertibinde olduu zere, merhum iin du ile tamamlanr.
Fash cygh- drn-nam olsun Heme emi envr- cemlullah ile tolsun

Bu erevede ele alnacak mersiyelerden biri de Simke-zde Feyz Hasan (l.1690) tarafndan, eyhi Abdlehad Nrye (l. 1651) yazlmtr. Sz edilen bu eyh, Abdlmecid Sivasnin (l. 1639) yeenidir. Onun yannda yetimi ve daysyla birlikte stanbula gelp halvetiyyenin emsiye kolunu burada baaryla yaymas zerine byk bir hret kazanmtr. stanbulda vaizlik yapm, Emir Buhr Tekkesine eyh olmutur. Feyz gen yata bu eyhe balanm ve daha sonra onun halfesi olmutur. eyhi iin bu mersiyeden baka drt kasde ve bir terkb-i bend kaleme alm, ayrca bir gazelini de tahmis etmitir. Mersiye(Tk.B. 7), terkb-i bend nazm eklinde kaleme alnm olup

toplam alt bendir. Feyz, I. ve II. bendde eyhinin lmnden duyduu znty dile getirmitir. zellikle II. benddenki nolsa gerek redifi de aire hem konu btnln salamada, hem de duygularn ifadede byk kolaylk salamaktadr. III. bend, eyhi Abdlehad Nrinin vgsne ayrlmtr. Burada vurgulanan husus, onun ann ok mehur bir eyhi olduudur. IV. bend, yine geride kalanlarn zntlerini dile getirir. V. bendde, sfce bak alarna rastlyoruz. Son bend, eyhin vgsn ve dua blmn ihtiv eder. Mersiye konulu terkb-i bendlerle ilgili olarak ele alacamz dier bir air de, asl ad Ebubekir olan, Knidir. (do.1712-l.1792) Tokatta domu ve tahsilini orada tamamlamtr. Nazm ve nesirdeki ifdeleriyle daha genlik

42

dnemlerinde hret kazanr. Mevlev tarikatna intisab eden Kn, 40 yana kadar, Tokat Mevlevhanesinde kalr. O yllarda, bir kasidesi sebebiyle, Tokat valisi iken sadrazamla atanan Hekimolu Ali Paann takdirini kazanr ve beraberinde stanbula gtrlr ve orada Dvn- Hmyn kalemine yerletirilir. Hmisinin grevden ayrlmasn takiben, serazat kiilii sebebiyle, kurallara bal bu hayat brakarak, divan ktibi olarak Silistreye gider. Yeen Mehmed Paann sadrazaml srasnda tekrar stanbula dner, grevi srasnda adap ve terifata uymad ve paaya ait gizli bilgileri aklad iin idama mahkum edilir, ancak Reisl-kttb Hayri Efendinin araclyla kurtularak, kalebend olarak Limniye srgn edilir. mrnn sonlarna doru affedilerek stanbula dner. stanbulda lr ve Eypte defnedilir. Kaynaklarda marur, makam ve mevkiye nem vermeyen, mey ve mahbuba dkn, serazat, laubal, hazr cevap, keskin zekl ve nktedan, kalender merep ve rint bir kii olarak nitelendirilen Kn, mahede yetenei kuvvetli, hayata mizh bir gzle bakarak, onu ironik bir dille ifade edebilen bir airdir52. air; asrnda, mizh mektuplar, mizh ve satirik manzumeleriyle tannmtr53. lmne mersiye yazlan Reislkttb Hayri Efendi Kastamonu mtesellimi Seyyid Yahya Efendinin oludur. stanbulda memuriyete balad ve ykselerek reisl-kttb tayin edildi. Bu grevde iken Buza bozgunu srasnda, Fokan kasabas yaknlarnda nehre derek bouldu. air ve bilim adam olarak devrinde n yapm biridir. Kni ile Hayri arasndaki alaka, kendisini idam edilmekten kurtarmas sebebiyledir. Mersiyeden edinilen bilgiler de, olduunu dorular 54. Terkb-i bend tarznda kaleme alnm olan bu mersiyenin (Tk.B. 43), ilk 6 bendinde, felekten yaknma konu edilmitir. Kninin felekten bahsederken, sert bir slub kulland dikkat eker. Neeli bir mizca sahip olan, evresinde bu ynyle hret olan, hatta lm deinde iken bile banda toplanan ahbbn
52

Hayri Efendinin, airin koruyucularndan

Ahmet Atill entrk-Ahmet Kartal, niversiteler in, Eski Trk Edebiyat Tarihi, Dergh Yay., stanbul 2004, s. 418-419. 53 Nihat Sami Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, Milli Eitim Bakanl Yay., stanbul 1997, C.2, s. 751. 54 Mustafa sen, Acy Bal Eylemek , Trk Edebiyatnda Mersiye, Aka Yay., Ankara 1994, s. 108-109.

43

neelendirmeye alan bir kiilik sergileyen airin, felee kar bu kadar garaz beslemesi dikkate deer bir noktadr. Bunu iirinden rneklerle de gsterebiliriz.

Felek sifle-nvz b-dd kir Bre zlim bre gaddar behey perde-dir Behey insafsz ay ne bu gayz- kbr Behey gite be-hn peneli mazlum-iken (Tk.B.I)

Ey felek sen bu kadar gaddr msn Ehl-i irfna bu fnde dil-zr msn Hi utanmak da m gelmez sana peygmberden Korkmak yok mu Huddan kat b-r msn (Tk.B.II)

Sen ne fafrlar eyledi ikeste v cm Cn fed Rstemi yoluda komtur sersm (Tk.B.III) Aldun ey arh- sitemkr elmden yrum Bsbtn iken a zlim beni koydun yarum (Tk.B.IV)

IV. bendin sonunda, airin slbunu yumuatt yaklat mahade edilir.

ve felee daha mutedil

Ben de hrl deilem ey felek-i b-insf Pek de aldanma ki hlmce del ayrm Sen de pek uurdun bu havalarda ii Hep ku uykusu ile etyrum Gel seninle yeniden kavl-i bil-gavl idelm i vreste-i tavize-i l-havl idelm

VII. ve IX. bendlerde, airin vgs yaplmaktadr. IX. bendde merhumun medhinin daha kesif olduu, merhumla alkal olarak pek ok sfatn kullanld grlr.

h devletl inyetl atfetl begm h safvetl mrvvetl hakkatl begm

44

h noldu o dem lem zevk u evku Ya nicoldu o letfetl nezfetl begm Nereye gitdi o tertb-i dem-i germ--germ Neye mesh oldu saf h asletl begm Cinne mi arpd suli mi takld bilemem Bezm iindeydi nicoldu o etretl begm O eh-i memleket-i evk u etret noldu Ne in kald bu ahbb kasvetl begm Sana mahss iken lemde bedhe-gluk Sz olurken nem-i feyznle selsetl begm Beni b-re v b-rhat u rm kodun Eyledn nahsa bedel sad sadetl begm Sende mmz idi teblg belg u bleg Sen gibi var m idi bi sadetl begm Berk-i sebzle sepd idi vch- kber Ser-i sebzle idi baht nezretl begm en idi glen-i cduda kulb- fukar en id tesliyet-i halka inyetl begm Bu lekedler bu nekedler nedr y bilelm Bize bu evked-i kedler nedr y bilelm

X. bend, mersiyenin son bendidir. Bu bendde klsik mersiye tertibinde adet olduu zere, mersiyenin sonunda len kii iin du edilmesi ve onun iin iyi dilek ve temennilerde bulunulmas dnlmemi, Hayri Efendinin lmnn tasviri tercih edilmitir.
Oda yakd sen idersin nie bin b-hde kan Ahmer-i Knye dndrd reh-i Fokn (Tk.B. 43)

Beytiyle, Hayri Efendinin, Buza bozgunu srasnda, Fokan kasabas civarnda nehre derek boulmas hatrlatlmak istenmitir. Mersiye konulu terkb-i bendlerle ilgili olarak dier bir airde Potburunzde Kelm Eyub elebi ( l. 1686)dir. Dergh- Al solaklar zmresine katlm ve buradan emekli olmutur. Dvn vardr. Kelmin Divannda yer

45

alan mersiyeden ilki XVII. yzyln nde gelen, bilgin, devlet adam ve airlerinden olan eyhl-slm Bahy ( l. 1654) hakkndadr. Asl ad Mehmed olan Bahynin soyu, baba tarafndan Yavuz Sultan Selimin musahibi Hasan Cana, anne tarafndan Ebussud Efendiye kadar kar. renimini tamamladktan sonra mderris, kad, Anadolu ve Rumeli kazaskeri, sonra da iki kez eyhlislm olmutur. Bu yzyln byk airi, eyhlislm Yahy ile birlikte, kendi dnemlerinin sanat koruyucular olarak, pek ok airin sevgisini kazanmlardr. Kelm de Bahy tarafndan Himye edilen airlerdendir. Mersiyede yer alan ncelikli deerlendirmeler, Bahynin bilginlii ile ilgilidir. Buna ek olarak Bahynin cmertlii de sk sk vurgulanarak, deerli bir bilgin ve byk bir air oluu da dile getirilir. Tabiatyla, btn bunlardan sonra, byle nemli bir insann kaybndan doan znt ifade edilir 55. 7 bendlik mersiyenin (Tk.B. 12/2) I. bendinde, Bahy Efendi gibi deerli bir insann, vefasz felek tarafndan alnd, byle bir ahsiyetin, bin yl gese dahi leme gelmeyecei belirtilerek, onun lmnden duyulan znt ifade dile getirilmitir. II. bendde, merhumun gnl erbb bir mft olduu, Peygamber kokusu tad gibi vc ifdeler kullanlr. Ayrca medhedilirken, Hz. mer, Hz. Ali ve Hz. Hasan gibi slm byklerine tebih edilmitir. ( Fenn-i izhr- hnerde gbta-i Hassan idi./ Gfte-i mizh- insf ire hem kadr-i mer / Rtbe-i ilm-i hayda Sni-i Osmn idi. ) III. ve IV. bendde, felee sitem szkonusu edilir. Felein yine gnln isteinin aksine devrettii ve dnyay ac ile doldurduu gibi ifadelerle felektn yaknlmaktadr. IV. bendde, felekten bahsederken airin istifham yoluyla felee duyduu krgnl ifade ettii grlr. V. bendde, Bahy Efendinin stn vasflar zikredilerek, bylesine deerli bir ahsn eksikliinin sebebi felekten sual edilmektedir. VI. bendde, air, merhumun terk-i diyar etmesinden dolay hayflanmaktadr. air hayflanmann sonunda, felein gznden dtn ve merhumun olmad bir dnyann, cennet dahi olsa, kendi nazarnda bir kymetinin olmadn, ifade eder.
Gitti imden sonra em-i itibrumdan felek Cennet olmu neyleyem dnyy sensiz ey melek
55

Mustafa sen, Acy Bal Eylemek, Trk Edebiyatnda Mersiye, Aka Yay., Ankara 1994, s. 107.

46

ifade son bendde, gelenee bal kalnarak dua ve temennilerin yer aldn gryoruz. air, merhumun mekannn cennet olmasn diler. Manzumenin sonunda ise maher gn, Tanrnn onu balamasn ve Hz. Peygamberin ona efaati olmasn diler.
sterz rz- cezda mafiret klsn Hud Hline her dem mun olsun cenb- Mustafa (Tk.B. 12/2)

Mersiye konulu terkb-i bendler iin bir dier isim de, Hamettir. (l.1768) stanbulda domutur. Asl ad Mehmeddir. Yeniehirli kazasker Abbas Efendinin olu olduu iin, Abbs Efendi-zde sanyla tannd. Hamet, iyi bir renim grd. Mlzm olduktan sonra, eitli medreselerde mderrislik yapt. Mderrislikte Sahna kadar ykseldi. Bir ara kendisi de air olan, Koca Ragp Paann himayesine girer. Hamet, Koca Ragp Paa ve Ftnat Hanm arasndaki ltifeler de nldr. Hicivlerinde zaman zaman mstehcenlie de den Hamet, devrinde daha ok nkte ve hicivleriyle tannmtr. Hamet, derbeder, ho-sohbet ve hazr-cevap kiilii yannda, kl ve ok atmada da usta olan bir ahsiyettir. iirlerinde nceleri Nb, daha sonra da Nedm tesiri grlr56. ncelenen mersiye (Tk.B. 31/1), Hametin, hmisi olan Koca Rgp Paann vefat zerine syledii bir iirdir. I. bendde din geler kullanllr. Bendde Hz. Peygamberden derin bir sayg ile sz edilir. II. bendde Koca Rgp Paann lmnden duyulan znt anlatlr. Hamet bendden, kanl gzya dkdnden, bu yzden gzlerinin kan iesine dndnden, hnn gklere ktndan bahseder. III. bendde felee sitem eden airin, Koca Rgp Paadan, pederim diye szetmesi, ona kar duyduu yaknl gsterir. Pederi sayd Paann vefatndan dolay ektii hn, felekleri tututurduu, bu hn yerde beeri, gkte ise melekleri tututurabileceini ifade eder. IV. bendde lm karsnda duyduu znty sz konusu eden air, onun iin Tanrdan iltimas diler.

56

Byk Trk Klsikleri, C.6, tken-St Yaynlar, stanbul 1987, s. 387.

47

Geldi bu dr- mczt- cihna n dil ttii var ise devletl efendm buldu Melce-i re-resim sensin efendim sensin Tanrdan mltemesim sensin efendim sensin (Tk.B. 31/1) V. bendde merhumun medhedildii ve airin felee att beyitler yer alr. air bendin sonunda; Koca Rgp Paann bana gelenlerin, halkn nazarnn demesi sonucu olduunu, ifade eder. VI. bendden ise efendisinin geri dnmesi dilei yer alr ve yegne isteinin, efendisinin ayak toprana yz srmek olduunu, bundan baka bir isteinin de bulunmadn syler. VII. bendde dua ksm yer alr. IX. ve XI. bendlerde ise devrin padiahnn vld beyitler sylenmitir. Son bendde devrin padiah iin dua edilerek, baar dileklerinde bulunulmutur. XVIII. yy.n ve Klsik Trk iirinin en byk airi olarak kabul edilen eyh Glibin asl ismi, Mehmed Esaddr. (do.1757-l.1799) Aslen stanbulludur. Babas mevlev evrelerine ve melmilie ball olan, Mustafa Reid Efendidir. Babas ve dedesi sebebiyle, eyh Glib de, mevlevlik ve iir evresi iinde domu ve yetimitir. Glib sonunda bu tarkata girerek, mevlev dervii olur ve 10 Temmuz 1784te girdii ilesini, 11 Temmuz 1787de tamamlayarak dede olur. 1791de ise Galata Mevlevhanesi eyhliine atanr. Bir yandan Mesnev dersleri verir, bir yandan da gen yata balad iir almalarn srdrr.Mezar Galata Mevlevhanesi bahesindedir. Glibin edeb ahsiyetini ren hususlar; mutasavvf oluu, Sebk-i Hind denilen edeb mektebin tesirini iirlerine tamas, soyut kavramlara dayanan zengin bir hayal dnyasna sahip oluu, cokun bir ruh airi olarak iirlerinde ztrab ilemesi, yeni mazmunlarla Klsik Trk iirini deta yenilemesi, eklinde sralanabilir. Dil ve slp zellikleri itibaryla baklacak olursa, eyh Glibin iir dili, Sebk-i Hind edeb mektebinin benimsedii zellikleri tar. Bunlar szde anlam ve hayal zenginlii, zarafet ve incelik, mnakkahiyyat diye nitelenen, az szle ok ey ifade etme yeteneidir. Divanndan baka, Hsn Ak, erh-i Cezre-i Mesnev ve es-Sohbets-Sfiyye adl eserleri de vardr57.

57

Halk pekten, eyh Glib, Hayat, Sanat, Eserleri, Aka Yay., Ankara 1996, s. 7-31.

48

Edebiyatmzda yakn dost ve arkadalara sylenilen mersiyelerin en duygulularndan biri, hi phesiz eyh Glibin, 1796 ylnda, alt yl birlikte bulunduu arkada ve sevgili dostu Esrar Dedenin vefat zerine syledii, terkb-i bend eklindeki mersiyesidir. Mevlev evrelerinde ok sevilen Esrar Dede, ayn zamanda Mevlev airler arasnda da yer alr. Esrar Dede vefatndan sonra Galata Mevlevhanesi bahesine, Fash Ahmed Dedenin yanna gmlr. Esrar Dedenin, ok gen denebilecek bir yata, daha 49 yandayken, zamansz vefat Glibi derinden sarsar58. air iki yl nce de annesini kaybetmitir. Glibin terkb-i bend eklinde sylemi olduu 5 bendlik mersiye ( Tk. B. 42/4), batan sona, yakn bir dostun kaybediliine duyulan samimi zntnn ifadesidir. Bu yzden de Glib, iir boyunca, dostluu artran kelimeleri ska kullanmtr. air alasun redifinin kendisine salad ifade kinatnn imknlarn sonuna kadar kullanarak, iirin I. bendinde, dostunun lmn iiten herkesi, ister yr, isterse ayr olsun, alamaya davet eder. Arkadann vefatndan bir yl sonra da kendisi hastalanarak yataa der59.

Ayrum alasun bana hem yrm alasun G eyleyen hikyet-i Esrarum alasun

II. bend Esrar Dedenin meziyetlerine ve aire ne kadar yakn olduunun anlatlmasna, III. bend ise airin dostunu kaybetmekten doan aresizliine ayrlmtr.
Zt- erfi leme bir ydigr idi Fakr u fen v ak hner ber-karr idi Her eb misl-i em benmle yanar idi Sye gibi yanumda ens-i nehr idi Hakk tamm k idi yr- gr idi Birka zaman muammer olayd ne var idi

58 59

Byk Trk Klsikleri, tken Yaynlar, stanbul 1987. C.7, s. 24. Halk pekten, eyh Glib, Hayat, Sanat, Eserleri, Aka Yay., Ankara 1996, s. 12-13.

49

Allh virdi ald yine kurb u hazrete Biz kalduk intizr ile rz- kymete

IV. bendde air, yakn dostu iin dua ederek, herkes gibi onun da zamann doldurduunu, zamann felek tarafndan belirlendiini ve felein detinin bu olduunu, belirtir. V. ve son bendde ise Esrar Dedenin Mevlevlii vurgulanarak, onun artk prler arasna dhil olarak, bahtiyar olmas temennisine yer verilmitir. Ayrca bendde Esrar Dedenin Mevlev airi Fash Ahmed defnedildii de belirtilir. Dedenin yanna

Olsun visli hazret-i prnla kmyb Kld krn-i kabri Fash-i felek-cenb (Tk.B. 42/4)

Mustafa sene gre iirin en dikkate deer zellii; hem airi, hem de lmne mersiye yazlan kiisi mutasavvf olan bu mersiyede, tasavvuf bak alarna hemen hi yer verilmemi olmasdr.60 Sonu itibariyla bu mersiyenin ok samimi bir slubla kaleme alnd ve tasavvuf ifadelerden ziyade, kaybedilen bir yakn iin duyulan ve kalpten gelen samim bir zntnn sz konusu edildii, sylenebilir. XIX. yy. airlerinin en ok rabet ettii nazm ekillerinden olan terkb-i bendlerle ilgili olarak incelediimiz, bir dier mersiyenin airi de, Yeniehirli Avnidir. (do.1828-l.1884) Kaynaklarda hakknda fazla bilgi bulunmayan Avnnin ad, Hseyindir ve Sdk Ebubekir Paann oludur. yi bir aileden geldii bilinen Avn, stanbula gelmi ve orada eitli devlet grevlerinde bulunmu ve bir ara divan ktibi olarak Badata gitmitir. Kaynaklar Avnnin stanbula dndkten sonra eini ve ardndan da olunu kaybetmesi zerine, mrnn geri kalan ksmn derbeder geirdiinden bahsetmektedir. Yine verilen bilgiler arasnda, onun dervi merep olduu ve Mevlevlii benimsedii, hatta bu yzden hretten kanarak, iirlerini yaarken dzenlemedii de yer alr. Dvnndan baka, bazlar msvedde hlinde veya yarm kalm, Mesnev

60

Mustafa sen, Acy Bal Eylemek, Trk Edebiyatnda Mersiye, Aka Yay., Ankara 1994, s. 131.

50

Tercmesi, b-nme, Mirt- Cnn, tegede ve Nihn- Kaza gibi eserleri de vardr61. Tanzimat sonras Divan edebiyatn temsil edenler arasnda stn bir ahsiyete ve ruh enerjisine sahip grnmektedir. slbu, devrindeki btn airlerden daha kuvvetli ve tamamen ahsdir. Duyu, dn ve tahayyl itibaryla meslektalarndan daha geni ve daha zengindir. air, Nef tarz iire ve mcerret tasavvuf duygulara meyillidir62. Yeniehirli Avnnin Sultan Abdlaziz iin syledii mersiye (Tk.B. 53), mersiye gelenei iinde, bir padiah iin sylenen son mersiye olma zelliini tar. II. Mahmudun olu olan Abdlaziz (do.1830-l.1876), 1861 ylnda tahta geer ve lmne kadar bu grevde kalr. 15 yl kadar sren padiahlk dnemi, Osmanl Devletinin en skntl devrelerindendir. 1876 ylnda yeni sadrazam olan Mtercim Rt Paa ve devletin ileri gelen isimleri Mithat Paa, Hseyin Avni Paa, eyhlislam Hayrullah Efendi, i ve d durumu gz nnde tutarak, Abdlazizin halini uygun bulurlar. eyhlislamca kaleme alnan hal fetvasnda, padiahn siyasetten anlamad, devlet maln israf ettii ve dengesiz olduu ileri srlmtr. Tahttan indirilen padiah, nce Topkap sarayna, oradan da kendi istei ile Feriye sarayna nakledilir. Orada sakaln dzeltmek bahanesiyle ald bir makasla, bilek damarlarn keserek intihar ettii ileri srlmtr. (4 Haziran 1876). Buna karlk padiahn intihar etmeyip ldrld de iddialar arasndadr. Bu tarz siyasi cinayetlerde grevden alnan nemli kiiler, sonradan iktidar ele geirir de, bizden intikam alr, diye ou kez olayn ardndan katledilir, fakat kamu oyunun basksndan ekinildii iin de, bu hadiseler genellikle intihar olarak takdim edilirler. Mersiyeden kan bilgilere gre iir, bata Mithat Paa olmak zere, sulanan kiilerin mahkum edilmelerini takiben yazlmtr. Yeniehirli Avninin yan sra, baka airler de kaleme aldklar mersiyelerde bu grleri dile getirmilerdir. Bu airler Kzm Paa ve Maarif Nazrl da yapm olan Keml Paadr. Yeniehirli Avnnin, Abdlaziz Han ile zel bir alakas olup olmad bilinmiyor, ancak padiaha reva grlen muamele karsnda, kamu

61

Mine Mengi, Eski Trk Edebiyat Tarihi, Edebiyat Tarihi-Metinler, Aka Yay., Ankara 2004, s. 236. 62 Vasfi Mahir Kocatrk, Trk Edebiyat Tarihi, Edebiyat Yaynevi, Ankara 1964, s. 607.

51

vicdann temsilen syledii mersiyede, bu dramatik hadiseyi, sz etmitir63.

konusu

Trk edebiyatnn mersiye gelenei iinde yer alan ve en uzun iirlerden biri olan bu terkb-i bend, her biri 21 msradan oluan, 12 bendden meydana gelmitir. air mersiyesinin I. bendinde felekten ikyet ederek, dnyann ktlnden; bu dnyada kimsenin kalmayacandan, deien ve yeni oluumlar gsteren bu devrin kendisini arttndan; bu dnyada akll ve mert olan kiilerin, aslnda dnyaya deer vermeyenler olduundan; kimsenin vefa ehli olmadndan bahsederek, dnya ve iinde yaad devri eletirir. II. bendde, padiah Abdlaziz Hann lmnden duyulan znty ifade eden air, onun Hz. Osman gibi ehd edildiini syleyerek, Hz. Peygamberin ashabna seslenir ve onlar, padiah iin alamaya davet eder. Yine bir baka msrada, onun byk bir padiah olduu sylenilerek, Byk skender sz konusu edilir ve hatta o da, padiah iin gzya dkmeye davet edilir. Kaki redifli III. bendde air, padiahn vefat ettii gn kasdederek, o gn felein mrn tamamladndan, kyamet gnnn geldiinden bahisle, gnein domamas, arhn yolunun kapanmas, o gn felein elinin balanmas eklinde temennilerde bulunur. airin bu temennilerden kasd, o gnn hi gelmemi olmas, tabiatyla, hnkrn lmnn de, gereklememi olmasdr. IV. bend, padiahn nasl ldrldnn anlatlmasna tahsis edilmitir.
Gy cihna vermek iin hl-i intizm Birka harmiyn- peld etdi izdihm ndirdiler serr-i sadet-masrden Bir pdih kim ameli hayr idi tamm Mahrm- efser etmek ile zt- pkini zra kni olmad ol zmre-i lim Encm- kr kanna da girdiler dirg El vermemidi sanki o tahkr o gadr-i tm Cn- azz-i leme kyd yezdler Melunlara okunsa rev lan-i ber-devm Bir pdih- muhteremi etdiler telef
63

Mustafa sen, Acy Bal Eylemek, Trk Edebiyatnda Mersiye, Ankara 1994, s. 68-73.

52

Kim kudsiyn ederdi ana arz- ihtirm Rabbl-azz-i mntakmi yda almayp Bhtn- intihra nasl kldlar aceb Melunlarn netyic-i er fesddr Ecz-y memleketdeki sr- inksm Hayf kitb- hl-i cihn old muzmahil hll olund rite-i irze-i nizm Amm ki iktiz-y mkft- fi1-i leh Kalmaz niym- nisyede emr-i intikm

Geldi zuhra gayret-i kahhar-i Zl-cell Dnyya sald velvele sr- infil

Kan alasn hitabyla balayp, azz redifi ile devam eden V. bend, Sultan Abdlazizin lmnn daha youn bir ekilde vurgulanmas amacna hizmet eder. VI. bendde, mersiyelerde det olduu zere, merhmun medhedildii grlr. Onun, yksek yaradll, kibar, ehrin sevgilisi, lutuf sahibi olduundan bahisle, devamnda ldrlm olduu ak bir ekilde ifade edilmitir. air padiah katillerini de kpek diyerek tahkir eder.

Elbetde sag komazlar idi an bade hl Melunlarn murdlar ikr idi Y Rab zuhra gelmez idi bunca hdist Nbd olaydlar o kpekler ne var idi (Tk.B. 53)

Mersiyenin VII. ve VIII. bendlerinde air, lm hadisesini anlatarak, hinlerin, padiahn yokedilmesi iin birletiini ifade eder. Bendde padiahn lmne sebeb olanlar ismen tehir ve ilan edilir. airin onlara layk grd sfatlar arasnda; Nr-i b-hay, Mahmud- b-hicb, Rd-i dn, Mithad- meln, gibi ifade kalplar da vardr. VIII. bendin ortalarnda uygun bir gei yapan air, yeni padiah Abdlhamdin meseleye bakna deinerek, ver. IX. bend, yeni padiahn ve genel olarak da gemi Osmanl padiahlarnn vlmesine ayrlmtr. X. bendden, cinayetle ilgili olarak bir mahkeme kurulduunu, olayn faillerinin, sularn itiraf ettiklerini ve cezalandrldklarn reniyoruz. aire gre, aslnda apak olan fiilleri sebebiyle, o kiilerin yarglanmasna bile lzum

53

yoktur. XI. bendde de, X. bendde grld zere, yeni padiahn medhi yer alr. Manzumenin XII. bendi olan son bendde ise gelenein bir tezahr olarak Yeniehirli Avn, bulunur. XIX yy. kadn airlerinden olan eref Hanm da, mersiye konulu iki terkb-i bend sylemitir. eref Hanm, stanbulda dodu.(do.1809-l.1861) Babas mderris ve air Nebil Beydir. Kaynaklarda hakknda fazla bir bilgi yoktur. Kltrl bir aileden gelen eref Hanmn aile evresinde yetitiini tahmin etmek g deildir. Evlenip evlenmedii de bilinmiyor. Dvnnda dnyada ocuk sahibi olmadn, adnn, gnlnn ocuu olan gazelleriyle yaayacan syler. lm tarihi, kz kardeinin olu Mehmed Nebil Beyin yazd tarih iiriyle tesbit edilmitir. Mezarnn Yenikap Mevlevhanesi bahesinde olduu rivayet edilir. Dvnnda padiah II. Mahmud ve Valide Sultana yazd medhiyelerden, hayatnn madd skntlarla getii anlalmaktadr. Yine Dvnndaki iki ktadan, kendisine 200 kuru maa balandn reniyoruz. eref Hanm kendisine maa balanmasn salayan kiinin adn anmadan, ondan; res oldu efendim, diyerek sz etmitir. eref Hanmn matbu Dvn, manzume saysnn okluu ve nazm trlerindeki eitlilik ynnden olduu kadar, muhteva, dil ve slup zellikleri ynnden de, dier kadn airlerimize nisbetle stnlk arzeder. iirlerinde fazla bir yenilik bulunmamakla birlikte, eskinin baaryla tekrar edildii grlr. iirlerinde, aruza hakimiyeti, kusursuz syleyii, duygu ve hayal inceliiyle, dneminin airlerinden ve zellikle, bu yzyln kadn airlerinden olan Leyl Hanmdan daha stn bir baar gstermitir64. eref Hanmn padiah II. Mahmud iin syledii ve incelediimiz mersiye (Tk.B. 52/1), Nisy adl airenin, ehzde Mustafa hakknda syledii iki mersiyeden sonra, bir kadn air tarafndan sylenilmi iirler arasndaki yerini almtr. Genel olarak Trk kltrnde, yas geleneinin nemli unsurlarndan olan atlarn, kadnlar tarafndan sylenilmesi yaygndr. Bu adan bakldnda,
64

yeni padiahn mrnn uzun, dmanlarna kar daima

muzaffer ve lkesinin de huzurlu olmas iin dua eder, iyi dilek ve temennilerde

Byk Trk Klsikleri, C. 8, tken-St Yay., stanbul 1988, s. 148.

54

eref Hanmn mersiyesi, Klsik Trk iiri gelenei iinde, bir ayrcalk ve kymet kazanmaktadr65. eref Hanmn 5 bendden meydana gelen mersiyesi, allageldii zere, felee sitemle balar. Felee sitemden sonra padiahn esiz biri olduu, adalet ve iyilikte stn olduu belirtilir. Bendin sonunda ise felein byle yce bir ahs bize ok grmesi sebebiyle, onun aramzdan ayrldn ve kendine cenneti mekan edindiini, ifade eder. II. bendde aire, padiahn lmnn verdii teessrn byk olduunu, gnlnn perian olduunu, yreinin ateini sndrmek iin, gzyalarnn durmadn, kaybedilen kiinin ok byk bir ahsiyet olduunu syleyerek, bu sebeble, yalnz kendisinin deil, btn varlklarn alamas gerektiini, ifade eder. aire, II. Mahmudun, kendisi iin ne ifade ettiini belirtmek iin onu, her eyini borlu olduu kii olarak, tanmlar ve bu ac ile kyamete kadar alayabileceini, ifade eder. Padiahn lm, eref Hanm iin hmisinin yok oluu demektir. Bu itibarla II. bend, padiahn kaybndan doan zntye tahsis edilmitir, denilebilir.
Etsek aceb mi hare kadar nle v bk Olduk veliyy-i nimetimizden felek cd

III. bendde de felee sitem srdrlr. eref Hanm, bu bendde, felein kendisine zulmetmesinin, onun eski bir itiyad olduunu syleyerek, felei tahkir eder. Son msralarda ise lme felein bir dahlinin olmad, nk lmn Tanrnn takdiri olduu ifade edilmitir.

Kimsin felek ki medhaln olsun bu vakada Kdir mi fitba vere zerre p tb Tedbr olayd tr-i kazya eger siper Ol pehlevnun olmaz idi menzili trb

Hem verdi Hk hem ald yine kurb- hazrete Celb eylesn Resl de zr-i efate (Tk.B. 52/1)

IV. bendin ilk beytinde, merhum iin dua ve temennilerde bulunulmu, sonraki beyitlerde ise merhumun hayrl bir vris brakt belirtilerek, yeni
65

Mustafa sen, Acy Bal Eylemek, Trk Edebiyatnda Mersiye, Ankara 1994, s. 67-68.

55

padiah medhedilmitir. Mustafa sene gre; bu medhiye ksm, bir mersiye sonundan ok, bir culusiyyeyi artrmaktadr 66. XIX. yy.n dier bir kadn airi olan Leyl Hanm (l.1847), Keeci-zde zzet Mollann yeenidir ve iir vadisinde, days olan airden ok etkilenmitir. iirlerinde Mevlev evrelere olan yaknl ve Mevln sevgisi kendisini hissettirir. eyh Glib de onun iiri zerinde etkilidir. Dvn
67

iki defa

baslmtr . iirlerinde sanattan ziyade samimiyet, hatta bir parack ahsiyet vardr. Bunlarda bazen XV. yzyla yakacak bir saflk gsteren garip bir lezzete, arkaik msralara tesadf olunur. aire iirlerinde, Dvan iirinin malum emberinden kamam, erkek airlerin duygu ve mazmunlarn kullanmtr. Bununla beraber kadnln da belli eder 68. Leyl Hanmn mersiye konulu terkb-i bendlerinin says tr. Bunlardan birincisi, babas Moral-zde Hmid Efendinin lm zerine sylenilmitir ve be bendlik bir mersiyedir (Tk.B. 49/2). Gen yata evlenen Leyl Hanmn evlilii ok ksa srm ve hayatnn geri kalann babasnn yannda geirmitir. Moral-zde Hmid Efendi, ok yakn iki arkadann vefatlarn takiben, kendisi de vefat eder ve Leyl Hanm, bu sebeple, einin vefatndan sonra hayatndaki ikinci byk acy yaar. Klsik terkb-i bend tertibindeki bu mersiye, daha ok airenin zntlerine tercman olur. Leyl Hanmn terkb-i bend eklindeki ikinci mersiyesi ( Tk.B. 49/1), einin ve babasnn lmnden sonra yaad nc lm hadisesidir. Hayatn btn arln hisseden aire, hayatndaki nemli erkei, pepee kaybeder. Kardei iin yazd bu mersiye drt bendliktir. iirden, Leyl Hanmn kardeinin adnn Hlid olduunu, bir sre Bursada oturduunu, Mevlev olduunu ve babasnn lmnden ksa bir sre sonra Hakka yrdn, bu srada annesinin hayatta olduunu, reniyoruz. Bu bilgilerin dnda, iirde,

66 67

Mustafa sen, Acy Bal Eylemek, Trk Edebiyatnda Mersiye, Ankara 1994, s. 68. Mine Mengi, Eski Trk Edebiyat Tarihi, Edebiyat Tarihi-Metinler, Aka Yay., Ankara 2004, s. 239. 68 Vasfi Mahir Kocatrk, Trk Edebiyat Tarihi, Edebiyat Yaynevi, Ankara 1964, s. 598.

56

babann lmn takiben aile iin nem tayan erkek kardein beklenmeyen lmnden doan znt youn bir ekilde ilenmitir.69 Mersiyenin I. bendinde, babasnn lmnden sonra, erkek kardeini de kaybettiini, insanlarn ve cinlerin onun hn iitip hznlendiini, felein skisinin kendisine arap yerine zehir iirdiini, ifade ederek zntsn anlatmaya alr. II. bendde, veft eden kardeinin isminin Hlid olduunu, alamamasnn mmkn olmadn, cierinin kebab olduunu, hllerine bu lemde acmayan kimsenin kalmadn, annesinin bu acya dayanamayacan, bu acnn sabr zorladn, syler. III. bendden, airenin kardeinin bir zamanlar Bursada ikmet ettiini, fakat asl yaad yerin stanbul olduunu, stanbula olan sevgisi sebebiyle oraya tandn, reniyoruz. IV. bendde, kardei Hlidin Mevlnya sadakatla balanm bir Mevlev olduunu anlatr. Bendde, Mevlnnn mridi, ems-i Tebriznin de, hatrlatld, grlr. aire bendde, kardeinin Morav-zde olarak anldn da belirtir. Bendin sonunda, felein bir kere olsun kendi istedii ekilde dnmediini, bu yalanc dnyaya minnet etmek istemediini, felein kendisini sknt ve eziyet iinde braktn, bu hlde mahere kadar h edip, inlemesinin normal olacan, ifade eder. Leyl Hanmn terkb-i bend tertibindeki nc mersiyesi ( Tk.B. 49/3), days Keeci-zde zzet Mollann lm zerine syledii be bendlik mersiyedir. Keeci-zde zzet Molla (l.1829), stanbulda domu, renimini tamamladktan sonra olduka nemli grevlere ykselmitir. Hayatnn byk bir blmn srgnlerde geiren air, Sivasta lr. Leyl Hanmla aralarndaki alaka sadece day-yeen ilikisine balanamaz. air, Leyl Hanma iir konusunda da, hocalk ve nclk etmitir. Bu mersiye, saylan ve sevilen bir byn ardndan duyulan zntnn terennmdr. zzet Mollann gurbette gerekleen lm, Leyl Hanmn yaral yreini, telfisi mmkn olmayan aclarla sarsar. Mersiye boyunca, zzet Molla; velinimetim; sebeb-i izz rifatm; ilim ve hnerle dnyaya fer veren kii; ndde-i zaman gibi sfatlarla anlmaktadr70.

69 70

Mustafa sen, Acy Bal Eylemek, Trk Edebiyatnda Mersiye, Ankara 1994, s. 123. Mustafa sen, a.g.e., s. 124.

57

XIX.yy. airlerinden olan Zekyi stanbulludur. (l.1812) Asl ad Mustafa olan air, skdar muhafz brahim Paann oludur. renimini tamamladktan sonra, bir sre divan kaleminde alr. abniyye eyhlerinden Simavl Hasan Efendiye balanr. 1805te ehreminideki mm Sinan Tekkesi eyhliine getirilir. Tasavvuf dncesini ileyen iirlerden oluan Dvn stanbulda baslmtr71. Terkb-i bend eklinde syledii mersiyesinin (Tk.B. 53/1) I. bendinde air, sevgiliden ayrlmann zntsn anlatmaktadr. Onun kendisi iin nemini vurgularken, onun varlnn ocann dzenini saladndan, yokluunun ise evinin dzeninin bozulmasna yol atndan bahseder. air sevgilisinin haber vermeden ekip gittiini, bunun hir zaman fitnesinin balangc olduunu ifade ederek, zntsn anlatr ve felee atar. II. bendde de lm hadisesinden duyulan teessrn ifadesi ve felee sitem, sz konusudur. lm hadisesini ve sevgilisinin ebed istirahatghn anlatmak iin; bilinmeyen yer, bd- sabnn uramad yer, seyr sefer olmayan yer gibi, ifadeler kullanr. Bu ifade gruplarnn hepsi lm dndrmektedir. III. bendde talihsizliinden yaknan air, sevgilisine olan zlemini dile getirir. IV. bendde, cihann en uh varlnn kendisini terk etmesinin iini yaktn ve feryadnn bu yzden arttn, bunun devasz bir dert olduunu, sabaha kadar alayp inlese de, eline bir ey gemeyeceini syleyerek, znt ve zlemini anlatr. Son bendde gelenein bir tezahr olarak, dua ve temenniler yer alr. Zeky bu bendde, Tanrnn hidyetini, lutfunu ve aresizlere inyetini nasip eylemesini diler.

71

Ana Britannica, Ana Yaynclk ve Sanat rnleri Pazarlama Sanayi ve Ticaret A.., stanbul 1994, s. 361.

58

2.2. Medhiye Konulu Terkb-i Bendler Birinin gzel hasletlerini saymak, onu vmek amacyla yazlm iirlere, Klsik Trk edebiyatnda, genel olarak, medhiye ad verilmektedir. Medhiye konusu umumiyetle kaside nazm ekliyle ilenmitir. Ancak, kasideden baka nazm ekillerinin de medhiye yazmada kullanlabilecei, dolaysyla nazm ekilleri ile nazm trlerinin birbirleriyle kaytl olmadklar72 da bilinmelidir. Medhiyelerde, Tanr ve Hz. Peygamberden balayarak drt halife, din ve tarikat bykleri, hkmdarlar, devlet bykleri ve dier yksek makam sahiplerinin vgleri yaplmtr. Tanr ve Hz. Peygamber iin sylenen medhiyeler, tevhid ve nat adyla zikredilirler. almada bu konular ileyen terkb-i bendler, ayrca deerlendirilmitir. vlen kiinin ehre veya mekna geliine duyulan sevin; dnyann geicilii; kozmik unsurlar; baharn geliine duyulan sevin: bahariyye veya nevrziyye; sonbaharn gelii ile hissedilen hzn; sabah vakti tasvirleri (seheriyye); kinatn ve insann yaratl, medhedilenin doumu ve snneti ile ilgili yaplan hazrlklar, medhiyelerin ilk iki bendinin konularn olutururlar. Bu medhiyelerin dier bendlerinde, vlen kiinin yiitlii, cengverlii, adaleti, himmeti, fazileti, akl, zeks gibi eitli vasflar ve sfatlar medhedilir. Btn medhiyelerin son bendlerinde yer alan birka msrada ise memdha klcnn daima keskin olmas, bahtnn ak olmas, mrnn uzun olmas, lutfunun bol olmas gibi, dualarda bulunulur. XIX. yy. sonuna kadar sylenilen medhiye konulu terkb-i bendlerin says 16dr. Medhiyelerin yzyllara gre dalmna baktmzda; XVII. yy.da 3; Cevr (2), Fash Ahmed Dede (1). XVIII. yy.da 9; Arpaemini-zde Mustafa Sm (1), Bir Mehmed Dede (1), Edirneli Km (2), Neyl (1), Sabih (1), Seyyid Vehbi (1), eyh Glib (1). (2),medhiye yazlmtr. XIX. yy.da ise 4; dile Sultan (2), Selmi

72

Mustafa Erdoan, Trk Edebiyatnda Muhammes, Kltr Bakanl Yay., Ankara 2002, s.183-184.

59

Medhiye konulu terkb-i bendlerle ilgili olarak ele alnan ilk isim, XVII. yy. airlerinden olan Cevr (do.1595-l.1654)dir. Cevr stanbulludur. Asl ad brahimdir. Kaynaklarda iyi bir tahsil grd belirtilir. Mevlev tarikatna girmi ve Ankaral smail Rush Dedenin sohbetlerine ve Mevlev tekkelerinde semalara devam etmitir. Kendisine sanat ve meslek olarak hattatl semitir. Safy Tezkiresinde drlen kayt doru ise gnde bin beyit yazup bin akeye satabilen bir hattatn hayatn bu yoldan kazanmay deneyecei kabul edilebilir. Cevr hattyla kaleme alnm pek ok el yazmas, gerek resm ve gerekse huss ktphnelerde kaytldr. airlii ile ilgili olarak da kaynaklarda ondan; asrun feshat ve belgatle mehur olan ir-i rn-makli diye bahsedildii grlr. lm ile ilgili olarak, Mstakim-zdenin Melmiyye-i ettriyyesinde belirtildiine gre; cenazesine, komularyla grmediinden, mahallesinden kimse katlmam, lmnden bir iki gn nce haberdar ettii dostlarndan Abdullah Efendi ve yirmi otuz arkada gelerek, defin ilemini tamamlamlardr. Cevr, Dvnndan baka, Selm-nme, Hilye-i ihr-Yr- Gzn, Hall-i Tahkikt, Aynl-Fyz, Melhame, Nazm- Niyz, Muamm Rislesi, Mfredt- Tb Manzumesi ve Beyn- Add- Sfath-y Nefs-i nsn, gibi pek ok eser kaleme alm, veld bir airdir. Bunlardan baka kendisine isnad edilen drt eser daha vardr73. Cevr Dvnnda, be terkb-i bend vardr. Bunlardan, I. terkb-i bend Rhnin terkb-i bendine nazre olarak yazlan Terkb-i bend Der-Beyn- Mcdele-i Nefs Rh ve Muhasebe-i Akl u Ik balkldr. II. terkb-i bendi Terkb-i Bend Der- Beyn- Hev-t Mecz balkl tasavvufi konular ileyen iiridir. Dvnda III. olarak kaydedilen terkb-i bend, bir merd-i kmiln himmetine myesser olunduuna teekkr iin yazlmtr. IV. terkb-i bend, Yenieri Aas Hasan Halfeyi ver. V. terkb-i bend, bir dostu Msrda Dvn Ktibi iken gnderilmitir.74 Terkb-i bend ve terc- bend nazm ekli etrafnda gelien gelenek silsilesi deerlendirilirken, genellikle akla hemen Badatl Rh gelir. Oradan da Ziya Paann ona yazd nazireye geilir. Arada Cevrnin de
73

Hseyin Ayan, Cevr,Hayat, Edeb Kiilii, Eserleri, ve Divannn Tenkidli Metni, Atatrk niversitesi Yaynlar, Erzurum 1981, s. 1-47. 74 Hseyin Ayan, a.g.e., s. 11.

60

bulunduunu grenler pek olmamtr. Hseyin Ayana gre; Badatl Rh ile Ziya Paa arasnda kpry kuran Cevrdir.75 Cevrnin medhiye konulu olarak syledii( Tk.B. 4/4), Bu Terkb-i Bend Yenieri As Olan Hasan Halfeyedr balkldr ve mevcib talebiyle kaleme alnmtr. Be bendlik bu terkb-i bendin (Dvn, s.172-174/IV) I. bendinde Cevr; yce gklerin gneine selam vererek, onun glgesinin gnl sahiplerinin snaca bir yer olduunu; onun doudan kp, k saldn, niz zerresinden dolay gne ve ayn parlakln kaybettiini; bilgi ve fazilet sahiplerinin bana gn doduunu; kara bahtlarnn glgesinde yatanlarn gzn atn; zamann, memdhunun temiz zt sayesinde tazelik ve parlaklk bulduunu; memdhunun Tanrnn yaratt hazinenin cevherini tadn; Onun madde ve mn leminde, her ynyle, cevheri ve yaratl itibaryla, Tanrnn feyzine ve padiahn takdirine ayan olduunu; Onun yeteneklerinin, her eyi ihata eden akl- kll tarafndan bile kskanlmaya lyk olduunu ve bu sebeple onun adna kabiliyet cevheri denilse uygun deceini, olduka mbalgal bir tarzda ifade eder. II. bendde, ilim ve irfan ile sesini duyurduunu, lemin onun olduu ve Kabe gibi herkesin bin canla ona yneldiini; yaradlnn gzellii ile dnyay kendisine k ve hayran braktn; halk gsterdii lutuf ve ihsanla kendisine kle eylediini; kendisinin ise her zaman Tanrya yalvardn; mihnet kesinde inleyen gnlyle otururken, dualarn kabul eden Tanrnn memdhun yzn ona gsterdiini ve ayann toprana yz srme frsat verdiini; Tanrya arzularna ulatrd iin minnet duygusu iinde olduunu; memdhunu devlet ve unvan sahibi olarak grd iin mutlu olduunu; imdi artk heyecan iinde, ele kalem alp, memdhun vasflarn yazmann vaktinin geldiini, syler. III. bendde, deerinin ycelii ile memdhunun ztnn en yksek mevkilere ykselmeye lyk olduunu; ihsan hususunda isminin daima cmert ve olgunluk sahibi diye anldn; yaratlnn lutfunun, oku vadisinde saf bir nehir olduunu; ltfunun emesi iin, onun neeli yaratlnn deta, berrak bir su gibi olduunu; gzel ve nkteli szlerinin, mn itibaryla sihirli bir syleyii andrdn; can balayan iirlerinin tesir bakmndan, Hz. sann
75

Hseyin Ayan, Cevr,Hayat, Edeb Kiilii, Eserleri, ve Divannn Tenkidli Metni, Atatrk niversitesi Yaynlar, Erzurum 1981, s. 43.

61

nefesi kadar mucizev olduunu; onun grev yapt dnemin, mid gl bahesi iin bir bahar mevsimi olduunu; lk esen bir bahar rzgrna benzeyen yardmlarnn, arzularn gl bahesi iin bir kuzey rzgar olduunu; onun yce ve mbarek baht ile lemi ereflendirdiini; onun bahtnn parlakl ile cihann uuru olduunu; onun deer vermesi sebebiyle, bilginin ve bilgi sahiplerinin gereken itibara ykseldiini ve hner sahiplerinin de, onun ltfu ile her zaman ba tac olduunu; airlere gsterdii isteklerine ulatn, ifade etmitir. IV. bendde, memdhunun himayesiyle, dnyada, yaratlnda sekinlik olanlarn rabetin, padiahn da takdirini kazandn, bu sebeple airlerin onu sz ipine inciler dizerek vasf etmelerinin uygun deceini; hakkn teslim etmek gerekirse, airlerin hayatlarn dzene sokmalarn saladn, bu sebeple airlerin katndaki kymetinin, can cevheri gibi olduunu; anlay ve akl sahiplerinin, memdhunun zek ve anlay gcne hayran olarak, temiz zihninin hakkn teslim ettiklerini; onun varlnn sanki yaratl meclisinin mumu veya yaratlnn kaynann onun cevherinden feyz almas hlinde, kalbnn ruh bulacandan hikmetlerin nru olduunu; gnein

topran bile, onun iksirli karm sayesinde

bahseder. V. ve son bendde ise memdha server diye seslenen Cevr, onun zelliklerini tam olarak anlatmann mmkn olmadn, ancak elinden geleni yapt iddiasnda olduunu; derghna yz srmedeki gecikmenin, daha nce oraya eilen gne ve aydan, kendisine sra gelmemesinden kaynaklandn; onun eiinden kimsenin yzn kaldramadn, yoksa kendisinin oktan varln onun aya tozu yapmaya hazr olduunu; onu medhederken, ok kusur ettiini, ancak bu kusurunu, onun devletinin srekli olmas iin dua ederek gidereceini; sz sahiplerinden birinin daha gnl sahibi memdhunun ismini vgleriyle yceltmesini arzu ettiini; Tanrnn onun bahtn amasn, gnlne nee vermesini ve mrn artrmasn, dileyerek iirini tamamlar. Mehhiye konulu terkb-i bend yazan airlerden biri de, Birr Mehmed Dededir.(do.1669-l.1715) air, Manisal olup asl ad Mehmettir. Gen yata Mevlev tarkatna girer. Geimini temin iin bir attar dkkn altrdndan,

62

Attar lakab ile anlr. Birr, yaad dnemde, kendi evresinde ok tannm bir airdir. Divan ve pek ok air tarafndan takriz yazlan Blbliyyesi vardr.76 Birr, almada incelenen medhiye konulu terkb-i bendini ( Tk.B. 25), air dostu, Nb hakknda ve onun Halebdeki grevi srasnda kaleme almtr. Sadef-i cihnn drr-i nb ve kn- zamnn gevher-i n-yb Hazret-i Nb Efendi hakknda kede-i silk-i nazm- ehl-pesend olan terkb-i benddir balkl bu iir, toplam dokuz bendliktir. Birr, terkb-i bendinin I. bendinde, kendisinin Haleb ehrini akla vmesine almamas gerektiini, nk Halebi ynetenlerden birinin, onu kendisine baladn; imdi kendisinin gnlsz bir k olduunu, gnln Haleb ahnn her ynyle cezb ettiini; onun varlnn Haleb ehrine an ve eref kattn, Halebin ss olan erefli ztnn bir cevher olduunu; yazd eitli eserlerin etrafa yayldn ve onlarn Halebden gelen ok zarif hediyeler gibi olduunu; o kadar ki, herkesi, nazmndaki tertibin gzelliine hayran braktn; seher vakti esen sb yelinin ayana abuk bir haberci olduu dnldnde, Halebden gelen haberleri can kulayla dinlemesine amamak gerektiini; konuabilme yetenekleri olsa Halebin krmz gllerinin de tpk blbller gibi memdhu Nb Efendiyi vmeye balayacaklarn; onlarn asl maksadnn Halebi anmak olmadn daha ok Nb Efendi Hazretlerini vmeye gzel bir giri yapmak istediklerini, ifade eder. II. bendde, o sz stad ahs vmenin mmkn olmadn, onun vasfnn, vasfedicilerin gnlnn tasavvurundan ok yksek olduunu; kendisinin amacnn, memdhunun ismiyle iirine an ve eref vermek olduunu; onun sz syleme tahtnn padiah olduunu, bu yzden de, temiz yrekli benddenlerinin nazmn erbb olduunu; onun herkesi etkilemesine alamayacan, eserlerinin, dnyann her yerinde tanndn; herkesin onun temiz iirine benzer iirler yazmaya zendiini, hatta kalemlerine Hoten miskinin gzel kokusuna benzeyen mrekkepler koymak istediklerini; u anda her an, onun inciye benzeyen temiz szlerinin, nesirde onun
76

felein gelinlerinin kulan sslediini; onun hretli adnn bir hretinin ok arttn, karada ve denizde hep onun

benzerinin olmadn, iki olumsuzluk edatyla bunu ispat edebileceini; nazm ve

Mustafa sen, Acy Bal Eylemek, Trk Edebiyatnda Mersiye, Aka yaynlar, Ankara 1993, s. 107-108.

63

byklnden bahsedildiini, ifade eder. III. bendde, onun karsnda sz askerleri olan airlerin el pene divan durmasna amamak gerektiini, nk onun sz lkesinin padiah olduunu; nazm ve nesirde onun hkmnn devam ettiini, karada ve denizde sz padiah olarak tanndn; Hz. Alinin elindeki Zlfikr adl klca benzeyen kalemini ok iyi kullandn, bu sz sava meydannda, imdi onun bu yzden szn Haydar- Kerrr olduunu; onun hassas kalbinin, ilim ve marifet incisinin karld bir okyonus olduunu; onun gzel yaradlnn, sz cevherinin hazinesi olduunu; her an hakikatlerin gneinin onun gzel yaradlndan doduunu; o parlak szler syleyen gzel tl blbln yuvasn, ilmin gl bahesinde yaptn; ksaca sylemek gerekirse, onun, szn nazik yaratll gzelini kendine balayabileceini; onun imdi sz lkesinin padiah olduunu, hatta bu yerin ona Tanr tarafndan balandn, ifade eder. IV. bendde, Onun; nazm lkesinin manev sultan olduunu ve nazmn yce divann gerektirdii ekilde tertip ettiini; evlatlar ve dier tandklarnn benzeyen onun iin tpk bir istiridye gibi alarak, inci tanelerine gz yalarn ggslerine doru yuvarladklarn; mihnet eken

blbln gnlndeki gam yangnn ateini, nasl olup da saklayabildiine ardn;(kald ki) bu mihnet ykn tamaa dalarn bile gcnn yetmeyeceini, kendisinin, bu yk zayf vcuduna ramen insan olunun nasl tayabildiine ardn; arif olanlarn ve gnl sahiplerinin, onun ilah akn terennm olan szlerinin deerini bilerek can kulana kpe edinmesi gerektiini; devlet naknn mendilde olduu gibi hep ayn yerde kalamayacan, bu sebeple devlete sahip olanlarn, mfti vakasn kendilerine rnek alarak bulunduklar mevki ile gururlanmamalar gerektiini, ifade eder. V. bendde, dnyann geiciliinden ve zamaneden ikyet eden air, byledir redifi araclyla Nb ile deta syleir. Nbye ey hce, diye seslenek, dnya midinin byle olduunu, temenna nakdinin her zaman farkl bir rayicinin bulunduunu; bu mine renkli gkkubbenin ba aa durarak, vefaszl bile takdirin uygun grd nisbette boaltabileceini; kimsenin bu insanoluna bir sre iin durak olan dnyay selamet yeri sanmamasn, nk dnyann her tarafnn batan baa gam ve elem keleriyle dolu olduunu syleyerek, klara seslenir. aire gre; bu dnya, derdi derde ekleyen, artc bir hastahanedir.

64

Bundan haberdar olmayanlar zamann mftisinin bana gelenleri grerek, bunun yce Tanrnn hikmetinin nianesi olduunu anlamaldrlar. Takdirin srrna mazhar olan rifler, (bu sebeple) bu durumu hi sorgulamadan, susmaktadrlar. Vasta beytinden nceki beyitte ise sylediklerinin srrna eremeyenlere, ey hsil ey gfil diye seslenen air; gnl levhasndan hemen, kendilerini pheye gtren hnn noktasn kaldrp, Hak etmelerini nk dnyann mnsnn byle olduunu, syler. Bendin sonunda vasta beyti yerinde, IV. bendin vasta beyti, tekrarlanmtr. VI. bendde, Nbnin Hayriyye adl ve olu Ebul-hayra nasihatlarda bulunarak baarl bir insan olmann yollarn rettii ve nasl bir meslek semesi gerektiini tavsiye ettii, didaktik mesnevisini sz konusu eden air; zamann verdii devletle pek ok adam mutlu ettiini, ancak bunun yannda da, nicelerinin baht evinin temelini esintisiyle sarsarak yele verdiini; Hayriyyesinde tler veren Nbnin, halk nasihat ve tleriyle uyardn; her sz banda, babayne bir tavrla hitab ederek, olunu uyardn; her ne kadar, bu eserde, sadece olunu hedef alyor gibi grnse de, o hitaptan sadece olunun deil, btn dnya insanlarnn faydalandklarn syleyerek, Nbnin temiz yaratll oluna, Tanrdan uzun ve hayrl bir mr ile baht akl diler. Hayriyyenin slubunu deerlendiren air; bu eserin okuyanlarn kalplerini, tpk, bir kitabn iraze ipinin kitabn cilcini balamas gibi, kendisine baladn; her grenin onu bir kere okuyup, bin kere takdir ettiini, nk nazmnn dzeninin de mkemmellik asndan gnllerin takdirini kazandn; bu eserdeki syleyiin, akllardaki karklklar giderdiini ve (deta) bu esere, Nbnin papaana benzeyen kaleminin, para para eker dkm olduunu; zira o kitabn her grenin ufkunu atn ve hatta hi phe yok ki, onlarn her szn de bir kitab hline getirdiini syleyerek, bendi tamamlar. VII. bendde, Birr, Nbnin Zeyl-i Siyer-i Veys adl eserini deerlendirerek; bu eserin zeyl vadisine yeni bir ehre kazandrdn ve Hz. Peygamberin temiz siyerini eref ve anla yenilediini; slubu beenilen bu esere zeyl yazarak, eserden istifade edecek olanlarn tekemmlne, bu vesile ile katk saladn; bu slubuyla gnl aan eser, Nbnin zeylinden okunduka, Veysnin ruhunun da mutlu olduunu; Veys toprakda yattka, Nbnin dnyada geirecei mrn uzun olmasn, Tanrnn onun yana ya eklemesini niyaz ederek, onun eserlerinin ok olduunu

65

ve bunlarn hepsinin anlatlmasna lisann kdir olamayacan; o parlak aya benzeyen airin eserlerinin say bakmndan, ancak yldzlarla mukayese edilebileceini; o sz hkmdarnn gle benzeyen szlerinden oluan eserlerinin, binlerce gizli hazineyi ortaya kardn; ilim ve fazilet bakmndan onun devrinde tek olduunu, hner konusunda da temayz ederek yegne saylmasna amamak gerektiini syleyerek, bendi tamamlar. VIII. bendde air, Halebde grevde bulunan Nbnin dostluundan uzak kalmaktan yaknarak; ona dkn gnlnn bu ayrla ve onsuz geen ay ve yllara dayanmakta zorlandn; gsz vcudunun ona kavuma midini yitirdiini, ancak ne yazk ki, Halebe gitmesinin de mmkn olmadn; kavuma mmkn olmadna gre, imdilik kendisinin Nb iin dua ile megul olduunu; stelik onun yokluundan ve uzaklndan ikyet edenlerin ok olduunu, nk onun pek ok kimse tarafndan sevildiini; bu dknlkleri de ok grmemek gerektiini, nk pek ok kiinin onun erefli ahsiyetinden feyz alarak olgunlatn; bunlar sayp dile getirebilmenin imknsz olduunu; onda grlen bu yce ahlkn, ezel bezminde, asla zil olmayan Tanr tarafndan kendisine verildiini; gzel yaratlnn yaratan ve her eye kdir olan Tanr tarafndan, daha yaratl annda, onun hamuruna katldn syler. IX. bend ise gelenein bir tezahr olarak, airin kendisi ve memduhu iin yapt hayr dualarna tahsis edilmitir. Burada dikkati eken husus, Birrnin Tanrdan balanmasn dilerken Hz. Mevlnnn akna dualarnn kabuln niyaz etmesidir. XVIII. yy. airi Neylnin ismi Ahmedtir ve stanbulludur. Babas IV. Mehmed dneminin limlerinden, stanbul kadl da yapm Mirz Mehmed Efendidir. lmiyye snfna mensup bir ilenin ocuu olarak, dn ilimlerde yetimi, zellikle Arapa ilimlerde ileri gitmi, nazm ve nesirde de devrinin nde gelen kiilerinden biri olmutur. Neyl 1747-1748 tarihinde, ikinci defa getirildii Rumeli sadareti srasnda hastalanm ve grevinden istifa etmitir. mrnn geri kalan ksmn, Ahmed Bcn hazretlerinin yaayn kendisine rnek alarak, ibadetle geirir. Yetmi be yanda iken H. 1161/ M: 1748de vefat eder. Divn baslmamtr.77
77

Neylnin Terkb-i Bend Der-Medh-i Vezir-i

Sadk Erdem, Neyl ve Dvn, Atatrk Kltr Merkezi Bakanl Yay., Ankara 2005, s. 1-32.

66

Azm Dmd brahim Paa balkl medhiyesi (Tk.B. 35/1), 5 bendden oluur. Her bendde yer alan beyit says 6dr. Manzumenin I. ve II. bendinde air, gnein yeryzne ilham verdiini syleyerek, medhiyelerde allageldii zere, baharn gelii karsnda duyulan cokun sevinci anlatmaktadr. III. yneticilik bendde, memduhun lutfu, kerem sahibi oluu, yneticilii ve konusunda gsterdii hassasiyet anlatlr.
Rahat- halk bilp kendye aks-y murd Dim olma ile niyet-i hayra makrun

beytiyle de belirtildii zere, halkn rahat ve selamette olmasn, kendi rahat gibi dndn, dim hayra ulamak niyetinde olduunu ifade eder. IV. bendde, onun yneticilikte gsterdii baar, ahlarn ahnn dmd olduu, ahlknn gzellii ve cmertlii vlerek, onun bykl iin ise vasta beytinde, daha nce, bu makama byle kalem ve kl sahibi bir byk vezirin gelmedii, vurgulanmtr.
Hakk bu kim gelmedi bu mesnede bundan akdem Sahib-i seyf kalem byle vezr-i azam

V. ve son bendde, memduh, padiah ve ehzadeler iin dua ve temennilerde bulunan air, Tanrya el ap, onun iin hayr dua etmekten baka elinden bir ey gelmediini; Tanrnnn lutfu bol olan padiah isteklerine ulatrmasn ve onun bir gnn mutlulukla geen bin gne evirmesini; onun her gnn erefle yeni bir gne evirirken, Tanrnn, onun ehzadelerinin geleceini de parlak klmasn; onlarn her birinin lutuf glbahesinde nee bulmasn, Tanrnn, memduhun gnlndeki isteklerine kavuturmasn ve mahere kadar hkmn srdrmesini, diler. XIX. yy.n kadn airlerinden olan dile Sultan, Sultan II. Mahmud'un kzdr. dile Sultan (1826-1899) Zernigr Kadn Efendi'den domutur. Annesini de babasn da kk yata kaybettii iin, onu, aabeyi, Sultan Abdlmecd yetitirmitir. Bu yetime esnasnda Sultann, kuvvetli bir dil ve edebiyat kltr elde ettii, iirlerinden bellidir. iirlerini Dvnnda toplamtr. Onun duygu ve dnce leminde Nakibend tarikatine mensup olmaktan doan bir tasavvuf terbiyesi de vardr. dile Sultan 20 yalarnda iken Tophane Mri Mehmed Ali Paa ile evlendirilmitir. Fndkl'daki saraynda limler, eyhler,

67

hfzlar bulundurarak, dn ve ilm meclisler tertipleyen, fukaraya byk yardmlarda bulunan dile Sultan, Osmanl-Trk terbiyesinin icb olan her gzel hareketiyle geni bir sevgi toplamtr. Bylelikle, yalnz saray evresinde deil, halk arasnda da sayg uyandrm bir airdir.78 dile Sultann incelediimiz medhiye konulu terkb-i bendi (Tk.B. 45/2), Der Vasf- Prn- sn Aer Kuddise Esrruhm balkldr ve toplam 12 benddir. Medhiyenin I. bendi, Kdir eyhi Abdlkdir Geylnye tahsis edilmi, Onun tarikatinin pri, velilik mertebesinde bir eyh, soyu itibaryla Hz. Peygambere bal bir seyyid, vefa ve lutfun kayna, Hz. Peygamberin srlarna ve ilm-i lednne vakf, Tanrnn tecellisine mazhar olmu, gsz ve fakirlerin yardmcs, zengin ve fakirlerin snd yce bir kii olduu vurgulanarak, bendin sonunda da, H. 561de(l.1160) vefat ettii sylenmitir. II. bend, Rif eyhlerinden olan Ahmed Rifinin vgsne ayrlmtr. dile Sultan Onun, kerem burcunun ay, anl tarikatnn pri, vef tahtnn h, saf gl bahesinin blbl, aklara lutuf ve gnl sahiplerine feyz gsteren, velilerin en faziletlisi, sr ve kerameti herkese bilinen, Hz. Alinin feyzine sahip ve her trl kemltn kendisinden dald bir yce kii olduunu syleyerek, H.464te doarak lemi nurlandrdn ve H. 578de ise Tanrnn cemlinin tezahr olan cennet gl bahesinin taze bir gl olduunu, ifade eder. III. bendde, Bedeviye tarikatnn kurucusu, Ahmed Bedev hazretlerinin medhi yaplmaktadr. dile Sultan Onun; ak, ird ve salam delillerinin leme yayldn; sretinin Hz. Eb Bekire, dncesinin Hz. mere, yaratlnn Hz. Osmana benzediini, ilmi ve olgunluunun yce olduunu; zamannda keramet gsterenlerin gnei, hille benzeyen kann ise klarnn gne domu bir yeni ay olduunu; Medinenin topran gzne srme ettiini, kendisinin aslnda Tantal bir bedev olduu hlde, aya toprann bu sebeple medenletiini; o irfan hazinesinin H.675te Hakkn rahmetine mazhar olduunu, ifade eder. IV. bendde, Sdiye tarikatnn kurucusu, Sadeddin b. Musa Cebbvnin vgsne yer verilmitir. aire Onu methederken; slm yolunun tecellisine mazhar olanlarn rehberi olduunu; onun temiz ismine, mutlulukla kavumu, rahmete yakn, aya uurlu,
78

Nihat Smi Banarl, Resimli Trk Edebiyat Tarihi, C.II, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul 1997, s. 841.

68

mbarek bir kii olduunu; Tanrnn onun gzelliini kendi nurundan yarattn, bu yzden de onun, gonca yzl, gm bedenli, gnee benzeyen ay gibi parlak bir yze sahip olduunu; yaratl aka yatkn olan dostlarnn onun yzne k olduunu, sdk klarnn da, bu yzden onun evkine tutulduklarn ifade ederek, onun her zaman kendilerine himmet etmesini, aknn bereketi ile gnllerinde muhabbetinin zhir olmasn, temenni eder. V. bendde, Deskiyye tarikat kurucusu, eyh brahimden bahsederek Onun; rtbesinin faziletli, hllerinin gayet mkemmel, deerinin yce, erefinin yksek, makamnn azametli olduunu; gerekten dnya yaratldndan beri, onun bir benzerinin gelmediini, onun temiz retinin Tanr katnda ezelden beri varolduunu, ulat mertebenin de eskiye dayandn syleyerek, lemin safhalarn kalemi ile anlatmak istese, onun vgye deer gzel vasflarn, yine de hakkyla ifade edemeyeceini, kullarn yceltmesinin aczin eseri olacan, bu iirinin onun temiz ruhuna bir selam ve kudsiyyet hediyesi olmasn dilediini, syleyerek bendi tamamlar. VI. bendde, Suhreverdiyye tarikatnn kurucusu, eyh mer ahbettin Shreverdi hazretleri medhedilmitir. dile Sultan bendde Onun; tarkat erkannn pri ve o mutluluk makamnn h olduunu; gizli srlara vakf ve yce remizlerden haberdar bir rif ve ayn zamanda da, saadetlilerin eyhi ve aslnn seyyid olduunu; parlak gne gibi kereminin nurunun grndn, parlak ay gibi lutuf ve yardmn esirgemediini; manev gc ile kfirleri mslman ettiini, yceliinin himmeti ile mnkirleri susturduunu; 628de Tanrnn yce katna gitmek iin, ak atei ile vcdunu imh ettiini, ifade eder. VII. bend, zeliyye tarikatnn eyhi, Ebul-Hasan zelnin medhidir. Onun da; yce bir pr ve irfan ehlinin yardmcs, gnl ehlinin sevgilisi olduunu; akn kuvvetinin onu cihnn en byk yaptn, kalbinin her eye kadir olan Tanrnn cemalinin aynas olduunu; onun ilminin okluu karsnda, her eyi ihata eden Bahr-i Muhitin bir damla gibi kalacan, parlak gnein onun nna nisbetle bir zerre gibi kalacan; lemin batan baa onun grnmesi ve vcud bulmasna balandn, ah, dilenci, zengin, fakir ne olursa olsun, herkesin onun derghnn bendesi olduunu; 654 ylnda, ruh blblnn bek gl bahesine kanat aarak utuunu ifade eder. VIII. bendde, Hac Bekt- Vel Hazretlerinin medhine tahsis edilmitir. Onun; madd ve manev varlyla Tanrnn akna

69

garkolduunu; onun feyz ve kermetinin delilinin, duvarn bile ondan hareket emri alnca, hareket etmesi eklinde tezahr ettiini; onun evkinin yoluna ak ile devam edenlerin, dnyev ilerden uzak durup, onlarla alakasn kestiini; onun nefsini tezkiye etme konusunda gsterdii hli, kendisinin idrak edemeyi konusundaki safln, evliyann bile ifade etme konusunda aciz kalacan; o kendisine bal olanlarn iki gz gibi olan yrdn, ifade edilmitir. IX. bendde, eyhin, 669 tarihinde Hakka Mevln Celleddin Rm

medhedilmitir. Mevlnnn,srlara vakf bir yce eyh ve olgunluk yolunun rehberi olduunu; onun Kurnn srlarn anlattn, Mesnev adl eseri nazmettiini ve bu vesile ile onun peygamberlere tercmanlk ederek, irfan ve vefnn kayna olduunu; gne ve ayn onun bendesi, felein ise hayran olduunu, yerin ve gn onun ak ile dndn; ilesinin cilve, yolunun adabnn ise ird etmek olduunu, oca ak mutfa, kapsnn ise Tanrdan baka bir eye ihtiyac olmayanlarn sna olduunu; alt yz yetmi ikide cennete gtn, ifade eder. X. bendde, Nakibendi eyhlerinden Bahaddn Nakibend medhedilmektedir. Bendde, Onun; kerem sahibi bir pr ve evliyalarn kendisine bende olduunu; klarn meclisine nee, olgunluklar mevkisine eref verdiini, ikbal incisine sadef, gnln nruna hazine olduunu; himmetinin, talebedenleri hedefledikleri menzile ulatran nurlu bir meale olmasna amamak gerektiini, gnlnn ise maksada ulamay isteyenler iin gerek bir ayna olduunu syleyerek, eyhe prim diye seslenir ve isyanda olan kulunu affedip, mutlu klmasn, nk onun aknn yolunda, snesinin yandn, 718 ylnda dnyaya gelen eyhin, 792de Hakka rc ettiini, ifade eder. XI. bend, Bayramiyye tarikat eyhi, Hac Bayram- Velinin medhine ayrlmtr. Onun; kavuma bayramnn ilk gecesi, olgunluk gnn gnei olduunu ve bilginin nurunun kendisinde ortaya ktn; her eyden el etek ekip perhizkr olunan oru aynda, nefsini zorlayarak, oru tutan a gnllerin, ancak onun cellinin iftar sofrasnda doyduunu; o if balayan sofradaki kadehin lezzetine ulaan klarn gnllerinin oradan aldklar lezzetin tadnn, kymet gnne kadar, dimalarndan gitmeyeceini; ayann toprann safann ve neenin varln saladn, akn onun cisminin nru ile kendisini tamamlayacan; 833te veft ettiini, Tanrnn onun kudsiyetini ebed klmasn ve cemline

70

kavuturmasn niyaz ederek, bendi tamamlar. XII. bend Halvetiyye tarikatnda Pr-i Sn olarak kabul edilen Seyyid Yahy irvnnin medhine tahsis edilmitir. dile Sultan bendde Onun; Halvet tarkatn ihdas eden kii olduunu; o kerem sahibi anl eyhin kapsnda, kimsenin mahup olmadn, onun bendelerini utandrmadn; onun herkese kar ok Ehlullhn bendesi olduunu, cmert olduunu ve himmetini esirgemediini, feyz ve kereminin leme sebil gibi aktn; kendisinin her birinin ak derghna dhil olduunu; ebed saadete memduhunun H.868de, Tanrnn cennetine vasl olarak kavutuunu, ifade eder. Adile sultann Medhiye konulu II. terkb-i bendi (Tk.B. 45/1), Der-n- Eimme-i sn Aer Rdvnullahi Aleyhim Ecmain balkldr. Manzume 15 bendden mteekkil olup, her benddenki beyit says 7dir. Sadece son. benddeki beyit says farllk arz eder. Bu benddenki beyit says 6dir. iirde srasyla 12 mamn ve Drt Halfenin medhi yaplmaktadr.

2.3. Mnacat Konulu Terkb-i Bendler Mnacatn kelime anlam, kulaa fsldamak, Allaha yalvarmak, dua etmektir. Edebiyat terimi olarak; Allaha yalvarmak, yakarmak, niyaz ve dua etmek gayesiyle, hemen hemen btn nazm ekilleriyle yazlan, konusu Allaha yakar olan iir trdr. Mnacatta airler, genellikle gnahlarnn bykln ve hadsizliini dile getirerek, nefse ve eytana, uyduklarn itiraf eder, ancak Allahn sonsuz lutuf ve kereminin yannda bu gnahlarn ok ey ifade etmediini belirterek, yakarta bulunurlar. air yakarnda kendi varln olduu gibi sergiler; kibir, gurur, benlik gibi btn kt huylardan syrlp, Allahn azizlii, ycelii karsnda zayfln, aresizliini ortaya koyar. Bu tr Arab edebiyatndan Trk edebiyatna, Fars edebiyat araclyla gemitir.79

79

Mustafa sen, Muhsin Macit, Osman Horata, Filiz Kl , Hakk Aksoyak; Eski Trk Edebiyat El Kitab, Grafiker Yay. , Ankara 2003, s. 251-252.

71

Mnacatlarda yer alan esaslar, tevhidlerde olduu gibi, yet ve hadislerden bizzat iktibas edilerek veya bu iki kaynaktan faydalanlarak kaleme alnmtr. Tevhidlerde olduu gibi, mnacatlarda da, Allahn sfatlarndan bahsedilir. lminin ve kudretinin olmad, kdem ve beka sfatlaryla muttasf bulunduu, anlatlr. Kintn yegne hkimi, ezel ve ebedin pdih odur. Cihanda ne mevcutsa, onun kudretinin eseridir. Her varlk onun kudretini haber vermektedir. ahla lyk olan odur. Btn pdiahlar, onun kuludur. Hanf (1) olmak zeredir. Mnacat konulu terkb-i bendler iinde, bir manzumesi deerilendirilen XVIII.yy. airlerinden brahim Hanf, Fatin Tezkiresinin nakline gre, Hcegn- Divn- Hmyundan, eyhl-islm Arif Hikmetin verdii bilgilere gre Baltac zmresindendir. Kendisi, ilim ve kalem sahibi bir zat olarak, Resmi memuriyetlerinden fergat etmi ve uzleti semitir. Bir aralk kendisine cezbe gelmi, ksa zamanda iyileerek, hacca gitmitir. H.1217-M.1802/1803 tarihinde vefat eder. Genellikle tefsir ve hadis ilimleriyle ilgili erhler olmak zere, 21 para eser yazmtr 81. brahim Hanfin (Tk.B. 32), Terkb-i Bend-i Bleg-Pesend balkl 5 bendlik manzumesinin I. bendinde, Allahn yce ve emsalsiz ztndan lutuf mid ettiini ve midsizlie drmemesini; ne kadar gnahkar olsa da her eyin birliine vkf olan Tanrnn birliine ehdet ettiini belirterek, iktibaslar yoluyla dncesini destekler. air, bendin devam eden ksmnda, amellerinin iyi olmadn, ancak Tanrnn lutuf ve rahmetine bel baladn; nefsinin heveslerine yenik dtn, hata ve sularnn ok olduunu ifade ederek, Tanrnn kendisini slah etmesini, feyzini ve rahmetini esirgememesini, ister. II. bendde, grd her gzele hayran olarak yakksz iler yaptn, isyankr olduunu, hayalinde kendisini bazen kul, bazen de lemin sultn sandn; elde
80

Bu almada

mnacat konulu olarak tespit edilen iir says 2dir. Bunlar; Nil (1), brahim

80

Necla Pekolcay, Seluk Eraydn, Mustafa Tahral, Mustafa Uzun, M. Husrev Suba, slm Trk Edebiyatnda ekil ve Nevilere Giri, Kitabevi Yay., stanbul 1996, s. 146. 81 Nil Tuman, Tuhfe-i Nil, Divn irlerinin Muhtasar Biyorafileri, C.I, Osmanl Devletinin Kuruluunun 700. Yldnmne Armaan, s. 230.

72

ettii kazanlarn kendisini hsrana urattn, bu alemde bir iki gnlk misafir olduunu; iledii gnahlardan dolay balanmay dilediini ve yapt kt sonulu ilerden dolay piman olduunu; batl eylerden meded ummay brakp, Tanrya sndn belirterek, onun kendisini ayrlk gamna esir etmemesini, sularnn balanmasn ve yerinin cehennem olmamasn, arzu eder. III. bendde, iledii byk gnahlardan tr znt iinde olduunu ve Allaha sndn; esen rzgarn ona daima sevgilinin yzn hatrlattn; insanlarn kimisinin cennetlik, kimisinin cehennemlik olduunu; kimsenin elinde affolunduuna dir bir senedinin olmadn, bu sebeble nefse uyup gaflet iinde bulunulmamasn; hep Tanrnn affnn anldn, ama onun gazabnn da hatrlanmas gerektiini, maher gn kendini sulayanlardan olmamasn, temiz bir kalple etmesini ve onun kendisi gibi gnahkr kulunu akranlar itibar ve arasnda erefinin balanmasn umduunu; Tanrnn kendisine iki cihanda da yardm utandrmamasn, diler. IV. bendde, canna seslenen air, gaflet iinde olmaktan dolay kendisini ayplar. Kendisine gfil diye hitb ederek, nazl mrnn getiini, bu dnyaya bir daha gelinemeyeceini; gnlne seslenerek onun akln bana toplamasn syleyerek, insanla yakan davran sergilemediini; Allah iin bir ey yapmadan mrnn geip gittiini; bunca zaman gnlerinin gaflet iinde getiini ve Tanrnn honutluunu kazanamadn; heves ve arzularna artk bir son vermesi gerektiini, aklnn dman hilesine kanmamasn; lutuf sahibi, tek, ezeli ve ebed olan Tanrnn, kendisi gibi bir gnahkr inyet kapsndan dndrmemesini, diler. V. bendi, dua ve temennilere ayran air, son beyitte, mutsuz Hanfin iki cihanda mutlu olmasn dileyerek, szlerini Tanrnn yce tevhdini zikrederek tamamlamak istediini belirtir. Nil, (Tk.B. 14/1) I. bendde air, Tanrdan bedeninin shhat iinde olmasn, gnlnn ve cannn ait olduu meskenden ayrlmamasn; lemin hikmet ve feyz ifahanesi olduunu, lemde her eyin hikmetinin sadece Tanr tarafndan bilindiini; hasta olduunu ve yaradann lutuf ve kerem dergehinden kendisini mahrum etmemesini; gnlnn hasta olduunu, onun nefesi ile if bulmak, susam gnlnn ateini sndrmek istediini; kendisinin cieri gibi yanm bir sinesinin olduunu, kimsenin onun ateini alamayacan; bu atee bir

73

avu topran bile dayanamad, sertleip, kat bir hale geliini; Yaradann akyla iindeki atein tenden kp, dnyay dahi yakabilecek gte olduunu; hepimizin bir ate paras olduunu, ama bundan haberdar olmadmz, can pnarna nasl ulalacan bilemediini, Tanrnn ltfu gibi gneini de zerlerinden esirgememesini; can pazarna ulamak iin tela iinde aratrdn, ama hastaln, hayat pnarnn dahi iyi etmeyecei ifade edilmektedir. II. bendde, Hakkn dergehinde hasta, deersiz ve susam gnlnn hasret atei ile yandn; sinesindeki atein kendisini baka bir renge koyduunu, cehennem korkusu yznden blbl gibi figan ettiini; iinde can yakc bir atein olduunu, bu sebeble aslnn ya cehennem atei, ya da hamurunda ate bulunduunu; cehennem ateinin az suyuna hasret olduunu, kendisinin atelere yanm bir avu toprak olduunu; Tanrnn halkalarn ateten oluturduunu, her an bin h silsilesine esir olduunu; hasta teninin derdi ile eimi bir ok olduunu, gam ateinin kendisini tkettiini; Hakkn glbahesinde perian biri olduunu, cevherinin bela cevheri olduunu; gnein feyzi ile renk bulduunu, gam ateinin vcudunu saf bir hale koyduunu, bu cevher ile parlak gnein gnl yaras olduunu; geceler boyunca inlemelerinin izlerini tadn, dertlerinin bir ate paras olduunu ifade eder. III. bendde,yarasnn ok yakc olmasn, gnl yarasnn derdiyle bir btn olmak istediini; Tanrnn hasretinin ateiyle yandn, onun nn seher gneinin aynas olmasn; ateli sinesinin, onun dnyay yakan bakna kle olmasn; gnl aynasnn fazla ah etmemesini, kederin pasnn devaml bir ekilde stne bulamasn; Tanrdan ayrlmann derdi ile can vermez ise, duygusuz gnlnn kann heder etmesini; ateli sinesini glbahesine evirdiini, o dert bahesinde ektii her ahn glbahesine taze bir smbl olmasn; gnlnn Tanrya ynelinen mekanlara yneldike, keder divnnn perdesini pmesini; kaza ve kaderin gizli srlarn anlamasn; bann , gnlnn ve cannn Tanrnn rzasna kavumak, ona yaklamak dncesinde olmasn; vcudu lm deinde olsa dahi,mit balad Tanrsnn rzasn kazanmak iin uramasn diler. IV. bendde, amellerinde kibirden uzak olmasn, lmden korkmamasn; Allaha tevekkl edip, kurtulua ulamak iin abalamasn; hastalnn sebebinin ebedi shhate kavumak olduunu; bu kadar su ve isyan ile kimsenin Allah iin bir ey sylemeyecei, bu yzden hep hayr ve hasenat

74

yapmak istemesi gerektiini; ilerinde nceliin gnahn dnmek olmas gerektiini, ok almas gerektiini; bazen gonca gibi yreinin skldn ve sustuunu, bazen de ak bir blbl gibi gamsz olduunu; bir nefesin dahi ok nemli olduunu ve her an kretmek gerektiini, an ve eref peinde komay brakp, hayattan zevk almak gerektiini; vcudun heveslere dtke,bunlarn dnyann hevesleri gibi hkmsz olduunu anlamasn; bandan karmak, tela veren fikirleri uzaklatrmasn, gnln azad etmesini, zararl, hileli ilerden uzaklamasn; bedeninin kir ve pas izlerinden ri olmasn, gne gibi insanlara faydal bir zat olmasn;ciz varln h ederek atelere vermesini arzu edr. V. bendde, Tanrnn kendisine ltfetmesini, hasta kulunu belalardan uzak tutmasn; ikiyzl, dinden uzak kiilerin sohbetinden uzak olmasn; gnlnn Allah tazim etmesini, can gznn nura hasret olduunu, Tanrnn yzn gstermesini; mart ayndaki stma nbeti ile titremelerini, cellinin atei ile dindirmesini; ne zaman ki, lm ann, maherde neler olacan hatrlasa, unutmak istediini; Tanrnn maherde isyankar kullarna efaat etmesini; efaat ederek, ne yapacan arm kulunun boynundaki zincirlerden kurtulmasn; hatal ve gnahkar biri olduunu, dnyadaki hayatndan dolay balanmay umduunu; o gn derdinin atei ile taatsiz olan, inleyen Nilyi utandrmamasn; Tanrnn tecellisinin gsz gnln mahvetmesini arzu eder ve Hz. Musya telmihte bulunur.

2.4. Nat Konulu Terkb-i Bendler Natn lgat mns, bir kimsede bulunan zellikleri anlatmak, onu vasflandrmak, medhederek tarif etmek, demektir. Edeb terim olarak da; Hz. Peygamberin zellikleri zerine sylenen, onu vmek maksadyla kaleme alnan iirlere verilen isimdir. Dier peygamberler, Drt Halfe, Mevlna, Abdlkadir Geyln gibi, din bykleri iin yazlan iirlere de nat denilmekle birlikte, kelimenin en mehur ve yaygn manas Hz. Peygamberi ven iirlerdir. Natlarn muhteva zellikleri iinde; yetlere, hadslere, Hz.Peygamberin isim ve sfatlarna, hayatna, beden zelliklerine, ahlk zelliklerine, mucizelerine,

75

kymetteki stnl ve efatine, Hz. Peygambere atfedilen edeb ve tasavvuf motiflere yer verilebilir82. Dvnlardaki nat trndeki iirlere ait yaygn kanaat; klsik tertbe gre mukaddime, tevhid ve mnacattan sonra nat blmnn yer aldna dirdir. Ancak dvnlar tarand zaman bu grlerin ksm olduunu; natlarn mukaddimeden balayarak mfredlere kadar dvanlarn hemen btn blmlerinde yer aldn grmekteyiz. Dvan airlerinin ustalk ve kabiliyetlerini en youn biimde aksettiren ksm, natin giri ksmndadr. Dvnlarda nat, kasde, gazel, ekli dnda; terc-i bend, terkb-i bend, kta, mesnev, mstezad ve musammatlarn btn trleri ile rbi, tuyug, mfred eklinde ele alnm; dvnn banda veya ait olduu blmlerde, bu nazm ekli ile yazlan natlara yer verilmitir83. XVII. yy.n bandan XIX. yy. sonuna kadar olan sreyi kapsayan bu almada tespit edilen nat says 6dr. Bunlar; XVII.yy.da Fash Ahmed Dede (3), Ndir (1), XVIII.yy.da Seyyid Vehbi (1), Tokatl Kn (1) olmak zeredir. XVII. yy. airi olan Gan-zde Mehmed Ndir (do.1572-l.1626), Miraciye ve eh-nmesiyle tannmtr. airin ayrca Mahzen-i Bahr adl bir mesnevisi de vardr. eh-nmesini Firdevsnin eserini kendisine rnek alarak yazmtr. Eserde II. Osmann tahta kndan balayarak ran savalar, padiahn da katld Hotin Seferi ve stanbula dnnde olunun dnyaya gelmesi dolaysyla yaplan enlikler anlatlr84. Dvnnda Bk, Nef ve eyhlislm Yahyya nazireleri bulunan Ndir, iirlerinde nemli lde bu airlerin etkisinde kalmtr. zellikle Miraciyesi ok beenilmi ve aire asl hretini bu eseri kazandrmtr. Bu esere daha sonra Nb, Nev-zde Aty ve Halm gibi airler nazireler yazmlar, ancak onu aamamlardr85.

82

Emine Yeniterzi, Trk Edebiyatnda Natlar, Trkiye Diynet Vakf Yay., Ankara 1993, s. XIII-XXXI. 83 Emine Yeniterzi, Dvan iirinde Natlar, Trkiye Diynet Vakf Yay., Ankara 1993, s. 46-51. 84 Mine Mengi, Eski Trk Edebiyat Tarihi, Aka Yay., Ankara 1994, s. 198. 85 Ahmet Atill entrk-Ahmet Kartal, niversiteler in, Eski Trk Edebiyat Tarihi, Dergh Yay., stanbul 2004, s. 372.

76

Gan-zde Ndirnin, nat konulu terkb-i bendi (Tk.B. 11), Terkb-i Bend-i Ndir Der-Nat-i Mefhar-i Mevcdt Sallallhu Aleyhi ve Sellem balkldr ve bendden mteekkildir. air natinin I. bendine, Hz. Peygambere ey yz, Tanrya yaknlk meclisinin mumu gibi olan diye seslenerek, Cebril (AS.)in onun yanann nuru etrafnda tpk bir pervane gibi kanat rptndan bahsederek balamtr. Takibeden beyitlerde ise Hz. Peygamberin; Tanrnn yce makamn dileyerek, hatta daha yakn olmak arzusuyla ve ev edn yetini kendine yer edinerek, ok gibi kbe kavseyn makamna ynelmesine veya iki yayn birbirine yaknl kadar olan bir yaknl taleb etmesine amamak gerektiini; Tanrnn efaat makamnn sahibi kld Hz. Peygamberin glgesini fena leminde, maherde aciz kullara efaatini salamak iin sakladn; i ie gemi felek fanusunun onun zatnn mumu iin dndn, aksi hlde dnyada bu kadar ekil ve grntnn ortaya kamayacan; gkyznde zhrenin onun azametli grnyle yarldn, bunu gren dnya halknn da parlak ayn ikiye ayrldn sandn; Hz. sann bile, onun mmetinden olmak arzusuyla, gkyzn onun eii zannederek beklediini ifade eder ve bendi yine Hz. Peygambere seslenerek, senin edn bir klen olan Ndirnin, geri gnah ok , ama senin lutfuna snr yoktur, diyerek tamamlar. II. bendde, yine ey diye Hz. Peygambere seslenen air; akan sularn onun yaratlnn hayat suyundan damlalar akttn ve Cebril (AS.)n onun yzne duyduu ak ateine atld hlde yanmayan bir semender olduunu; onun nurlu yznn mealesinin, Tanr dostlarnn yolunu aydnlattn ve temiz zatnn kainatn yaratlnn delili olduunu; himmetinin okunun iki yay kadar hatta daha yakn olmay kendine menzil setiini ve gkkubbenin bu makamn atsn bulabilse, oray kendisine dn ekseni olarak seeceini; bedr eklindeki ayn sofrasn datp, heves meclisinin tadn kararak Zhre yldzn aaladn; Tanrnn nimetini, onun mmeti iin hazr kldn ve Hallullhn da dnya meclisinde onun faziletiyle sofra aabildiini; onun getirdii dinin klcnn Msra gelen din karsnda, Nil nehri ile eliklendiini ve onun din klcnn kabzasnn, imann deeri iin l kabul edildiini syleyerek, Hz. Peygambere seslenir ve Ndirnin gnl yaraldr, yolunun topran ve Tanr yoluna gidenin atnn terkisinin keten ipini(tiftiini) ona merhem eyle, diyerek niyazlarda bulunur. III. bendden ise,

77

natlarda ska tekrarland zere air, Hz. Peygambere; ey varl dinin gezinti yerinin esiz fidan olan! diye seslenerek, Cebril senin yanann gl karsnda lgn bir blbldr der. Hz. Peygamberin glgesinin olmad, Tanrnn dinini ve peygamberlik mhrn ona verdii ve peygamberlik yzn onun parmana takt; peygamberin eli ile iret ederek ay ikiye ayrmas mucizesi; bunlarn o nurlu varla layk olduu ve peygamberin srtnda bulunan nbvvet mhr de, konu edilir. air bendin sonunda yine Hz. Peygambere seslenerek Ndirnin onun yce derghnda, ancak bir toz kadar kymeti olabileceini, bu yzden de lutfunun damlasn ona yardmc klp, heves rzgrna kaplp gitmesini engellemesini dileyerek, bendi tamamlar. XVII. yy. airi, Fash Ahmed Dedenin, (Tk.B. 5/1) Der-Nat- Resl-i Hak-Tel Der-Hn-i Seyhatm od n balkl nat konulu terkb-i bendinin I. bendine, Hz.Peygambere Ey! Levlkn tahtnda oturan padiah ve gklerin tacnda, Tanrnn yaratt nak diye seslenerek balar. Gkyz onun mirc ile nazlanmakta, dnya ise onun ayann izi ile vnmektedir.
Mircun ile sipihr ider nz Nak- kademnle fahr ider hk

drk at ne kadar sratli olursa olsun, onun Mircda yaadklarn anlayamaz ve aya hayret amuruna batar ve uamaz. Hz. Peygamberin, alemi kfrden arndrd ve alemlerin onun yz suyu hrmetine yaratld, gkyzndeki samanyolunun grnme sebebi de bendde konu edilir. Bendin son beytinde;
Brhn- uluvv-i mu old Levlke lem halektel-eflk

diyen air, Levlke lem halektel-eflk: Peygambere

Sen olmasaydn felekleri

yaratmazdm, melindeki Hads-i Kudsyi sz konusu ederek, Tanrnn Hz. hitabna telmihte bulunur. Onun mukaddes zat bu hadis ile tazim edilerek, kintn yaratlndaki yegne maksadn onun yce varl olduu

78

sylenmitir. Hz. Peygamberin annda byle ulv bir mny ihtiva eden bu cmle, natlarda en ok iktibas edilen hads durumundadr86. II. bendin, ilk drt beytinde air, I. bendin sonunda sylenen Hads-i Kudsyi aklayan bir anlatm sergiler.
Sen olmasan olmaz idi alem Bulmazd vcd keyf ile kem Sen olmasan iy meh-i hidyet Ruen mi olurd heft-trem Sen olmasan iy eh-i rislet Bulmazd nizm hl-i dem Sen olmasan idi hkim'l-'adl Olmazd ess- dehr muhkem

Bendin ikinci ksmnda ise air, Hz. Peygambere daha nce yaratlan keramet sahiplerinin nderi ve peygamberlerin en ycesi diye seslenerek, onun himayesinin glgesi altnda olan mmetinin selamete kavutuunu, hatta o kadar ki, feleklerin peygamberi olmasndan dolay, Hz. Meryemin olu Hz. sann bile onun mmetinden olduu, onun btn kainatn hakimi ve efendisi olduunu ifade eder. III. bendin banda ve sonunda Hz. Peygambere seslenen air, onun nurlu bir gne olduunu, sem ve arzn onun peygamberliine ehdet ettiini, Resuln miracda Tanr ile kavutuunu, onun isteklerinin Rabbinden kabul grdn, onun mircda iken daima yaradanndan mmetinin kurtuluunu istediini, dnya zerinde kk byk herkesin, onun getirdii kutsal kitab okuduunu, belirtir. IV. bendde, onun dnyev hrslarnn olmadn, gizli srlara vakf olduunu anlatan air, kendisinin hakkati bilmediini, ancak srlar renmeye tlip olduunu syler. V. ve son bendde, airin mahlasn, dikkat ekici bir ekilde redif olarak kullandn gryoruz. air Hz. Peygambere bende olmak istediini, onun lutfuna mazhar dmek ve bu arzularnn makbul olmasn mid ettiini syleyerek, bendi tamamlar. Fash Ahmed Dedenin Dvnnda yer alan ikinci nat de(Tk.B. 5/2), Terkb-i Bend-i Bel Der-Nat-i Shibt-Tebl Sallallh Aleyhi Ve Sellem balkldr ve bu nat muhteva ve syleyi olarak yukarda incelenen natle benzer
86

Emine Yeniterzi, Divan iirinde Nat, Trkiye Diynet Vakf Yay., Ankara 1996, s. 165.

79

zellikler gstermektedir. I. bendden air, Hz. Peygamberin,

yaratlmlarn

gnei olduunu, iki cihann yaratlmasnn sebebi olduunu, idraki zayf kimselerin dahi, onun yceliini anladn ve onun maherde mmetine efaat edeceini, ifade eder. II. bendden, Hz. Peygamberin birletiriciliine dikkat ekilerek, onun Arabla Acemi bir araya getirdii, lutfunun genilii ve mirc konu edilir. III. bendde Hz. Peygamberin, Tanr katnda ne kadar nemli olduu vurgulanmtr. Bendde lemin, onun iin yaratld belirtilerek, Hz. snn, onun geleceini haber verdii de hatrlatlr. Onun peygamberlerin en ycesi olduu ve gzel ahlakl, nurdan yaratlm olduu ve glgesinin olmad da ifade edilmitir. IV. bendde, her eyin varlnn Hz. Peygambere bal olduu vurgulanr. V. bendde yine peygamberin glgesinin bulunmamas mucizesine dikkat ekilir. Ayrca onun yetimlerin incisi olduu ve mertebesinin ok yksek olduu da bendde konu edilmitir. VI. bendde air, Hz. Peygamberin yceliini anlatmak iin inananlarn iledii gnah her ne olursa olsun, onun efaatinden mitsiz olmamalar gerektiini ifade ederek bendi tamamlar. Fash Ahmed Dedenin Dvnnda yer alan nc nat konulu terkb-i bendi (Tk.B. 5/4) ise Der-Nat-i Peygamber-i D-lem balkldr ve tek bendden olumaktadr. Bu sz konusu nazm ekli iin ayrt edici bir durum arzetmektedir. zerinde allan dnem ve trn tarih geliim seyri iinde, bu ekilde sylenmi tek bendden oluan bir terkb-i bend yoktur. Bu bendde air, Hz. Peygamberin hilye zelliklerini sz konusu etmitir. XVIII.yy. airlerinden Sezy mahlasl Cb Hasan Dede (l.1738), Klsik Trk iirinin, belli bal mutasavvf airleri arasnda yer alr. Nesmden beri devam edegelen ve yksek mnevver tabakadan ziyade, genie bir halk kitlesine yaylmak temayl gsteren ananevi vahdet-i vcd ve lhi ak terennmlerinin, kendi zamanndaki kuvvetli temsilcilerindendir. Sezyide eyhlik birinci, airlik ise ikinci plndadr. iirlerinde ounlukla didaktik bir hal alan, skin ve olgun bir dervilik ruhu, msralarn canlandrr87. air nat konulu terkb-i bendinin (Tk.B. 41/1) I. bendinde; Seher rzgrnn, onun zlfnn
87

Vasfi Mahir Kocatrk, Trk Edebiyat Tarihi, Edebiyat Yaynevi, Ankara 1964, s. 554.

80

kokusunu alp, gl bahesindeki snble gtrdn, blbln onun gl yzne meftun olduu iin ttn ve goncann bu yzden aldn belirterek, onun yzn grmek arzusunu dile getirir. air, Hz. Peygamberin grnte insan olduunu, ancak hakikatte Hakkn nuru olduunu zellikle vurgular.

Sen beersin egeri suretde Nur- Haksn velik sretde

II. bendden ise onun peygamberler arasnda en deerlisi olduu, peygamberlerin padiah olduu, Tanr tarafndan medhedildii, mmetinin efaatisi olduu, onun mmetine elemin erimeyecei, konular ilenmitir.

Sen penh- kamu usat oldu mmetine nice irir elem

III. bendde, gece ve gndzn olumasnn sebebi onun zlfne ve yzne balanr. Onun mmetine yardmc olduunu belirten Sezy, kendisi gibi bir gnahkra da inyet etmesini, zengin, fakir herkesin ondan lutuf beklediini, ifade eder.
Ey meded-kri-i cust- mem Kapuna gelmiz bize dermn Senden ister kamu fakr gan Matlabun ey kerm-i z'l-ihsn Biz marzz tabbmz sensin Biz muhibbz habbmz sensin

IV. bendden air, Hz. Peygambere olan sevgisini, onu grememenin, ondan uzak kalmann zntsn, ifade ederek, ona kavumak ve kurtulmak isteini, dile getirir. Nr- hicr bizi kebb itdi Ahumuz sumn itdi siyh Koyma firkat ebinde bizi garb nefsin esaretinden

81

Kl myesser vislin ey yzi mh Biz ged dergehde muhtcuz

Dilerz hn- vaslu her gh Dmen-i nefse n esr olduk Sen hals it bizi meded ey h (Tk.B. 41/1)

V. bendde, onun Hakkn nuru ve cihana rahmet olduu, onun klarnn cehenneme girmeyecei, belirtilir. air Drt Halfeye olan sevgisini de zikrederek, Hz. Peygambere salavatla, nat tamamlar.

2.5. Dier Konulardaki Terkb-i Bendler Klsik Trk iirinin, ikiz nazm ekillerinden biri olan terkb-i bendlerle sylenilmi iirlerin, yukarda incelenen konular dnda da farkl pek ok muhtevaya yneldii grlr. Bu erevede incelenen dnem iinde, bata felsef ve tasavvuf konular olmak zere, sevgili; sevgilinin vefszl; ayrlk; ak ve kne duygular; baharn gelii zerine duyulan sevin; iki ve iki leminin anlatld, arab meclisi ile ilgili iirler; felekten ve talihten ikayet ve sosyal tenkit ilenmektedir. Dier konulardaki terkb-i bendler, bal altnda incelenen, muhteva u ekilde tasnif edilebilir:

2.5.1. Sosyal Tenkit Konulu Terkb-i Bendler ncelenen terkb-i bendlerden 8i sosyal tenkit konuludur. Sosyal tenkit konulu terkb-i bendlerin yzyllara gre dalm yledir: XVII. yy.da Cevrnin Rh-i Baddye yazm olduu nazre ve Fehm-i Kadmin bir manzumesi; XVIII. yy.da Ahmed Sdk Ziver (1), Arpaemin-zde Mustafa Smi (1), Hamet (1); XIX. yy.da Keeci-zde zzet Molla (1), Selm (1), Ziy Pa (1) olmak zere.

82

Sosyal tenkid konulu terkb-i bendler iinde inceyeceimiz ilk iir, XVII. yy. airi Fehm-i Kadme aittir. iir 7 bendden olumaktadr.(Tk.B. 6/1) Her bendindeki beyit says 8dir. airin tenkidleri bize, Badadl Ruhnin iirini ve onun nazirelerini hatrlatmaktadr. zellikle air, III. bendde Rum lkesinden ve orann insanlarn davranlarndan duyduu rahatszl dile getirir. iiri inceleyecek olursak, I. bendde, Tanrya seslenerek bahtszlndan, dnyada huzur bulamadndan, taihinden yaknr. air, bendde duygularn yle ifade eder: Ey Tanrm! Yldzm, ne kara yzl bir mum olur ki glbahesine dse btn kular karga hline gelir; gne baheyi beslediinde, benim talih sabahm, ne karanlk bir i tanesi olur.Her goncas, suya atlm kor gibi simsiyah, her llesi de glgesi gibi btnyle yank yaras olur; Hz. Davut olup gl kokusunu nefes etsem, etrafa yaysam, namelerimi iiten blbl aklsz hle gelir, ldrr; yolunu saptm gnl, bu derece acizlik iinde nasl bir an huzur hazinesinin eteine basar? Doru yola vardran Hzr, benim menzilimi belirtse, Hzr da menzil de belirsiz hle gelir, izleri bile kalmaz; eer felek, bana verdii bu zehirleri Hz. sa'nn gnlne verirse, insaf ediniz ki o hangi can ile sa kalr? Bana uursuz bahtn krclnn ne kadar olduunu bir dn ki benim doum yerimi, bayku gibi, Rumun merkezi yapt. air, manzumenin II. bendinde ise youn bir ekilde Rum lkesinden behseder ve Rum lkesi ile ilgili ikayetlerini dile getirir. Ey Tanrm! Sanki btn unsurlarm Rumun gamlarndan meydana gelmi ki gdam daima Rumun zehirinden ettin; ey Tanrm! Rumun hcumlar, ayplama talar ile gnlmn iini doldurarak yreimi daraltt. Madem ki Rum'un kalbinin karncadan daha kara olduu kesindir, o halde aslan yreklilerin canlarn incitmek de Rumun gereidir; gl kokusu olsa, tabiat sahiplerine, zehirli sam yeli olur, saba rzgr, iyi huylulara Rum'un zehiriyle zehirlenmi bir hle gelir; blbl, cihan harabesinde perian, glbahesi de Rumun baykularnn ferahlkla oturduklar bir mekn olmu. Ey gnl! Kesinlikle arap ime, gzel sevme, zevk etme, kusura bakma ki Rumun kanunu byledir; dinin hapsediliine sebep olan saa sakn dolanma, zira uurunda, Rum'un uursuzluunun ayns aksetmitir; ey Tanrm! Beni ya ldr veya Rumdan kurtar da bylece bu uursuz talihten de kurtulmu olaym. III. bendde, Rum lkesinin insanlarndan ve onlarn tasvip etmedii davranlarndan dem vurur.

83

Bu memleketin devlet sahipleri bir baka cmerttir, sana rabet ettike iyilii baa kakar. Yani, Sana iyilik olarak hitap ediimiz kfidir, airlere bu kadar sayg gsterilmesi gerekir derler; eytana cennet balar, sana ise bir ekirdek vermez, insan bu kavimden nasl ikyet etmesin? Gnl ehline o derece ihanet ederler ki Yahudiler bile Hz. sa'ya bu ekilde hainlik etmemilerdir. Bir rezil air bu kavme iir okuduunda, o alak kimseler birbirlerine iaret edip saraca Katra arpa al, zira yine para kalmam diyerek gya zarafet gsterirler; amma dorusu bu ki Rumda bu kavmin elinde, rezillii air kadar kabul eden bir kimse yoktur. Vallahi ben ne mal severim ne de airim, ben ahlk gzellii ilminde byk stadm. IV. bendde, kendini air zanneden zavalllarn hallerinden bahseder: O kark airler mecmuasndan imdat! Onlar, szlerinin karklndan deliyi bile utandrrlar; o baya mn hrszlarndan feryat! Tabiatlarnn eriliinden nice ince mnlar arptrlar. Szleri, yeni kelimelerle perian bir hldedir, inci dizisinin bozulduunu sanrlar; her biri, kendi beytinin Kabeden daha yce olacan dnen iir yolunun birer haydutu olmutur; sen Rumda Muhteem de olursan, deerin bilinmez, bunlarsa, bir eit dilencilik yaparak ihtiamdan, gsteri ve kudretten bahsederler; arda, sarklarn arptp yana yatrarak yrdklerinde, gln yryleri ile, kendilerince airliin ne olduunu herkese gsterirler; eeklerle ortak oluumdan utanrm, Hz. sa gibi, bu makamdan felee kamam art oldu; benim klhan yarasas ile ayn deerde olduumu sanma, ben, bir baka glbahesinin gzel sesli kuuyum. V. bendde, gzelliin ve akn kymetinin bilinmediinden ve gerek akn Allah ak olduundan bahseder: Allah Allah! Senin dnyan, bir gzel karsnda ne deersiz bir hle gelir? O gzel, arpk yryl bir sefil dahi olsa, sen sevdikten sonra, giderek herkesin el alt olarak iffetsizleir, herkes onunla ilgilenir, o ise seninle ilgilenmez; sen o kfirin gzelliinin puta tapcs olsan da o, sen eee ramen gider de rezillere tapar. bazen krlarda yalvarma ve naz ile el ele, bazan evinde arap ierek gz kara bir sarho olur; nceleri ben akl kuuyum, Cebrail'im derken sonunda sefillerin alvar ipine avlanarak ayaklan altnda kalr; dnya meclisinde, ince billur kadehli civa ile dolup sunma ksesi krlr; k, gayreti neticesi lr, fakat o ehir, sevdiine bir daha nasl mekn olur? Ben de her gzellie m, fakat gerek k, elest gzelliini sevendir. Elest gzellii

84

odur ki senin karnda bulunsa, bak mnlar ile sana gzel davranr. VI. bendde, akl ve akll kimse anlatlr. Ben, tersine dnm felein, deerini bilmeyerek deliliin elinde alatt ve gsz bir hle getirdii o akll kimseyim; ben, o baygn gzn, o by dolu bakn, naz kadehinin uslandrmad o m; ben, alak felein, cahilliinden, delilik kulann ss, kpesi yapt akln o saf incisiyim; ben, kaderin, kt yaratlt cinlere, eytanlara yol gsterici ettii, o mukaddes vadi yokuuyum; ben yle bir gnetim ki kinatn gnei, benim glgem idi, fakat aalk felek beni, glge gibi ayaklar altna saldm; feleklerin gne olduu o aydm, fakat kara bahtm beni, dnyann glgesinde karartt; ben, o susam kimseyim ki Hzrn lmszlk suyu dahi bana kar susuzluk duyar, beni zler, buna ramen kader beni kann ac suyuyla ayn deere sahip kld; kaza ve kader bana o kadar zehir verdi ki lmek benim iin arap imek gibi kolay bir i hline geldi VII. ve son bendde ise sakiye hitab etmektedir. Ey saki! Yeti, senin yznden harap olmu bana arap kadehi ver, ben gam yerim, bana ne meze ne de kebap ver; ey saki! Dnya, iimin derdini saysz bir hle getirdi, sen de Allah iin saysz kadeh ver; ey saki! araba yanann aksini kat da ben glgene bir iki felek kadeh ver; gamzenin aksini bazan kadehe bazan da gzme sunarak kaderin klcn, hner gsterip parlat; san z de bana iki sun, zira ikinin verdii baansndan lecek hle geldim, titreyiler ierisindeyim, yeter artk gnlme ztrap, dalga ver: ben, byle iki baars ile her eyden habersiz, iyi, gzel de acaba felein kahr ile leyim mi, cevap ver; ey saki! Billahi, gnah demeden bana arap sun, ben yeter dersem sen elime kitap ver; bundan sonra ne ilim, ne Fehm, ne iirler, ne de kitap! Sadece ke, ben, sevgili ve arap!88 Sosyal tenkit konusundaki dier bir terkb-i bend, Arpaemin-zade Mustafa Samnin Badadl Rhnin terkb-i bendine yazd nazresidir (Tk.B. 24/1). XVIII. yy.n nemli edeb ahsiyetlerinden olan air, stanbulludur. Smi devrinde hattatl ile n kazanmtr. zellikle sls, nesih ve tlik yazda mahareti bulunduu ve yeni bir hat tarz olan ikeste-talki meydana getirdii belirtilmektedir. iirlerinde ska kulland tasavvuf zellikler, hatta msik
88

Tahir zgr, Fehm-i Kadm, Hayat,Sanat,Dvn ve Metnin Bugnk Trkesi, Atatrk Kltr Merkezi Yayn,Ankara 1991, s. 240-251.

85

makamlarndan szetmesi, onun mevlevlie intisb ettii yolundaki bilgieri glendirmektedir. air, 1734te tayin edildii mliye tezkirecilii grevi srasnda vefat etmitir. Edeb ahsiyeti iin, tezkire ve edebiyat tarihlerinde verilen bilgiler arasnda onun genellikle tasavvuf ak ve hikmet konularn ileyen, klfetli, fakat salam bir dille ve kapal bir anlatmla irler yazan, bir air olduu belirtilir. Devrin resm vaka- nvisidir kendi adyla nl bir tarihi vardr. Badatl Ruhnin Terkb-i Bendine yazd nazire, onun en tannm iirlerinden biri olma zellii tar 89. Hamet Bin Abbas ( l.1768), stanbulda doan Hametin doum tarihi kesin olarak bilinmemektedir. yi bir eitim alan air, mlazm olduktan sonra medreselerde mderrislik yapar. Hametin hayatnda srgnler nemli bir yer tutar. air, nce stinyede evinde, ikamete memur edilir. Bursa ve zmirde srgn hayat yaar. Hamet 1768( H.1182) ylnda Rodosta vefat eder. Orada Murat Reis trbesi civarnda medfundur. airin evlenip evlenmedii, ocuunun olup olmad konularnda mevcut kaynaklarda bilgi verilmemektedir. Hamet, Dvn sahibi airlerdendir. Dvnnda hemen btn klasik dvnlarda bulunan nazm biimlerini kullanmtr. Hamet, Sebk-i Hind akmn izlemekle birlikte slbu ve vokableri nemli lde Trkedir. air devrinin nemli nazire yazarlarndandr. En nemli nazirelerinden biri de 18 bendlik, terkb-i bend eklindeki naziresidir. (Tk.B. 31/2) Bilindii zere Ruhnin eserini, Cevr, Sm, Ziy paa gibi airlerde tanzir etmitir. Bu airler arasna Hameti de katmak gerekir. Rh, rindne ed ile balad terkb-i bendinin 4, 6, 10, 15 ve 16. bendlerinde din, sosyal ve edeb eletirileriyle dikkati eker. IV. bendde ise gerek dindar olmayanlarn traji-komik tasvirlerini izer. Hamette ise bu zmrenin yerini yalanclar, sahte senetlerle esnaf dolandranlar, paalar, mollalar, haksz yere makam mevki elde edenler alr. Her ikisi de belli bir kiiyi hedef almamakta, yalnzca genel eletiriler yapmaktadr 90.

89 90

Fatma Sabiha Kutlar, Arpaemin-zade Mustafa Sam, Dvn, Ankara 2004, s. 13-49. Mehmet Arslan, .Hakk Aksoyak, Hamet Klliyt, Dvn, Sened-uara,Vildet-Nme( SrNme), ntisbl-Mlk ( Hb-Nme),Dilek Matbaaclk, Sivas 1994, s. 1-24.

86

Bu erevede , bu nazm eklinin nemli konularndan olan sosyal tenkitle ilgili olarak, XVI. yy. airi Rh-i Baddnin yolundan giden ve bu trn en nemli airleri arasnda saylan, XIX. yy. airi Ziya Paann terkb-i bendi de incelenmitir. Ziya Paa bu iiri svirede iken 1870te kaleme almtr. Ziya Paa eseri yazd sralarda krk yalarnda bulunuyordu. Bu mddet iinde strabl bir memuriyet hayat yaam, byk devlet adamlaryla kyasya mcadele etmi ve eserini yazd sralarda olduka ahs bir tecrbeye sahip bulunuyordu ve bandan geenler, etrafnda olup bitenler, onu derinden etkilemiti. Paa, terkb-i bendinde, insann kudreti, z, sosyal hayatn insan zerindeki etkisi; ar sosyal dendgesizlikler, mihnet ekenler ve bunlarn kaderi; insann zaaflar, toplumdaki karclar, deersiz kiiler; trl trl, grlr grlmez basklar ve eitli adaletsizlikler; bazen tasvir, bazen tenkit ve bazen de hicve bavurularak anlatlmtr91. air manzumenin (Tk.B. 54) I. bendine, skye hitabla balar. Ondan cann cevheri, z olan ve toplumda hor grlen kalender kimselerin gnlne ferahlk veren ikiyi getirmesini ister; sz edilen ikinin, olgun kiilerin gnlne nee, alkn olmayanlarn aklna da zarar verdiini; iki sunucusunun bir kadehle gnllerini ho etmesini, nk gaml gnlnn, hayli zamandan beri meyhaneden uzak bulunduunu; Allah iin dnyadan elini eteini ekmi olan, kalender ve hogrl kimselerin akna imek istediini; Tanr yolunda dnyadan gemi olanlarn, Tanrya ait gizli eyleri bildiklerini; ham sofunun inadna imek istediini, nk onun gayesinin cennet arab, arzusunun da cennet gzeli olduunu; terbiye edilmi ak ikisinin en eski ustasna sitem ederek, ikisinin yz yllk ve sksinin de gen olduunu, belirtir. Sonra, bu meselede eer phe ediliyorsa, o zaman arab yapan ustaya sorulmas gerektiini, anlattklarnn vizlerin sayklama ve sama olduunu; anlad kadaryla, felein ters

dnen grntsnn ok gzel olduunu, ama kendisinin yaman olduunu; felein, ssl ve byk hayal fenerinin emberine benzediini, aksettirdii sembollerin, ekillerin ok abuk geip gidiverdiini, ifade ederek, skye iki sunmasn, tecrbeli olan gnllerinin, yarnn seslenir ve kendilerine
91

H.Fethi Gzler, Ziy Paann Terc-i Bendi ile Terkb-i Bendi zerine Dnceler, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara 1987, s. 25-27.

87

dncesiyle arpnt iinde olduunu, syler. Akl ve uuru olan kiinin, iki imesini, gzel sevmesini veya hi dnmemesini, kayg duymamasn ister. II. bendde, lemin ok tuhaf ve mecbur olan gidiinin durmasn arzu eder ve dnya yldz acaba bir konak yerine ulaamaz m, diye sorar. Sonra lemin gecesinin, gnn birinde muhakkak sabaha ulaacan, imdi uyuyanlarn, o zaman uyanacan; lemin tabiatnn, huyunun, dnmeye baladndan beri hi deimediini, kimin stne dnse sonunda onu ayaklar altna aldn; dnya arzusunun yerine getirilmesinin mmkn olmadn, nk bu arzuyu yerine getirmek iin, byle bin altn ve gm dnyas olsa yetimeyeceini; eer hariten seyrine imkn olsa, dnyann alan vaziyetinin mthi grneceini; lem eeinin (lem denilen eek) ykn tam anlamyla alp sekteye uramadan gittiini, ald ykten fazla bir zerre dahi kaldrmasna artk imkn olmadn, nk kaldramayacan; insanoullar arasndaki bu karlkl dmanln bitmesi gerektiini, lemin gittii yolun (merkez-i lem) ne zaman doru bir yn alacann bilinmediini; lemin yaprak eviren letinin, her gn bir yaprak evirdiini, bylece her evirite bir gerei meydana karp gsterdiini; lemin mektebinin ok gzel bir mektep olduunu, her sayfasnda bin bilgi dersinin okunduunu, ifade ederek; lemin kuvvet merkezinin, dnyann neresinde olduunu ve lemin kalbnn hangi binecek eyle gezdiini sorar. Vasta beytinde, halk yaratp, lemi tanzim eden Tanry takdis ettiini belirtir. III. bendde, kudretine balang ve sonu olmayan yce Tanrnn niteliini tam olarak anlamann imknsz olduunu; her nesnenin, onun varlna en gzel ahit olduunu, her zerrenin onun birliine ahitlik ettiini; hkmnn bu eserlerle gnei gsterdiini, emrinin klarla ay meydana kardn; havadaki kularn, onun nimetlerinin sergilendii sofrada doyduklarn, denizdeki balklarn, lutfunun suyunu ierek kanm olduklarn; onun iyiliinin, kudretinin brahim Peygamber iin hazrlanm olan atei bir gl bahesi haline getirdiini, kendini beenmi dinsiz Nemrudun -bir sivrisinein beynine girmesi sebebiyle arsna dayanamayp lerek- malp olduunu; zulm grm kimselerin yaknmalarnn gklere kmakta olduunu, ifade ederek; adaletin, zulmedenleri ne zaman toprak haline getireceini sorar. Sonra, her trl zevkin yabanc kiilere ait olduunu, bellarn ise Allahn akyla strap ekmekte olanlara ayrlm bulunduunu;

88

Tanr yolunda olan birok din ehlini yoldan karann da, yolunu arp saptm olanlara doru yolu gsterenin de, yine Tanr olduunu ifade ederek; ilerin iyi veya kt gereklemesinin ona bal olmasna ramen, bu emirler ve yasaklar ne iin koymu bulunduunu, sorar. Tuzak ve fitnenin, bu aldat ve karkln yine onda olduunu belirtir. Vasta beytinde ise yce Allahn, kulunu nce yap diye tevik ettiini, sonra da gnah iledin diye ayplayp, knadn, ktn belirterek, kyamet gn eteine yapacan syler. IV. bendde, lmlln kanla dolu emesinden bir damla ienin, ban bir daha bellardan kurtaramayacan, (u lml dnya, bellar ve straplarla doludur. Bu yzden dnyaya gelenler, bu dertleri ekmek mecburiyetindedirler.); bu dnyada rahat olmay isteyenin dnyaya gelmemesi gerektiini, zira meydana den yani doan kiinin kaza tandan kendini kurtaramayacan; korku ve rica snrlarnn dna kp Allah rzsnn emniyeti iinde sebat etmesi gerektiini; kyamet gn kurulacak byk mahkemeyi biliyor ve inanyorlarsa, bu mahkemeden korku duyuyorlarsa, adalet terazisini ellerinden brakmamalar gerektiini, her eyi dorulukla yapmalarn; insanlardan vefa beklemenin, bunun umuduna dmenin, hma kuunun glgesinden devlet ummaya, beklemeye benzediini; yamur yerine gkten inci ve mcevher yasa, baht olmayan kiinin bana tek bir damla dmesine imkn olmadn; baykuun gz ktan nasl mteessir olursa; olgun kiilie erimi olanlar da, cahil olanlarn ekemediini; bu lemde her akllya bir dert kararlatrlm olduunu, bu dnyada, akll olanlar takmndan rahat yaam olan birinin olmadn; imdiye kadar, bilim adamlarndan, fazilet sahiplerinden binlerce kii gelip getii halde, bu bilmecenin srrn zen bir kiiye rastlanmadn; bilgi sahibi olan kiinin Allahn sanatn byk bir aknlkla seyretmesini, bunun nasl ve niinini sormamas gerektiini; yksek ve derin fikirleri, Allahn hikmetini anlamann, bu kk akla smayacan; nk bu terazinin (akl) bu kadar arl kaldramayacan, ifade eder. V. bendde, dnyann gmnde ve altnnda fazla bir safann olmadn, zira insann ahirete yolcu olurken, hepsini brakp, yle gittiini; gkyznn ne gece ve gndznde, ne de gne ve aynda, bir vefa rengi olmadn, insanolunun, nazar klp, bunu anlamasn; Sleyman Peygamberin tahtnn havada seyrettiinin (yol aldnn) sylendiini, ama o saltanatn imdi yerinde yeller

89

estiini; bu dnyada eer hr olmak isteniyorsa, dnyann zevki, safas, gam ve kederiyle ilgilenilmemesini; sevgilinin gittii, rindlerin dald, ikilerin dkld bir gecenin seherinden hayr umulamayacan-air, dnyay, bozulmu, dalm ve ahengi kalmam bir iki lemine benzetmektedir. Byle bir dnyadan elbette hayr ummak yersiz olur- bir kimsenin rk ve mayasnda (soyunda sopunda) bozukluk varsa, o kiinin dnyann sadrazam bile olsa ondan bir hayr umulamayacan; birok beceriksiz, toy mneccimin, gkte yldz ararken, dalgnlktan yolunun stndeki kuyuyu gremediini-Kendi kabiliyetlerinin derecesini lp bimeden byk ilere girienler, baarya ulaamadklar gibi zarar ve kayplara uramaktan kendilerini kurtaramazlar-dnyaya szle dzen vermeye kalkanlarn evlerinde bin trl kaytszlk, ihmal bulunduunun bir gereklik olduunu; sarfedilen szlere baklarak bir .kii hakknda karar verilmemesi gerektiini, nk kiinin aynasnn szleri deil, ii olduunu; bir insann aklnn derecesinin meydana getirdii iiyle lldn; kendisinin her ne kadar baz ktlkler grdyse de, yine bu fikrinin zerinde srarla durduunu; insann bir ii zorla da yapsa, o kiiye yine de sadakatn yakacan, nk dorularn yardmcsnn Hz. Allah olduunu ifade eder. VI. bendde, bir valinin halkna zalimce davranmas, onlara ikence etmesinin, dnya ve ahiret iin ok baya ve alaka bir davran olduunu; hak ortada iken, mahkemede, hkm verilecei srada bir batl iin hkm eip bkmenin insan olana lyk bir hareket olmadn; hkimin davac, mbairin de ahit olduu bir mahkemenin hkmne adalet denemeyeceini; rvet alan kiiye eek diye hitab eden air, bunun alaklk olduunu, onun birka kuru iin btn mrnce utan iinde yaayacan; din, rz ve namus let edilerek elde edilmi olan, mala lanet gerek insann, efkatli kalbinin, okuduunu; insan olann hem cinslerine hayrnn dokunmas gerektiini, bu almetin insanda, insanl belirleyeceini; insanoullarnn aclar ile kederlenmesi gerektiini; hi kimseye gizli dmanl bulunmayan insana adam dendiini, byle birisinin kendi z varl iin de doruluktan hibir zaman ayrlamayacan; hainlii meslek edinmi olanlarn, grnleri itibariyle sadk insanlarm gibi grndklerini, baz kt emelleri bulunan kiilerin ise ilk bakta doru yolu gsteren (mrit) kiilere benzediklerini; birok kiinin ahlk ve tabiatnn grnne uymadn, bunun

90

sebebinin, o kiilerin bunun hikmetini bilmemelerinden ileri geldiini; hilekr kiilerin szlerinde duracann mit edilmemesini, zira ok haclarn ha koltuk altlarndan kardklarn, ifade eder. VII. bendde, Habeli bir klenin, talihinin yardm ile cihana sultan olabileceini, bir Gvenin, Dahhkn mlkn perian edeceini; dnyann talih ve talihsizliine bel balamamasn, zamann emberinin bir dairede devredemeyeceini; zalim olan kimsenin, gnn birinde muhakkak bir zulme urayacan, ev ykann evinin elbette yklp, perian olacan; ok defa insann, yaptnn cezasn ayn ekilde, yani ksasa ksas prensibine gre greceini, en sonunda, trpnn de krlenmesinin demir yznden olduunu; Haccac ve Cengizin lnetle hatrlandn, Nuirevan ile Sleymann ise ululanp sayg ile anldn; gerei szle deitirmenin mmkn olmadn, kfr ile imn ayrmann mmkn olmadn; cami ile kilisenin bir topraktan ina edildiini, Allahn katnda atee tapanla mslmann bir olduunu; her derdin bir resinin olduunu, her inleyenin lmediini, her skntya, her kaygya bir son olduunu; bazen namusun temiz eteinin yrtldn, yani namusa pek nem verilmediini, bazen de namuslu adamlarn zindann ss haline geldiklerini; Yusufa kardelerinin nasl zulmettiklerinin dnlmesini, gzel mkfat isteniyorsa, yaplan zulmlere kar sabrl olunmas gerektiini; Allah'n kudretinin gnn birinde zalimlere; Yemin ederiz ki, Allah seni bize stn tuttu. dedirttiini, ifade eder. VIII. bendde, her ahsn, Hakk'n en yakn sanlmamasn, her ta giyen derbeder perian ahsn brahim Ethem zannedilmemesini; dnya aransa binde bir adam (iyi yetimi kimse) bulunamayacan, adam grnen eeklerin adam sanlmamas gerektiini; ycelie ulam birok insan grdn, bazlarnn yznn gle olduunu, ama iinin kan aladn, kederli olduunu, her glen kiinin mutlu, saadete erimi zannedilmemesini; nce hastaln ne olduunun anlalmasn, ondan sonra tedaviye balanlmasn, her merhemin her yaraya il olabileceinin dnlmemesi gerektiini; insanlarn kibirlenmemesini, kendini hkm ve vezir zannetmemesi gerektiini; dnyann bir nfuzu geerli olan en byk

gnlk geici saltanat iin vnen insanlara seslenerek, dnyay kendilerine teslim edilmi sanmamalar gerektiini; dnyann agzllerden hibir zaman bo kalmadn, kendini bu dnyaya gerekten gerekli zannetmemesi gerektiini; en

91

ummad birinin kp, iindeki srlarn kefedebileceini, herkesi kr, lemi sersem sanmamas gerektiini, ifade eder. (Toplum iinde yaayan insanlar, birbirlerinin madd ve manev durumlaryle ilgilenmetken, deta zevk duyarlar. Birbirlerinin gizli ilerini, saklanan srlarn, madd imknlarnn kaynaklarn renmek iin her trl zorlua katlanmaktan ekinmeyeceklerini, bundan dolaydr ki, toplum iinde yaayan insanlarn ulu orta konumamalarn, sz ve hareketlerinde itidalli davranmalar gerektiini) bir gn gelip herkesin perian olabileceini; bu cemiyetin u anda derli toplu oluundan hareketle, bunun her vakit devam edebileceinin sanlmamas gerektiini; kendisinin felee minnet etmeyeceini, onun eziyetiyle kederlenmeyeceini; Allaha gvenenin yardmcsnn Allah olduunu; kederli gnln bir gn mutlu olacan, ifade eder. IX. bendde, uysal gibi grnen bir kiinin fkesinden, Allaha snlmas gerektiini, nk yumuak huylu atn iftesinin sert olduunu; onun nezaketli glmsemenin pek ok canlar yakabileceini, aslann da zaten avn ldrrken gldn; soyu kt olana niformann asalet vermeyeceini, srmal, klaptanl altnla ilenmi semer vurulsa da eein yine eek olduunu; yaradl kt olan kiinin, bu durumunun ancak iki meclisinde anlaldn; ikinin, insann cevherini, iini anlamada l olduunu; tle, yola gelmeyen kiiyi, nce tekdir etmek gerektiini, tekdir ile yola gelmedii takdirde o zaman da hakk olan ktee (dayaa) bavurmak gerektiini; cahillerin, ancak cahillerle yaptklar sohbetten tat duyduklarn, dvnelerin arkadann ise yine dvne olduunu; yksek mevkide bulunanlarn af ile mjdelenmediini, ceza kanunun yalnz zavalllar iin olmadn; buna mukabil milyonlar alanlarn yksek mevkilerde olduunu, birka kuru alann yerinin ise krek mahkumluu olduunu; zengin kimseler iin din ve imann da para olduunu, namus ve hamiyet sznn artk fukarada kaldn, ifade eder. X. bendde, bir yce makama ulaabilmek iin dostlar ekitirmenin yeni ktn, bunu daha ncekilerin bilmediklerini, bu anlayn yeni ktn; hrszln oalp, gerek sadakatn ortadan kalktn, bu meziyetin, artk yalnz sznn edilir olduunu ve bu tutumun moda hline geldiini; namusun tamam olduunu, yani namus denen eyin hi mi hi kalmadn, hamiyet (yaknlarn koruma) gayretinin yeni ktn; dostlarn dmanlarna ekitirmenin bir nev'i incelik sayldn, sevgiliyi yabanclara

92

ikyet etmenin yeni ktn; sadk kiileri horlamann ve dncelerini kabul etmemenin kural haline geldiini, hrszlara ikram ve lutfun yeni ktn; gerekleri syleyen kiinin eskiden de sevilmediini, ama hainleri arlamann, onlar gzetmenin yeni ktn; btn nizamlarn, ktlarla (burada gazete) halka duyurulduunu, halk szle refaha kavuturmann yeni ktn; gsz, iktidarsz olann en tabi hakknn bile verilmediini, korunulan kiileri (arkas olanlar) her yerde himaye etmenin yeni ktn; gayretli, alkan bir kiinin taassupla sulanp, dinsiz olanlara yaknln yeni ktn; devletin ilerlemesine engel olan eyin, mslmanlk olduu sylentisinin de yeni ktn; her iimizde milliyeti unutarak, Avrupallarn fikirlerine uymann da yeni ktn, bu oyunda zarar gren tarafn yine bizler olduunu, nk zararn ortada olduunu, bir ey kazanamadmz, ifade eder. XI. bendde, grnne bakarak kimsenin akll sanlmamasn, aslnda onlarn akll grnte bir sr budala olduunu; hlleri meydanda iken, onlara akll kiiler denemeyeceini, onlarn aslnda heveslerinin sihrindeki gsterie kaplm kiiler olduklarn; vatandaki dostlarndan kendisini zleyenler olduunu; varsa, onlar iin gurbet yolculuuna dtn, duaya ihtiyac ykseltmeyi dnp, dkendisinin herkesin yaradlna benzemeyen deiik bir bileii

olduunu, iki zelliinin bulunduunu, dostlarn

manna ise bel olacan; faziletli kiilerin grnte fakir derviler olsalar da, hazinelerinin hrkalarnn altnda sakl olduunu; br dnyaya yarar bir ileri olmasa da, ikiyzllkten uzak kalm insanlar olduklarn; yksek makam sahiplerine onlar hor grme ve aalamann yaramayacan, onlarn gsz olsalar da, Allah'n kullar olduklarn unutmayacaklarn; gnln herkese felket getirecek kadar gzel olan bir sevgiliye tutulduunu, her an her nazna bin kere canlarnn feda olduunu; o ereften bir hayli yl uzak kalm bulunsalar da, onlarn sohbetinin tadn hl hatrladklarn; gzellerin ah iin her hakszlk ve bundan doan incitmeye raz olduklarn, zira kendilerinin her eye raz olan ve rza kapsna sk sk yapm kullar olduunu; sevgilinin kendilerine isterse iyilik yapmasn, isterse uzak durmasn, ancak eref ve anla dnyada sa olmasn istediini, ifade etmektedir. XII. bendde, kiinin adaletini her millet iin devaml olarak datmasn, btn yaratklarn mabudu olan Allah'n gazabn aklndan karmamasn, onu dnmesi gerektiini; halkn, zemzem kuyusuna

93

ieyen adam lnetle andn, kiinin kendini Kabe gibi saygn klmasn, bu ekilde tannmay gye edinmesi gerektiini; bu geici dnyada eer incinmemek istiyorsa, hi kimseyi incitmemeye gayret etmesi gerektiini; bir yerde namesini takdir edecek kulak yoksa, nefesini tketmemesini, makamn deitirmesini, yahut yerini deitirmesini; kadn gibi heva ve hevesine malp olmamasn, er olmasn; z varlnn etkisinde kalarak, yani nefsine uyarak ona malp olmamasn, aksine z varln etki altna almasn, nefsine hkim olmasn, onu malp etmesini; bir ite direnerek o ii inadla srdrenlerin, aa gibi salam yetitiini ve bydn, hangi iin ehli ise, o ite alarak baarya ulamasn; noksann bilmesini, ya nceden ie balamasn, ie balarsa da iini muhakkak sona erdirmesini; sabah rzgarnn eer Irak semtine urarsa, Badat iline doru da bir szlp, oraya da uramasn; orada gzel sz syleyenleri ziyaret etmesini, sonra saygyla Badatl Ruhnin mezarna gitmesini ve ona selmn iletmesini ister ve ncelikle ona Ziyann kendisi hakkndaki takdirini sayg ile bildirip, sz meydanlarnda, iir alanlarnda onun gibi bir er yokken, imdi bir Anadolu airinin de artk ona e olduunu sylemesini, belirterek bendi tamamlar 92.

2.5.2. kne Konulu Terkb-i Bendler

Klsik Trk iiri, beeri ve tasavvuf manadaki gzellik unsurlar zerine kurulmutur. nsan gzelliini tavsiften ziyade, gzellik duygusu uyandrmay amalar. Gzellik lkesinin sultan olan sevgili, bu unsurlarn k iin deeri, anlam ve uyandrd hayaller zerine yaplan benzetmeler araclyla dikkatlere sunulur.

Tasavvuf manadaki gzellik ise Tanrnn ceml sfatyla ilgilidir ve ilh tecellnin idrkine imkn verir. Beer manada sevgilinin duda, yana ve gz, n zerinde derin tesiri olan unsurlardr93 .

Terkb-i bendlerle ilgili yaplan aratrmalar neticesinde 31 manzumenin akne konulu olduu tespit edildi. Bunlarn 13 XVII. yy.da, 11i XVIII.

92

H.Fethi Gzler, Ziy Paann Terc-i Bendi ile Terkb-i Bendi zerine Dnceler, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara 1987, s. 87-127. 93 Pervin apan, eyh Glibde Ate maj, Trk Kltr ncelemeleri (the Journal of Turkish Cultural Studies) 12, Ayr Basm, stanbul 2005, s. 154.

94

yy.da, 7si XIX.yy.da sylenmitir. XVII. yy.da; Behet (1), Cvr (1), Fehm-i Kadm (2), Kif (1), Kelm (1), Nil (1), Ruznameci-zde insi (1), ehr (1), Tfl (1), Tyb (1), Vech (2); XVIII. yy.da Dni Mehmed (1), Esd- Badd (1), Esrr Dede (2), Fash (1), Nesb Dede (1), Nevres-i Kadm (1), Neyl (1), Neyyir Abdlhalm Dede (1), Slim (1), eyh Glib (1); XIX. yy.da Enderunlu Vsf (3), Halm (1), Refi-i Amd (2), Zeky (1) olmak zeredir. Bu konuda sylenmi terkib-i bendlerden Fash Ahmed Dedenin Dvnnndaki son terkb-i bendi (Tk.B. 5/5) farkl sayda beyitlerden oluan 2 bendden mteekkildir. Birinci bend 13, ikinci bend 9 beyitlidir. Pek ok airde rnekleri grld gibi, Fash Ahmed Dede, akn ged veya sultan tanmadn, gnl ve can bd eylediini, blble efgn ettirip, pervaneyi atee yaktn, akn mcell bir ayna olduunu, belirttii beyitlerden sonra:
Ika mazhar iki cihn bilmez Bm mmd n n bilmez

diyerek terkb-i bendi bitirmitir 94. kane konulu iirler iinde deerlendireceimiz dier bir iir, XVII. yy. airi Fehm-i Kadmin Dvnndaki manzumesinin II. Terkb- i bendir. (Tk.B. 6/2). kavga Manzume 7 bendden oluur. Her bendde yer alan beyit says 11dir. air I. bendinde, sevgilisinin zelliklerini vasfeder: Ey sznn gizli mnlar, beninden ve yanandaki ayva tylerinden belli olan! Ey tecelli ateinin yzlerce nn alevi yananda gizli olan! Ey kan saan gznn haneri Hzr ve Hz. sann canlarn titreten! Kargaa, senin bakna ban kurban eder, sevda da senin sana gnln balamtr. Maher gneinin nuru, senin yanann aynasnda apak grnmekte; gamzenin gururunu gren, Cebrail bile olsa, sana dostluk gstermek mecburiyetinde kalr; eer gzn, cana bak klcyla gamzeni byle korkusuzca sunarsa, onun, gnl evimden, akn soyunu sopunu da yama edip, aktan hi bir iz

94

Mustafa pan, Fash Dvn, nceleme- Tenkildi Metin, MEB., Yay., stanbul 2003, s. 80.

95

brakmamasndan

korkarm;

dudan

glmsemesinden,

gznn

hasta

gnllsne deva olmaz m ? Ruh balayan szn, ayrlktan dolay gnl lm bir hle gelen , yeniden cana kavuturmaz m? Ey n can yarasnn merhemi! Ey gamzesi n diliyle ayn dili konuan ! eklinde sevgiliyle ilgili dncelerini ifade eder. II. bendde, sevgilinin bak, ak ve fitne gibi hususiyetleri dile getirilir. Sevgilisine: Gnln, yalvarmasna msaade etme, zira (bu durum) naz metan kymetsiz hle getirir; baknn algcs, yine bir naz ve ive namesi tertip etsin; yaralarla dolu bedene ztrap ver, cana bunun gnl okaycl yeter; fitne, senin baknn yaralamasyla lmtr, k senin bakndan nasl saknr? Cilve masal senin gamzende, ive oyununun bycs de gzndedir; muhabbet arabyla sarho olan gnl, srr aklamasn m? Yazk ki senin devrinde, klarn, maymun itahllardan her hangi bir stnl bulunmamaktadr; senin aknn birletirici hususiyeti, mecaz ve hakikati birletirdi; gnl sahiplerinin izin yazlar, senin yanann hattnda kaytldr; o ba ycelerde fidan grdke, kskanlktan vcudumu toprak ederim; ey yanaklar gzelliin glbahesi olan! Letafet gl, senin gzelliinde apak grnmektedir. eklinde hitab eder. III. bendde, Ey gamzesi batan baa bilmezlikle dolu olan! Kurbann olaym, bilmezlikten geli artk yeter;merhamet et ki gnle bilmezliin tesir etmesinden halsiz kaldm; geri gamze yaralar, ama bilmezlik de ldrr; keskin gamze de, bilmezlikten gelme de, hepsi zehir verilmi birer hanerdir; subhanallh! Bu kudret nedir? Eer bilmezlik, hner ortaya koysa, letsiz ve silahsz, kendi bana bir cana galip gelir; her bilmezlikten geli, inleyen can ve gnle, bir bakma bir baka eit tesellidir; artk bilmezlik, gnle tesir etmez, sen bak klcna himmet eyle, onu gnder; ey padiah! Sen naz bahiini sunarken, her hlde bilmezlik cana demitir; bu ekilde bilmezlikten gelmeyi benimseme, bir gn klarna da bilmezlikten geli debilir, onlar da seni tanmamazlktan gelebilirler; gzellik ve ak scakl, atei kalmaz, cefa sebeplerini, gereklerini kimse almaz. IV. bendde, sevgilinin gamzesinin zellikleri anlatlmaktadr. Ey peri yavrusu! Feryat, feryat! n gnlne bu zulm yeter; ey sitem edici! nsaf, insaf! Adaletli davranmaya kendini altr; senden sana yz binlerce ikyet, senden sana yz binlerce feryat; ey gz! Bu gamze ii nedir? Sanatnda kaderden de

96

stat oldun; ey gamze! Bu kan dkclk nedir? Cellt olarak felek, kfi deil miydi? Baknn stad, her anda binlerce ive icat etmektedir; Allah vergisi ak eserlerinin, cevrin, zulmnle yok olacan sanma; senin siyah kklne gnl balayanlar, bel ayakbandan kurtulamazlar; senin iyilikle baknn mimar, aktan harap olmu kimseyi mamur hle getirmez mi? ad olmayan can, baknn devrinde sevin meclisinin nedimi, sohbet arkada olmaz m? Ak onun iini deitirsin de, bir gn vuslatnla memnun olsun. V. bendde, sevgili, talih, evk ve ak airin muhatab olur. Yabanclarla glbahesini gezdin de bedenimi, inleyen gnle klhan ettin; ey ay gibi gzel olan! Bu zulm sen etmedin. Ey kara baht! Bu zulm hep sen ettin; bu dnya irethanesinde her an gnln iini inleyi ettin; Ey alak talih! Bu kskanlk nedir ki, cana azab gamdan ettin ? Feryat ki bel cehennemini, aresiz gnle mekn ettin; ey evk! Yeter! Bu inleyen cana akn ateliini mesken ettin; gnlmn ateinin tek alevinden yzlerce bel mumunu tututurdun, ey ak! Bu vefaszlk nedir? Yine, akl yol kesicilerin mekn ettin; akl ile mnsz delilii birbirine ta ve demir hline getirdin; sevgilinin kkln, snak yapn, aktan perian olmu gnle iyilik olarak yeter; ey ak! Yzbinlerce aferin ki, gnl kararsz bir hle getirdin. VI. bendde, ak, akn hlleri, akne duygular terennm edilir. Madem ki gnl ak kadehini iti, ben de akn gamn unuttum; ak arab, aklm bamdan aldndan beri ne gzellik kald, ne ak, ne de gnl; gnl, kulan iitemeyecei zayf bir ses ile, ak namesini terennm etmekte; birlik denizinde bouldum, bu bakmdan deniz gibi coarsam buna alr m? Kimseye minnet etmeden ve kimsenin yardmna ihtiya duymadan sevgilimi kucaklarm; gnl, o haylin evki ile su kabarc gibi evini srtnda tar; ak, can o dehete dreli beri, yle bir zevk iindeyim ki anlatlamaz; sevgilinin ak arabnn hotozuna balk, hotoz ise gnl ve cier parasdr; vahdet arab counca, ay ve gne onun sarhou oldular; ey inleyen gnl! Sus, sus! Akn gizli mnlar aa vuruldu, sus; bu kstahasna ve insan harap eden name kfidir. VII. ve son bendde, sevgiliye k olmasndan itibaren nasl bir durumda olduunu, kendisini nasl grdn, tebih sanatndan istifade ile sergiler. Sevgilinin ayann topra olduumdan beri, vnme feleinin gneiyim; tabiatmn gzellii hret bulal, iltifatn bol bol grnd ayna

97

oldum; cin yaratll hasetilerin bana, gkta gibi ate yadrmaktaym; bazen mum gibi yerimde sabit, bazen da alev gibi kararszm; bazen szn mns gibi gizliyim, bazen da yazlm harf gibi meydandaym; olgunluklarn mnlarnn anlalmas, hret aklamasnn ise kapal mnsym; iir dnyasnn feleklerine merkez, mnlar pergeline dayanak noktasym; ben iirin sas, kalemi byc, eserleri mucize gibi olan bir sihirbazm; tabiatmn denizi counca, denizlerce inciler saarm; ben, feyiz arabyla sarho olmu Fehimim, itikten sonra baars vermeyen arapla sarho olmuum; ben, iirin gnl kapan gzeline m, tabiatm gibi iir belsna tutulmuum Fehm-i Kadmin kne konulu II. terkb-i bendi (Tk.B. 6/3)), yine 7 bendden oluur. Her benddenki beyit says 5tir. air I. bendde, sevgiliye Ey kzgn bak, naz gururunun arabyla sarho olan! Ey gamzesi, niyaz ehlinin, yalvaranlarn ecel kadehinin sakisi olan! Ey terlemi yanann gnei eriten! Ey nkteli duda sr bahesinin glnn yapra olan! Gnle, ok temrenlerini okayan gamze dost oldu, o fitneci gzn srrm aklamasndan korkarm; ayrlk gecesi, san gam ve sevda dzenleyen gnl var olduka uzun uzun ah edersem, bu ah ediim irademin dndadr, ah etmemek elimde deildir; ah edersem alr m? Senin sevdan ile dolmu gnlmn, senin n olduumdan haberi yok, eklinde seslenir. II. bendde, sevgilinin gzellii vurgulanmtr. Gzelliin, ilk bakmda beni k etti, gznn sihirbaz, sihirbaz gzn bana binlerce hile ve by yapt; san, gnlm deliliin kmldayan zinciri yapt, sonunda bu sevda ile deli oldum; senin aknn elemi ile alar ve aciz bir hlde olduumu grdn de, iyilik erbeti ile gnlmn derdini arttrdn; muhabbet, ak derdiyle iim ve dm o kadar doldu ki, sitem zehri ile barm kan etmeye baladm; Ey vahi ceyln! Bana gnl yz gstererek, beni divane ettiin iin giderek yabanclatm. III. bendde, sevgilinin vefaszl vurgulanr. Ey iyilik yapmaktan uzak olan! Balangta o sevgi gsterileri, o iyilik ve cmertliklerde bulunma ne idi? Balangta gnle bak iin niye izin verdin? Niin aresiz gnle efkat gsterdin ? Madem ki balangta vazgeme fikrin vard, bu kadar scak yaknlk ne iindi? Ey doan kuum! nceleri senin anna det, yaknlk gstermekti ve bylesine bir vahet, bylesine bir insandan kaclk sende yoktu; gzelliine kabaca

98

baktysam affet, alayp ah ettiysem, bu elimde deil, ho gr. IV. bendde, sevgilisinin kendisine olan aldrmaz ve mesafeli davranlarndan duyduu huzursuzluu dile getiren air: Geri benim gibi bir sarhou, aknla arap hline getirmez, zulm ateiyle barmda kebap da piirmezdin; balangta sana vurgun olan beni azarlamazdn, binlerce soru sorsam bir ters cevap vermezdin; gzm hasret atei ile gzyamla dolu bir hle getirmezdin, viran gnl yeni batan harap etmezdin; kzgn bir ekilde hitap etmez ve hep lutfederdin, yolun banda beni grnce koarak kamazdn; imdi, kurbann olaym, ezeli dosta bu bilmezlik, bu kzgnlk nedir? Bunlara sebep ne oldu ? diye sorar. V. bendde, airin sevgiliye olan sitemlerine tahsis edilmitir. Tatl sz sarhouyum, sz acl nedir? nceleri lutfun neydi, imdi bu krclk nedendir ? Bilmezlikle dolu hasta nergis bak nedir? Gl goncas gibi eker saan yakut renkli dudak nedir? Beni grdke, o koarak gidi nedir? Pergel gibi gamzenin sebepsiz azarlay nedendir? Gamzenin zulm yeter! O eziyet verici gz nedir? Ey uh! Senin belna uram bana bu tavrlar nedir? Ey zalim uh! Sitem etmeye gcn var ise devam et. Ne edersen et, sana m. VI. bendde, air sevgiliye olan ilgisini ve onun kendisi iin deerini ortaya koyar. Ey kendine tapan gzelim; senin dininin yoluna kurban olaym. klk mezhebine sahipsin, senin mezhebine kurban olaym; miskten hasl olmu kklnn bklmne, kskanlktan yatak ve yastna kurban olaym; sz derleyen hileci gzne, o iyice atlm kalarnn kemanna kurban olaym; kin dolu gamze okuna ve tatl dudann zehirli glne kurban olaym; Ey ayna yanakl! Sineni kinden temizle, insaf eyle, elime ayna alp leyim mi? VII. bendde, Hz. Ysuf senin gzelliini grse, sana kle olur, klar kafilesi sana nasl dkn olmasn? Eer sen de kendini grseydin, kendine k olurdun, ey dnyann padiah! Bundan sonra ben de sana kleyim; inleyen gnl alayarak sana hlini anlatsa, sen gl. Allahn ksmeti byledir, gzya bana, glmek de sanadr; bu, utanga n sana ettii bir nasihattir, aldanm yabanclarn sana yr olmalarndan korkarm; (artk) diken potas olan, yuvarlak yastn glle doldurup, hasta Fehm, gayret derdi ile lsn95, diyerek bendi tamamlar.
95

Tahir zgr, Fehm-i Kadim, Hayat,Sanat,Dvn ve Metnin Bugnk Trkesi, Atatrk Kltr Merkezi Yayn,Ankara 1991, s. 240-263.

99

Klsik Trk iirinde, byk airler, ya da o iddia ve sanda bulunanlar, terkb-i bend ve terc-i bendler yazp, kendilerinde var olan airlik kudretini gstermek isterler. XVII. yy. airlerinden olan Malatyal ehrnin de divnnda biri, terc-i bend, dieri de terkb-i bend olan iki musammat vardr. airin terc-i bendi nat konuludur. Bu bahisde ele alacamz terkb-i bendi ise kne konuludur (Tk.B. 19). 5 bend ve 9ar beyitten oluan terkb-i bendde, airin kane gazellerinde de ok defa dile getirdii, duygu ve dncelerin benzerlerini, bulmak mmkndr. Sevgilinin gznn ucu, fitneyi bnyesinde barndran bir yerdir. Gnl mlkne yan bakan gnl ah da, sanki bir cellttr. Sevgiliden yana esen nz rzgrnn sitem eli de, gl yapran perian etmitir. air, Sebk-i Hindnin karakteristik bir zellii olan, soyut ve somut kavramlar bir araya getirme ilikisinden istifde ile dest-i sitem-i nesm-i nz seklindeki, uzun terkipler kurar ve bir yandan da ellerini aarak yalvaran bir insan, yapraklan alm bir gle, daha dorusu gl yaprana benzetir.
Ey ke-i esmi fitne-bd Mlk-i dile h- gamze celld Dest-i sitem-i nesm-i nzun Gl-berg-i niyaz itdi ber-bd

k, sevgiliden ne kadar eziyet, cef ve zulm grse de, gnl tegafl klcyla yaralanm olsa bile, yine de sevgiliden gelecek derman istemeyecek kadar gururludur. nk o, devasz bir derdin dr ve iyi olmann verecei lezzeti inkar eder.
emr-i tegflnden ey h Olursa da dil cerht-bd Shhat bulayum eer umarsam Derd-i dillime devdan imdd Ben k- derd-i bi-devyam Ben mnkir-i lezzet-i ifyam (Tk.B. 19)

kane konulu terkb-i bendler iinde deerlendirdiimiz dier bir terkb-i bend ise XVIII. yy. airi Esad- Baddye aittir. Manzume (Tk.B. 19) IX bendden mteekkildir. Her bendde yer alan beyit says ise drttr. Bu terkb-i bend, sevgilinin gzelliinden, n gnlnn, sevgilinin siyah sann

100

kvrmnda esir olduundan; yet sevgilinin eteine yapamazsa, dnyann maddi ve manevi hibir gzelliinin kendini tatmin etmeyeceinden; sevgilinin vefaszlndan, sevgilinin sznde durmadndan; yznn parlaklnn iine aksetmemesi sebebiyle, insafsz bir tavr takndndan ve kn zdnden; sevgilinin haksz yere kan dktnden, kyamet gn katili olduu iin sevgiliden kan davas edeceinden, bahsetmitir. air son bendde de aresizliinden, sevdiinden baka kimsenin derdine derman olamayacandan, sevgilinin kavuma szn yerine getirerek, onun hasta gnln tedavi edebileceinden, aksi takdirde mahere dek aresiz bekleyeceinden, sz etmektedir.:
Nutk- sa gibi lalnde iken ehd-i if Vde-i vaslun ile eyle bu bmra dev Yine bir re olursa sen idersin re Yoksa b-re kalur mahere dek b-re (Tk.B. 19)

XVIII. yy. airi ve Mevlev eyhi olan Esrr Dedenin, gazellerinden sonra en gzel iirleri musammatlardr. Bu tarz iirlerinde, onun kudretini gsteren son derece lirik ve gzel syleyilere rastlanr. Konu bakmndan, musammatlarn ou knedir. Esrr Dede gazellerinde olduu gibi, kne musammatlarnda da daha ok sevgiliye duyduu zlemi, ektii aclar ve perian hlini dile getirmitir. Kaleme ald iki terkib-i bend de (Tk.B. 29/1-2), bu tr iirlerin gzel rneklerindendir. lk terkib-i bend, lirik slbu ve sade diliyle, son derece akc bir syleyie sahiptir. O terkib-i bendlerinde, sevgili iin dkt gz yalarn, gnlnn perian hlini, buna karlk sevgilinin vefaszl ve cefakrln, deta feryad ederek dile getirir96. XVIII. yy. airi Neylnin ismi Ahmedtir ve stanbulludur. Babas IV. Mehmed dneminin limlerinden, stanbul kadl da yapm, Mirz Mehmed Efendidir. lmiyye snfna mensup bir ilenin ocuu olarak, dn ilimlerde yetimi, zellikle Arapa ilimlerde ileri gitmi, nazm ve nesirde de devrinin nde gelen kiilerinden biri olmutur. Neyl 1747-1748 tarihinde, ikinci defa
96

Osman Horata, Esrr Dede, Hayat, Eserleri, iir Dnyas ve Dvn, Kltr Bak.Yay.,Ankara 1998, s. 56-59.

101

getirildii Rumeli sadareti srasnda hastalanm ve grevinden istifa etmitir. mrnn geri kalan ksmn, Ahmed Bcn hazretlerinin yaayn kendisine rnek alarak, ibadetle geirir. Yetmi be yanda iken H. 1161/ M. 1748de vefat eder. Divn baslmamtr. Divnnda biri medhiye olmak zere, iki terkb-i bendi vardr. Neyl, gzel dnen, sanat yapmaya ok meyilli olduu hlde, sz sevimliliini kaybetmeyen bir airdir
97

. Terkb-i Bend-i kne balkl

7 bendlik manzumesinin (Tk.B. 35/2) I. bendinde Neyl, sevgilisine, bak, naz ve ivesi ile sarho eden, naz ve cilvesiyle, tpk araba olduu gibi, kendisine mptela eden, eklinde seslenerek, devamnda sevgilinin mahmur gznn kesinin naz ve ivenin oturduu yer olduunu; onun kvrm kvrm olan zlf ve kaklnn yine naz ve ive tuza kurduunu; onun naz ve ive ile dolu krk sa tellerinin, bin fitneyi tuttuunu syleyerek, sevgiliye Ey elinde naz ve ivenin hanerini tutan! eklinde seslenir ve bu yaralama iinin sreceini ne zamana kadar gamzesinin merak ettiini, kendisinin feryadna, sevgilinin

yetimediini syleyerek, cefa lkesinin padiah olan sevgiliden yardm ister. II. bendde, sevgilinin naz slbunun esiri olan, ve gnl sevgiliye yalvarma iznine bal olan, ba yukarda olan servi boylu, uh sevgilinin, fitne ordusunun bayran ektiini; onun can yakc gzelliine boyun eenlerin, onun gnee benzeyen yzne yz suyu dktklerini; sevgilinin iveli ve yeni tarzdaki salnnn, kendisinin eski ak derdini tazelediini; onun, sevgisi yolunda, bin can lkesinin Trk ve Araplarn kaldn, ne yazk ki daima hzl koan atlarnn aya altnda onun lutuf dolu bir bakna layk inleyen cannn

olamadn, ifade ederek, bendi tamamlar. III. bendde, kendisi ve sevgiliyi mukayese eden air, sevgilinin kibir ve naz gnn gnei, kendisinin ise mihnet toprann zerresi olduunu; sevgilinin gzellerin nde gelen padiah, kendisinin zillet sokann bendesi olduunu; onun naz ve ive glbahesinin goncas, kendisinin sevgi glbahesinin blbl olduunu; onun bakalarnn derdine are bulduunu, kendisinin ise gayret skntsnn yarasndan hasta kavuma kadehi sunduunu, kendisinin ayrlk dtn; onun bakalarna

zehrini imekte olduunu syleyerek, onun kendisine insafl eziyet etmesini, ama her ne yaparsa yapsn eziyetine devam etmesini syler. IV. bendde, sevgilisinin
97

Sadk Erdem, Neyl ve Dvn,Atatrk Kltr Merkezi Bakanl Yay., Ankara 2005, s. 1-32.

102

vefasz uh bir fet olduunu, onun her trl eziyet ve cefasn ekmeye hazr olduunu; onun yaral sinesinin yarasnn mayas olduunu, ayn zamanda (sevgiden) mahrum cnnn da merhemi olduunu; Ysuf gzelliine sahip olan sevgilisinin hakkyla sylemek gerekirse, gzellikte bir bahanesinin olmadn, dnyada esiz olduunu syleyerek, sevgilisine, Ey ii sitem etmek olan ! diye seslenerek, tek aybnn aka yabanc olanlara yaknlk gstermesi olduunu; onun Hz. sa gibi konumasyla, bin ak hastasna can verdiini belirterek, onun, bu gzelliinin Mecnnu iin, hi phesiz Leylnn cn gibi olacan, ifade eder. V. bendde, I. tekil ahs eki ile, kendisinin durumunu ifade eden air, sevgiliye, toprak olmu inleyen bir k olduunu, felein sratli dnmesinden dolay bann dndn; aresiz Kaysn vadisinde mahrum olduunu, da ve le dtn; dert iniltileri iinde, srekli, mihnet namesi kardn; (oysa) kendisinin gsterdii pek ok hner ve faziletle, dnyada kendi zamannn esiz bulunan ahsiyetlerinden olduunu; (buna ramen) o vefasz sevgilinin yannda, yine de itibar bakndan mahrum olduunu; ahnn kvlcmlarnn ge ktn ve hlinin nereye varacan bilemediini, ifade eder. VI. bendde, kendisinin nkte ssleyen kaleminin, mn evini sslediini; Neylnin, ssleme konusunda ll olan kaleminin, gnl meclisini aydnlattn; onun kaleminin, hayallerinin manasn, yeni grlen gzel naklarla sslediini; kendisinin bu yedi bendinin tpk bir gezegen gibi olduunu, dnyay dolamaya layk olabilse, yine hayal algcsnn name ssleyen yeni bir beste yapacan; bu yeni ona rehber bestenin bir ak ezgisi olduunu ve farkl bir ak hevesi tadn, syler. VII. bendde, gelenee uyarak dua eden air, Tanrdan akn, etmesini, yine akn, kendisinin gnl maden ocana cevher etmesini;

hkmn inleyen gnlnde yaygnlatrmasn ve akn kendisinin cn lkesine padiah etmesini; kalbinin karanlk evini aydnlatarak, akn nurlu bir mum gibi klmasn; kendisinin, aresiz ve kimsesiz olduunu, gnl kendisinde olmayan Neylnin, akn kendisine yolda etmesini; sinesi, ak ile sarho olan Neylnin gnl meclisine, kendi akn, kadeh yapmasn dileyerek, (zaten) Tanr akyla ne var ne de yok olan varln, fanilik yolunun topra klmasn, niyaz ederek bendi tamamlar.

103

XVIII. yzyl Klsik Trk edebiyatnn nemli temsilcilerinden olan eyh Glib, kne konulu terkb-i bendler ierisinde deerlendirdiimiz terkb-i bendi (Tk.B. 42/3) 5 bendden mteekkildir. iirin her bendde 4er beyit bulunmaktadr. Glib terkib-i bendine,

h kim dt gnl bir eh-i li cha Kim hayliyle gelir lerze-i dehe mha

diyerek balar. air, gnlnn yine mevki yce, rtbesi yksek bir padiha dtn, onun mertebesinin ok yce olduunu, ayn bile hayaline gelse, ayn titremeye balayacan belirterek, her ihsannn bin tane can zen, mr de srdaa sylenebileceini, ki ypratan eleme yol gsterdiini, dert ve gam dikenliine satatn, iinin Allah'a kaldn; bunun ne yoldaa ne gnlnn yann o padiaha sylemek iin frsatnn da olmadn; dertle, hasretle neler ektiini, imdi yarasna ne tuz ektiini, ancak kendisinin bildiini ifade eder. II. bendde, sevgilinin hlini anlayp anlamadn bilmediini, onun, hlini bilip de bilmemezlikten mi geldii konusunda phede olduunu, can, bir daha kurtulmay, artk bu dertten hals olmay hayaline getiremeyeceini,yaralarsa ne olur dememesini, zaten onun baknn, bunu geciktirmeyeceini; yle bir alc doan kuunun, bu ykk yurda inip inmeyeceini ve klarn, onun cevrine tahamml edip edemeyeceini merak ettiini; onun, kendilerini ldrmedike ona yalvarmadan vazgemeyeceklerini, yle beyhude yere yanp yaklmayacaklarn ifade eder. III. bendde, sevgilisine seslenmektedir. Ona, Ey uh, -cilveli gzel, ben, seninle bulumay ummadm, gnlm, hatrm incitip olmayacak dnceye kaplmadm; sevgi gnn kapkaranlk hayl gecesine dndrmedim, kfir salar gibi yzn rtmedim, gzelliini eylemedim; h ederek kkln datmadm, salarn perian hle sokmadm, korktum da bakndan bir harfceiz bile sormadm; sabra mecalim kalmad, isyanm nedir, bilemem, sultnm, maksadn, bilip bilmezlikten gelmekse artk yetmez mi? diyerek serzenite bulunmaktadr. IV. bendde, hasret yanyla feryad etmeye bile mecalinin kalmadn, hatta aknlndan dolay, ayrlktan ektilerini bile anlatamadn; ne kadar saklasa da elbette alp, grneceini, bu atein, gnl dana baslan pamuun iinde gizli

104

kalamayacan (Eskiler, son il olarak yaray, atete kzgn br hale getirilmi demirle dalarlar ve dalanan yere pamuk basarlard); belirterek, neden bu kadar gnl yarn gizlesin? Efendim, vallahi baka bir ey yok, inan buna; maksadm ancak u: Birazck yanp yaklaym: sevgi sz kfirlik bile olsa s'yliyeyim diyerek bendi tamamlar. V. bendde, sz Hzrnn, sevgilinin ll renkli dudanda abhayat bulduunu, byle olduu halde, kendisinden gemi k lp lmeyeceini merak ettiini; Arasat gnnde ona, bu benim katilimdir derse bedenininin gmlei kanlara bulanm bir halde bunu ispat edeceini; sonucunda sevgilisinin, cellt bakn susturacan, huylar beenilmi uh gzelin, merhamet eder 98. etmesini istediini; Glib lse bile sevgilisinin baygn gzlerinin iyilemeyeceini, yine lse bile bu dertten vazgemeyeceini ifade

2.5.3. Dn ve Tasavvuf Konulu Terkb-i Bendler Tasavvuf asr- saadetten iki yz yl sonra ortaya km ve Tanry srr olarak, gnln rehberliinde arayan bir sistemdir. Mutasavvflar; kamil insan olmay ve bu sayede Allahn rzasna, muhabbetine ve merhametine mazhar dmeyi mit ederler. Tasavvuf dnceye gre bu dnya ahiretin tarlasdr. nsanolu bu dnyada gurbet hayat yaamaktadr. Allahn yaratt her ey gzeldir. Tasavvuf felsefeye gre gzel dnen gzel grr. Mutasavvflara gre slik; Allah bes bki heves dsturunca, btn dnyev heveslerden arnmak durumundadr. Tasavvuf erbb ncelikle kendini bilmeli, bu dnyaya gnderili amacn idrk etmelidir . Men arefe Rabbehu, fakat arefe nefsehu dsturu gereince, nefsini terbiye ve tezkiye etmeli ve nefsinin esiri olmamaldr, nk nefis tasavvuf erbbnn en byk dmandr. Trk halknn yaayna ok tesir etmi olan bu sistem ve yaay tarznn, edebiyatn dnda kalmas, edebiyat etkilememesi dnlemezdi. Nitekim terkib-i bend ve terc-i bend nazm eklini kullanan airler de, tasavvuf dncesini iirlerinde ele almlardr. Terkb-i bendlerle ilgili bu almada 6
98

Abdlbki Glpnarl, eyh Glib, Hayat, Sanat, Eserleri, Varlk Yay., stanbul 1953, s.38-41.

105

manzumenin tasavvuf konulu olduu tespit edildi. Bu konuda iir sylemi olan airler: XVII. yy.da, Abdlahad Nri (1), Cevr (1); XVIII. yy.da, Esrr Dede (1), Hamet (1), Seny (1) ve Sezyi (1)dir. Bu konuda tespit edilen iirlerden ilki XVII. yy. airi Nbye aittir.

Manzume (Tk.B. 13) Terkb-i Bend Der- vasf- Kfile-i Hccc ve DerArzmend-i Ziyret-i n Emkine-i Pr-btihc balkl olup 3 bendden olumaktadr. Manzumenin I. ve III. bendleri 10ar beyit, II. bendi ise 11 beyitten oluur. Terkb-i bendde, Bir hac kafilesi vasfedilmektedir ve kafilenin kutsal mekanlar ziyareti anlatlmaktadr. Tasavvuf konulu iinde rnek olarak deerlendirilen dier iir, Esrr Dedenin devir nazariyesini anlatt terkb-i bendidir (Tk.B. 29/3) Devrinde beeri ak konulu lirik iirleriyle ismini duyurmay baaran Esrar Dedenin bu tasavvuf terkib-i bendi, 17 bendlik, toplam 136 beyitten olumaktadr. Her bendinde 8er beyit olan bu terkip, divandaki en uzun iirdir. Kayna eski Yunan felsefesine kadar giden devriyelerin konusunu, ruhun manev lemden, madd leme gelii ve tekrar ilk makama dn oluturur. Dn, 360 derecelik bir daire zerinde meydana geldii iin devir adn alr. Ruhun madd leme gelii kavs-i nzl (mebde), madd lemden tekrar aslna dn ise kavs-i urc (mead) olarak adlandrlmtr. Tasavvufta, bu yaratl (tekvn, sudr ve tecell) dncesi mstakil devriyelerin dnda, baz mesnevilerin banda da ilenmitir. Yunus Emrenin Risletn-Nushiyyesi, k Paann Garib-nmesi gibi. Snn airler ise konunun din kaynaklara uymayan ynleri sebebiyle, yaratl konusunu Kurn ve Hadsler erevesinde ele almaya almlar ve daha ok ruhun ana rahmine dmesinden lmne kadar olan sreyi, lm ve kabir hayatn anlatmay tercih etmilerdir. Baz devriyelerde ise slk esnasndaki hller anlatlmtr. Vahdet-i vcd dncesine sahip mutasavvflar ve Alev-Bekta airler ise konuyu btn ynleriyle ilemilerdir. Hatta Bekta airler arasnda, tenash (lmden sonra ruhun, bir hayvan, bitki ve insanda yeniden ortaya kmas) dncesine bile yer verilmitir.

106

Tasavvuf felsefesindeki devir nazariyesini anlatan devriyeler, Fars ve Trk edebiyatlarnda ve bilhassa tekke edebiyatnda, olduka rabet grm bir trdr. Edebiyatmzda, Ahmed Yesevden Rza Tevfke kadar bir ok air tarafndan devriyeler kaleme alnmtr. Bu nazariye, devriyelerin yannda yanamelere de kaynaklk etmitir. Devriyeler, Niyaz-i Msrnin mensur Risle-i Devriyyesi gibi birka istisna dnda, genellikle manzum olarak ilhi, destan, koma, nefes eklinde yazlmtr. Klsik edebiyatta ise devir nazariyesini anlatan veya ksmen temas eden gazel, kaside, mesnevi eklinde yazlm rneklere rastlanmaktadr, fakat bunlarn says fazla deildir. Hayret, Bk, Gelibolulu l gibi Mevlevlik iinde yetien bir mutasavvf olmakla birlikte, klsik estetik izgisinde eserler veren Esrar Dedenin terkb-i bendi de, bu trn istisnai rneklerinden biridir. Esrar Dede, Melam-kalender merepli, Hz.Ali ve Ehl-i beyt sevgisini dile getirmekle birlikte yolunu arm bir i olmadn aka ifade eden, madd aka ve dnyev zevklere dkn, rint bir airdir Onun devriye yazmasnda, her eyini borlu olduunu syledii Mevlnnn Mesnev ve Dvan- Kebrinde bu tre yer vermesinin etkili olmas kuvvetle muhtemeldir. Esrr Dede, terkb-i bendinde, ruhun geirdii merhaleleri dier rneklerde olduu gibi kendi bandan geiyormu gibi, birinci ahs azndan nakletmi; yer yer modern tahkiyeli eserleri hatrlatan i monolog ve diyalog tekniine de bavurmutur. Devriye, bu anlatm zenginlii, tamlamalar ve benzetmelerle ykl slubuyla da dikkati ekmektedir. Terkb-i bend, yaratln mahiyetini merak eden, pheler ve buhranlar iinde bocalamakta olan bir ruh tasviriyle balar. Gnl ehlinin srekli eza, cefa iinde kalmasn, telvnden temkne ulaamamasnn sebeplerini merak eden ruh, yaratltaki hikmeti ve srr anlamann peine der. Gayb leminde etrafna k saan bir kandile benzeyen ruh, mevcdt seyretmek, eyann nasl devrettiini renmek ister ve bunun iin h- Ata, Shib-i cd gibi sfatlarla niteledii Tanrdan izin alr ve varlk llerindeki uzun yolculuuna balar:
Anlayp m-hasal- hikmet-i mechleyi hep ekmesem harhe-i bhe-i b-hde itb Ol kadar tb- televvn ile dem-beste ki t Bir nefes devlet-i temkine deil frsat-yb ( I/ 2,6)

107

stedim seyr edeyim cmle-i mevcudat Nice devr etdiin eyay bilem muztarr idim Ruhsat- kmile verdi bana ol shib-i cd Balayam eylemee tayy- beybn- vcd (II /4,8)

Tanr, yolculua kmaya hazrlanan ruha nasihatler eder. Bu nasihatler, tasavvuf eserlerde sk sk rastladmz tler erevesindedir. Buna gre ruh, yolculuu srasnda bir ok merhale kat edecektir. Bu yolda, hi bir zaman sabr kuman yama etmeyip, her vadide Hakk unutmamal, bir an bile gaflet iinde kalp dnyann hayaletlerine aldanmamaldr. Bu tehlikelerden kurtulabilmek iin kendisini bilgin gnll bir mride teslim etmelidir:
Dedi dur syleyeyim sana bu raz amma Etmesin t ki abes kle-i sabrn yama Unudursan bu sz sonra ziyan eylersin Kat ok merhale kat' eyleyeceksin zr Her ne vadide isen. hep ben olan maksudun Bulmasn kalbine yol reh-zen-i gaflet asla Gl- dny-y den ile sakn aldanma Geri ok mehlikeler var grnr cmle sana Hi birin eyleme tahsl-i kemle mni Klma hem nokta-i sehv ile kitabn iml Vardnda oraya t bulasn matlbun Evvel hd-i tevfikimi et rh-nm Badeh bir dil-i danay bulup teslim ol Her ne emr eyler ise cmle ne'am de deme la (III/ 1-7)

Bilin akm tekniiyle ruhu, ilk makamna kadar gtrp Allahla konuturan air, bendin sonunda hle dner ve kendisini vefa ehli zanneden ruh nefsine yenik dn hatrlar ve tekrar ilk makama giderek, nimetin sahibini inkar etmenin dorulua smayacan, hi bir zaman nefsine aldanmayacan syler:
Ol vakit kendimi erbb- vefa sandm ben El-amn gile-i nefsime aldandm ben (III / 8} Dedim ey h- kerem hi ne mmkin ki seni Ben ferm edeyim bulamayam bende beni Hidmet-i d'ire-i cduna balanm iken Beni dndrmee kadir mi olur erh-i deni (IV/1,3)

108

Bu karlkl diyalogdan sonra, ruhun uzun srecek yolculuu balar. Bilindii gibi, tasavvuftaki yaratl dncesine gre, yaratc kudretten nce aktif akl domu, buna akl- kll ve nr- lah denilmitir. Bundan sonra srasyla dokuz gk, dokuz nefs, tebay-i erbaa (kuru, ya, souk, scak) ve ansr- erbaa (toprak, ate, hava, su) meydana gelmitir. Dokuz kat gk baba, drt unsur ana mesabesindedir. Bunlarn birlemesinden de mevlid-i selse ( ocuk) yani canszlar (madenler), bitki ve hayvanlar olumutur. Devir nazariyesine gre, lah nur eklindeki ruh, ilk makamndan ayrdktan sonra srasyla akl, nefs, felek, teby-i erbaa ve ve ansr- erbaaya geerek, bunlarn tezahrleri eklinde ortaya kar ve bylelikle maddi leme inii (kavs-i nzul) tamamlanm olur. Bundan sonra ise srasyla cansz (cemad, madde), nebat (bitki) ve hayvan suretine girer ve bunlardan da ana rahmine derek mahlukatn z olan insan eklinde tecelli eder. Sonra, insan- kmil mertebesine ykselir ve ilk makama dner. Esrar Dede, bir ok devriye airi gibi sadece ruhun bu uzun yolculuunun baz merhalelerini anlatm ve bilhassa ilk makamdan ayrlan ruhun zntsn ve ektii skntlar dile getirmitir. Devriyenin banda, iddetli bir rzgrn ilk makamndan alp savurduu ruh, iniin son basama olan madd leme indirilir ve drt unsur (ansr- erbaa) eklinde karmza kar. Bundan sonra ruh iin yeniden ilk makama ykseli balayacaktr. Dnyaya inen ruh, hayret vadisi olarak niteledii bu merhalede bir ok skntlarla karlar. Talihinin insafa gelmesi iin adeta yalvarr; getii her vadide ilk makamndan ayrlmann verdii zntyle srekli feryat eder:
Kald ol yerde biraz bum u gurb ile duar Ya'nt tertib-i ansrdan alp feyz-i nefes te b u trb ile ehr mhs Oldu celld- hev cismime ok mihnet-res (V/2,3)

Ruh, drt unsurdan nebat, sonra da hayvan suretine girer ve bahelerde akc bir atei andran bir gl ve her makamda Hakkn hikmetini beyan eden bir papaan olur. Felekten, baht glnn daha almadan solmasnn sebebini soran ruh, hi bir zaman kendisine yr olmayan bahtnn ektii niyaz tohumlarnn adeta ekirge ordusunun hcumuna uradn dnr:
Sebebi nold ki ey erh-i felket-mutd Gli bahtm dahi almadan etdin ber-bd Kol budak sald edn emen-i ltfunda

109

Esmedi devha-i ikblime k bd- murd M-hasal her ne ise cmle savuldu dilden Rzgr eylemeyip kasdma bir dem imdd Bitdi gitdi her ne kadar tohm- niyaz ekdimse Urad hrmen-i mmdime san hayli cerd (VII /1-7)

Ruhun ektii sknt ve aclar anlatt bu beyitler, Fuzul gibi ak daha ok ac ve strap ynyle ele alan Esrar Dedenin en baarl olduu ksmlardr. O, talihiyle kavga iinde olan ruhu, Mevly brakp Leyl peine den Mecnuna benzetir. Fakat, Saibin "Kaza evgnnn topu hareket etmeye mecburdur; talihten ikayet, basiretlilik deildir, "anlamndaki beyti, ona kaza ve kaderin nne geilemiyecei, talihten ikayetin yersiz olduu gereini hatrlatr. Akl hl brgeh-i cannde yani ruhlarn ilk yaratld makamda olan ruh, iki kanat takp yeniden manev aleme kmak ister. Fakat dnya bahesinde aresiz bir ekilde dolap durmaktan baka elinden bir ey gelmez. Kendisini kimsenin gaflet iinde avlayamayacan dnrken, benlik ve kibrine malup der:
Taknp iki kanat eyledim andan pervz Ederek cnib-i ulvye kam dey niyaz Bu nevalarda beni avlyamaz gafletde Syle sayyda sakn eylemesin tl dirz Bam kayda drd yine kibr hesti Balad her tarafm d'iye-i ser-best (XI /1,5,8)

Tela iinde hayvan suretinde dolap duran ruh, iki tut (papaan) tarafndan avlanr. Bunlar anne ve babay temsil ederler. Ruh, sonunda anne ve babann yiyip itiklerinden ana rahmine der, fakat dnyada bana gelecekleri dnerek buradan da kmak istemez. Alayarak gzn atnda kendisini ana kucanda bulur:
Grcek byle tel ile beni ser-gerdn Tutdu bir dm-l hyel kurdu hemn-dem devrn ki tt-i shan-fehm ile sayd etdi beni Peder mder ile ya'ni bana verdi nisan Rahm-i mderden edince giizern noldugunu

110

Sylesem sz uzanr kssa olur b-pyn Vatan etmidi bir eyyam n ol mevkide kmaa istemeyip hayli dem oldu giryn (XI/l-5) Girdi bu ehre kat girye v zar eyleyerek Bu kadar cy-l hevilnki gzr eyleyerek Ald ga grp mder-i eyyam an Yz verip besledi inm-l hezr eyleyerek (XII/l-2)

Tasavvuf dncesine gre, dnyaya gelen ruhun amac bir mrit vastasyla ruhu olgunlatnp, insan- kmil hline gelerek yeniden Hakka ulamaktr. ocuk da byr ve mektebe balar. Bu mektep edep mektebidir. Bir sre sonra gnlne muhabbet atei der ve yokluk (fenafillh) dersini renmeye alrken bir gzele gnln kaptrr. Madd ak iinde bocalayan ruh, yokluk (fen) srlarna vakf olamaz. Esrar Dede, ruhu bundan tesine, yani vahdet makamna ulatrmaz; bu makamn srlarna vakf olduu zaman onu da beyan edeceini syler:
Say ile eyleyiben nokta- ilmi teksir Eyledim bir ince dem ders-i fenay tekrir lm-i ma'ny duyup srra olursam agh An bir hoa beyn eylerim inallh (XIV/ l-8)

Kendisini dnyann megaleleri ve dertleri iinde bulan insan, ezelde verdii sz unutur ve yolunu arr. Kendisini bu hllere dren, benlik gururuyla sarho olmu nefsine isyan eder. Korku ve mit (havf u reca) girdabndan kurtulup, takldden tahkke, yani Hakka ulamak iin Allaha dua eder:
Her ne etdiyse bana nefs- bed-yn etdi Taba kfrn-l niam tavrn telkin etdi Yakd yandrd beni te-i kahr u siteme Bama tde-i nr- gam bln etdi Havf v-hayfeer bulmaz isen rh- necat Mutasavver mi bir dahi hakkmda hayt (XVI/ 1,7,8) Berzah- havf u recdan beni Y Rab kurtar Zevk u gam dzah u Firdevs'e nigh eylemeyem Kavl-i taklidimi tahkik ede ehl-i tahkik Meslek-i askda hem-rh ola Hzr- tevfik (XVII/ 3,8)

111

Dnyev zevkler peinde geen uzun bir aray dneminden sonra, ok ileri bir yata kendisini Mevlevliin potasna atan ve ilesini tamamlad gece hayata veda eden Esrar Dede, ruhu da bu uzun yolculuunun sonunda yar yolda brakr. Bu, onun ahsi macerasyla da paralellik gstermektedir. Mevlevlikten nce iinde bulunduu topluluu ar bir ekilde itham eden Esrar Dede, Mevlevlie girdikten sonra da araba ve madd aka dknl sebebiyle, eyhi Glib Dede tarafndan bir sre derghtan uzaklatrlr. Bu, onun intisaptan sonra da madd zevklerden kendisini tam olarak kurtaramadn gstermektedir. Dvnnda da vahdet neesini cokun bir slpla dile getirdii iirler sylemekle birlikte, sk sk beer ak peinde geen gnlerini zlemle yad eder. Devriyesinde de, ruhu telvn makamnda brakp "temkn"e erdirememesi bu adan manidardr 99.

2.5.4. airin Sosyal evresi ile lgili Konular Bu balk altnda deerlendirilen Slik Efendiye ait terkb-i bend 5

bendden olumaktadr. Her bendde yer alan beyit says 6dr. Kasidelerden sonra gelen, air adlarnn kafiye olarak kullanld iir Terkib-i Bend-i Mtemil-i Beesm-i u'ar Der Medh-i Behet Efendi balkldr. Terkb-i bendde geen airler hakknda ksa bilgiler verilirken zellikle dnem dikkate alnmtr. Hayatlar hakknda manzumede birer cmlelik deerlendirmeler olduu iin, bunlarn kim olduklarn tam olarak belirlemek mmkn olamamtr. Slik Efendiye dnem ve evre yaknl sz konusu olan ve bu adan manzumede adna yer verildii dnlmektedir100.

99

Osman Horata, Esrr Dedenin Terkb-Bend eklinde Bir Devriyesi, Milli Folklor, Uluslar Aras Halkbilimi Dergisi, Umay Gnaya Armaan, S. 56, Ankara 2002, s. 95-99. 100 Mzahir Kl, Salik Efendi (Kasmpaal), Hayat, Edeb Kiilii, Divnnn Tenkitli Metni ve ncelemesi, Atatrk niv. Sos. Bil. Ens. ( Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Erzurum 1998, s. 13.

178

KNC BLM II- TERC- BENDLERN EKL VE MUHTEVA ZELLKLER 1. EKL ZELLKLER 1.1. Bend says Trk edebiyatnda bendlerle kurulan ikiz nazm eklinden biri olan terc- bend nazm ekli zerine yaplan tanmlamalarda ve tasniflerde de, bu nazm eklinin bend says zerine verilmi olan rakamlarn farkllk arz etmektedir. Baz kaynaklarda bend says ile ilgili snrlayc bir durumun olmad ve ten balayarak airin gcnn yettii lde bend saysnn artrabilecei101 gibi baz kaynaklarda terkb- bendlerin bend says hakknda kaynaklar deiik saylar verirler. Kimileri 5-7 bend arasnda
102

kimileri 10-12 bend arasnda103, kimileri

de 5-12 hane 104olduu yolunda bend saysn snrlandrmlardr. Bu bilgilerin dnda bend saylarnn snrlandrlmas ile ilgili snrlayc bir kaidenin olmad bunun tamamen airin syleyi kabiliyetine bal olduu deiik yzyllarda sylenmi olan terc-i bendlerin bend saylar incelendiinde ortaya kmaktadr. Trk edebiyatnda terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekillerinin iirlerde grlmeye balad XIV. yzyldan XVI. yzyl sonuna kadar, en az 2 bendli 1 terc-i bend yazld105. tespit edildi. XVII. yzyldan itibren XIX. yzyl sonuna kadar sylenmi terc-i bendler zerinde yaplan bu almada terclerde bend saysnn 2 bendden balayarak 22 bendden kadar uzanan farkl sayda ve uzunlukta yazlm olduu tespit edildi. Tespit edilen bend says eidi
101

mer Faruk Akn, Divan Edebiyat Maddesi, Trkiye Diynet Vakf slm Ansiklopedisi, C.9, Trkiye Diyanet Vakf Yay.,stanbul 1994, s. 413 102 Cem Dilin , rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yay. , Ankara 1997, s. 223. 103 Haluk pekten , Eski Trk Edebiyatnda Nazm ekilleri ve Aruz , Dergah Yay. , stanbul 1994, s. 107 104 skender Pala , Ansiklopedik Divan iiri Szl , Aka Yay. , Ankara 1995, s. 532. 105 Recai yldz, Trk Edebiyatnda Terkb-i Bendler ve Terc-i Bendler (XIII- XVI.yy.) ,Gazi niv., Sos. Bil. Ens., ( Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Ankara1996, s. XLII.

179

8dir. Bend saylar incelendiinde 5-6-7 bendli terclerin younlukta olduu gzlenir. bend 53 terc-i bendden 24 ( 47.05 ) 5 bendli; 13i ( 21.56) 6 bendli; 10u (19.60), 6 bendlidir. 5-6-7 bendli terclerin oran ise 88,68dir. Terc-i bendlerde bend saysnn azl bakmndan 2 bendli 1 manzume ( XVII.yy. Fash Ahmed Dede), bend saysnn okluu bakmndan 22 bendli 1 manzume tespit edildi. ( XVIII. yy. Ayntabl Ayn)) XVII., XVIII. ve XIX. yy.larda sylenmi olan terc-i bendlerdeki bend saylar ile ilgili tablo aada verilmitir. Sra Nu. 1 3 3 4 5 6 7 8

Bend Says 2 Bendli 4 Bendli 5 Bendli 6 Bendli 7 Bendli 12 Bendli 14 Bendli 22 bendli Toplam

XVII.yy. 1

XVIII.yy. XIX.yy.

Toplam 1

Oran 1,89 1,89 45,28 24,53 18,87 3,77 1,89 1,89 100

1 8 2 4 1 13 11 5 1 1 1 1 16 31 6 3

1 24 13 10 2 1 1 53

14 Bendli 22 bendli 2 Bendli 12 Bendli1,89% 1,89% 1,89% 4 Bendli 3,77% 1,89% 7 Bendli 18,87% 5 Bendli 45,28%

6 Bendli 24,53%

Grafik-10 XVII. yy.da sylenmi terc-i bendlerdeki saylar ve oranlar Netice itibariyle terc- bendlerde bend saysnda bir snrlama olmad airin gcnn yettii lde bend saysn kullanabileceini grrz

180

1.2. Msra says Terkb-i bend ve terc-i bendlerde musammatlardaki kafiye tertibi seildiinde her bend btn msralar ile kafiye bir hale gelip, manzumeye beyit yerine msraya esas asan bir kompozisyon yaps hakim olur 106 Biz de bu sebeble terc bendlerde sylenen msra saylar zerinde de durmaya ve bu hususu ayr bir balk altnda deerlendirmeye karar verdik. Terkbler zerine yaplan almada bend saylarnn farkllk gsterdii belirtilmiti. Yaplan almalarda bu farklln terc-i bendlerde de grldn mahade edildi; fakat almann ilerleyen safhalarnda bu farklln sadece bend saylar ile snrl kalmadn msra saylarnda da grldn belirtmek gerekir. Terc-i bend nazm ekli ile sylenen iirlerde msra says ile ilgili olarak verilen rakamlar eitli kaynaklarda: 8-20 msra arasnda
107

5-10 beyit arasnda108 kimisi de 10 beyte

yakn olarak vermilerdir.109 Bununla beraber terc-i bend nazm eklinin beyit says bakmndan airi muhayyer kld beyit saysn snrlayc bir kidenin olmad da ifade edilir. Ayrca terkb-i bend nazm ekli ile sylenen iirlerde bendlerdeki beyit says bakmndan bir simetri olmas zarureti de bulunmamaktadr. Terkblerin bend says ile ilgili bir baka nokta ise: Kafiye tertbinde gazel tarz yerine musammatlardaki gibi her msra kafiyeli bendlerle kurulan terkblerde bendler alt-on msra (-be beyit)olduu zaman mseddes, msemmen ve muaere benzediklerinden birer mzdevi veya mkerrer mseddes, msemmen, muaer saylmalar yolunda ihtilafl grlere yol aarlar.110 unu ifade etmek gerekir ki: Terclerde de beyit saysn, dier musammat ekillerde olduu gibi bir tasnife sokma abas, tasnifin yaplma aamasnda incelenen, nl birka terkbin bendlerindeki beyit saylar esas alnarak yaplm;
106

mer Faruk Akn, Divan Edebiyat Maddesi, Trkiye Diynet Vakf slm Ansiklopedisi, C.9, Trkiye Diyanet Vakf Yay., stanbul 1994, s. 411.

107

Haluk pekten, Eski Trk Edebiyatnda Nazm ekilleri ve Aruz , Dergah Yay., stanbul 1994, s. 114. 108 skender Pala, Ansiklopedik Divan iiri Szl , Aka Yay., Ankara 1995, s. 379. 109 Cem Dilin , rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yay. , Ankara 1997, s. 250. 110 mer Faruk Akn, Divan Edebiyat Maddesi, Trkiye Diynet Vakf slm Ansiklopedisi, C.9, Trkiye Diyanet Vakf Yay.,stanbul 1994, s. 411.

181

bu da kanatimizce kaynaklarda verilen farkl rakamlarn ortaya kmasnda etken olmutur. Biz de, bu almamzda, deiik yzyllarda sylenmi olan terc-i bendler zerine yaptmz incelemelerde, beyit says ile ilgili kaide haline gelebilecek nitelikte kesin rakamlara ulaamadk.Yine almamzda bu konu ile ilgili nemli aratrmalar olan Halil Erdoan Cengiz de terkblerde, beyit saysnn snrlandramayacan bu konuda bugne kadar sylenmi bir ok kuraln genele temil edilemeyeceini rnekleriyle anlatmtr.111 XVII. yzylda sylenmi olan 16 terc-i bendin, bendlerinin toplam 104tr. Bunun 30 bendi, 6 msral; 25 bendi, 20 msral; 17 bendi 26, 10 bendi 12 msral; 8 bendi 8 msral; 5 bendi; 14 msral; 2 bendi 24 msral olarak yazlmtr. XVII.yy.a ait terc-i bendlerdeki bendlerin msra saylar ve oranlar aadaki tabloda verilmitir. Sra nu. 1 2 3 4 5 6 7 8 Bend says 30 8 10 5 7 25 2 17 Msra says 6 8 12 14 16 20 24 26 Oran % 28.85 7.69 9.62 4.81 6.73 24.04 1.92 16.35

26 Msral 16,35% 24 Msral 1,92% 20 Msral 24,04%

6 Msral 28,85%

8 Msral 7,69% 12 Msral 16 Msral 6,73% 14 Msral 9,62% 4,81%

Grafik-11 XVII. yy. da sylenmi terc-i bendlerin msra saylar ve oranlar

111

Halil Erdoan Cengiz, Trk Dili zel Says II , Divan iirinde Musammatlar , Trk Dil Kurumu Yay., Ankara 1986.

182

XVIII. yy.da sylenmi 29 terc-i bendde, toplam bend saysnn 180 olduu ve bu bendlerde en ok 8 msral bendlerin tercih edildii grlr. Bu yy.da tercih edilmi msra saylar u ekildedir. 49 bend, 8 msral; 48 bend, 12 msral; 17 bend, 16 msral; 16 bend, 6 msral; 9 bend 14 msral; 9 bend, 22 msral, 2 bend 20 msral; 1bend de, 18 msraldr. XVIII. yy.da sylenmi terc-i bendlerdeki msra saylar ve oranlar aadaki tabloda gsterilmitir.

Sra nu. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Bend says 11 16 49 29 48 9 17 1 2 9

Msra says 5 6 8 10 12 14 16 18 20 22

Oran % 8.88 27.22 16.11 26.66 5 9.44 0.55 1.11 5

18 Msral 0,52% 16 Msral 8,90% 14 Msral 4,71%

20 Msral 22 Msral 5 Msral 1,05% 4,71% 5,76% 6 Msral 8,38% 8 Msral 25,65%

12 Msral 25,13%

10 Msral 15,18%

Grafik-12 XVIII. yy.da sylenmi terc-i bendlerdeki msra saylar ve oranlar XIX. yzylda sylenmi olan 6 terc-i bendde geen bend says 44dir. Bu bendlerin verilmitir. 17si, 8 bendli; 17si 22 bendli; 10u 14 bendli, bendlidir. bendlerdeki msra tercihleri ile ilgili tablo aada XIX.yzylda terc-i

183

Sra nu. 1 2 3

Bend says 17 17 10

Msra says 8 22 14

Oran % 38.63 38.63 22.72

14 Msral 22,73%

8 Msral 38,64%

22 Msral 38,64%

Grafik-13 XIX. yy.da Sylenmi Terkb-i Bendlerde Msra Saylar

1.3. Kafiye ve redif Terc-i bendlerle iir sylemek, kafiye bulmakta glk ekilmesi sebebiyle terkb-i bendlere nazaran daha zordur. Her bendin sonunda vasta beyitlerinin tekrar edilmesinden tr air, bendin anlam btnln gz nnde bulundurarak syleyite ahengi salamak mecbriyetindedir. Bu da, iirde ustalk gerektirecek bir yetenek ister. Terc-i bendlerle ilgili kafiye tercihleri deerlendirildiinde tam kafiyelerin youn olarak kullanld grlr. . XVII., XVIII. ve XIX. Yzyllarda sylenmi olan terc-i bendlerdeki kafiye tercihleri ve oranlar aadaki tabloda verilmitir. Kafiye -n - -ar/-er -at/-et -r -m -b rnek Says 42 31 21 23 19 14 13 Oran % 12,80 9,45 6,40 7,01 5,79 4,26 3,96

184

-d -l -h -am/-em -r -ne -re -z -m -n -n -r -t -k -ak -al/-el -d -r l/-il -r/-ir - -d -z

12 10 9 8 7 6 5 5 4 4 4 4 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3

3,65 3,04 2,74 2,43 2,13 1,82 1,52 1,52 1,21 1,21 1,21 1,21 0,91 0,91 0,91 0,91 0,91 0,91 0,91 0,91 0,91 0,91 0,91

- 9,5%

-at/-et 7,0%

-ar/-er 6,4% -r -m 5,8%4,3% -b 4,0% -d 3,7%

-n 12,8%

1 kez kullanlanlar 9,8%

-h 2,7% -am/-em 2,4% -r 2,1% -ne 1,8%

-l 3,0%

-re -z 2'er kez 1,5% 1,5% kullanlanlar 3 'er kez 6,7% -m -n -r kullanlanlar 1,2% -n 1,2% 1,2% 10,1% 1,2%

Grafik-14 Terc-i bendlerde Kafiye Tercihleri

185

Bunlarn yannda , -ab/-eb, -c, -de/-da, -eli , - an/-en, -ar/-eri -as/-es,-ayf ,-d ,-, -l kafiyeleri 2er kez (% 6,70) ; -a/-e,-ad/-edi,-f,-ala,-ah, ki, -ki,-al, -ap, -zim, da/-de, -ef, -eh, -ele, -endi, -erd, -evi, -ey, -hra/ -hre, -k/-ik, -b, -ih, -im, -it,-, lah, -n, -, -ul/-l, -m, - -ut ur kafiyeleri birer kez (% 9,75) kullanlmlardr. Vasta beyitleriyle beraber toplam 328 kez, deiik tr ve sayda kafiye kullanlmtr. Terc-i bendler ierisinde incelediimiz 328 bendde, vsta beytleriyle birlikte toplam 175 redif kullanlmtr. Bunlarn 60 kelime ve kelime grubu hlinde (% 34,28), 29u ek ve kelime grubu hlinde (% 16,57), 86s ek ve ek grubu grubu hlindedir (% 49,14). Kelime ve kelime grubu hlindeki rediflerin 55i tek kelimeli rediftir (% 31,42) Kelime grubu halindeki rediflerin says 5, genel rediflere oran ise % 2,85dir.

1.3.1. Kelime ve kelime grubu halindeki redifler

1.3.1.1. Tek Kelimeli Redifler Terc-i bendlerde kullanlm olan redifler ierisinde tek kelimeli rediflerin says 55, oran ise % 31,42dir. Tek kelimeli redifler ierisinde ile redifi 3 kez, eyle, ol, oldum, olmaz, olsun redifleri 2er kez kullanlmtr; Alad, baa, byledr, bulasn, ekemem, deile dildr, durd, et, etdi, eyledin, eylemede, eylemez, eyleyelm, eyleyemem, eyleyeme, eyleyen, gerek, gibi, in, ide, idelm, idem, ider, idi, iken, itdn, itmez, itsem, , isem, kalmam, olalm, oldu, olma, olmaya, olmayasn, olmaz m, olur, sanma, sende uruna, yeter redifleri birer kez kullanlmtr.

186

Terc-i bendlerde en ok tercih edilmi olan tek kelimeli redifler aadaki grafikte gsterilmitir.

3 2,5 2 1,5 1 0,5 0

ile eyle ol oldum olm az olsun

3 3 2 2 2 2

Grafik-15 Terc-i Bendlerde Tek Kelimeli Rediflerin kullanlma durumu

1.3.1.2. Kelime grubu halindeki redifler Terc-i bendlerde kullanlan kelime gurubu hlindeki rediflerin says 5tr. Kelime gurubu hlinde kullanlan redifler yledir: etmi bana , kaldm ben, kalmam asl, , kl y Rab, klp eyle kabul Kelime grubu halindeki rediflerin terc-i bendlerde kullanlm olan dier rediflere oran % 2,85dr.

1.3.2. Ek ve Ek Grubu Hlindeki Redifler Terc-i bendlerde kullanlan ek ve ek grubu hlindeki rediflerin says 86dr. ( % 49,14) Ek ve ek grubu hlindeki rediflerin ierisinde en ok tercih edilmi olan redif, 14 kez kullanlm olan -/-i redifi, kullanlmasyla -dr/-dir redifi, 5er kezle sonra 7 kez redifleri -a/-e ve -

gelmektedir. Terc-i bendlerde, dier ek ve ek grubu hlindeki rediflerin, tercih edilme sklklarna gre oktan aza doru sralan ise yledir; -m/-im, -u redifleri 4er kez; -am/-em ,-dan/-den ,-dur ,-ma ,n/-in redifleri 3er kez;

187

-na, -ini, -lar, -sna redifleri 2er kez; -da, -d/-d, -m, -mz, -ndan, -ih, -i, -likdendir, -mesin, -she, -sn, -sen, -si, -sidr, -sin, -umdan, -um, umuzdr, -umuz, -mz, -e, -ya/-ye, -yalum, -ye redifleri kullanlmtr. Ek ve Ek Grubu hlindeki rediflerin, terc-i bendlerde tercih edilme sklklarna gre oktan aza doru sralan ve saylar ve oranlar aadaki tabloda gsterilmitir. Redif -/-i -dr/-dir -a/-e - -m/- im -u -am/-em -dan/-den -dur -ma -n/-in rnek Says 14 7 5 5 4 4 3 3 3 3 3 Oran % 16,27 8,13 5,81 5,81 4,65 4,65 3,48 3,48 3,48 3,48 3,48 1er kez

-ma 3; 6% -dur 3; 6% -dan/-den 3; 6% -un 4; 7% -m/-im 4; 7%

-n/-in 3; 6%

-am/-em 3; 6% -/-i 14; 25%

-dr/-dir 7; 13% -a/-e 5; 9%

- 5; 9%

Grafik-16 Terc-i Bendlerde Redif Tercihleri

188

1.3.3. Ek ve Kelime Hlindeki Redifler Ek ve kelime halindeki rediflerin says 29dur. Oran ise % 16,57dir. Ek ve kelime hlindeki redifler incelendiinde, -dir bu sz, -dr bu, -dir ems Mevln, -da arar, -da da yok, -da msn, -dan bana, -dan gayr, - ben, - marifet, - olalm, -m budur, -m yok, -n ola, -i kerem, -mym bilmem, -um iin, -undur sen, -y felek, -y nazar, -da arar, -da bulur, -da da var, - akuz biz , - ate- ehdet, - yok, -m kalur sandun, -m var, -y uak rediflerinin birer kez kullanlm olduu grlr.

1.4. Vezin Trk iirinde benimsenerek kullanlan aruz bahirleri ve bunlarn kalplar ran aruzundan alnmtr. Trk edebiyatnda Arap ve ran edebiyatnda olduu gibi aruz bilginlerinin almalar ve dzenlemeleriyle deil airlerin beenileri ve benimsedikleri kalplar kullanmalaryla serbese ve kendiliinden gelimitir.112 Baz aruz kalplar Trk airleri tarafndan ok sevilmi ve ska kullanlmtr; ayrca nazre gelenei iinde yazlan iirlerde, ayn lde yazld iin bu cemilelerde-nazire rnekleri- baz kalplarn kullanmn artrmtr. Trklerin slam medeniyetine girmesiyle birlikte aruzun mkemmel bir ekilde kullanlabilmesi mmkn olmamtr; bunun balca sebebi olarak Trkenin yaps itibriyle uzun nllerinin bulunmamasn gsterebiliriz. Uzun nllerin olmamas aruzun kusursuz ekilde kullanlmasn neredeyse imkansz klmt. Onun iin aruz kalplarnn hepsinin Trk ediplerince kullanlmas mmkn olamazd; Bu sebeblerlerden dolay Trkler aruzun kendi dillerine ve estetik zevklerine en uygun olan kalplarn kulanmlardr.

112

Haluk pekten, Eski Trk Edebiyatnda Nazm ekilleri ve Aruz , Dergah Yay., stanbul 1994, s. 156.

189

Trk Edebiyatnda terc-i bendlerle ilgili bu alma sonunda Remel bahrinin Feiltn Feiltn Feiltn Feiln kalbnn 12 kez (% 23.52 ), Filtn Filtn Filtn Filn kalbnn 11 kez (% 21.56), Feiltn Mefiln Feiln kalbnn 7 kez ( %13.72 ), Feiltn Feiltn Feiln kalbnn 2 kez (% 3.92), Filtn Filtn Filn kalbnn 1 kez (% 1.96); Hezec bahrinin Mefln mefln mefln mefln kalbnn 5 kez ( % 9.80), Mefl Mefl Mefl Feln kalbnn 4 kez ( Feln Mefl kalbnn 3 kez ( % 5.88), Filn % 7.84), Mefl Mefiln Filt Seri bahrinin Mfteiln Muzri bahrinin Mefl

kalbnn 5 kez ( % 9.80),

Mfteiln Filn kalbnn 1 kez (% 1.96) kullanld tespit edildi. Trk edebiyatnda Terc-i bendlerde kullanlan aruz kalplarn, rnek saylarn ve oranlarn gsteren tablo aadaki tabloda verilmitir. Sra nu. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Vezin Feiltn Feiltn Feiltn Feiln Filtn Filtn Filtn Filn Feiltn Mefiln Feiln Mefl Filt Mefl Filn Mefln Mefln Mefln Mefln Mefl Mefl Mefl Feln Mefl Mefiln Feln Feiltn Feiltn Feiln Filtn Filtn Filn Mfteiln Mfteiln Filn rnek Says 13 11 7 5 6 4 3 2 1 1 Oran % 24.52 20,75 13,20 9,43 11,32 7,54 5,66 3,77 1,88 1,88

Trk edebiytnn genel seyrine bakldnda Remel ve Hezec bahri Trk airlerince benimsendii ve Klsik Trk iirinin ilk yzyllarndan itibren nazm ekillerinde kalplar en ok kullanlan bahirleri olduklarn terkb-i bendlerle ilgili blmde zikretmitik Terc-i bendler zerinde yaplan almada da Remel

190

ve Hezec bahirlerinin kalplarnn daha ok tercih edildii

grld. Terc-i

bendlerde kullanlan kullanlan bahirlerin saylar ve dier bahirlerle gre oranlar yledir. Terc-i bendlerde Remel bahri 27 kez (% 50,94), Hezec bahri 13 kez (% 24,52), Hafif bahri ( %13,20) Muzari bahri 5 kez (% 9,43 ), Seri bahri 2 kez (% 1,88) kullanlmtr.

Sra Nu. 1 2 3 4 5

Bahir Remel Bahri Hezec Bahri Hafif Muzari Bahri Seri Bahri

rnek Says 27 13 7 5 1

Oran % 50,94 24,52 13,20 9,43 1,88

Muzari Seri Bahri Bahri 1,9% 9,4% Hafif 13,2% Hezec Bahri 24,5% Remel Bahri 50,9%

Grafik-17 Terc-i Bendlerde Bahir Tercihleri

191

1.4. Balk almada deerlendirilen toplam 53 terc-i bendin drd balkszdr. 23 manzume ise Terc-i bend baln tamakta veya bununla ilgilendirilerek sunulmaktadr. Terc-i bendlerin dorudan nazm trlerini belirleyici ekilde balk alan iir saysnn da 40 olduu grlr . Bunlardan 6 terc-i bendin muhtevasnn mersiye, 1inin tevhd, 3nn mnacat, 2sinin nat, 11inin medhiye olduu grlr. Terc-i bendlerle ilgili olarak, dorudan manzumenin konusunu belirten balklar u ekilde sralanabilir: Bery- Birader-i Hod Bad Ez-Veft; Der-Mersiye-i Hazret-i Hseyin , Der-Mersiye-i h-zde-i Gzn Nr- Dde-i Zehr Mahdm- Her D-Sera Hazret-i Hseyin Razyallah Anh; DerTerkb-i Mertebe-i Keml-i nsn ki Maksad- Aks-y demist; Dvn- DerBelgatinden Dni-i Nktedn Bismillahirrahmanirrahim; n Terc-i

Bidyet-i Takld Gfte-od, Kasde-i B-Hemt Der-Zmn- Sulh-i Eref Hn DerZamn- Ahmed Hn Aleyhir-rahme; Mersiye v Trih-i ehdet-i Sultn Selm Hn- Huld-iyn; Mersiye-i Terc-i Bend; Mersiye-i Terc-i Bend; Mustaf Sallallah Aleyhi ve Sellem; Nazre-i Terc-i Bend i Rmiz Paa,; Niyaz-nme-i B-Riy Der-Fetv-y Terc-i Bend-i Ran; Shhat-nme Bery- Damd Ali Py ehd; evketl Sultn Mustaf Hn Merhm Beyt-i t-yi hirn olarak Birderimz Abdullah Efendiye Krat Buyurup Emr-i Hmynlaryla Terc-i Bend olmudur; Tavr- Dger; Vd-i Dger; Tazmn-i Beyt-i Mehr Der-Vasf- Rtib Ahmed Paa Bad-ez-Kapudn; Terc-i Bendn; Terc-i Bend Bery- Tazmn-i Beyt-i Sultn Ahmed Hn- Slis; Terc-i Bend Beyt-i Merhm Nef Bery- Feth-i Kala-i Tebrz; Terc-i Bend Der-Nat- Neb Aleyhis-salat Vesselm; Terc-i Bend Der-Vasf- erf-i Cenb- Hazret-i Ysuf Snek Kuddise Srruhul-azz; Terc-i Bend Der-Vasf- erf-i smetl Beyhn Sultn Aliyyetn Dmet kbluh; Terc-i Bend Der-Vasf- erf-i Pde-i Trbe-i Latf-i Hazret-i Mevln-y Rm Kaddesellhu Srrehu; Terc-i Bend Rahmetullah; Terc-i Bend-i kne; Terc-i Bend-i Beyt-i erf-i Mehr L- Cenb- Hazret-i Pr; Terc-i Bend-i Der-Nat- Habb-i Hud v Gzde-i Enbiy Muhammed; Terc-i Bend-i Dger; Terc-i Bend-i Dger; Terc-i Bend-i Dger; Terc-i Bend-i Dil-Pesend; Terc-i Bend-i Ho-yende Ber Vech-i Tesm-i Beyt-i

192

Terc L-Nb

Rahmetullahu Aleyh; Nkiza Terc-i Bend- i eyh Selm; Terc-i Bend-i Latf; Terc-i Bend-i Matla- Hayl;

Terc-i Bend-i Latf;

Terc-i Bend-i Matla- Neet; Terc-i Bend-i Msemmen Beyt-i Terc Bery-; Hazret-i Fahr-uar Sbit Efendi el-Merhm; Terc-i Bend-i Msemmen Beyt-i Terc Bery- Hazret-i rf-i Rm Nef Efendi Rahmetullahu Aleyh Terc-i bendlerin balkl ve balksz olularn gsteren tablo aadaki gibidir. XVII.yy. 14 2 16 XVIII.yy. 28 3 31 XIX.yy. 6 6 Toplam 48 5 53 Oran % 90,56 9,43

Balkl Balksz Toplam

Yukardaki tabloda da grld zere, 53 terc-i bendin 48i balkl, 5 terc-i bend ise balksz olarak sylenilmitir. Balk kullanlmam olan terc-i bendlerin yzyllara gre dalm ve manzumelerin airleri unlardr: XVII. yzylda, Abdlahad Nr (1), Cem (1); XVIII. eyh Glib (3).
50 40 30 20 10 0 Balksz Balkl Balksz Balkl

Grafik-18 Balkl ve Balksz Olularna Gre Terc-i Bendler

193

1.6. Mahlas Terc-i bendlerde de dier musammat ekillerinde olduu gibi mahlas genellikle son bendde sylenir. Terc-i bendleri mahlas kullanm asndan mahlasl terkbler ve mahlassz terc-i bendler olarak iki ksmda tasnif edebiliriz. Aratrmalarmz sonucunda terc-i bendlerde mahlas kullanm konusunda aadaki tablo ortaya kmtr.

XVII. yy. Mahlasl Mahlassz Toplam 15 1 16

XVIII. yy. 29 2 31 5 1 6

XIX. yy.

Toplam 49 4 53

Oran % 92,45 7,54

Yukardaki tablodan da anlalaca zere, XIX. yzyl sonuna kadar sylenmi olan terc-i bendlerin byk bir ksmnda airler mahlaslarn sylemilerdir. Tespit etmi olduumuz 53 terc-i bendin 49u mahlasl, 4 mahlassz olarak sylenmilerdir. Buna gre alma sahamz olan XVII. yzyldan XIX. yzyl sonuna kadar sylenmi olan terc-i bendlerin % 92,45inde.mahlas kullanlm, % 7,54nde ise mahlas sylenmemitir. Mahlaslarn kullanm ile ilgili olarak aadaki grafikte bu oran daha net olarak grlebilir.

Mahlasl 60 40 20 0 Mahlassz

Grafik -19 Mahlasl ve Mahlassz Olularna Gre Terc-i Bendler

194

1.6.1. Mahlasl Terc-i Bendler Terc-i bendlerde kullanlan mahlaslarn son bendde tercih edilmesi genel bir temayldr, ancak mahlasn son bendde kullanlmad terc-i bendler de bulunmaktadr. Bu bakmdan mahlasl terc-i bendleri; Mahlas Son Bendde Olan ve Mahlas Son Bendde Olmayan Terc-i Bendler olarak tasnif edebiliriz:

Mahlas Yeri Son Bendde Dierlerinde Toplam

XVII. yy 14 1 15

XVIII. yy 27 2 29 5 5

XIX. yy

Toplam 46 3 49

Oran % 93,87 6,12

1.6.1.1. Mahlas Son Bendde Olan Terc-i Bendler Yukarda vermi olduumuz tablodan da anlalaca zere terc-i bendlerin byk ounluunda mahlaslarn son bendde sylenmi olduu grlr. Terc-i bendlerdeki bu mahlas kullanma orannnn rakamlara gre u ekilde olduu grlr. 49 mahlasl terc-i bendlerin 46sndaki bu rakam mahlasl terkblerin % 93,87sini oluturmaktadr.

1.6.1.2. Mahlas Son Bendde Olmayan Terc-i Bendler Aratrmann sonunda, 3 terc-i bendde mahlasn son bendde

sylenmeyip, daha nceki bendlerde sylenmi olduu grld. Bu 3 terc-i bend, mahlasl terc-i bendlerin % 6,12sini oluturmaktadr. Mahlas son bendde sylenmemi olan terc-i bendlerin airleri unlardr. XVII. yzylda, Fehm-i Kadm ( 1), XVIII. yzylda Ayntabl Ayn (1), Slm (1).

195

1.6.2. Mahlassz Terc-i Bendler Mahlassz terc-i benlerin saylar, mahlasl terc-i bendlere oranla son derece azdr. Mahlassz terc-i bendlerin says 4tr. XVII. yzylda Fash Ahmed Dede (1) ve XVIII.yzylda Dni Mehmed (1), eyh Glib (1), XIX.yy.da Ziya Paa (1).

196

2. MUHTEVA ZELLKLER Terc-i bend nazm ekilleri ili ilgili olarak hemen her konuda iir sylendii, bu nazm eklinin konusu ile ilgili herhangi bir snrlama olmad grlr. Klsik edebiyat nazm ekilleri iinde birbirinden ok farkl konularla sylenebilme zellii dolaysyla bu nazm eklinin ayr bir yeri vardr. XVII. yzyldan itibaren incelediimiz terkb-i bendler arasnda ilenen konularn younluunun felsefi ve tasavvufi mecrada olduu grllr. Mersiye, Medhiye, tevhd, mnacat, nt, sosyal tenkt, kne duygularn terennm, bahariyye de bu nazm ekli ile sylenmi konular arasnda yer almaktadr.

2.1. Mersiye Konulu Terc-i Bendler Mersiye; len bir kiinin arkasndan sylenen, o kiinin iyiliini, drstln, mertliini anlatan ve o kiinin vefat zerine duyulan znty dile getiren lirik iirlerdir. Mersiyenin slmiyet ncesi Trk edebiyatndaki karl sagu, halk edebiyatndaki karl ise attr. Mersiyelerin ilk bendlerinde dnyann ve felein acmaszlna sitem, lenin arkasndan duyulan znt gibi yas motiflerinin ilendii grlr. lk benddenn sonra ise len kiinin medhedildii, len kiinin savalnn, adaleti, ihsan, saltanat yeteneklerinin anlatld bend gelir. Mersiyelerin son blmnde genellikle birka msradan oluan dualarn sylendii blmler yer almaktadr. Bu dualarda len kiinin balanmas ve Allahn onu cennetine kabul etmesi iin yakarlr. XVII. yy.dan XIX. yy. sonuna kadar toplam 6 terc-i bendin mersiye konulu olduu tespit edildi. Bunlar: XVII. yy.da; Fash Ahmed Dede (2), Kelm (1), Nil (1), XVIII. yy.da; Ayntabl Ayn (1), Sabih (1) olmak zeredir. Mersiye konulu terc-i bendlerle ilgili, XVII. yy. airi Fash Ahmed Dedenin 2 terc-i bendi bulunmaktadr. Mersiye konulu ilk terc-i bendi

197

(Tc.B. 4/1), Der- Mersiye-i h-zde Gzn Nr- Dde-i Zehr Mahdm- Her D-Sera Hazret-i Hseyn Razyallah Anh balkldr. Hz. Muhammedin torunu Hz. Hseyin iin yazlan ve vastalaryla beraber 3er beyitlik 6 bendden meydana gelen bu terc (aa xa vv / bb xb yy) dzeninde kafiyelenmitir. Her bendin vasta beytinin bendden ayr kafyelenmi olmas iirin mseddes olarak deerlendirilmesine man olmakta, bendlerdeki beyit says iin verilen asgar rakamdan daha az sayda beyti ihtiva eden nemli bir rnek olarak karmza kmaktadr.
Gurre-i mh- Muharremdr bu Mevsim-i szi-i mtemdr bu

beytiyle balad bu ili mersiyesinde:

Gel gel iy dil eb rz alayalum te-i gamla cier dalayalum

gibi ok gzel ve ahenkli mtekerrir vasta beyitlerini kullanm, son bendde de:
ehremz hk-i niyaza srelm Seyl idp ekmzi hem- Fash

mahlasn sylemitir. Fash Ahmed Dede, yine Hz. Hseyine mersiye trnde yazd ikinci ve son terc-i bendi (Tc.B. 4/2)) Der-Mersiyye-i Hazret-i Hseyn balkldr iir 4er beyitlik 2 bend olarak deerlendirilmitir. Genellikle 5-7 bend arasnda yazlan, daha az ve daha ok bendli rnekleri de bulunan terc-i bendlerin 2 bendli yeni bir rneini tekil edebilir. kinci mersiyeye de birinci rnei andran bir beyitle balayan air:
Geldi dem-i ferhunde-kadem mh- Muharrem Gitsn dilmzden gam- ende-i lem

dedikten sonra ili ve ackl duygularn gayet dokunakl bir tarzda ortaya koymu: cra idelm matemin ol h- cihnun Drler dkelm ydna ol gevher-i cnun mtekerrir beytiyle iirine son vermitir 113.

113

Mustafa pan, Fash Dvn, nceleme-Tenkidli Metin, MEB. Yay., stanbul 2003, s. 80-81.

198

Nilnin kardei iin yazd terc-i bend eklindeki mersiyesinin (Tc.B. 8/1) I.bendinde kinci felek ve kin tutan baht tarafndan O gnahsz zavall kardeinin onlarn zalimliinin, acmaszlnn kurban olduunu syleyerek felee sitem eder, onu kindar ve insaniyetsiz olarak vasflandrr. Ondan intikamn ne ekilde alacan dnr. Beli bklm, iki bklm olmu bir ihtiyarken, hi acmayp, boyunu iki kat ederek o gencecik; insana nasl kydn sorar ve gnlmn ateinin dumannn felein mavi renkli elbisesini, kapkara etmesini bylece cmle lemin onun ne kadar kt kalpli olduunu anlasn diler. Sonra Kerbel'nun ackl durumun bu olayn yanmda hi kaldn, Arn meleklerinin bu zulme, bu ktle tank olduklarn; kyamet gnnde hemen felein eteine yapmasn ve adalet istemesini nk gnahsz yere zulm grm olduunda hi kuku yokolmadn; bu maceraya, t kyamet gnne kadar, mezarnn stnde biten otlarn tek tek alayarak yreklerini paralamasn; kardeinin canmla bir olduunu, dertli gnlnn hayatnn mayas olduunu ifde eder. II. bendde, Rabbine seslenerek, kardeinin salnda hibir bozukluk olmadn, lmn hibir aresi olmayan nasl bir hastalk olduunu; kareinin, olgunluk lkesinin sultan olan bir dervi, taht ve ta istemeyen bir sultan olduunu, yolunun baka bir lkeye dtn, orann baka trl bir vergisinin olmadn, can parasnn tmn vererek, iini ancak hallettiini; hayat parasna asla nem vermediini, dnya malnn onun gznde hibir deeri, geerliliin olmadn; ay yzlden ayr bu geni, ferah dnyann kendilerine mumu olmayan dar, skntl bir hcre gibi geldiini; her ne kadar onun da asim topraktan olduunu, kara toprakla altnn hi uyuup kaynamadn, bunun bir alacak ey olduunu; kardeinin vcudunun, sararp tam ayar bir altna dndn, mihenk tana vurup ayarn lmeye hi gerek olmadn ifde eder. III. bendde, onun, lml bir toplant olan dnyada ksa bir an geirdiini, sonra bu yeryznden gp gittiini; onun yasnn, gkleri birbirine kattn,lmnn yas ile felein sanki dokuz gkkubbesini ykp perian etmek istedini; onun, bu sevin, cokunluk dnyasna alayp inlemeyi arp getirdiini, yas tutmann usul ve kaidesini yenileyip deitirdiini; zlim, vefasz felein, o ay yzlnn eksikliinin ne olduunu tastamam gstererek ok kt bir i ettiini; kardeinin, gnlmzn sevinci, gzmn nuru olduunu, neeli

199

gnllerini

karanlk gam gecesine evirdiini; lmyle dostlarn ne kadar

zdyse de dmanlarn, ara bozucu alak felek gibi o kadar sevindirdiini; arn kemerini, kubbesini batanbaa sarsp, Nil gibi felein de boyunu iki bklm yaptn ifde eder114. Ayn (1766-1837) Gaziantepte dodu. asl ad Hasandr. air Nazmlcevhir adl eserinde, doum tarihini verdikten sonra, yirmili yalarda bilim renmeye ilgi duyduunu, Nazml-lli okuyarak bilgi sahibi ve air olduunu, 1790 ylnda stanbula gelip airler arasnda kendini gsterdiini ve Nakibend tarikatna girdiini bildirir. Ayn, mderrislik ve kadlk grevlerinde bulunmutur. air, stanbulda lm ve Galata mevlevhnesine gmlmtr.115 Aynnin terc-i bend nazm ekli ile ele alm olduu mersiye (Tc.B. 12), bu nazm ekli ile sylenmi en uzun mersiyeler arsnda yer alr. Mersiye III. Selimin ldrlmesi zerine kaleme alnmtr. air ilk bendde, felee sitem ve padiahn lmnden duyulan znt konu edilmektedir. air bendde, felein aksine devr etmesini, gn yere gemesini, bayram gn dahi mutlu olamamasn istemektedir. II. ve III. bendlerde de felee sitemin ve lmn getirdii hznn ifade edildii grlr.
Atee yansun gl-i glzr- dehr-i b-vef Blbl-i sznu olsun lnesi dzah-nm Snesinden llen dr olmasun d- cef Smbl-i dd- siyah- gamda kalmasnun dim Alad gevhre-i hasretde glman u bent Yakasn k itdi b yold san mmeht Kald hep nev nemdan yek-ser ecr u nebt Nice h itmez bu hle merd olan ey nk-zt

IV.

bendde

merhum

padiahn

bykl

iin

cihann

ah

benzetmesini, onun lm iin de dnyadan sefer etmek tabirini kullanr. Bendde felein de, onlarn zntsne katld, yakasn yrtt, dier varlklarnda bu mateme itirak ettii anlatlr.
114 115

Haluk pekten, Nil, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara 1986, s. 26-31. Byk Trk Klsikleri, tken Yaynlar, stanbul 1987, C. 8, s. 137.

200

V. bendde, padihn ldrlmesi ile ehd olduu dncesi dile getirilir. Bendde padiah vasfetmek iin: h- ehd hn- mazlum, fahr- mlk-i l-i Osmn, skender-i devrn adlet-dest-gh, mihr-i sipihr-i saltanat, Osmn, hkn- cazm hazret-i zllu'llh sultn-c lem dver-i kiver-penh, utb- dil-geh hsrev-i pr-intibh, Medh-i vakt, em-i mid gibi syleyiler kullanlmtr. VI. bendde yine merhum padih iin vg dolu syleyiler kullanlmtr. VII. Bendde padihn saltanatta kald sre iinde ne gibi icraatlar yaptna dir syleyilere yer verilir. IX. bendde, padihn lmnden duyulan znt anlatlr. air, gam meclisinda gnlnn kebab olduunu, gzyalarnn ise arab olduunu ifade eder. X. bendde, padiahn ehd olmas sebebiyle, kanl elbiseleri ile birlikte musalla tana konulduu, namaznn klnd, orada bulunanlarn, padihn ehd olduuna ehdet ettiini dile getirir. XI. Bendde felee sitem ve znt izhar edilir. XII. bendde perian bir halde olduunu ifde eder. XIII. Bendden itibaren yeni padiahn vgs yaplmaktadr Manzumenin yarsna yakn bir ksmnn, yeni padihn medhedilmesi iin ayrlm olmas,bize airin himmet ve himaye grmek istediini dndrr.

2.2. Medhiye Konulu Terc-i Bendler Medhiyeler vg maksadyla sylenmi iirlerdir. Bu vg Allah ve Hazreti Muhammedden balayarak, drt halfe, din ve tarkat bykleri, hkmdarlar, devlet bykleri ve dier yksek makam sahiplerine yneliktir. Medhiye konulu olarak sylenmi 11 terc-i bend tespit edildi. Medhiye konulu terc-i bend kaleme alm olan airler: Edirneli Km (1), zzet Ali Paa(1), Nevres-i Kadm(1), Seyyid Vehb (2), eyh Glib (5) olmak zeredir. Medhiye konulu olarak deerlendirilen ilk iir XVIII. yy. airi zzet Ali Paaya aittir. zzet Ali Paann ( 1692-1734) doum yeri stanbuldur. Edirnede doduunu bildiren kaynaklar da vardr. air iyi bir eitim ald. Babas Defterdar Mehmet Paann iltimasyla defterdar mektupusu (maliye bakan zel kalem

201

mdr) oldu. Safy Tezkiresinde, her ne kadar, anlay, ifde ve yazdaki yetenei sebebiyle babas tarafndan mektupu yapld sylenirsede henz genlik anda olan zzet ali Paann yava yava gelimesinin amalandn eklemeyi de ihmal etmez. air, Patrona Halil isyanndan sonra yeni padiahn lm srasnda ekiyadan ekinmeyerek devlet hazinesini korumann yan sra askerlere verilecekleri zamannda ve eksiksiz temin etti. 1734te Revanda veft etti. ldnde Revan muhafzl ve ran seraskerlii uhdesindeydi116. air Tebriz Kalesinin fethi zerine terc-i bend eklinde kaleme ald bu manzumesinde (Tc.B. 16) Padih III. Ahmedin Allahn yardmna mazhar olup Tebriz Kalesini kahramanca alan ordunun banda olduunu, inansz ilerin gayretleri sebebiyle kalenin alnmasnn geciktii, fakat sonunda fetholunduu; Allahn Yardm ve kol kuvveti ile gn iinde geni, byk bir yerin alnd; cengin ok iddetli gemesi sebebiyle feleklerin korkuya kapld, felein emberinin kendini siper eklinde gsterdii; Acemlerin melnetinin kahr klc ile defedildii, drt halfenin ruhlarnn da bu savata yardmc olduu; Mslmanlarn gazasnda dmanlara kl ekerek Kzlba askerlerini kltan geirdii; slam ordusunun hamleler yaptka, kl, mzrak ve topuzlarndan kan akrtnn feleklere korku verdiini; Acemlerin eer akllar var ise tepeden trnaa donanm olan bu ordunun ayaklar altnda ezilmeden Genceyi vermesini; kudsiyann, binlerce iyilik mjdelemesi ile bu byk gazann ruhlar alemine daha ho grnd; Nefinin ruhunu arn taknda bu gzel nazm ve seferi kutlarken grdn belirterek zamann dman saflarn yaran yiidini kutlar ve ara bundan sonra Sreyya yldz gibi parlayan klcn ara asmas gerektiini ifde eder. II. bendde, cihann en byk ahn ordunun kuvveti ile Tebriz, Kirman-ah ve Azerbacana hkmettiini; ok kuvvetli bir orduya sahip olduunu ve bu sebeble sancaklarnn zorlanmadan ilerledii, ilk hamlede Tiflis ve Revann fetholunduu; himmetle dounun snrlarnn her taraftan zaptedildii, nk Allah'n isteinin bu olduu; bundan sonra onun kutlu ismini yd etmesini ve ehnme-Hnn Dastn- Rstemi kaldrmasn; zemin ve zamann, batan aa yardm mjdesiyle donanmasn enlik yapmasn; felein atlasnn zerine evk
116

rfan Aypay, zzet Ali Paa Hayat- Eserleri- Edeb Kiilii, Divan Tenkitli Metin, stanbul 1998, s. 1-6.

202

meclisini tertip edip, Tebrznin yeni kuma detmesini; yldzlarn batan baa gkyznn atsn kandillerle donatp, aydnlatmasn; gkyznn ts-bznn gne ve ay eteinin altnda gizleyip, dnyaya kmasn; szn Zhre yldznn mziiyle gzelletirmesini, mecliste devr-i revn117 ile felein usul tutmasn; Nhidin bu beyti, gnl yakan yeni bir name ile ve sfahan makamnn ahengi ile okumasn ister. III. bendde, slmn gc ile dinin emirlerini yaymak iin mrted bir kavmi perian etmek iin ordu gnderildiini; safasyla drt halfenin ruhunu d ettiini, dman olan Acemler iin sefer dzenlendiini; Allahn dinsizleri kahrederek, onlarn kkn kurutmak ve onlar gsz drmek iin kudsiyetin gcn ortaya koyduu; Kudsiynn arn kubbesinde kavga gn baar dusna amin demek iin saf balam olduunu; eyhlere kin bahanesi ile kfredenlerin dzenlerinin, Osmanlnn klc ile alt st olduunu; Allahn izniyle Fars lkesinde dedikodu yerinin kalmadn, snr izenlerin Cedvel-i Ceyhunu misal almasn; kklere ve ini porselenlere gelecekte kknn kubbesini sslemek iin sahip olmasnn yakacan; Farsn mlkn, o temiz diyar, Rafiznin errinden korumak iin, byklk glgesinin altna aldn; Gklerin Prinin, bu byk gazy tebrik etmek, onurlandrmak iin, bu beyti alp okuduunu ifde eder. IV. bendde, evketli sultnn dim yardm ettiini, phesiz bunun, en gzel tedbiri olduunu; Padih olan kiinin her zaman adaletli olmasn, o zaman, onun askerlerine Allahn feyzinin ve nusretinin rehber olaca; nereye gitseler yardm greceklerini, evliynn himmetinin mslmana yol gsterici olduu; Rafiznin taraftarlarnn say olarak daha kalabalk iken, Allahn yardm ile ilk hamlede daldklarn; Kzlba kavmin Allahn izniyle perian edildii, drt halfenin ruhlarnn da yardma kotuunu; Rafizlerin, maherde inkarclarn yand gnde olan scakl, ate yadran kltan hep grdklerini; devletinin snrlar douya kadar uzanan sultan iin, dman saflarn yaranlarn tkenmeyecei; ne mutlu ki gelecein gr sesinin alemi tuttuu, saldrlarnn gelecei kurtard; Allahn himmetiyle fetih ve zafer sancaklarnn artt; padiahn, ran mlknn baehrini aldn, saltanatnn an ve hret bulduunu ifde eder. V. bendde, dman saflarn yaranlara
117

Trk mziinin kk usullerindendir. 14 zamanl ve 6 darbldr.

203

seslenerek, onlarn yardmcsnn Allah olduunu, onun yardmnn, muradna ermi zat ile beraber olduunu, Vezirine seslenerek her yerde muzaffer olduunu ve yapt ilerin, herkesin faydas iin olduunu; padiahn tahtnda saadet iinde oturmasn ve himmet etmesini, yardmn kaynann devlet-medr olduu; onun dnyann h olduunu, sfahann muteber olan emrine amade olduunu isterse alabileceini; Padiahn Allahn inyetine mazhar olduunu; rann batan baa ganmeti olduunu; dmann kt ve inat olduunu, ona aman vermemesini, Rafiznin iktidrnn gcnn nnde engel olduunu; bu nusretle vnmenin onun hakk olduunu, yeni fethinin iftiharnn sermayesi olduunu; Karata lkesi slmn klcn grmemiken imdi onun iin imenlik olduunu, bunu iin kretmesi gerektiini belirtir. Medhiye konulu terc-i bendler arasnda deerlendirilen ikinci iir, eyh Glibe aittir (Tc.B. 25/1). iirin vasta beyti, asl Mevlnya ait olan

h minel-ak ve hltihi Ahrka kalbi b-harrtihi

beytidir. Hz. Mevln, ems-i Tebriz ve akn medhedildii I. bendinde, Ey Tanr zat, tertemiz yznde grnen, ey gnl, sfatlarn aynas olan zat ! eklinde memduha hitab ederek, Tanrnn srrnn ve varlklarn tmnn, onun gzelliinin nda tamamiyle grnmekde olduunu, o sem srasnda ark edince, alt cihetin de, onun na pervane kesildiini; temizlikler, safalar balyan szne, yaayn ruhu denilse, evkle cann tazeleneceini; gzellik nurlarnn n, akla iki cihana da vermekde olduunu, iki dnyann da o kla durmakta olduunu, sevgi gnei vurunca btn lemin, Tanr tecellisiyle dolduunu; O atele gnlnn de, aktan ve akn hallerinden. cannn da yandn, fakat gnlm, gzelliginde (ztna perde olan) sfatlarn atn (yzn gsterdiini) ifade ederek, Ah hararetiyle yakt diyerek bendi tamamlar. II. bendde, maheri grmek isteyenin, sema ederken o ay bedenliyi seyretmesini; onun, akla gne gibi dnp yuvarlanrken, dnyalara nur ve k salmakta olduunu; batyla douyu dmdz edip, dokuz kubbeyi nurlara

204

bomakta olduunu belirterek, u tlerde bulunur: Sen de top gibi ardna takl, yola d, ba aya fark etme; def ve zil sesleriyle dnedur, bu enbere benzeyen dnek felei kola alma, ona aldr etme, onun dnne, hkmlerine kulak verme, o serseridir, serseridir, serseri. air, bendin sonunda sevda ateine deli kendini kaybettiini belirterek, vasta beytiyle bendi tamamlar. III. bendde, k iin selvi veya dnmesinin ndere gerek olmadn, kn, kendi bana buyruk gerektiini; gn olanlara, hkme uymyan hr kiilere ba tac olmasnn

pervaneyi ilgilendirmediini, pervaneye, tavaf etmek, onun

evresinde dnp dolamak iin sadece bir kanat lazm olduunu; onun yanmaya hazr olduunu, yolunun belli olduunu, hac etmesi iin ne aza, ne de klavuza ihtiyac olduunu; fakat kiinin bu sz kolay sanmamasn, gnlde, ak gibi bir inciye gerek olduunu; bu kapda kol kuvvetinin ie yaramadn, bu konuda Haydar olmak gerektiini, nefis isteklerine uymay terketmenin, kolay bir i olmadn, Tanrnn yardm ve Peygamberin feyzinin lzm olduunu; banda kyamet kavgas kopmasnn gerektiini, gnlnde aydn bir gne, mihneti derleyip bir sevgi bulunmas gerektiini, ifade eder. IV. bendde, akn gelip attn, gnl mlkne padiah olduunu, derdi, gam, topladn, kendisine asker edindiini; dert ve elem askerlerinin gelip gittiini, kendilerine konup gecek bir yer yaptklarn ve o ykk yurdu tamamiyle mmur bir hale soktuklarn; o yce yoksullar yurdunun, derviler yatann, tecell nuruyla dolduunu ve iten dtan mealeler yandn, orasnn, maher alanna neyle, dndn, her bucakta binlerce aman dileyen, yardm isteyen kii belirdiini; bunun dn m, yas m olduunun adamakll bilinemediini, onun urad deheti anlamakta olduunu; elinden tamamiyle gittiini, sabrn kudmle gelip attn; akln aknln aldn ve susup kaldn, yalnz bazen da, tahammln de asln anlamadna Tanrnn da tank olduunu; onun

mcessem, insan ekline girmi nur mu, ate mi olduunu, sual ederek, onun yakn hi anlatamadn, ifade eder. V. bendde, o ay yzlnn her teli bir daraacna benzeyen siyah salarna aslana, canlarn feda olduunu; onun nn, yalmnn, pervaneye kfi bir gonca olduunu, Tanrnn blbl gl bahesine ulatrmasn dilediini; gzlerinin, hiddetle, iddetle Allah Allah adn okuduunu, onun baknn, nurlarna y h ektiini; armann srrn

205

amak, anlamak iin onun aynaya benzeyen yzne bir kere bakmann yeterli olacan; onun bir anlk yzn gstermesine ve bu buluma mjdesine karlk, cennetin bile feda edilebileceini, sevgilinin ve cennetin ne olduunu herkes bilseydi, hibir kimsenin, bu gn yarna deimeyeceini ve cenneti istemeyeceini; Allahn sardn, bedeninin, tecelli nurunun, bu cismin kapsn, duvarn Tur dana dndn, ifade eder. VI. bendde, onun

gzlerinin el, baknn sarhoa olduunu, yabanclarla bilindiini ve ka kar yabanc olduunu; can evi, ona yuva olduu hlde, yine alc bir doan kuuna benzeyen gzlerinin, can avlamaktan vazgemediini; bahtnn yce, merebinin ahlara lyk olduunu, ne kadar kendini naza eker ve ne kadar nazlanrsa buna deeceini belirterek, Molla Cellin ems bile ma pervanedir lafzndan sonra, artk sze gerek kalmadn; onun ihsanna

memnun olduunu, herkesin onun bykln ikrar ettiini; onun lutfunun sayesinde neler grdn, sadece kendisinin bildiini, bunun, bakalar iin masal gibi olduunu; ak dvasna kalksa, k olduunu sylese, szne kimsenin inanmayacan, hatta onun bir deli olduunu iddia edeceklerini, ifade eder 118.

118

Abdlbki Glpnarl, eyh Glib, Hayat, Sanat, iirleri, Varlk Yay., stanbul 1953, s. 26-33.

206

2.3. Tevhid Konulu Terc-i Bendler Tevhid; kelime olarak, bir klma, birletirme, birliine inanma demektir. Din kavram olarak, Allahn ztn her trl dnyev tasavvurdan soyutlayarak varlna ve birliine inanmay ifde eder. Bir edebiyat terimi olarak da, Allahn zt, sfat ve fiillerinden sz ederek onun birliini ve yceliini anlatan edeb trn addr.119 Tevhidlerde Allhn zt ve sfat, kadim ve bki oluu,vcibl-vcd oluu, yaratclkta orta bulunmad, mahlkundan ayr oluu, yaratlmlarn fni ve ona muhta oluu anlatlrken ok eitli ve zengin bir malzeme kullanlr, yetlere ve hadislere mracaat edilir120. Tevhidler hangi ekille yazlm olursa olsun ihtiv ettikleri maddeler: Zahir eriat ve tasavvuf olmak zere iki byk sistem etrafnda toplanmtr. Tasavvuf tevhidleri de, umm tasavvuf ve huss tasavvuf olarak iki byk ksma ayrabiliriz. Umumi tasavvuf sistemi esaslarn imm Kueyr, Attar, Sen, Muhiddn Arb, ehbeddni Shreverdi, Mevln Celleddni Rm gibi byk mutasavvflardan alan bir gr ve duyu tarzdr. Husus ismini verebileceimiz ikinci ksma Alevlik, Bektilik, Hurflik gibi mezhep ve tarkatlarn akidelerini ihtiv eden tevhidler girer. Zahir eriat ksmna idhal edebileceimiz tevhidler Kuran ve hadisten istinbat edilen ehl-i snnet tikadlarn ihtiv eder. Bir tevhid esasl ksma ayrlr. Birinci ksmda Allahn selb ve sbt sfatlarndan bahsedilir. kinci ksmda sbt sfatlarndan kudretin kinattaki tecellileri gelir. nc ksm mncattr. Aa yukar her tevhide bu esasl unsuru bulabiliriz. Birinci ksmda lirizme rastlanmaz. ikinci ksmda; keml ve kudretin, ncde ise beer aczin, korkunun heyecnn buluruz. Tevhid Allahn zt, sft ve efalinden bahseder. Bu bahisleri mslmanlk esaslar iinde tedkk eden ilme

119 120

Cemal Kurnaz, Divn Edebiyat Yazlar, Aka Yaynlar, Ankara 1997, s. 453. Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, Devirler, simler, Eserler, Terimler, C.8, Dergah Yaynlar, stanbul 1998, s. 342.

207

kelm ilmi denir. Kelm ilminin bu bahisleri, divn edebiyat ile bu edebiyata tevhid ekil ve mevzunu veren ran edebiyatnda tamamen vardr 121. almaya konu olan dnem iinde, Tanrnn varlk ve birliini teyid eden, tevhid konulu toplam 1 terc-i bendin yazld tespit edildi. XVII. yy. airi Sabhnin kaleme alm olduu bu iiri inceleyecek olursak; XVII. yy. airi Sabhye ait olan tevhid (Tc.B. 9), V. bendden olumaktadr. iirde konuyu aksettirecek bir balk yerine sadece nazm eklini belirten bir balk kullanlmtr, Terc-i Bend. Terc-i bendde Sabh, mahlasn btn bendlerde kullanmr. air I. bendde, Tanrnn nurlu hazinenin tlsm ve srlarn kayna; yeryznn ve zamann kendisine ulamak istedii varlk olduunu ifade ederek insann kendisini bilmesini, sevgilinin rhunun aynas olduunu, ifade ederek Vahdet-i vcd felsefesini vurgular. air kiinin hssa sarayna dahil olmasn, yabanclar gibi gezmemesini; Allahn varlnn mana yolunun seddi olduunu, onun var yok, you da var edebildiini; bedeni zevklerden uzak durmasn, gnl aynasn kir ve pastan uzak tutmasn; hak grc gzn safalandrmasn, nk bir ok kiinin gznde perde olduunu, kiini vahdet gz ile cihana bakmasn, byle bakt zaman gzne var olan her eyin (ak bir ekilde) grneceini; yznn ve gznn aynadaki yansmasnn bir hakikat olduunu; ak, sevgili ve an birbirine yar olduunu, ifade eder. II. bendde, akn perdeden aikar olduu, Tanrnn dndaki her eyin nihan olduu, onun aklarnn mlk hevesinde olmadklarn, Akn aklar iin byk, geni bir yol haline geldiini; akn, kn gznn olduunu, dilberin gzelliinde akn cazibe haline geldiini; eyann hakikatinin bilindiini, her sayfann beyan defteri haline geldiini, zerrenin, cihann parlak gnei haline geldiini, bir katernin de sonsuz bir okyonus haline geldiini, zerreden gnee varncaya kadar her eyin, onun gzle grlmeyen zatnn mahzar olduunu; Tanrdan kendilerine vahdet rzgarnn ulatn, yal, beli bklm ihtiyarn gen bir delikanl haline geldiini; (insanolunun) vcudunun gizli srlarnn bilinmeye baladn, toprak olan cisminin cann yolda olduunu, iki ienlerin bann mest olduunu ifade ederek vasta beytiyle bendi tamamlar. III. bendde,
121

Ali Nihat Tarlan, Divan Edebiyatnda Tevhidler, Ders Notlar.

208

insanolunun sefil de olsa, zengin de olsa mevlann temiz zatnn mahzar olduunu; onun zatnn sfatlar perde olursa, grnmezse de onun; gren, grc olduunu insanlarn greceini; sevgilinin yznn alktan dolay gizli kaldn,grnmediini; kimisini hayrette kaldn, kimisinin bu kargaada lgn bir hale geldiini; kimisinin akarsu gibi yolunu bulma araynda olduunu, kimisinin katre iken derya olduunu; kiminin ak, kiminin mauk; kiminin Leyl, kiminin Mecnn olduunu; sevgililerin o yze mahzar olduunu, aklarn o cemele yama ettiini, vcdun tek olduunu, oklua aldananlarn kr olduunu (gerei gremediini), onlarn monlarn herbirinin grnte bir ite veli olduunu, hepsinin aslnda tek olduunu ifade ederek vasta beytiye bendi

tamamlar. IV. bendde, mana ahnn lemi yarattn, varl, onun maiyetinin sedasnn tuttuunu; knt kenz in anlamnn, aikar olduunu ve onun ayann nurunun lemi kapladn; nurun ve zulmetin uzlatn, yznn aynasnn pk zat olduunu; n kavuma neesine nail olduunu, bundan mahrum olanlarn ehl-i harem olduunu; kavuma nimetine sala dendiini, her muhtaca onun nimetlerinin eritiini; Allaha kavuma yolunda adm atan kiinin mutlaka muradna eriecei; ak ehline bu belirsizlik nktesinin, vahdet meclisindeki kadehin cras gibi olduunu; bu hakikatleri inkarcnn anlamayacan, (cmertlii ile tannan) Hatemin zamannn ne olduunu, nasl olduunu anlayamayacan; kendisinin onunla grdn, nereye baksa, gzlerinin Tanry ( onun varlnn iaretlerini) grdn belirterek vasta beytiyle bendi tamamlar. V. ve son bendde ise, eer vahdet yolunda yryorsa, akn eteini tutmasn, onun rehber olduunu; kime onun aknn kadehi sunulsa, ieni sevgilinin yznn sarhou edeceini; akn byk bir evresi olduunu, yzlerin naklarnn, onun dalgas olduunu, akn gerekten de her zaman bir hazine olduunu, onun bin ekilde cilve ettiini; onun bazen iman, bazen inkar olduunu, bazen Birahim, bazen zer olduunu; bazen dervi bazen sultan; bazen Dr, bazen skender; bazen Hz. Peygamberin nru, bazen Hz. Alinin sinesinin srlar; bazen gzel szler syleyen biri, bazen de deersiz Sabhnin sz olduunu; bakmasn bilen kiinin onu her ekilde grebileceini ifade ederek iirini tamamlar.

209

2.4. Mnacat Konulu Terc-i Bendler Mnacatlarda yer alan esaslar, tevhidlerde olduu gibi, yet ve hadislerden bizzat iktibas edilerek veya bu iki kaynaktan faydalanlarak kaleme alnmtr. Tevhidlerde olduu gibi mnacatlarda da Allhn sfatlarndan bahsedilir. lminin ve kudretinin olmad, kdem ve beka sfatlaryla muttasf bulunduu anlatlr. Kinttn yegne hkimi, ezel ve ebedin pdih odur. Cihanda ne mevcutsa, onun kudretinin eseridir. Her varlk onun kudretini haber vermektedir. ahla lyk olan odur. Btn pdiahlar, onun kuludur122. Mnacat konulu olarak 3 terc-i bend tespit edildi. Bunlar; Dni Mehmed (1), Nesib Dede (1), eyh Glib (1) olmak zeredir.

Mnacat bahsinde manzumesi deerlendirilen Dni Mehmed (18051830). stanbulda dodu. Babas Ali Rifat Beydir. Dniten sz eden eserler, kk yata renime baladn yazarlarsa da, nerede ve kimlerden okuduu hakknda bilgi verilmemektedir. Zeksyla ve bilgisiyle tannm olan air, Dvn- Hmyna ktip olarak girmi, fakat memuriyette ykselememitir. Akif Paa Tabsrada, Dni'in mderris olmak istediini, bu arzusunun Pertev Paa'nn engellemesi yznden gereklemediini syler. Arif Hikmet Tezkiresin-de ise Dni'in marur, konumalannda byk kk tanmayan lsz bir kii olduu ifade edilmitir. Dni, zamann modasna uyarak Nakibendliin Hlidiyye kolundan Kuds Ahmed Efendi'ye intisap etmi, sonradan Sleymaniyeli eyh Mehmed Salih Efendi'den tarikat kurallarn renip bu yolda ilerleyerek eyhinin takdirlerini kazanmtr.airlik yetenei, hafza gc ve zeks btn yazarlar tarafndan dile getirilen Dni, memuriyetteki baarszl yznden geim skntsna dm, henz yirmi be yanda iken vereme yakalanarak stanbul'da lmtr. Dniten sz eden kaynaklar; Trke, Arapa ve Farsa iirlerinin ve dz yazsnn baarl olduunda birleirler123.

122

Necla Pekolcay, Seluk Eraydn, Mustafa Tahral, Mustafa Uzun, M. Husrev Suba, slm Trk Edebiyatnda ekil ve Nevilere Giri, Kitabevi Yay. stanbul 1996, s. 146. 123 Byk Trk Klasikleri, tken Yaynlar, C.8, stanbul 1985, s. 129

210

Dni Mehmed, Terc-i bend nazm ekli ile yazm olduu manzumesinin(Tc.B. 14) I. bendinde, gaml gnlne mihnet askerlerinin hcum ettiini, devreden felein onu kt hale drme kasdnda olduunu; gam aslannn elemlere alm canna pene saldn, ateli ztnn ah ettiini, kendisine sitemin cokun bir sel gibi tatn; gmn kendisini esir ettiini ve kimsenin yardmna gelmediini belirterek, bunca gamdan duyduu sknty dile getirir. air ayrca, kimsenin harab olan kalbini onarmadn, bu sebeple zaman zaman mitsizlie dtn ifde eder. Manzume terc-i bend nazm ekli ile yazlm olduu iin vsta beyti her bendin sonunda tekrar edilmektedir. Bu sebeble vasta beytinin iyi seilmi olmas manzumenin vurgusunu glendiren bir unsur olarak karmza kmaktadr. Dni Mehmed Efendinin vasta beytindeki terchi de iirin konusuna uygun olarak, yakar, yardm umudunu ele alr. air bu beytinde kimseden bir yardm beklentisinin kalmadn ve tek mdinin feryd edenlerin yardmna koan Tanrs olduunu ifde eder.

Kimseden mmd-i istimdd gelmez ydma Ey benim feryd- res Rabbim yeti ferydma

II. bendde, cihn yoktan var edenin ve felekleri devrettirenin onun temiz zt olduu; evrendeki her eyin onun tek aslndan kt, bir tek gnele bu kadar varln ikr klnd, Tanrnn kendi varln saklayp, yaratt her eyi ikar kld, varlklar birbirinden farkl kld ve gnee aydnln verdii; Tanrnn ak ehlinin kalbine srlarn ilham ettii, bir damlay ltfu ile cokun bir deniz haline getirdii belirtilir. Vasta beytinin evvelinde air, felekten ikayeti olduunu, halktan mdini kestiini ve derdi ile aresiz kaldn ifde eder. Manmenin III. bendinde, Tanrnn ihsan etmesiyle, kendisini sevindirdiini, onun bir bakyla bin virneyi yenilediini; feyzine yaklatrp, dman olan eytandan uzaklatrdn, Sinesini sevince boduunu, kendisine ltuf ile nazar ettiini, isyann affettiini, alayan gzlerini nra garkettiini anlatmaktadr. Bu kadar ltuf ve keremden sonra air, bu gzelliklerden uzaklatrldn, youn ekilde ayrlk dncesinin aklnda yer ettiini, talihinin byle kara olduunu ve iyice karardn; ancak Tanrnn detinin midsiz olanlar sevindirmek olduunu dile getirir ve yardm talebini yineler. IV. bendde, yerden ge her eyin, onun

211

celliyle kahrolduu; denizlerin, onun rahmetinin bir damlas olduu, her ay onun hasretinin zntsn ektiini; btn eyann ayrln zntsn yaad, bir olduuna varlklarn hid olduunu; halkn neeyle ona kavumay istedii, ona yakn olunan, benzeri olmayan meclisin avknn felei ayfnlatt; kendisi gibi bir topraa vuslat haylinin dmeyecei; ancak Yaradann kendisine ltfedip, talihli kullar arasna dahil edebileceini; tek mdinin Tanr olduunu ifde eder. V. bendde, Tanrnn kendisine yaknlnn ve uzaklnn sz konusu olmadn, maksadna ulaamadn, tahsilli ve irfan shibi biri olmad iin de ne isteyeceini bilemediini; ak derdine dmediini ama asl byk derdin ak derdine dmemek olduunu, derman iin yapt eyin aman dilemek olduunu; tek noksannn olgunlatn sanmak olduunu, kendini beenmenin ise eytandan olduunu; tatl, yumuak dilli olduunu; ama bazen byle abuk sabuk szlerinin olduunu belirterek, Tanrdan rahmet dilediini ifade eder. VI. bendde, can gznn grmediini, dedikodunun can gznn nne kara kara perdeler ektiini; akln kullanamadn; eyhlerin, dervilerin bile yorgunluk bkknlk gsterdiini, kendi kk cisminde tasbih taneleri gibi dnen bin ukde olduunu; dostlarndan zarar grdn, dmannn ise kendisini aaladn; sevgiliden mutluluk bulamadn, rakbinden utandn, sinesinde herkesin brakt bir yara bulunduunu, dnyaya ait ileri braktn ve ihsan dergehine dhil olduunu ifde eder. VII. bendde, yaradann kapsnda kendisinden baka yz bin kul bulunduunu, ciz ahsna ancak ciz perver olan Tanrnn yardm edebileceini; yaratlndaki topran hamurundan anlamadn, kandisinin toprak olduunu; ama btn pisliklerinde toprakla ilgili olduu; Kendisi gibi bir topran yerinin sem olmasa bile, en azndan gnln akn eiine koymak istediini dile getirir. Terc-i bend nazm ekli ile mnacat sylemi olan airlerden Nesip Yusuf Dede, XVIII. yy.n nde gelen mevlev byklerinden biridir. Konyada dodu. renimini konyada tamamladktan sonra stanbula geldi ve Vezir Siyavu Paaya hocalk yapt. Sonra Msra gitti. Burada Siyah Dedenin hizmetine girerek Mevlev oldu. Tarikat iinde eyhlik mertebesine kadar ulat. stanbulda Yenikap Mevlevhnesinde eyhlik yaparken veft etti (l. 1714)124.
124

Byk Trk Klasikleri, tken Yaynlar, stanbul 1987, s. 204.

212

air manzumenin (Tc.B. 17/3) I. bendinde, gnlnn Allah rzsna kavumak iin azimli olmasn, snesindeki yaradan tr meded beklediini, Tanrnn hidayete ermek ve maksada erimek iin yol gsterici olduu, hakikatin dnda olan eylerden arndrlmay,gzleri kanl olarak geldiini ve bu durumdan kurtulmak, neelenmek istediini, h edip inlemelerinin sz ve saz olarak kabul edilmesini; ayrcalkl olduunun ireti olarak klahna teller taktn; gnlnn itenlikle Tanrya yalvarmasn ve kendisinin bylelikle affedilmesi dileini, aresiz olduunu ve Tanrnn ona are olmasn, hasta gnlnn can yakan gamnn tabibi olmasn arzu ediyor. II. bendde, kendisine kt davranan nefsinin insafa gelmesini, Tanrnn honut olmad ilere son vermesini, amallerini evkle yapmasn, ibdetlerinde itenlik olmasn; Hakka ynelmek gerektiini, dnyev ilerle meguliyetin son bulmasn, Tanrnn birliinin kesrette de grlebilecei, gnl gzne evredeki her eyin Yaratcy iaret ettii; Zeyd ve Amr ile bo yere savamamasn, iinde bulunulan durumun Tanrnn huzurunda arz edilmesi gerektiini ifde eder. III. bendde, said olduunu, ancak bazen batl ilerle megul olduunu, nefsini isteklerine uyduunu; ibadet yapabilecekken gaflet uykusuna dalanlarn hata yolunda gittiini, ne yazk ki, ahmak nefsinin kendisini kt bir hale koyduunu; haramdan kanan dindarlarn yolunun cennete kacan; kintn varlna ahit olduunu, Tanrnn varln ispat eden delillere de talip olduunu; rameti bol olan Tanrs var iken bakasna halini aamayacan dile getirir. IV. bendde, bazen vuslat hayali ile sarho olduunu, bazen de ayrlk dncesi ile kederlendiini; bazen yce fikirlerle dolduunu, neenin feyzinde krmz bir gl olduunu; bazen maher gn hakkn adaletini dnp, kendi halinin ne olaca endiesiyle aladn; kendisinin bu alemde arzularnn esiri olmu deersiz biri oduunu; yaptklarndan tr utan iinde olduunu, kalbi krk, hasta, fakir ve aalanm biri olduunu ifde eder. air manzumenin son bendi olan V. bendinde, Tanrnn balamasndan midini kesmeyeceini, gnein gecenin karanln datacan belirterek, Allahn hatalar rten, emsalsiz, tek ve balayc olduunu; Hata ve gnah ilemi olsa dahi kendisini balamasn umduunu; amel defterindeki gnahlarn

213

affedilmesini, gnahlarnn fazla olabileceini, ancak Tanrnn kendisinden daha gnahkar olan kullarna bile ltuf gsterdiini ifde eder. Mnacat konulu dier bir terc-i bend (Tc.B. 25/11) XVIII. yy. airi eyh Glibe aittir. air I. bendde, ad olmayan, sevinip neelenmeyen gnlnn hnn, ne zamana kadar ara kp duracan; hasretle ettii feryadn, ne vakte dek gkleri alatacan; ateten doan alayp inleyiinin, daha ne kadar bir can yakp duracan sual ederek, Tanrnn lutfunu ister. yet lutfuna nail olmaya istidadm yoksa, beni istidat sahibi eyle; ey kerem ve ihsan etmeyi det edinmi padiahm, sana glk m var? diyerek karncaysa, onu, bendi tamamlar. II. bendde, mumuna kar pervane hline getirmesini; kendisini kabul (sadef gibi iine)

etmesini; suysa deer biilmez inci yapmasn, kendisini

almasn; tasa Kabe yapmasn, kk haline sokmasn, kendisini kabul etmesini, isteyerek, vasta beytiyle, bendi tamamlar. III. bendde, onunla bulumaya, ona kavumaya kabiliyeti yoksa, kendisine kabiliyet vermesini; elinde, avucunda birey kalmamsa, kendisine yeniden sermaye vermesini; yalnzca duyduu szleri naklediyorsa, szlerini hle dndrmesini; kendisini naklettii gzel eylerle hllendirmesini, isteyerek vasta beyti ile bendi tamamlar. IV. bendde, kudretini inkr eden bir kfirse, kendisini mslman etmesini, nimetini inkr ediyorsa kendisini kreder bir hle getirmesini, aa ve cizse rahmetini daha da artrmasn isteyerek, vasta beyti ile bendi tamamlar. V. bendde, maksadnn, alp satmak, kr, ziyan etmek olmadn syleyen air, lutfun, keremin, bir sebebin ipine balanmam olduunu; onun lutfunu; garezsiz, ivazsz, karlksz ummann, su olmadn ifade ederek, bendi tamamlar. VI. bendde air, Tanrya yakarmaya devam eder. i gc akla smaz ktlk olan ve hi de temiz olmayan Glibin balanmasn ve bylece onun da keremine, cmertliine layk olmasn; elinde, avucunda bir ey yoksa bile bu aresizi reddetmemesini diler 125 ve bendi vasta beyti ile tamamlar

125

Abdlbki Glpnarl, eyh Glib Dvnndan Semeler, Kltr ve Turizm Bak. Yay., Ankara 1985, s. 24-27.

214

2.5. Nat Konulu Terc-i Bendler Hz. Peygamberin zelliklerinden bahseden ve onun stn vasflarn ven iirlerden olan nat konulu terc-i bendler de, bu almada deerlendirilmitir. alma sahas iinde 2 terc-i bendin nat konulu olduu tespit edildi. Bunlar ehr (1), Nesb Dede (1) olmak zeredir. XVIII. yy. airlerinden olan Nesib Dedenin, terc-i bend eklinde yazm olduu bu nat (Tc.B. 17/1), Terc-i bend Der-Nat-i Neb Aleyhis-Salt VesSelm balkldr. air balktan sonra iirin yazlma ve okunma zamann; Bu Terc-i bend Medine-i Mnevverede kalbe gelp, her bendi tamam olduka, Huzur- Sultn- Ekrem Sallallhu Aleyhi Ve Sellemde Krat Olunmak Myesser Oldu eklinde belirtmitir. air manzumenin I. bendinde Hz. Peygambere seslenerek, onun cemlinden ayr olmann gamnn kendisini harab ettiini syleyerek, bu gaml kiiyi grp, kendisine bakmasn ister. II. bendde, onun Tanrnn tek sevdii ve nazenni olduunu belirterek, Hakkn dergehine varacak yznn olmadn ve tek dayanann Hz Peygamber olduunu ifde eder. Bendde samimi ve iten bir syleyi hakimdir.

Ey Yegne habb-i Hazret-i Hak Nzenin-i yr- Hkm-i Mutlak Dergeh-i Hakka yok yzm varacak Sanadur istind- dil ancak

III. bendde, Hz Peygambere; Ey kerm olan

Tanrnn Peygamberi! diye

seslenerek, menzilinin ona yakn ve misafiri olmak olduunu, ancak Tanrya yakr bir amelinin olmadn syleyerek, bu sebeble cmertlik maden oca olan Peygamberinden lutuf diler. IV. bendde, Hz. Peygambere; Ey mmetinin hepsine efaat eden ve cmertlik sadace kendisine mahsus olan diyerek, kendisini utandrmamasn, nk onun dergahndan baka bir dergaha snamayacan ifade eder. V. bendden; Ey hakikatin padiah olan diye seslendii Hz. Peygamberden, ister. ve ird lkesinin kendisine yardm etmesini

215

2.6. Dier Konulardaki Terc-i Bendler Trk edebiyat iinde Klsik edebiyatn ikiz nazm ekillerinden biri olan terc-i bendlerle XVII. yzyldan itibaren sylenmi iirlerde: Felsef ve tasavvuf konularn; mersiyenin; tevhid, mnacat, nt gibi nazm trlerinin kullanldn belirtmitik. Dier konular bal altnda zikrettiimiz konularn dnda kalan mevzlarn konu edinildii tercler zerinde duracaz. Bu konular yle sralayabiliriz: Sevgili, sevgilinin vefszl, ayrlk, ak, akne duygular, baharn gelii zerine duyulan sevin, iki ve iki aleminin anlatld, ak, arab meclisi ile ilgili iirler, felein zalimlii, talihten ikayettir.

2.6.1. Sosyal Tenkit konulu Terc-i bendler alma sahas iinde 4 terc-i bendin sosyal tenkit konulu olduu tespit edilmitir. Bunlar: XVII. yy.da Slik Efendi (1), XVIII. yyda Ahmet Sdk Zver (1), Ziya Paa (2) olmak zeredir. Terc-i bendlerin balca konular arasnda yer alan, tasavvuf konularn ve sosyal tenkidin, Ziy Paann terc-i bendinde ele alnm, kendi zamannda olduka beenildii gibi sonraki zamanlarda da tesirini srdrmtr. airin bu manzumesini benzer konulu terc-i bendlerin muhtevas hakknda fikir vermesi maksadyla rnek olarak incelemeyi uygun bulduk. Zir, Ziy paa terc-i bendi ile byk bir yenilik getirmemitir, nk bu uzun iirde ( 12 bend- bendiye beyitleriyle birlikte 132 beyit- iki yz altm drt msra) sylediklerini ok nceleri mutasavvflar da ifde etmilerdi.126 Trk Edebiyatnn en baarl terc-i bendini, Ziya Paa yazmtr. Ziya Paa terc-i bendinde (Tc.B. 29/1), Allahn kudretini, kintn sonsuzluunu, arzn mahiyetini ve insanlarn biribirine kar olumsuz davranlarn ele almtr.
126

H.Fethi Gzler, Ziya Paann Terc-i Bendi ve Terkb-i Bendi zerine Dnceler, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara 1987, s. 23-83.

216

Terc-i bendinin I. bendinde, zerinde yaadmz bu dnyann, tuhaf bir dershaneye benzediini, Dnya zerinde grdmz her gzel nesnenin, ilh kitaptan bir belirti olduunu; dnyann, felkete sebep olan bir deirmen, insan ise bu deirmenin iine atlm ba bo bir tanecik olduunu; eski dnya kona ok tuhaf bir yuva olduunu, dev gibi kendi ocuklarn yediini; kinat temsil eden belirtiler yani orada grlenlerin esas aratrlrsa bunlarn ya uyku, ya hayal veya efsane olduunun anlalacan; yazn arzusun ka, baharnkinin de sonbahara kavumak olduu gibi dnyann ileri bir sona ulaacan; insann, her eyin esasn tam olarak bilemeyeceini, her inann insan aklna gre gaibane zellikler tadn; bu mavi kubbe altnda btn zerrelerin kaza okuna hedef olduunu, kaza okundan korunmak iin siper olmadn; Allah tarafndan takdir olunmu hkm ne ise onun, gerekleeceini, Grntekinin doru veya yanl, hep (szde sebepten) baka bir ey olmadn, yzndeki btn olaylarn, ne felein yznden ne de zamann hkm icab olduunu, hepsinin bir yapcnn (Allahn) gzel eserleri olduunu ifde eder. Her bendin sonunda tekrar edilen vsta beytinin manas ise: Sanat karsnda akllar hayrete dren byk sanatkr ulularm. Kudretiyle limleri ciz brakan Ulu Allah takdis ederim. eklindedir. II. bendde, gkyznn sonu olmayan yldzlarla dolu olduunu, dnynn bu yldzlara nispet edilirse bir zerre kadar dahi olmadn; binlerce parlak gne ve ay, yz binlerce sabit yldz ve ayrca gzle grlebilen bir gezegen olduunu; her gnein kendine tbi olan, uyan yldzlarla birlikte dndn, bu uyanlara baka uyanlar yani peykler (uydular) katldn; her gnein kendine uyanlara zel surette n, dattn, her yldzn kendine has zelliklerinin baka yldzlar iin gizli olduunu, her cmlenin (gne sistemi) kendi merkezinde durmakszn hareket halinde olduunu, her ktann ebed verimlilii kendi ekseninde bulduunu; her geni sistemde (gne sisteminde) bin vcudun alp yaylm olduunu, Her geni katada, bin ayr cihann meydana grndn; her vcudun bin vcut iin kaynak olduunu, her bir cihann meydana gelecek binlerce cihann belirtilerini tadn; her zerrede zel surette verimlilik, her cisimde zel tabiat gereince cann var olduunu; her lemin yllarnn ve tarihlerinin ayr ayr olduunu; her bir yerde zamann baka hesabnn olduunu; bu lem, ucu buca bulunmayan byk bir deniz olduunu,

217

sahillerinin hayret girdabna bitiik olduunu ifde eder. III. bendde, sonsuz bir paras olan dnyamzn alt taraf bir zerreden ibret olduunu, dnyada en kk bir parann dahi harice gidemediini; yeryznn ii atele dolu olan yuvarlak bir cisim olduunu, dnn ise , denizlerin ve nehirlerin at yataklarla para para bir hale geldiini; dnyann atele dolu lan iinin hacmi yannda, kabuunun ok ince olduunu, zerine asma yapra denen bir kubbeye benzetilebileceini; dnyann kabuunun, gece gndz btn mahluklara yiyecek yetitirmeye altn; yeryznn ejderinin bazen nefes alacak olsa, ite o zaman ateler saan dalarn dnyay titrettiini; o byk zerreyi ( yer yuvarla) temiz havann, (teneffs etmeye yarayan hava) fenerin mumu kaplad gibi kaplam olduunu; lemi kaplayan bu sofradan herkesin gece gndz kendi payna deni alacan; sa ve solu anlamamza yardm eden bu hepsinin hayata geli ve sevinlerini noktann (dnya) akln evreni anlamak iin yola kt nokta olduunu; canl varlklarn dnyada tattklarn, lm ikisini de dnyada tattklarn; herkes iin ate dolu olan bu topun zerinde korku ve kuruntudan uzak olarak gvenlik iinde uyumaya devam etmekte olduklarn ifde eder. IV. bendde, nleyen ahularn, arslann diine bir lokma olduunu, bir koyunun ise can avlayan (can alan) kurt iin sadece bir azk olduunu; sinein hibir kabahati yokken rmceklere gda olduunu, gvercinin de masum olduu halde, ahinin av olmaktan kurtulamadn; gsz kaplumbaann da tavancl kuunun esiri olduunu; ylann da hi suu bulunmayan (gc olmayan) kurbaay kendine yem yaptn; alc kuun, kabahati olmayan pilileri paraladn, ayn durumda olan san da iki para ettiini; yksekte uan atmacann kck sereyi ldrdn, doann da sln penesine geirmekte zorluk ekmediini; hzl uan kularn yer ylanna lokma olduklarn, denizlerde yaayan balklarn da uan kularn yemi olduunu; dalgcn mcevher (inci bulma) tutkusunun, timsaha yem olmasna sebep olduunu, kekliin tuzaa dmesinin sebebinin taneleri yemek midi olduunu; sedefin paralanmasnn sebebinin iindeki inci iin olduunu, blbln gzel sesinin, kafeste inlemesine sebep olduunu; kunduzun, yumurtas iin ldrldn, samurun ldrlmesinin sebebinin ise postundan, kymetli krknden tr olduunu; kuvvetlinin zayf yok etmesi teden beri bir kural olduunu, bu savan, yerde, havada,

218

denizde hkmn yrtmekte olduunu ifde eder. V. bendde, insanlarn, bazen gnee, bazen yldzlara bazen de canszlara Allah diye kulluk ettiklerini; bazen kz, bazen ate, kimi vakit Yezdan ve Ehrimen, baz zamanda nur, bazen karanln, inan konusu olduunu; bir mddet akl, gzellik ve akn ilh olarak kabul edildiini, ehirlerin hepsinin putlarla dolduunu; en sonunda Allahn bir olduuna (birliine) inanma dneminin baladn, ama bu sefer de bu inanma iine bin fesat, bin fitne kartrldn; halkn, yaratan ile yaratlan kimi zamanlar bir olarak kabul ettiini, bazen de ayr saydn, yani yaratan ile yaratlan bazen birletirip bazen ayrdklarn; bazen Allah'n sfatlar ile kendisi bir tutulduunu ve bu yzden binlerce Tanr sfatndan tr Tanr benliinin ortaya ktn, Tanrlarn oaldn, bu yzden bir aslda birok asln birletiini; her ahsn, kendi isteine gre somut bir Allah tasavvur etmee baladn; ahslarn ve akllarn birbirlerine ne kadar kart iseler inanlar da o kadar deiken olduunu; her kavimin tuttuu inanma yolunu biricik doru yol kabul ederek bakalarna, kendi gibi dnmeyenlere dman olduunu; bu farkllklara ramen herkesin bir isteinin olduunu, onun da, bir Yaradana itenlikle itaat etmek, inanmak ve tapmak olduunu ifde eder. VI. bendde gllerin glerken blbln mrn feryadla geirdiini, hastann lm halinde iken doktorun cret istediini; zenginin cesedinin horlanarak bir tarafta beklerken, mirasa konanlarla l ykayclarn akrabalar gibi sabrszlandn; zengin ehir efendisinin bin naz ile yastna yaslandn, a bir garibin ise sefalet iinde hayatn srdrmeye altn; etrafa klar saan mumun, ne'e ve cokunluk meclisini aydnlattn, kanad krlm olan pervanenin, alevin tutkunu, ona ak olduunu; sarmsakla soan, nergisle lle gibi zambakgiller ailesine mensup olan bitkilerin kokularn akta etrafa saarken (esans) cinsinden gzel kokulu eylerin, bir mahfaza iine hapsedilmi olduunu; deeri olmayan ahman, zevk ve safa yatanda yattn, soylu veya akll olanlarn ise alaklk ve hakaret klhannda, sefil bir biimde perian olarak yaadklarn; cehaletin, ok zaman dnya nimetlerinden payn aldn, buna karlk bazen akln (akll), akam yemei bulamadn; alan kkrtc sohbet meclislerinde itibar grp, beenildiini, akla yakn tler veren kiilerden ise nefret edildiini; kimi vakit sz deerli bir airin, cahillerin hakaretine maruz kaldn, bazen bilgili bir edibin

219

ahmaklarn maskaras haline geldiini; bir yoksul geimini salayamazken, bir zalimin ise her ii yolunda giderek geliip, bydn ifde eder. VII. bendde, Allaha seslenerek, bu dnyada her bilgili insann, neden akl belasyla (akl olduu iin) rahattan uzak kalm olduunu ve dertlerinin niin olgunluklar orannda olduunu merak eder. Onlarnn arttka dertlerinin de arttn; kii hangi tarafa baksa huzursuz olduunu, herhangi bir i iin hayal kursa akl almadn, aklnn yetersiz kaldn; zanlarn, phelerin, akl denen teraziyi deitiren dirhemler gibi vazife grrken, eyann iyzn (gereini) tartmak ve anlayabilmenin mmkn olamayacan; akln ve anlayn bu beceriksizlik ve gszl ile olaylarn 'esas ve niteliini anlayabilmenin ve sezebilmenin mmkn olmadn; bilgili kiiye bu kadar sknt ve gamn sanki az geiyormucasna bir de cahillerin basksndan doan strap ve ikenceye katlanmak mecburiyetinin , doduunu; dnyada cahil kiilerin mutlu olmalarnn cihann intizam bakmndan muhakkak gerekli olmadn; dnya dnya olaldan beri bunun hep byle devam etmi olduunu, gnl adamlarnn, Tanry iyi anlam kimselerin, bn bir alan elinde gsz kalp oyuncak olmaktan kendilerini kurtaramam olduklarn; cahilin, bylece eref ve mutluluk mevkiinde ykselirken, bilgin aalk ukuruna tepe taklak yuvarlandn; yksek iyi talihin, chili isteklerine kavuturduu halde, kt, uursuz talihin, bilgili, olgun, adam dilenci durumuna drerek mutsuz ettiini ifde eder. VIII. bendde, insanlarn babas saylan dem Peygamberin, cennet nimetlerinden uzak dtn, Hz. Halilin (ibrahim Peygamber) olunun boynunun kesilmesi emriyle imtihan edildiini; Hz. Yakbun, olundan ayrld iin ac gzyalar dkmtr. Hz.Yusufun, kuyuya atlarak belya uradn; Hazret-i Eyyb'u bedenindeki hastaln srekli olarak inlettiini, Hz. Zekeriya'nn bann testereyle kesildiini; Yahya Peygamber'in bann bir hi uruna ve acmaszca kesildiini, babas olmayan Hz. Isann bin trl derde duar olduunu; Hazret-i Peygamber'in Taifde ayakkabsnn kanla dolduunu, Uhud sava gnnde ise inci diinin krldn; Hazret-i Peygamberin, alk yznden temiz karnna ta baladn ve bylece dnyaya nem vermediini gstermi olduunu; Hz. Ebubekirin zehirlenmek suretiyle ldrldn, Hz.merin, en sonunda, bir kader klc ile ehit edildiini; sonunda Kuran toplayp dzenleyen Hazret-i

220

Osmann da ehit edildiini, Hazret-i Alinin de ehit olmaktan kurtulamadn; Hazret-i Hasann, zehirlenmek suretiyle cennete g ettiini, zulme kurban olarak Hseyinin de bann kesilerek ehid edildiini; grld gibi Allah kim ok seviyorsa ona manev yaknlk gsteriyorsa, acy da en ok bu gibi ahslarn ekmekte olduunu ifde eder. IX. bendde, Allahn yceliinin ortaya konulduu beyitler sralanr. ktlklere kimin let ettiini, insan oluna bu gszl verenin sonra da arzu ve tutkularna malup olan kiileri insanlar btn dnyann en erefli yarat haline getirenin, eytan ve z benlii cehenneme koyann kim olduu, Mansur'u Enelhak diyarna drenin kim olduu, daha sonra eriat kanunlarna gre onu lme gtren hkm kimin verdii, arab haram khp aclatrann, sonra da Cem'e kadeh ve arap yapmasn retenin kim olduu, Allah'n mucizelerine kar Yahudi milletim inkra sevkedenin kim olduu, say, Hazret-i Meryemi nefhederek dnyaya gelmesine sebep olann kim olduu, tarihte ktlkleriyle tannm olan Sfyana, Cdeye, emire, Ibn-i Mlceme ktlk ve rezalet yapmak iin cesaret verenin kim olduu, Nasr-i Tsyi Hulg'ya sevkeden ve Musla'sm Ibn-i Alkama yakn edenin kim olduu, dert verdikten sonra onu iyiletirmek iin are aratan, ilca iyiletirme zelliini verenin kim olduu, geometriyi ar nn kimden rendiini, blbllere ezgili tmeyi kimin rettiini, bu dnyaya gizlilik perdesini eken ve sonra da perdenin arkasndakileri aratrma dncesini verenin kim olduunu sual ederek Allahn varln, gcn, yceliini ortaya koymaya alr. X. bendde, kimisinin bir mevki elde etmek iin rahatn fed ettiini, kimisinin de mevkiinden dme belsna urad iin dertli ve zntl olduunu; kimisinin devrinin en zengin kiisi iken fakirlie dm olduunu, kimine se zenginliinin, talihinin, dert olduunu, kendisine sknt getirdiini; kimisinin miraslar iin veya sonum ne olacak endiesiyle para topladn, kimisinin de ykl bir servet elde etmek iin hayatn feda etmekten ekinmediini; kimisinin altn elde etmek iin kimya-simya aratrmalar yapmakta olduunu, bazlarnn iflasna bu, kimya aratrmalarnn sebep olduunu; kimisinin an ve erefe kavumak iin savatn ve ldrdn, kimisinin, tamahkrlk yznden girdii kavgada cann feda etmekten ekinmediini; kimisinin sevgilisinin gnl alc byl gzlerine tutulmu olduunu, kimisinin de sevgilisinin sana

221

balanm olduunu; kiminin lle yzl bir sevgilinin ak ile yanp yaknm, kiminin de gl ve yasemin tenlilerin bana dert olduunu; kimisinin aktan kurtulmak iin by yaptn, kimisinin de aksine, sevgilisine gzel grnmek ve ona kavumak iin dua muskas yazdn; kimisinin nee iinde iki ien bir kalender olduunu, bazsnn ise, hrs yznden iki yzlle dm olduunu; szn ksas, her hr olan insann kendine zel, gereksiz isteklere tutularak hrln kaybedip esir hale gelmi olduunu ifde eder. XI. bendde, zulmeden kiinin, etrafndakilere ac ektirdiini, hile yaptn, ancak bu ilerin gnah olduunu hayaline bile getirmediini; hrszn, halkn mallarn aldn, gene de ben hrszm demediini, katilin, adam ldrmenin gnah olduunu aklna bile getirmezdiini; bu gibilerin hangisine sorarsanz sorunuz hepsinin de yaptklarn doru ve hakl gsterecek bir beyanda bulunacaklarn; bir memlekette yol kesen kii idam edildiini; baka bir diyarda ise bu halin, eref ve iftihar vesilesi olduunu; bir memlekette kadnlarn rtnmesi ayp sayld halde, baka bir diyarda bu durum, kadnlarn gzelliklerini gsterecekleri iin bir gzellik sebebi sayldn; baz insanlarn, arabn haram olduunu bildikleri halde imekten kendilerini alamadklarn, baz mezhep sahiplerinin de bakalarnn haklarn yemeyi, hell olarak kabul ettiklerini; srda olaca insanlarn hal ve tavrlarn iyice anlamasn, hal ve tavr bilinen ve akll olan birine srlarn syleyebileceini ve onun srda olarak kabul edilebileceini; dnyada baz insanlarn her birinin, baka deliliklere almet saylacak garip vaziyetleriyle kendilerini belli ettiklerini; her insann yapt iin, hayal gcne bal olduunu, hi kimsenin yapt ii yanl olarak kabul etmediini; dnyada akl ile delilii, yanl ile doruluu birbirinden ayrabilecek dengeli bir terazinin olmadn ifde eder. XII. bendde, Allahn gcnn ve kudretinin vurguland grlr. air, Allahn, akam sabah, geceyi de gndz eylediini, yaz k klp, sonbahar da bahar ettiini; yaayanlarn cann aldn, br taraftan llere can verdiini, topraktan insan yarattn, vcudu toprak haline getirdiini; onun kudretinin, brahim Peygamberi (Hall) yakacak atei (Nemrud'un hazrlatt ate anlatlmak isteniyor) nur haline getirdiini, onun hikmetinin, Hz. Musya bu nrunu ate olarak gsterdiini; gzel Leyly Ferhad'n gzne cana yakn gsterip, onu ak derdiyle Mecnuna evirip, zar zar inlettiini; kalbi, uzun sre agzllkle

222

huzursuz hale getirdiini, gnl, yllarca bir emelle doldurarak kararsz kldn; Onun, bir hars ve zalim iin bir mlk ykabileceini, bir kavmi ise bir nifak yznden karmakark (altst) edebileceini; Onun, bir insan yz yl boyunca her trl ihtimam gstererek besleyip, sonra da lmn penesine braktn; bir vcudu yz yl sresince eitli bilgilerle bir marifet hazinesi haline getirenin o olduunu, sonra da bu vcudu mezar toprana brakann yine o, olduunu belirterek kendisine hitb eder ve arif ve bilgili bir kii isen, meydana gelen bunca olaylardan ibret alarak Allahn bykln teslim eder, kendi gszln kabul edersin, Allah, mlkne istedii gibi hkmedebilir, isterse kinat yok eder, isterse var eder. Sanat karsnda akllar hayrete dren byk sanatkr ulularm. Kudretiyle limleri ciz brakan Ulu Allah takdis ederim diyerek sosyal tenkit muhtevl terc-i bendini nihyete erdirir127. Ziya Paann sosyal tenkit konulu dier bir iiri de, (Tc.B. 29/2) 14 bendden olumaktadr. Ziya Paann vasta beyti:

Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete

eklinde devam eden bu terc-i bendi fevkalde nemlidir. Ziya Paann, bu iirinde devrin ahvli iinde, kendi politika hayatnn zeti ve krgnlklarnn ac bir ifdesi grlr.
Kendimi bezleyleyip slah- devlet uruna Ben neler ektim neler bu istikamet uruna Hnmnum trumr oldu hamiyyet uruna Berk barm hep perian oldu gayret uruna Nefsime zulmeyledim halka adalet uruna Cism cn ettim fed bu mlk millet uruna Ben hele oldum telef gittim bu fikret uruna

127

H.Fethi Gzler, Ziya Paann Terc-i Bendi ve Terkb-i Bendi zerine Dnceler, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara 1987, s. 23-83.

223

Krgnlk straplarndan doan hiciv ve istihzalarn en mthileri ve en zehirlilerini ihtiv eden bu manzume, Fikret'in Hvn- Yamasna da nclk eden bir iir grnmndedir.
Feyz ise maksat mmat- zamna, mil ol Frka-i yama-gern- asra sen de dhil ol Hissene mahslden her ne karsa kil ol Her ne derlerse sana kaydeyleme, dery-dil ol Hin ol ister sefh ister rezl chil ol Tek sadkat fikrini etme, merma vsl ol Rahat istersen bu peldimle, hulsa, mil ol Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete

mtiz aklda olsan dahi rek-i melek nk sdksn, ya huysuzdur adn yahut eek Mmtezi derler eer thmette olsan mterek Doruluk derdiyle, akln var ise, ekme emek stesen de nk imknszdr icr eylemek

Her kim ile hasbihl etsen acr gy sana Hlden senden ziyde kendi eyler itik Menfaat bahsinde amm eylemez asla hay Bulsa ger frsat sana eyler husmet evvel...

nk etmezsin umurunda hynet irtikb Uradka derde baht u talihe etme itb Rhat ikbl ile olmak dilersen kmyb al, becer, uydur, mczatndan etme ictinp Ar u nmus u hayy eyleme okluk hesp Cmleden evvel fakat bir bba eyle intisp Sen dersen kimseler gelmez senin imddna Destr olduklarn hatt yetimez ddna Hande eylerler uzaktan cmlesi ferydna

224

Dikkat etmez kimse istihkk u istiddna... Var ise akln eer mecnn dedirme adna!..

Hlini ecddnn tarihten etme sul Eyleme nmus insniyeti asla hayl mrn rhat geir ingnelerden ibret al!..

Btn ac ktmserliine ramen gene de yapc bir ruhla ykseltilen bu ikyet haykrnn sebebini son blm aklyor:

Nerdesin sen, nerde, k, ey mehdi-i sahip-zuhur Millet-i slm p-ml eyledi ceys-i ftr Geti na-ehl ellere, hayf, zimm- he- umr Ehl-i sdk u istikmet asrda grmez srr Ol sebepten sylemi bu beyti bir ahip-ur
Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete128

2.6.2. kne Konulu Terc-i Bendler kne konulu olarak tespit edilen iirlerin says 15tir. Bunlar; Cem (1), Fehm-i Kadm (1), Slik Efendi (2), brahim Hanf (1), Nesb Dede (1), Neyyr Abdlhalm Dede (1), Slim (1), eyh Glib (2), Yahya Nazm (1), Halm (3), Selm (1) olmak zeredir. Bu konuda sylenmi iirlere rnek olarak Neyyir Abdlhalm Dedenin son derece iten ve samimi bir syleyile ele ald iirini deerlendirmek yerinde olacaktr (Tc.B. 19) air 5 bendlik manzumesinin I. bendinde, gnlne seslenir, zamann gamna ve derdine nasl alamak gerektiini sual ederek, kendini

128

Ziya Paann iirleri, Abdlbk Glpnarlnn nszyle, Bulu Yaynlar, Ankara 1959.

225

llere salp, dalarn talibi olmak isteini dile getirir. air, iki meclisinde, o gl yzl ile beraber bulunmak, iki iip gamsz olmak istediini, dile getirir. air, ak hlini anlatp, bir ok eser shibi olmak, bu meclisde bir kere olmak isteini; gnln ateini syleyip, n kayna olmak, sevgilinin yzne bakp, yznn taliplileri arsnda olmak istediini; gnln shhat iinde olmasn, grnte hasta olmann ehemniyetinin olmadn, (sevgilini) siyah zlfne varp, tutulmak isteini; yrin meclisine varp, rakibi kovmak ve gnl hlini bilerek, srlara vakf olmak isteini dile getirir. II. bendde, kendisini, sevgilinin insan kendinden mahmur ettiini; ondan uzak olann, aresiz geiren, mest eden gzlerinin

hatrnn, onun kadehi olduunu; klarm muhabbet meclisinin dahi, onun meyhanesi olduunu, onun kavuma semtine dolaanlarn, divne gnllleri olduunu; (onun ak iin) kanat aanlarn, yrin yznn parlaklnn pervnesi olduunu, (akn) syleyen dillerin, kendinin efsanesi olduunu; sevgilinin, btn rakiplerine tevazu gsterdiini, kendisine ise uzak durduunu, zet olarak ifade edilirse, onun tavrlarnn yine sevgilisi olmasnn gerei olduunu; (onun) nazl bir at stndeki svari olsa, bu durumun onun savaln ifde edeceini, (onun) levend gibi yrynn de ahaneliini gsterdiini; perian zlfne taklanlarn, onun gnlnn anndan olduunu; onun zlfnn sevdalanma sebebi olduunu ifade ederek vasta beytiyle bendi tamamlar. III. bendde, glbahesinde, gllerin arasnda dolap, onlar seyretmek ve gllerin dikenlerini gnl yarasna merhem etmek istediini; dudaklarn gonca gibi kapal tutarak, blbl gibi ho hikayelerinin inlemelerini ifade ettiini; sakinin iki meclisine azna kadar doldurulmu kadehleri getirmesini, gl kokulu arab kalender bir eda ile imek istediini belirterek, kskanlktan dolay lalelerin yznn kan oldacan, snbln bandan sarnn gideceini; sakin ikiyi getirmesini, onunla ar pazarn hareketlenmesini, dereler gibi her dan etrafn dolatn; o yri gece gndz arayp sorarken, bir muhabbet prinin kendilerine bu sz sylediini ifade ederek vasta beytiyle bendi tamamlar. gnln hayat suyu IV. bendde air, gnlden dem vurmaktadr. air, gnln Hzrn zamannn feyzi ve bilgili olduunu; gnln, tecell nurunun aynas olduunu, eker mana glbahesinin en gibi ve papaann konumas gibi (tatl) olduunu;

deerli ss olduunu, inleyen, gn bir blbl gibi olduunu; erefli, yce

226

meclisin gecesinin mumu ve geceleri ssleyen kuun kanad olduunu; o temizlenmi, sslenmi olduunu ve gl rengi arap olduunu, gnln, Cem, Hsrev ve Drnn kadehi olduunu; onun ran gl ve muhabbet glbahesi olduunu, onun, arap zaman ve elest sarholuu olduunu belirterek bendi sona erdirir. V. bendde, berdu hrkas giyerek, gezip dolamak ve harbat ehlinin olduu yere gitmek istediini; bulunduu diyar terk ederek ceylana benzeyen sevgiliyi kymetlendirmek istediini; onun yznn glbahesinin bahara e olduunu, azmederek onun bulunduu yerde feryad etmek istediini; onun, yznn ve zlfnn dncesinin, gece gndz devam etmesini, onun dudann krmzln hatra getirerek ikinin verdii sersemlii defetmek istediini; en gnln bazen yri hatrlamasn; gayret gstererek, akla bu cismi toz etmek istediini; yrin ayann yolunun toprana salmak istediini, sevgilinin ayana yz srp, Neyyir gibi alamak gerektiini belirterek vasta beytiyle bendi tamamlar.

2.6.3. Dn ve Tasvvuf Konulu Terc-i Bendler. Dn ve Tasavvuf konulu manzumelerle ilgili olarak, deerlendireceimiz ilk manzume (Tc.B.5) XVII. yy. airi Fehm-i Kadme aittir. airin terc-i bend nazm ekli ile yazm olduu, manzumesinin konusu On ki mamdr. Manzumede, daha ok imamlarn birincisi olan Hz. Alinin tasvir edildii grlr. Terc-i bendin son hnesinde srasyla, Zeynelbidn, Muhammed Bkr, Cafer-i Sdk, Mus Kazm, Ali Rz, Muhammed Taki, Ali Nak, Muhammed Asker ve Muhammed Medh ehid edili ynleri ile anlatlmaktadr. I. bendde, yazk ki arzuya dman olan o sevgilisinin, inleyen gnlne bir teselli vermediini, eer yanllk eder de bir grnrse, gnl aynasn krlacan, din ve dnyann can afeti olan o gzelin, gzellie doymu olduunu, onu ok lzumsuz grdn, eer Leylnn yz ayna olsayd, o aynaya gz ucuyla dahi bakmayacan; onun, eer maheri kartrsayd, cennette bulunan Tuba Aacnn onun boyunun

227

fidanna benzeyeceini; Sen

beni

katiyyen

gremezsin

mealindeki

Hz.

Musaya hitap eden ayetin mnsnn aklamasnn, onun grnme midinde gizli olduunu; bu znt ile btn klarn, Hz. Musa'nn bana gelen o alacak hadisenin mahiyetini anladn; eer kader, o gamzenin devrinde dnyann ldrlmesi hususunda dava asa, o kfir gzn, bir ive ile kadere korkusuzca fetva vereceini, ona msaade edeceini; konumasnda ruhun mnsnn gizli, mnnn ruhunun da dudan tabiatnda bulunmakta olduunu; yz binlerce Hzr gnll ve Hz. sa canlnn, onun dudan kskanmaktan ehit olmu olduunu; ldrdklerinin hepsinin, bu lmden dolay mesut olduklarn, kendisininde de kskanlktana lmesinin daha uygun olduunu ifde eder. ehitlerin utancnn gamnn daha ne zamana kadar sreceini sual ederek, bundan sonra o uha ben kurban olaym der. II. bendde, sevgilisine, ey ak! Ey klarn bels! Ey gamze gibi, klarn kaderi! Ey klarn gamn arttran afet! Diye hitab ederek, ayrlk gam ile ne zamana kadar mahzun olacan sual eder. Dnya fitnecisi o uhla klarn maceras acaba ne olacan merak eder. Gamnn ahsnn klara aina olmadn; kyamette o uhun ivesinin, klarn kan pahas iin kfi olduunu; klarn elbisesinin zg ve atksnn, onun aln sann belsndan ylan hline geldiini; iki meclisinin algcs o iveli gzelin, klara cefay uygun grerek naza byle ahenk verirse, naz bu ykseklikte name hline getirirse, klarn seslerinin btn dnyay kaplayacan; klarn can yakan hastalna ilacn onun gznde bulunduunu, fakat onun gznn de hasta olduunun bilinmediini, bu durumda sanki klarn tek aresinin, sadece lm olduunu; dn o belnn bulunduu yeri grdn, her kesinin, klarn Kerbel's olduunu; gnl ehlinin ehitlerinden klarn yerinin, lmn boazlanma yeri hline gelmi olduunu; ehitlerin utancnn gamnn daha ne zamana kadar sreceini sorarak, bundan sonra o uha kurban olmak istediini ifde eder. III. bendde, sanki gece uyumayan klarn ah rzgrlarnn, o gonca dudaklya tesir ettiini ve onu bir sabah gl gibi alm grdn, O kement gibi sa ve kl gibi gamze, gz gibi naz ve bakyla can avlamak iin nice tedbirler etmi olduunu; naz hanerinin, baknn elinde, sadak ve okun da siyah gznde olduunu; kklnn her kvrmnn kesinde binlerce gnln, aya zincirli mahkm hlinde durmakta olduunu; kaderin sihir naklarnn kalemi

228

olan, o ahu gibi cad gz olduunu; Harut'a ahu elbisesi vererek o aldatcya sihir yapm olduunu; eer Maninin, resim yapt anda kldan frasn onun kirpiklerinden yapsayd, resmin baknn oklarnn at yaralarn, onun vcudunu gl resimleriyle dolu bir tablo hline getireceini; inleyen gnlnn durmamasn, gayretsiz olmamasn ve gecikmemesini; klar kafilesinin, yaban keisi gibi kana bulanm bir hlde onun yolunda yatmakta olduunu; bu can yakan utancn, kendisini ldrdn, bu gizli suyun, zevkini ac bir hle getirdiini ifde ederek, ehitlerin utancnn gamnn daha ne zamana kadar sreceini sual eder ve bundan sonra o uha kendisinin kurbn olmak istediini ifde eder. IV. benddende, gnln, onun gamzesini dnmediini,, zira delinin lmn hayl etmediini; aya zincirli, akl kark olan kimselerin, kkln belsn dnmediini; onun sanda bulunan bel eken gnln, snbln sana dahi bakmadn; o namenin dmannn gl, Cebrail de olsa, onu blbl olarak kabul edip dinlemeyeciini; 0 korku ile srahinin, onun meclisinde sakinin elinde hi ses kartmadn; bakmak iin izin istediini, o gamzenin ise bunu bilip de bu izni vermediini; Cebrailin bile, onun dudandan sarho olmaktan kanmadn; Cemidin ruhunun arap neesini sormad, dilenmedii bir demin olmadn; lle gibi gam yarasna tahamml edemeyen o gnln kan olmasn; hanerinin yarasnn gl goncasndan her kln bir gl fidan hline getirmediini; sevgilinin gznn klcna can vermek iin vefa sahiplerini hi dnmediklerini; her ne kadar o padiahn tenezzl etmezse de, onun aknn ehidi olma arzusuyla sarho olduunu ifde eder. V. bendde, ah imei ile yine korkusuzca feleklerin ocan yaktn; gnl dumannn bulanklnn sprgesi ile ay nur tozundan temizlediini; eer panzehir veya keyif verici madde olarak kullanlan tiryakn, elmassz olursa, iinde zehirleyici, kesici ve oyucu elmas tamazsa, zevk, dert sahiplerine zehir olmasn; cann cimrilik hazinesinin kilidinin kezzab yaptn; gnln, akn ban terkisine balayan bir usta biniciye avlandn; bel engereine yzlerce yank, snak gsteren bir san esiri olduunu; onun baknn hevesiyle idrk gznn aynasnn satcs olduunu; ateli yanann tersine, nemli gzn aladka, her scak ve evik gzya damlasnn, ate gnei ile yaran bir dev olduunu; onun bulunduu yerdeki fitne bahesinin, gl olduunu, Merih Yldznn, o baheye p bile olamayacan; klcnn rzgrnn,

229

nice balar, gonca gibi topran ss yapm olduunu; fanilik glbahesinde her birinin vcut glyaprann para para bir hlde olduunu ifde eder. VI. bendde arasnn, ate gl saarsa, gnln atein glbahesi hline getireceini; yank yarasnn glnn, her an taze ve parlak olduunu, zira atein sonbaharnn olmadn; ate erguvann seyretmek isteyenin, kvlcm dolu gnl dumanm seyretmesini, onun her daln atein kvlcmn yiyen kularn yuva edindiini ifde eder. air, aslmn ne olduunu sorana da, atein canna yemin edecek derecede onu aziz bilen can yank ak sahibi biri olduunu; her ne kadar duman, atein belirtisi olduysa da srrn bir ah ile aklamak istediini; yank yarasnn, kor goncas douran gl, gnl de ate ocann koru olduunu; ate hanedannn yetitirdii akn temiz soylu atei olduunu; o ak dman imein, o ate yuvasnn ateinin, o atein iindeki atein, halkn kann dkmesine bel balam olduunu; onun bulunduu yerde scak kann buharndan nice ateten kklerin hasl olduunu; bu yanma ile gayretin, gnln, dnyann atei hline getirirse almamas gerektiini ifde eder. VII. bendde, zntnn, emel hazinesi olan gnlnn incisi olmasnn uygun olduunu; sveyda noktasnn, gnlnn iini mekn edineli, bahtnn, yldz Zuhal olan felek hline geldiini; gnln, ak denizinin kay olaldan bu yana, gznn, bulank incinin sadef hline geldiini; scak gzya frnnn her damlasnn, kvlcm koltuunun altnda tayan bir tufan olduunu; vcut evinin duvarnn ve zemininin, bozukluk titreyiinin stmasna tutulduunu; gam ztrabnn arabnn keyfinden, gnl elinin, olaklk titreyiine sahip olduunu; savata gamzesi dillere destan olan bir sulh dman uhu sevdiini, gz sulh yapsa da sarho gamzenin, sava eteini tututurduunu; gnein, onun gzelliine e olabileceini, ama o ay gibi gzelin, ok daha gzel olduunu; gne aynas da olsa bakmadn, zira aynann bir karla muhta olduunu; ilk yaratlan varlk olan gnlnn, ezel arab sarhou ve o kazann bak meclisinde ecel arab dilencisi olduunu ifde eder. VIII. bendde, sakiye hitab eder ve arabn vgsn yapar. Kadehi elmastan kandil, aydnlatc mum, ya olarak tasvir eder. Onun elmes, ama yakut madeni, yakut, ama billur madeni olduunu; o byk testi iindeki araptan, gne'e meskenin bulut olduunu ortaya koymasn; arabn dalga pamuu zrh olsa atele savaacan; arabn, neesinin olduunu, gnl ve din gemisine imek yadrdn; eer

230

matemli

bir

kimse

ise,

dudandaki

inleyi

sesinin,

kr ifadesine

dneceini; eritici damlasnn kvlcmndan, suya boulmu raknn, klhan az gibi ateli bir hle geldiini; her damlasnn dar kabarcnn iinin, binlerce nee gzeline mekn olduunu; eer akln, binlerce harman olsa, onun bir ate damlasnn, buna yeteceini; ksacas, o ay tabiatl kadehi, arap gnei'nin ndan doldurmas gerektiini; vcut hanesinin, gnl kanndan akn kurban yeri olan kendisine iki sunmasn ve sarho olup vcudunu yarin dost ve dmanna kurban etmek istediini ifde eder. IX. bendde, dostuna dmanlk gstermeyi det hline getiren o uhun, yabanclar da ldrrse mnasip olduunu; elbette ki herkesin ldrlmesinin, hastann derdine ifa verici bir are olduunu; onun gznn, herkesi ldrrse buna almayacan, zavallnn, o hastala tutulmu olduunu; felek tabiat gibi olan huyunun, her paray zulmle yourduunu; gnln hayl davas ettiini, bir baheden gese, o bahenin glnn kokusunun, mahere kadar saba rzgrna dman olduunu; onun bak doannn sa olmasn, ecel avcsnn, onun karsnda aya krk bir hle geldiini; o put gibi taplacak derecede gzelin, ok alacak bir bel g olduunu; onun bulunduu yerin Kabe'sini, ldrdklerinden dolay, fanilik vadisinin kurban yeri sanldn; ona binlerce cihann feda olduunu, ak sahiplerinin vcut aynasna ecel kederinin safa olduunu, o hlde kendisinin de gayret ile vcudumu toprak yapmak istediini ifde eder. X. bendde, gnln, bir gece gam uykusu efsanesiyle hayle muhatap olduunu ifde ederek, gece gz penceresi bal gnln, onun vatann m hayl ettiini merak eder. air sonra, ona, gzellik mekn denmesi uygun olan bir cennet grndn; o cennetin glmannn bel, baknn huri olduunu ve bunlarn k mizal maukalar olduunu; onun, gne glnden meydana gelmi kla dolu bir glbahesi olduunu; birden bire huri ve glmanlarn uh mektep ocuklar gibi, dudaklarndan Kurban bayram gnleri geldi diyerek mjdeler satklarn grdn; her kesi llerle dolmu, titreme ierisindeki bedenin kana bulandn; cennet glbahesi ve kurban bayram haylinin ok garip geldiini; o an gaipten bir hitap geldiini, sevgilinin vuslatn arzu eden n, gzn amasn, gafil olmamasn, bu hayl ile tereddde dmemesi gerektiini; o gen uhun vatannn ehitlerle azna kadar dolduunu ifde eder. XI. bendde, ne cenneti, ne oradaki nimetleri istediini, ne de eski glbahesi-nin blbl

231

olduunu; Hz.brahimin glbahesini atee vuran ve Hz. Musann Eymen Vadisinin ss olduunu; ebedi gzelliin aynas, filozoflarn hayret sermayesi olduunu; her eyi bilen bir stad olduunu, fakat gnl nnde cahil, iki lemi de bilen yle bir cahil olduunu; ak padiahnn meclisinde nedim, sohbet arkada olduunu, bu bakmdan atele canbazlk yapsa mnasip olacan; atete yaayan semender tabiatl bir tavusu olduunu, cehennem ateiyle beslendiini; akn dalad gnln ahi, cehennem glbahesinin rzgr olduunu; dalanm cier kebabnn kokusu, gzel kokulu kor atein gl goncas olduunu; gne yuvarlana gnl balamadn, aalk kimselere minnet etmekten kurtulduunu; dnyada sekin bir mevkie getiren iyi tabiata vurgun olduunu belirterek, Ey Fehim! Maherde ehitler "Ben filann klc ile ikiye blnmm!" dediklerinde, bu utantan lmek iyidir dersen, bunu anlarm. Diyerek bendin vasta beytine geer. XII. bendde, Hz.Alinin ehitlik aslan, ehitlik defterinin ilk sayfas olduunu; zehirli suyu tadan o iki masum, Hz. Hasan ve Hz. Hseyinin ehitlik kevserinin duda susamlar olduunu; onlarn ehitlik ekeriyle beslenen Zeyneabidinn gnlnn dilei olduunu; Tanr yolunda ehitliin yakn rehberi Bakr olduunu; temiz vcdunu ehitliin temizledii kimsenin Sadk olduunu; iyice bilmenin aynasn, ehitliin grnme yeri haline getiren padiahn Kazm olduunu; Rzann kazaya raz olduundan Allahn onu ehitlie lyk eylediini; kader terazisinin, Takinin sarn ehitlik dei yaptn; Nakinin gnlnn tevekkl incisi olduunu; ehitlik ordusunun bayraktarnn, Askernin gnl h olduunu; ehitliin maher gneinin cemline verdii kimsenin, Medh olduunu; bunlarn hepsinin ehit olduunu, kendisinin de ehitlik hanerine ba verdiini belirterek, ehitlerin utancnn gamnn daha ne kadar sreceini sual ederek, bundan sonra o ha kurban olmak isteini dile getirir129.

Bu konuyla ilgili deerlendirdiimiz dier bir iirde, XIX. yzyl airlerinden eyh Glibin 6 bendlik terc-i bendidir (Tc.B. 25/8). iirde balk kulanlmamtr. iirin vsta beyti insanolunun eref-i mahlkat olarak

129

Tahir zgr, Fehm-i Kadm, Hayat, Sanat, Divn ve Metnin Bugnk Trkesi, Atatrk Kltr, Dil ve Tarih Yksek kurumu Atatrk Kltr Merkezi Yayn, Ankara 1991, s. 216239.

232

yaratldn anlatmaktadr. Vasta beyti bu iirin en tannm ve sevilmi beyti olarak karmza kar.

Hoa bak ztna kim zbde-i lemsin sen Merdm-i dde-i ekvn olan demsin sen

air, I. bendde, gnlne ey seslenerek, neden bu kadar gamla dolusu olduunu, ykk dkk olduunu, sual eder, ama ayn zamanda onun tlsml bir define olduunu ifade eder. Sonra insanoluna; meleklerin secde etmeleri emredilen kadri yceltilmi bir varlk olduunu; bildii gibi deil, her varlktan daha olgun, daha ileri olduunu; ruh olduunu, Cebrlin frmesiyle ikiz olduunu, Tanr'nn srr ve Meryemin olu Hz. s gibi olduunu; Kendine bir hoa bakmasn, nk isann, lemin z, varlklarn gzbebei olduunu ifade eder. II. bendde, insann mertebesini adlarda sanmamasn, adlarn sahibinin kendisinde olduunu, dnp varacan yerin, hereyi yaratan olduunu, eyaya gidecei zannetmemesini, grd gerekleri rya sanmamasn, ifade ederek, baka bir varlksz kendini, her sureti kabul eden heyula, yahut heyl'nn brnd suret zannetmemesini; Keifle (gereklii) meydana kan mny dva, sanmamasn, hakknda sylenen vasflar da gzne girmek iin sylenmi szler zannetmemesini, (Tasavvufta herhangi bir eyde srar etmek, szi direnmeye dva denir ve ho grlmez.)Kendine bir hoa bakmasn, alemin z ve varlklarn gzbebei olan insan olduunu ifade eder. III. bendde, srrn inleyip de sakn ayara amamasn, bilmezlikle ink ukuruna dmekten saknmasn; ahlarn sevgilinin kklne dememesini; aksi halde, sonra Mansr gibi dara karlacan; sakn yaradan incinip de sevgiliye aczini bildirmeye kalkmamasn ifade eder ve aresiz kii, bulduun kadri yce incileri sakn, koru diyerek bendi sona erdirir. (Beyitte, kn vcudundaki yaralar inciler gibi dnlmtr.) IV. bendde, yine insanoluna, sevgi srlarnn mahzeni, nurlarnn madeni sendedir, sende, gizli gizli daha nice ruh halleri var sende, tanyp anlay sende, hner, hakikat sende, baksan grrsn ki yer de, gk de, cehennem de, cennet de sende; ar, krs ve melek de elbet sendedir, sende diye seslenilir. V. bendde, padiahken lemde yoksul olmasnn yazk olacan, mit

233

ve yalvarla kederli bir hle gelmemesin arzu ettiini; mitsizlik vadisine dp bir hi olarak yok olmamasn, yolunu yitirip bel sahrasnn yolunu tutmamasn dilediini ifade ederek, deme yap ta gerekten ayrlmayasn, secdeler et ki Tanr seni reddetmesin; Kendine bir hoa bak; sen lemin zsn; varlklarn gzbebei olan insansn diyerek bendi tamamlar. VI. bendde, insanoluna, rehberlik etmeye, onu olumsuzluklardan uzak tutmaya alr ve kendisine de tavsiyelerde bulunur.. Tanrdan gayr btn varlklardan, akp snen, gel! giden bir imek gibi ge git. stne taklan, konan erpe ka s ak ateini siper et, gnl balayacak eylerin eserleri, sakn, eteini tutmasn; ems gibi, Mevlny isteyerek yola koyul, yol almaya bak, gnl aynan temizle, btn suretler ona vursun, grnsn Glib, hele bir duygularn derle, topla da bak, kendine bir hoa bak; sen lemin zsn; varlklarn gz bebei olan insansn diyerek grlerini ifade eder 130.

130

Ali Alparslan, eyh Glib, Kltr ve Turizm Bakanl Yay. , Ankara 1988, s. 48-53.

234

SONU Trk edebiyatnda XVII.-XIX. yy. arasnda sylenilmi olan terkb-i bendler ve terc-i bendler zerinde yaplan bu sistematik alma, blm hlinde dzenlenmi ve sonu olarak aadaki neticeler elde edilmitir. almann BRNC BLM, bu nazm eklinin, ekil zelliklerine tahsis edilmitir. almaya esas olan dnemler iinde tespit edilen terkb-i bend says 92, bu nazm ekli ile iir sylemi olan air says ise 54tr. Tespit edilen terc-i bend says 53, bu nazm ekli ile iir sylemi olan air says ise 29dur. Ayrca terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekillerinin adlandrlmasnda kimi almalarda, terminoloji konusunda karklk olduu, terkb-i bendlerin, terc-i bend eklinde adlandrlm olduklar grld. Bunu rneklendirecek olursak; XVIII.yy. airi Ahmet Sadk Zverin Ve lehu Terc-i Bend Der Etvr- lem balkl iiri, Dni Mehmedin Terc-i Bend-i kne balkl iiri, Senynin Terc-i Bend-i Etvr- Seba balkl iiri, eyh Glibin Terc-i Bend Der-Sityi-i Reisl-Kttb- Esbk Rid Efendi Rahmetullahi Aleyh balkl iiri, XIX.yy. airi Zekynin Terc-i Bend-i Mersiye-Gne balkl iiri, ekil olarak terkb-i bend olduklar hlde, Terc-i Bend olarak isimlendirilmilerdir. Terkb-i bendleri ve terc-i bendleri birbirinden ayran fark, vasta beyitlerinin her bendin sonunda tekrar edilip, edilmemesidir. almada zikredildii zere, terc-i bendlerde vasta beyti, her bendin sonunda, tekrar edilmektedir. Bu nazm ekilleri ile ilgili dikkati eken baka bir husus da, bu ikiz nazm eklinin, Arap edebiyat kaynakl olmakla birlikte, geliimini ran edeb sahasnda srdrerek, oradan Trk edebiyatna gemesi ve XIV. yy.dan itibaren Trk airlerinin bu nazm ekillerini terchen kullanm olmasdr. airler iin bu nazm ekilleri ile iir sylemek bir ayrcalk, stnlk, kudret gsterme arac olmutur. Sz konusu dnem iinde sylenilen manzumelerin, bend saylar 1

bendden balayarak, 22 bendden kadar artan, birbirinden ok farkl rakamlar arz

235

etmektedir. Bu konuda elde edilen rakamlar, almann ilgili blmnde, tablo ve grafiklerle gsterilmitir. Msra saylarnda da, 5ten balayarak 30a kadar varan birbirinden farkl rakamlar ortaya kt. Terkb-i bendlerde bend saysnn azl bakmndan 1 bendli 1 terkb-i bend (XVII.yy. Fash Ahmed Dede), bend saysnn okluu bakmndan 18 bendli bir terkb-i bend tespit edildi. ( XVIII.yy. Hamet). Terc-i bendlerde 2 bendli 1 manzume (XVII.yy. Fash Ahmed Dede), bend saysnn okluu bakmndan ise 22 bendli 1 manzume tespit edildi. ( XVIII. yy. Ayntabl Ayn). Msra saylarna baktmzda, terkb-i bendlerde; msra saysnn azl bakmndan 6 msral 10 bend, okluu bakmndan ise 30 msral 1 bend ( XVIII.yy.) tespit edildi. Terkb-i bendlerde 5-7 bendli manzumelerin tercih edildii (% 59.52), terc-i bendlerde ise 5-6-7 bendli manzumelerin tercih edildii grlmektedir. (% 88,68). zellikle 5 bendli kullanlmtr. ( % 47,05). Kafiye asndan her iki nazm eklini deerlendirdiimizde, tam kafiyenin sklkla tercih edildii grlr. Her iki nazm eklinde en ok tercih edilen kafiyeler n ve kafiyeleridir. airlerin redifler konusundaki tercihlerine bakldnda, ek ve ek grubu halindeki rediflerin ilk srada olduklar grlr. En ok kullanlan ek ve ek halindeki redifler a/-e, -/-i, dur/dr ve dr/-dir redifleridir. Terkb-i bendlerde ek ve ek halindeki rediflerin oran % 50.08dir. Terc-i bendlerde ise bu oran % 49,14tr. Kullanlan vezinlere baktmzda en ok tercih edilen veznin, Feiltn Feiltn Feiltn Feiln olduu, bu veznin kullanlma orannn terkb-i bendlerde %28,26, terc-i bendlerde ise % 24,52 olduu grlr. Bahir asndan bakldnda, Remel 75,46dr. ve Hezec bahirlerinin sklkla tercih edildii grlr. Bu bahirlerin terkb-i bendlerdeki oran % 76,08, terc-i bendlerdeki oran ise % tercler youn ekilde

236

Bu ikiz nazm ekillerinin incelen bir dier yn de balklardr. Bu adan incelediimiz iirleri, balkl ve balksz olarak ikiye ayrk. kan sonu u ekildedir: Tekb-i bendlerde balkl iirlerin says 77 (% 83,69), balksz iirlerin says ise 15 ( %16,30)dir. Terc-i bendlere bakldnda, balkl iirlerin saysnn 48 (% 90,56), balksz iirlerin saysnn ise 5 ( % 9,43) dir. Terkb-i bend ve terc-i bend nazm ekli ile sylenen iirlerde mahlas kulanma oran yksektir, nk Klsik Trk edebiyatnda mahlas kullanlmas, bir nevi idiyet belirtisidir. Bu ikiz nazm ekillerindeki mahlaslar genellikle son bendlerde sylenmitir. 92 terkb-i bendin 85sinde mahlas kullanlm ( % 92,30), 7sinde ise kullanlmamtr (%7,60). Bu mahlaslarn 75i iirlerin son bendlerinde kullanlmtr ( % 88,23). 10 terkb-i bendde mahlas son bendde sylenilmemi, dier bendlerde sylenilmitir (%11,76). Terc-i bendlerdeki mahlas kullanmna bakldnda 53 manzumenin 49unda mahlas kullanld ( % 92,45), bunlarn 46snn son bendde sylenildii, gsterilmitir. almann KNC BLM, sz konusu nazm ekillerinin, muhteva zelliklerine ayrlmtr. Herhangi bir konu ile mukayyed olmayan bu ikiz nazm ekilleri, birbirinden ok farkllk arzeden konularn, ayn nazm ekli ile sylenebilmesine imkan vermesi bakmndan, dier nazm ekli ve trlerinden ok farkl bir durumdadr. zerinde allan dnemler iinde, terkib-i bendlerin 19unun mersiye konulu, 2sinin mnacat konulu, 6snn nat konulu, 16snn medhiye konulu, 31inin kne konulu, 7sinin dn-tasavvuf konulu, 8inin sosyal tenkit konulu, 2sinin sk-nme konulu; terc-i bendlerin ise 6snn mersiye konulu, 1inin tevhid konulu, 3nn mnacat konulu, 11inin medhiye konulu, 15inin kne konulu, 4nn sosyal tenkit konulu, 11inin dntasavvuf konulu, olduu tespit edildi. Bu nazm ekillerinin bend ve msra saylar ile ilgili olarak bir snrlama olmad, bend ve msra saylarnn, airin konuyu ileyebilme gcne veya tercihine bal olduu tespit edilmitir. 4 terc-i bendde ise mahlas kullanlmam olduu tespit edildi (% 7,54) . bu bilgiler de, tablo ve grafiklerle ilgili ksmda

237

alma boyunca elde edilen btn rakam ve deerler, 19 tablo ve grafik araclyla, dikkatlere sunulmutur. almann NC BLMnde ise incelenen terkb-i bend ve terc-i bend metinleri, yzyllara ve airlere gre alfabetik olarak sralanm ve kendi iinde numaralandrlmtr. Klsik Trk edebiyat nazm ekillerinden olan, terkb-i bend ve terc-i bendlerin XIX. asrda, daha ok sosyal tenkide ynelen boyutuyla yeni Trk edbiyat iinde de, varln srdrd tespit edilmitir. Sonu olarak, tarafmzdan tamamlanan bu almann, Klsik Trk iiri iinde ehemmiyetli olan iki nazm eklinin, XVII-XIX. yy.lar arasnda geirdii merhaleleri gstermesi asndan nemini iaret etmek nem tayacaktr. istiyoruz. Bu kabil almalar, gelecekte yazlmas muhtemel Trk Edebiyat Tarihi iin de, ayrca

238

KAYNAKA AIKGZ, Namk, Riyz, Hayat, Eserleri ve Edeb kiilii ( Divn, Sk-nme ve Dstrul-Amelin Tenkitli Metni), Frat niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Doktora Tezi, Elaz 1986. AKKAYA, Hseyin, Nevres-i Kadm ve Trke Divan, Marmara niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 1994. AKPINAR, erife, Rz-nmeci-zde insi, Hayat, Sanat, Eserleri, Edeb Kiilii ve Divnnn Tenkitli Metni, Seluk niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Konya 2000. AKSOY, Fatma Yaar, Ayntabl Ayn Efendi; Hayat, Eserleri, Trke Dvn, Farsa Dvn ve Sk-nme, Tenkidli Metin, Erciyes niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Doktora Tezi, Kayseri 1997. AKSU, Cemal, brahim Hanf Divn, stanbul niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 1996. AKN, mer Faruk, Divan Edebiyat Maddesi, Trkiye Diynet Vakf slm Ansiklopedisi, C.9, Trkiye Diyanet Vakf Yay., stanbul 1994, s. 413. ALPARSLAN, Ali, eyh Glib, Kltr ve Turizm Bakanl Yay. , Ankara 1988, s. 48-53. ALTUNEL, Melek, Neyyir Abdlhalm Dede, Hayat, Edeb Kiilii ve Divnnn Tenkitli Metni, Seluk niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Konya 1995. Ana Britannica, Ana Yaynclk ve Sanat rnleri Pazarlama Sanayi ve Ticaret A.., stanbul 1994, s.361. ARSLAN, Mehmet; AKSOYAK, .Hakk, Hamet Klliyt, Dvn, Seneduara, Vildet-Nme( Sr-Nme), ntisbl-Mlk ( Hb-Nme), Dilek Matbaaclk, Sivas 1994, s. 1-24. ASLANTA, Gazanfer, Vech, Hayat, Eserleri ve Divnnn Tenkidli Metni, Seluk niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Konya 1994. AY,Suzan, Ahmed Sdk Zver Paa Divn, Frat niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Elaz 1999. AYAN, Hseyin, Cevr, Hayat, Edeb Kiilii, Eserleri, ve Divannn Tenkidli Metni, Atatrk niversitesi Yaynlar, Erzurum 1981, s. 1-47. AYDEMR, brahim Ahmet, Ref-i mid Divn, Edisyon-Kritik, Uluda niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Balkesir 1989.

239

AYPAY, rfan, zzet Ali Paa Hayat- Eserleri- Edeb Kiilii, Divan Tenkitli Metin, stanbul 1998. BANARLI, Nihat Smi, Resimli Trk Edebiyat Tarihi C.II, Milli Eitim Bakanl Yaynlar, stanbul 1997, s. 841. BLKAN, Ali Fuat, Nabi Divn, MEB.Yay., stanbul 1997. Byk Trk Klsikleri, tken Yaynlar, stanbul 1987, C. 8, s. 137. BYKYILDIRIM, Aye, Kif Divnnn Tenkitli Metni ve Tahlli, Frat niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Doktora Tezi, Elaz 1998. CENGZ, Halil Erdoan, Trk Dili zel Says II , Divan iirinde Musammatlar, Trk Dil Kurumu Yay., Ankara 1986. COKUN, Ali Osman, Feyzi Divn, Sos. Bil. Ens., Doktora Tezi, Ankara 1992. ALI, Adnan, Halm, Hayat, Edeb kiilii, Eserleri ve Divnnn Tenkitli Metni, Seluk niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Doktora Tezi, Konya 1998. APAN, Pervin, eyh Glibde Ate maj,Trk Kltr ncelemeleri (the Journal of Turkish Cultural Studies) 12, Ayr Basm, stanbul 2005, s.154. ELEN, Ahmet, Kelm, Hayat, Eserleri ve Divnnn Tenkidli Metni, Seluk niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Konya 1994. ELK, Nilfer, Abdlahad Nri ve Divnnn Tenkidli Metni, Frat niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Elaz 1999. INAR, Bekir, Tfl Ahmed elebi, Hayat, Edeb Kiilii, Eserleri ve Divnnn Tenkitli Metni, Frat niv. Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Doktora Tezi, Elaz 2000. IPAN, Mustafa, Fash Dvn, nceleme-Tenkidli Metin, MEB. Yay., stanbul 2003, s.80-81. DEMREL, ener, 17. Yzyl airlerinden ehri( Malatyal Ali elebi), Frat niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Elaz 1999. DKMEN, Hamit, Seyyid Vehb ve Divnnn Tenkitli Metni, Ankara niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Doktora Tezi, Ankara 1991. DLN, Cem, rneklerle Trk iir Bilgisi, Trk Dil Kurumu Yay. , Ankara 1997, s.223.

240

ELAIK,Muhittin, Tokatl Kni Divnnn Tenkitli Metni, stanbul niv. Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 1992. ERDEM, Sadk, Neyl ve Dvn, Atatrk Kltr Merkezi Bakanl Yay., Ankara 2005. ERDOAN, Mustafa, Trk Edebiyatnda Muhammes , Kltr Bakanl Yay. , Ankara 2002, s.183-184. ERKUL, Rasih, Birr Mehmed Dede (Magnisal) Hayat-Edeb Kiilii ve Divnnn Tenkitli Metni, Seluk niv., Sosyal Bilimler Ens., Yaymlanmam Doktora Tezi, Konya 1992. GKALP, Haluk, Fash Divn ( nceleme-Metin), ukurova niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Adana 1997. GLPINARLI, Abdlbki, eyh Glib, Hayat, Sanat, iirleri, Varlk Yay. , stanbul 1953, s. 26-33. GLPINARLI, Abdlbki, eyh Glib Dvnndan Semeler, Kltr ve Turizm Bak. Yay., Ankara 1985, s. 24-27. GZLER, H.Fethi, Ziy Paann Terc-i Bendi ile Terkb-i Bendi zerine Dnceler, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara 1987, s. 87-127. GM, Nevin, Yahya Nazm Divn, C.II, Erciyes niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Kayseri 1992. GREL, Rahan, Enderunlu Vsf Divn, stanbul, Kitabevi Yaynlar. HDAYETOLU, Ahmet Selahattin, Nesib Dede, Hayat, Eserleri ve Dvnnn Tenkitli Metni, Seluk niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Doktora Tezi, Konya 1996. HORATA, Osman, Esrr Dedenin Terkb-Bend eklinde Bir Devriyesi, Milli Folklor, Uluslar Aras Halkbilimi Dergisi, Umay Gnaya Armaan, S. 56, Ankara 2002, s.95-99. HORATA, Osman, Esrr Dede, Hayat, Eserleri, iir Dnyas ve Dvn, Kltr Bak.Yay.,Ankara 1998, NCE, Adnan, Mirza-zde Mehmet Slim Divn, Tenkidli Basm, YK. Matbaas, Ankara 1994. PEKTEN, Haluk, Eski Trk Edebiyatnda Nazm ekilleri ve Aruz , Dergah Yay., stanbul 1994, s.114.

241

PEKTEN, Haluk, Nil, Kltr ve Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara 1986, s. 26-31. PEKTEN, Haluk, Nil Divn, Aka Yay., Ankara 1990. SEN, Mustafa Acy Bal Eylemek, Trk Edebiyatnda Mersiye, Aka yaynlar, Ankara 1993, s. 107-108. SEN, Mustafa, Muhsin Macit, Osman Horata, Filiz Kl , Hakk Aksoyak; Eski Trk Edebiyat El Kitab, Grafiker Yay. , Ankara 2003, s. 251-252. KADIOLU, dris, Esad- Badd Dvn (nceleme- Metin), nn niv. Sos. Bil. Ens., (Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi ), Malatya 1997. KALKIIM, Muhsin, eyh Glib Divn, Aka Yaynlar, Ankara 1994. KAPLAN, Mahmut, Neati Divn, Akademi Kitabevi, zmir. KARADA, Mslim, Seny Divn ( nceleme-Metin), nn niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Malatya 1999. KAYA, Aye, Divn- Selm ( nceleme-Metin), nn niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Malatya 1999. KAYA, Bayram Ali, Hlet, Hayat, Edeb kiilii, Eserleri ve Divnnn Tenkitli Metni, Trakya niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Edirne 1996. KILI, Mzahir, Salik Efendi (Kasmpaal) Hayat, Edeb Kiilii, Divnnn Tenkidli Metni ve ncelemesi, C.I-II, Atatrk niv. Sos.Bil.Ens. Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Erzurum 1998, KOCATRK, Vasfi Mahir, Trk Edebiyat Tarihi, Edebiyat Yaynevi, Ankara 1964, s. 554. KOPARAN, Birgl, Cem, Hayat, Edeb ahsiyeti ve Divnnn Tenkidli Metni, Seluk niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Konya 1995. KSEOLU, Sinan, Zekayi Divn, stanbul niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 1997. KURNAZ, Cemal, Divn Edebiyat Yazlar, Aka Yaynlar, Ankara 1997, s.453. KUTLAR, Fatma Sabiha, Arpaemin-zade Mustafa Sam, Dvn, Ankara 2004, s. 13-49.

242

KLEK, Numan, Gni-zde Ndir ve Divanndan Semeler, Kltr, Dil ve Tarih Yksek kurumu Atatrk Kltr Merkezi Yayn, Ankara 1991, s. 216-239. MENG, Mine, Eski Trk Edebiyat Tarihi, Aka Yay., Ankara 1994. LMEZ, Ahmet, Behet Hseyin Efendi Divn, Hayat-Eserleri ve Divnnn Tenkidli Metni, Erciyes niv. Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Kayseri 1996. ZAVAR, Sreyya, Dani Mehmed Bey Hayat, Sanat ve Dvn, Marmara niv., Trkiyat Aratrmalar Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 1993. ZDEMR, Hikmet, Adile Sultan Divn, Kltr Bakanl Yay., Ankara 1996. ZDNG, Vicdan, Sabih, Hayat, Eserleri, Edeb Kiilii ve Divnnn Tenkidli Metni, Seluk niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Doktora Tezi, Konya 1998. ZGL, Metin Kayahan, Yeniehirli Avn, Ankara: Kltr Bak. Yay., 1990. PALA, skender, Ansiklopedik Divan iiri Szl , Aka Yay., Ankara 1995, s. 379. PEKOLCAY, Necla; Eraydn, Seluk; Tahral, Mustafa; Uzun, Mustafa, Suba, M. Husrev, slm Trk Edebiyatnda ekil ve Nevilere Giri, Kitabevi Yay., stanbul 1996, s. 146. PEKTA, Muhittin, Sezy ( Cb Hasan Dede) Hayat, Eserleri, Edeb Kiilii ve Divnnn Tenkitli Metni, Seluk niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Konya 1998. SANDAL, Kerim, Ziver Divn, Marmara niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul: 2001. SARI, Mehmet, Sabh, eyh Ahmed Dede, Hayat, Edeb Kiilii, Esrleri ve Trke Dvnnn Tenkitli Metni, Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Ankara 1992. SUBAI, M. Husrev slm Trk Edebiyatnda ekil ve Nevilere Giri, Kitabevi Yay. stanbul 1996, s. 146. ENTRK, Ahmet Atill - KARTAL, Ahmet, niversiteler in, Eski Trk Edebiyat Tarihi, Dergh Yay., stanbul 2004, s.372. TAK, Sabiha, Tyb ve Trke Divn, Marmara niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, stanbul 1999.

243

TARLAN, Ali Nihat, Divan Edebiyatnda Tevhidler, Ders Notlar. TEKN, Arslan, Edebiyatmzda simler ve Terimler , tken Yay., stanbul 1995, s. 317. TOKATLI, mit, Yahya Nazm Divn C.I, Erciyes niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Kayseri 1991. TKEL, Dursun Ali, Fth Divan, Ondokuz Mays niv., Sos.Bil. Ens., Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi, Samsun 1993. TUMAN, Nil, Tuhfe-i Nil, Divn irlerinin Muhtasar Biyorafileri, C.I, Osmanl Devletinin Kuruluunun 700. Yldnmne Armaan, s. 230. Turizm Bakanl Yaynlar, Ankara 1987, s. 23-83. Trk Dili ve Edebiyat Ansiklopedisi, Devirler, simler, Eserler, Terimler, C.8, Dergah Yaynlar, stanbul 1998, s.342. ZGR, Tahir, Fehm-i Kadm, Hayat, Sanat, Dvn ve Metnin Bugnk Trkesi, Atatrk Kltr Merkezi Yayn,Ankara 1991, s.240-251. YAZICI, Glgn Erien, Edirneli Km ve Divnnn Tenkitli Metni, Ankara: Ankara niv., Sos. Bil. Ens., Yaymlanmam Doktora Tezi, 1998. YENTERZ, Emine, Dvan iirinde Natlar, Trkiye Diynet Vakf Yay., Ankara 1993, s. 46-51. YENTERZ, Emine, Trk Edebiyatnda Natlar, Trkiye Diynet Vakf Yay., Ankara 1993, s. XIII- XXXI. YILDIZ, Recai Trk Edebiyatnda Terkb-i Bendler ve Terc-i Bendler (XIIIXVI.yy.) ,Gazi niv., Sos. Bil. Ens., ( Yaymlanmam Yksek Lisans Tezi), Ankara1996, s. XLII.

244

NC BLM III-METN 1-TERKB- BENDLER 1.1. XVII. YY. TERKB- BEND METNLER 1 ABDLAHAD NR
Mefiln Mefln Mefln Mefiln

I Bu nst ire ten perver olanlar cn bilmezler Ne cn hne-i kalbinde ki mihmn bilmezler Lednniden haberdr olmayup irfn bilmezler Nedr irfn iinde kfr olan mn bilmezler Ne cndur cn iinde cn olan cnn bilmezler Ne srdur sr iinde srr olan sultn bilmezler II Ben dem aceb mestnedr sahby fehm itmez Vcd gleninde blbl-i gyy fehm itmez Sarlm boynna ol dilber-i rany fehm itmez znden kendye akreb olan Mevly fehm itmez Gezer deryda mhlerine deryy fehm itmez Aa benzer cihn halk dahi Yezdn bilmezler III Gzde nru oldur hem dah cn ire cnudur Tutar destdr ey gfil dah sylerz bnudur iden sem oldur hsl rh-i revnudur Kam hvl-i akvlde dyim dde-bnudur Cihn iinde b-bhe vcd- mutlk nudur Ararlar gayri yerlerde grrler n bilmezler IV Temevvs eyleyp deryy vahdet old yem-ber-yem Vcdu katresin tarh eyle deryya gel ey dem Teayyn cbbesin selb eyle gark ol cmleden akdem Zuhl itme sakn billhi budur derde merhem Eser yiller gibi ey dil-cihn mellhlar her dem Gezerler bunca deryy nedr ummn bilmezler V Gel ey Nri saa lutf eylemi ol Hazret-i Yezdn Nuzl itmi muhassal hne-i virnna sultn

245

O bir kenz-i haf itmi tlsm suret-i insn Zuhruna hicb olm taayynden meger ebdn Hev derysna eyhi aceb mi bilmese murgn Gr insn ki cn iinde ki cnn bilmezler 2 BEHET TERKB- BEND
Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Ey arb- leb-i cn-bah-i hayt- cvd Handesi bis-i keyfiyyet-i cm- Cemd Vey rh- enver-i bi-misli adl-i hurd Dehen-i tengi saf-dde-i cm- mmd eref-i ryu ile old cihn ser-be-ser yd Ehl-i dil bse-i dmn- ricdan nev-mid em-i ruhsru olup bezm-i safdan n-dd Velvele virdi gl mlketine gft ind Sanatum old nagam-szi-i bag- tevhd Kmetm olmada rek-ver-i eng-i nhd Beni ol silsile-i zlfe giriftr itd Hancer-i gamla ser snemi efkr itd II Elemle dil cn zr zebn olmakda Gn-be-gn derd-i dil-i zr- fzn olmakda Cm- mmd-i haylle nign olmakda Neve-i mest-i dil cna fsn olmakda tdign ive dile lutf- nmn olmakda Gamze-hor bir yanadan dg- dern olmakda Hem-demm ke-i mihnetde cnn olmakda Niyyetm k- b-sabr skn olmakda Mihr evrk- dile hatt- fnn olmakda Cilve-i evk- rhu bukalemn olmakda Grmedm ry- kerem gamze-i mekkrudan Ah sad h sen hancer-i zrudan III Zlf evvel beni bend eyledi nahcr itdi Sora gamze-i dilmi kte-i emr itdi Derd-i aku dil-i b-tkatum r itdi Zlf-i pr-n an beste-i zencr itdi te-i evk-i ruhun cnuma tesr itdi Gm- ebr ki bkp kmetmi pr itdi Ne kadar cn ki reh bulmaga tedbr itdi O1 kadar em o dil-hasteyi teshr itdi

246

Eyled kbetl-emr dili meftnu Oldum ol hlet ile ben de senin mecnnu IV Old dil bende-i fermn-ber nr saa tdi cn m-melekn virmege ikrr saa 01up sar- melmetle dil-efkr saa Eyledm kide-i akum tekrr saa Yr olup gamze ile em-i cefkr saa Hi der mi idesin bendei zr saa Nakd-i cnn ki vire k- gam-hr saa Ol zamn lutf der ey bt-i mekkr saa Korkarn sz- dili itmee izhr saa Kide talim fiten-i gamze-i pergr saa Dile rahm eylemeyp snemi sad-k idesin Vd-i hicre salup bendei gam-nk idesin V Grmedm zerre kadar lutf mrvvet senden Bulmadm habbe kadar cnuma rahat senden Dil-i afteye yok germi-i lfet senden Cn- bmruma yok vech-i ifkat senden Grmedm geri eh zerrece himmet senden licek eylemem amma ki fergat senden Nale kdan avze-i efkat senden Senden olursa olur derdme hikmet senden Eylemem cnla ben kat- muhabbet senden Tek heman olmasun lftene firkt senden Ben seni terk idp ayr ile lfet idemem Sensiz ayr del yr ile lfet idemem VI Gnlmi lub ile aldun beni hayran Ser-i zlfn gibi bir silsile-cnbn itd Sinemi te-i hicrn ile szn itd Cismmi hancer-i hasretle glistn itd Evvel aften in vuslata peymn itd imdi bi-re dili vsl- hicran itd Varak- harf-i temennam perian itd Bil ki endhte-i te-i nisyn itd Evvel ol zlf-i dile snbl-i reyhan itd imdi her trn bir ejder-i pen itd Saa k geinen hasteler ey mekkre Nie kbil ideler derd-i derne re VII Hod pesendm sitem-i tze kurbn olaym Cnb-i hancer-i hn-rze kurbn olaym

247

ltift- sitem-mzne kurbn olaym Ry- eltf- dil-vzne kurbn olaym Nal-i meh sret-i ebdze kurbn olaym ve-i cilve-i nev-hze kurbn olaym erbet-i lal-i eker-rze kurbn olaym Nigeh-i merhamet-engze kurbn olaym Cism-i bmr- fiten-i zre kurbn olaym Dehen-i gonce-i nzne kurbn olaym Behet bendei fte-i hicrn itme Sitem-i gamze ile vl v hayrn itme 3 CEM
Mfteiln Mfteiln Filn

I Vaktidr ey hme-i arki-ed Kubbe-i arh idelm pr-sad Yani ki hengme-i tahkkde Eyleyelm vasf- eh-i Kerbel O1 ki nihl-i kad-i blsdur Znet-i vl emen-i l fet Ol ki gubr- der-i feyyzdur Kuhl- cil-bah- uyn- am Ol ki bu resme yazar elkbn Levha-i gerdna debir-i kaza Glbn-i ser-sebz-i riyz- Betl Tze gl-i glen-i l-i Ab Jeng-zedy-i ruh- mirt- dn Rah-nmy-i harem-i kibriy Yani Hseyn ibn-i Aliyy-i eci Gevher-i zbende-i tc- ref II O1 eh-i Mekk v melik-keri O1 alem-efrz- zafer rehberi O1 Necefi gevher-i z-kymeti O1 Medeni devha-i dni-beri O1 meh-i tbn- cel-pertevi O1 gl-i kuds emen-i Haydar Yani ki bln-i seri dim Zn-y peygmber olan serveri Hle-i g- Nebde mdm Cilve iden mh- ziy gsteri Dmen-i bedhvha uyup ey felek Nitd o ehzde-i dn-perveri

248

Garka-i hn itdn o hn-hvar ile Geri ciger-ge-i peygmberi Lik sen andan beter oldu bugn Nvek-i ha siper oldu bugn III Hd-i vd-i eriat iken Mehd-i gt-i velyet iken Snbl- i gl-p-i saf-gsteri Ebr-i emen- tb- letfet iken Kadd-i ser-efrhte-i dilkei Nahl-i bermend-i siyadet iken Pertev-i hurd-i fr-i ruhi Bedraka-i rh- hidyet iken Sne-i mirt misli dili Mahfaza-i yet-i rahmet iken Tene-leb-i cdde-i hayrete Ski-i ser-eme-i efkat iken Hayflar ol drr-i cihn kymeti Lyk-i ser-tc- hilfet iken Gmde-i hk-i megk itdiler Tg-i dirg ile helk itdiler IV Kydlar ol tt-i ale dirg Virmediler su o nihle dirg eme-i vd-i terahhum iken Degmedi bir katre zlle dirg Hsl hi klmadlar merhamet Ol eh-i pkize-hsle dirg stine n mihr bir elden ad Eyledi sad tg havle dirg Cism-i seren-gn bu glzarda Garka-i hn old lle dirg Togd saatde hsf- keder Old havle o hille dirg Vard o hurd-i cihn-i kerem Cnib-i markda zevle dirg Dehre bu ert-i kymet yeter Yani kymetden almet yeter V h o zamn kim ola b-irtiyb Zemzeme-i el-ata fk-tb h o zamn kim bu sary- sipene Tk-be-tk o1a yerinden harb h o zamn kim ola tennr- mihr Magz-gdz- ser-i her eyh u b

249

h o zamn kim sunula herkese Defter-i aml-i gnh u sevb h o zamn kim ka hnn kefen Lle-sfat hkden ol fitb Ah o zamn- hred-endz kim Girye-knn my ken pr itb Dmen-i hasma sarlup ehl-i beyt Tarf- girbnn alub yutar b Mahkeme-i hara vara dd ide Her biri ol bbda feryd ide IV lemi kalmad bu bezm-i gamu Cm dahi yirlere gesn Cem k- mecrha gerekmez felek Baua al hokka-i pr-merhem Dahi ne mmd iderz arhdan Dahi ne lutfn umaruz lem Kim bilrz garka-i hn oldugn Cismini ehzde-i s-dem arh- zebn-kdr iden ule-hz te-i efsrde seni mtem Dehre Sleymn da olursa yine Dv-i felekden hazer it htem Dme egd- feleg dmna Bilme misi vakasn Rstem Zr zeber olsa sezdur felek Bana halku ne beldur felek VII Biz ki rz- c-y Hudyuz bugn Zerre-i hurd-i rzyuz bugn Srrn bu dhiye-i azamu Alamazuz ehl-i hevyuz bugn Asl bu srru bilnr kbet Muntazr- rz- cezyuz bugn Hikmet-i Brye irimez ukl Tbi-i fermn- kazyuz bugn Biz meydn- pr-bda Bende-i h- hedyuz bugn Cem-i eyd gibi sad zr ile Silsile-i cnbn- duyuz bugn Mihr kamer beyte yzler srp Diye cenbnda shyuz bugn Manzara-i merkadi pr-nr ola Hfz- bb- haremi hr ola

250

4 CEVR 4/ 1 TERKB- BEND DER-BEYN-I MCDELE- NEFS RH VE MBHAE- AKL U IK

Mefl Mefl Mefl Feln

I Sanma bizi sf gibi seccde-perestz Biz mescide bir ke-i mihrb- Elestz Evkt- ubdiyyeti fevt itmezz asl Fark eylemezz rz u ebi geri ki mestz Add eyleyecek yok nidelm sbhay elde Biz rind-i teh-kse-i peymne be-destz Hep stmze sye salur nr- ilh T cra gibi hk-i harbatda pestz Bi sret ile cilve ider gam dilmzde Ik ehline yneyz amm ki ikestz syie yer yok bize brn- beldan Bu hne-i vrnede b-cy- niestz ven-gede klsak nola iret-geh-i dehri Mehcr- saf-y tarb- bezm-i Elestz Ol hasret ile hn- cier n iderz biz Mutrb yerine nle-i dil g iderz biz II Dr itdi kaz n ki bizi bezm-i bekdan Bir leme ddk ki eser yok o safdan Bulduk gz aup kendmzi mahbes-i tende Bi silsile-bend olm aa renc ndan Ol blbl-i kuds kafes-i mihnete dmi Lerzende v pr-havf yine dm- hevdan Hem olm anu hem-demi bir br- gezende Kim her nefesi by virr zehr-i beldan Blbl per aup eylemede umaga gz Mr istemez ayrlmaga bu h- fendan Ol hasret-i gl-zr- hakkatle fignda Gemez bu mecz heves-i berk evdan Kalduk arasnda bu iki zdd- kavn mkil olur ger meded irmezse Huddan Ol blbli zd idecek kudretmz yok Ol mr helk eylemege kuvvetmz yok III Bir eb ki bu szile idp nle v zr telere yakdum dil-i bimr u figr Srdm yzmi b gibi hk-i niyza tdm hem o dem kide-i giryeyi cr

251

Derd ile idp der-geh-i Mevlya mnct Didm ki ay hastalaru mnis yr Mecrhlara senden irer merhem-i f Ho-dillere senden yetir illet-i sr Ben nefs-i gav bendine dmi bir esrm Kim bulmadum asl taraf- rh- firr Yandurma beni te-i kahrnda o dv Ey dostna glen iden tde-i nr Ben sz gdz ile iderken bu niyz Old bu nid cn u diln g- gzr Ger rh- nect ister ise bahr- beldan Himmet taleb eyle yri merdan- Huddan IV Ol dem nice dem tlib-i merdn- ilh Gezdm drp mescid mey-hneye rh tdm nice dem savmaa-i halvetiynda Perhz riyzatla ten-i zerdmi gh Ddm hem o sevdya ki sf gibi ben de Tekml idp esmy grem nr- siyh Evhm u hylt ile ok vka grdm Seyr itdi gzm enfs fk ke-m-h Zannum bu ki kef old baa sret-i esrr Oldum bu gmn ile meclisde mbh Lzm gelicek daviye man nazar itdm Grdm ki benem gfil gm-rh u tebh Bir dma drmi beni sayyd- hev kim Her dnesi bir tohm- mas v menh Oldum nice tedbr ile ol dmdan zd tdi bu hev harman- mmdimi ber-bd Oldum nice dem post-ninn ile hem-hl Sandum ki ola her biri evtdiye abdl V Kutb aladugum merkez-i gafletde bulund Kim dyireden hric idi itdgi efl Prm diye himmet taleb itdklerm hod Tan eyledi envrna n-bli u etfl Takld ile evzn tayir iden err tmi nice bi bencileyin ahmak idll Girmek diledm hrka giyp kisve-i fakra Grdm ki bu br eken ekseri hamml Bildn ki medr olmaz imi kesb-i fenya Destr- fen khne kab emle v hem l tdi giderek sbha-i sf gibi bhe Ser-rite-i mmdmi pr-ukde-i ikl

252

Yz dndrp ol tyifeden kbet-i kr Oldum mteveccih taraf- hara n-r VI Erbb- hrbta idp cn ile rabet Kldum nice dem zmre-i rindn ile sohbet Aldum elme yne-i sgar itdm Ol tayifen sret-i ahvline dikkat Olm kimisi mest-i mey-i k- mecz Alm kimini neve-i sahb-y hakkat Salm kimini cezbe-i keyfiyet ayakdan tmi yerini cra gibi hk-i mezellet Meydna koyup varn itmekde gedlar hne klhn kec idp nz ile iret Merebleri bir birine hem-vre muvfk Sundukar hep bir birine cm- mahabbet Bin cm iilr geri baklsa yine amm Mestne iden cmeli bir neve-i hikmet Her birine bir ekle kom hlet-i mesti Yd eyledm ol hli grp Bezm-i Elesti VII Bir subh-dem ol evk ile alup ele sgar tdm yine ynemi hurde ber--ber Ol subh- mbrek-dem ol cm- safnu tdi eseri cn u dile feyz- mkerrer Ol feyz ile yne-i dil old mcell Ddrna arz eyledi bir rh- musavver Ruh-sre-i pr-evk- cihn-tbna bakdum Yannda anu zerre degl mihr-i mnevver eminde mey-i nahvet destinde piyle Olm d-cihn lutfna v kahrna mazhar Ervh- mcerred ser-i zlfinde mukayyed Ecnd- melek gamzesin ktesi yek-ser Tarif idemem nak- cemlin o pern Bu hsn ile yok nev-i beerde aa bezer Bir ive ile kld beni hsnine meftn Old dil-i rdenn ahvli diger-gn VIII Germ itdi dili reve-i sahb-y mahabbet Ddi ser-i pr-ruma sevd-y mahabbet aldum bana aklu o dem e-i nengi tdm dil-i dvnemi rsv-y mahabbet Geh cilve-gehm ke-i bzr- melmet Geh cy- karrum ser-i sahr-y mahabbet Geh hem-nefesm nle-i pr-sz- dem--dem Geh mninm endh- gam-efz-y mahabbet Geh seyl-i beybn- belyile revnum

253

Geh gavta-hor- lcce-i dery-y mahabbet Meydna koyup bum Ferhdve itdm ok b-ser smn ile dav-y mahabbet imden gir cn oynadurn k ile zr Gnden gne germ olmada gavg-y mahabbet Dny yklup bauma ger kopsa kymet Gelmez yine bu marekeden baa fergat IX lemde ki t zinde-i feyz- dem-i kam Ser-germ-i hev-y emen-i hurrem-i kam Gam-gn-i dem-i y-i tarab-nk-i netam Hurrem dil-i endh u bel-y gam- kam Hk-i reh-i cnne cebn-sy- ged Ba emezin eflke eh-i lem-i kam T fark- sipihre saarn cura-i cm Eyvn- harbt- fenda Cem-i kam Tfn ile hem-ser geinr mevc-i belyam Derylar bir katreye saymaz yem-i kam Hurd mehe tb viren zerre-i derdem Bm- felee sye salan trem-i kam Fehm eyledm esrr- nihn- dil-i k Bgne isem akl ile ger mahrem-i kam Halll-i rumz- haber-i mkil-i aklam Dvneyem amm yine d- dil-i aklam X Akl yet-i hikmet haber-i sun- Huddur Ik fet-i endie-i akl- hukemdur Aklu eref-i hikmeti kef-i nazardur Iku eser-i czibesi perde-kdur Akl eyleyemez derd-i dil-i ka re Ik ise dev-y hafakn- ukaldur Akl b- ruh- cevheri-yne-i sret Ik ise ol ynedeki tb u cildur Aklu irir cevherine gh kesfet Iku dile feyz itdgi hem-vre safdur Aklu haberi mesele-i man-i mbhem Iku hneri hall-i rumzt- kazdur Akl old reh-i lem-i tahkkde gm-rh Ik ol tarafu slikine rh-nmdur kl aa dirler ki ola k ile hem-rh Dvne odur kim yrye akl ile her gh XI Mazr ola ey kl dn dil munsf Oldysa bu mande szm akla muhlif Ben k- divne-i bhde-kelmam

254

Mmkin mi ki dvne ola hikmete vkf Ben Vmk u Ferhd ile hem-hl-i cnnam Sen saf u Lokmn ile hem-rz- marif Ben mevkf- hayretde zebn-beste v mebht Sen ehl-i kelm ile sebak-hvn- Mevkf Ben nefsmi derk eylemede ciz kasr Sen mesele-i vcibi v mmkini rif Ben k ile te-zen-i hr has-i evhm Sen akl ile vd-i hayltda hyf Ben b-haber-i marifet-i lem-i hest Sen vkf- rz- dil-i eya mekif Davy ko ilme bana burhan tefhm B-hccet ider rif olan vahdeti teslm XII Akl szi matbu pesendde gherdr Amma dil-i rifde olan zge haberdr Biz kil arif szini itmezz inkr Ol zevkini idrk idene r ekerdr Chil szini dilemezz ilm de olsa Bzr- hakykda anu sd zarardur Chil ne bilr nkte-i tahkik u mecz lim de bu manda giriftr- hatardur Biz ehl-i dilz lim childe nemz var Dil nev- diger ahs- beer nev- digerdr Her nev- beer fehm idemez dil ne dimekdr nsna bu irfn eref-i ilm hnerdr nsn ki bu irfan eger itmeye tahsl Dnile Feltn- zamn olsa da hardur Na lim ne rif ne vkf- hlz Cevr gibi er hl ile bhde-meklz XIII Y Rab bizi de vkf idp man-i hle Dil-beste koma tabumuz nkte-i kle Y Rab bize evk- taleb-i marifet vir Cehd eyleyelm fazlu ile kisb-i kemle Y Rab bize kl sret-i tahkk nmyn Bakmakdan usand gzmz nak- hayle Y Rab bize tevfku ile eyle hidyet T yol yaulup gitmeyelm semt-i dalle Y Rab bizi ol slik-i gha refk it Kim reh-ber ola frka-i efrd- ricle Y Rab bizi ol k ile eyle mlki Kim vstasz dhil ola bezm-i visle Y Rab dilmz eyle o mirta mukbil Kim mazhar ola pertev-i envr- cemle

255

Envru ile dde-i idrke zy vir Ddru ile yine-i kalbe cil vir 4/2 TERKB- BEND DER-BEYN-I HEV-YI MECZ
Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Ey meh-i encmen-efrz- harm-i ayr te-endz- dil-i k- b-sabr u karr em-i ruh-sru ile hne-i vehmin ren Zulmet-i hicr ile klbe-i dil tre v tr erbet-i lal ile km- erzil rn Zehr-i lmu ile telh mezk- dil-i zr Devlet-i vaslu ile htr- ad ho-hl Mihnet-i hicr ile k- eyd bmr Old ihsnu ile gl gibi hurrem her dn Eyledi hr- gamu ehl-i dili sne-figr Hi gstermed ehl-i dile ry- vef Sende yokdur gibi ey gone-i ter by- vef II Gn gibi her seher ayra idp arz- ceml Beni ser-gete idersin gam ile zerre-misl Ehl-i dil sofra-i bezm-i keremden mahrum N-sez m u seher mutenim-i hvn- visl em-i meclis gibi sen her gice cemiyyetde Ben gam- mihnet-i hicrle pern-ahvl Devr-i hsnde ad kayd- elemden zd Ben esr-i gam- endh u giriftr- mell Tlib-i vaslu olan ehl-i garaz rifatde B-garaz k- sdk reh-i gamda p-ml Seni cniyle seven ka rabet bu mdur Ehl-i dil glmeye devrde mrvvet bu mdur III Eylemezsin sanem zerrece ayra sitem Muttasl olmadadur mazhar- ihsn u kerem Seni her gice eker snesine b-minnet Bu kadar ruhsat o n-dna nedendr bilsem Cennet-i kyu() ol ibls idinmi mev Nice rm ider Allh severse dem Cm- lalle saflanmada her gh rakib Hn- dil n iderin ben elemle her dem Bilmedm gitdi o n-pke bu lutfu sebebin Aklum ald bu hayret beni ldrdi bu gam Ne vefdur bu ki pyn u nihayet bulmaz Dah gitdke fzu bulmada gyet bulmaz

256

IV Lutfua mazhar olan lyk- ihsn olsa Saa k geinen shib-i irfn olsa Sen per-ryi eken dyire-i gua Dhil-i halka cemiyyet-i yrn olsa kumdur diy fahr eyledg n-dnda Ik fehm eyleyecek zerrece izn olsa Gam yemezdm aa lutf itdge zerre kadar ehresinde eser-i lutf nmyn olsa Alamazdum an ihsn ile d itdge Har- lyef hem dn olmasa insn olsa Saklasa rzu dnyya yn eylemese Nvek-i tanesini br nin eylemese V Nice bir dil eke lm- meakkat senden Nice bir cna ire yz gam u mihnet senden Vade-i lutfa vef eylemez oldu hergiz Grmez oldum eser-i by- hakkat senden Beni Cevri gibi zrde-i hicrn itd Old vuslatua irmege himmet senden n ki sen lutfu ihsnu kesd benden Ben de itsem ne aceb kat- mahabbet senden Kalmad bende md-i kerem bm-i sitem Dile her vech ile el virdi fergat senden Yri imden gir her istedgle yr ol stemezse baa yr olmaa sa ol var ol

4/3 BU TERKB- BEND- TAHKK-PEYVEND HABL'L-METN TAHKKA DEST-RES BR MERD KMLN HMMETNE MYESSER OLDUINA
Mefl Mefl Mefl Feln

I Sanma bizi kim mutekd-i kavl-i hakmz Biz muterif-i man-i Kurn- hakmz Lzm degl ahbr- havdis bize zr Biz tlib-i esrr- hudvend-i kadmz drk iderz sni sr- vcdn Biz rst-rev-i cdde-i fehm-i selmz Hakdan bilrz nk bed-i kr- cihn Biz mnkir-i lutfu sitem-i arh- lemz Bir kerre ayak basmamuz rh- mide Frg-dil olup gerc-i kanatde mukmz Mstarak- cd u niam- lutf- Hudyz

257

Mstan-i izz eref-i nz u nmz Bir evk ile ger meale-efrz- recyz Bi erm ile dil-shte-i te-i bmz Teslim ideli shiline nakd- vcd sde-dil-i ke-me-ke-i nefs-i garmz Tefviz ideli krmz emr-i Hudya sde-ser-i vesvese-i fikr-i sakmz Def itdi bizm bhemzi Bi-say-i taleb muntazr- lutf- ammz Kurtard Hud n bizi dny hevesinden B-behre komaz rtibe-i marifetinden II Ddi dil cna heves-i marifetllh Malb- hev olmaduk el-minnet lillh Sahb-y mahabbetden iridi bize neve Ser-mest-i mey-i gaflet iken old dil gh Bihde gezp mehleke-i zann gmnda Olduk nice gn vesvese-i akl ile gm-rh Yd eyleyicek fevt olan evkt bu yolda Pr-ek-i nedmet iderz ddeyi her gh Fikr eyleyicek ol geen eyym bu ide Her bir gn in itmedeyz derd ile bin h Mmkin mi anu girye v h ile kazs imden gir lutf ile mkfat ide Allah Var kalbimzn kuvveti ihsnna Hakku Zr taleb-i kn itmi bize dil hvh Dil-hvhumuz virmege kadir yine oldur Acizdr an virmede bin h- felek-ch Bir bendesini eylese derghna davet Dmnn anu tutamaz hr- gzer-gh Bir rh-bere pey-rev ider rh- talebde T kim yetrr sliki ser-menzile n-gh Biz dahi uyup bedreka-i rh- Hudya Ddk giderek bdiye-i k- Hudya Ol bdiyedr meslek-i erbb- mahabbet III Ol bdiyedr meslek-i erbb- mahabbet Uk eker ol yere kullb- mahabbet Ser-menzil-i maksda o vdden irimi Vuslat hevesin eyleyen eshb- mahabbet Ol vdi-i cn-sz gzr idemez ol kim Ser-t-be-kadem olmaya pr-tb- mahabbet Ol vd-i pr-hnda akan seyl-i beldur em-i dil-i kdaki hh-b- mahabbet Vd degl ol bahr- fendur ki denler Elbette olur garka-i gird-b- mahabbet

258

Hl biz o deryya den b-ser pyuz Cezb itdi bizi gevher-i n-yb- mahabbet erh eyler idm vasfn ol gevher amma Leb-beste ider nutkunu db- mahabbet Ik ehlini db ile sylemee kor m Kim neve-i pr-evk- mey-i nb- mahabbet Bu r kitb ol gher vasfn ider hep Fehm eyler an dersi olan bb- mahabbet Dil germ-i taleb menzil-i dil-dr nmyn Hasl bua mdedr esbb- mahabbet Alduk haberin yra giden rh-gzru Azm itdk o evk ile ser-i kyna yru IV Ol kyu olur fer-i rehi ar- muall Ol kya harem-gh olamaz cenneti al Ol ky- mkerrem ki saf ehline olm Her kuesi Beytl-haremi Kabe-i uly Ol kya mudil geemez Beyt-i Mukaddes Ol kya mabih olamaz Tr- tecell Ol kya dinr lem-i envr ki grmi Bir lemasn ule-i te gibi Ms Ol kya dinr glen-i esrar ki olm Bir nefhasnu mazhr bd- dem-i s Ol ky- mukaddesde olan kasr- visl fka den syesidr Leyle-i Isr Ol kasrun olur resm-i nuk u suverinden Yek-reng-i k u dil-i mak haveyd Ol kyda hk olma in eyelmedeyz biz Bhde degl olduumuz bdiye-peym Bir zerre kadar gerdimze bd- hidyet yed ki o kasru hareminde ide mev Bir ehl-i dil pyine ddk bu talebde Hem nakd- dil cn aa eyledk ihd Ol ehl-i dil emrine rmuz bu hevda Sbit-kademz mevkf- teslm rzda V Ol ehl-i dil kim feleke hkmi revndur Vbeste-i ferman olan h- ehndur Edn nazar mjde-i iksr-i sedet Kem himmeti ser-mye-i ch- d cihndur Ol vl-i klm-i velyet ki derinde Her bende-i fermn-beri bir kutb-nindur Ol sk-i sahb-y hakikat ki elinden Bir cm ien cra-kei Hzr- zemndur Ol vkf- esrr- ilh ki szinden Bir nkte tuyan mesele-dn- dil cndur

259

Ol rif-i tahkk ki sz- kelimt te-figen-i hr has-i zann gmndur gz idicek nkte-i tahkik u mecza Hem kef-i yndur szi hem rz- nihndur Hem perde-k-y suver-i man-i esrr Hem perde-ke-i em-i dil-i ke-nazarndur Tabr idemem Mushaf- tarfin o ztu Bir metn-i metndr o ki b-erh u beyndur Olm dil-i mmin yine yine-i mmin Shib-nazara ehl-i dil hli yndur Hakdur szm ikrar ider mn olanlar Alar shanmden an iz'n olanlar VI Btl grinr geri bu Hak sz chelaya Malmdur ol mesele amm ulemya Childr o kim alamayup emr-i Hudy Bilmezlik ile tbi olur hkm-i hevya Bilmez bilecek neydgini bilmee kor m Ol cehl ki salmdur an dm- belya Bilmek dilemez kim degl ol ilm aa nfi Hakka ki zarardur bu ma- sfehya Hasl bu ki bu ilm-i erfn berekt Noksn yetrr rtibe-i ehl-i gnya Hem mni olur cemine emvl-i harmu Hem dhil ider zmre-i erbb- fenya Fikr itse bu many kabahat bilr ol har Syler yapup hem yine pln- riyya Hkmin viremem neyleyeym ben bu tarki Cyiz ki varur saym o vdde hebya Bilmez bu sz kubhn kim hep bu tarku Slikleridr rehber olan rh- Hudya Ol meslek-i tahkki sanan rh- dallet Grsn ki yol kanda kar rz- kyamet VII Cevri ko disn her ne ki sylerse edn Yoldan kaluruz diler isek biz eger an Ser-menzil-i kma irelm bir kadem evvel Fikr eyleyelm mddet-i mr-i gzern Biz kim seri p eylemiz rh- Hudda Her hatvede p-ml iderz kevn mekn lmezden rdi lelm biz de bu yolda Br itmeyelm kendmze cism ile cn Hall eyleyelm ukda-i ser-rite-i kaydi Bend eylemiz nki bu hidmetde meyn Bnyd- vcd virelm bd- fenya Vrn idelm kr-gah-i nm u nin

260

Bir dil ki safsn bile zevk- ebedn Kalur m dimnda anu lezzet-i fn Bir dde ki evkin gre em-i ezeln Salmaz m nazardan meh hurd-i cihn Vakf old dil ddemz ol zevk u o evka tmez birisi gayriye meyl nigern Ol zevk u o evk ile dp vd-i ka Tekmil idelm tayy- mekn ile zemn T kim irevz biz de zemn ile mekna Zr bu mekndan grr bizi zemne

4/4 TERKB- BEND YENER AASI OLAN HASAN HALFEYEDR

Filtn Filtn Filtn Filn

I Merhaba ey fitb- sumn- izz ch Old sye zmre-i ehl-i dil taba penh Sen kup pertev salnca mark- ikblden Zerre-i n-zden b-kevkeb old mihr mh Bana gn tod erbb- keml dni Ad emn huftegn- sye-i baht- siyh Zt- pkle nola revnak bulursa rzgr Sensin el-hak gevher-i gencne-i sun-i lh Sret mande olm cevher her vech ile Kbil-i feyz- Hud makbl- tab- pdih Akl- kl rek eylese lykdur istiddua Yaraur ger cevher-i kbildinilse adua II Saldu vze haremden ilm ile irfan ile Kabe-ve mtku itd lemi bi cn ile k itd ztua dnyy hsn-i hulk ile Bende kldu halk lutf u cd ile ihsn ile Ben hod eylerdm cenb- Hakka her demde niyz Gnc-i mihnetde olup hem-dem dil-i nln ile T grp didru hem hk-i pya yz srem Km alam her vech ile dil kalmaya hrmn ile Minnet Allha myesser eyledi maksdunu Kim seni gsterdi ch u devlet nvn ile Vaktidr bu evk ile alup ele levh u kalem Eylesem evsfu t levh- hurde rakam III Kadr ile ztu sez-y mesned-i ch u cell Lutf ile nmu mekrim-kster shib-keml

261

Vd-i feyz- safya lutf- tabu cy- sf eme-i lutfa saf-y mereb b- zll Nkte-i lafz- bedu man-i sihr-i beyn Nazm- cn-bahun kelm- s-i muciz-mekl B- mmde zamn- devlet fasl- bahar Glen-i kma nesm-i himmet bd- imal Tli-i sad u hmynula lem pr-eref Kevkeb-i ikbl bhtula cihn ferhunde-fl tibrula marif dil-pesend muteber ltiftula heme km-yb ehl-i hner IV Ser-firz- dehr idp erbb- tab himmet Rgb itdi pdih ehl-i nazma rabet Yaraur gevher-ken- rite-i nazm- shan Zver-i silk-i man itse drr-i midhat Hak bu kim ol zmren ahvline vird nizm Yanlarnda cevher-i cndan fzundur kymet Fehm-i derrk eyledi teslm-i zihn-i pki Akl- h-yr old hayrn- zek v ftnatu em- bezm-i fernidr vcdu y meger Nr- hikmetdr er- ddmn- ftratu Cevherden iktisb- feyz ideydi fitb Rh olurdi klb-i terkb-i iksre trb V Server mmkin mi vasfuda idem hakk- ed Arz- ihls- ubdiyyetdr ancak mdde Vechi var der-ghua yz srmede tehrm fitb u sumndan degmedi nevbet baa sitnudan dah ref olmad ry u cebn Yoksa ben okdan iderdm anda cismm hk- p Hdmet-i medhde Cevr ok kusr itdi nola Ger du-y devletle klsa tekml-i sen T ki bir ehl-i shan kadrin shib-dili Ch u rifatle ser-efr eyleye gh kaz Arturup Hak devlet bahtu nmyn eylesn Htru mesrr u hurrem mr efzn eylesn

262

4/5 BU TERKB- BEND BR DOSTUMUZ MISIRA DVN KTB KEN GNDERLMDR

Mefiln Feiltn Mefiln Feiln

I Gel ey berd-i sebk-seyr-i tz-km- sab Bu arsada yeter oldu kaz-neverd-i hev Nesm-i h- heves-pegn gibi her dem Uyup hevya bu vdde gezme b-ser p Seni bir zge diyr- latfe gndereyin Ki her mesiresi ola nazir-i in Ht Hev-y dil-kei bd- behite feyz vire Saf-y b ide hkm-i kevser-i icr Muattar eyleye her dem dern u brnn Nesim-i ryiha-i hk-i Yesrib Bath Eger bu vasf ile nmn idersen istifsr Huceste Msr- mkerremdr ol gzde diyr II Azmet eyleyp ol ehre bk lk Tereddd itme yri berr bahri ge b-bk Ne yoldan ister ise azm- rh kl ki saa Ne bda has olur sed ne hkde hk Derse bahre yolu ol kadar itb it kim Geince ke-i dmn olmasun nem-nk Ubr iderse eger berrile beybndan Tokunmasun kadem-i pk-i reh-neverde hk Eger dilersen o cism-i latfile gh Nesm-i cn gibi eyle gzer-geh eflk Hemn yri gee gr peyk-i fikri bir kademe Varup irimege say it o ehr-i muhtereme III Varnca evvel idp hk-i pkine r-ml Sary- ktib-i divn- sora eyle sul Delil olup saa peyk-i huceste-i tevfk ridrrse anu sitnna der-hl Nezket ile duhl it harim-i halvetine Ki tuymaya harektu o demde hiss hayl Eger kfte ise gl gibi dil-i pki Yo ise yine-i htrnda gerd-i mell Hezr cnbi ile kedni idp izhr Bist- ferini takble eyle isticl Grp seni dir ise merhab mbrek peyk Ham eyle kaddi yani di Esselmu aleyk

263

IV Keml-i mekremetinden idince redd-i selm Tenezzl idp iderse senle bast- kelm Ne yeller esdi ki geld bu yerlere dir ise Zebn-i hl ile vir sen dah bu gne peym Ki cy-gr ise ger htr- erfde Kadimi muhlis-i efkende Cevri-i n-km Beni huzr- erife ol eyledi irsl Ki eyleym saa arz- hulsn ilm czet olur ise bala sen de gftra Virp kelm- drer-brua keml-i nizm Sen gherlerin it zb-i rite-i takrr Ki fern diye g eyleyp sagr kebr V Bu gne eyle hem ol dem sensna gz Ki ey keml hnerle msellem mmtz Sen ol yegne-i dehr ferd-i lemsin Ki akl- kl olmaz zt- ferde enbz Zemn- dni fehmde old b-minnet Hner muvenet-i himmetnle ser-be-firz eref mnsebet-i ztu ile nzende Kerem mueret-i hulku ile ehl-i nvz Shan selset-i tabunla kevser-i man Kalem kermet-i destle eme-i icz den vcdu ryi-i cihn- hner Keml ilmi itmi vcdua zver VI Ay stde-fezyil semiyy-i fahr- rusl Yegne vris-i ilm-i vasyy- mahzar- kl Ulm- liye bir glen-i heme bahar Zebn- nkte-trzu o glene blbl Fnn- fhire bir bstn- zbende Dil-i kfte v handnu anda lle v gl Hutt-i ndire bir sebze-zr- bkalemn Midd- srh u siyahu aa gl snbl Sarr-i hmee heng olup ider her dem Sad-y hret-i fazlu cihn pr-gulgul Blend olursa nola syt- nm unvnu Zamnede bu marifle yokdur akrnu Vll Yeter bu del kelm ey nesm-i s-dem Ne del eyler ise dilleri dem hurrem Ne mmkin itmek anu vasf- ztn in Utrid alsa ele sad-hezr levh u kalem Bu del bast- makl eyled sensnda

264

dp dusn da kl zebnu ebkem Heme t vire bezm-i vcda feyz- temm Saf-y neve-i irfn ile Ben dem Ola vcd eref-bah- rh- insn Keml-i ztna tahsn ide dil-i lem Diye vilyet-i Mru grh- a'yn Ceml- hid-i hulkna Ysuf- Sn

5 FASH AHMED DEDE 5/1 DER-NAT- RESL- HAK TEL DER-HN- SEYHATM OD N
Mefl Mefiln Filn

I y pdieh-i serr-i levlk Vey nak- tel tc- eflk Mircu ile sipihr ider nz Nak- kademimle fahr ider hk Ser-menzil-i vasf- zt- pkn Olsa ne kadar seri lk P-der-gil-i hayret olup hr Tayy eyleyemez kmeyt-i idrk lemleri b- tg-i ern irk-b- kfrden eyledi pk Sanma felek zre kehkendur Mihrn ile itdi sinesin k Brhn- uluvv-i nun old y esbak- shib-i rislet Vey efak- haste-hl-i mmet II Sen olmasan olmaz idi lem Bulmazd vcd keyf ile kem Sen olmasan iy meh-i hidyet Ruen mi oldurd heft-trem Sen olmasan iy eh-i rislet Bulmazd nizm hl-i dem Sen olmasan idi hkiml-adl Olmazd ess- dehr muhkem y akdem-i asfiy-y evvel Vey azam- enbiy-y akdem Zll-i kenef-i himayetde Old zuaf-y mmet eslem

265

Sensin o peyember-i felek-ch Kim mmetn s ibn Meryem Sensin eh-i mrseln- ekrem Fermn-dih-i ark u garb- lem III Sensin bu sipihri halka illet y mihr-i mnr-i evc-i rifat Sensin ki ider sem ile arz Peygamber idgine ehdet Sensin ki cenb- Kibriydn Oldun harem-i visle davet Her matlab u hvhi old b-reyb Makbl-i cenb- Rabb-i izzet Bu bendelerini itmeyp yd Ol demde buyurdun mmet mmet Mevl ser-i sahf- mushaf zre Evsfm yazm yet yet Hem-vre bu mekteb-i cihnda Etfal bzrg ider krat y merhem-i sne-i ciger-r Vey bendesi pdih u derv IV Dil gayra idp suhan-trz N-mahreme itdi kef-i rz Her gone-dehn u mmiynun Ikyla idp medha-sz Bhde izat itdi tabum Yok yirlere gevher-i niyz Bilmezlig ile hakkat-i hl tdm dili tlib-i mecz n sye olur grince p-ml Her kmet-i serv-i ser-firz Blbl gibi her gle nev-senc Her ema ider ciger-gdz Gelmez dile zevkden kanat Sr olmad em-i hrs u z Afv it grp itdgi fesd Sermende koma o n-murd V y bis-i izzeti Fashn Kendye bu himmeti Fashn Gya ola ehd-i natu ile Tt-i tabiat Fashn Yeksn ola feyz- midhatnle Eflk ile zneti Fashn

266

Olmak sana bende-i sen-ger Bes mye-i devleti Fashn Lutfunda degl umra kbil B-hadd ise zilleti Fashn Cibrl mutf- hk-i pyun Tc- ser-i rifati budur Kide kuhl-i dde-i cn hls ile niyyeti Fashn mmd ola bu recs makbl Ey lutf olan cihna mebzl

5/ 2 TERKB- BEND- BEL DER-NAT-I SHBT-TEBL SALLALLHU ALEYH VE SELLEM

Mefl Mefiln Faln

I y mihr-i sipihr ferni Vey nr- d-em-i ehl-i bni Sensin sensin iki cihnun Halk olmas hikmetinde hv hi Bilmekde grp refi-i kadr drk-i ksir ami dni y mihr-i sabh istify Sensin ki efi-i rz- prsi Mirt- ruhu eserleridir Eflk zeminde bu nmyi y h- melek-sipah felek-ch Vey mh- sipihr li-maallh II y nak- acbe-i Hudy Vey nr- mbeyyen kibriyy Mirt- ceml-i mh-tbu Bir grmesi mh bi haty std- ezel sennn itdi Bu krua aceb-nmy Nutkunda kell Arabla Acm Lutfunda bahl Maan Ty y mahmili l-mekn tem Vey mahfili ber-ser-i muall III y talat nr-bah- fk Vey matla mihr mihr efak Bs- kademnn olmasa ham Olmazd blend heftmn-tk

267

dem senn in old cd s senn in old intk Zhir bu ki h- enbiysn y mazhar- hsn hsn-i ahlk Ruen bu ki fitb- ztun Halk eyledi nurdan Hallk B-sye mnevver fitbun B-gye blend-i cenbun IV Bis d-cihna evvel hr Ztundur olan haf v zahir Sen olmasan iy cihn- hikmet Eyada ne arard messir Seyyareler olmaz idi sir Neylerdi ncmda nezir Hasl bu ki devr-i cmle eflk y mefhar-i kevn saa dir Hep mntesib-i cenb- pkn lemde esgir u ekbir Nurunla bulur makm slik y emine shte melik V Devrinde bulunmagla biset Ol evk iledr kamerde srat Hem-vre fediyn- kun Arz itmededr hayta nefret B-sye yir itdi mihr-i ztun Gr neyledi gr keml-i kudret y drr-i yetm-i b-behya Dery-y kerem yem-i mrvvet Feyzula ola nizm- slih Ahvl-i Fash-i pr-melmet y rtbesi l-mekndan l Sbhnallh zih meli VI ermende-i kr- em dildr tdkleri crme mnfaildr Ser-menzil-i rehden eyleyen dr Bu nak u nigr- b degldr Ser-rite-i h n-gsiste Dr sbha-i eski muttasldur Hem muterif-i hat-y pn Hem imdi gnhdan haceldr Her neyse ne ol gnh-kerde Nevmd-i efaatn degldr

268

Lutfundan irp hitb- izzet Afv ide an cenb- izzet

5/ 3 MERSYYE DER-HAKK-I SHK-ZDE ZUHR

Mefln Mefln Mefln Mefln

I Aceb mi rz u eb giryn olup n pr-i Kenn Aktsam em-i terden Nl-ve seyl-i frvn Yklsa kasr- cismm ci-i seyl-b- hasretle Harb itse hcm- cey-i gam msr- dil cn Olup tenh-nin-i ke-i zindn- derd gam Aceb mi Ysuf-s terk idersem bezm-i ihvn Nola sad-pre klsam cism-i zrum seng-i mihnetle Nola dest-i teessfle bir itsem ceyb dmn Ayrd arh- dn-perver faziletl efendmden Veliyy-i nimetm izzetl devletl efendmden II Yakup mahv eylesn cism-i nizrum te-i hasret Uursun gklere hkisterm bd- gam u mihnet Bist- ay devirsn tatsun sohbet-i zevki Pern- gam olsun kalmasun htrda cemiyyet O ser-mest-i hner ftde-i hk-i helk old Haram olsun bana peymne-i ay u mey-i iret O perver meclis-i fazl u hnerden n cd oldum Bana lzm degl yaran ile simden gir lfet Olup Ykub-ve hem-dem sirik-i b-karr ile Gee mr-i azzm knc-i gamdan h u zar ile III Yklsun bad-ezn isterse arhun tk- vls Tutulsun mihri olsun mnharif mh- eb-rs Bu bun n benefe glleri hep nlgn olsun Libas- baa girsn andelb-i zr u eyds md yesden kat- nazar kldum bana dehrn Gerekmez Ysuf- km u Zleyh-y temenns Koparmakda felek bauma her sat kymetler Aceb memnun olurdum bir gn evvel gelse ferds Bu dm- pr-mihenden bir kadem evvel reh bulsak Bu gamla gnde bin kez lmeden bri hals olsak IV Felek ol zt- pkn bilmeyp kadrin helk itdn Vcd- zr emr-i sitemle k k itdn Felek satdun o drr-i b-behy akbet hie

269

Yirin hr o genc-i ilm fazlun knc-i hk itdn Felek bir d yakdun cna kim dd- siyhndan Bana ren gnm n m- hasret tre-nk itdn Felek gayet keremsz merhametsz b-mrvvetsin Ne cretle o zt kete-i tg -i helk itdn Vcd gevherin ekiste-i seng-i fen kldm Diyr diyr u evld u iylinden cd kldm V Dahi sr olmadn b- hayta eyledn malm Sen indde kadr-i zt- erbb- hner malm Senn devrnde erbb- hnerden dumn kimdr Senn devrnde kimdr ehl-i dilden kolmaya magmm Kan bir sf-mereb kim an sen itmedim tekdir Kan bir mahrem-i rz- hner kim klmadm mahrm Nice erbb- tab ehd-i cnndan usandurdun Nice shib-mezk zehr-i gamla eyledn mesmm Sen erbb- hner ehl-i dile drne dmensin Rahmden kalb-i sengnn teh bir kne dmensin VI Yegne lim fzl edb-i nkte-perverdi Hezrn nev-ars- nazma zt- pki ehverdi Nizmiydi nazmda hvce-i snydi inda Hner-senc marif-perver std- suhan-verdi Zekda seyyid-i asr u tetebbuda Sadd-dn Budur hakk ki her bir fende kmildi hner-verdi Msellemdi vcd- muhterem zt- mkerremdi Hele kn- kevnde misli yok bir pk-gevherdi Ne re eyledi cyn felek hk-i fen imdi Bize subh u mes lzm olan hayr-du imdi VII Be-zt- pk-i b-misl-i cenb- izid Gaffr Be-nr- cebhe-i lem-frz- Ahmed-i Muhtr Be-hakk- sdk- Sddk u be-adl-i hazret-i Fruk Be-hilm-i ibn-i Affan u be-ilm-i Hayder-i Kerrr Be-hn- n-hak- ehzde-gn- sumn-mesned Ki emr-i kazya cevher-i cn itdiler isar Be-amm- blend-ikbl l-i thirl-ezyl Be-ehl-i beyt-i iftet-yr u ashb- nig-gerdr Fash cy-gh glen-i Dr'n-Nam olsun Heme emi envr- cemlullh ile tolsun

270

5/ 4 DER-NAT- PEYGAMBER- D-LEM

Feiltn Feiltn Feiln

Serv imd u sanavber ar ar Kamet bendesidr iy gl-i ter Didiler gl rhua dr die Told evsfu ile bahr u ber Olmasa fasl- bahr- lutfu Bu libs ile grlmezdi ecer Hilye-i pk iletmi gibi bd Kolmu elvn- emen-zr ezher Dah gl-gone iken blbl-i zr Okur evsf- ceml ezber Sen sen iy padih- rsl Mefhar-i cz ile kl mahzar kl

5/5 MEDH- B-IK

Feiltn Mefiln Feiln

I Ikdur k mlk-i yeksn Ik bilmez ged v sultn Ikdur kevne illet-i hilkat Ik bd ider dil cn Ikdur eyleyen ged ah Bah iden hem gedya sultn Ikdur eyleyen bu bezmi latf Ikdur k cm- dn Ik ol nevedr ki kim eseri ka itdrr fed cn Ik ol em-i lem-rdur tdi Cibrli bl-szn Ikdur serkene n sye tdren hke vaz- pn Ikdur itdren Zleyhya Vaz- ksth-i k-i dmn Ikdur k eyleyp uryn Kaysa tayy itdren beybn Ik- rn idi ki Ferhda Terk itdrdi lezzet-i cn Ikdur k b- lemde tdren andelbe efgn Ikdur k kim bil-tehr Yakd pervne tee cn

271

Gayb olur k ile mzehher ayb Gebr-i sahb-fr olur sahib II Ik bir cevher-i mberrdur Ik terkb-i rh-efzdur Gsterr nak- sret-i cn Ik yne-i heyldur stemez k dilde cemiyyet Ika esbn mahall-i tenhdur Ik bir ttiy-y ibretdr Ren-bah-i em-i amdur Ik sevd-y gayr vkidr Geri ztnda mahz- sevddur Iska fen hmu ferm lem-i k n-insdur Ik dr-y ho-verdr Ik sahb-y dni-efzdur Grinr hb u zit-i sret-i hl Ik yne-i mcelldur Ika mazhr iki cihn bilmez Bm mmd n n bilmez

6 FEHM- KADM 6/1 TERKB- BEND

Mefl Filt Mefl Filn

I Y Rabb ahterm ne siyeh-r er olur Glzra dse pertevi murgn z olur Y Rab ne tre-ebnem olur subh- tlm Ol dem ki nr- mihr mrebb-i b olur Her goncas siyh olur ahker-i b-ve Her lle syesi gibi sercmle d olur Dvd olup emm-i gli eylesem nefes Blbl iitse namelerm b-dim olur Bu rtbe aczde dil-i gm-kerde-reh nice Bir lahza py-be-dmen-i genc-i fer olur Hzr- hidyet eylese tayn menzilm Hzr ile menzil ikisi de gm-sr olur Bu zehrler felek virr olsa dil-i Mesh nsf eylerz ki ne cn ile sa olur

272

Fikr it ne deldr baa zr- baht- m Kim bm gibi mevlidmi itdi taht- Rm II Y Rabb ansrum meger old gumm- Rm Kim eyled gdm heme semm- Rm Pr kldlar dern- dilm seng-i tan ile Dil-teng itdiler beni y Rab hcm- Rm n kalb-i Rm mrdan elbetde tredr zr- cn- r-dilndur lzm- Rm Erbb- taba by- gl olsa semm olur Hsn-tynete nesm-i sab mesmm- Rm Blbl harbe-zr- cihn ire derbeder Glzr mesken-i ferah-bd- bm- Rm Mey ime sevme dilberi zevk itme mutlak Mazr tut ki byledr ey dil rsm- Rm Zlfe tolama kim sebeb-i habs-i dndr Maksdur ymnde hemn-y m- Rm Y Rab eyle baht- bed-mdan hals Ya kl beni helk ya it Rm'dan hals III zge kermdr bu yer ehl-i devleti Kim imtinn ider saa itdke rabeti Yan hitb itdmz saa lutf bes irler bu mertebe lzm riyeti blse bah- cennet ider saa dne yok dem bu kavmden nice itmez ikyeti sya eylemez an kavm-i Yehdiyn Ehl-i dile o del ederler ihneti Bir air-i rezl ki bu kavme ir okur Birbirine idp o lemn ireti Serrce derler estere yine air al Zr yok aka dey ederler zarfeti Amm ki hak elinde bu kavm ki Rmda ir kadar kabl eder yok rezleti Vallh ben ne mla muhibbem ne irem Ben ilm-i hsn-i hulkda std- mhirem IV Dd ol sefne-i ir-i b-intizmdan Dvneyi hacil ide halt- kelmdan Feryd o dzd-i mani-i hyde-hrdan Hm ide nice nkteleri tab- hmdan Elfz- tze pern suhanlar Drr-i nazm ddi sanurlar nizmdan Olm harmi-i reh-i er her biri Beytin sanur blend ola Beytl-harmdan

273

Rm ire Muhteem de olursa hakrsin Bunlarsa cerr idp dem urur ihtimdan Destr kec idp ide bzrda hrm Tehr-i ir ide mudhik hrmdan r eylerem erk-i harn olduum meger s gibi kaam feleke bu makmdan Huff- klhana beni sanma berberem Ben murg- ho-nev-y glistn- digerem V Allah dilberide bu arzun ne pest olur Kec-p bir esfel olsa varur zr-dest olur Sen btperest-i hsni olursan o kfinin Ramna sen haru ol erzil-perest olur Sahrda gah dest-be-dest-i niyz u nz Geh hanesinde bde ip hre-mest olur Ben murg- zrekem der iken hr esfel lvr bendi dam olup py-best olur Cm- bilr- nzki sim-b ile tolup Bezm-i cihnda kse-i arz ikest olur k helk- gayret olur lk dilbere Ol ehr bir dahi nice cy-niest olur Her hsne ben de kam amm hakkaten k odur ki mil-i hsn-i elest olur Hsn-i elest odur saa olsa mukbele Remz-i nigh ile ide hsn-i mumele VI Ol klam ki bilmedi arh- nign beni Dest-i cnnda eyledi zr u zebn beni Ol kam ki itmedi bih- cm- nz Ol em-i mest ol nigeh-i pr-fusn beni Ol sf-gevher-i hredem kim sipihr-i dn Cehlinden itdi ziver-i g- cnn beni Ol reh-rev-i be-vdi-i kudsem ki eyledi Gln- bed-sirite kaz reh-nmn beni Ol mihr idm ki syem idi fitb lk Pml kld sye-sfat arh- dn beni Ol mh idm mihr idi eflkm eyledi Zll- zemnde baht- siyeh tre-gn beni Ol teneyem ki tene iken baa b- Hzr tdi kaz mukbil-i zehr-b- hn beni Ol denl zehr verdi kaz v kader baa lmek yaumda old mey imek kadar baa VII Sk yeti harbuna cm- arb ver Ben gam yerem baa meze ne kebb ver

274

Sk gam- dernum dehr itdi bi-mr Sen de Hud in kadeh-i b-hisb ver Ski arba aks-i ruhu eyle tabiye Ben syee bir iki felek fitb ver Geh cm u gh emme sun aks-i gamzeni Tg-i kazya sanat ile b u tb ver z zlfi de bde sun ldm humrdan Pr-raeyem yeter dilme ztrb ver Ben yle pr-humr- tegaful zih aceb Ya kahr- dehr ile leyim mi cevb ver Billh bde sun baa ski gneh deme Ben der isem yeter elme sen kitb ver Ne ilm ne Fehm ne er u ne kitb Min-bad ge v men dilber arb

6/2 TERKB- BEND

Mefl Mefiln Feln

I Ey hl hatudan ikra Man-y rumz- lafz- gavg Ey ulesi rzuda muzmer Sad-pertev-i te-i tecell Ey haner-i em-i hn-fenun Lerz-dih-i cn- Hzr u Is Kurbn- ser-i nighu b Dil-beste-i zlf old sevd Nr- ruh- ftb- maher yine-i rzuda peyd Marri-i gamzei gren ger Cibrl ise de ider mdr emr-i nigehle cna em Ger byle sunarsa b-muhb Havfum bu ki hne-i dilmden Gamze ide cins-i ak yama Olmaz m tebessm-i lebden Dil-hasta-i eme mdv tmez mi kelm- rh-bahu Dil-mrde-i hecri ihy Ey merhem-i zahm- cn- k Ey gamzesi hem-zebn- k II Virme dile ruhsat- niyz B-kymet ider meta- nz

275

tsn yine mutrb- nighu Bir name-i nz u ive-sz Renci-dih-i cism-i pr-fgr ol Besdr cna bu dil-nevz Zahm- nigehle fitne kte k nice itsn ihtirz Gamzede fesne-i kirime emde fsn- ive-bz Dil serho- bde-i mahabbet Ya eylemesn mi f rz Devrde dirg b1-hevesden Uku yokdur imtiyz Hsiyyet-i ittihd- akun Bir itdi hakikt u mecz Vbeste-i hatt- rzudur Erbb- dil hat- cevz Rek ile vcdum eylerem hk Grdke o nahl-i ser-firz Hsnde ayn gl-i letfet Ey ruhleri glen-i melhat III Ey gamzesi ser-be-ser tegfl Kurbnu olam yeter tegfl Rahm eyle ki b-mecl oldum tmekde dile eser tegfl Mecrh ider egeri gamze Amm ki helk ider tegfl Bir haner-i zehr-ddedr hep Ger gamze-i tz ger tegfl Subhnallh nedr bu kudret Arz eyleye ger hner tegfl B-let b-silh yekden Bi cna bulur zafer tegfl Bir gne teselli-i dierdr Cn dil-i zra her tegfl Bir tg-i nigha himmet eyle Olmaz dile kr-ger tegfl Sen bahi-i nz iderken ey eh Demi bu cna meer tegfl T byle tegfl itme bir gn Ukua da der tegful Germiyyet-i hsn ak kalmaz Esbb- cefy kimse almaz IV Feryd feryd ey peri-zd Besdr dil-i ka bu bdd

276

nsf insf ey sitem-ger Dd itmee kendn eyle mutd Senden saa sad-hezr ekv Senden saa sad-hezr feryd Ey em nedr bu gamze-kri Fennde kazdan oldu std Ey gamze nedr bu hn-feni Yetmez mi idi sipihr celld std- nighun eylemekde Her demde hezr ive icd Zil ola sanma cevr ile sr- mahabbet-i Hud-dd Dil-beste-i turra-i siyhu Pbend-i beldan olmaz zd Mimr- nigh- iltiftu tmez mi harb- ak bd Olmaz m nedm-i bezm-i d Devr-i nigehde cn- nd Bir gn ola vuslatula memnn Ak eyleye krn diger-gn V Ayar ile seyr-i glen itd Cismm dil-i zra klhn itd Sen eylemed bu cevri ey meh Ey baht- siyh hep sen itd ret-kede-i cihnda her dem Kr- dil-i zr ven itd Ey tli-i dn nedr bu hsset Kim cna azb gamdan itd Feryd ki dzah- bely Bire dile nemen itd Ey evk yeter bu cn- zra te-geh-i ak mesken itd Yek-ule-i te-i dilmden Sad-em-i bely ren itd Ey ak nedr bu b-vefyi Akl yine cy- reh-zen itd Akl ile cnn- b-meli Birbirine seng hen itd Afte dile yeter bu ihsn Kim turra-i yri memen itd Tahsn ola sad-hezr ey ak td dili b-karr ey ak VI Dil eyledi cm- ak n n tdm gam- ak da ferm

277

Ne hsn ne ak kald ne dil T itdi arb- ak b-h tmekte gl srd- ak B-kuvvet-i sem-i smia g Mstarak- bahr- vahdet oldum Dery gibi eylesem nola c B-minnet dest imdi her dem Dildrum eylerem der Ol evk- hayl ile dil old Mnend-i habb hne-ber-d Bir zevkdeyem ki vasf olnmaz Ak eyledi t ki cn medh Laht- dil pre-i cigerdr Dik-i mey-i ak- yra serp C eyleyicek arb- vahdet Old meh mihr aa serh Hm hm ey dil-i zr F old rmz- ak hm Ksthne yeter bu name nsn harb ider bu name VII T zerre-i hk-i py- yram Hurd-i sipihr-i iftihram hret bulal ceml-i tabum Ayne-yi hsn-i itibram Farkna hasd- dv-tabu Mnend-i ihb ule-bram Geh em gibi yermde sbit Geh ule-misl b-karram Geh mani-i lafz gibi mahf Geh harf- rakam-ve ikram Mefhm- mani-i kemlt Mazmn- beyn- itihram Eflk-i cihn- nazma merkez Pergr- maniye medram Ben si-i nazm u hme-cd Muciz-sr u sihr-kram Geldke hura bahr- tabum Dery dery gher-nisram Mest-i mey-i feyz olan Fehmem Sermest-i arb- b-humram Ben k- dilrb-y nazmam Tabum gibi mbtel-y nazmam

278

6/3 TERKB- BEND

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Ey nigh- gazb- mest-i mey-i nahvet-i nz Gamzesi ski-i cm- ecel-i ehl-i niyz Ey fr- rh- hy-gerdesi hurd gdz Ey leb-i ndire gl-berg-i gl-i glen-i rz Korkaram rzum f ide o em-i gammz in oldu dile gamze-i peykne-nevz eb hicr gm- zlf dil-i sevd-perdz htiyr del h eyler isem dr u drz h idersem nola sevd ile tolm glm Haber yok ki sen ku olm glm II Hsn evvel bakumda beni itdi meftn Eyledi shir-i em baa bi mekr fsn Zlf itdi dilmi silsile-cnbn- cnn hirul-emr bu sevd ile oldum mecnn Grd oldum elem-i aku ile zr u zebn erbet-i lutf ile derd-i dilm itd efzn Told t derd-i mahabbetle dern u brn Baladu zehr-i sitemle cigerm itmee hn Ry- dil gsterp itd beni n divne Oldum ey h-y vahi giderek bigne III Bi-mrvvet ne idi arz- mahabbet evvel Ne idi eyled lutf u mrvvet evvel Neye verd dile nezzreye ruhsat evvel Nin itd dil-i bareye efkat evvel tmek idi garazun nki fergat evvel Ne idi t bu kadar germi-i lfet evvel ns idi elde iken nuna det evvel hbazum yo idi sende bu vahet evvel Afv kl hsnne kstah nigh itdm ise htiyr elde del girye v h itdm ise IV Geri ben serho akula arb itmez id te-i cevr ile barumda kebb itmez id Evvel lftene t byle itb itmez id Bin sul eylese bir tnd cevb itmez id emmi te-i hasretle pr-b itmez id Dil-i virnemi tekrar harb itmez id Lutf iderd gazb-lde hitb itmez id Beni grdke ser-i rehde itb itmez id

279

imdi kurbnu olam syle nedr nold sebeb in-y ezeliye bu techl bu gazb V Mest-i rn-suhanam telhi-i gftr nedr Lutfu evvel ne idi imdi bu zr nedr Pr-tegfl nigeh-i nergis-i bmr nedr Gonca-i gl gibi lalin-i eker-br nedr Beni grdke itb ile o reftr nedr Renci-i b-sebeb-i gamze-i pergr nedr Sitem-i gamze yeter em-i cefkr nedr Mbtela nedr ey h bu etvr nedr Sitem etmekte yine kadir ise eyle baa kam kam ey h- cefkr sana VI Hod-perestm revi-i dnie kurbn olaym k-ynesin yne kurbn olaym Pi-i turra-i mkne kurbn olaym Rekden bister bline kurbn olaym em-i ayyr- suhan-ne kurbn olaym O kemn ebr-y pr-ne kurbn olaym Nvek-i gamze-i pr-kne kurbn olaym Zehr-hand-i leb-i rne kurbn olaym Sinei kneden ey yne-ruh sf eyle leyim mi ele mirt alup insf eyle VII Hsni grse eer Ysuf olur bende saa Hayl-i uak nice olmasun efgende saa k olurdu eer grse id sen de saa Badezin bendeyem ey h- cihn ben de saa Hande it alasa hlin dil-i nlende saa Byledr ksmet-i Hak girye baa hande saa Bir nashatdur ider k- ermende saa Korkaram yr olur agyr- fribende saa Girde-bln gl-gende idp pte-i hr Derd-i gayretle helk ola Fehm-i bmr

280

7 FEYZ TERKB-BEND DER-MERSYE- MERHM U MAGFR-LEH E-EYH ABDULAHADUN-NR EFEND

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Bir seher erh-i felek eyledi kec-reftr Ald elden o if-sz- dil-i bmr Zehr-i gam yutdurup erbb-i riyz- ka Eyledi ehl-i dile gerdi-i n-hem-vr Sald erbb- visali taraf- hasretine Kld ahbb pern elem evgr Diln erbb- tarkim yine sad-k itdi Gizleyp ol gli gsterdi cef-y hr ekse ger birki zamn menzilet-i vuslatna Nice dem ekdrr elbette gam- dil-dr Geri yok kimseye bu hnede rm veli Ald amm nideyin cn u dili efkr i dr eyleme ber-aks-i merm- uk Yrdan dem-be-dem ayrmada yr kr Ne temenni ne terecc eser eyler diline Yine memr ise say etmededr her br Sanma tedbri ki takdir bozar ey dil-i zr erh devr etmede b-fevk-i murd- Br Ger ola kutb- zamn olsun eer h- cihn kbet eyleyiser azm-i diyr- cnn II Menzilm ky- harbat ideyim nolsa gerek Ke-i uzleti mkat ideym nolsa gerek u kadar nle v feryd ideym kim dim Kaddini erhn iki kat ideym nolsa gerek Dkeyin kanlu yaum subh u mes emmden Yani kan oldugn isbt ideym nolsa gerek deym hn-i fignumda sala her yana hre-i ehl-i vilyet ideym nolsa gerek Primn syleyeym yani ki mersiyesini Kevni ser-cmle hrbat ideym nolsa gerek Nr- hecrile yakup cnum kll kl idp Zr-i her katre v zerrt ideym nolsa gerek Yakalar nr- firka diln ehl-i nst Zikr-i em-i cebertt ideym nolsa gerek Geleler zemzemeye mutekefn- melekt Mtem-i cy- nt ideym nolsa gerek Vasfa gz ideym katre-i bahr- lutfn Halk gark- yem-i hlt ideym nolsa gerek

281

Olalum m u seher nle-zen-i vsl- zt Koyalum nolsa gerek h ile gesn evkt III Evvel eyleyeym ism-i erifn ilm eyh Abdulahad olmd o h- dile nm Mahlas Nr idi nr idi ser-t-be-kadem Evhadd-dn lakab- knyeti hod-b1-krm Mazhar- cmi idi ser-ahad-i zhir idi Kul idi birliine hazret-i Hakkun o hmm Yed-i tls irpdi hazert- hamse arkdan garba hakkatde ferd idi temm Meclis-i hazret-i sultna nedm olduna hid-i dil idi nice uyh- alm Birlie irdgini tuym idi ol prn Halk badan baa derghna olmd gulm Pertev-i ems-i hviyyet grinrdi her dem An mirt- Hud eyliyene subh ile m Merkez-i dire-i lem idi ve1-hsl An kutb itmi idi hazret-i hallk- enm Ez-ezel t-be-ebed k- zt olm idi Zhir btn olayd szi hakk temme kelm Bilmedk kymetini rhlet olnca encm Zhir old gzme nkte-i en-nsu be-nm IV Bar uk- perian diln old pr-hn Ek-i eme katart olmya Nl Ceyhn Byledr srr- kaz kimseye kalmaz bu kaz Buna teslm durur cmleten erbb- fnn Ne kahr r- ansr ne kahr erh-i kebd Ne kalur lem u dem ne bu dest hmn Ne Sleyman kalur bunda ne Lokman ey dil Gitdi Sokrat ile Bukrat dahi Eflatn Kalmad hazrete v line ashabna da Etmedi bum makarr Veys Cneyd Semnn Gricek gl ruhn ol gzeln pejmrde Elemi old yine lle-sfat dg- dern nki ser-rite-i vuslat ka ddi elden Yiridr taga dp k olursa mecnn Tg-i k ile ehd oldum izhra erhde sanma afak serdi edm-i gl-gn Mtem-i h- ehidn muharremde klup Safer irdkde anun mtemin it gn--gn Gizledi kendzin ol gevheri-i genc-sft Gire sanma ele ol derre-i zt heyhat

282

V Azm itdi ekilp gnli gibi Mevlya Ba ekdi gzelm hrka-i istinya Medd-i aynn degl etmedi bir zerre nazar O yenb-i hikem emtia-i dnyya Gam degl eylese estr- ziy-y hrd Ne iln idem elvn eh amya Nola ahbba anun zerre-i vasfn itsem rien virr eser ems-i cihn-rya Dostlar her ne kadar nle idersem yaraur Kim irer bir dahi ol dilber-i b-hemtya Ud elden o hm sanma ki tbut durur iyn eyledi ho kh- ser-i adya Mnkrin eyledi ser-cmle dil ref-i benn Bakcak tahta-i tbt-i cihn-peymya Umaram cennet-i Firdevsde Mevly Kerm O ehinh habbne ide hem-sye Kla kuvvetde hem erbb- tariki dm reler her birisi mertebe-i ulyya Y lh kerem it cy- dili al kl Lutf idp nr- cemlne bizi bn kl VI Gdi n lem-i alya o ruhni siph Eyledi mlk-i dil-i zmre-i ihvn tebh ems idi emine bir zerre degldi lem Her nefes kurbet-i Hakka mterakkibdi o h Nr idi ismi mutbkd msemmsna Sye salmd hemn lem-i nsta o mh Eyleye hazret-i Hakk bezm-i visline ens Menb- nr- tecell ide dim Allah tdgnce o hudvende Hudya ihsan Ola srrndan anun Feyzi-i b-dil agh Cmle ahbb u mrdnn ihy eyle Alalar ryiha-i srrn o hanum her gh Rahmetn ana v kl merhametn sultnum Bende-i cizinm gerde-i rha hem-rh Snemz cevher-i srrna ann mahzen kl Eyleyp nr- hviyyetle bizi l-ch Eyle y Rabb makamn makm- vuslat Rh- pkine anun ltfn ile eyle nigh Gitdi elden gnl ol mazhar- ism-i azam resi sabra ynelmek durur Allah alem

283

8 FTH NAT- RH-I LEM MEFHR- BEN DEM NETCE- L- OSMN SULTN BYEZD BN- SLEYMN HAN TLE BEKUHU
Filtn Filtn Filtn Filn

I ol ki hk-i pay-i kuhl-i dde-i ayndur h- sultn Byezd bn-i Sleymn Hndur Hk-i py-i rene bahin iridr ey sab Derd-i ceme ttiy-y rahmet-i Yezdndur Hk-i pyn baa tc eyle ey h- ncm arh- zlimden zevl irmemege dermndur Gaflet itme feth-i ayn it kim melekdr ol melik Rh- kdsdr beer dimek aa bhtndur Nr- em-i l-i Osmn pdiah-u ark u garp Cmle iklme keml-i adlile sultndur Ta m dirsem ben saa iklm-i hefte pdih Filukuvvet n saa nisbet eh yeksndur Hizmete her sm-ten zerrn kemerler bglayup Tc- zerrn ile san her biri bir sultn dur fitb- devleti virsn u-i leme Mhtb- rifati bir bedr-i b-noksndur Ta m bir tavr- cedde eylesem ben ibtid ntih yok vasfa h u azm-ndur ftihr- l-i Osmn ihtiyrl-Mslimn Nr- em-i ehl-i mn mesned-i er-i metn II sumn- hamete ehdr rikbdur hill Grmesn her-giz cihnda devleti ems-i zevl Dostu her dem ferah-d olsun ey hurd-ry Gitmesn bir dem zamr-i dmenden infil Kann isem dilber-i ters leb-i meygnen n dmene old eh dmeni hn hell Ey ki tr-i cn-sitnu mrd-i rh- Hud Vey ki tg-i hn-fenun kt- rh- dall igde dil-rblar kkl crb ola Deye ahn- saryuda melik per u bl Blbl-i dil glen-i medhinde virdin tzeler Eyledi tavr- cedde cn u dilden itil n makm- ilm u hilm u zhd takvdur diln Ta mdur saa mfevvez ola bu ahkm- dn

284

III Cmle lem cism-i b-cndur eh sen cnsn Kudsiyn- Yakbla sen Ysuf Kennisin Dest-i ltfnla eh Konya yine mamrdur Gyiy ol eh ninde Keykubt- Snsin te-i kahrun errdur eh-i key-i keyn b- ltfula syndr ltf u kahrun knsn Kim kar meydna sen ship-krn- vaktile imdi bu aru eha sen fris-i meydnsn kbet fikri ile ey cn- lem gam yime d u handn ol ki hir lemi sultnsn Ta m saa hidmet itse ebr u bd u cin u ins Glen-i taht- Sleymn gl-i handnsn Sret-i erm grp dedi ferhd- fen Sret-i rini nak itmekde gy Mnisin Ey Fth nola feth itse belgat bbn Frisi Selmn tz dil Hassansn sitnu kble-i mmd-i erbb- niyz Dd u adln dd- hakdan ravza-i huld- bern IV Yrab ol tze nihl berg kl bnydn h- devlettr sakn cn bagnn imdn Ry- cn-bah zre hkm itdke zlf-i mehven Hkim-i ry- zemn it bende v zdn Rh- kudsile meyyed eyle yrab cndni Nice kim teyd kld cmle-i ecddn Dest-i zulmi ey felek kth kl imden geru Yoksa yersin pdihn mt-i adl ddn le ey ney derdile barn delindi cevrile ok kr h iidr mazlumlar ferydn Tutma pene nev-civn shile ey pr felek Kimse bkmez l-i Osmn pene-i poldn Sen leb-i cn-bah cnn ile zevk eyle mdm Grmesn dmenler dnyda az ddn Levh-i Mahfza yazldkta seltn-i udl btidda yazdlar hn mbrek adn Dest-i cdu Hten-i Tay defterin tay eyledi Hrmen-i cduda Dr Hsrev u Cem he-n V Seng dillere begendirdn eha erm Nm- h ile gerdm tadan gftarm Nevm-i nekbetten uyand iltift- h ile Sanmauz uyhudadur bu tli-i bdrm l-i Osmn medhini der n Hsm hdmeti Tan degldr levh-i arha yazsalar srm

285

Gine dil delllna geldi hayl-i hl-i dost Ik- mgin satmaga germ eyledi bzrm Pdih bendeg bmr- edebdr bir tabb Dd elinden bir nefes dimez soram bmrm kl u sabr u cnn sarf eyledm ol yre ben Yre mdem pdihm geri virdm varm Pdih dd elinden bu suyl-i ekm Vdi-i hayret klupdur sha-i ruhsrm eme-i emmden akan kanlu sudan dd dd Sedd-i sabrum dagdup ykar der u dvrm Tr- vhidde smaz midhat-i ship-ceml Ta mdur tagyr idersem her zaman etvrm Ey karnn zikr-i yezdn u munn ltfu hak Zta lyk karn u vasfa lyk mun VI Gice dizdi bezm-i arha cm- billr- kamer Zhre mest u mter c h- encm b-haber n-i sihr hm eyleyp hurd kamer evzna Tadup hengmesini eyledi zr u zeber Gine ruhsr- kamerde grinr sr- darb Kakyup hurd urmudu tabancayla meger sitn- ehde oktur zhre v hurd u mh Bir ikidr ey felek kapunda viren nr u fer Ey felek rifatte sultna irerdn sen dahi Bi gne yzl tulu itse kapudan her seher skf-i zerrnle bir koca kuludur felek Her gice saa bent- encm pke eker VII Gice gndz ey felek hayrn u ser-gerdnsn Almad m b-nin cnndan hi bir haber Dest-i himmetle sakardan noktanu birin kazr ol ki dyim f-seblilh eyler sefer Ta m-ry- lemi ren tutarsa fitb Pertev-i nr- zrudan alupdur nr- fer Drl drl renkile kavs- kuzahtan ok sihm Gh gh h- encm dmen zre atar Salu sollu boynua dolagtugunca zlf-i dost Dmen boynunda olsun halka halka hayyeler Mhrlar kkli olduka mr- kec-i hsn Olasn sen hkim-i rencne-i feth u zafer Her kaan feth-i dehn itse Fth methii Her zebn nazmile talim ider rhul-emn

286

9 HLET RESL-KTTB MEDH ELEBNN SEFERDEN VEFTI HABER GELDKDE DNLMDR

Mefln Mefln Mefln Mefln

I Meded kim h b- gafletde yaturken ser-be-ser lem Uyard h- cn-sz- muhabbet ven-i mtem Aceb gaddaredr dny helk itmek mukarrerdr Aceb mekkredr lem bulunmaz aa bir mahrem Zemin sumn get idersen re yok mevte Gerek Hzrile hem-p ol gerek syile hem-dem der ceng-i sipihr-i tnd-rev mdm kim cnb Olur b- hayt- halk- lem pr-gubr- gam Ne mihrinden saf bulduk ne encmden ricmuz var Muhassal b- gerdnda ne gl kalsun ne hod ebnem Reis-i ehl-i dil girdi bugn ket-i tbuta Adem derysna sald esp bd- fen muhkem Syndi em-i ikbli dkldi verd-i mli Bu gam pervneyi nln ider blblleri ebkem Ne revnak kald dny gleninde imdiden sonra Semm- bd- h itmez sipihrn sebzesin hurrem Bu bir d- cefdur cna kim t hare dek iler Bu bir zahm- beldur kalbe kim olmaz buna merhem
v

Ser-i erbb- irfan oldun bilmez misin anu Nin bana kasd itdn felek erbb- irfnun II eh-i ry- zemin olsan zamne hk-sr eyler Sleymn ile Dahhkun karnin mr u mr eyler Ne hasl dehre iskender gibi hkm eylesen nkim Komaz hir felek mirt- tabun pr-gubr eyler Hadeng-endz- arhun tr ile kavsi mheyydur Dem--dem nk- peykn- cefs cn kr eyler Hemie hkile yeksn ider bir serv-i rany Sirik-i em-i ahbb gamndan cy-br eyler Ged-y b-nev olsun eh-i zerrin-kab olsun Bu rh- pr-hatardan herkes elbette gzr eyler Peleng-i arh malb eyleyen r-i neri dny Gubr- gam virp hir zebn u dil-figr eyler Der-g eylerin dirken karur n-gehn cnn Zen-i devr-i zamne kang merdi kim kenr eyler Gerekmez mutrb-i dehrn nev-y iret-efzs n heng-i mell-engz-i mtemde karr eyler Bu rbh- cihn- hile-krun itdgin halka Ne ir-i det ider hergiz ne pr-i kh-sr eyler

287

Mey-i iret diy bir cm sunsa sk-i devrn Mezku telh idp evvel klur hir gzn giryn III Aceb kyd felek Medhi gibi merd-i shan-dne Aceb gencneden ayrld hakk kim bu virne Mezr zre toprak dkdrrse tan mdur gerdn Yitrdi n-gehni yle bir ll-yi yek-dne Zemin ire bulunmaz yle bir zt- melek-haslet Revdur ksa halku nlesi gerdn- gerdna Ahibb g idince bu peym- mihnet-encm Kablar k k old yakalar indi dmne Bu rz- hasret-endz grp sabr eyleyen kimdr Meger dem-beste ola kudreti kalmaya efgna Dkerler ek-i hasret yd idp gftr- irinin Cihn ttileri hep al olurlar brnp kana Fen glzrn seyr itdi bir tvs- kudsdr Safsn bulmayup hir ekildi b- rdvna Gezerken be-zr- nz iinde emn-i htrla ridi pene-i ir-i ecel n-geh girbna Der miydi o mr-i mecls-i erbb- irfnu Bist- iretin tayy eylemek sk-i devrna Kan ol dide-i erbb- taba merdm-i bn Ana em-i bed-eyym iridi old n-peyd IV Seferdeyken adem mlkine heng-i sefer kld Bu cisr-i khneden gyet itb zre gzer kld Fendur yazlan grdi rs- halk- lemde Rz virdi kazya bir gn evvel terk-i ser kld Gezend irdi aa em-i bed-i eflkden hir Egeri kevkeb-i ikbl birka gn nazar kld Grnmez kimseye ry- emel simden gir hergiz Duhn- h mirt- sipihri pr-keder kld Sitre atd burc- kala-i eflkden kendn Kaan kim htif-i gaybi bu mtemden haber kld Olup ser-gete-i gam ddi hke ser-be-ser encm kup sora sipihri te-i dil pr-erer kld ikest old gl yinesi seng-i ceflardan Dil ehli snesin emr-i hicrna siper kld Dirg sebze-i mmd hergiz olmad hsl Eger ki hk-i kabrin dde-i ahbb ter kld Bu gl-zr- fennu bg-bn pir-i fndr Draht- nev-zuhr bilmeyp kasd- zarar kld Bek yok geri kim bi yl da olsa zinde-gnide Aceb mkildr amm merg hengm- civnde

288

V Koyar bir an iinde nice ekle hl-i insn Hakikat zge sret-bz imi bu lem-i fni Adem resmin yazar nakk- Kudret safha-i cna Grenler hk-rz oldlar hep deng hayrn Sipihr her biri bir katre-i sim-ba benzer kim Cihn halkn anu dem-be-dem ldrmedr n Dem--dem emesinden zehr akar gerdn- gerdnu Ne sanur halk- lem pertev-i mihr-i drahn eker n-dn eflke salar ehl-i dili hke Bozuld nkd- dehr amelden kald mzn Felekdr 'andelbn varn ber-bd idp d'im Viren bd- sabya her seher gl-berg-i handn Felekdr nr- izzetle yakup pervnen cnn Heme meclis-i ayra iken em-i szn Bu kh-sr- belnu seyl-i idbr nzl itse Harb eyler bin-y devlet-i h- cihn-bn O bir peykn- hn-lddur tr-i gam- dehr Degldr efser-i h- cihnda lal-i peykn Fensndan cihnun kimse yok kim hisse-gr olmaz Ne merdm-hvr olur kim hep yese dnyy sr olmaz VI Sirik-i em-i halk ey felek rzn iden sensin Anula siybu turmadan gerdn iden sensin Harm-i illift- yre ayr klup mahrem Dil ehlin em-ve dilenmeyp giryn iden sensin Rakbe evk-i bezm-i vasl ile raks itdrp her dem Dil-i erbb- k ney gibi nln iden sensin Dil-i Yakb dndrd gam- hecrile zindna Mekn- Ysuf- Kenn hod-zindn iden sensin Nola emir-i mihr tg-i Behrm tlsm itsen Yer altnda nice gencneler pinhn iden sensin Giceyle halk bir bir ldrrsin irte amm kim Yine mtem-serlarda bile efgn iden sensin Kimi kim haner-i bddla katl itmek istersen Muhabbet sretinde evvel mihmn iden sensin Aceb mi her ebn-geh olsa hn-lde dmnu ekp ti-i sitem-gn bana bi kan iden sensin dp her ehriyr ser-girn- bde-i gaflet Ykup tahtndan hir hkile yek-sn iden sensin Sen de ey felek hkile yeksn oldugu grsek Dil-i ehl-i musibet gibi vrn olduu grsek VII Bilrsin sd-mend olmaz ne del eylesek zr eb-i matem gibi ey Hlet uzatma gftr

289

Koyup mrg-i revn sidre hn bu yaa gelmez Ne del nle v feryd ile olsa talebkr Huss kim bu mtemden peran eyleyp gerdn Bentn-naa dndrdi hemn ebkr- efkr Gel ak tutma dkkn- devt imdiden sora Met- derd lmu yeter germ old bzr mid kit-zrn yakd nkim sarsar- mihnet Aa sarf itmek olmaz reha-i kilk-i gher-br Cihn halkn hep kendin gibi b-akl u h itme Ko bir pre lisnudan bu kr- det-sr Btn dnyda bilmez var m kim bildrmek istersin Cef-y devr-i gaddr bel-y arh- devvr Bu tomr- tavilz-zeyli tayy itmek mnsibdr Dudur imdiden sora aa yn-i gam-hvar Hud n ravza-i cennet pr-envr eyleyp kabrin Aa kim pye klsun rtbe-i vl-y ebrr Anu drl-karr kasr- Firdevs-i Bern olsun Gds nimet-i didr yri hr-i n olsun

10 KF TERKB- BEND
Mefl Mefiln Feln

I Ey gonca-i ser-girn- ive Vey gl-bn-i busitn- ive Ey serv-i seh-i ravza-i nz Vey nahl- emensitn- ive Ey drr-i nazf-i bahr- ismet Vey gevher-i pk-i kn- ive Ey mihr-i mnr-i evc-i hb Vey mh- nev-cihn- ive Ey blbl-i iyne-i hsn Vey tti-i nkte-dn-ive Ey ge-nin-i bezm-i nahvet Vey hsl- ddmn- ive Ey pdieh-i serr-b Vey kkli syebn- ive klara dev-resn ol Refet-gen-i hl-i hastegn ol

290

II Ey Kays-nihd iden hezr Ol Leyl-i zlf-i fitne-br Ey Nl-misl iden sirikm Vey Ysuf- Msr- ivekr Ey kte-i ak iden Azra Sad-Vmk- zr u b-karr Ey byle ged iden esrin Vey h- serr-i fitnekr Ey telh-i mezk iden rn ok k- Hsrev-itihr Ey b-dil iden Ayz-s Mahmd gibi hezr- zr Ey kh-ken eyleyen cihn rni-i lal-ho gvr Uk karn-i vuslat eyle Mehcr- humr firkat eyle III Ey ski-i bezm-i izz nzum Yek cmuna gemeyen niyzum Ey gabgab nukl- bezm-i hvhi Vey lali arb- ule-szum Ey gamzesi bde-n- nahvet Vey ddesi mest-i fitne-bzum Ey mest-i arb- hn- k Vey cm- dile gul-firzum Ey neve-i sgar- cefs Sermye-i szi-i gdzum Ey sadme-i nahvet-i gurru Tln-ken-i bezm-gh- rzum Ey ser-ho- bde-i melhat Vey pdieh-i Cem-imtiyzum Sen ka cm- vasluu sun Ly- gam ile rakb toslun IV Ey kkli flk-i cne gird-b Ek old gamula bahr- sm-b Ey halka-i zlf-i b-amn h-y dil-i za'fe kullb Ey cn ile pertev-i cebni Hem-hl-i ketn- nr- meh-tb Ey b-cef-y dil-hr Tanbr- fign- cna mzrb Ey bse-i lal-i dil-sitn Mahmr- firka lem-i b

291

Ey fikret-i vasl em-i cna Mnend-i nuk- lem-i hvb Ey h- kalem-rev-i melhat Vey devlet-i hsni rek-i Drb Adl eyle fakre zulme gitme Efgendei dil-ikeste itme V Ey zlf-i siyh n-i cebnm P-bestegin-i dil-i gamnm Ey fikret-i gerden-i sepdi Glzr- hayle ysemnm Ey le-fez-y klhen-i dil Vey bis-i h- tenm Ey nazra-i lal-i b-nine Mn-y hayli dr-bnm Ey halka-i zlf-i tr tr Cey-i dil-i ka kemnm Ey hatm-i bert- derd-i aka Fikr-i leb-i dil-kei niknm Hep mekr-i ikenc-i kkldr Sevd-y dil-i keder-karnm Macn- leb keder-zid kl Bmr- mahabbetem dev kl VI Ben blbl-i ho-nev-y akam Bebg-y nebt-hy- akam Ben tille-i sthn- tenle P-beste-gen-i hm-y akam Smurg- ikr- kf- firkat Sayd-efgen-i ejdeh-y akam B-tb- humr- hicrem amm Mest-i mey-i gam-zed-y akam eng olal bu kad-i hamdem Demsz- nev-y ny- akam Rek-ver-i rh- Kays- b-dil sde-ser-i kaz-y akam Dery-y gher-nisr- man mhte-i sab-y akam Amm ki ne ak ule-gster Szn-gin-i bl her semender VII Yrab yem-i cn pr-hur it Kn- dilm gher-fr it Bu em-i cihn-frz- hum Zb-ver-i mecls-i sr it

292

Bu em-i cihn-frz- hum Zb-ver-i meclis-i sr it Mihrle pr-te eyle kalbm h- seherm erer-be-d it Ser-tbe-kadem bu d- cismm Sem-i nagamt- aka g it Envr- sirc- rahmetle Pervne-i cn ule-p it Sahb-y mahabbetle Yrab Mahmr- firk bde-n it Yrab kabl idp niyzn Tfl- dil-i Kifi ham it Kim hasret-i kand-i rahmetndr Tti-meni-i mahabbetdr

11 GANZDE NDR TERKB- BEND- NDR DER-NAT- MEFHR-I MEVCDT SALLALLHU ALEYH VE SELLEM
Filtn Filtn Filtn Filn

I Ey cemlin em-i bezm-r-y kurb- Kirdgr Cebral vre-i nr- rhun pervne-vr Matlab- al-y ev edn da cy etsen nola Tr-ve ettin makm- kbe kavseyne gzr cizn- maher zre zlln teksr iin Saklad dr- fenda syeni Perverdgr em-i ztn olmasa dnmezdi fns- felek Bunca ekl suver kandan olurdu ikr Heybet-i azminle k oldu sipihrin zhresi Hk- lem sand kim akk oldu mh- tbdr sumn sitnn zann edip bekler Mesh mmetinden olmaa ekmekte dim intizr Y Reslallh bir edn kerindir Ndir Geri oktur crm amm lutfuna yoktur umr II Ey zll-i merebinden reha-cy selsebl te-i ak- cemlinde semender Cebrl Meal-i nr- cebnin slike yol gsterir Krbn- mmkinta zt- pkindir dell Kbe kavseyni gzr etti hadeng-i himmetin Bulsa ar onun makmn skn eylerdi ml P-hn- mh- bedrin bendini etti ikest

293

Telh edip bezm-i hevy zhreyi kldn zell mmetinin eylemi mde millet nimetin Meclis-i lemde hn-slr- fazlndan Hall Kabzas mikyas olup ekl-i esbi gsterir nki Msr- dne b- tg-i erin oldu Nl Y Reslallh dern- Ndir mecrhdur Hk-i rhn merhem et fitrk-i reh-vrn fetl III Ey vcdun nahl-i b-mnend-i nzhet-gh- dn Blbl-i eyd gl-i ruhsrna Rhu1-Emn enber-i gerdun elinde halka-i engter Levh-i al fass- htem nak- Kurn- Mbn Syeni kaldrd yerden syebn etti Hud Sand onu seyr eden stnde ebr-i anbern Meh deil akk oldu eyvn- sipihrin emsesi Rah- azmin cnbnden yle deprendi zemn Var ise mhr-i nbvvet merdm-i bnindedir Ol ten-i pr-nra lyktr desem aynel-yakn Smm-i esbin onu k etti deildir mh- nev nki fer oldu yolunda atlas- arh- bern Y Reslallh gubr- dergehinde Ndir Kapmasn bd- hev kl reha-i ltfn mun

12 KELM 12/1 TERKB- BEND

Mefl Mefiln Feln

I Ey haste-i emi ad mesih Sermest-i cnn- rh- Leyl emnde suff- kine der-kr Zlfnde cnn- fitne ber-p Biribirine drdi halk 0l turfa nigh o em-i ehl Krdun d cihn ol nigehle Kan itmede nmun ey per-s rdi felee aceb mi olsa Bimr- mahabbetn Mesih Gh ki daglsa ruhlarunda Zencir-i d zlf-i anber-s Hk ire hev-y seyri eyler Leylide cnn- Kays peyd

294

N it mey-i ule-tb itsn Tev-i nigh- k-s Mirt- zr- dilkende Gl erm-i letfetin hveyd Kyunda- aceb mi vakt-i nli Seylbe-i ekm olsa dery k ki gele figne besdr Bin giryeye bir bahne besdr II Ey bg- cefda serv-i zd Vey pdieh-i serr-i b-dd ftdelerz nigh- rahm it Pml-i cefy itme berbd T key bu dile ola havle emsr-i nigh- em-i celld Sen memleket-i hsnde ehsin Kuldur sa heb abd zd Devrn- hkmetde dd it Olma kerem it cefya mutd Aldun o kadar ukl-i halk Hep bildiini unutd zhhd Tesbh-i zebn- halk sensn Efvh- cihnda sensin evrd Ahdnde gnl esr-i mihnet Devrnde ad safda dild Dil kiveri pek harba vard Dest-i keremle eyle bd Hrmn- nigh- lutfu urd Gnlmde ess- derde bnyd Lutf eyle ne var tegfl itme Lutf eylemede tealll itme III Ey taze gl-i riyz- ismet Vey dmna bir necr- vahet Ahvl-i dern- derd-nkem Bir bir diyeym olursa ruhsat Sevd-ger olaldan itmez old ehr-i dile yr- cins-i rhat Ahdde vcd- derd-i slim Rencr- elem mizc- shhat Devrnde eb-i bahne ren Deycr- sitem sabh- lfet Pini-i ahs- nzik eyler T key dili gark- mevc-i hiddet Gr seyr-i cemle eyle tamim Nazzrene var m dilde tkat

295

Mihnet-zede kan- firkatnde Yok geri visle liykat Hicrn gicesi kalursa byle Olmazsa eer ki rz- vuslat Akduka sirik ddelerden ekdke zebna nr- hasret Eflki gark-i b- idersin Dnyy yakar harb idersin IV Sad ive yegne dil-rbsn klm-i hsnde pdisn Gark-be-i bahr-i aka dmen Bgneye yr u insn Celld- nighu olsa der-kr Kattl-i esir-i ibtilsn Kr halk- d kevni ol nigehle Sen her d cihne hn-bahsn Yok hsne sz ne re amm Mnend-i zamne b-vefsn Hem bais-i derd-i b-devy Hem derd-i dile yine devsn Sretde helk-i cn- k Sretde Mesh-i leb-ksn Nezzree yok gzmde tkat Hurd disem saa sezsn Mestr- uyn- halk- lem Ne hr u melek ne hod hmsn Mhiyet-i hilkat bilr yok Amm ki esr-i mihnet ok V Ey fet-i cn- and peymn Vey mlk-i cefda h- z-n Lutf eyle ftdelerden olma Mnend-i serv-i kede dmn Sen bir sanem-i aceb-liksn Meftn saa ehl-i kfr imn Dil seyrine sen hmnu eyler n tfl- nevy ch kurbn Amm gren ol nigh- mesti Kabil mi ki olmaya girzn Kasd itse ktl-i merdmne emr ekb o em-i fettn Olurd Mesh olayd mmkin Umk- felek-i nhmde pinhn Men eylenese de ehl-i ak Mmkin mi nezre ey peran

296

Tamm-i sl-y seyr iderken Nezzre-i mihre var m imkn Hicrle Kelm-i haste-s Rahm eyleme dil iderse efgn Vuslatda da biz gamula zruz Biz cennet iinde ehl-i nruz

12/ 2 MERSYYE- DER-HAKK-I BAHY EFEND

Filtn Failtn Failtn Filn

I h elinden ey sitem-gster sipihr-i b-vef Dest-i cevrnden aman bulmaz sen h u ged Hk ile yeksn idb ol serv-i bg- rifati Hhghn eyled g- tbt- fen Turma ey deyr-i khen dnyya pr-r it yine Old sultn- erat hnmnndan cd Mlk-i mani anlamam kim bir dahi mamr ola Gitdi simden sonra ol iklme gelmez pdih Nh felek bi yl dah devr itse gelmez leme Byle bir zt- mkerrem byle bir kn- seha nki gark-b- firk eylersin hir demi Eylemek lzm m bir bahr- hnerle in Ey cef-gster neyin grdn o sadr- diln Ey den-perver ne kld syle ol dver saa D urub erbb- tabun htr- vrnna Kydu ol mahdm- zi-n- aziz cnna II Ehl-i dil kn- kerem bir mfti-i z-n idi Kiver-i manada cri hkmi bir sultn idi Cn-nin-i mesned-i h- efiul-mznibn Zbde-i efrd- lem ndirl-akrn idi Var idi ztnda byi hilkat-i peygamber Rtbesi l dern hk ile yeksn idi Bahr-i zehhr- ilimde rek-i Sadeddn idi Fenn-i izhr- hnerde gbta-i Hassn idi Keffe-i mizn- insaf ire hem-kadr-i mer Rtbe-i hilm hayda sni-i Osmn idi Eylemidi hasl her fende tekml-i mevd Ztna std- kll dense eger yn idi ahs- dil ahlk- hsn-efzsna meftn idi Akl- kll idrk-i mstesnsna hayrn idi Grdigm efsne-i deyr-i khenden ekdi el R-be-hk old alub nergislerin hvb- gece

297

III Yine gerdn aks-i dil-hvh zre devrn eyledi Yine dery-y mihen izhr- tfn eyledi Bozd ser-irze-i cild-i kitb- devleti Rzgr evrk- eczsn peran eyledi Hatt- mevhm oldun ey ser-rite-i nazm- umr Gitdi sultn- maarif terk-i divn eyledi eb deil mtem-libs olub felek sanma afak Dmenin gl-reng-i hn-i ek-i rizn eyledi Pene-i mihrile tutd ceyb-i mi atlas Kehken sanma felek k- giribn eyledi Klb- b-rh kald imdi erbb- hner arh- zlim kasd- ch- ehl-i irfn eyledi Gsterb ol gevher-i n-yb erbb- dile Hokkabz- arh- kec ryna pinhn eyledi Ald gl-berk-i hayt- devleti ga hk Old hasretle girbn- tahamml sne ak IV Ey sipihr-i kne-ver noldun Bahy neyled 01 muht-i marifet kn- sehy neyled Zb-i iklm-i fazlet ne idi hlldr yeri Kald evreng-i maarif pdiy neyled Hnman-sz- dern ol yle ey deyr-i harb 01 suver nak- gl-i bg- edy neyled Dd- hasret perde-sz old erg- ddeye Lema-i nr- d-em-i renayi neyled Sye-endz olmadan kald ser-i ehl-i dile Kande pervz itdi ol rek-i hmy neyled Htemn tayy eyleyen nmn keremde kandedr 01 yegne lehce-i drr-i bahy neyled T be key zulmet esr-i firkat olsun bu kaz eb-erg- dde-i ehl-i recy neyled Kandedr ol fitb- mark- ilm edeb Kande pertev-sz- feyz old o mahz- nr V Ey felek ehl- i tarkim pdih kandedr Mlk-i fazlm Husrev-i shib-klh kandedr Ml chn terk idb pervz- lliyyn iden Ehl-i irfnu eh-i bi-itibh kandedr Kime dd itsn felekden imdi erbb- hner 01 grhun dver-i devlet-penh kandedr Bir haber vir ey sab ol bezme eylersen gzr Yakmasun ehl-i dil dnyy h kandedr Kande kurd haymesin ey khne arh- b-bek Azm-i rh itmi o dver br-gh kandedr

298

Eylesn erbb- dni kuhl-i em-i itibar Syle gel ol ehsvrun hk-i rh kandedr Kande defn old aceb ol genc-i esrr- Hud 0l mezru hk-i pr-nr- siyh kandedr Kande pervz itdi ol ehbz- evc-i marifet Kande sald an sayyd- zamne akbet VI arh- kec-rdan iderken bs- dmnn dirg Ngihan dest-i ecel ald giribnn dirg Nakd-i cn itse aceb mi tuhfe-i rh- Hud steyenden eylemez ehl-i kerem cnn dirg Sundu ol Cem-cha ey nh kse zehr-i ktili Anmadu ehl-i dil feryd u efnn dirg Grdi ok ol meclise cm- hill devrini Eyledi arh ol hdive bir dilim nnn dirg Rzgr itdi zamne-beste bb- lutfun Almaz old deste kilk-i gevher-efnn dirg Akbet kfir tabb-i rzgr- hiylekr yle bir kn- keremden itdi dermenin dirg Mmkin olsa ol melek-haslet grinse deme Sylesem ey klmayn dnyya ihsnn dirg Gitdi simden sonra em-i itibarumdan felek Cennet olm neyleym dnyy sensz ey melek VII Nice bir hasret Kelm kru efgn eylesn Kl du rhn Hud mesrr u dn eylesn Cilve-ghn sha-i bostn- Rdvn eyleyb Mahrem-i halvet-ser-y hr u glmn eylesn El aub simden geru eyle rec-y mafiret Dest-i iven t-be-key k-i girbn eylesn Kabri glzr- behit olsun vcd- pkine Mrg-i rhi sahn- firdevs ire cevln eylesn Yagdrub ol ravzaya brn- ebr-i ltfun Her giyhn rek-i gl-berk-i glistn eylesn Pr-ziya klsun Hud kandl-i cm- rhn Nr- eltfndan etrfn ergn eylesn Alem-i ulyda mnend-i Mesh her nefes em-i bezmin neyyir-i- rahn- ihsn eylesn sterz rz- cezda mafiret klsn Hud Hline her dem mun olsun Cenb- Mustafa

299

13 NB TERKB- BEND DER-VASF-I KFLE- HCCC VE DER-RZMEND- ZYRET- N EMKNE- PR-BTHC

Mefiln Feiltn Mefiln Feiln

I Ho huceste-gubr- kavfil-i uly Ki py- tr-i hcccdan olur peyd Ne gerd hilat- d- nesyim-i tahkk Ne gerd mg-fr- medyin-i man Ne gerd rk-i str- sahfe-i rahmet Ne gerd bhte-i ecz-y kmy-y Hd Ne gerd bhte-i esrr- cradn- hikem Dev-y zd-if tty-y em-g Hamr-i mye-i iksr-i surh-ry-i hsn Abr-i zlf-i arsn- lem-i bl Ne gerd vesme-i ebr-y nev-ars- emel Ne gerd zerre-i mihr-i sipihr-i izz al Sukta-i kalem-i zerger-i dkne-i sun Tere-i gher-i r-sy- istin Ne gerd kuhl- cil-bah- srmedn- ezel Remd- hokka-i rengern- jeng zid Zih azz mkerrem gubr- mg-yr Ki ola p-zede-i zyirn- beyt-i Hud Harm-i hss- lah matf- ins melek Sery- her d ser kble-i kbb- felek II Huceste beyt-i refl-cenb- feyz-meb Ki evk-i tavf cemda virr cenh- itb O stne-i rahmet ki rek-i crb Dern- turre-i havry itdi mahzen-i tb Smvv-i ch ile krs-i ferni-i kevn Uluvv- n ile erh-i bern-i ar- cenb Kemne zerresi ol hk-i dergeh-i eref Sipihr-i lem-i mande mihr-i lem-tb Til-y kngre-i bm iderdi kh- nhm Tenezzl itse matfndaki kemne trb Ne skdur bu ki sdgern- zvvru Frht heme crm hardi br- sevb md-i nevbet-i tavf ile tbe-har olmaz Ribt- dde-i kerrbiyn nimen-i hvb Sad-y mevc-i gneh-sy- zemzem itmidr Rh u cebni arak-rz-i Selsebil-i hicb Fir ecniha-i tirn- lne-i kuds Libs gbtageh-i pemiyn- heft kbb

300

Aa taalluk ile secdegh- lemdr Ne del sha-i lemde var ise mihrb Tevecch aa gerek kim hizne-i Hakdur Cebin aa srilr kstne-i Hakdur III Budur ehemm-i metlib hulsa-i hct zat oluna anda bizat- evkt Olur libe-i nra nigh mstarak derse avn-i lh telki-i mft Gubr- gbta tolar em-i erhe hcccu Olnca bsegeh-i py dmen-i Araft Aceb mi hilat- bl-i melik olsa demi Minda ol ganem ki ide fed-y hayt Brehne-ser yriyp stn- Mevlya Ola o sahn- sadet nmne-i Arast Sad-y gulgule-i smn-res-i lebbeyk Ola msfir-i dergh- Kdiyl-hct Siyh-nme-i crmi gnh-krnu Zll-i afv ile ola nmne-i mirt Sahfe-i emel-i bendegn- crm-yn Ola mevkf- dvn- mafiretle bert At-y mta-i cd- Hakla ey Nb de uste tecell aryis-i hasent Hezr hayf u hezrn dirg u ad efss Ki anda olmaya masrf mr-i b-nms

14 NL 14/1 TERKB- BEND DER-NYZ B- HAZRET- B-NYZ

Mefl Mefl Mefl Feiln

I Hfz eyle beden drn veden ilh Ayrma dil cn bu meskenden ilhi lem ki ifhne-i pr-feyz hikemdir Yok zge bilir hikmetini senden ilh Bimrn dr eyleme lutf u kereminden Bir byle ifhne-i memenden ilh Dil-hasteye terkb-i mdv nefesinden Dil-teneye cllb- if senden ilh Mahrr- cier-shte bir sne mi vardr Kim almaya dm teini benden ilh Bu tee etsin mi tahamml bir avu hk

301

Olmu tutalm ol dahi henden ilh Bir lemas dnyy yakar rhsat olursa Derdinle o te ki kar tenden ilh Pr-zemzeme-i el- ataz bilmeziz amm Sereme-i cna varlr kandan ilh H ki bu vdde cud eyleye mihrin Dest-i dili lutfun gibi dmenden ilh Sereme-i cn dey tekpdan usanmaz Bir haste ki sereme-i hayvna da kanmaz II Demdir bu ifhnede bmr u hakrm Leb-tene-dilim tb- teb-i hasrete srim Snemdeki te beni bir renge komu kim Hkister-i dzah-beden berk-nazrim Y unsur- nr iledir hilkat-i aslm Bu te-i cnsz ile y ule-hamrim Hasret-zededir rkime hkister-i dzah telere yanm bir avu hk-i hakirim std- ezel halkalarn uleden etmi Her lahzada bin silsile-i ha esrim Ybna atlm per peygn krlm Zaf- ten-i bmr ile bir hamude trim h zre iken te-i gam ald glbm Pejmrde gl-i be-i sun- Kadrim Bir kn- bel gevheridir gevherim amm Feyz-i eser-i mihrim ile reng-pezrim Sf eyledi gam tei ykt- vcdum Bu cevher ile d- dil-i mihr-i mnrim Etdi eseri cismimi pr-nle-i eb-gerd Y Rab ne aceb te imi nire-i derd III Y Rab erer-i dm prsz eser kl D- dili derdinle hem-g- cier kl Ol te-i hasretle ki yakdn beni y Rab Her lemasn yne-i mihr-i seher kl Bu ule-zemn sne-i prtbm y Rab Hrmen-gede-i berk-i cihn-sz- nazar kl Dmen be-kef-i bdiye-i derdine y Rab ehrh- gamn mesleki b-havf u hatar kl Kem-ruhsat- h eyleyip ynemi y Rab Mutd- tl-kr-i jengr- keder kl Cn vermez ise derdin ile yanmaa y Rab Hn- dil-i efsrde-dernn heder kl te-gede-i snem edip be-i derd Her hm ol glene bir snbl-i ter kl Bulduka gnl brgeh-i kurba gzergh

302

Takbl-i ser-perde-i dvn- keder kl Fehm eyle kaz v kaderin srr- nihnn Ende-i kurbn-i cn u dil ser kl Dmen-ke-i merg olsa da az-y vcdun Dergh- rz kl yine mihrb- scdun IV Ne grre-i aml ne dilgr-i memt ol Kl Hakka tevekkl heves-ld- nect ol Bil hasteliin b- rh- shhat- cvd Pr-havsala-i n-i zehr-i nebt ol Bu crm bu isyn ile kim der sana billah Dmen-be-kef-i hhi-i hayr u hasent ol Tadd- mes ile olsun ser-i krn Kim megale-i verzi-i lf u met ol Geh gonce gibi teng-dil beste-dehn tur Geh blbl-i rde gibi pr-negamt ol Kl bir nefesin krn her lahzada tekrr Terk et eref-i ztn memnn- hayt ol Ddke heves-kr-i ekl-i vcda ryi-i dny gibi b-hkm sebt ol Efkr- tel be-kafdan hazer eyle zde-dil ol dfi-i mekr-i haert ol Gitsin eser-i jeng-i kesfet bedeninden yne-i hrd gibi cevher-i zt ol telere yak h ederek cism-i zebnun Mahergeh-i d eyle sveyd-y dernun V Kl hrz- girban dile ezkrn y Rab Hfz eyle bellardan o bmrn y Rab Kem-sohbet-i znnr-be-dn- riy kl Tesbh-i zebn et dile ikrrn y Rab Hasretzededir ren-i dde-i cna Gster dile yne-i ddrn y Rab Hkister-i tb- cellin ile sndr yeste-i teb-lerze-i zrn y Rab Andka ferm ederim hlet-i nezi Maherde zuhr edecek srn y Rab Maher ki efi eyleyesin hayl-i usta Sultn- serperde-i esrrn y Rab Ol h efi et ki yaka tb- cemlin Zencr-be-gerden bu giriftrn y Rab Maher ki tuta madeletin rz- haytdan Pr-crm mes bu gnehkrn y Rab B-tkat-i szi-i derdinle o gnde ermende koma Nil-i zrn y Rab

303

Eyle o giriftrn reg-ver-i Ms Tr- dil-i b-tb gibi mahv- tecell

14/2 TERKB- BEND DER-HTB-I MAHHB

Mefl Mefiln Feln

I Ey pdieh-i kalem-rev-i nz Vey fitne-nin- ke-i rz Efss ki kiver-i hayt klm-i bedenden etdin ifrz Feryd ki duydu rz- akn emin gibi drb gammz Sayyd- kemngeh-i kazdr Uka o em-i nveg-endz Hakk ki gelir fesne-i mahz Gster dile guft-gy- icaz Ahkm- kaderden eyledike Her bir mjde bir fsna gz Etsin mi gazl-i mihre ragbet Zlfn gibi r-pene ehbz Cibrli ikra nz ederken Ar- dile eyledike pervz Bir nm kadehde cn eyler Mahv- lemet- ule-i rz Olduka tecell-i cemlin Tr- dil-i aka pertev-endz Ey reg-i rhiyle d-ber-d Hem lle-i dt hem gl-i b II Ey fitne-i rusta-hz-b Vey her nigh kazya mensb Ey zerre-i fitb- hsn yne-i rz- ak u matlb Ey hasret-i Ysuf- ceml Elms-fen- em-i Yakub Ey tnd-i hy- dil-hri Efsneg-i igb-i Eyyb Ey hk-i rehiyle ara nzn Pml-i k- leked-kb Ey dim olan kalem-revinde Hr-ke-i nz ak- mergb Ey nokta-i hl-i rznda Mazmn- niyz u nz mektb Ey reng-i hayli deyr-i dilde Nakk- hezr sret-i hb

304

Serpene-i mihr-i rziyle Ey perde-der-i hicb- mahcb Malm degil mi hk-i pye Ahvl-i dil-i melmet-slb Ketm etse de rz- ak k Olmaz m lisn- hli ntk III Uk yannda h-kesdir Brelere bu ive besdir Ende-i dm- kklnle Murg- dil cna ten kafesdir Serpene-i kklnde diller Ank ise de pr mekesdir Kyun ki mehr-bend-i aka Sermenzil-i Kabe-i hevesdir Ol yolda fign ehl-i derdin Mazmn- terne-i ceresdir Hsnn ki bahr- b- cennet Sahn- emende hr u hasdr Ol glene kadd-i cilvenkin ufte-nihl-i tze-resdir Leb-rz-ken- bezm-i lutfun zrde-i sl-i tze-resdir ehrh- mahabbetinde diller Pml-i itb- p pesdir Ey ahne-i kiver-i tegfl Mahmruna nm cra besdir Bezminde ki mest-i b-ayaz Teh-e-i kma b-dimgz IV nsf-dih ey bt-i cefkr Ey fet-i cn- k-i zr Ukna ola tesliyet-bah Devr-i nigehinde baht- gaddr Sad gamze nihn iken rakbe Dmn- tegflnde her br Uk iin ola hsnne hayf Bir nm-nigh- merhamet br Etmez mi zuhr gayret-i ak Olduka harf-i reng-i ayr Bu gayret ile sen eyle insf k nice olmasn cigerhr Dildde-i evk iken vefya Cevrinde nedir bu denli srr mde-i lutf iken rakbe Uka nedir bu kahr u zr

305

Sgar be-leb vislin olmak Lyk mdr andan ey cefkr Agyr- fsurde-dil degilken Keyfiyyet-i akdan haberdr Bgneye yr u insn Hakk ki garbe b-vefsn V Kyunda nedir bu dd-hh Ey kiver-i fitne pdih Uk kapnda eyledin dr Brelerin nedir gnh Kyunda dirg ey per-zd Olmaya harf-i hki rh Glberg-i hayta vermeyenler Dmnna yz sren giyh Derdinle cahme d ber-dildir Seyyh- cihn- akn h Teklf-i Srt ber-tarafdr Tayy edene byle hrh Gark olsa aceb mi nra k Etdike cemline nigh Mirt- rhunda cilvegerdir Envr- tecell-i ilh Cn kiverin eyleye ne lyk Cey-i sitemin gzrgh Gamzen ki ede cihn- dilde Derbend-i kazya bc-hh Kr dile hsl fsndur emin ne aceb siyeh-derndur VI Ol dem ki dile itb edersin Hrdi girifte-tb edersin Bu cnbi ile nezubil-lah Dil kiverini harb edersin emin gibi yr olup kazya ok fitneler irtikb edersin Geh mide-i gamn cihna Keyfiyyet-i hrd u hb edersin Leb-tene-diln- aka gh Derylar hem serb edersin Cisminde kalr m tb- lerzi Ol b-dile kim hitb edersin Smb skn- hayretinle Hasret-ke-i ztrb edersin Bil crmn Nil ham ol Ol ha niin azb edersin

306

yed ki bu vaz- n-sezdan Yr gricek hicb edersin Dil mahz- hatdr anlamam ki Bu reyde sen savb edersin Var kabe-i kyunu tavf et Crm-i gam- aka itirf et VII Y Rab senden budur niyzm Hemreng-i hakkat et meczm Kl crm-i mahabbetinle zhir Erbb- gnehden imtiyzm Demdir ki hev-perest-i akm P-laz- vebldir namzm Etdin beni bir perye k F oldu bununla halka rzm Saldn beni bister-i belya Derd oldu tabb-i re-szm Hem k u hem gnhkrm Yok erm-i gnehden ihtirzm Bir ehsvr- nz iindir Bu bdiyelerde trktzm Bir sm beden cevn iindir Bu pta-i akda gdzm Cr-ke-i deyr-i akm amm Yok bir sanem-i girime-szm Bu vd-i pr-hatarda rehzen Besdir bana baht- hle-bzm Bu megale bis-i telefdir Bu yolda felh bertarafdr

307

15 NET 15/1 MERSYYE L HAZRET- MM HSEYN

Mef ln Mef ln Mefln Mef ln

I Akt hun-be-i em gelen mh- muharremdr Yine mh- muharrem bis-i endh- alemdr Ciger-hn olmamak mmkin mi lem derd ile imdi Zamn- mtem-i eh-zde-i Zi-n- Ekremdr Vcdn pre pre eyleyp meh derd-i mtemle Tatm ebr kendin seba-i seyyre derhemdr Gsiste rite-i iret pern hne-i d ikeste eng-i Zhre hl-i gerd cmle pr-gamdur Atar bir gn vcdn hke seyr it n ihb ol da Nie demdr felek gamla dim-fte sersemdr Meger blbl emende mersiye-han old ezhre Pern hl-i snbl goneler mebht u ebkemdr Aceb mi h- gl pr-d iderse imdi bzsn Nola hunn alem kaldursa lle vakt-i mtemdr Gezer glende zencrin srr mecnn olup clar Benefe ser-fikende br- sad endh ile hamdur Bu bir mtemdr el-hak kim bua mmkin degl tkt Nola olsa dern- gone pr-hnbe-i hasret II eker k eyleyp gl dest-i mtemle girbn Cigeler hun ider blbller feryd u efgn Olur pr-nem emende em-i nergis ek-i ebnemle Grp her subh-dem hnn-afak hurd-i rahn Hayal-i Kerbel eyler ki galtan itdiler hke Dem-lde ser-i eh-zde-i yekt-y zi-ni Dirg ol dem ihbas nin mahv olmad bilsem Dp hke sipihr aftab mh- tabn Dirg ol dem nin gerdn girp sad perde-i erme Yirin milk-i ademde itmeye bir knc-i pinhn Dirg ol dem nin tolb- carhu akmayup kan Felek soldurd ol nev-res nihl-i glen-i cn Dirg ol dem nin kan alayup ebr-i siyeh gamla Cihnnu olmaya her sengi bir ykt- rummn Dirg ol dem nin sad lcce-i mtem gelp ca Tecvz itmeye tufn- girye hadd-i imkn Aceb hl-i musbet bl- aceb hayret-fez mtem Revdur t kymet olsa lem derd ile pr-gam

308

III Cigerler te-i hasretle yansun ule-hr olsun Gller derd ile pr ddeler hem ek-br olsun Yine bir mertebe tutsun cihn nevha-i mtem Melik dde-giryan ehl-i alem cmle zr olsun kup dd- dern- ehl-i mtem evc-i gerdna Siyehler geysn alem m- hasret ikr olsun Kesp geh nal-i tze geh yakup bir d-i pr-hasret Felek mtemgeh-i alemde daim dil-figr olsun Aktsun ddeden feryd ile ebr-i siyeh ekin Dern derd ile mhu da yansun ddr olsun Yklsun sakfi gerdnu dklsn dne-i encm Dil-i uk- eyd gibi ol da trmr olsun Atlsun mihr-i alem-tb hke bm- gerdndan Dp ry- zemne hem sye haksr olsun Grp bu mtemi clar da dsn seng ile cismin Cihn get idp hasretle dim bi-karr olsun Fign sad h ile arh- den-i sifle-perverden Ki ayrd cihn byle bir pkze gevherden IV Nedr bais bu del kine bilsem arh- hod-rye ikest olmak neden ol gevher-i pk-i girn-niye Neden ol gevher-i yekty devrn eylemek zyi Ne gevher kim fri tane eylerdi sreyyya Sehb ol gevher-i yekty- turmaz cst c eyler Keml-i itiykndan iner geh ry- deryya Alevzr old her bir dil tutud ser-be-ser alem Aceb te brakd arh- zlim cn- dnyya Nola hn- afak dmnn eylerse lde Toknd seng-i fitne aks idp nh arh- dnu ne girbn Hele gr sende seyr it pene-i pr-zr- davya Ne dav kim ola erbb- maher cmle pr-hasret Ne dava kim de dehetle lerzear- alaya Ne dava kim kopa nev bir kymet dah ol demde Gele bir mertebe meydn- sr u gavgya Dnp hnin-kefenle llezre arsa-i maher Akar her ddeden sad derd ile cy- bel yek-ser V Net gel yeter feryd ko dehri harb itd Eritd zahra-i hurdi mh dil-kebb itd Net gel yeter tek brakdu hrmen-i sabra Hr- cevr ile cn u dili pr-ztrb itd Net gel yeter vird sipihre havf ile lerze Ciger-hn eyled gen mihre geh mha itab itd Net gel yeter koydu sipihri perde-i erme Nikb- ebr ile mihri girifr- hicb itd

309

Nedr bu nazm- pr-szuda te-pre mazmnlar Dil-i skkn- arh cmle hep pr-sz u tb itd Nedr bu dde-i terden akan hunbe-i hasret emenzr- gamu seng-i siyhn lal- nb itd Nedr bu - tufan-hz-i hasret cism-i zruda Aktdu lcce-i em cihn- gark- b itd Nedr bu derd ile ven yeter zabt eyle ferydu Ki akl r-be-rh- hayret u sabr harb itd Yeter vird yeter ruhsat beyn- hecre hm ol ekp sahb-y k gel biraz ser-mest medh ol

15/2 MERSYYE BERY-I ETMEK-ZDE MEHMED ELEB

Filtn Filtn Failtn Filn

I Esdi bir bd- semm- pr-musbet kim ciger Hn ile meml olup akd gzmden ek-i ter Tad seyl-b- musbet esdi bd- pr-bel Eyledi sad hne-i milk-i dili zr zeber kd bir sarsar-nm bd- hazn- merg kim Sold glzr- letfetde hezran verd-i ter leme bad- fen bir mertebe tnd esdi kim Old yeksn hk ile nice nihl-i brver Var m bir dil kim musbetle ciger-hn olmaya ka her bir keden arha aceb mi nevhalar Dd- h- ehl-i mtem tutd dehri ol kadar Fark olnmaz byle kalursa eger m u seher Demdr aksun ddeden hn-be-i pr-iftirk Ben de kldum bir dr-i n-yb- gm h el-firk II Tg- kahr cevr ile iy arh uryn eyled Hayf kim ol serv-i nz hke yeksn eyled Haner-i b-dd ile kydu tarahhum itmed Neyled ey arh- zlim neyled kan eyled Bir aceb te brakdu hne-i cn u dile Hanmn- akl u sabr cmle szn eyled T-be-maher re yok bir vech ile cem olmaa Ol kadar ecz-y mmdm pern eyled Kalmad mamre-i htrdan asl bir eser Dest-i bddula n yle vran eyledn Eyled pejmrde ol nev gone-i b- dili Krum eb-t seher feryd u efgn eyled Ol ten-i nzk dirg old der-zr-i trb Derd ile hlum nola olsa harb ender-harb

310

III El-ved iy gonce-i b- letfet el-ved El-ved iy serv-i glzr- melhat el-ved Derd ile diller yanup olsun cigerler k k Old lem firkatu pr-musbet el-ved Demdr aksun ddeden pergle-i hn- ciger Derd-i hasret kald hayf t kymet el-ved Sylemez old o lebler old hem-n gone ll Gitdi ol zevk-i tekellm evk-i sohbet el-ved Sold ol endm nzk old ruhlar zerd-fm Gitdi ol hsn-i tarvet lutf u behcet el-ved Gitdi ol dem ki sorardu htrum sad lutf ile Geldi ol dem ki ekern ol zevka hasret el-ved Kalmad tkat firkula dil-i b-tbda Gh u b-geh arz- ddr eyleye bri hbda IV y dirg old ruhlar zerd hem n berg-i kh y dirg old hir ol ten-i nzk tebh y dirg hba m vard aceb ol ddeler Yohsa fart- nzdan bakmaz msn dnyya h y dirg old pde kefenle ol ceml Old bir ebr-i sefid ire nihn gy ki mh y dirg grmez oldum ry- mihr-sru Ser-be-ser olsa aceb mi emme lem siyh ksun ol gzler yog olsun ol gl kim t ebed Bir dah dny-y dna eylese sensz nigh Yd idp ltf Net derd ile kan alasun Bu duy eyleyp vird-i zebn her subhgh Cilvegh- rhn klsun Hud-y Msten Geh firz- ar- al geh glistn- cinn

311

16 RYZ 16/1 TERKB- BEND SK-NME

Mefl Mefl Mefl Faln

I Biz rind-i harabti-i bed-nr- cihnuz Ber-hem-zen-i hengme-i nmus u ninuz Biz kend vcdunda nihn gene-i revnuz B-nm u nian rind-i cihn-sz- zamnuz Biz drd-ke-i bde-i hm-hne-i cnuz Biz tavk-ke-i bendegi-i pir-i mugnuz Bi-sikke v bi-nm u nin nakd-i revnuz Hep sm zerin hke dker fasl- haznuz Biz sgar- gerdn-mey-i besm-i elestz Sahbmuz agyr ier ol evk ile mestz II Sevda-zede-i arz u ebr-y nigruz Divne-i mh- nev mecnn- bahruz Hem feyz-i nazar-bah- gl-istn- cnnuz Hem hrmen-i akl u hrede saika-bruz N-bud oluruz dur olcak em-i ruhundan Biz mahv-i vcd itmede szende-erruz Her rast-reve pi-revz nite ki peykn Ser-keleri yola getrr bend-i mehruz Hah gibi olursak da leked-kup- edni Padaumuz irgrmek olur menzile an III Ski sun o meyden ide derd-i dile re Feyz ile gl gevher ola har ile hre Mey sagarnun gr o kenarndaki hatt Aldanma bu nh camdaki nak u nigra Mest-ne giribna dkp bde-i nb Yok ragbetmz berg-i gl-i ceyb kenra Sun khne kadeh-kelere saki teh-i humdan Ser-hon vir bl-heve-i bde-gsra Sanman bizi keti-i ser-i lcce-niinz Biz vsl- kar u bn-i dery-y yakinz IV Mutrb nefes it kim demn asyi-i cndur Cndur nefesn kim bedeni ruh- revandur kduka geludan nefes-i germ-i ciger-sz Su yirine ate akdur sadrevndur Solmaz alan gone-i cn feyz-i demnle

312

Gya nefesn bad- gl-istn- cinndur B-huda degldr bu kadar srat-i seyri O1 nagme-hadi-i tr devr-i zamndur Hep kar hev-y dem-i germnle banadur Badan karan emi de ahir bu hevdur V Hem ak ile ey dil gher-i maden-i cn ol Hem terbiyet-i gevher ider mihr-i cihn ol Maksudun eger gemek ise deftere ahir Evvel hele gel ak ile b-nm u nin ol Kat- reh-i dil itdregr tie-i aha Bir baka yol aa ak da Ferhad- zamn ol Dnyay tuta dirsen eger nm u ninun n Pir-i mugan sen de dila tak- nin ol Her kim ola perverde-i feyzi nitekim tak Pest ola kemendine ser-i tarem-i eflk VI Olm yiri bam- felek-i naz o mhun Biz dah uzatduk ipini nle v hun Sunsan nola bir gone-i handne tebessm Geldke dil-i k- eydaya nighun Bozdum yine mhr-i ser-i gencine-i ak Atdum koparup mhresini dag- siyhun Gir ah-reh-i mey-gedeye pir-i tarkat Her kamna bir cam sun slik-i rhun Her camda bir bde v her bdede bir evk Her evkde bir neve v her nevede bir zevk VII Vasf itme bana hne-be-dun- zamn Ben kendme bar itmezin esbb- cihn Bir mertebedr nazki-i tab- revnum Ruh- shanum eyler ana arz- kern Sur- kaleme feyz-i nefes ey lee tabum Her safha olur maher-i ervh- meni Hem bdeyi eyler nefesm zinde-i cvid Hem malik ider muciz-i s ya da an Seyr eyle Riyz nie ider hasm- bed-endi irm okduka ser-i teslimini der-pi

313

17 RZNMEC-ZDE NS 17/1 TERKB- BEND

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln
(Failtn) (Faln)

I Ey hrm- revi cilve-i tvus- cinn Vey miyn u kemeri menba- b- hayvn Sabr idermi tutalum k- zr u hayrn Gh cevr eyler ise bri geh eyle ihsn Eger ldrmek ise kasdu ey fet-i cn Nm bismil gibi klaru eyle kurbn Haner ek beni ldr meded it virme amn Sanma lmekden ola cn u gl r-gerdn Gelmesn htra bir vech ile ey h- cihn Ben de cnum da gl de saa olsun kurbn B-edeblik ise de eyleyeym bri sul Gelmesn htr- nzk-tere amm ki mell II Saa yeste midr gayrilere yr olmak Ragm idp bendee hem-sohbet-i ayr olmak Sende mi old hemn yr- sitem-kr olmak Bende mi grdi hemn k- n-r olmak Neden rs eyledi t byle dil-i zr olmak B-sebeb hm- itbula gl zr olmak ncinp baa fergat ile der-kr olmak Kasdu ey bu mdur yohsa cef-kr olmak Gel fergat ise fikr kulua yine sul Beni ldrmeyicek fikr-i fer emr-i muhl III Bu cefy yeter ey serv-i ser-efrz itme Ben niyz eyleyicek tzenin gz itme Sine-i safuu ayre varup bz itme Herkesi yine-ve srrua hem-rz itme Baa gam ola diy gayriye garrz itme Barm delme sakn neylere dem-sz itme Lutf ise bendee kasd kerem it nz itme Kilm cevre de bri an da az itme Birin it gel baa mahss yiter sultnum rz itmeye tgayri eda cnum IV Alamakdan yetir ddelerm old telef Yeter insf yeter yakd beni tb ile tef Cey-i mjgnu olup tr-i nigehle saf saf Sehm-i zrua t-key ola bu sne hedef

314

Baa ram olma in bula vch ile eref Dest-i ayr ide gl-berk-i izr telef Bu degl det-i drn-i cevnn- selef Kerem it sen dahi uka olup hayr- halef Kerem ayre cef ka kann itme Beni bu vech ile lutf eyle ciger-hn itme V B-vef bendei evvel ne idi bunca kerem Dil-i mecrha olurd der-agu merhem Sebebin syle nin imdi bu zr- sitem Hk olursam rehe eylememek atf- kadem Virp ayr- azz ile saf baa elem Nie tkat getrr byle cefya dem Dest-i ad ile zlf degl itmek derhem Eyleme bau in bd- saby mahrem Sakn humdan ey taze gl-i gl-bn-i nz Virmesn berk-i gl merebe sz u gdz VI nki mmkin degl evvelki gibi yr olasn Yani ayr koyup bendee dil-dr olasn Greym bir puta ftde-i gam-hr olasn O cef-kr ola sen k- n-r olasn Derd-i ak ile dil-hasta v bmr olasn Ol tebessm ide sen girye ile zr olasn Hedef-i tr-i sitem-kr-i ayr olasn Hsl ben gibi b-rahme giriftr olasn Bilesin sen de ins ye cef eyledig Baa ram eyleyp ayre vef eyledig

315

18 SLK EFEND 18/2 TERKB- BEND- MTEML- BE-ESM- UAR DER MEDH- BEHET EFEND
Mefl Mefl Mefl Feln

I Ey matla- dvn- eref-nme-i Behcet Vey fihris-i ser-levha-i dbce-i Cevdet Ztudur olan mntehab- defter-i ikbl Tabudur olan fezleke-i nsha-i Refet Nimetdr olan fazla hur- hn- nevl Dmnua hvhi-ger-i takblidr iffet Servet kim ola cize-dr- kef-i lulfu Midhat ger olur devlet iclle Hamet guna hasret-ke olup hid-i tevfk Leb-tene-i bs- kadem mesned-i zzet Sensn eref-i kadr ile akrnua rcih Acz ver-i evsfu olur hme-i Mdih II Ey mye-i kadr u eref rtbe-i Sm Kesb eyledi syede cihn dahme-i Km Eflke kleh ke-i ikbli resdur Devrde o dil fte kim buld Nizm Gy olup evsfu ile elsne-i Rm Old uar-y Acem' gm-de Nm Prdr mey evsfu ile sgar- idrk Efgende-i hk olsa ne gam cra-i Cm Oldukca nin-gr-i selef nvek-i hme Meydn- hnerde ne kepde ola Rm Ol kim ren-i fenn-i edda ola mhir Olsun niam- vasfu ile dehrde kir III Rah- kalem semt-i kemle olup tf Takld idemez ve-i irfnua rif Bir klba ifrg idemez sebk-i hayl Vasfuda kell-ver olur hme-i Vsf Mermz- zamr olan esrr- garb Erbb- beyn mevkif-i idrkde Vkf Zeyl-i kerem setr ide noksnu yohsa Bezmnde olur perde-birn davi-i Kif hrz ider lemde eb-i kadr- mdin Yek-lahza olan daire-i lutfna kif Devrnde fermu olunup kssa- Hatem Old saa yn-i kerem cmle Msellem

316

IV Hmem ki tuta vasfu ile rh- Sen-yi Kilk-i digern eyleyemez arz- Nev-y Kl-y shan tutm iken gerd-i kesd Temg-zen-i evsfu olup buld Yahyy zrde-i renc-i gam olan htr- yrn Terkb-i medhle bulur imdi ify Pertev-res-i ende olup mihr-i hayl Trk-i harem-hne-i dil buld Ziyy Tertb-i shan mevkiine eyledm hir Her hamse-i engt ile sr- Aty Hakk ki mhim-sz- mrat- rzsn Pr lcce-i b-shil-i ihsn u atsn V Vassafu olup d-zen-i akl- Selmem Mazmn-ser perde-i icze Fehmem tmem felek-i nkte-i endeme vkf Bezm-i eref-i hid-i vasfuda Nedmem Gavvs- yem-i vasfu olup mek-hevesle Shil-res-i beyts-sadef-i dr-i Nazmem Destmde yeter h- kalem mye-i icz Slik-meniem tavr- belgatda Kelmem Hmemdr olan bse-zen-i dmen-i evrk cr-y rsmt- tahayylde Resmem Sahb-y shan mest ide t ehl-i mezk Ztu ola ser-meclis-i ikblde Bk

317

19 EHR 19/1 TERKB-BEND- IKNE

Mefl Mefiln Faln

I Ey ge-i emi fitne-bd Mlk-i dile h- gamze celld Dest-i sitem-i nesm-i nzun Gl-berg-i niyz itdi ber-bd Devrnde visl ser-be-zn Rifatde firk girye mutd Ahdnde vef ikeste-htr Dil-dter cef-y b-dd Knn- tazallmnde memn heng-i emn u name-i dd Buld gam- akun yle revnak Tayb ider old d n-d emr-i tegflnden ey h Olursa da dil cerhat-bd Shhat bulayum eger umarsam Derd-i dilme devdan imdd Ben k- derd-i b-devyam Ben mnkir-i lezzet-i ifyam II Dil ideli derdn ile lfet Merdd nezrem old shhat Hicrnuna olmayam sezvr Eylersem eger md-i vuslat Zehr-be-i ztrb- akun Olsun dile mye-bah- rhat N eyler iken idersem it Pn-i evk- n-i rahmet Sol denl var rz gnlde Virsen de nezreye iczet Psde-i em-i vasl olnca O1 dahi olur nigh- hasret Vakf- gam- derd-i hasretndr Hep dildeki raht- sabr u tkat ekmekde o derdi mrid-i ak Eylerse bana at-y himmet B-derd olayum dev dilersem B-gam olayum saf dilersem III Ey fet-i cn- k- zr Vey gamze-i h gibi hn-hr

318

Zinhr zinhr olma byle Ayr- nevz u k-zr kda olan huls- ak Hbna der mi itmek inkr Uk degl mi hidnun Mhiyyet-i hsnin iden izhr Usk degl mi cins-i hsne Cn u dil ile olan hardr Uk degl mi nz iden Mazmn- niyzdan haberdr Uk degl mi zevk-i katli Celld- nigha iden ir Efgn efgn ey sitemger nsf insf ey cefkr Bin ka bir nigh idersin An dah gh gh idersin IV Ey nsh- tarz- dil-nevz Vey mnkir-i resm-i re-sz Mtk- dev-y prsindr Derd-i dil-i afiyet-gdzi evk- ruhun ile dilde eyler Her d- ekb ule-bz Gl-deste-i nzi ile yd it Dil-haste-i pister-i niyz Hasret-zede-i teafl itdn Uk- kadr-ins- nz Ser- mahrem-i srr- gamze itdn Ayr- zebn-ne-dn- rz Kfr ise tark-i dil-berde Temyz-i hakk v mecz Min-badin ak ile hevesden Ref eyle niz-i imtiyz Hbnda olmaynca insf Nitsn ana kn- dil-sf V Cn ber-kef ktil ise mhmil ldrdi hcm- evk- bismil Dil bezm-i rzda el-ata-g Sk-i ehdet ise mnhil Ey hancer-i rz-y vasl Nev-md nigr- levha- dil Bismilgeh-i akda zulmdr Kurbn-i evka rahm- ktil Ey ve-i imtinn- kati Ser-mye-i hn-bah-y sad dil

319

Celld- kaz-tvn- gamzen Ol dem kola katl-i ma mil ehr-i emn terennm-i ak Ol n-muhal-i mezk- bismil Ciz ki ehd-i gamzen ola Zinhr zinhr olma gfil Ferydna bakma b-eerdr Tahrk-i hevesle der-be-derdr

20 TIFL TERKB- BEND

Filtn Mefiln Filn

I Ser-i zlf-i zebn- fetdr Gamzesi tercemn- fetdr El-hazer el-hazer ki gamzeleri fet-i cn u cn- fetdr Zlf-i ham-gete-i fsnsz Dmen-i dermiyn- fetdr Peyrev-i ak mye-i fitne Tb- hsni tvn- fetdr Zr-i zlfinde hatt- nev-hzi fet-i hnman- fetdr El-hazer ey sitemke-i cvid Ahd-i fitne zamn- fetdr Ge-i em-i gamze-perverdi Hne-i mhmn- fetdr Dil-rbs tamm hercy Ehl-i ak sefh sevdy II emi berk-i salh-p- sitem Zlfi Efrasiyb- c- sitem Hl hatt siyh-mest-i adab Leb rni bde-n sitem Gamzesi b-nihye merdm-k Her nigh sitem-fr- sitem Ham- ebr-y cmb-engzi Mevce-i bahr- pr-hur- sitem Ahd-i zlfinde devr-i eminde Fitne kird-i sahtg- sitem Zahm kri-i tr-i gamzesidir Evveln mjde-i sr- sitem Dmen-i zlf-i ham giriftesidir Hme-i fitne-i be-d- sitem

320

ule-i h- keremtr- heves Dest-i feryd- yre sz- nefes III Bir tebessm medr- iretdr Subh evvel bahr- iretdr tme bir ina nigh dirg Dil garb-i diyr- iretdr Ket-i cm- dmen-i shil Mevsim-i rzgr- iretdr Cm elde surh znda Devr-i meclis hisr- iretdr Ceyb-i smn be-k- dest-i heves Nakd-i firsat ne tr- iretdr Hande-i gonca girye-i jle Mye-i kr u br- iretdr Seng-i tan riydan zde Dem-i bs u kenr- iretdr Cm- sk v halka-i meclis Dm- anka ikr- iretdr Seng-i iretden old zahm- riy Ser-i tvbeyle py- istin IV Ey eh-i devlet-i vz- istin Evc-i bah-firz- istin Nz- hodbne ald tamm Mereb-i b niyz- istin iyn- hm-y hsndr Pene-i ahbz- istin ulezr itdi hrmen-i mihri te-i cn-gdz- istina Meclis-i hsne old prye let-i vesz- istin Hande-i ll-i dil-firbdr Gl-i blbl-nevz- istin Ghi yine-i nighudur Sebeb-i imtiyz- istin tme bignelerle seyr-i emen Ey tenk ay u in dmen V Ey heveskr- nm u km- vef Ey esr-i emel gulm- vef Name-i sz- bezm-i devletdr Lafz- b-mani-i tamm- vef Hem karre der-dkn- tabb Bezm-i erbb- aka cm- vef

321

Haber-i n-murd-i dildr By- prahen-i mem- vef Tg-i zr-i zemne der-beglest Haner-i yes der-niym- vef Dne sebz-est ey esr-i mmd Ey karb in-y dm- vef Rinde ulut gh maherdr Ey tlebkr- izdihm- vef Old Tfl vef-y ehl-i hmem Sret-rm-i nev-ars- adem VI Yeter ey arz-perest yeter Dmen-i cha dest-i pest yeter Gamze besdr y ehl-i ch nedr Dehre bir tnd-hy- mest yeter Olma meftn- devlet-i Kisr Bu kadar gamze hr- pest yeter Hz ber-hz ez-makm- urr Bu kadar sklet-i niest yeter tme esbb- nz nev-ber-nev Saa ey h oca her hest yeter Zr-destne olma hanerke Gml-i zr- dest yeter Dmen-i mihre destgr ol Syeve olma pye-pest yeter 21 TIYB TERKB-BEND
Mefl Mefiln Feln

I Efss o fitne-i Hd dd Dnyy sitemle itdi berbd tmekde rumz- em-i h Bir lahza hezr- fitne cd Hzr yine katl-i amm- uk Haner-ke olup o em-i celld Vy olmaz ise nigh- ltf Merhem-zen-i zahm- cn- n-d Dest-i sitem-zm-y kahr Mimr- harb- mihnet-bd Her nkte-i dil-firib-i emi Halll-rumz-i fenn-i b-dd

322

Vd-i fsn-i dil-berde Hrta olur nigh std N-dde-i em ehl-i dildr Devrinde visl ayr-i mutd Ahdinde vef-y cevr-i dmen P-bend-i ademden olmaz zd Efn fin sad hezr h Efss u dirg u hayf u feryd Destinde zebn- cevrdr dil lde-i hn- cevrdr dil II Ol h- memlik-i letfet Ol mah- tamm- evc- ismet Fermn-ber idp cihniyn Eflk- cefya dikdi ryet Ol gonca-i nz itdi dim Ba- dile arz- hsn-i talat Ald nesyim-i gmndan Snemde ukfeh-y hasret Amma ki vezn olursa ngeh Glzr- vefda bd- vuslat Heb-gete ider hezr- k Hakka bu garb-i c-y hayret Devrinde o h- mlk-i hsn Subhnallh nedr bu hikmet Gelmekde mlzmn- ka B-dd- vef cef mrvvet Zehrb- hadenk-i gamla glm Ol mertebe zahm zahm- mihnet Ger olsa mulicm Mash Olmaya nemek pezr-i rhat Drne ens-i derd-i kum Zahm- dilim ilcdur gam III Ey gamzesi mest-i cm- fet Vey turralar makm- fet Ey nahl- emensitn- fitne Vey serv-i bl hrm- fet Ey cilve-i kmetde muzmer Reftr- fiten kym- fet Vakf- sitem it dil-i haznm Vir mlk-i gama nizm- fet Knn- bely eyle icr Ol bi-i intizm- fet Pr sz- tebessm-i lebden Dnyya tola kelm- fet

323

Olmasa karni em-i mest hret bulamazd nm- fet Zlfde cuy- mlk-i fitne Gamzede ser-i licm- fet Her hl-i siyh lcce-i gam Her halka-i zlf dm- fet Hatt u mje ebruvn u gamze fet fet-i tamm- fet Y Rab bu ne turfa dil-rubdur Prye-i hsn hep beldur IV Dil mtem-i gamda dde-nemnk Pr-zahm- hadenk-i hm eflk Cism te-i gamla d-ber-d Cn tr-i sitemle k-der-k Dil akla zerre zerre ber-bd Ten derdle uzv uzv der-hk Sehv ile eger ki olsa sde Zahm- dil-i haste-nke tiryk Hsyyet-i b- tigu eyler Yz mertebe an da zehir-nk Germ olmada te-i mahabbet Yanmakda vcd misl-i hk T ski-i k rz- evvel Bir cmla itdi mest b-bk Dil buld bir zge zevk-i cvid Cn old o mertebe tarab-nk Rsvyi-i kdan beldan Gelmez baa t-be-maher imsk ek tg- cefy cmle cna t mertebe-i vefy idrk lsem de sitemle h itmem Ruhsr- gam- siyh itmem V Sak kan cm- hlet-efrz Glib dile k- fiyet-sz O del humr- gam musallat Cn u dil-i zre rz-der-rz gh olalm eger ki kevnde Bi kere gelrse d u nevrz Bir cm ile rzum eyle firz Lillh terahhum it bu hle zhr- nigh- iltift it T ki bu itb u nz mermz Kurbn-i bezm-i evk-i yrum Besdr baa bir nigh- dil-dz

324

Ham kmet u zerd u derd-nkum h- gama bir kemn- zer-dz Bir blbl-i glsitn- derdm Olduka srd u eyven-endz Ol feyzle blbln- glen Tabumdan olayd nle-mz Feryda gelp lisn- ezhr Eylerdi terennmt- dil-sz Tyb-i melmet itiharum Devrn- gamuda b-kararum

22 VECH 22/1
Mefln Mefln Mefln Mefln

I Yine dil bir cihn fitnen akyla eyddur Yine nev-mbtel-y ive-i em-i dil-rdur Girbn k bir ser-hk h hem-ser-i eflk Meger sride-i keyfiyet-i cm- teclldur Pern rzgr lem-i derd bel olmu Giriftr- kemend-i pr-ham zlf-i semen-sdur Meger mmkn mdr ya olmamak dil-dde-i ak O dil-ber kim aa dest-i inyet ehre-prdur Visal-mmdin itmek geri ol h-cef cdu Galat-ende sevd-y abes bhde gavgdur Kad-i bl ile mmtz u hsnile ser-ameddr Cef v cevri gibi mbtel-y ak b-haddr II Dil-i uk kasdna kurulmu kavs-i ebrlar Giriftr itmege hep lemi mde gslar Nigh u gamze fet dde-i ser-mest ehr-b izaruda bel zre beldur hatt- ho-blar dp fitneyle pr- iklm-i cn nergis-i mesti Gller hn mnn gret eyler em-i cdlar Misl-i verdi cennet dima sd b hurremdr Cihn blbl-i eyd ider ol verd-i hod-rlar Nola giryn u ser-gerdn iderse halk- dnyy Rh- hbndaki ol haller ol anbern mlar Bulunmaz hi nazri hsn hulk ile letfetde Adl olmaz oa kimse gzellikde melhetde III Aceb meh-ve aceb dil-kes aceb sun ilhdr Hrmn oldg yirde gzeller hk-rhdur

325

Gzer-gh nola pr olsa ervh- mukaddesden O h- nz perver ehr-i hsn pdihdur Gher-senc-i tebessm lal-i h drr-i fenidr Saf-y htr- erbb- dil cem-i siyhdr Ser-efrz oldgun bildirmege ol kadd- blnu ki gs-y mk-efsn-anber b gvhdr Nola her demde olmazsam nigh- ltfua mazhar Sitem uk- zre dil-bernu resm rhdur Ne del cevr iderse eylesn kim ser-firzumdur Gehi der hsn-i tabr ile bu nz- niyzumdur IV Hayl hem-ninm kmetn htr-ninumdur Visl fikri knc-i derd gamda mihr-bnumdur Bilen ol gamzelerdr hl-i cn- n-ekbn Dern- dilde zr mahrem-i rz- nihnumdur Hev-y kkldr geri ser-gerdn iden amm Nigh- dil-firb bis-i rm- cnumdur Pern eyliyen gslar h- dilmdr lk Ceml gl-senin sr-b iden ek-i revnumdur Bu del ngme-pry ider gl-zr- kyuda Dimezsin bu dahi bir andelb-i n-tvnumdur Egeri grmedi bir r-y dil ol emi hdan Degil hli dil-i rdemz yine tek u pdan V Nihl-i kmet ekmi meger bg- iremden ser Ki olmakda dem--dem ser-firz-u sebz-i hurrem-ter O verd-i tzeden hem-vre kesb-i renk b itsn Aldka sipihr sebze-zrnda gl- hver derdi vasf- hsn yd-gr- lem-i bl Vech olsa idi iltift- hsua mazhar Ne fettn oldugun fehm itmeyp iklm- i hsn ire Saa ftdelik arz eyleyen ey h- meh-peyker Bu beyt-i dil-gsn air g eylesn benden Bile t kim ne derde mbteldur cn- gam perver Olr m byle bir meh-pre-i mest-i per-peyker Ki Cibrl-i Emn tr-i nighndan hazer eyler

326

22/2
Mefl Mefiln Feln

I Bir fet old dil esri Hsn ile cihnda yok nazri Ruhsre-i nr-p olmu Eflk- hasen meh-i mnri itmekte h-y girzn Bm-i mjesi grende ri n neve-i mey ferh-fezdur Lutf- shann- dil-pezri Mmkn mi nigh o gamze-kre Elden mi dser kemn-u tri Bak ol hd hl kadd hsne Gr hikmet-i sni-i kadri Zahm- dilmi grp iden tan Ahulim olmayup habri Bilmez mi nedr nigh- h Cemn- sitem penh- h II em-i siyehi aceb beldur Uka heme fitne-zdur B-gne degil nigh amm Ol gamze-firb-i indur Kr o nigh- em-i mest Geh lutf- kerem ghi cefdur Kurban olayum o nzenne Bir hid-i h u dil-rbdur Ser-gete-i hsni mihrle mh vare-i kkli sabdur Diller nola aa olsa beste hin-ikr bir hmdur Yok hsnle misli n beerde O1 ha melek disem sezdur ftde-i kaddi nzeninn Dil-dde-i hsni meh-cebnn III Allah nedr bu kadd kmet Arz itdigi dem kopar kymet Gl-zr- cihn zeyn in y Bir tze nihl-i bg- cennet Bir kez bakan ol cemle eyler Sarf- dil cna bezl-i kudret Blbllerin fignn it g Ey tze gl-i bahr- behcet

327

Lutf ile gehi tebessm eyle Ey gonce-i gl-istn- ismet Ey hsrev-i mlk-i ser-firz Uka cefy itme det Cn dil-i derd-mende-gh Lutf-u kerem it budur mrvvet Kurban olayum o hadd hle Ol hb-i hatt- b-misle IV Hatt m y benefe-i emen mi Y srr- kelm- z1-minen mi Olmu o hat aa satr- trh Ser-eme-i Hzr ol dehen mi Ykut- mferreh- i lebde Dehn m y ll-i aden mi Bir nr-i mcessem old zhir Ey ki o h gl-beden mi Bir fet-i dil-sitn grndi Bilmem o civn ive-fenn mi rideligm bu del bilmem Ol em-i siyh u gamzeden mi Tarr- revin idp tem Dil dde hemn o ha ben mi Amde-i seyri kudsiyan hep P-bsna tenedr cihn hep V Ryu gibi var m verd-i handn Kadd gibi gl-bn-i hrmn Bir sencileyin gzel olur m Hem nkte-gzr u hem shandn henk terennm itse eyler Tesir-i mukaddesn hayrn Tabir-i ed-y dil-firb Ser-nme-i hsne old nvn Her nkte-i lal-i rh bahu Mihr-i dehen-i shan-gzern Bu dni fehmle cihnda tmi seni Hakk gzn-i akrn Seyr eyleyp ol ceml-i hbi Tahsn ile diyeler harfn Vasliye sezdur olsa bende Mnend-i Vechi ber-figende

328

1.2. XVIII. YY. TERKB- BEND METNLER 23 AHMET SDIK ZVER 23/1 VE LEHU TERC-BEND DER ETVR-I LEM
Mefl Mefil Mefil Feln

I Sanma bizi sf gibi b-hde maklz Bergete kelm olduk ise ayn- kemlz Mismr- senmuz taaccb olsa da ser-tz Glmh- ser bedreka-i ehl-i dallz Yri leb-i rni delb kh-i vcd Ferhda khistn- muhabbetde mislz Nisvn gibi olmamuz pr u eslf O1 demde ricl anlar ise biz de riclz Ahbba idb tavr- tevzula nevzi Dmenlere zn-zede-i ceng cidlz Biz meyve-i irfn nola halka yidrsek Bg- hner ire gzelim tze nihlz lzm ideriz zhidi pr-h- shanda Meydn- maarifde bugn Rstem-i Zlz Erbb- sule aub ebvb- cevb Ashb- cevb bulcak ehl-i sulz Her kim ki nigh eyleye kendin grr hir Her deme bir vazla yine-i hslz ems old bizm tlimz geri cihnda Zann eyleme zhid bizi makrn- zevlz Noksnn tekml ideriz ehl-i kusru Her hlle pdiyuz erbb- huzru II Ki tene-leb-i hicr oluban tee yanduk Ki n- zll-i niam- vaslla kanduk Ehs- telmze urub lf u gzf std- cihn gricek hayli utanduk Rek itse nola nakd- kemlta tvnger Ser-mye-i izn-la biz n kazanduk Zhidler amli ki makrn- riydur Biz ema ile iledk amm ki usanduk Tahsl-i meh-i marifet-i necm-i hnerde Hrd-i saffet der-beder afk tolanduk Tvsa haclet virir aryimz n Badan ayaga gevher-i hikmetle tonanduk Telvn ideriz lemi b-reng olub ey dil Bir sbg- ilh ile manda boyanduk Gh arayub marifet ashbn bulduk Ghce dahi bezm-i cihn ire arandk

329

Dery gibi safvet-i hevesinde gice gndz Enhr- saffet seyl-i havdisle bulandk Tahsl-i marifde klub bezl-i tekp Gayret kemerin cmleden evvelce kuandk rifn ndna kys eyleme zhid mn hele kfre ess eyleme zhid III Ebn-y zamnu o yh sfehdur Encm- meveddetleri bil-cmle hebdur Yetmi iki bi millet ile eyledm lfet Ndir grrm anlar kim ehl-i vefdur Bir kavmn ad zhid u bid bi-reng hem kisi dahi nefs-l-emr ehl-i riydur Chil didigin rind idiyor ner-i marif lim geinen sifle reis-l-cheldur Kizb ile nice kzib idb kat- menzil Sdk ile o lfte giriftr- beldur Esnfu ise kesb-i habs olmas glib Ser-myeleri ekserin renc u riydur Her frkaya sr grinr hakla btl Amm taraf- aglebi butln u hevdur Evsf u izfet imi aml-la efl Ashbna nisbetle bulur err u hatdur Rindnu ad fsk-la ilhd-la mehr Sfler ise mrtekib n u irdur Cnum sklur sret-i ashb- riyya Kim ekl-i nifknesi bir baka eddur Olmazsa eger kavli ile fili muvfk Redd eyleme ol kimseye dirlerse mnfk IV yt- ehdse olub cn-la mil Oldm hele vsmca mansine vsl nsf ile ahkmna imn- nazarda Drt mezheb ashbna var anda delil Mezhebleri hak old beher frkaya nisbet Amm ki hat olmas da olmad zil Cem olmad ref olmad hak ile hat pes Zann old harm-i harem-i mezhebe dhil Bu vech-ile fetvya tevecch ideriz biz mn-la zann bir yerde cem olmas btl Hkminde hat itse dahi kavl-i esah bu Ecr olmadadur mctehid-i mezhebe hsl limde cevb itdi sul zre tevakkuf Muhtc- cevb old vel i bu mesil Tahsl-i vukf eyleyemezs bu mahalle Hem-sohbet olduka sen cins-i erzil

330

Bir mkili yok gibi turub gurrelenrs Oldu nice bi meselede chil u gfil Katl eyledi manda seni kibr u gurru Kendi sfatu old saa semm u helhil Bu neede sen itmez ise nefsi tahls Hsrnun mbni iderim ben saa tahss V Ashbnu on dnesine h- efat Hkm eyledi cennetle idb mahz- beret Bksine hkm itmedi ashb- gzn Hem anlara gstermedi yz i bu sadet Ay ne idi anlaru amli ki old Kendilere engt-i rislede iret Taayyn-i ahkm- evmirle nevh Aksm- ibdt gerek zhd-i riyzet Ashb olur bazs anlarla msv Zid dimeki imdi bu vdide ne hcet Mnend-i nigehin anlarla itatde sebeb ne Tenh ola on deme bu gne inyet Ey nr- basar eyle bu many tasavvur Bu meselede var gibi bir ince zekvet Tlibleri bu nkten itmede tekp klar bu meselen b-hadd u nihyet Muztar oluban vaz- kadem eyledm hir Ben dhi idb anlara bu yolda refkat Hizmetle mi himmetle mi her neyle olursa Tashh iderm kalmaya tanda sakmet hml ile hsl m olur nakd-i marif Kesln ile sohbet idemez nev-i avrif VI Ey zhid-i felfes bizi b-fer mi sanursu Kendin gibi ehl-i hner mi har m sanursu Akreb gibi itsen dahi dnyl ser-tz Sen kendni dem yutar ejder mi sanursu Evz- salh ile klub emi pr-zeyn Cennetle meyyed mi mbeer mi sanursu Hur mihre drer dnii eyleme izhr Bzr- hnerde an cevher mi sanursu Rindn-la ceng itmege meydn- shanda Evhm- hayltu asker mi sanursu Kan yutdurur erbb- dile arh- sitem-ger Yohsa sen an bde-i ahmer mi sanursu Itr- edn seni tefrh ider amm rifleri zumca mkeddermi sanursu Bakmazsa nola derghna Haydar- man

331

Sen direi kala-i hayber mi sanursu Avratlara mevkf ola n fart- net lemde aceb sen de seni er mi sanursu Amli zumnda idb sen hayra izfe Alyi-i rindn meger er mi sanursu Tazr-i edd eylemek erbb- zunna Manda ilc itmek olur ehl-i cnna VII Asbb- nifkn cesed u cnna lanet Slslaru dnine mnna lanet B-behre iken kibr u gurr itmege tlib Ndnlaru nna nvnna lanet Bir habbeye bi minnet ider virse de farz Mmsikler ikrmna ihsnna lanet Ayra niyz ka nz itmege balar Dehr gzelim zmre-i bbnna lanet yine-i irfna cil virmeye herkez Ol kevnem sekrine sekrnna lanet Kr yze glmekdurur erbb- nifku Billhi anu dde-i girynna lanet Tcir ki ticretle ider cnna azrr Kesb eylese de sdne hsrnna lanet drk idemez sret-i tahkki mukallid Ol kimseler pertev-i ezhnna lanet Nmla ki olub grra v mihmn klar redd Marrlaru derie v der-bnna lanet Dnyya v ukbya yarar cnbi yokdur Tenbeller idrkine iznna lanet Pek dinle kabul eyle sahh old kelmum G itme rekketle fash old kelmum VIII Grdm ki avmu eser-i sd zarardur Her ilerin kbeti habt u erdr Her-demleri bin hle ile old diger-gn Gitdikleri yol reh-gzer-i nr- sairdr detlerin nmdur aksm- ibdet Niyyetleri kfirlere nisbetle beterdr lt- taayy idnb tat u er mn-la slmlar mahz- siperdr Terk eyledm ol firknu ahlkn zr Hem kendilere hem bize ol hl-i kederdr G- dile htifden irb i bu makle Tatde halvet didiler asl- hnerdr Gel gr ki halvet didg tb- hviyet te-gede-i akdan bir pre ererdr

332

Ak old ibdta metnet viren el-hak Ak olmasa aml-la efl hederdr Pehn-y muhabbetde durur lezzet-i gli Ak ehline bir sufra-i pr-ehd u ekerdr Her eyi fed eyleyben aka yneldm Bildm bu sefer cnuma ferhunde seferdr Tesbh ider ak ile mezrumda giyhum Her halde ak old benm pt-i penhum IX Men bir gzele k- ftdeym amm Ser-kelik ider bende-i ermendeye hl Her end niyz eylesem ol h- cihna Rahm ile nigh eylemez efgnuma kat Sayd olmad ol dne-i emvl-la gitdi Mmkin degl itmek an ihsnla ihr Y nice olur hl-i pernmuz ol bt Rm olmaz ise vh bize h dirg Ey dil-ber-i gl-ehre-i gl-zr- melhat Klma beni blbl gibi fte v eyd Bir k gy benim lemde kerem kl Redd itme beni eyleyben cmleye rsv Sen sanma ki nevmd olam azr-la senden Vallhi senin akn terk eylemem asl Ahdmde degl kat- vedd eylemek hir Gnden gne hiddet buluyor srim-i gavg Allh severmen dahi ne dne taparsu Bir kerre nigh eyle benm hlime cn Firdevs-i visl olmu iken matma-i emm Gel klma beni dzah- hicrnua ilk Hn old benm ek-i terim kan mrvvet z bn in byle midr art- muhabbet X Zver ne bel bamuza vaz- edn Hlince derz itmede her biri zebn Kimden ne alup kangsna eyled azrr Hulku bizi zemm itmededr pr u civn Melf- uyb olmu iken kendleri heb Ehl-i dil ay ne ola nsa ziyn Bazlar deyys durur bazs mebn Bazs muhanneslik ile tutd cihn Kendileri ifsd ile izll ile megl Fasl itmededr yine fln ibn-i fln Evldnn dostluklar yok ehl-i hevdur Bend eylediler dmen-i tezvre miyn Sohbetleri sihrriyye v hezl ile mlevves Tekdr ider lfetleri hem-rh- revn

333

G itmek ise anlaru evsfn kasdu Msellahda tem idegr hl-i skkn Allaha bad anlar ile lfet idenler Anlardan rag olmala buldum emn Sklet getrr htra sohbetleri herkez Dny tamayla iderek h- fign Avret-meni ile er ise itme refkat Pk olmu iken cismi sen klma cenbet

24 ARPAEMN-ZDE MUSTAFA SM 24/1 TERKB- BEND

Mefl Mefl Mefl Feln

I Sf gibi zann itme bizi sbha-be-destz Biz dne-mr-i gher-i ahd-i elestz Erbb-i riynu serine cra-nisruz Peymne-i ser-r-i mey-i ak ile mestz Kuhll-basaruz sye gibi dde-i mihre Hk-i kadem-i ehl-i melmetde ki pestz Kabeyle sanem-hnede yek-reng-i scduz Biz hnkah-i dilde ki Allh-perestz Bilmezse nola kadrmzi zhid-i hod-bn O1 yineyz kim kef-i zengde ikestz Ser-getelerz dr olal menbaumuzdan Seyl-b-i sahri gibi b-cy niestz Gm-kerde-srg-i reh-i hayrn-i akuz Hzr ile o vdde ki biz dest-be-destz Sagar be-kef-i meykede-i ak- Hudyuz Fark-i felege cra-fen turfe gedyuz II Ey zhid-i kr-suhan-i dav-i btl B-zika-i lbb-i kemlt-i efzl T key olasn mnkir-i erbb-i hakkat nkr-i selefde idp rd-i delil lim geinp olmadasn ehl-i keml Geh zendaka v kfrine geh fskna kil Tevle tevakkuf iden akvl-i kibr Zhirde koyup itmedesin btn zil Har-mhre-i inkrn ryi idinmi L-yefhem olan hayl-i harn-i mtesfil Lyk m olup mutesif-i cde-i tasdk Dnble-rev-i tabu ola bir nice chil

334

Hfz itmek ile cerbeze-i felsefyt Zann itme ki oldu reh-i tahkkde kil Bild mi nedr mebde ile semt-i mad lm alama ey tre-dern nak-i sevd III Erbb-i hdu suhan kef-i hikemdr Makbl-i sandd-i suhan-dn-i memdr Ende-i hccb-i nihn-hne-i esrr Mifth-i tlsmt-i man-i kdemdr yne-i kalbinde o ren-ghernu Jeng-i eneiyyet eseri mahz-i ademdr Yekt-gher-i vahdete tlib olup anlar Enhr gibi vsl-i ser-menzil-i yemdr Sretde gedyn-i nemed-p-i melmet Manda seltn-i melik-hayl haemdr nmlar bahi-i feyz-i ezeldr Anlar hulef-yi rsl-i pk-iyemdr detleri hep bezl-i lel-i hakkat hsnlar gencne-i enfs-i himemdr Grdkleri sr-i unt-i lh Seyr eylediler Hakk mazhirde kem-h IV G eyle mertibde nedr ilm-i hakkat Erbb-i hd eylediler byle rivyet Olmd o mahbb-i ser-perde-i l-reyb Itlk-i nikb-i harem-i gayb-hviyyet Biz-zt idp ve-i gz-i taayyn yne-nm old ceml-i ehadiyyet Esm v sft ile zuhr eyledi ayn n itdi duvum mertebede cilve mahabbet Ervh-i besitde ki old mtecell Tayn idemez an ser-engt-i iret Ddkde mery-yi misliyyeye aksi Sahr-yi tahayylde grindi nice sret Bu mertebeden sora semvt ansr tdi se mevld ile tertb-i ahdet nsn olup enmzec-i kl zt sfta Pes mazhar-i tm old bu cmle hazerta V Old hat-i mecma-i pn-i insn Hkm-i halekallh al sreti rahmn Bak dde-i ibretle o yne-i pke Olsun dir ise pertev-i tahkk nmyn rif ise ey tlib-i Hak sen seni ala Gencne-i mahfye mahaldr dil-i vrn

335

Bil geldgi mlk-i vcda ne indr Say it olasn pdeh-i kiver-i irfn Mefthdur ebvb-i kerem iste Huddan Olmakla zn-zede-i sohbet-i prn Sarf eyleme evkti bze v lehve Divne gibi olma sakn suhre-i sbyn Ancak bu hev v heves-i nefs ise maksd Bu maddede mterek old saa hayvn Ref eyle glden hcb-i zulmet nr Nezzre-i ddra degi cennet hr VI rif ise ol perde-ber-endz-i haty T kim olasn mahrem-i halvetgeh-i man Bir kerre nigh eyle pes-i perde-i rza std-i suver-bz olur ol demde hveyd n kr-i nihn-i meiyyet ola malm ekme gam-i imrz ile endie-i ferd Sdk ile rz-dde-i takdr-i Hud ol Virme halecn kalbime tedbr ile asl Seng atsa da kdek-menin olma ikeste Mecnn-revi ol kil ise ey dil-i eyd yne gibi tasfye-i levh-i dern it T saa keder virmeye nk bed-i dny Yek-reng msvt gerekdr nazaruda Tevbh-i ad dst-nevz-i ehibb Mestne-i ser-bz-i tarab-hne-i cn ol Mstan-i iretkede-i her d cihn ol VII Sk sun o meyden ki ola nee-dih-i tk Bir cm ile kl def -i humr-i dil-i gamnk Ol bde ki n-ste-ruh-i gerd-i riyy Mn gibi sbn-i kef-i mevci ider pk Ol te-i seyyle-i nms-i hred-sz P-ml-kun-i zhd vera n has hk Ol bde-i pr-feyz ki geldkde hura Teh cras hk old habb bu nh eflk em-i harem-efrz-i dil-i tre-nihdn Bir katresidr mskal-i yne-i idrk Ref eyle bizi hkden ey pr-i harbt Kaldur bir ayag ile yap destme b-bk Leb-tenelerz cm-i mey-i aka Kelm Bu beytin idp vird-i zebn-i dil-i sad-k

336

VIII Mutrib ele al ny-i pesendde-makli Germ eyle defs dil-i berhem-zede-hli Feyz-i negam-i smia-szyla rebbu telere yak sne-i uk-i cemli Defeyle meded bek-i santr ile dilden Darb idp usliyle ser-i ahs-i melli Tesrini inkr idemem name-i szu Lutf eyler iken cn dile cezbe-i hli Ny-i ekeri-name ider hokka-i g Kand-i kasab-i skker-i hlt-i meli Prdr gher-i feyz ile sandka-i tanbr Meyl-i dil-i uak degldr aa hli Mzrbda m bda m mda m tesr Zhid bun fehm it ko yeter kl ile kli aldum taa ben e-i nms ile nengi Mutrib kerem it sen dahi al barbet engi IX Dil-beste-i gs-yi ham-ender-ham-i akam Dvne-i zencr-be-py-i gam-i akam Perverde-i gu-i mevld-i sele Hayr1-halef-i silsile-i dem-i akam Geh vd-i Eymen geh Ms-i tecell Geh s-i muciz-nefes-i Meryem-i akam Geh pr-i sipihr eline sbha-i pervn Geh sz-i kef-i zhrede zr bem-i akam Bi sret ile zb-i mecl-i unam Geh hsn geh k geh lem-i akam Gh girih-i musmat-i manda nihnam Geh cilvegeh-i sha-i keyf kem-i akam Man-yi bast-i eseri kf ile nn Terkb-i rumz-i kelimt-i fem-i akam Mevsm-i cehl geh meduvv-i zalmam Mahmil-ke-i ser-bz-i emnt-i ulmam X Y Rab kan ol dem ki nihn idi bu hne Nr-efgen olan vuslat idi em-i cihna Ayar nihn yr nihn dil dahi n-bd Ne resm nmyn idi ne nm nine Bir bezm idi ol bezm-i saf kim yo idi h Uka tem-yi cemle bu bahne Pr-neve di cmlesi bir cm-i safdan Hep bde-i vahdet sunlurd dil cna Kesret yo idi vahdet-i mahz idi bu lem sbt-i vcd itmege yer yok digerna Hep garka-be-nr-i ehadiyyet idi ey

337

Madm idi aynda temyz-i miyne Malme iken nkte-i elan kemkne Sad hayf ki olduk yine pr-hb-i fesne Dil-fte-i hsn-i ezel em-i hduz Hayret-zede-i yine-i reng-i vcduz XI Ey nr-dih-i hest-i eflk-i ansr Feyyz-i vcd-i suver-r-yi mazhir Dnende-i her mkil-i ser-beste-i cd Bnende-i esrr-i hafy-yi zamir Bilmekde kemltu p-der-gil-i hayret Akl-i hkem v ulem-yi mtebahhir P-i nazar-i akla tem-yi cemle ekmekde izft-i neseb perde-i stir Ey mihr-i am burka-i tlk-i ceml Her zerrede pinhn yine her zerrede zhir Ztu ola tlk-i hakk ile mutlak Derk eylemede dil olur elbet mtehayyir Bu matla-i rengn ile bildrdi Hayl Hayret idgin ehl-i dile menzil-i hir

XII Dil mutekif-i ge-i ebr-yi Muhammed Cn silsile-der-gerden-i gs-yi Muhammed Gl-berg-i ruhi munsabg-i sbga-i rahmn Ezhr-i hakykda nihn by-i Muhammed Tevhd ider intk-i lh ile talm Tt-i dile yne-i ry-i Muhammed Firdevs-i hakkatde eb-i dem Havv Ey ise hep zde-i yek-my-i Muhammed Ey ak hidyet demidr k- zra Ddm yola gster neredr sy-i Muhammed Vsl olayum menzil-i maksda meded kl Cismm ideym fer-i reh-i ky-i Muhammed Sad acz ile old dil-i mehcr siyeh-kr Bir bende-i n-z-i sen-gy-i Muhammed Sm nice yz bi salavt ola havle O1 rh-i erfe dahi eshb ile le XIII Hest-i meczyi nihn eyle lh Esrr-i hafyy yn eyle lh Mstarak-i envr-i hd it dil-i zr Kef-i hcb-i dde-i cn eyle lh Mahv eyle glden eser-i nak-i sivy

338

Gayriyyeti b-nm nin eyle lh Kl ayn-i yakn ile bizi vkf-i esrr Ref-i tutuk-i reyb gmn eyle lh Bir pre kul eyle beni kim zll-i Huddur Mahdmum ol shib-i n eyle lh Ol mazhar-i zta dilmi eyle mukbil Bir zerre iken mihr-i cihn eyle lh Mevc-i nazar-i lutf ile ol yem-i cdu Kalbm gher-i cezbeye kn eyle lh Lutf it beni mahcb-i vcd eyleme y Rab N-mahrem-i sr-i hd eyleme y Rab

24/ 2
Mefl Filt Mefl Filn

I Demdr ki eyleye kalem-i rstn-sft Seccde-i sahfede kad kmetis-salt Demdr ki ide mahfil-i ser-levhda scd Nr-i siyha gark ola halvetgeh-i devt Demdr ki dne-i nukat-i nbernden Silk-i beyna nazm ide tesbh-i vridt Demdr ki k idp yakasn giryenk iken erh ide m-cer-yi dilin ol bihn-simt Allhu ekber ile menr-i bennda Ser-germ-i zikr ola Bill-i stde-zt Ek ile dest-y-i vuz-yi niyz olup Her katresi isle-i feyz ide n Furt Olduka dr-bn-be-kef-i nazra-i hd Nezdik ola nighna semt-i mugayyebt Pde-py-i lka-i huk-i devt olup Balanmaya o pk-i sahr-rev-i nikt hn gibi d-msra-i beyti idp cenh Byle ide meric-i davta iltift Y Rab be-hakk-i m-sadak-i nnl kalem Mansr ola o h-i cihn-i zafer-alem II Bir eb ki ddeden alup perde-i rukd Mirt-i dilde old yn pertev-i hd Temr-i sk-i himmet idp hid-i hayl Sahr-yi kalbi gezdi ser--ser bil-hudd kbl idp mbeir-i ilhm-i zid tdrdi cn zirve-i tahkke dek ud N-gh bir fez-yi vesi old kr Grdm ki saf-kede turur bir nice cnd

339

Bu cey-i b-had ile bu vd nedr didm Didi ki ey habr-i mezy-yi her nmd Cem-i teveccht-i kulb-i ricl-i gayb Det-i inyete ider imdd in vrd Tasdk idp maklini krne eyledm Pn-i niyz fr-brde-i scd Srdm yzm zemn-i ubdiyyete o dem Feryd idp didm ki ey vcibl-vcd Nbe-i dum be-nr-i nebiyy-i seyf Eyle resde-i hedef-i trem-i kebd Ad-yi dn devlet olup mnhezim mdm Cey-i muvahhidn ola nusretle d-km III Ey nzm-i mertib-i saf-der-saf-i ncm Revnak-fez-yi lem-i hest alel-umm Merbtdur sipeh-bud-i ayn-i ilme Bu th-i b-kernda olan leker-i ulm Sensin iden bu arbedegh-i haylde Ezdd-i kint neberd-ver-i hcm rn telh te b zalm nr Ceng zredr cihnda dn v gumm Bu khne-kr-hne-i n-ber-karrda Hep byledr vetre-i drne-i rsm Her demde inklbdadur beyne usbueyn Skkn-i htta-i Arab merdmn-i Rum Ey hayy-i bi-zevl kadr-i bil-misl Destdedr tasarruf-i her mlk merz-bm Senden niyzumuz budur ey ftrs-sem Mlk-i ad harb ola n yn-i bm Dd-i siyh-i top tfeng ile dmeni Eyle remd-i dzah-i idbr n semm Glib idp adsna sultn Ahmedi Artur heme evket-i dn-i Muhammedi IV Sultn-i km-rn hudvend-i b-nazr Ddr-i Cem-nin eh-i smn-serr Shib-krn-i lem hkn-i ced-be-ced heneh-i meyyed leker-ke-i dilr ryi-i erke-i ch kh kim n grbedr vakrna nisbetle nerre-r Zll-i Hud halfe-i sultn-i enbiy Ser-tc-i evliya lem-efrz-i dr gr cr-yi yet-i ve lekm fil-kss idp b-i hayt-i tg yer ayla n-gzr Ahdinde ol Sikender-i mlk-i adletn Her sl olur Hzr gibi nev-rste erh-i pr

340

Mizb-i adl dd biri biri cy-i lutf Tg kalemle eyleyp ihsnn kesr Buld tamm-i ravza-i dn dvel suyn Hakk kim old b-i erat nem-pezr Dery gibi cyn anu pr-hur idp Bd-i vezn-i nusret ile kdir nasr Hem-n nmyi-i has hr habb kef Ads muzmahil ola dim taraf taraf V Yokdur nazr pdeh-i km-rn olur eh-rh-i saltanatda aa hem-inn olur Prye-bah-i taht-i aslet ki dergehi Mliger-i nev-i gerden-ken olur Mevrdur hilfeti ecdd-i pkden Kim her biri eheneh-i sultn-nin olur Hkn-i n hn-i Ht h-i Hind Sind Hk-i rehinde sde-cebn-i hevn olur O1 yekke-tz-i det-i celdet ki rahnu Sis gulm Eref-i Efgniyn olur Nezd-i hredvern-i avkb-insda Bu dav-i hakkatmz b-gmn olur T rz-i har mazhar-i tevfk-i Hak tamm hn-i hnevde-i Osmniyn olur Efgniyn emri o b-i b-eref Kulluk iderse yah v ill yaman olur Kahr eyleyp vcdn Allhu z1-cell Bagy itdgi in ii h fign olur eksn keef misl serin ceyb-i hrkaya Karmasun sar kzlba frkaya VI Kendin ne zann ider o beybn-nin-i gl Bg v tg oldugn amaz o b1-fudl Etrf-i Kandehrda mr meges gibi Bulmakla kand-i matlaba bir iki gn vusl Hl kalup kalem-rev-i rn nifk ile tmekle Isfahn fakat merbat-i huyl O1 sret urs mtekavvil drg-g eh-rh-i mstakmden itmi iken udl Taglt ile girve-i bagy fesdda Dim mudill dll olur iken misl-i gl Halk-i miyn-i r-i zekn cem-i uhteteyn Kold ir-i irzime-i rafz-i b-usl Fart-i teeyyu ile o kr-i enay Mesm iken tevtr ile itdgi kabl B-hde iddi-i tesennn fide Evz-i hod mesbe-i bni Eb Sell

341

Btl ola cell-i Hud-yi alm ile Hak sretinde eyledgi ve-i cehl te grr ne gne imi imdi ceng harb rsl-i leker itdi ehenh-i ark garb VII Her sdan akdi lekeri seyl-i revn gibi C eylemekde mevc-i yem-i b-kern gibi Memlmz budur ki esp bd-i lutf-i Hak ok beldeler musahhar olur Isfahn gibi Olsa gerek zamme-i mlk-i eh-i cihn Kazvn Mehed Kum Rey Revn gibi Fevc-i cnd-i pk-srn bu defa da B-ek hcm ider sipeh-i snniyn gibi Zr ki kam-i rafza ehenh-i lem Der-krdur tevecchi shib-krn gibi Ber-muktez-yi fetv-i er-i peyem-ber Men-i bugta himmeti r-i jiyn gibi Olmakdadur mrik-i tedbri b-huss Dmd-i b-adl-i hdv-i cihn gibi O1 sadr-i b-mudil paa-yi sf-dil Dstr-i kil saf-i devr-i zamn gibi Yan vekl-i mutlak sadr-i muvaffak Risto ile Sikender-i kiver-sitn gibi Tedbrini muvfk-i takdr ide Hud Rd sedd sdk taviyyetle dim VIII Y Rab be-nr-i pk cebn-i Muhammed Y Rab be-r-yr-i gzn-i Muhammed Y Rab be-ism-i azam-i zt be-remz-i hay Y Rab be-nak-i fass-i nign-i Muhammed Y Rab be-srr-i saltanat-i mefharr-rsl Y Rab be-n-i devlet dn-i Muhammed Y Rab be-kadr-i ref-i betl be-ehl-i beyt Y Rab be-shr-i cy-nin-i Muhammed Y Rab be-hakk-i leyle-i mirc-i sidre-tc Y Rab be-srr-i ar-i bern-i Muhammed Y Rab be-feyz-i hikmet-i yt-i beyyint Y Rab be-hkm-i er-i mbn-i Muhammed Y Rab be-ders-hne-i vl-yi kurb-i Hak Y Rab be-knh-i ilm-i yakn-i Muhammed Eyle kabl Sm-i zru niyzn Koldur kemne-abd-i hazn-i Muhammed Sultn-i hdiml-haremeyni muzaffer it Her kanda varsa hasmn mahzl ebter it

342

25 BRR NB EFEND HAKKINDA TERKB- BEND

Mefl Filt Mefil Filn

I Olsam aceb mi akla midhat-ger-i Haleb Afte eyledi beni bir server-i Haleb imdi benm o k-i b-dil ki gnlmi Cezb itdi ihl-i merhaleden dver-i Haleb ehbya virdi n u eref hliy nu Zat- erifi gevheridr zver-i Haleb Asr- mnteir olup etrfa nev-be-nev Eyler vrd- tuhfe-i nazk-ter-i Haleb Hsn-i nizm- nazmna fte eyledi Halk- cihn hep o shan-perver-i Haleb Bad- sab ki peyk-i sebk seyrdr aceb Olmaz g- cn- peym- ver-i Haleb Kdir olayd nutka hemn vasfa balayup Blbllere dnerdi gl-i ahmer-i Haleb Maksd- vasf- Hazret-i Nb Efendidr Zikr-i Haleb mukaddime-i dil-pesendidr II Tavsf nce kbil o merd-i suhan-veri Vasf- tasavvur- dili vassfdan beri Namyla nazma n u eref virmedr garaz Mmkin mi vasf o server-i pkize gevheri O h- taht-gh- shandr ki ser-be-ser Erbb- nazm- bende-i ihls-perveri Olsa aceb mi hep mteessir klup ns Tutd temm- mlk-i cihn eserleri Tahrre nazm- pkini herkes midd ider Mg-i Hutenle eyleyp gute anberi Gftr- pki gevheridr imdi her nefes Gu- aris-i felegn zb u zveri ki edt- nefy ile isbat ider nun Misi nazri olmadn nm-i eheri Nazm u nesirde ol kadar olmu ki hreti Hep bahr u berde sylerden ihll u evketi III Divn tursa nola ana leker-i shan Hal degl mi pdih- kiveri suhan Nazm ile nesre olmada hkmi devn nu Bahr ile berre tab olup dver-i shan Destinde Zlfikr kalem tab- dldli

343

Bu arsa-gehde imdi odur Haydar- shan Kalb-i nazfi bahr-i dr-i ilm marifet Tab- ltfi mahzen-i pr-gevheri shan Her lahza fitb- hakyk tul ider Tahkikti tab- enveridr haver-i shan Olm harm-i ba- maarifde lne sz Ol andelib-i h- nagam pertev-i shan Yani dilerse yle tasarruf ider nun Emrine rm dil-ber-i nzk-ter-i shan Oldur memlik-i suhane imdi pdh El-hak bu zz u ch aa bahyi-i ilh IV klm-i nasma olm o sultn- manevi Tertib eylemi gre dvn- manevi Dvn gne gne nefyis ile tolu Hzr tabiat ehli in hn- manev Gr bunca drr-i nb dernnda gyiy Her bir kasde-i teri ummni manev Olmakda matla- gazaliyyt evk- manevi Hakka ki mark- hor- rahn- manev Byyla drt ke u iklim-i heft pr Rengn ruba iler gl-i handn- manevi Elms- pre-ve gre olm o ktalar Sermye-i ahl-i dkkan- manevi Hep mfredt ise ferd-i zamndur Var her birinde genc-i feravn- manev Hl odur zamnda sultn- irn Yazmakda arz- hl aa her lahza mniyn V Syler zebn- hmesi hep kef-i rzdan G it nev-yi name-i rz o szdan Yzup ziyret-i haremeynn menkbn Uk- zre tuhfe getrdi Hiczdan Kld eser mhede esn-y tavfda Dergh- Rabb izzete arz- niyzdan Var tuhfesinden ala ulvv-i cenbn Malmdur mertib-i Mahmd Ayazdan 01 nsha nola drr gherden azz ise Kadri hakkat olur al meczdan G itmegile halk o muhrik edlar Hl degl gnlleri sz u gdzdan Her kim okursa dilleri terik idp o dem Dinler sad-y hy nib u firzdan den anu nazre o tuhfe kitbna Hayrn olur shande ulvv-i cenbna

344

VI Hayriyyesinde hod idp z- nush u pend Ol nush u pendr olmada hep halk- hssa-mend Her ser-shande bir pederne hitb ile Mahdm- ekremine ider himmet-i blend Hep hssa-yb halk- cihn ol hitbdan Geri muhtab olm o mahdm- ercmend Allah muammer eyleye mahdm pkini Alemde hi irmeye ikbaline gezend 01 nshnun iinde ki hsn-i edlar Klm kulb rite-i rze sne bend Her kim grse bir okuyup bi pesend ider Zir nizm- nazm keml zre dil-pesend k-i dimn giderr lezzetli shan Tt-i hme dkmi aa rze rze kand Pes ol kitb her greni hssa-bb ider La-bdd anu da her szini bir kitb ider VII Zeyl-i seyirde tze mezmir idp niyz Virdi yeniden ol siyer-i pke izz n Tezyil kld ol siyer-i ho-edy kim Tekml madde eyleye anula tlibn 01 dil-g edlar okunduka dim Olmakda rh- Veys merhm dimn Yandka Veysi hkde mr-i gzetesin Anu sinn-i sinne zamm ide msten 01 servern dimekle dkenmez eserleri Mecmun tezekkre kdir degl lisn Kbil degl mr var ol mh- envern Eyle kys encme srn hemn Mevkf- feth kuful shan- gl-gne nola Ol eh hezr- genc-i nihn eylese yn lm fazlda simdi ferd-i zamndur Nola teferrd itse hnerde yegnedr VIII ftesi olup dil-i b-sabr u b-mecl Hayf ki gemede gam- hicr ile mh u sl Zaf- cismle nice md-i visl idem Bundan Haleb diyrna azm eylemek muhl Kbil degl visl hemn gibnece Dil hizmet-i dusna itmekde itigl Bir benmiyem hemn heme ebn-y demi Afte kld kendsine ol mlk-i hsl Nice cihniyan aa dildde olmasun Bulm keml- zat- erifinden hsn-i hl Olsa zebn- ehl-i beynu benn hep

345

Gelmek muhl ukde-i tabre ihll Mecmua-i mahsin ahlk eylemi Ztn ezelde sun Hudvend-i b-zevl Bu hsn-i hulk anda ki var hlik u kadr Ftrat deminde klm aa mye-i hamr IX Ey km-kr- Birr-i Manis-i hazn Bil ztrr old saa abd-i kemterin Olmakta feyz- medh u sen keyle dem-be-dem Her br kelm-i muntazam birdr senin Her beyt-i khene tarzn sr- medhinu Eyler bin-y hubb- fud gibi metin Kstahlndan eyledi hakkunda gft g Haddi degl bu kr nu ey server-i gzn Afv it cenb- Mevlev-i Rm akna Crmin bala eyle o dervi km-bn Ey dil keml-i sdkle eyle du ki t Arz- niyz- hsn-i kabl ola karn Mlk-i cihnda her dem u her lahza musten Ol zt- ho-sft hatdan ide emn Zikr-i cemli haste-i aku ilcdur Bir ben degl hemn aa alem ducdur

26 DN MEHMED DEDE TERC- BEND- IKNE

Mefl Mefiln-Feln

I Ey rhat- cn pr-mellim Vey bis-i inirh blim Ey pdieh-i kalem-rev nz G eyle benim bu arz- hlim Ferydm iitmedi bri Rahm eyle de dile hasbihlim T olal byle dr senden Billah ki mkil old hlim Cn virmeden zge yok ilcm Derdile o rtbe b-meclim Ey ahd-iken ne tiz unutdu Vaslla geerdi mh u slim Her bir gnm old imdi bir sl Ey mh- ruh-per mislim Bu firkate cn tehamml itmez nsf mdr a kanl zlim

346

Ayar da eri old bis Amm saadr bu infilim Billah ne cevr idersen eyle Yokdur yine gemek ihtimlim Yandm gam- firkatile yandm Cn ile cihndan usandm II Ey pre-i cn u mh-pre Cn u ciger old pre pre Htrda yoidi bu cdlk Takdrde var imi ne re Yetmez mi bu nz bu tegfl Rahm itmemisen bu dil-figre Gemekde idi saa niyzm Nz eyler idim u rzgra Her rz idem senile hem-dem Her gice senile hem-kenre Senden eser-i vef grrdm Meyli var idi bu d-dra Dim baa tesliyet virirdi Ahvlime eyleyb nezre Billhi ki szleri yalanm imdi btn old ikre Ben senden umar iken mrvvet Gr neyledi u mey-i sitre Zlim beni b-sebeb unutdu Yer kalmad gayr itizre Ey kmet-i serv-i ser-blendim Allah bilr ki pek gcendim III Yakd beni tef tb sensiz Ay old baa azb sensiz Vrn grinr gzmde lem Glm olal harb sensiz Hem kalbime inkilb ddi Hem cnma ztrb sensiz Snemdeki sz u tb artd Egildi tvan tb sensiz Encm getrdi zaf- pri Derdile baa ebb sensiz Bir zerrece kalmad vcdum Ey gayret-i fitb sensiz tmez gl iltift yohsa mde mey kebb sensiz Hicrn yregim kebb kld Hn- cigerim erb sensiz

347

Mecnn gibi vahetimden oldum Kuh-sr ile hem-cevb sensiz Bk yine bende-i telh-km Olsam dahi km-yb sensiz Sensiz kod neyleyim beni arh Benden beter eylesn seni arh IV Feryd bu b-emnldan Bu mertebe hn-fesanldan Zannm saa pek gurr gelmi Ey h- eh btnldan H kalmaz eser zemn olur kim Bu hsn bu dil-sitnldan Ayar ile bde itdigi n Malm idi ser-girnlgdan Ketm eyle kim yn degl mi Bizden bu kadar nihnldan Senden hele kadr-i ak bilmek Meml idi nktednldan Oldum saa cn ile giriftr Evvelki o mihribnldan Sen syle ikyet itmeyim mi Bu imdiki b-emnldan Tek cnma kyma b-mrvvet Gedim hele yr- cnldan Kalmaz yana bu ek bu h Cn hazer it cvnldan Gel kanma girme alma hm Allah bilr ki b-gnhm V Ey firkati mevtden nine Vasl deger mr-i cvidne Akla cihn i midir terk Virmem seni ben iki cihne Bilmem saa kasd m yamndr Bensiz kod n seni zemne Bazar- cihnda korkaram kim Ey gevher-i pk b-bahne Bu mertebe kesret-i hardr Bir gn seni uur ider ziyne Ayr ile byle hem-zebnlk hir drr seni zebne Ey mh-lik nihyet olmaz Bir vech ile meger sumne Y hvb- humr- subh-gh Y mest-i bde-i ebne

348

Eyler seni korkarm ftde Bir dm- firbe b-hdne Hem ben olurum helk- gayret Hem yazk ider saa zemne Dmen saa yr imi iitdim Allaha seni havle itdim VI Ey kalar gurre-i sabhat Vey mihr-i seher ki letfet Ey kmet-i serv-i b- hb Kalsun m kymete bu hasret Ey kne-gzr yok m maher Nolsun bu sitem bu nz nahvet Atd beni dzah- firka Bildim ki gnh imi mahabbet Benden soudu m tor syle Dmenle nedir bu germ-lfet nsf ile bak bu arzuhle Ey kn- diryet zarfet Er ile derdim itdim ir Kasdm degl arz- iriyyet Billah idecekse ey per-r Bu gne rakbe meyl rabet Dni seni terk ider ne bhe Bir fide eylemez nedmet tdise fed bu dil-figr Ger mre srerse byle firkat Senden felek intikmm alsun H grmeyesin cihnda rahat Berbd olasn heme berbd Glm gibi sen de olma bd

349

27 EDRNEL KM 27/1 TERKB-BEND BERY-I NMENGH-I SAD-BD-I FERAH-BNYD

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Brekallh zih sl-i hmyn-sr Geldi nev-rz ile at ba ber--berce bahr R-nm olmaya m y u tarab lemde Feyz-i enhr ile yneye dndi ecr Olmasa Hzr ile dem-sz eger bd- nesm Byle feyz ile almaz idi ry- ezhr Byle eyym- tarab seyr-i kenr itmeyen Old insf ile davcs sakf u dvr Kang dmn tuta dest-i Zleyh-y zamn Mh-rlarla btn sahn- emen Ysufzr Tutalum tabumuzun var imi istidd Nice vasf eyleyeym glen-i Sad-bd II Cedvel-i smi ki dil-tenesidr Rek ider hk-i trnkine Bulgr- zemn Bua bezer mi meer lutf- hev-y Tbbet Her siyeh seng-i sadef-presi bir nfe-i n Ey per gelmeye yanuca meded bunda rakb Girmeye dire-i cennete eytn- lan Zevke darbl-mesel olmd ki d stine b M-sadak old bu nzhetgeh-i ranya yakn Varalum zevk idelm fursat fevt itmeyelm Byle eyym- tarab byle hev-y mgn Ol Hudvend-i cihn Hazret-i Sultn Ahmed Muntazr pyn r-mle bu cy- emced III Zll- eltf- Hud revnak- taht- vl Bendesi olmaa yeste Sikender Dr Merkez-i dire-i saltanat u ch u cell Ced be-ced pdieh-i pdiehn- dny Asmn- azmet neyyir-i burc-i evket Buld ztyla eref kiver-i ry- dny Hak mbrek ide bu sl-i srr-encm Gn cemli ola dnyya sadet-bah Tl-i mr ile muammer ide eh-zdelerin Hfz- diresi ola Cenb- Mevl Habbez mazhar- tevfk-i Hud-y Hallk Asaf old aa bir zt- mekrim-ahlk

350

IV Hem vezr azam u hem shr-i Hudvend-i kerm Sadr- Cem-mertebe hem-nm- Hall brhm Var iken byle kadir-dn vezr-i dn Kime arz ide gher ndire-sencn- fehm Yd olnsun m zamnnda cevd- eslf Bir eli altun oluk bir eli de cedvel-i sm Dest-gir-i zuaf mertebe-bah- uzam Dest-i teydine v-beste umr- tanzm Alur reyi ile ukde-i m-l-ynhal Eylemi destine Hak feyz-i bahn teslm T ki nev-rz ide her sl-i hmyn cedd Gn be-gn devlet ikblini Hak ide mezd V tdi ol sadr- muall-y mekrim-mutd Bir vezr ibni vezr saf shr u dmd Drr-i dery-y marif Kapudan Paa kim bni Abbd-siyer seyyid sad-istidd Hsn-i ahlk gyi-dih-i ezhr klup Lutf- tabyla cihn halkn ider istibd Kmiy vakt-i dudur idelm ez-dil cn Tli-i devleti mesd ide ol Rabb-i ibd Glen-i lemi aduka bahr- her sl Saltanat revnak gnden gne olsun mzdd Hare dek b-eser-i lutf- Hud-y mtel B- devlet ola d-b- bahr- ikbl

27/2 DER-MENKABET- EVLD-I HURREM-NHD-I MAKTL EYHL-SLM SELLEMEHUS-SELM

Failtn Filtn Filtn Filn

I Ey mkerrem kilk-i Vst zb-i gevher-rz-i cn k k-i rek olsun zlf-i havr-y cinn Bes degl mi ey nuhustn ferine ztua Mazhari-i izzet-i sevgend-i Hallk- cihn Reha-i m1-hayt- cvidnudur sen Rh-bahy- reg-i fersde-terkb-i zebn Sen ol Abbs alemsin heybet-i azmledr Feth-i kld-i mutalsam genc-i nutk- ygn nua lyk ne hdmet var ki oldu muttasl Zr-i dest-i himmetmde ry-fermy- benn Bir karakulluksn sen pene-i fermnuma Kang hizmetle seni itsem mrn bi1-benn

351

Eylesem yeste ol nr- siyhu vechi var Anber Aa-y harem-pr-y sultn- cihn Havfm oldur drb- dest-i rdvn eylesem Meyl-i kuhl eyler olup fil-hl elinden hriyn h- bde bir kalem ursam znden fi1-mesel Aa tb leh deyu Tb olur tahsin-hvn Ser be-ceyb-i fikret-i ser-rite-i kru iken Zhir olup didiler birden grh- kudsiyn d- m-verdi be-nm olsun bu h- anbern Eyle bm- gl-seray- l-i feyze nvdn Fahr fahr- sad u seyyid feyz-i ummnl-fzl ftb ikblidr icll-i sultnl-fzl II Seyyidl-ebrr Feyzullh Efendi sadr- dn Hce-i hkn- azm eyh1-islm- gzn Habbez irfn- henh kim kadrin bilp Eylemidr asrn ztyla rek-i evvelin Ey yegne hsrev-i evket-penh u ddger Eylesn dim seni Allh hatlardan emn Ol ferdl-ar ile fetvya vird zib fer Old ikbl sen revnak-dih-i er-i mbn Dni irfnua tahsn idp lem didi fern ey pdih-i heft-kiver fern Fahre lyk misli yok bir fzl- mkil-g Sen yegne pdih u ol yegne fahr- dn yle asrnda revc- er kim t hleden Revzen-i mha havle tutdurur ems-i bern Kimse mahbba gnl virmez meger virr selm Dil yirine b-dest almakdadur her nzenn rz-y bs- damnyla inse smn Pghnda kym itmez gubr- kemtern Lehe-i rni akk eyler zebn- hmeyi Diller ile vasf olnsun m o nutk- skkern Hsn-i hulk bir iim su kim melik tene-leb Grmedi kimse o dery-dilde bir n-i cebn Nh-felek-kadr melek-tab efzl-perver Ey veliyy-i nimet-i lem hdv-i kmmeln Hk-i pk-i pghuda bu abd-i ahkru Bir niyz ile olupdur ihre-fersy- zemn Yazmaa evsf- mahdmn- li-kadri Hk-i pyden murahhas ola kilk-i anbern Cmleden maksd sensin mr devlet ber-devm Devlet-i ahdde olsun her biri nil be-km III Habbez mahdm- vl-gevher-i kulzm-habb Rite-pr drr-i yekt-y sez-y intihb

352

Hne-zd- feyz-i Seyyid Mustaf rek-i selef lem-r ddman-pr marif-iktisb Ftratdur gbta-fermy- nihd- B Ali Fikreti hayret-dih-i em-i hayl-i Fryb Meclis-i dersinde grseydi rev db bahs Andan iitse sez cezr-i asam ilm-i hisb Dergeh-i fazlnda yokdur sil-i ikle red ekl-i evvelden meger intc eyler irtikb O1 mkerrem muhterem zt- erf vasfn Levh-i dilde byle yazm hme-i hzr-cevb Feyz-i hikmet nr- haysiyyet leb--leb marifet Mye-bah- kbiliyyet km-bn km-yb T nesm-i fazl ola glzr- lemde vezn Olsun ol gl-gonce-i b- fazlet feyz-yb Name itdke bahr- marifet blblleri Byle alsun heme b- fazlu glleri IV Selsebil it medhini ey hme-i rn-makl Eyle evsf- Ali glzrna re-i zll yle vasf it kim o mahdm- maarif-perver Olsun inam- firavan saa kat kat hell Gedi akrnn firsetde zekda B Ali Zlf-i havr-y fazlet hl-i ruhsr- keml Kbiliyyet yle kim hallolmayan mkil olur Bezm-i istiddna gelse yiri saff- nil Hce-i rd necbet mkilt hallin Hatt- ruhsr kitbndan aar hemvre fl Dhil-i bezmi olan ser-beste elgz- fnn Name-senc-i b- irfn olur blbl-misl Her elif kim n-pesend-i tab- zr-i mekidr Olmaa yeste mil-i srme-i em-i gazl O1 melek-h sensin ol mahdm- vl-rtbe kim Sylesem t hare dek evsfu gelmez kell Bender-i fazl u keml zver-i bzrsn Kn- feyz sen dahi bir gevher-i ehvrsn V Bir hner gster yine ey hme-i muciz-rakam Vasf- Osmn- marif-sence kl bezl-i himem Seyyid-i vl-neseb gl-gonce-i ba- edeb Mntehab bir nsha-i kbr o zt- muhterem Fris-i mizmr- fazl ol eh-svr- marifet Fik'l-akrn edibl-asr memdh-iyem Resm-i Osmn iken talk idince hattn Old tahsn md u Mre kr- mltezem Cebhe-i pkinde nr- kbiliyyet mevc-hz Sadr ummnl-cevhir kilki Abbs alem

353

Zihn-i derrki aceb mi eylese anky sayd hbz- fikrin nahcridr cezr-i asam ir in v muamm hsl her marifet Nsha-i mecma-i ztndadur ceffel-kalem Gonca-i glzr- feyzi a lh gl gibi H biri htr-pern olmasun snbl gibi VI Murtaz ile Muhammed ol iki nr ibni nr Bir nihl zre iki gl-goncadr itmi zuhr Ol iki nev-bve-i nahl-i riyz- feyzden Kem nazarlar kur dim em-i bedler dr dr Bir birinden fark yok bir nru iki pertevi Dde-i ahvel gibi hayret-nm em-i ur Her biri bir nee kim kbil degl midhatleri Behcet-efrz- dil ser-mye-bah-y srr Kmiy evsf- mahdmn itmm eyed Eyle imz-y dusn zver-i zeyl-i sutr T ki env- letfetlerle glen-zb ola Lle gl snbl benefe ysemen nercis buhr Her biri bir sadr- vlda mkerrem muhterem Devlet ikbl ile olsun eref-bah- sudr Ya ilh gn be-gn olsun ziyd ikbl-i feyz Dim ser-sebz ola glen-sery- l-i feyz

354

28 ESD-I BADD TERKB- BEND

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Ey leb mye-i hsiyyet-i b- hayvn Lal-i s-nefes gonca-i glzr- cinn Ey ruhu arh- letfetde meh-i lema-fen Talatn yine-i sret-i shib-nazarn Gn gibi nr- Hud safha-i ryuda ayn Mani-i harf-i vef mm-i dehnuda nihn em-i ruhsrua hurd-i mcell m disem Kad- mevznu in nahl- tecell m disem II Hayli demdr ki gl hsnne meftn olm Hasret-i lal-i leble cigerm hn olm Bend-i zlfde kalup hli diger-gn olm Vahet-i evk ile ser-dde-i hmn olm Halka-i ehl-i hredden yine brn olm Dil-i dvne bu sevd ile Mecnn olm Bi dil cn ile ten imdi giriftrudur Cn esr-i iken-i zlf-i siyehkrudur III Nice bir sabr ile dil dest girbn olsun Nice bir te-i hicrn ile szn olsun Knc-i snem nice bir mahzen-i ahzn olsun Ta-be-key hasret-i lalle cier kan olsun Nice bir ddelerm mye-i tfn olsun Hasret-i nm-nighu ile giryn olsun Dest-i mmdme girmezse eger dmnu Neyleyem mansbn devletini dnynu IV Neydi evvel gzelm ry- dil izhr itmek Beni yz vech ile dil-bend giriftr itmek Senm diy baa ahd idp ikrr itmek Sonra zlim dnp ikrrdan inkr itmek Beni emn gibi dil-haste v bmar itmek evk-i ddru ile ddemi bdr itmek Bu mdur art- muhabbet elebm sultnum Saa lyk m vefszlk efendm cnum V Derd-i hicrnu ile ey sanem-i nzende Rahm ider grse beni dost degl dmen de

355

Kalmad sabr skn snede rhat tende Bir kez insfa gel ey fet-i cnum sen de Yok mdur zerrece mn acab sinede Dimed mi saa bi cn ile oldum bende Kan ey kavli yalan itdig ikrr kan Nice old severm syledign ben de seni VI Sadkul-kavl- hakkat seni sandum gzelm em-i ruhsrua bi evk ile yandum gzelm Bezm-i hsnde pervne dolandum gzelm Lk b-ddu ile cndan usandum gzelm Hi innu yo imi imdi inandum gzelm Hvab- gafletde iken sanki uyandum gzelm Bu mdur hidmete bel balamum syledin Rzyum sevdige cn glden didi VII Bir szm var saa amm seni halvet bulamam Seni bulsam dahi izhrna fursat bulamam C- b-gane ile sohbete nevbet bulamam yle kim nm-nigha bile ruhsat bulamam Ey cef-pe sirikinde mrvvet bulamam Dil-i sahtuda sen cevher-i safvet bulamam Ry- sfu gibi gl de biraz sf olsun Nolur ey yine-r sende de insf olsun VIII B-vefa oldu bilmez idm ta bu kadar Sora duydum yoimi sende hakkatden eser Sdesin sen de bel nak- hakkat ne arar Yoksa sz virmi iken kimse sznden mi dner Gayri sende yeter ey zlim-i hn-rz yeter Byle n-hak yire hn- dilmi itme heder Yoksa dvn- kymet gni billh cn Ktilmsin diy senden iderm kan dav IX M-hasal imdi ey hk-i reh eme cil Ey tem-y ruhu yine-i kalbe saf Eyleme Esad- bmrua ok istina Kerem it byle all oldn grme rev Nutk- s gibi lalde iken ehd-i if Vde-i vaslu ile eyle bu bmra dev Yine bir re olursa sen idersin re Yoksa b-re kalur mahere dek b-re

356

29 ESRR DEDE 29/1 TERKB- BEND

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Ey mrvvet ne demek bilmeyen fte gzel Say-i vaslla gl olm idi kh- emel Erdi bnydna seyl-b- sirikimle halel Olmadan ht- lahid gerd-i reh-i semt-i ecel Berk-i tg-i nigehi mahv ede bri evvel Eyleyem ge-i mlk-i ademi cna mahal Aladm cevrie pyn u nihyet yokdur Bende de zerre kadar sabra liykat yoktur II Kld gn nigehi fet-i dn mn Kkl eyledi kl-y urum tln Hlime sora cihn halkn etdi handn Ne o fitne ne bu bgne tegfl el-n Bu techllere hep imdi nedir bis olan Bir gn evvel garaz katlim ise kl fermn Nice bir k- n-ra bu kec-tavr u ed Merhamet kanda be-hey husrev-i iklm-i cef III Gam- akla beni leme rsv etdi Akl u nmusumu temknimi yama etdi Ak nmnda bir fteye hem-p etdi Reh-i kyu arp bdiye-peym etdi Szi-i cn dnp nr- tecall etdi Subh- vasl eb-i hicrnda m etdi Len-ternyle edip sora yine atf- hitb Eyledi k bi nz ile zr u b-tb IV yle mest-i elem oldum ki urum yokdur Neylesem zerre kadar evk srrm yokdur Zlf-i dildr hevsyle huzrum yokdur Baa lutf eyle dey kudret-i zrum yokdur Geri icr-y ikyetde kusrum yokdur Cevrini ekmede billh ftrum yokdur Sen de bir kerre tefekkr edip insf eyle Kang k dayanr byle cefya syle

357

V em-i mestiden alp nee-i zehr-b- gazb imdi n etdiimiz hn- cigerdir her eb Ne bel-y siyehe urad glm y Rab Bahtdan m bu siyeh-rzluum yohsa aceb Dd- hm ile mi trelenir bu kevkeb Hele bildim ne kadar olsa da n-hadd-i edeb Ne bu i nle v h ne de baht- siyehi Ancak Esrr perne eden yek nigehi

29/2
Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Beni hicrn ile dil-haste v zr u giryn Bragp gitdi o b-rahm u mrvvet eln te-i kahr ediyor cism-i nizrm szn Lebime geldi mlkt midi ile cn Bir tarafdan elem-i cism zaf hayrn Bir tarafdan da hcm etmede zaf- hicrn Bri y Rab ten-i efsrdemi b-cn eyle Beni hk eyle rakbnm handn eyle II Ala ey dde hemn gayr ne kr vardr Giryeden gayr bu lemde ne vr vardr Ala kim elde hemn nle v zr vardr Ala ala ki o zlim gibi yri vardr Mest ol hn- ciger i ki humr vardr Sanma b-are seni yr u arar vardr Knc-i hasretde emsin kederidir ancak Saa hem-derd olan ek-i teridir ancak III Ddgm dem reh-i hicrna pern gezerim Kendi kendimden o demden ber yokdur haberim Bend edeli ser-i gssuna tr- nazarm Ejder-i ak urup preledi t cigerim Sanma kandr bu gzmden dklen ek-i terim Ddeden geldi dernumdaki zehr-i kederim Hnmn- dilimi yakd harb etdi firk Tutuup cismimi yek-pre kebb etdi firk IV nkim ol fet-i cn dil-ber-i fettn gitdi Gyiy kleb-i zr bragp cn gitdi Zlfn grmeyeli akl- peran gitdi Yzne bakmayal dde-i giryn gitdi

358

Takatim tk olup sabr ile smn gitdi eb-i gam geldi yine mihr-i dirahn gitdi Sat-i leyle-i gam b-aded efgn efgn Bilemem neyleyeyim el-meded efgn efgn V Acab sende biraz lutf u mrvvet yok mu Bu cefakrla semt-i nihyet yok mu Saa k olana nazra-i rahmet yok mu Yohsa benden dah mmd-i sadkat yok mu Ey cef-pe aceb fkr-i kymet yok mu Haste-i aka bu hlinde de efkat yok mu Bir ramak kald ki Esrr- peran gidecek Bir nefes kald hemn cnn teslm edecek

29/3 TERKB-I BEND

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I h bilsem nedir erbb- dile byle ikb Sitem mihnet mzi env- azb Anlayp m-hasal- hikmet-i mechleyi hep ekmesem harhe-i bhe-i b-hde itb Tab'- ademde olup havsala-i istidd Olmasa ma'ni-i l -ysel ile redd-i cevb O zamn rtbe-i tahkkde y ne idi Tesliyet-bah- dil olmaa sez kavl-i savb Geh tecell-i cell ile gl l-yakl Gh sad lutf u ceml ile bulur izz hitb Ol kadar tb- televvn ile dem-beste ki t Bir nefes devlet-i temkne deil frsat-yb Kaldrr m bir ay ile bizi ski v y Knc-i mihnetde brar m aceb mest harb Vkf olsad hele hne-i esrrmdan Bana tan etmez idi hl-i dil-i zrmdan II Bir zamn lem-i ervhda evk-ver idim Cmi-i gaybda kandl-i ziy-perver idim Pertev-i nr- dilim ara olurdu vsl Mnteh-y eref rek-i meh-i enver idim O hevda baa bir shib-i fermn var idi Yok demezdim ne ki sylerse kabul eyler idim stedim seyr edeyim cmle-i mevcdt Nice devr etdigin eyy bilem muztar idim

359

Vardm ol h- at mlik-i fermn-berime nki her emrde destr- mkerrem-ser idim Eyledim zbde-i hctm bir bir takrr art- db- mlkne ile syler idim Kudsyn cmle bu tarzmda pesend etdi beni Bir per-ry u shan-fehm melek-peyker idim Ruhsat- kmile verdi baa ol shib-i cd Balayam eylemege tayy- beybn- vcd III Dedi dur syleyeyim saa bu rz amm Etmesin t ki abes kle-i sabrn yama Unudursa bu sz sora ziyn eylersin Kat ok merhale kat eyleyeceksin zr Her ne vdde ise hep ben olam maksdu Bulmasn kalbine yol reh-zen-i gaflet asl Gl-i dny-y den ile sakn aldanma Geri ok mehlikeler var grnr cmle saa H birin eyleme tahsl-i kemle mni Klma hem nokta-i sehv ile kitbn iml Vardnda oraya t bulasn matlbun Evvel hdi-i tevfkimi et rh-nm Badehu bir dil-i dny bulup teslm ol Her ne emr eyler ise cmle neam de deme l O vakit kendimi erbb- vef sandm ben El-amn gile-i nefsime aldandm ben IV Dedim ey h- kerem h ne mmkin ki seni Ben ferm edeyim bulamayam bende beni Tavk- fermn bulmu iken znet zb Takamaz gerdenime dv melik reseni Hidmet-i dire-i cduna balanm iken Beni dndrmee kdir mi olur erh-i den Akla gelmez seni bu denl bir dem bile de Sora terk eyleye dvne gibi bildireni Remlsitn- fen ire garb olmaz m Kii gurbetde kala amaya hk-i vatan Alayp bulmaya mtemkede-i lemde Semt-i dye eker bir dil-i shib-fatan Etmeye kendin aa cnu glden bende Unuda t o kadar etdigi ahd-i kheni Degil ol kide-i sdka muvfk etvr Nimetin shibini alayp etmek inkr V e cihetden kapanp bama bir zge kafes Drt yann balad hem mur- dili dm- heves

360

Kald ol yerde biraz bm u gurb ile dr Yani tertb-i ansrdan alp feyz-i nefes te b u trb ile ehr-mhs Oldu celld- hev cismime ok mihnet-res tmedi murg- taleb kfle-i hayretde Tkd ot nna g- dili vz- ceres ok sitem ekdi dah varta-i lda gl Ahd-i mesbku unutdurmaa bu vhiye bes Hab- gafletde kala t ki dern b-igl Dolar dv ded etrfm mnend-i ases Komaa vdi-i hayretde beni ser-gerdn Yapr ge-i dmnma hep hr ile has An gedim yine bir baka yere dd yolum Geri fark eylemez idim dah ben s u solum VI Tab- madenle nebttla hem-hl oldum Eriyip pte-i kudretde aceb kl oldum Mve-i huk u tere cilve-nm olmu iken Hayli ryi-i dkkne-i bakkal oldum Hikmet-i Hakk her eyda beyn eyleyerek Sret-i tti-i zenbre girip ll oldum Glen ire edicek glle hezrn iret Boyanp rengi ile te-i seyyl oldum Bu meseldir ki denir imdi enr v ked Serve takld ile ser-kelige meyyl oldum Sarsar-i bd- hev esdi kopard gkden Hsl nil-i zdi-i yek-sl oldum Rzgr gricek byle muhlif krn Yatrp kend zm baka bir ahvl oldum Eyledim hayli zamn byle enn efgn Merhamet eyleyip insfa gele t devrn VII Sebebi noldu ki ey erh-i felket-mutd Gl-i bahtm dah almadan etdi ber-bd Tutmam artk beni ebr-i kereme bosan da Olamaz mve-i ml ile tabm dil-d Vermedi berg-i safdan baa bir dne ki sen Yiyeyim seng-i sitemden an bam zd Zver-i ie-i tahsne sez ve1-hsl Olmad gl-bn-i mlde bir gone kd Kol budak sald edn emen-i lutfunda Esmedi devha-i ikblime h bd- murd M-hasal her ne ise cmle savuldu dilden Rzgr eylemeyip kasdma bir dem imdd Bitdi gitdi ne kadar tohm- niyz ekdimse Urad hrmen-i mmdime san hayli cerd

361

Berk-i gam bae-i hhi n etdi tebh Doldurursa nola evc-i felegi te-i h VIII Ben bu zum ile dah cerh ile gavgda iken Muhzr- akla uyup halk ile davda iken Zdd- kml sanban ayn- msemmy ayn Zann- fsidde idim mazhar- esmda iken Kbiliyyet ne gezer idi Mecnn bende Ak- Mevly koyup hhi-i Leylda iken El uzatmd aa taht- serdan tabm Pertev-i nr- tecellsi sreyyda iken Bu aceb kim yine zannmda keml ehli idim Bu kadar n-halef seng-dil-i sde iken ok kr Hakka hele dadaadan kurtard Ne denyim bilirim kendimi dnyda iken Nutk- Sib baa takdr ile etdi tefhm Rhuna hsn-i tevecchle temennda iken Gy- evgn- kaz der-hareket mecbr-est ekve ez-gerdi-i gerdn zi-basret drest IX Gzer etdim kat iddet ile bu meydn Oldu rmgehim mertebe-i hayvn Seferimde tr esbe svr oldum ben Menzilim t ki ola brgeh-i cnn Yine tlkda ki rh- takayydde gezip Belledim kbet1-emr yolu erkn Hem-katr olduum esnda Hiczler ile Tarab u evk ederdim negam- urbn Kat edip ok akabe hayli teabler ekdim Getirince yerine by- meh-i Kenn Hb u hor lezzetini zevk-i riysetle katp Shib-i himmet-i merdne dedim arsln Ho geirdik yine biz devrimizi nisbetle Dolarlard dah anda kodum akrn Hele cn semt-i halsa oradan yol buldu Avn-i Briyle alp gitdik ucuz kurtuldu X Taknp iki kanat eyledim andan pervz Ederek cnib-i ulvye kam dey niyz Dest-i sflden aldm zlp bend-i hev Rsty eline olmad yeste bz meliyle kalp ol ekdi teessf sora Bilmedi kymetini her ne olursa aa az te buldum yerimi imdi ferh u hurrem B-meakkat ederim glen-i dehri tek tz

362

Bu hevlarda beni avlyamaz gafletde Syle sayyda sakn eylemesin tl dirz Kat yksekden uup tir-i dav v gurr Etdi bu name ile zevk-i srda gz Var mdr sha-i tlkda bir ehl-i shan Ki bu sohbetde benimle ola tab dem-sz Bam kayda drd yine kibr hest Balad her tarafm diye-i ser-best XI Grcek byle tel ile beni ser-gerdn Tutdu bir dm- hyel kurdu hemn-dem devrn ki tt-i shan-fehm ile sayd etdi beni Peder mder ile yani baa verdi nin nki hem-cins ile lfetde olurdum mecbr O kapneyle dili avlad erh-i gerdn Rahm- mderden edince gzern nolduunu Sylesem sz uzanr kssa olur b-pyn Vatan etmidi bir eyyam n ol mevkide kmaa istemeyip hayli dem oldu giryn Hem dah bunca alyk grnnce gzne Bildi encmn olup bana dny zindn Ahd-i mesbku yine eyledi tekrr drst Lk ibks in ekdi dernu fermn Kesb-i irfna olur mu acab dil nil Kalmayp mezraa-i cehd taleb b-hsl XII Girdi bir ehre kat girye v zr eyleyerek Bu kadar cy- hevilnk gzr eyleyerek Ald gua grp mder-i eyym an Yz verip besledi inm- hezr eyleyerek Etdi mhte-i ekker-i gaflet ri Kodu mehd-i kesele nak u nigr eyleyerek Merebi buldu soyunca varrak hir-kr are-cluklar edip bs-i izr eyleyerek Ukde-i mihri aa kd-i sreyy deyben Aldad mhre-i tahdi nisr eyleyerek kbet eyledi merbt- kmt- rm Perveri-bahi-i gu u kenr eyleyerek Yani efsne-i evhm ile tfl- tab Eyledi sora firbende-i tavr u vaz XIII T gelince kuve-i ntkaya tb- kelm Kbiliyyetle verince shana hsn-i nizm Saklad hne-i htrda bir eyym yle Vermeyip h eline rite-i takrr-i merm

363

Hk-bz- tarab- ke-i l-kaydi iken Yapp destine bir ahs hemn b-hengm Dedi gel ge-i mektebde hele seyr eyle Ne kebter-meni h-revi kebk-hrm Eylemi kd- sipresini bl-i ed Olmaa tir-i ho-lehe-i evc-i ilhm Cmlesi rek-fez-y saf- ran-y kleng Gitmede nenzil-i maksda hr u avm Sen ne lyk ki kalp gerd-i abes-krde Edesin kendyi lde-i hk-i evhm Bu grh- hnere hem-sebak- izn ol Kerem et peyrev-i prn- reh-i irfn ol XIV Say ile eyleyiben nokta-i ilmi teksr Eyledim bir nice dem ders-i feny tekrr Ebced-i ak- Hicza varcak mebhasimiz Varak- dilde mahabbet olununca tahrr Sde levhn ile hem-celis-i nsiyyet idim Silmde eylemeyip nak- sivy taksr Hatt- butln ekilip sora kitb- emele Eyledi hkm-i kaz emr-i mazy tayir Oldu bir fet-i yamgere akl fte Tesliyet-bah- cnn olmad hrz- tedbr Harf-i Kurn gibi manda cd olmaz idik R-be-r safha-i izzetde olunduk tastr Vasf- tr-i mjesin rz u eb ezberledigim Saydm olmasa ger bir bir ederdim takrr lm-i many duyup srra olursam gh An bir hoa beyn eylerim inallah XV Bu kadar ekdigimiz megale-i renc teab Oldu ahd-i ezel cmle ferma sebeb Unuduldu dem-i sbkda geen art- vef Kalmad zerre-i n-zi heb oldu hep Kan ol hhi-i drne-i tahsl-i keml Kan ol tarz- heveskri-i tekml-i edeb imdi ser-mye-i rs- ftr olmudur lem-i dilde olan mareke-i evk tarab Bulmayp seyrimiz aks-y merma gyet Bizi gm-rh- visl eyledi devr-i kevkeb Yani vd- tahayyrde kalp ser-gerdn Reh-nm olmad maksdumuza Hzr- taleb Getirir yine zalle dah gl-i evhm Vatan- asla eker rite-i peyvend-i neseb

364

Oldum artk gam- hicrn ile meys- hals Gelmez oldu dile bu dadaadan fkr-i mens XVI Her ne etdiyse baa nefs-i bed-yn etdi Taba kfrn- niam tavrn telkn etdi Mest edip re-i davi v gurr ile beni Hb- harg ile ol neveyi teskn etdi Bir bel cmleye sr olucak hoa gelir O sebebden hele hsid bize ok kn etdi Lk mmkin ki bula semt-i nect bu habs Dzah- cehli neden kendye tahsn etdi Zulm-i b-pye edip hem komad alamaa Ddemi girye-i hasret ile hnn etdi Kat ok cevr edip irfn- Huddan hir Mm iken kalb-i siyehkrm sengn etdi Yakd yandrd beni te-i kahr u siteme Bama tde-i nr- gam bln etdi Hayf v-hayf eger bulmaz isem rh- nect Mutasavver mi olur bir dah hakkmda hayt XVII Bir dem olmaz ki gam- hecr ile h eylemeyem Snemi te-i hasretde tebh eylemeyem Olmaya hne-i htrda gubr- tev Yani havf- sitem-i baht- siyh eylemeyem Berzah- havf u recdan beni y Rab kurtar Zevk u gam Dzah u Firdevse nigh eylemeyem Zerrece tb- tecellya olup yeste Gh edem kendimi gm-gete v gh eylemeyem Glm ol izzet-i cvd ile eyle bende Bir dah meyl-i hev-y beg h eylemeyem Dmeye nire-i bugz u hased ihvna Ysuf- himmeti ftde-i h eylemeyem Dil-i Esrra urup pertev-i mihr-i izzet Sye-i refet-i d nne penh eylemeyem Kavl-i takldimi tahkk ede ehl-i tahkk Meslek-i akda hem-rh ola Hzr- tevfk

365

30 FASH
Mefl Mefl Mefl Feln

I Ey gzleri ser-mest mey-perver-i ive Ey gamzesi haner be-kef server-i ive Ey rh karb-i nigehi pene-i fitne Ey her mjesi hme-i efsnger-i ive Ey lebleri b-ibe-i meve-i nezket Ey dne-i dendn yem-i gevher-i ive Ey kmeti sahn- eref serv-i kymet Ey ruhlar bu bahe-i gl-i ter-i ive Ey cnbi-i tvus- riyz- reh-i Cennet Ey turreleri evc-i hm-y per-i ive tse ne olur ghice ben hke tenezzl Lutf eyle cefaa geh ide gayr tahamml II Ah ide ide ahker-i emm erer old Her zerresi eflk- gama bir kamer old Eyle beni em-i nigeh-i lutfua mazhar Maksdu eger cevr ise cn yeter old Leylya nice bezedeym ben seni cnum Mecnn- melmet-zededen bi beter old Dndi afaka n dilm rm aard B-hde gerdm eb-i mrm seher old Dil seyr ideli pertev-i hrd-i cemln Syen gibi cn yine zb fer old Y haner-i k kee cnum aldur Y destmi al hk-i cefdan beni kaldur III Cevr idi murdu beni seyd nin itd Ruhsr berg-i gl-i ran nin itd Bir bak ile gnlmi aldu alup aklum Dvne olup leme rsv nin itd n itmez id vde-i vaslula beni d rm- dil sabrm yam nin itd Mest itmeyecekd beni n cm- leble Peymne hbb gibi m nin itd Ey lle-i zr te-i akula yanarken Hn- dil-i pr-dgm sahb nin itd Bir kere yzime lutf ile ey ruhlar gl gl Bezmde surh gibi idm dem-i kulkul IV Bilmez misin klaru ahvlini cn Dilberler in kendin iderler olup ifn

366

Ayb itme benm nle v feryd u fignum yne-i ruhsr var eyle tem Bs- lebn mmdi ile mest harbum Gam beni b-h ide keyfiyyet-i sahb Gel ey meh-i garr baa geh arz- ceml it Billh grinmez gzime mihr-i mcell Gel eyleyelm er gibi cn dem-i iret Bki mi kalur deme hi bu zen-i dny Bu lem-i dny didin nolsa gerekdr Hk-i reh ile gzlerimz tolsa gerekdr V Ey taht- sadetde ehen-h- mufahham Ey zt- Sikender gibi sultn- msellem Lyk m kapuda ideym nle v feryd Lyk m gzm hk- rehde dke nem-dem Mesken ideli kendime bezm-i mey-i ak Bir mest-i harbum ki dahi kendimi bilmem Hat hali rterse bir h eyleyeym kim Gerd-i reh-i pyle dola merdm-i ddem Her shili pr eyler idi pene-i mercn Karsa dern- yeme hn- nem-i giryem Ey rh- revnum yeter aldu yeter hum Afv eyle eer var ise yanuda gnhum VI Ol ne idi bendee lutuf ile tekellm imdi ne bu tarz ile bu vd-i tebessm Ey sret-i rek-ver-i hrd-i cihn-tb Kalbde zerre kadar yok m terahhum Mmkin mi glem alamayam ey eh-i lem tdi beni lemde gamu zr- tazallm Pervne gibi ben yanayum em ki yaa Blbl gibi glzra kup eyle terennm Ey yr- kadmm acab syle sebeb ne Grdke beni itmedesin arz- tevehhm G eyleme dsmenlik idp gft-i rakbi Dr eyleme ben k- bre garbi VII Ey shir-i lem hele feryd elden Ben kime varup eyleyeym dd elden Dil ddi ikest old yine bezm-i safda Peymne gibi ey kaddi imd elden Ki mest-i mey-i nz olcak gitmeyiyor hi Seyf-i azab ey gamzesi celld elden P-bend-i ser-i zlf olan buld nect Kurtulmad gitdi dil-i n-d elden

367

Dm- gam- zlfde kalacak m giriftr Olur m Fash aceb zd elden Dnyda gl sendeki maksdn alur m Yoksa iimz mahere dek byle kalur m 31 HAMET 31/1 MERHM U MAGFR VLD- MCD- KESRUL MEHMDLER MRN-LEYH EFENDMZ HAZRETLER ZM- DRUL-CNN OLDUKLARINDA PEDER- MANEV- MEKRM-PERVERLER MERHM-I CENNET-MEKN RGIB PAA EFENDMZ HAZRETLERNE TERKB- BEND VADSNDE TARH TDKLER ARZ-I HL- SZ-MELDR K MERHM-I MRUN-LEYH HAZRETLERNE ARZ U SL MUKADDER OLMAMIDIR
Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Ey veliyyn-nimm h- efat-ger in Yan Sultn- rsl Hazret-i Peygamber in Pre-i kebd-i ciger ge-i h- kevneyn Cm-nn- ehdet ol iki server in Hulle-pn- tebr-i duhl-i Firdevs Tc- drn- hilfet ol mukarrebler in Kurretl-yn- cihn pertev-i ayn- ayan Merdm-i dde-i Sultn- Sikender-fer in te-i frkat ile tbi-i dzah-mnend Her seher eyledigim h- erer-perver in Ne kadar sklet ise dile benim ferydm Oldu zrde-i eyym dil-i n-dm II Hliy renci-i hicrn ile b-dermnm El-meded szii hrmn ile te-dnm Etdi hnbe-i emim o kadar ci kim Bezedi pene-i mercna sf- mjgnm yle pr-hn- sirik old ki bu ddelerim Dnd kan esine ayn ile emnm Nice kan aglamasn em-i ter-i gam-dde te-i hecr-i peder yakd dili sultnm Edemem dire-i sabr u tahammlde karr ksn evc-i felee velvele-i efgnm El-meded el-meded ol te-i szn- nifk Etdi sahn- dilimi dzah- pr-sz- firk

368

III Ah devletlu veft- peder ldrd beni Felek ad baa dervze-i beytl-hazeni Ber-taraf rbta-i meyl-i vatan glmden ve-i kemeke-i hecr ile krdk reseni Olamam bir dahi dem-sz- hev-y rm Darb- mzrb- kaz bozd o perde dzeni Kalmad dire-i servet smn- peder Nie der-p-i tahayyl edeyim ben vatan ltic-y emele kalmad tkat dilde Aamam nk bed nutka muhassal deheni h edersem bu harretle felekler tutuur Korkarm yerde beer gkde melekler tutuur IV Hn ile ddelerim toldu efendim toldu Sararp gl gibi ruhsre-i evkim soldu Gl gibi alamam b- ferahda gayri Pene-i dest-i kaz gonce-i kmm yoldu Olmamken mey- ikbl ile ser-mest-i gurr Bu humar ile bu hamyzeye bais noldu Geldi bu dr- mczt- cihna n dil Etdigi var ise devletlu efendim buldu ltic eylemezem here inallh Gayri bilmez bu gl ltfua meluf oldu Melce-i re-resim sensin efendim sensin Trdan mltemesim sensin efendim sensin V Bir zamn sohbet-i cn-baha dil mazhar idi Murg- dil tt gibi km-ver-i ekker idi Dergeh-i tfeti cilve-gehim olmuken Gyiy Hameti ol bbda Dr-der idi Yl blm var idi sye-i lutfuda benim imdi tb- elem-i hecr ile yam eridi Ne zen-i dehre ne bintl-inebe meyl etdim lfet sohbete hasr eyledigim hep er idi Yani crmm nedir ey kn- kerem hi bilmem hret-i kzibemiz geri biraz ber-ter idi bhe yok dilde budur m-hasal- efkrm Baa halk nazar degdi inyet-krm VI Vk derd-i emtet beni etdi sersem Sizi tasd iderim g-zedim sylersem Jj-hy anasn aladr erbb- samem Ben tahammlde kusr etmem er olu ersem Sen hemn sa ol inyetl kerm-iyemim

369

Hasm iskt iderim ben de shan-perversem Hk-i pyie yzm srmedir ancak garazm Yan n-merd olaym mansb u ml istersem Mye-i feyz-i net- dil-i gam-nkimsin Cna minnet yolua rh- revn versem Bendeyim ben saa devletlu efendim bende Kim ne sylerse baa sora olur ermende VII Hnedn eref izz ile mamr olsun Kec bakanlar harem-i devletie kr olsun Drr-i zt sadef myesi olduklarin Cilve-gh- ebeveyni dahi pr-nr olsun Hak Tel seni tevfke refk etsin kim Zr-i syede cihn emn ile mesrr olsun Yokdur evsf imlya dilimde kudret Sust-i tab ile bu mertebe mazr olsun ttik-gh- shan-perver iken dergeh-i eh Ne rev ben gibi bir ehl-i shan dr olsun Knc-i gurbetde nin kaldm efendim byle Bildir asln baa Allh seversen syle VIII Bilsem arz- hnere ben de liykat yok mu Neri sr- shan itmege kudret yok mu Yan b-behre miyim marifet dniden Yohsa erbb- shan snfna rabet yok mu Mni-i lutf u kerem ise marif imdi Bizde de el gibi bir pre hamkat yok mu Crm isynmza geri nihyet yo ise Meslek-i Mustafav zre efat yok mu sitn- eh-i devrna varlmak gc ise Bri shillere azm itmege ruhsat yok mu Kald hir burada bende-i efgendeleri Gitdi stanbula menfda olan bendeleri IX Geri etvr- siyeh-kr- hatda alemim Lk imdi nigeh-endz- zuhr- keremim Afv- sultn- zamn bizleri gldrmez mi Hayet-i crm ile ben girye-knn- nedemim Tavf- dergh- ehen-ha kym etdike Gyiy mafirete tif-i Beytl-Haremim Tevbe-i meyde sebtm yoise sultnm Dem-be-dem n- ayag itmede sbit-kademim Bir kzl ide yed-i marifetim yok ancak Crmmz var ise bir cm ile bir gonce-femim

370

Sen de lutf et kerem et Hamet-i pr-derd gama Syle ahvlini ol pdieh-i muhtereme X Yan arza giricek hl-i dili tahrr et Bir bir ihls- ubdiyyetimi takrr et Nice inkr olunur rtbe-i istiddm evket sib Hassna beni tanzr et Avn-i Briyle ubetli bir emre kulla Uhdesinden gelemezsem o zamn tazr et Dnmeyim hne-i virnma lutf eyle meded Khne beytl-hazen-i htrm tamr et ktizsna gre eyle efendim hareket Htr- pdiehe enseb ise tezkr et B-husus ehl-i shan himmete yn-ter olur Anlara lutf- ehen-h- zamn ekser olur XI ttihz- uar pdiehe snnetdir airn lzma-i dire-i devletdir Pdihn- cihn ndire-dnsz olamaz ehr-yrna shan vsta-i hretdir Hutbe-ve kim okusa midhat- sultn ne dem Ar- alya ka nm bu ne rifatdir irn olmasa bu arsa-geh-i lemde Nm u n- krem gm-de-i gybetdir Herkesi kr m meddh- ehen-h olmak Vasf- sultna sez ntka-i Hametdir tibr eyleye evketlu efendim kuluna Ben de sarf eyleyeyim nakd-i hayli yoluna XII Hazret-i Hak an mansr u muzaffer etsin Adl dd ile cihd ile muammer etsin Seyf-i tevfk-i zafer ile cihn-gr olsun Ser-be-ser arsa-geh-i dehri musahhar etsin Grmedik mislini bu pdieh-i devrn Hzr- tevfki Hud ztna yver etsin Zver-i dest-i zafer ede Kzl Elmay Hn- ad ile bu arz muhammer etsin Biz de trh-i kasid yapalm vasfnda Ol dahi kullarn lutfuna mazhar etsin Yz yere koyup eyle duy Hamet Vere tahtnda Hud ol ehe yz yl mddet

371

31/2 TERKB- BEND BERY-I NAZRE- RH- BADD ALEYHR-RAHMETL-HAD VE DERZIMN-I N TERKB-R NAT-I ERF- HAZRET- SULTN-I RUSL ALEYH EFDALT-TAHYYTR NA KERDE V NAZM-VERDE EST
Mefl Mefl Mefl Faln

I Keyfiyyet-i b-keyf ile Allh-perestiz Ser-mest-i sahb ile peymne-ikestiz Derd-i ser olur ehl-i dile nee-i ml Biz bde-i b-reng-i kem-kn ile mestiz eh-rh- taayyn dilime vd-i nist Dav-y vucdu koyalm hest ile hestiz Al-y mertibde ayn zll- vcduz Ddk yere biz sye-sfat hk ile pestiz Ermez elimiz dire-i kesrete asl Biz halka-i tevhd gibi dest-be-destiz Sf gibi biz sf-dil-i nr- safyz Mirat- cil-dde-i vech-i urefyz II Hem-diredir deme hayvn u nebtt Derk eyle bu devrndadr devr-i mkft Tafslimizi defter-i icmlidir evkt Enfsden alr pertevini nr- semvt Bt gibi peresti mi olur ems-i cihna B-kayd- cihet olmaldr dilde ibdt ynesidir vech-i beer nr- cemlin Esm v sfat old msemmsna mirt Ne gavs- bihr et ne gl-get-i diyr et Ummn- dilide bulunur drr-i murdt Tarfe sez srr- lhde sz olmaz Yokdur harem-i cn dile rh- maklt yne gibi sf gerek sne-i rif Kim anda beddr ola timsl-i marif III Nr- siyeh-i dil ki sveydda nihndr O1 nr- siyeh merdmek-i dde-i cndr Terk eyle kuydt- izft ser--ser Kimse demesin saa fln ibni flndr Sil levh-i diliden heves-i bd u ne-bd Bil srr- kemlt ne n ne ndr Vkf olaym dersen eger srr- vcda sr- halykda ayn dilde nihndr med-dne eyle nazar leyl nehr kbl ile idbr- cihn anda ayndr

372

Gir dire-i vahdete devrna kaplma kbl ile idbra sebeb devr-i zamndr Cn srrna mahrem olan alar bu safy Bu dr- fen ire bulur zevk u safy IV Sk bize sun bde-i engr- remden Keyfiyyet-i uhr kapalm mereb-i Cemden Bir bde ola neve-i ser-r dem--dem Versin dile evk-i ebed bezm-i kdemden Mecnn deil kl dndr o dil kim B-kayd ola zencr-i huruft- kalemden Kendin bilen eyler mi nazar nefs-i vcda Vrestedir erbb- bek hayl haemden Bkme belini vaz- girn ile bu halk Sen dahi ser-zd olasn br- sitemden nsna hakretle nazar ayn- hatardr Ey merdm-i dde yaraan hsn-i nazardr V nsn olana dde-i cnnda yer eyle Merdmlere ey kurre-i aynm nazar eyle Aksin alaym derse eger nr- cemlin yne gibi levh-i dilin sf-ter eyle Nr- basar ayn- basret ile pr kl Ey dil ikilikden hazer eyle hazer eyle skt- kuydt ile gelr pertev-i vahdet Envr- tecerrdle dili ule-ver eyle Geldi bu fen mlkne n ge akabt Bir ahsen-i sret ile br gzer eyle B-fide dnyya peresti nice bir bu ldrd bizi h bu bhde tekp VI Dny eb-i hrmn u bek subh- erefdir Bdr- bek olmayan mr telefdir Ey cevhere-i kn- cevhir bu bilile Gevher dey ahz eyledii seng-i hazefdir Mnende-i bedr bul erefi nr- siyehden Mh- ruhuna her gzeli hatt kelefdr Zhid dil-i mestne teh-dest deildir Rindn- mey-m- saf cm-be-kefdir Tana siper olduka alr menzili rif Sehm-i siteme ehl-i dili cismi hedefdir Bir hle heves eyle ki dim ol bk Zmnnda an tatmayasn zehr-i firk

373

VII Agyr- dil-zr saa hem-dem olur mu Murgn- dile z- siyeh tevem olur mu Olmazsa nihdnda eger cevher-i merd Hi sadr- sadretle kii dem olur mu Zinhr sakn bakma hakretle fakre Vd-i tecerrdde kii hi kem olur mu Bahyi-i Hak zhire tatbk ile olmaz Mzn- mesiyyetde gl derhem olur mu Hep kide-i hikmete merhndur ey B-rbta-i srr- hikem lem olur mu Hline gre rzk olayd bed nki Olmazd zer-i tm-yr Venediki VIII Feymne-ke-i mazleme hkkm- zamndr Bezm-i mey-i iffetde yine Nirevndr Reftr- zarfetle bu eyymda gerek Mstamel olan sdk- hulsne yalandr Htem gibi nm ister ise semt-i sehda Bas mhri temessklere esnf dolandr Hem-cinsimiz Allh bilr sylemem amm Paalar u molllar ahvli yamandr Bak gitdigimiz mesleke bak meslek-i Hakka Hakk yolumuz rst-rev-i dzehiyndr y bize bir rh- hidyet grnr m Yohsa dil-i b-re bu yolda srnr m IX Arif ekemez tavrn nev-reste kibr ll ki aa sadrna gemi ukadr Erbb- gn dadaa-i ch ile chil Vad-i techlde eder get gzrn Bir hande-i gl-rze dah olmad bd G eyledik efgnn glende hezr Devletle cihn tahtna hen-eh olanlar Hep taht- trb eylediler cy- karr Handn-i ikbline aldanma bu dehri nide geer revnak eyym- bahrn Her istedii kra eli bir kez ereydi Dnyya kii geldiine br deeydi X Hakk ki bu bir savn- hikem-perver-i kudret Kim vermedi lemde murdtna ruhsat Kurtarmaz zn lcce-i emvc- beldan Girdba verir demi nvn- riyset Dny in icr-y garaz nna dmez

374

Ahbba deil dmenie eyle mrvvet Evld sen mla sipri mi edersin Ebnsna mrs- peder bs-i nekbet Todukda eder kendye ebn-y zamne Etvr- sefhneyi ser-mek-i zarfet Bir zt ola mertebe v ml mkemmel yeste mi zulm edene sermye-i devlet Aldanma meded znet-i dnyy nidersin B-vye gelp dehre teh-mye gidersin XI Zhirde siyah-kevkeb isek mnde nruz Pertev-fiken-i brika-i devha-i Truz Bir lema-i pr-aaayz nr- siyehden Hurd-sfat ule-ver-i subh- zuhruz Ren klarz bikr-i maanyi gelince Haclet-geh-i irfnda biz em-i uruz sya veri cilve-i ihyy dem--dem Biz mareke-r-y har nefha-i sruz Naknda nihn lem-i kbr ile sugr Seyr ile Sleymn- zamn cism ile mruz Ummn- hakkatde haf ll-i ztz P-dest-i kader mnselik-i silk- sftz XII Kul itdi bizi Hak o eh-i her d cihna Smaz izam- kevkebesi kevn mekna Her zerresi bir kulle-i Kf olsa sezdr ems-i erefi nice sar evc-i beyna Girmez gzne bir ehdn nr- tecell Kuhl etmeyicek hk-i rehin dde-i cna Derghna yz srmege bi cn ile hasret Hep bende-i fermn-beri hn- zamne Cn buld zuhrundan an kleb-i lem Rh old vcd ezeli cism ile cna Ol pdieh-i tc-ver-i hutbe-i Levlk Sultn- eref-perver-i heft kiver-i eflk

375

XIII

XIV Yz verdi dile pertev-i hrd-i lh Dndrd beyz- sehere ry- siyh Bir dilde ola k- ehen-h- nbvvet Tb-ver-i hurd olur pertev-i h Mkil mi kalr ol dil-i pr-nr- hikemde Hep kef olur esrr- uumt kem-h Hakdan biliriz cmle zuhrt berdr Esbba dah eylemeziz nm nigh kmaz bu gidile yolumuz semt-i salha Elden koma manya giden meslek rh Bu saltanat u ceng sava ehli nicold Dehri nereye gitdi bu hn u siphi Sarf eyleme dnyya yazk mr telefdir Dny selef uhr bilene hayr- halefdir XV Cyn olagr Kf- dili anksn Elbet arayan dilde bulur Mevlsn rif de mi engel-i kl dah kle Fehm eylemeden srr- dili mansn Hep grdmz lutf u kerem kahr u sitemdir Bildirdi felek bizlere asr kremsn Dil-tene eder feyzine etrf kerem-ver z ztna mahss klup cd u atsn Fakr ile gn znet zverle bilinmez Fark edemedik ehr-i bek bay u gedsn Bir pre yap kim olasn vkf- esrr Say et saa prsiz demesin zmre-i esrr

376

XVI Y Rabb esfilde nedir byle sadet Bu rtbe elye neden geldi mezellet B-berg nev kald ilh urefmz Old chel zmresi hep nil-i devlet Dsdk bu harbta nedir re humra Mest etdi bizi h bu peymne-i hikmet Grdn m bu yne-i devrnda syle Kim verdi murd zre haylatna sret Zevkin bulamaz neve-i sahb-y fenn Dil ehl-i harbta dner eylese iret Biz kemeke-i illeyi gurbetde kardk Geh belde-i zmrde geh Bursada halvet Bilmem bu zuhr- sitemi Zeyd Amrdan Billh kusrumdur efendim baa reh-zen XVII Vaz et ser-i teslmi der-i emr-i Hudya Cn var ise verme rz hkm-i kazya Dr etdi tarb-gh- vatandan bizi devrn Sahb-ke-i ns eyledi bezm-i gurebya Altm yidi ay etmi iken Bursada rm Saldm yine zmre dahi nefy ile sye yetse idik terbiyeye togrs biz de Dil gaflet ile gitmi idi rh- hevya Zhirde nedir crmne agh olaydm Vallh az amaz idim n ery Bildik ki vatan cilve-geh-i srr- Huddr Bah eyledik stanbul yrn- safya Varm tutalm maskat- rese kii bir ba Dr olmu ahibb-y vatan semt-i Vefya Alatmayalm gayr yeter em-i pr-b Der-dest-i tarab eyleyelim cm- arb XVIII Byle hareket eyleyelim bezm-i safda Geh bsi-i cnn gehi bi-i bde ek sgar sen def-i gam et mecls-i meyde Hamyze-ke olsun bulunan semt-i riyda Dil-hvh gibi var m murda eli ermi Meczmdur lemde Hudndr irde Rabt etdi bizi dergeh-i Mevlya bu gurbet Bis olan mrn Hak ide ziyde Hamet gibi zde-ser-i minnet olup et Levh-i kadehe cebhe-i teslmi nihde Ey peyk-i sab semt-i Sitanbula giderse Ahbbma hl-i dili et byle ifde Hl reh-i vd-i tevekklde mukmiz Zhirde dehen-beste v btnda Kelmiz

377

31/3 TRH- DGER BERY-I NVD- FTH LKN MISRA-I TRHN KFYES MSD MLYM OLMAMALA TERKB- BEND VDSNDE NAZM U N VE ARZ-I HK- PY- PDH-I CHN-R ETDKLERNDE AZM PESENDDE V TAHSN VE AVTIF-I MTERDFETS-SRR-I EHENHNE LE KM-BN BUYURULUP MEMLDEN ZYDE HAVSALA- HAYLDEN BRUN ESER- FERAH-PERVER- NYET- HUSREVNE LE MMTZ BUYURULDUKLARINA BNAEN NEV-BENEV DAVT-I HAYRYYELERYLE DEM-SZ OLMADADIRLAR
Filtn Filtn Filtn Filn

I Pdih- bahr u ber fermn-rev-y Dd-ger Hsrev-i dery-nevl gevher-i bahr-i zafer Lcce-i dery-y evket mevc-hz-i saltanat Rze-seng-i shil-i cd yevkt drer Bahr- emvc- at dery-y ll-i vef Maden gerdn-fr- gevher-i hrd-fer Pdiah- mecmaul-bahreyn-i irfn u hred b- ry- bahr u ber tensk-sar- huk u ter Kulzm-i ihsn mevc-endz olursa yek-nefes Flke-i gerdn-i lem ket-i Nha dner Flk-pr-y kerem sultn- mahmd-iyem Lenger-endz- himem hkn- skender-haem II Taht-gh- l-i Osmn eh-i feyz-veri Gsterir dnyya resm-i dest-brd-i Hayderi Atlas- l-i afak pde flk-i kadrine Keti-i ikblini bl-i melek yelkenleri Sandal- unvnna fns erh-i nl-gn Afitb- ule-tb an er- enveri Khsr- saltanat ummn- gevher-rz-i dn Eyledi sde- r u fiten bahr u beri te sr- selef ite tevrh-i mlk Mislini grmi iitmi var ise gelsin beri Byle sultn- dekyk-dn lem grmemi Pertev-i rey-i mnrin em-i dem grmemi III Himmeti ahnesi dnyy ihy eyledi Ara-gh- dehri rek-i ba- mev eyledi Yr- yver ol ehe eyym- eltf- Hud Hzr- tevfik ile her bir emri ber-c eyledi B-huss ryi-i shib-krnyi tamm

378

Rstemne kat-be-kat der-p-i ad eyledi Himmeti leb-rz edip top-hne v tersneyi Nice ket-i fth zb-i dery eyledi Vermedi eyym- adya kapatd yelkeni r-mevc-i satvetin her sda icr eyledi Var mdr bir yer ki eyymnda mamr olmaya Pertev-i zt- hmyn ile pr-nr olmaya IV Emr fermn sudr etdi eh-i muciz demi Yapla bir ket kim hl ola ry yemi yle fermn etdi kim resm-i bihn bnydna Shil-r-y hayli olmaya bir demi Brekallh oldu bir kalyon ki kh-sr- zafer Buldu sret resm talmiyle h- ekremi Kh-ve seyrin tem eyle Anbrln Himmeti ta yrdr pdih- lemi Nm olursa byle nm olsun ehn- leme Yohsa alsn cmn yere cihn bezm-i Cemi Bir vakitde byle Anbrl kalyon inmemi Pdihn- selef byle gemiye binmemi V Var sul et lem-i derki hred-mendnna Girmemidir bir ehi tersne-i unvnna Byle bir kalyon- kh-endm u gerdn-peykeri Balad Sultn Mahmudu Hud limnna Nak- ren--reng-i nsin tem eyleyip Deme Hamet ket-i n hatdr nna Aa kalyon diyemem san kala-i fafrdur Mlk-i n olmaz anakl konulsa yanna Baelik didikleri hem-reng-i glzr- behit Hande-fermdr cihn bna bostnna yle cezm etdim bu heyetle grnce bendeiz Kande azm itse adnu drt yann eyler deniz VI Byledir her ide sultn- zamn himmeti Gel tem eyle kalyon deyu tr- nusreti Ol ehen-h- dekyk-peni cddr Hurde-krn- hner grsn bu resm heyeti Top tolu her biri bir dkkn gibi lombarn tein atlas met nakd-i cndr kymeti n stnu kubbe-i gerdna olm muttasl Atlas- l- afak olsun liv-i hreti Versin Allah ol ehen-h- kerme mr-i Nh Nice kalyon eskide eyym- mr-i devleti

379

Mjde et Hamet cihna msra- trh ile Bilsin lem zt- sultnde olan kudreti Eylesinler enlige mde Kantarls O eh-i kulzm-himem indirdi nbrls

32 BRAHM HANF TERKB- BEND- BULEG-PESEND

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Ey u gnlerde ki l-yenfau ml un ve benn Nola inm- ata yayla olsam memnn Etdim ummid-i kerem bendeni meys etme Zt- al iun ey kdir-i ferd u bn Ne kadar muznib isem ahidi ferdiyyetiim Ey olan vkf- esrr- zamr u brn Rabben Allah ahad ente ilhun vhid Byle tahkik ederim leyse b-ekkun ve zunn Ben de bir kse teh mufls-i nakd-i amelim Etdim ancak kerem u rahmetine rabt- dern Hkm-i serv-i hevesi nefsime tebiyyet ile Etdigim crm hat hadd u hasardan efzn Ey kerem kn benim hlimi eyle slh Ola hakkmda ata mevhbe-i feyz u felh II Geri ben murtekb-i cmle-i isyn oldum Grdm her bt-i meh-talata hayrn oldum Gitti efkr- hayltm ile bir demde Gah bir bende geh leme sultn oldum Etdigim sdu tecvz eder oldu hsrn Bir iki gn bu kohen hnede mihmn oldum Lk her eylediim crme olup mstafir Etdigim kr- bed-encma pemn oldum Cmle esbb- mecziden edip kat- mid ehre-fers-y der-i Hazret-i Rahmn oldum Kse-i hhii bin cn ile deryze klp Desti pr dte-i dergeh-i Subhn oldum Beni y Rabbi esr-i gam- hicrn etme Crmm afv eyle yerim dzah- nrn etme

380

III Etdi efss beni eylediim crm-i azm erm-sr- nazr- Hazret-i Mevl-y kerm Yadma hatt- ruh- yr gelirdi her dem Ne zaman ryha-pr-y dim olsa nesm Kimi yeste-i cennet kimi dzah-mend Kimi ayn nam u kimi erzn- cahm Mafiret olduua var m elide senedi Niye bu gaflet u germiyyeti ey nefs-i lem Afv- gufrn ap htra hi gelmez mi Gazab- kahr- Huddan eser-i hayet u bm Ahir oldukda o gn kendye levm etmeyesin tibr- eref mevhbe-i kalbi selm D serda meded ey Rabb-i Rahm u Rahmn erm-sr eyleme ben muznibi beynel-akrn IV Nedir ey cn- gam-lde nedir bu gaflet Dah gelmez mi saa fikr-i fera- kesret mr-i nz gzern etmededir ey gfil Byle bir krgehe bir dahi olmaz ruhsat Akln bana cem eyle pern glm Bu mudur syle sezvari-i insniyet Lab u lehviyle yazk mr-i azz etdi gzer Hazret-i Hakka yarar eylemedi k bir hareket Bunca demler ki geip gaflet ile eyym Olmad gitdi rz-cy- cenb izzet Yeter uydu yetiir nefs u hev v hevese kil eyler mi ad hlesine emniyyet El-amn ey kerem ss Ahad u Ferd u Samed Etme ben pr-gnehi bb- inyetden red V Y ilhi eref-i merdm-i nlende in Tfl- kdek-dem in eyledii hande in Skin-i dergeh-i teslm u rz hrmetine Cn u dilden saa fermn-ber olan bende in Drr-i dery-y iyn mihr-i sipihr-i irfn Zb-i b- d cihn ol gl-i zbende in h- cn-sz in k- sdklar eref-i katre-i her dde-i giryende in Kerem et mevhibe-i fazl Hud-dddan Bir tesell dile ben bende-i ermende in Rtbe-i liye-i fazl u at-y d cihn Ola makdr benim gibi her efgende in ki lemde be-km ola Hanf-i n-km Demi tevhd-i erifile ede hatmi kelm

381

33 NESB DEDE TERKB- BEND- IKNE

Mefl Mefiln Feln

I Ey milket-i hsne h- b-dd Vey emi iden kazya imdd Hayf ki diyr- zinde-gn Dest-i sitemle old ber-bd Kan alamadan gamula dde Old mnend-i tat- fassd Tb-ver-i tg- gamze olmaz Levh-i dil-i k olsa fld Kimden grd fnn- nz Kim ola cefda saa std Her bir nigehde ehl-i ka Sad gne fsn idersn cd Dil-dde-i zlf lal old Gayret-dih-i rh- Kays u Ferhd Sen cevri eyledke efzn evk- dil-i pr-gam old mzdd Ay bu cefya yok m pyn T ara iridi h u feryd Bgneye old imdi muhtas Nazzre-i em-i ive mutd Efss ki olmad sez-vr Bir nm nigha k- zr II Bir zlim-i h- b-emnsn Gret-geh-i cn- knsn Tb- teb-i hicr-i talatle Szi-figen-i cihniynsn Hrd-sft ki aikre Geh gh per gibi nihnsn tdke hrm- nz u ive Rek-ver-i serv-i bostansn emde olan rumz- nza Zer dde nigehle tercemnsn Uk- nizr- haste hle Sermye-i mr-i cvidnsn Ey hvce-i r-sy-i hb Ragbet-iken-i met- cnsn Ey safder-i kalb-gh- uk Meydn- cefda kahramansn Alma dil-i zru inkisrn Bir tze nihl-i hsn nsn

382

Gel cevri ko h- nm-i ebden Gyet hazer it ki nev-civnsn Ey tnd-i hisl-i mihr-i dmen nsfa gelr misin aceb sen III Iku ki garb ibtildur Uka aceb siyeh beldur Bigne olur gam- cihna Her kim ki gamula indur Zlf-i siyeh hevs serde Mnend-i ehper-i hmdur Envr- tecelliyt Br Mirt- ruhuda r-nmdur Bir sencileyin bt-i zarf Hk-i rehine cihn feddur Keyfiyyet-i b-hest-i derd Mahsd piyle-i safdur Dil zahm- hr gamu olaldan Bigne-i ke-i ifdur Hasret-zede-i gl- i zrun Bir blbl-i ten-nevdur Dil ule-i dg- firkatle Tenh rev-i vd-i fendur Bu hlet ile beni gren dir Bir h- cihne mbteldur imden geru old var m re Esrr- nhfte ikre IV tdi beni ngehn bu gerdn Sen cilve-fr nza meftn Ikuda kemne hlm old Efsne-i khken ile Mecnn Sen hk-i rehle arha nzn Ben b-siper-i sipihr-vrun Allah seversen eyle insf Ey b- bahda nahl-i mevzn Bu cnb-i kmet grenler Bir dah olur m akla makrn Evvel bu dil-i hazni itd Ser-re-i lutfu ile memnn Hl ki tamm old grd Pr derd elem dern u brn B-dd-ger rev m itmek Zehrbe-i hicr ile ciger-hn Var m bu ki re imdi old Ikula dern sne mehn

383

Kuyuda varsa itme tayb Feryd u fign u nle efzn Grdke seni gider karrum Destmde degldr ihtiyrum V Ey arh nedr yine bu firkat Bu szi-i cn-gdz- hasret Ah ey felek sitem mesir Besdr dil-i zra bu advet Nl old vcd zaf- perver Kalmad firka tb u tkat Mehcr olal o serv-i kadden Grdm nice fitne-i kymet imden geru ey sipihr-i bed-kr Dih rze hayta itme minnet Cnnsz olan hayta k lemde eker keml-i haclet Old yem-i gamda zevrak- dil Mstagrak- lcce-gh- hayret Mmkin mi bu gamlara tahamml Hem firkat hem bel-y gurbet Ben haste-i hicr-i dil-rbym Bhde tabb ekme zahmet Gel ey ecel ey dev-y hicrn Min bad muhldr selmet Amde-i haner-i helkm Hakk ki garb derd-nkm VI Ey bd- sab derse rhu Kyine o serv ke klhu Fersde kl evvel habb Hk-i rehine o pdihu Ahvlini bir bir eyle inh Bu k- zr- b-gmnu Ba- reme deimez iken Kuyuda kemine bir kiyhu Dr eylemee sebeb nedr di O1 bende-i hss- hayr-hvahu Lyk m ki sne-i addur Mnende-i kne cilve-ghu Bigne bd ider pern Her gice o snbl-i siyhu Olmad Nesb-i dil-ikeste Memnn- nevzi nighu Var m bu sule bir cevbu Maherde olursa dd-hvahu

384

Her rz- eb itmede niyz Derghna yz srp lhu Y Rab yine ola ry-i cnn yne-i ddede nmyn

34 NEVRES- KADM TERKB- BEND

Mefiln Feiltn Mefiln Feiln

I arb sen baa vir skiy gamm vardr Serimde derd-i humr- dem--demim vardr Mrvvet eyle yeti bir tolyla ol yrim u gurbet ilde ne yrim ne hem-demim vardr Helk- ve-i n-sz- gurbetem sk Ayakda ol baa lutf eyle mtemim vardr Ciger kebb mezem gzlerim ya bdem Benim de bylece bir lemim demim vardr Gtremez dime rtl- girn sun ey sk Yanmda gam gibi kutl demim vardr Ne derdi saklayacak dilde vardr istidd Ne kef-i rz idecek bunda mahremim vardr Cerh-i dene-i leb-tenegi-i hicrnem Ne bir tabb-i muvfk ne merhemim vardr Dirg p-zede-i cnd-i gurbet oldum ben Esr-i silsile-i renc-i firkat oldum ben II Glde te-i sevd serimde d- cnn Gzmde neve-i reng-i arb- gn--gn Vatan vatan dir iken gurbet illere sald Siyh- kse-i gerdn u tli-i vrn Ne baht imi u benim baht- n-be-smnm Ki hl-i zrm gitdike itdi dgergn Beni gl ister iken mbtel-y hr itdi Bu dr- mihnet-i gurbetde kld zr u zebn Dimm eyledi rb- hicr ile muhtel Dernum eyledi zehrb- derd ile mahzn Ayrd gz gre cnneden o kr olas Nice kan alamasun syle dde-i pr-hn Kalursa serde bu sevd biraz zamn b-ek Tekerrr itse gerekdir hikyet-i Mecnn Ne kanlar alayacak dye-i zamne hele Tahamml eyle gl girmesn ko yr ele

385

III Ne mkil imi lh vatandan ayrlmak Ne imi aladm ervh tenden ayrlmak Cezdur eke ey andelb-i dil ki saa Ne lzm idi o gl-prehenden ayrlmak Hayt neyleyeyim mihnet-i cdy ile Sitem degil mi hezra emenden ayrlmak Aceb myesser olur m ki oynayup glerek Gidp nigra u beytl-hazenden ayrlmak Bu ldrr beni kim nmede idp hm Lisn- hl ile dir eymi benden ayrlmak Amn amn a benim cnm aladm bildim Ki hayli mkil imi baa senden ayrlmak Bu ayrlk beni mahsr iderse byle nola Grnse rha da burc- bedenden ayrlmak Gl safya irer mi aceb mihen diyerek u gurbet ilde kalur m vatan vatan diyerek IV Kan o dem ki ens-i fir- vuslat idim O mh-ry ile hem-hbe-i fergat idim Kan o dem ki arb- visli n iderek Sez-y tfet-i sk-i mahabbet idim Kan o dem ki Sitanbulu huvn ile Refk-i bde v hem-dest-i det-i lfet idim Ziyde ekmi idim gurbeti gamn evvel Lisna almaa gurbet ilini hasret idim Henz bulm idim knc-i rhat- vatan Henz reste-i dm- bel-y gurbet idim Henz bulm idim illet-i firka dev Ki in-y tabb-i lebb-i shhat idim Henz gelmi idim tengn-y gurbetten Henz r-be-reh-i vd-i ikmet idim Kaz yetidi yine der-akab garb itdi Dil-i felek-zedemi h b-ikb itdi V Diyr- gurbete kdm kal sultnm Kederden olmad sde kalb-i vrnm Gice sabha dek fk nilgn eyler Lehb-i nire-i h- te-efnm Hayl-i rz ile ider beni garkb Hur- dem-be-dem-i ek-i em-i girynm Misl-i halka-i der kald gzlerim yolda Peym- shhatie muntazr olup cnm Ne hl-i zrm sordu ne glmi ald Senile byle mi olmd ahd peymnm

386

Rev mdr olasn sen fir- nz ire Hr- cn ile sad k ola girbnm Sez m sen olasn hande-rz-i ho-hl Ben h vh ile nln olam benim cnm Aceb mrvveti yok dilrb imisin sen A sevdigim hele pek b-vef imisin sen VI Ka gibi belimi bkdi iddet-i hicrn Gz gibi beni dil-haste itdi devr-i zamn Datd aklm zlf gibi pernlk Uurd rhatm fikri ey eh-i hbn Benim bu hlime billh talar alar Degil felekde melek yerde frka-i insn Yanda zerre kadar h rabetim yo imi A b-vef bun ben bildim eyledim izn Ne nme yazd u ne bir peym gnderdi Netce itmedi icr-y hakk- nimet nn Bizim de hi dimedi bir garbimiz vardr Aceb ne yapd ne iler o haste-i hicrn O b-vef deil ol meh-lik ki aa seni Hemn tahamml idp cevre yan a glm yan Hud-y lemiyn merhamet idp elbet Olur o gn ki tamm ola mddet-i gurbet VII lh t-be-key itsn bu h- te-br Sr- lem-i bly cndan b-zr lh t-be-key eyyma devr-i n-hem-vr lhi t-be-key zr- arh- bed-kirdr lhi brika-i h- subhgh hakk Be-sz- sne-i cngh- k- bmr Be-dil-nin-i vz- meh-ven y Rab Be-dil-hr-i feryd- kn- nizr Be-ibtil-y Zleyh be-ive-i Ysuf Be-ek-i girye-i hnn-i pr-i sne-fkr Be-nz- mahmil-i Leyl be-nle-i Mecnn Be-itihr- mahabbet be-tane-i ayr Garb Nevresi vreste eyle gurbetden Koma o b-kesi bend-i frkda nr Yetidir ol mehe bir gn mukaddem ol zr Yetimesn yetir arha nle v zr

387

35 NEYL 35/1 TERKB- BEND DER-MEDH- VEZR- AZM DMD BRHM PAA
Feiltn Feiltn Feiltn Fei1n

I Feyz-i nr itmede hurd-i cihn-efrz Byle sal-i tarabun byle olur nev-ruz Cebhe-i tli-i sadinde bu sl-i eref Gn gibi old ayn brika- frz Dehre tb-efgen olup neyyir-i sad- ikbl Lema- feyz ile eb virdi gn-y rz Germ idp tb- nev ad dil-i ezhr Blbl old messir nefesi pr-sz Iyd-gh- tarab itdi emeni hkm-i bahr Rze-drn- gama old meserret rz Cme-i sebz ile bak cilvesine imdu Nev-be-nev hsni fzn olmada Sad-bdu II Var iken sha-i lemde o cy- hurrem Seyr idenler dimesn eylemedk seyr-i irem Alm encm gibi etrf kusr- erf Mh- pr-nr- ziy kasr- ehenh- mem Hikmet-i sun- Haku old riyziyt Cedvel-i sm ile bir nshdur ol rek-i irem Sebz-i kliesin itmi yolna by-endz Dde-i hasret ile muntazar- hk-i kadem Demidr eyleye terf o net-bd zz ikbl ile sultn- hmyn-makdem ehriyr- azmet-gster-i Dr-mesned h- Cem kadr-i cel-menkabe Sultn Ahmed III O ehenh ki degl sath- firz- gerdn Sllem-i krsi-i ikbline bir pye-i dn Grdi devlet yzini cmle mlk- aktr Hk-i pk-i kademin itmekle kuhl- uyn Eylemi e-cihet-i leme hkmin cr Eyleyen devlet ile dver-i rab- meskn Kefi dery-y himem lutf mhim-sz- mem Ahdi nev-rz- kerem mekrmeti rz-efzn Rhat- halk bilp kendye aks-y murd Dima olma ile niyyeti hayra makrn O eh-i ekrem-i devletle Sleymn-s Kld bir saf- z-na muvaffak Mevl

388

IV Nice saf ki mekrimde olup misli adm Hsn-i tedbr ile old cihn b- naim Sadr- azm- eref-mesned-i izz ikbl Dver-i ekrem dmd- ehenh- kerm Hilkatinde komaahlk- Hallullh sm-i smsin iden rz- ezel brrim Hsn-i tedbri msellim alem-efrz-1 himem Cd u ihsn- dem--dem kerem lutf amim Rey-i brik-ter-i vstaul-akd-i nizm Nutk mecmua- hikmet suhan drr-i nazm Hakk bu kim gelmedi bu mesnede bundan akdem Shib-i seyf kalem byle vezr-i azam V Neyliy der-geh-i Mevlya olup dest-g Elimizden bu gelr eyleyelm hayr-du Sye-i lutf olan pdieh-i devrn Hare dek eyleye Hakk devlet ile km-rev Bir iretle bi efgendeyi ihy eyler Bir gn bi ide ikbl u saadetle Hud Gni gnden yek ola devlet ile izzet ile de her rzn nev-rz- erefle Mevl de eh-zdelerin revnak- ba- ikbl Her biri glen-i lutfnda bula nev nem saf- dehre vire gli murdn bri Gn gibi mahere dek eyleye hkmin cri

35/2 TERKB- BEND- IKNE

Mef l Mef1n Fe1n

I Ey gamzesi mest-i nz u ive Vey bde-perest-i nz u ive Her ge-i em-i nim-hvbu Bir cy-niest-i nz u ive Ham-der-ham- zlf kkl kim Kurm yine est-i nz u ive Bi fitneyi eylemi giriftr Her tr- ikest-i nz u ive T-key-i ta-key bu zahm-kr Ey dene be-dest-i nz u ive Ferydma gamze eylemez dd Dd ey eh-i mlk-i cevr b-dd

389

II b- esr-i tarz- nzu Dil-beste-i ruhsat- niyzu ekmi alem-i siph- fitne Serv-i kad-i h- ser-firzu Dkmi yire b- ry mihri Pr-tbi-i hsn-i cn-gdzu Khne gam- akum itdi tze Nev-tarz hrm- ive-szu Bi kiver-i cn yolunda dim P-ml-i semend-i Trk Tzu Hayf ki yanuda cn- nln Olmad nigh- lutfa yn III Sen mihr-i sipihr-i nz u nahvet Ben zerre-i hk-sr- mihnet Sen pdieh-i serr-i hb Ben bende-i ke-i mezellet Sen gonce-i ba- nz u ive Ben blbl-i glen-i mahabbet Sen re-resn- derd-i ayr Ben haste-i zahm- renc-i gayret Sen sunmada gayr cm- vaslu Ben itmede n zehr-i frkat nsf ile eyle cevr iderse nsf brakma her niderse IV Bir fet-i h- b-vefsn mde-i renci cefsn Hem mye-i zahm- sne-rn Hem merhem-i cn- b-nevsn Ey Ysuf- hsn yok bahne Hakka ki cihnda bi-bahsn Aybu budur ancak ey sitem-ger Bgne-i aka insn Bi hasteye ey Mesh-sr Bir nutk- leble cn-fezsn Bu hsn ile grse b-muhb Mecnnu olurd cn- Leyl V Bir k- zr- hk-sram Ser-gete-i devr-i rzgram Hem vdi-i Kays- b-nevym ftde-i dest kh-sram

390

gze-i her nev-y derdem Her name-i mihnete karram Bu fazl u hnerle kim cihnda Bir ndire-yb- rzgram Yannda yine o b-vefnu Mehcr- nigh- itibram humla varur ge erre Hlm yine vara vara vara VI Old yine kilk-i nkte-pr Revnak-dih-i hnmn- man Neyl-yine bezle-senc hme Bezm-i dile old revnak-efz Mn-i hayl kilk itdi Bir nak- bed-i tze peyd Ger olsa sez bu heft-bend Seyyre-misl dehr-peym Old yine mutrib-i hayl Bir nak- nev ile name-pir VII Nev-beste nev-y akdur bu Bir zge hev-y askdur bu Y Rab baa reh-ber eyle aku Kn- dile gevher eyle aku Hkmin dil-i zra eyle cri Cn mlkine dver eyle aku Kl hne-i tr- kalbi pr-evk Bir em-i mnevvir eyle aku Bir b-kes-i zr u b-nevyam Ben b-dile yver eyle aku Ser-mest-i mahabbet it dernum Bezm-i dile sgar eyle aku Akula idp nebd u bdum Kl hk-i reh-i fen vcdum

391

36 NEYYR ABDLHALM DEDE TERKB- BEND

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Fikr-i zlfyle pern u dier-gn oldum Halka-i tr- hayli ile mecnn oldum Beytler derd-i dernum ile memldur hep Vasf- dilber gibi ben irime mazmn oldum B-karrm o kadar gamze gle her eb rz Devr hlyyla mnende-i gerdn oldum Ser-te-ser cmelerm hn ile lde olup Eser-i tig- nighu ile gl-gn oldum Gam- hicrn ile gyetde zebndur cnum ftirku beni ldrd aman sultnum II Grinr her nigehm ire ceml-i dilber Kef olur nisbet-i mande msl-i dilber Hb u hulyda nmyn olur her eb u rz Gyiy lem-i frkatde visl-i dilber ye mirat- saf-yb u mnevverdr kim Hayret lde ider kalbi hayl-i dilber Bu eb ey nr- ziy-bah- d-lem ne aceb rz old dile gyetde mell-i dilber Bir dah nazra-i glzr- visl olmaz m Blbl-s o gle seyr-i ceml olmaz m III Beni fte v dvne v ekiste kod Gyiy nahl-i kad- vuslata nreste kod Neyleym eylemedi bah- gamdan zd Zlf-i ham-der-ham- dvnesini beste kod Ber-gzr itmek in irler idp ind Dile berk- nigeh msra- ber-reste kod em-i bmrna nisbetle hemn ol fettn Beni bu leyle-i trikde dil-haste kod Ararum vasln ftde v hayrn olarak Kalmad hi vcdumda dil u cn olarak IV Ahteri mi baa y Rabb ne gavgadur bu Lgar- mihnete ne dav-yi uzmdur bu Nm- malm mahabbet gibi bir ey dirler Lk idrki ne mkil ne muammdur bu Ser-te-ser laklakadur gi-i harf-i tarif Ikdur m-hasal- lem-i kbrdur bu

392

Hver-i dilde tuluyla gurb cmle lem-i dgere bir mihr-i mualldur bu Mevc uran nr- tecellde o mandur hep Lafz- esmda vel ayn- msemmdur bu V Ne aceb derd bu b-reye Allah Allah Hller-i mbhem-i nreste-i nihl dil- hh Kanda ol yr gl kanda yatur dermnda Kendi kendmden idersem nola gayri ikrah Gh pervne-sfat sz u gdz itmekde Blbl-s gehi sd-nle-i eyvh eyvh Syle bu nmeyi eyvh gtr ol yre Derdine ka n-rn olunca agh Neyyirin hlne bir kerre nigh itse nola Gam- dil-szn lutfyla tebh itse nola

37 SABH 37/1 TERKB- BEND B-TRH- KASDE- MUHARREMYYE- BERYI SADR-I AZM MUSTAF PAA DER DEFA- EVVEL
Mefiln Feiltn Mefiln Feiln

I Hezr kr ki mh- nev-i Muharremi Hakk bdna nice sad u erefle grdi ehakk Ne mh- nevhat- elfz- y- envr u mani-i vel-leyl y kamer el-hakk Ne mh- nev-dem-i seyf-i guzt- Bedr Huneyn Ten-i Krey zlm- ebi ider iki akk Yahd ki sreti hem ekl-i medd-i Bismillh Fer-i fr- heyls mani-i elyakk Yahd ki msra- dvne-i Hilldr Meli matla- garr-y Enverden adakk Yahd ki ham-de- ebr-y yr meh-i talat Nigh- k ile ayn- nra mstarak Hille mekteb-i gerdnda hvce-i hurd ebn-geh yet-i Nr virr heme sebak u rtbe mahrem-i srr- harem-sary- felek Ki mahrmiyyeti rek-ver-i simk u semek II Benn- rhe-i abdl arhda ke-kl Bu hn-kha ider nezr-i nr anula nzl

393

Simt- hlesini sahn- smne kurup Cihna atime-i nrn ider mebzl Takaddmi erefinden ehille-i dger Aceb mi res-i sene ad iderse an fuhl Hill-i mh- Muharrem grinmeseydi cm Haram ile an vasf eylemezdi ehl-i ukl der mi bah- kalender u- muktebesin Fr- mihr-i ruh- adlin itmese meml Siyhi-i kelef-i em-i meh degl gerdn ekp gubr- dern kuhl-ve ider mekhl Dner mi kse-i deryzeye felekde hill At-i dver-i z-n itmese mesl Vezr-i ibn-i vezr ani Mustaf Paa Grindi misli dinrse grinmedi h III Nign-i mhr-i vezret yedinde old benm Aceb mi olsa meh-i nevgibi mr- enm Sipihr-i saltanata mihr ise eh-i devrn Mr-i sadr- kirm ol sipihre bedr-i tamm Mel-i hkmi nmne hayl-i evketden Umr- sib-i dvn- hiye hm Zih gzde cevd- kerem-nmde cihn Zih hamde fud- murd havss u avm u- reyine pervnedr meh hrd er- adline fns- arh- mn-fm Vcd- dmen-i dzah karnini her dem der yedindeki tg-i mcevherine niym Eer semend-i sem peykerine olsa svr Olur kts Sreyy hill elinde licm Kede- pene-i fermn pene-i hrd Nfz- emrine dil-beste Husrev Cemd IV Frg- neyyir-i reyi sipihr-i devlete yh Meh-i zemn zamn pertev ile old lemh u rtbe feyz-i nesm-i adlet-i hkmi Ki merde yes-i cihne ider ifza-i rh Hurf- liye-i cevher-i hsm degl Nvite-i man-i y zafer-ir- fth Olurd ser-zede t kar- bdan ule u-i te-i cn- sz-i mihri olsa vuzh Gl-i hazn- musavver tervet-ver olur derse gl-en-i d-b- htrna snh Hezr-blbl-i nevmd olur terne-trz Piyle-i himemnden grlse feyz-i sabh Ed-y nsha-i cz- vasfn eyleyemez Bedha-g uar midhatinde yazsa rh

394

Ey himem-ver Htem-iyem mr-niam Vey kerm-i kerem- bah u dver-i Ekrem V Sehb- rhe-i cdu olursa nsn-br Olur gubr- sadef- reng-i dil dr-i eh-vr Nesm-i lutfu blbl emende eylese yd Gl-i murd alur ba- snesinde hezr Bu nazm- devlete matla sadret-i kiberi Vcd- mntahabu aa lafz- mandr Derse kaldurur anda mihr-i tfetn Nice ftdeyi zerre misli ebnem var sbet itmeden eyler d-pre dmeni Gelrse cnbie destde tg-i cevher-dr Aransa var m bir iler dey zamnuda Hemn ney bulnur ileyen ya muskr Tamm- devrin idp dnse aksine nice sl Nazrini bulamaz nh-sipihr-i kec-reftr Zamn- tti-i rn ed-y kilk-i makl Bu nev-gazelle ider midhatuda kesb-i keml VI Felekde her meh-i n-mihr-bne olma zebn Muharrem adl o gurre-cebne ol meftn Olnca msra- berceste ol kad-i mevzn Kenra ekmek an old ahsen-i mazmn Tenmde erha m kldum nmne-i tenvn Grince hl-i leb-i llini nokta-i nn Nighum eyledi ol bezm-i hsn-i gark- arak Mey-i piyle-i emm grindi neve-nmn Aceb mi silsile-bend olsa mevc-i sevddan Gnl ki leyli-i zlf ile kld kesb-i cnn Dr olursa o r -ebruya dil-i n-r Behit r-ansrda olamaz meskn Gher-fen- mezmn iken bu rtbe Sabh Dr-i hnerle yine gnc-i snesi mehn Ko lf eyle edeb ey tabiat- derrk Vezr- azama lyk duy kl idrk VII Bi- hak- zt- mukaddes bi-hakk- ism-i kerm Ki mmkinta olur feyz-i cd- lutfi amm Bi-hak- aaa-i nr- mhr-i Mustafvi Sahif-i rsle old hatm- sun- Hakm Bi-hak- dem-i mesd- kble-i ervh Ki aa eyledi esm-yi kll-i Hakk talm Bi-hsn-i ak- Zleyh bi-nzi-i Ysuf Ki itdi kssalarn nass ile Hud tefhm

395

Bi-hak- Meryem Ruhl-Kuds bi-hak- Mesh O mahz- rh idi ihy-ger-i izm- remm Bi-srr- ilm-i lednni bi-kef-i ilhm Gde brka-i ry- hasen-trz- kadm Bi-hak- htem-i fahr- Resl Muhammed Emn Mukaddert- dehirden ola heme emn VIII Cenb- hazret-i destr- madelet mutd Keml-i fiyet mr ile ola dil-d ikenc-i kkl-i Nhid per-em-i t Ola kamer gl-i menck ota seb-i-idd Mukm-i mesned-i tevfk idp sadretde Muvaffk eyleye hayrl-umra Rabb- bd Mr-i mntehab muhsin kerem iyem Ey Hdv gher-senc-i mlk-i nazm- bd Leli-i nket-i nazm- medhi bende Huzr- devlete nere yokdur istidd Velk hid-i zb-y fikret-i vasfu Keml-i aczmi fehminden eyleyp imdd Hul-kr- Sabh-i kemne nev-sle Bu beyt-i bend ile trh-i tm ider ind B-pk- mhr-i Sleymn emn-i Hayy u Vedd Cenb- safa sal-i cedd ola mesd

38/2 TERKB- BEND DER-HAKK-I DEFTER-DR HALM MUSTAF EFEND

Failtn Filtn Filtn Filn

I Habbez cm- hill-i yd olnca r-nm Rze-drn oldlar ser-mest-i sahb-y saf Ski-i devrnu old nukl- rn bezmine Bs- sb-i gabgab u gl-nr- lal-i dil-rb Bselik gzesin talm ider ukna imdi her bir h-nz- dil-ber-i dil-ke-ed Ddeden madmdur keyfiyyet-i evc hazz yle lebrz-i mey-i evk net arz u sem evk-bah olmazd bezm-i iyd ol Cem-mereb tmese tebrk in takbl ayagn cra-s Mteri kadr-i asmn-mesned Utrid-tt-sm Nm-da- Mustaf yani Halmi-i kirm II Hakk- teli yd-i ftrin eylesn sad u said Her ebin klsun eb-i Kadr nehrn rz- d

396

Yd ola lafz- mkerremle meh-i evvl-ve Subh- yd olduka mihr-i devletinde r-sefd Matla- ulydan itsn ahter-i baht tulu Pertev-i icll-i subh- hare dek olsun medd Cevher-i zt olup fass- ngn afiyet Ola zb-r-y engt-i kef-i mr-i mezd Her umrnda ser--ser ola d- ztna Nev-perend-i feyz-i tevfk-i Hud lebs-i cedd Ey hudvend-i himem vl-kerem Htem iyem Vey veliyy-i mekremet- kr- mkerrem zl-kerem III Grmez asl sen gibi ren-dil-i pr intibh Aynu olsa bni-i pr-i sipihre mihr mh Hk- rhu leme kuhl-l-basardur kim olur Nak- pyi dde-i dnyya n mevc-i nigh Dmen n her gice kasdi ebhn olmasa Bana encmen itmezdi felek cem-i siph Sye-bah olsa hm-y himmet mmkin midr Gn gre lemde hem-n eb-pere baht- siyh Torulaldan nev-civn-tabula kadd-i pr-i arh Sensz imrr itdigi eyym add eyler tebh Bezm-i evsfuda ey vl-cenb- nkte-dn Old abdl- gazel-hvn kilk-i Hassn- zamn IV Iyd iken her bir demm hcetmi yd-i diger Ddi dil Bayrm nmnda bir fet dilbere Feyz alup em-i kebdi tb- mihr-i bdeden Alem-i b ire dndi gone-i nilfere Gam degl bezm-i eb-i vuslat zihm- evk ise Hale-i guum cyitdm ol meh-peykere yle bir em-i fusn-kru gl meftn kim Gamzesi talm-i fenn-i sihr ider cdlara Tr- nazmum fikret-i hy-gerde lalinden Sabh Dndi bir tebh-i mrvrd-i mazmn- tere Besdr tnb- kelm eyhme-i muciz ir O1 himem-kru duy hayrn eyle ihtiyr V Zt- behbdin idp ft- dnydan emn Bir gni bi eylesn shhatle Rabbl-lemn Devleti cvd rz- mri olduka mezd Dmen-i bed- hhna olsun mahall zr-i zemn Cevher-i mazmn- vasfn nkte-sencn- shan Nev-ars- nutkna ryi itsnler hemn fiyetle mesned-i rifatda olduka mukm Kur- hrd ola bln-feri arh- rmn

397

Bahr- tab olduka c--c-i evk-i midhat Shil-i nazma pey--pey ner ola drr-i semn Nazm- evsfn bu gne eyleyp terkb-i bend O1-kerem-kre hulsn arz ider tab- blend

39 SLM TERKB- BEND

Mefailn Mefailn Faln

I Dirg ey tli-i bed-kr u b-dd Dil zrm ki bir kez etmedi d Dirg ey arh- bed-evzu ke-rev Ser--ser etmedi bu zra imdd Dirg ey ahter-i pes-pye v m Ki saa itimdm etdi ifsd Dirg ey ule-i h- sehergh Ki etdi hn()mn- sabr ber-bd Dirg ey rz-y tab- pr-gam Beni s-y ferahdan eyledi yd Dirg ey nle-i tab- haznim Zebnm hi etmez misi zd Dirg ey feyz-i davt- sehergh Beni etmez misi lemde dil-d Kalr m yohsa byle bu dil-i zr Esr-i kayd-bend-i dest-i efkr II Fign ey rzgr- kne-pr Beni etdi nedm-i bezm-i sevd Fign ey dmen-i ebl-i marif Mellim eyledi efzn hayf Fign ey bis-i tekdr-i htr Baa nde oldu hzn-bah Fign ey tz-dest-i kr- hasret Tenim zaf ile etdi nls Fign ey nvek-endz- dil-i zr Nin- tr-i hicr oldum ser--p Fign ey pene-i r-i musbet Terahhum etmedi hi baa kat Fign ey lcce-i pey-def-pey-i gam Gark-i bahr-i gam oldum dirg Beni dil-d u mesrr etmedi sen Usandm hsl sz- dilimden

398

III Fign kim hrd-bz-i mahabbet Baa oldu dell-i ky- zillet Fign kim nle-i pey-der-peyimden Gzmden udu murg- hvb- rhat Fign kim ek-i hn-ld- dilden Arak-rz oldu ruhsr- etret Fign kim illet-i baht- bedimden Ser--ser eyledim perhz-i lfet Fign kim kalmam bir cy- memen Dili mlkn btn etdim seyhat Fign kim tz-destdir kr- gamda Ser--p taht- erbb- tabat Fign kim inbist- hasret olduk Ciger sz u dern hem-rh- lfet Erer mi dil glistn- safya Kaz-y lutfu ecr-i m-mezya IV ikyet kim bu arh- khne-dmn Yeni bir rz etdi nmyn ikyet kim mell-i htrmdan Pernm pernm pern ikyet kim gl der-fikr-i vuslat Hm-y dil esr-i zlf-i hbn ikyet kim yine ad tze dm Dern- snede etdim ergn ikyet kim yine bir mest-i nzik Hevsyla dernum oldu vrn ikyet kim ek--ekdir benimle Hemn baht- ad-y tab- nln ikyet kim ikenc-i kaklnde Degil by- vef asl hrmn Yaman oldu meded hlim kerem kl Yetidir cm- vasl def-i gam kl V Benim ol k- mahzn- dil-gr Kolunmaz sziim takrr u tasvr Benim ol k- b-bk perv Ki ser-cmle revemakdan gzm sr Benim ol k- bed-baht u n-km Beni saa ki k etdi takdr Benim ol k- ser-mest rsv Dil-i znm ki nlem etdi tekdr Benim ol k- n-r u eyd Ki kat olamaz zahmna tedbr

399

Benim ol k- ser-defter-i ak Ki ztm grse Kays eylerdi tevkr Benim ol k- sevd-karni Ki bir dem etmedim hidmetde taksr Fignm dehri tutdu Kf-t-Kf Terahhum et baa insf insf VI Ey mjgn cna dl haner Nigh kna dl haner Ey malb- istin-y gamze Be-her nz cihna dl haner Ey pr-n-i ebr-y garbn Heme vaz dilna dl haner Ey engt-hill-i dest-i pki Heme bendegna dl haner Ey zlf-i ham b-kayd u perv Hemn ftdegna dl haner Ey celld- em-i hn-fen Dilna ryegna dl haner Ey her sthvn- Slimya Garm b-bahne dl haner Meded mjgn ser-tz eyle i rst et helkim tz eyle

400

39 SENY TERC- BEND- ETVR-I SEBA

Mefl Mefil Mefil Feln

I Evvel Gel bend-i tarkat olan ey bende-i Mevl G eyle bu etvr saa eyledm im Girdse eger hakk yoluna ak ile sen de Bend eyle gl mride sdk ile cn Rehber id ol pri sakn eyleme gaflet Ansz bu yola sen gidemezsin bir adm t Emmre sfat bunca harm yolu zre Bekler seni mz cn-ver-i kej-dm mr Gel l teberin darb ide gr sa u sola Nefy ile art yollar isbt ola ill rd bu makam ire budur seyr-i ilallh Egnde gerek zrh- erat sen amm Ey ahdi btn k- rde v eyd Gam ekme eger olur ise akla rsv II Makm- Sn Allh diy Mevlya gel sdkla bende Cehd eyle bugn olmaa gel akla sende Mahrm m kalur akla Allh diyen k H ki kla fikr-i siv cn u glde Vardur bu yolu zre dahi bunca harmi Gyetle mnfk iki yzl dolu anda Darb eyle reh-i Hakda sen ol tg-i celli Dmenlerin diye amn t ola bende Emrine sen rm olalar yr ile ayr Fermn idp eylerse adlet bu gnde Bildse eger ibu makm seyrini lillhi Maksdu ola bil sen Allh d-cihnda Arz ide cell ire cemlin saa matlb Grd mi ola byle aceb dilber- mahbb III Makm- Slis Y h diyp ak ile o yru ide cevln lhma olur kbil ider lemi seyrn Devr eyler ise lemi badan baa cn Hdur bu cihnda olan eyya kamu cn Her kanda nazar eylese anda gre ddr Redd itme kelmum saknup eyle gel izn Mahv ide sen varln nr- hidyet

401

lemde anula grp iidesin ey cn L-mevcd okur ol demde lisnu sen amm Fehm it bu makm ire nedr arz olan mn Kal ile bilinmez budur ol seyr-i alallh Dilden dile ilk olur ol srr ile pinhn Bundan te kendii sakn gayrya muhtc Gel itme bu davy idp aklu trc IV Makm- Rbi Hakk kld kerem ibu makma iriince sn olur ol rh- Hud bulunca Arz ide ceml k- eydya o Bari Kalur m anu sabr u karr o gelince k u mak ile ak nki bir old Kendni nice fehm ide k ol olunca Gayetle safdur bu mahal neyleym amm Nks kalur dem bu makm ire kalnca Gayret-ke olup gemeli bundan te slik Gide enniyyeti itminn iriince Zr bu makm ire ene1-hakk didi Mansr Ber-dr olup ol seyr-i maallha iriince Kendni nin eyledi lemde ola yd Drmeye gayriyi bu dm ire o sayyd V Makm- hmis Ol Hayyl-ebed virdi hayat bu cihna Ecrla nebtta dahi ins ile cnna Mahv olur idi halk olan eya bu cihnda Feyz irmese feyzinden anu kevn mekna Geld bu makm ire aceb menzile ird Virdse eger sen bu hayt dil cna Her kanda nazar klsa bu menzilden o slik Mazhar klur ol demde hayt an ana Rz ola senden dahi her vasf ile mahbb Mlik olasn bilmedg genc-i nihna n geld ird bu makm ire sen ey cn O1 seyr-i fillh ile ki ird o kna Zikrinde sen sohbet-i irfn ola her-gh Gel bundan te gafleti terk eyle ol gh VI Makm- Sdis Kayym- ezel kld inyet saa ey yr imden ger sen dahi olup fil-i muhtr Bu e-cihet kayd ile olma mukayyed Mutlak ol anu zevki ile grine ddr

402

lbs- eratle mlebbes olup ey cn Erkna riyetle gel ayr idp yr Fn ola rhu dahi bunda tecellsi Kalmaz bu makm ire enniyyet sr Marziyyedr ol kudrete mazhar iden an Ol seyr-i anillh ile ol yr ile her-br Maribde toup gn alnur manevi sr Mahv ide cihn varn eyy ne kim var lemde nid-y le-minel-mlk ola y h Mahv olcak lemde ne kim var ise kamu VII Makm- Sbi Kahhr olan Allhu tel ne buyurd Kendsi sl itdi cevb kendsi virdi Mlkde anu mtereki yokdurur asl Y kanda zama ile mekn var m gr imdi Ferdya ne hcet bular grmege cn Bil bunda gren anda dahi an grrdi Fnde bek mlkne ird hele sen de n sund saa sk saf cmn irdi O1 cm- safsyla bu etvr Senyi Sliklere bir tuhfe in nazma getrdi Bu seyr ile billhi slk eylese bir can dem olup ol alleml-esmy okurd Terci olup bendeleri n ebced hevvez Mirs- eb u ced eln demedr sz

403

40 SEYYD VEHB 40/1 TERKB- BEND DER-EVSF-I DL-EFRZ-I NEV-RZ BERY- AHMED HN
Mefl Filt Mefl Filn

I tdi bahr- evk ile leb-rz dilleri Yokdur gam derna getrmeklig yiri Nev-rz iridi eyledi fk gark- nr Buld ars- dehr sepideyle zveri Nevrz in tabb-i bahr itdi tehniye Macn- krmz yirine verd-i ahmeri Ald tg- hi fez-y riyzda Bir yir kurld h- bahru muaskeri Sd- simli itdi solak h- nev-bahr Old ince Peyk katfe iekleri Ord-y h- gl emenistna kd hep Bran kmeyt-i cm ile seyrna kd hep II tse nola sab gibi get gzr- b El salmada gel diy berg-i enr- ba Nergis olup mzehheb-i evrk- glsitn Cedvel eker kenresine cybr- b n nahl-i sr old mzeyyen nihller Beytl-arsa dnd disem vechi dr- b Ser-cmle ba tarada ebkr- goncen Sklk alup dil itse aceb mi hezr b tdkce cezr meddini izhr lalen Ayniyle dndi shil-i bahre kenr- b Tby kad-hamde-i rek itse vechi var Her nahl-i nev-resde pr-berg br- b Demdr olup refk nesm-i iml ile Glzra tor salnalum bir nihl ile III Nev-rz iridi germi-i lfet zemndur Zerrin kadehle bada iret zemndur Zhid yeter bu ke-nini-i savmaa Pr-i mugna var ki ziyret zemndur Dnsn ko lle tahtesine sne dala Tarh- kfezr- mahabbet zemndur Bidr- kfeye a em-i ibreti Geri seherde hb- fergat zemndur Eyyba olsa nakl- hmyun vaktidr Tahvl-i ftb- sadet zemndur

404

skender-i zemne nola ragbet eylese Shlsery- bahre azmet zemndr Ol seh ki mh- bedridr evc-i sadetn Ne mh mihridr felek-i n u evketn IV Hn Ahmed-i sipihr-azamet zll-i Kirdigr Ddr- ins cn Sleymn- rzgr skender-i zemne ki ez-ark t be-garb Mahkm emr nehyine hn- rzgr O1 hbz- ar-mesr-i Cell kim sterse nesr-i tir-i erhi ider ikr Bir pdiehdr ol ki virr fevz- himmeti Fasl- stya hlet-i nev-rz u nev-bahr Lutf nem virrse gelr r-i ner kadar Dest-i enra kuvvet-i bz-y iktidar Olsa dehn gonce-i terde eer lisn Olurd andelib ile medhinde hem-zebn V Bir pdiehdr ol ki virr ebr-i himmeti Ry- zemne glen-i cennet tarveti Takvim-i khne gibi zemnnda ol ehn Tayy old gitdi Htem-i Tayy hikyeti fka kd syt u sad-y mekrimi Dnyy tutd velvele-i ks-i evketi eh-zdegn mihri-i cebniyle t be-har tsn vcd burc- Hamel taht u devleti Ol burc tahta vire eref hem- fitb Meh gibi mstenr ola sadr- felek-cenb VI Ol sadr- km-kr ki Hallk- lem-yezel Shriyyet-i ehenehe grmi an mahall Mimr- reyi eyledi teyd-i memleket Yir yir ess- leme gelmi iken halel Sr-b- -feyz iden emen-i devleti odur Lutfyla alur dehen-i gonce-i emel Nil olnca devlet-i eyym-i adline Eylerdi tliiyle felek her gice cedel Kasr- cell bm- felek tk- kadrine rmez kamend sllem-i efkr- m-hasal Vehb du-y hayr idelm lutf- Kirdigr tsn heme-sadr- sadetde ber-karr

405

40/2 MERSYYE BERY- SEYYD FEYZULLH EFEND- EHD

Mefl Filt Mefl Filn

I Ey arh- b-mrvvet elden figan sen Old esir Pene-i cevr cehan sen Zaf- sitemle ehl-i dili eyled helk Girmez mi hi kulaua syt-i eman sen Hep sen degl misin sebeb-i treg-i baht Hasmu degl mi cmle siyeh ahteran sen Hep sen degl misin sebak-mz- ehl-i cevr akird-i mekteb dil-i zr-veran sen Old zahm-ke nice mazlm- b-gnh Kfir esirn old nice msliman sen Nitmidi saa h- ehidn- Kerbel di mi bir iim suyu ey hn-fean sen Dil sr-b- tg- ehdet olup o h Mahrm- rehn oldu kald heman sen Tz eylemekde leme emr-i knei Kalb meer ki old seng-i -fesan sen Reh-yb olur m sen kre semt-i hulsasn Hep itd gelr yolua bir zeman sen Ferd kalur m yanua itdkler sen Dest-i kta girmeye mi tarf- dmen Ey erh zahm- hicre idp mbtel bizi td esr-i derd gam- b-dev bizi II Adu hadeng-i cevrle bir zahm sneye Kitd ecel tabbine merhem-ged bizi Zr- kemn- kahru idp bizde tecribe td nin- nvek tr-i cef bizi Her n-usle def gibi seyli hr eyled Pr-tb kerem-i nle idp dim bizi Min-y em olsa nola reha-rz- ek Yakdun bu nr- kahr ile germ-be-s bizi Serp hn- lutf idp ad dehnn td helk grsineg-i at bizi l-i Abdan olduumuz in ey Yezd td helk hasret-i b- vef bizi td ulda bu elemi eylemi iken Mtem-ken- vka- Kerbel bizi Biz neyledk a zlim-i b-merhamet saa Kitt veliyy-i nimetmzden cd bizi Kold ehd-i tgu ey erh-i kne-hh Mfti1-enm- asr o mazlm- b-gnh

406

III Rabet iderdi shib-i ilm fazlete Bis bu myd aa bu del advete Olmd noktas gl-i zbya d- dil Bir blbl idi hmesi b- fashate Her reha-i yeras ol fazl-gster Bir drr-i b-bah idi bahr-i belgate Hk-i rehi o hsvr- fazlet Kuhl-i cil-y em idi ehl-i basrete Her n-rev-y my-i ikfi o dver irze-i nizm idi evrk- devlete lem vazfe-hr- nevli idi anu Vakf idi hn- mekremeti ehl-i hcete Yd eyledkce gam ekerem preler benm Ne yrek ile kydlar ol z-mrvvete Her katre hnn eyledi messta-i kaz Gul-gne-i ceml-i ars- ehdete Glzr- dehri by- fendan teh grp Old hezar rh revn bg- cennete tdi ikeste -flk-i dilin mevce-i fen An gark-i kulzm- rahmet ide Hud IV Nitdn felek o dver-i l-ftvveti O1 mfti-i enm o shib-sadeti O1 seyyid-i zemne o nihrr-i -fzl O1 sad- asr mftehir-i mlk milleti Feyzullh idi ancak o mifzl-i leme Kim mil idi dehre fyzt- himmeti O1 hce-i hner gidel sk- dehrde Kalmad der-i marifet kadr kymeti Pejmrde-i hazan helk itdiler dirg O1 derd-i b-nazr riyz- siydeti O1 em-i fazl pf-zede-i bd- merg olup Tr-i m- gamda kod halk hasreti Bir rtbe zulm itdiler ehl-i garaz aa Kitmez Yezde srf cehan imdi laneti Takrrden bu szii ciz olur kii n em-i ule olsa zebn- ikyeti V Meh sanma em yakm arar hce-i sipihr Gam idel o gevher-i bahr-i fazleti Her nimet nevl ki der-i keml yaft Dnec zemne kymet-i n zevl yaft l-i bya dmen olup bir iki yezd N hak yire o b-gnehi itdiler ehd

407

Dim er met- nizm- cehn olup ...laz- ch eylediler beymin-Yezd Hazret-i Ken- dn dvel mtem itdiler ddmn- nebi itdi cmle yd Ne sl-i dehre izz ile ifn idp cehn Fazlndan olm iken anu cmle mstefd ..dur ayleyen aa isnd- cehl zulm .. saki olur dimeyenler aa said Muhammedye mhn old bhesz ..o b-gnhu ibhe iden peld Olsa acep mi hla lem siyh-p ..bu def leme bir mtem-i cedd ..elmde nahl-i gazdur bu derd ile ol ..noktasyla itmededr dglar bedd ntikm kalmaz o mazlmu kbet Zulme hi hi virr mi rz Hlik-i Mecd Ona old ravza- Firdevs cilvegh Bizi garb kod h efendm h VI Ey merhem-i cerha- cn- cehniyn Ey ..z-gir-i haste-diln- gam- zemn Ey kemterin nigh klan hki kimya Lutfiyle bir gedy iden h- kmurn Ey dergehin cehna idp maksim-i at Ey dest-i cd u lutfn iden vakf- b-kesn Cem-i md-i lemi itmek in karr Ey hme-i devtn iden ml srmedn Kim asa destin eyler id pr-sadef gibi Ey ebr-i cd u lutfn iden mye-bah-i kn Hk-i fenda gevher-i ztu gm old hayf Zver-fez-y tc- eref idi bir zemn Sanma ncm- erh teessf idp saa Zahm- dernn eyledi izhr kudsiyn Dvne old gussa-i hicr ile felek Anun itdi tehyie zencr-i kehken Pervn sanma destine tesbh alup mdm tdgi crme tevbe ider imdi sumn Takdr byle imi aa re yok dil imden gir heman bize lzm olan du VII Y Rab be-sdk- Hazret-i Sddk kim odur n subh- sdk old ruh dehre nr-z Y Rab be-adli Hazret-i Frk kim odur Ser-mahfil-i cinanda saf-r-y ittik Mesmm- mr- zulme if-hne dergehi Frk- ekber olm idi zt gyiy

408

Y Rab be-ermi Hazret-i Osman kim anu Gl-berg-i ry jle-nm idi daim Y Rab be-hn-i n-hak-i mazlm- b-gnh Y Rab be-hn-i h- ehdn- kerbel Y Rab be-zr- pene-i r-i Hud Ali Kold benn- sayine hn- adv hn Ya Rab be-hakk- seyyd-i kevneyn Mustaf Kold ahn- asr aa kemterin ged Y Rab be-zahm-i kri-i emr-i intikm Kim sthn- dmen olur k glf aa Y Rab be-h- tr-eser-i b-kesan kolur Zr- kemn- kahr ile kmetleri d-t Ya Rab riyz- karyede gl-n-i vuslat idi Kl blbl-i naim yirin b- cennet it

41 SEZY 41/1 NAT-I ERF

Feiltn Mefiln Feiln

I By- zlf n ald bd- seher Snble gl-en ire virdi haber Verd-i ryua olal meftn imdi blbl yanumda gr ne ter Goncen bar hn ile dold Dehende bulunca zerre eser Zerre-i vech-i nr- pkdr Devr ider gkyzinde ems kamer Salma ferdya ryu gster Seni bir kez gren cinn nider Sen beersin egeri sretde Nr- Haksn velk sretde II em-i ztu ziysdur dem O1 ziy aksidr kamu lem Mlce-i siyn- r-siyehn Mefhr- enbiy efi-i mem Sen penh- kamu ust oldu mmete nice irir elem Drr-i lht- zt- pk imi Mcib-i mevc-hz bahr-i kadem Enbiy zmresine h oldu Cmlesi ker sez dir isem

409

Blbl-i ba- gl-sitn- ahad Nm- pke didiler Ahmed III Buld mm ile vcd imkn Zhir old anula kevn mekn Buld ey vcd n senden Rhsn cmlesi olup bdan eb rz old zlf ryudan Devr ider evk ile heft eyvn Ey meded-kr-i ust- mem Kapua gelmiz bize dermn Senden ister kamu fakr gan Matlabu ey kerm-i zl-ihsn Biz marzz tabbmz sensin Biz muhibbz habbmz sensin IV Meded it bize ey Habbullh Olmayalum reh-i gam ire tebh Nr- hicr bizi kebb itdi humuz smn itdi siyh Koyma firkat ebinde bizi garb Kl myesser vislin ey yzi mh Biz ged dergehde muhtcuz Dilerz hvn- vaslu her gh Dmen-i nefse n esr olduk Sen hals it bizi meded ey h Nr- Yezdn degil misin yohsa Rh- insn degil misin yohsa V Nr- Haksn cihna rahmetsin Kamu azmlara hidyetsin Buld imkn bidyeti senden Hem gir cmleye nihyetsin Beeriyyetde eyled cilve Kimse bilmez seni ne yetsin Bm-i dzah eker mi uku Rahmet-i Hakka n delletsin r yr mahabbeti var iken Ey Sezyi yri selmetsin Rh- pk-i Resle vir salavt Mrde cisme ire t ki hayt

410

41/2
Filtn Filtn Filn

I Mlk-i vahdetde ezel sultn idm Shili yok bir azm ummn idm B-cihet seyrn iderdm ztum Kimse idrk eylemez bir n idm Cmlesi benden idp bzrn rs-y aka n dkkn idm Smaz idm nv-dni gne ben (...) bahr- b-pyn idm Gh gavvs olup bir gevher Hsl gh geh dmn idm Drr gevher ile ziynet eyleyp Cmlesine evvelde kn idm Kendm ile satu bzr eyleyp Vahdet ire bir aceb seyrn idm Geh eh idm hod-be-hod ghice Zatmu dvnna derbn idm Ngehn bir veli dil-ber gelp Hsnin mirtna hayrn idm Eyledi yama nukd- varum Hem pern eyledi bzrum II Ben de terk itdm hemn hep varum Yr ile bir eyledm ikrrum Koymadum deyyr alykdan eser Hne-i dilde hemn ol yrum Gayriden ri koyup beyt-i dili Destme aldum gl-i b-hrum Katre katre ekmi rzn idp Eyledm pr-jle ben gl-zrum Ngehn grdm nihn olm gezer Hnem ire seg gibi ayrum sumn bir acyib tg ile Grdm ayr ile ben de krum Yaluuz kaldum n ol dil-dr ile Aa bir bir syledm esrrum Vasln itdm taleb cnnmu Lutfu grdm hele sultnmu III nki vuslat drna basdum kadem Mahv olup hep varlum old adem Bir aceb hlet iridi baa kim Kle gelmez nicesi takrr idem

411

rdm andan sora bir ehr ire ben Her mahalli ba u bstn u rem O1 diyra n beni h itdiler Cmlesine t ki ben hkm eyleyem Bir zamn ol ehre saldum evketm Tabinm grmedi katan elem Pes gir terk eyledm sultnl Varuban cnnuma t kul olam nki irdm ol eh-i devrnuma Arza girdm hlmi aa diyem Grdm anda ol eh-i devrn benm Rh olm badan ayaa tenm IV n grndi baa dost aynl-ayn Gitdi zulmet old cismm ayn- cn Kalmad kayd- ansr zahmeti Kurtulup cnna cn old revn B-cihet kld tecell-i ceml B-zamn u b-mekn u b-nin nki grdi nrn reng-i yakn Cn dahi mahvold anda ngehn Cn u cnn nzr u manzr hem Birlige yetdi olup vahdet ayn Hep mezhir knt knzen mahzar Grinen her yzden ol b-n n Her mezhirde bir istidd olur Her niye mazharsa irer ol hemn dem ol bul sen de istiddu Sende de mahf durur genc-i nihn Cmle ey bir sftu mazhar Mazhar- kldr vel insn olan Vsl olursun o gence say ile Nakd-i cn bezl iderse rygn Ey Sezy mrid-i Hakdur iden Tlibna srr- vahdetden ayn

412

42 EYH GLB 42/1 TERC- BEND DER-STY- RESUL-KTTB-I ESBAK RD EFEND RAHMETULLH ALEYH I Sad brekellh ey eref-mz- dver tdin tamm drevn- peyember Ar- Muharrem ire revn edip b- sf Muhkemledin mahabbet-i eppr epperi Bu hastelik mizcna gy hediyyedir Makble gedi sevdiin evld- Haydar hy edip velyetimiz tekyemizle hep Sr-b- cdun oldu cihn tene lebleri imdi garaz nash-i mizc- latfdir Zr bu rha dir ilc- latfdir II Tevfk- hazret olmad her kmkra bu Olmudu geri hhi-i dil sad-hezra bu Sdk- huls byle gerek kmverlere Olsun nmne cmle grh- kibra bu Hakk ki hayr-hh-i devlet budur tamm Eyler siryet leme dr u diyra bu Dny v Ahiretde yetimez mi deme Bis deil mi ediye-i b-mra bu Hak Hazreti Almdir ey km-bah- dil Olduk du-y hayra dil cnla mtagl III Lutfunla b-nevlar d eyledin tamm Leb-tenegna bah- murd eyledin tamm Nakdne-i sirik yetimez vefsna hsnn birn- idd eyledin tamm Prna intisbna ren delldir sbt- mdde-y vedd eyledin tamm Mermerde kazd ismini nakk- rzgr Mlk-i cihnda bir ey d eyledin tamm Subh u mesda imdi budur vird-i eyh u bb Biz km-yb- lutfunuz ol sen de km-yb IV Ey dil bilir misin kimedir bu kelm hep Bir dver-i keremver indr tamm hep Mevkf- rey-i hsdr ol zt- ekremin Vermek umr- mkile birden nizm hep Yan murd Hazret-i Rid Efendidir Aa dese efendi dese hss u m hep

413

Bak kinta bir nazar- itibr ile Meftn- hsn-i tavr deil mi enm hep Mevl muammer eyleye zt- erfini Aftdan masn ede tab- latfini V Hem kmkr- dehrdir ol hem kermdir Akrn ire hakk bu ki misli admdir Bir nahl- sye-perver-i inm- hdr Gars- yemn-i Hazret-i Sultn Selmdir Ol nev-bahra byle gerek glbn-i vef Hy- ehn siryeti resm-i kadmdir Kr-gehn- asrna mutd hayr ola Allhdan ibdna lutf- ammdir Edip umra himmet-i merdn msade Avn-i Hudy herkes ederler mhede VI Glib medha-gy olup ol zt- ekreme Bir dstn- tze verir dest-i leme srf- nakd- dikkat idiin bildirir btn irlerin kasdeleri Man Hteme Zr cihnda hayr ile yd olmadan garaz hsn- m bir eser-i nrdur deme B-bhedir ki himmet-i Monl-y Rm ile Mevl mukadder etdi bu z-n- efhama Olsun heme baht u sadetle kmkr B-ayb u eyn mesned-i devletde ber-karr

42/2 SK-NME I Sk ver ol piyle-i elmsa fer tb Elms iinde mevc ura amm ki lal-i nb Versin fr bezme o hal-gerde fitb Olsun harm-i meygede subh u afak arb r-i arak bent- ml ede feyz-yb Bir bahr iinde berk ura hrd u mhtb Dery-diln- akna sr- gevher et Sahb-y srhu emime ykt- ahmer et II Sk getir ol b ki te-hur ola Her bir habb kulzm-i Dzah-be-d ola Mevc-i safs ule-i Kevser-fr ola Nak- gl-i piylesi mahv- nk ola Ser-mest-i andelbi grh- sr ola Bu bahr- hn ki dildir ana cra-n ola

414

Kef etdim ol ferahla gam- dilsitnm Destr olursa syleyeyim dstnm III Sk getir o cm ki mahmru mest olur Hr- Behitin erse gz mey-perest olur Sgar-ke-i nuhustu harb- elest olur Yannda kadr-i zhd kermet pest olur Peymne-i hayt ki tevbe-ikest olur Mestna reng-i ry- rec zb-i dest olur Amm hred teeddb edip ihtissna Nz u niyz hidmet eder bezm-i hsna IV Sk getir arb ki mahmr- b-dilim Akl ile in deilim geri klim Mnend-i mevc-i c ile dil-gr-i shilim Ditrer elimde kse-i girdb kanzilim Ummn iinde pene-i mihre mmsilim Oldum gark-i bahr- fen merd-i kmilim Varrsan ey gnl yem-i akn versna Benden selam et ol tarafn insna V Sk getir meyi ki sanadr hitb- ak Her yzden oldu geri sul cevb- ak Ald fitb zuhr etdi hb- ak Zlfn verirmi rzna ptb- ak Hat geldi nsih oldu o hkm kitb- ak Bir dah fitne eyleyemez intisb- ak Y Rab o kara gn ne bel-y siyh idi Ger h- ule vermese hlim tebh idi VI Sk revn et tei kfr-preden Bir ka kadeh pr eyle o mevc-i erreden Seyr et hill-i sgar nr- sitreden Ketm eyleme habb dil-i h-kreden Kaldrma yan eyi p-i nezreden Men etme mevceyi leb-i huk-i kenreden Bir gn olur ki mest gzn hyr olur Glib de bu humr savar needr olur

415

42/3 TERKB- BEND I Ah kim dd gnl bir eh-i l-cha Kim hayliyle gelir lerze-i dehet mha Reh-nm her keremi bin elem-i cngha Hrhr- gam ile kald iim Allha Sylenilmez bu ne hem-rza yahd hem-rha Fursatm yok ki diyem sz- dilim ol ha Derd-i hasretle neler ekdiimi ben bilirim Yarama imdi ne zehr ekdiimi ben bilirim II Anlamaz m bilemem yohsa tegfl m eder Cierim preleyip katle teemml m eder Cn hals olma bir dah tahayyl m eder Deme zahm ursa nolur gamze teksl m eder yle ehbz bu vrna tenezzl m eder Hep anun cevrine uk tahamml m eder T ki ldrmeye biz terk-i niyz eylemeyiz yle b-hde yere sz u gdz eylemeyiz III Senden ey h ben mmd-i visl eylemedim Tabma hade verip fikr-i muhl eylemedim Rz- ak eb-i trk-i hayl eylemedim Zlf-i kfir gibi inkr- ceml eylemedim Kkln h ile bir hem-zede-hl eylemedim Havf edip gamzene bir harf sul eylemedim Kalmad sabra meclim bilemem isynm Dah yetmez mi tegflse garaz sultnm IV Beni alatma meded gamze-i hn-hrn in Sana kendim leyim dde-i bmrn in Bu kadar dkme sirikim leb-i dr-brn in Sakla ol kanlar gl-gne-i ruhsrn in Ben bellar ekeyim turre-i tarrrn in Sen de bir gn ola h eyleyesin yrn in Derd-i hicrna dev etmee hasret ekesin ltift eylemedim dey nedmet ekesin V Kalmad szi-i hasretle mecl-i efgn Hayretimden edemem hasretimi dah beyn Ne kadar saklasam elbetde olur kef ayn Kalamaz penbe-i d ire bu te pinhn

416

Nin etsin bu kadar bir sz dil ketm nihn Dah bir ey yok efendim bu ki vallh inan Garazm bu ki biraz sz u gdz eyleyeyim Shan- ak eer kfr ise de syleyeyim VI Leb-i lalinde bulur Hzr- shan b- hayt k- dil-de hasretle lr m heyht Ktilimdir der isem ben sana rz- Arast Kanl gmlekle ider prehen-i ten isbt Akbet gamze-i celldn eyler iskt Rahm kl rahmna ey h- pesendde-sft Glib lmekle senin emine shhat gelmez Bana bu derdden lsem de fergat gelmez

42/ 4 (ESRAR DEDE N MERSYE) I Kan alasun bu dde-i dr-brum alasun Ansun benm o yr- vefdrum alasun em dehn u rz u ruhsrum alasun Badan baa bu cism-i siyehkrum alasun Agyarum alasun bana hem yrm alasun G eyleyen hikyet-i Esrrum alasun Ndde bir gher telef itdm dir u h Hk ire defn idp gir gitdm dir u h II Zt- erfi leme bir yadigr idi Fakr fen v ak u hner ber-karr idi Her eb misl-i em benmle yanar idi Sye gibi yanumda ens-i nehr idi Hakk tamm k idi yr- gr idi Birka zamn muammer olayd ne var idi Allah virdi ald yine kurb- hazrete Biz kalduk intizr ile rz- kymete III hir nefesde sohbeti old muhabbet h Bir yre urd bagruma h derd-i firkat h Gelmez mi h kalb-i fakre bu sret h Ey k itmiyeydm o kla sohbet h Yakmazd belki cnum bu nr- hasret h Telh itdi kmum o zehr-nk erbet h Eyvh elden ol gl-i handnum ald mevt Esrrum ald cmle dil cnum ald mevt

417

IV Olsun mbrek ol mehe kabr sadeti Mevl myesser ide makm- efati Bitmi ne re dne v gelmidi sati Dehrin budur heme muhibbne deti Tefrk indr itse de izhr vuslat Zehri yutlmaz aza alnmaz harreti Ben grdim bu dr fennn fensdur Bak Hud rzs bek Hak beksdur V Meydn- Mevlevde nin aikr idp Pervz iderdi evk ile ank ikr idp Bulmd kn- matlab Hakda karr idp Eylerdi ny defle sem h zr idp Almd mjde kyna yrin gzr idp Gitdi ne re Glibi hasretle br idp Olsun visli hazret-i prnla kmyb Kld karn-i kabr-i Fash-i felek-cenb

43 TOKATLI KN MERSYE DER-HAKK-I RESl-KTTB MUHAMMED HAYR EFEND

Filtn Feiltn Feiltn Feiln

I Felek sifle-nvz bre b-dd kir Bre zlim bre gaddar behey perde-dir Bre sersem bre ser-gete-i lagzde-kadem Behey insfsz y ne bu gayz- kbr Behey ite be-hn peneli mazlm-iken Behey lde be-zehrb- kn-i sebz-i ir Saa sormakda abesdir bunu amm bilse Bu vaz ez i neden n nite nin y ir Saa nitdi hele irfn- taleb-krn Ne idebilse gerek atsa da kundakla Mcer alalur nesne degil itse dahi Cmleten saylerin sayimize zamm- cer Kimseden kimseye yok fide bu mebhasde Semt-i tefhm-i metlib elebim pek o cer Sende var ise eer tb u beyn u tefhm Zdekallahu tel ve tebreke ecr Yogise sen de benim gibi olursn madr Lev zebehn le-raaynas-semer ti-ecer

418

M ra hakka ehli1-keremi1-mstevf Dehrn hne kasadnhu fe-mitn zacr h min furkati ahbbi sleym sad h h min hurkati ashbi Erh sad h II Ey felek sen bu kadar zlim u gaddr msn Ehl-i irfna bu fnde dil-zr msn h kim t bu kadar gayza sebeb ne aceb Yohsa esbba rcuda da bzr msn Herkesin dmeni de kendye akrn gerek Bir de madrlar gr o kadar var msn Nin itmezsin y arh- den redd-i cevb Bt misin deyr misin sret-i dvr msn Hi utanmakda m gelmez saa peygamberden Korkmak yok m Huddan kat b-r msn Iztrr mi idersin bu cefy halka Yok mdr cz-i irdet y ki muhtr msn Cebr-i mahz ise o da mezheb-i Mansr mdr Yohsa tevhze de kil mi y cebbr msn Seng-i hr gibi saht u sitem-ver kalbi Gl misin lle-i pr-d msn hr msn Yok m sende aceb merhamet insf kerem Hilkatiden ber hep halka cefkr msn Hum msn semm-i helhille mi memlsn sen Yohsa bombo kuru bir beyhude ambr msn stemem tarz- hrendee ben takldi Gsterirdim saa neydiim ikem takldi III Ben seni vazna hayrn sen ise bir sersm urta-i ket-i dil sandmz yekser sm Sen ne fafrlar eyledi ikeste cm Cn fed Rstem yoluda komutur sersm Ben direm sdk- dern ile leykm bis-sm Sen baa leyy-i lisn ile aleykm bis-sm Hep tehlfde gezersin kan tevfk-i suhen Men evaz-zulme b-mevhu ve men kne esm Ben saa hi teekkrde kusr eylemedim Men ysil cibne anhu b-kavl m-sm Ne brakd beni feyf-y fenda ftn Ser smn kan bende nicoldu m-sm Yazamaz nme-i ahvlimi shib-ubbd Kalem-i mani v Behzd ile olsa ressm Byledir ksmet-i rz- ezel olmaz tayr Hkimi hi yazabilsn mi hilfn kassm Glen-i dehre neden jle yerine yaa zehr Tr-r hrlara dnmede verd-i bessm Kald ebh eyh frten mnde

419

Hli ervhtan oldu heme zarf- ecsm Kimseni smias yanmaya sz- dndan Kimseni bsras snmeye gz dndan IV Ald ey arh- sitem-kr elimden yrm Bsbtn iken a zlim beni koydu yrm Beni benden bu teki selbidp itdi b-magz Bilmezem kendime ayr m yohsa yrm Shil-i bahre-i ekimde gubr- cismin eh-nin-i yra gre bense yaklm yarm Ybihl-azmu mine1-cismi remmen yahy B-reti efvhi hisnin y rimm hye smmeskn ekziye fudi iclen Gitdi zr bu aralkda senile yrm Hep senile btn olmak sadedinde ensf Ki senile bula safvet-i gher-i miyrm Hele b-dda sakn pek de virilme kerem it Felek eyleme yrna bedel ayrm Beni bu hle kodun ki seemem hayretden Nev-bahrm ile deymhm ile ayarm Ben de hrl degilem ey felek-i b-insf Pek de aldanma ki hlimce deil ayyrm Sen de amm pek uurdu bu havlarda ii Hep ku uykusu ile rkderek etyrm Gel senile yeiden kavl-i bil-gavl idelim i vreste-i tavze-i l-havl idelim V Gel biraz da reh-i n-refte-i ilme gidelim Yan eh-rh- ser-hne-i hilme gidelim t semtine meyl it nolur ey glib-i km nki es-sulhu hayrdr reh-i silme gidelim Yolu ben hep bilrem bir de baa uy sen de Bil vel sorma gerekse yolu bilme gidelim Eylep kalma hemn kat- tark eyleyelim l ne dirlerse disnler hele ilme gidelim Bakma aladna Leyl v Selmn da Gzlerini yan sil y ki silme gidelim Nn- huku dilelim krd- himmetle yine Dil elimde benim el-vakt an dilme gidelim ek ilime ne kirimeyle virirse sk Mey-i evki ekelim gayri ekilme gidelim Pser duhter ferzend zeni amayalm Alama haddine vardysa da glme gidelim Szn cme-i selvetle tekellen gayr Sen de ey hasreti karmda dikilme gidelim Sen de ey bd- ser ilme ne bu bd u bde Kendii divir sersm serilme gidelim

420

Geri biz de yolu yolcusuyuz er y gi Acele eyledii bunda bilr misin hi VI Ey ikeste-kadeh-i zehr melmet-veng Ey gsiste-kemer-i pigeh-i her evreng Ey hceste heves-i kmm menhs klan Ey ne-beste ney-i d-bendim iden b-heng Beni gyetle fermande brakd yolda Komad dilde kuv tende ur u ferheng Nereye varsa gerek gyet rhm bilemem Ne beybnda kerm-py olacak bu pleng Yana yana deyim rh- cnn- ka Uraym dmenine dest-i gam leyl-reng Tolduraym bagal u ceybine seng-i hr Balyaym yreim stne bir sengn seng Gezeyim hare dek karsa ucu bu seferi Dimeyim id bu sefer hem sakar sad ferseng Komaym reng-i taallukdan eser htrda Ne temenn ne temelluk u ne r u ne neng Bakmayam ehresinde dehr-i den-tabn hi Ne kadar olsa da hri gibi en h- eng deyim kendimi ber-dr ser-i zlfde deyim kendimi Mansr misli veng Cm ikeste seb rhte mey b-nee Bezm n rezm harfn zede ney b-nee VII h efendim seni ben kanda araym varaym Hvhi-i nee-i vaslla kime yalvaraym ne-ve erre-i hasretle bip my-be-my Nerelerde seni srn araym taraym Husam dahi olursa baa bu yolda dell Hep mdr ideyim hem vireyim yalvaraym Sorarak serhad-i hare de karsa rhm Giyeyim pyma timur emim l saraym lemi birbirine kataym ol matlabda Karma katma ideyim erhalara kan karaym Bir arar sorar olursa bozarup turmayayn Diyemem merd-i garbem kat yz karaym tmeyem hlini bilmezler ile mzi Varaym kendme bir yr- vef-dr araym Allah oarmaa muhtc kiini krn Ben kimim ki iimi kendicegim oaraym Sreyim hk-i zarhine o mh yzm Felegi kselerin dil gibi bir de yaraym Bilemem bad-ez-n mr eyleye mi baa vef Ki ana gre zm otaraym kotaraym

421

Ala ey merdm-i rde ki hasret gndr Vade-i vuslat- ddr kymet gndr VIII Ey felek sen beni gyetle siyeh-baht itdi Yine trc- serpy- dil raht itdi R-y dille beni bir kerre nevzi eyle Saht-dillikler ile ryumu da saht itdi Ftratm kat nerm-h v mlyim-ter iken Hlat- tynetimi seng gibi saht itdi Cierim yaralad sora ref eylemedin Ki hezr pre iken cismimi yek-laht itdi Tahta- meka nmne idp endmm hep Oturup sadr- dil-shtemi taht itdi Hasb-i hlim olarak her suhen-i smia-sz Virdimi kelime-i y taht ola y baht itdi Turmadn tek beni tek eyleyesin mecnn tek Teke dm tek diyerek cna tek taht itdi Nie tezvr ile ikence mi dzd kodu Saht irretler ile nmemi de saht itdi stme at srerek derd gama iynetdi Tziyne sitemi nzlar raht itdi Ben didim cevr bilrse baa it sen de didi Ene m dmt muhibben leke vebbahte itdi Cevrde her neye kim kdir ise eyle baa debildigii it mmkin ise neyle baa IX h devletl inyetl atfetl begim h safvetl mrvvetl hakkatl begim h noldu o dem lem zevk u avk Y nicoldu o letfetl nezfetl begim Nereye gitdi o tertb-i dem-i germ--germ Neye mesholdu saf h asletl begim Cinne mi arpd suli mi takld bilemem Bezm iindeydi nicoldu o etretl begim O eh-i memleket-i avk u etret noldu Ne in kald bu ahbb kasvetl begim Saa mahsus iken lemde bedhe-gluk Sz olurken nem-i feyzile selsetl begim Beni b-re v b-rhat u rm kodu Eyledi nahsa bedel sad sadetl begim Sende mumz idi tebl bel u blga Sen gibi var m idi hi sedetl begim Berk-i sebzile sepd idi vch- kber Ser-i sebzile idi baht nezretl begim en idi glen-i cduda kulb- fukar Sen idi tesliyet-i halk inyetl begim

422

Bu lekedler bu nekedler nedir y bilelim Bize bu evked-i kedler nedir y bilelim X Nitdi ol pdieh-i memleket-i irfn O suhendn- kv-evket-i li-n Hke ilkya sebeb neydi o vl-gheri Drc-i ikbl sadet iken an kn iden h boulmaz m bu suda sadedi Cy- eki olamaz m sebeb-i tuyn Poza suyunda bu b-nee mey-i drd-ld Neden olsun kadeh-i smiaya erzn Bozayazd yzn sabr- ekbi bu haber Yine tutdu felek yete reh-i isyn Nin oldu yine gaddrlara cnib-dr Ne bahne ile drd bu hevya cn Oda yakd sen idersi nie bi beyhude kan Ahmer-i kaniye dndrd reh-i Foksan Mrr-i sf felei virmedi tesre vcd Kurudu edviye-i hrre ile kan Kan ol dem ki terahhumda iderdi gh Lutfa meyleyledigi feyz-i vaktler kan Hele halleyleyebilmez bu muammy kes Fikr-i beyhdeyi bo ko kuru davy kes

423

44 YAHY NAZM 44/I

Feiltn Feiltn Feiln

I Ey harm-i harem-i lem-yezel Mahrem-i perde-ser-y ezel Meclis-i kurb eb-i srda Nr- mikt dahi em-i cel Drr-i yek-dne-i bahr- hilkat Kn- kevn gher-i m-hasal Cmi-i erine t subh- kym Saff- kandldr ashb- vel em mihrb aa B Bekr mer Mahfil minberi Osmn u Al Darb- emr-i ser-endzn Hak Dmen eyledi darb1-meseli Encm-i sbit seyyr anu Rakam- cdnu edn cmeli Babn- harem-i zid-i pk emen-r-y riyz- levlk II Ey gubr- kademi mg-sirit Nefha-i hk-i deri by- Behit Nme-i kec-rakam- crm-i mem Kilk-i afv ile olur rst-nvist Mukted olal ol kble-i dn Mescid old meme deyr knit Ds- afv keremiyle biilr Tohm- crm ile olan hsl- kit Lutf metasnu muhtc Amel-i nk bed-i hyla zit Hk-i derghn kuhl itmeyen Gzine her mje olsun bir ht Harem-i rifatine mihr ile mh Biri zerrn biri smn ht T har ravzasna subh ile m Ola env- tahiyyt u selm III Ey halyk yolna ftde keri bende ile zde Tlib-i lutf kibr ile sgr Sil-i cd eh eh-zde O imm- rsl mmetine Vech-i arz olsa nola seccde

424

Crm-i mmetle o hu afvi Old mnend-i keh bcde Nola olsa ba zre Tb Hidmet-i dergehine mde Mye-i evk-i dil-i mahlkt Cm- derdindeki drd-i bde Mekteb-i marifetinde Cibrl Tfl- ebced gibi levh-i sde Kan- irfn u keml gheri Enbiy v rsl tc- seri IV Fahr- lem eref-i mevcdt eh-i Kevneyn aleyhis-salavt Enbiy v rsl slr Rehber-i kfile-i fevz nect N-tvn mmetin gam-hvr Mrik-i hl-i dil-i zr- ust Destgr-i zuaf-y maher Stirul-ayb eful-arast Hvace-i mekteb-i irfn- ledn Mushaf- hikmet-i muciz-yt Nutk- rni eker-rz-i keml Tt-i efsah- yne-i zt ki lem gnei nr- Hud Mihr-i cn- halyk- zerrt Glbn-efrz- riyz- l-reyb Gl-i sad-berg-i emen-suffe-i gayb V Ca geldkce o dery-y engrif Nem degl cda yannda yem-i jerf ki lemde olur hurrem d Okuyan ders-i gamndan bir harf Afvine nisbet ile crm hat Tb- hurd ile mnende-i berf Emrine ins melek fermn-ber Old mahkm cihn tarf be-tarf Tengdr akna mlk-i d-cihn Bahr- ummn kabl itmez zarf Ferah-bd- gamnda olsun Dembedem hn- d-emm engrif K cismmde bi olsa cnum Yoluna her birini itsem sarf Ola b-re Nazm cn Iydgh- gamnu kurbn

425

1.3. XIX. YY. TERKB- BEND METNLER 45 DLE SULTN 45/1 DER N-I EMME- SNA AER RIDVNULLH ALEYHM ECMAN
Filtn Filtn Filn

I Hamd minnetle ubdiyet sen Dim bk olan Hakka sez Sni Hlk- kebr msten Hfz Nsrdr ol zt- Hud Kullarn her vechile dn eder Lutfuna ihsnna yok intih Hem o Fahr-i kinta bi salt Bis-i icd- ey mutlak Sevgili mahbbudur matlbudur lemine rahmet oldur b-riy lini ashbn yz bi selm Ola ervhna ihd dim Hlet-i isn aer evld hem Ak tadd dile grd ehem II T birincisi Aliyyl-murtaz r-i Hak dmd- Fahr-i enbiy Ftih-i Hayber Al Haydar odur Sk-i kevser veliyy-i pr-vef Hazret-i bint-i Resl zevcidir hsr- nesl-i pk-i Mustaf Yani ol verd-i glistn- Neb Ftm Zehr zih Hayrn-nis ki ferzend-i cell-n var Her birisi zib-i tc- evliy Buyrulup nnda (Lahmi Lahmike) Var kys et n- lsin eh Mbtel-y derd-i azamdr Al Hem ehd-i bn-i Mlcemdir Al III Hem ikincisi imm- b-saf Ol Hasan bn-i Aliyyl-murtaz Menba- irfn hsn kerem Kurre-i ayn- habb-i Kibriy Hulk hsni ve hasen kendi Hasen Gelmedi lemde hi emsl oa

426

Ba- cennet goncas iken lebi Hokka-i zehr etdi erbb- ek Bahrlar olsa midd ecr kalem Medh vasf- n bulmaz intih tily nn eyle kys Cy-gh d-i Fahr-i enbiy Krk yedi yanda ol zat- sad Rahmet-i Hakk bulup oldu ehd IV Matlai isn aerde fitb On iki burca imm- feyz-yb Melce-i mmet Hseyin bn-i Al Nr- em-i Ftma l-cenb Seyyid-i sdt- l-menzilet Mefhr- l-i Resl- km-yb Gonca-i glzr- nesl-i h- dn Nzenn-i hazret-i rahmet-meb Kdve-i ryi-i her d cihn Zbde-i man-y asl- drt kitb Reng-i tg ile mcell gerdeni Goncas hn- ehdetle hidb Dde-i giryna olsun ttiy Zerre zerre hk-i pk-i Kerbel V h ol derd bel-y Kerbel Kerbeln asldr kerb bel Yalz sanma imm oldu ehd On kadar evld var idi dah Cmlesi tene-ciger leb-k idi diler cm- ehdet b-riy Kimi soldu alan gller gibi Kimisi almadan buldu fen Mderinden st dahi n etmeyen Bir nigr gerdenin deldi kaz Hacle-gha girmemiken bir per Nev-arsu haymede etdi fed Kerbely hayme-gh hli h Sylesem hrd olur elbet siyh VI Ol glistn ire drdnc imm Yani Zeynel-bidn-i h-makm Kerbelda haste-i nr olup Cism-i gl resm-i zaf idi temm Nice hasta olmaz ol masm- pk Hnedn tuta hn ire makm

427

Nice hasta-htr olmaz ol nigr Ehl-i Beyti alamakdayken mdm Alamaz da neyler ol kavm-i yetm Gzleri gre ehd ola imm Hsl ol kurre-i ayn- Hseyn Etmedi dnyya gayr ihtimm El-firk el-ved v es-sal Dilden asla kmaz oldu Kerbel VII Ol beinci nesl-i pk muhterem Hazret-i Seyyid Muhammed Bkr hem Elli yedinci sene etdi tul Misl-i hrd-i cihn-tb- kerem smn-talat sadet-mertebet Gevher-i pkize v esad-kadem Bildi tebkr-i ulm edecein Nmna Bkr dedi fahr- mem Dde-i amlar bn eder Feyz-i ecddile olmu muhteem Sret cennetde resmen meskeni Ravza-i peygamber Beytl-harem Eyledi yz drtde Adne mekn Vaslna mtk idi zir cinn VIII Cafer-i Sdk ki ferhunde-hisl Ftm banda altnc nihl Zt- Sddka hafde mderi Nesli her vech ile pk pr-keml Nev-bahr- cna ald o gl Hicrete seksen idi trh-i sl Gonca-talat lle-nkhet serv kad Hr- peyker nr- manzar meh-ceml Geri etdi em-i ibretle nazar Grmedi lem aa ayn misl n olup altm sekiz yl ber-hayt Eyledi yz krk sekizde irtihl leme verdi sadetle saf Hsl ol hnedn- Mustaf IX Hem o Ms Kzm- devlet-karn Nesl-i mahbb- Hudya heftmn Talatndan dodu mehler dillere Kesb-i feyz etdi kulb-i mminn Belki rh- Hazret-i Peygamberi Eyledi gh Cibrl-i Emn

428

Dese lykdr ey Fahr-i cihn Dod evld yine bir ems-i dn mr- i lsi henz krk be iken Ky-i vasl- hazrete oldu yakn Cedd-i pki-ve bu da mesmm olup Hissesin ald ehdetden hemn h bu le ihnet eyleyen ki lemde grr kahr mihen X Ol sekizinci ki evld- cell Hazret-i Seyyd Al Rz ceml Mderi batnnda vzn duyup Hakka tebih eyler idi ol asl Eyledi yz krk sekizde n-gehn Evc-i mehdi pr-ziy ol meh adl Olmad medhl asla kimseden Dergeh-i ihsnna olan dahl tibr- ch- dny etmedi n- cedd-i pkine al dell Bu dah cm- ehdet etdi n Oldu rci aslna ol gl nahl bhesiz drl-mihendir bu cihn Varlna itimd olmaz hemn XI Et-tak yani Muhammed ibn-i Rz Server-i tsi-i resl-evliy ftb- vechi ry- leme Yz doksan bede oldu mncel htiddan aczim ikrr eylerim nki vasf- n bulmaz intih Dergeh-i ihsnna muhtcdr kn u sdkn u asfiy Mazhar- ser-menzil-i vasl- Hud Nil-i ulviyet-i fevka1-ul Yirmi be yanda kld irtihl Cennetl-Firdevsde buldu saf Kama suf bu byk dergha gel Ak- evld- Reslullaha gel XII Hazret-i Hd Nak-yi km-rn ir- isn aerdir b-gmn ki yz on ikide etdi tul Krk sene mikdrdr mri hemn Ol imm- feyz encm- cell Madelet-kr sadet-sitn

429

eb-er- ddmn- Mustaf Zb-bah- hnedn- pk-an Gevher-i gencine-i lutf u kerem Cevher-i zi-kymet-i eyya cn Meal-efrz- hidyt u keml fitb- nr- aka smn Vech-i pkide nmyn nr- zt Ahsen-i hulknda zhirdir sft XIII On birincisi Zek-i Asker Nesl-i Alini mfahham serveri Tg- icllinde ser-dde cihn Ondadr n kuvvet-i peygamberi Cevher-i lutf u ecatde hemn Adrrd hk-i py-i Hayder Tahtgh- izz iclli ehi Milket-i ilm keml dveri ki yz otuz ikide mevlidi mri yirmi sekizde hiri Zabt- iklm-i dil-i uk eder Zr-i bz-y inyet-ksteri Hizmet-i er-i mutahhar etdiler sr-i b-i Celle gitdiler XIV On ikinci Mehd-i shib-zemn Cn- lem nr- em-i kn ki yz elli beiydi hicreti Talat- pki vuk bulduu n Bde n-i meclis-i ak u saf Mest-i sahb-yi sadetdir hemn Gl-cemli h-makli akna Gonca derler hem eder blbl fign Zlf-i mkni sab etse kd Her seher dehre salur by-i cn Ahirl-eyym hurc-iin onu ok rivyet vardurur gizli ayn Sad hezrn ola bizlerden selm l evld- Resle bit-temm XV Ya lhi ism-i azam akna Nsr Rahman Erham akna Zt- Mahmd Muhammed Mustaf Sevdigi ol Fahr-i lem akna Nh brhm Ms akna Ysuf u Yakb dem akna

430

B-Bekir Fruk mer Osmn iin Haydar- kerrr efham akna Ol immn- sadet-menzilet Cmleten eshb- Ekrem akna Sevk bulduka o gllerle rem k- sdklar gre Kerem 45/ 2 DER VASF-I PRN-I SN AER KUDDSE ESRRUHM
Feiltn Feiltn Feiltn Fe'iln

I Pr-i ashb- saf Hazret-i Abdl-kdir eyh-i sultn- vel Hazret-i Abdl-kdir Seyyid-i pk neseb server-i ferhunde-haseb Menba-i lutf vef Hazret-i Abdl-kdir Mahrem-i rzi Neb nil-i ilm-i ledi Mazhar- feyz-i Hud Hazret-i Abdl-kdir Dest-gr-i fukar re-resn- zuaf Melce-i bay ged Hazret-i Abdl-kdir Edip ak ile fen cnn ol Geyln Be yz altm bir idi sl bulup cnn II Hazret-i Ahmed-i sultn Ruf-yi azm Pr-i zn- tarkat meh-i burc- tekrm h- evreng-i vef blbl-i glzr- saf ka lutf rev ehl-i dile feyzi amm Efdal-i cmle vel srr kermt cel Ondadr feyz-i Al onda keml taksm Hlkat-i pki olup drt yz altm drtde Virdi meh-ry ile leme nr- tefhm Buldu be yz ile yetmi sekizi hicret-i sl Eyledi ol gl-i ter azm-i glistn- ceml III Pr-i dn-y cel Hazret-i Ahmed Bedev Ak ird btn leme brhn- kav B-Bekir-sret Frk mer-ende Hilmi Osman gibi ilm kemli ulv n o hurd-i kermt-nm-y dehrin Evc-i uka hill ka olup mh- nev emine srme edip hk-i Medne ehrin Hk-i pyi meden hem bedev Tantav Alt yz yetmi ile be olacak sl hemn Mazhar- rahmet-i Hak oldu o kn- irfn

431

IV Hazret-i eyh Cibv-i Vel Saded-dn Kdve-i ehl-i tecell-i reh-i er-i mbn sm-i pkine sadetle muvaffak olmu Ol mbarek-iyem ol hayr-kadem feyz-karn Talatin sni-i birr nr-i mcessem yaradp Gonca-r sim-beden ems-lik mh-cebn k- vechidir ashb- mahabbet-mereb Bende-i evkidir uk- sadkat-yn Dim hakkmza himmeti olsun hzr Feyz-i ak ile olup dilde mahabbet zhir V Hazret-i eyh Desk ki denir brhm k- talat mahbb Hudvend-i alm Rtbesi efdl u hlt mkemmel gyet Kadri l erefi sm makmt azm lem cd olal yok gibi mnendi vel n- pki ezel mertebe-i hli kadm Safha-i lemi tesvd ederse kalemim Edemez hakk ile vasf- cemlin tefhm cizne ola bu bendelerinden izm Rh- pkine nice tuhfe-i takds selm VI Shreverdi kim o Sultn- ihbud-dn-nm Pr-i erkn- tarkat eh-i mesd-makm rif-i remz-i cel vkf- esrr- haf Seyyid-i sadr- el eyh-i sadet-encm ems-i tbn gibi nr- kermt ayn Mh- rahn gibi ltf inyt tamm Kuvve-i kudsiyyesi kfiri slm edip Himmet-i liyyesi mnkiri eyler ilzm Alt yz yirmi sekizde edip azm-i ukb Eyledi te-i ak ile vcdun imh VII Hazret-i B1-Hasen-i zel de li pr Ehl-i irfna mun ehl-i dile yr zhir Kuvvet-i ak an mak- cihn etmidir Kalbi yine-i ddr- Hudvend-i kadr Kesret-i ilmine bir katra gelir Bahr- Muht Nisbet-i nna bir zerre kalr mihr-i mnr Beste-i vecd tecellsi ser--ser lem Bende-i dergehidir bay ged ah fakr Oldu trh hemn alt yz elli drt sl Blbl-i rh bak glenine ad bl

432

VIII Pr-i z-n Hac Bekt- Vel-i hnkr Vecd hlt ile mstarak- ak- dildr Shib-i feyz kermt idigine isbt Etdi seyr harekt emrin alnca dvr Msivdan geerek kat- alka eyler Rh- pr-evkine ak ile edenler ikrr Resm-i tecrdde bir merd-i saf-perver kim Evliy eyleyemez safvet-i hlim izhr Sl-i trh bulup alt yz altm tokuzu Yrd Hakka o ftdelerin iki gz IX Hazret-i Kutb- cihn vkf- srr u man Rehber-i rh- kemlt- cel Mevln Nzm- Mesnev v rmiz-i srr- Kurn Tercemn- nebev menba irfn vef Mihr meh bendesidir arh- felek hayrn Etmede ak ile devr siyyem arz u sem illesi cilvedir db- tarki ird Matbah- ak oca bb melz- fukar Alt yz yetmi ikide edip azm-i cennet Tam trh olur lafz- latf-i ibret X Nak-bend Hazret-i Sultn Bahed-dne Evliy bendedir ol pr-i kerem -yne Bezm-i uka saf sadr-i kemlta eref Drr-i ikble sadef nr- dile gencne Himmeti menzil-i matlba aceb meal-i nr Htr dilber-i maksda zih-yne Bakma isynma kl bendei prim dn Oldu szn reh-i akda dern- sne Yedi yz on sekizinde buyurup dehre tul Yedi yz doksan ikide hem edip Hakka rc XI Gurre-i d-i visl Hazret-i Hc Bayrm ems-i eflk-i keml mazhar- nr- allm Hvn- iftr- cellinde olurlar dil-i sr Cebr-i nefs ile tutan ehr-i riyztda sym yle bir hvn- if-bah dil-i k kim Lezzet-i cm dimalarda kalr rz- kym Hk-i pyiyle saf kim hlet mevcd Nr- cismiyle bulur ak meer cism tamm Bu dah etdi sekiz yz otuz de rhlet Kaddesallh tal be-ceml u vuslat

433

XII Hazret-i Seyyid-i irvni-i Yahy-y cell Halvet rhn ihds ederek oldu dell eyh- z-n kerem-pe ki bbnda onu Kimse mahcb degil bendesin etmez tahcl evk- cd himemi cmleye mebzl rev Cy- feyz keremi leme mecr v sebl dile bende-i efkende-i Ehlullhm Dmm her birini dergehi akna dahl n sekiz yz ile altm sekiz oldu hicret Azm-i Firdevs klp buldu mebbed devlet

46 ENDERUNLU VSIF 46/1

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Ey lebi gbta-ke-i cm- cem-i bezm-i cihn Dahi rek ver-i min-y mey-i meclis-i cn te-i aku olup hne-i dilde mihmn Yakd ser-t-be kadem cismimi bilh inan Gelse blin-i dil-i hastamza hande knn Gelir ftde-i bireye belki dermn Yetiir cevr cef eyleme ey h amn Yoksa lyk m feleke erie efgnm Bu kadar cevre tahamml m olur sultnm II Beni meftn eden ey h- cihnm sensin Mrde-i cismime cn ite a cnm sensin B- lemde dah gonca dehnm sensin Gzelim sevdiim ey ka kemnm sensin Bendee lutf edici tatl zebnm sensin Gzelim sevdiim ey kadd-i fidnm sensin Sensin ol akl alc my- miynm sensin Hsl snedeki nazl cennm sensin Baa lutf eyle meded ey eh-i hn-mereb Nice bir alayaym cevr gamula her mereb III Ey cef pe niin bendei mahzn etd Akdp cevr ile ekimi Ceyhn etd Seni sevdike begim nz sen efzn etd Girye v mihneti ftdee knn etd Yine hem bezm olup adlar memnn etd

434

Beni mn-ke-i gam ddemi pr-hn etd Fikr-i leyl-i visl ile mecnn etd Ey levend-ne-revi yosma-ed nolsun bu Etd uku da gayra fed nolsun bu IV Nedir ey pertev-i hurd-i cihn noldu saa Nedir ey lema-i mihr meh mn noldu saa Alrdu bize ey gonca-dehn noldu saa Eylerim gua girmez bu fign noldu saa Ne bu zdelik ey serv-i revn noldu saa Senden ey eh talebim bu ki hemn noldu saa Syle ketm etme begim syle mn noldu saa Eyle ftdee bu hli beyn noldu saa te derghua geldim deme yle byle Bri lutf etmez ise hm ile olsun syle V Eyleme derd-i gamula dil-i zrm gam-hvr Bedeli merhamet olsun ey h- azr h efendim hele ftdee olma gaddr Etdig vadi bize eyleme cnm inkr Fikr-i zlf ile zulmetde iken bu dil-i zr Yakr m bizi grdke gazab-nk atvr Dil-i zrm nice mmkn ki ola hi bdr em-i mest greli olmadm asl hyr Vsf- kua merhamet et ey gl-i ter anla hle gibi sen mehe eb-t-be-seher 46/ 2
Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Ey nihl-i semen-i zb-i hrmende-i nz Vey izr- gl-i nesrn hezr ehl-i niyz Ry- glzr- arak-nkine sz yok mmtz B-veflk grnr em-i siyhuda biraz Gamz- efsneye mil o ruhu pr-gammz Baa tkat mi gelir gayrya oldu hem-rz Nice sabr eyleyem ey fet-i bgne-nvz Beni p-ml-i cef gayra edersin izz Nazar et hl-i pernma bir zerre benim Yanyor nr- firkula ser--p bedenim II Yetiir gayr mn ey gl-i glzr- cef Hr- zr- gamu cnma gedi zir Hande-sz olmadadr hlime her dem ad h aceb nolsa gerek bu sitem-i n-ber-c

435

Beni bir semt-i muhlifde mi grd y Ne suum varsa efendim kerem et kl inh h feryd- niyzm eser etmez mi saa Gua girmedi hi eylediim vveyl Nafile eylemiem sdk u hulsum ibrz Ya ne bhde imi eylediim arz- niyz III Nice h eylemeyem kalbimi cy etdi keder Dil-i dvnede esbb- meserret ne gezer Bilmez yn-i terahhum nigeh zerre kadar Dil-i nlnma her dem ne bu ham-ne nazar Dem-be-dem kr hemn cevr ile ende-i er Grmemi sencileyin zlimi bir em-i beer Gsterr her nigehimde baa bir nak- dier Kederimden elem hzn ile eb-t-be-seher Ts- pr-hna dner alamadan emnm Sensiz ey nr- basar kanda yatur mjgnm IV El-amn eyle terahhum eh-i iklm-i fiten Yine berbd ediyor mlk-i dili cey-i mihen Hasret neyleyeyim olmadadr sz-efgen Grnr emime klhan gibi sahn- glen Nemden incind efendim baa bildir nemden Akbet amz- nifk eylediler mi dmen Sebebin syle ne ksd dil-i breye sen Sz- hicrn- gamula yetiir yandm ben Sen dururken kime ben k-i giribn edeyim Kime derdim diyeyim kimlere efgn edeyim V Demedim mi ki saa yr olaym ben her br Vuslatmla seni mesrr edeyim ben her br Hasedinden grp telere yansn ayr Sora oldu yine ad ile hem-leyl nehr Vade durmadu amm yine ey gl-ruhsr Eyled neyleyim hr beni rencde-i hr Bister-i gamda yaturken nice demler bmr Etmed hlimi bir kerre benim istifsr Bu mudur sevdicegim ka yn-i vef Yd ile hem-dem olup bendee bi drl cef VI Brekallh gzelim lutfua yn etd Lutf ile ancak olur dorusu ihsn etd Bir zamn p-zede-i leker-i ndn etd Bir zamn alamadan ddelerim kan etd

436

Yerimi hasret ile te-i szn etd Cierim nr- firku ile biryn etd Bilmezem neyledigim yle ki giryn etd Tie-i gamla dili hsl virn etd Neler etd neler ey lem-i hsn h Kfir etmez baa sen eyledig vallhi VII Tliim de baa bildim ki addur eln Hele bahtmdan md eylemezem ben dermn arh ise etdi beni kendi gibi ser-gerdn Dahi neyler acab aksi dnp bu devrn Bri sen eyle geh efkat ey dmen-i cn Ge-i gamda benem zr zebn nln Eyledim hzn ile bu msra evrd- zebn Beni giryende ederse de yine ol handn Demezem Vsf- nlende gibi zr olasn Bed-du eylemezem sa olasn var olasn

46/3
Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Mbtel-y ruh- gl-gnu idi bu dil-i zr Hlime rahm ederek lutf- nigeh etmedi yr Kec-nighyla mdm hn- cier dilde err te-i ak ile szn oluyor cism-i nizr Frkat-i hecr ile dil etmededir terk-i diyr Kalmad sabr ekb eylemege cy- karr Eylerim t-be-seher girye-i hasret izhr Hasl gayra fed kld beni imdi nigr Syei etme dir ka ey nahl-i blend Gonca-i verd-i ruhu-ve dil ola zlfe bend II Ne aceb baht- siyhm dili zilletde kodu eb-i hicrna uyup k zulmetde kodu em-i giryn ile meclisi hayretde kodu Kadd-i dil-cy dil-r beni frkatde kodu Ruh- reng-ver-i uk felketde kodu Ham- gs-y kemendin ser-i rabetde kodu Hl-i ruhsr dahi micmer-i mihnetde kodu D-dr- dilimi te-i hasretde kodu Byle serkelie y ne sebeb syle baa Syle kurbnu olam cn dilim ola fed

437

III

Eylesem get gzr lemi bir demde hemn Olur ol h-y vah yine nz ile emn Hr-hr- gam- hecri dah snemde yn Merhem-i lutfu olur mu acab vasl- cinn Beni ende-i hsninde kodu h- cihn Mh-tb- rhna sen de gl ak ile yan Klma ekv-y dil-rm sen ey ek-i revn Bilirim ser-ke olur ka ol serv-i revn Olur elbette saa meyl-i dernu ol meh Baa sultn- gamu subh mes br-geh IV Gren ol mest-i mey-ld nigh sende Sgar- cm- Cemi n edip olmaz hande Tkat m olur ol dem seni grsem ben de Sen hemn eyle saf grme keder glende Cn verir ak rehde bu dil-i giryende Baa terf-i kudm ile eb-i rende Get-i devrn ediyor bu dil-i zr efgende T-be-key hn- ciger-sz- ruh- tbende Gam- cevrle bugn zar zebn etme amn Nice bir dde-i hasretden ola hn revn V Glsitn- ruh- alu greli b- rem Serv-i bstn- emel kadde rek etse ne gam Tr-i gamze aal snede bir da- elem Cnma kr edeli byle benim cevr sitem Etme bhde teklifi kerem kl bir dem Dil-i zdeye cm- leb ey sk-i Cem Bezm-i uka gelip lal-i mey basd kadem Ham- gsya sarl ne-ve ey dil muhkem ekilir mi o meh tb- ruhu sen de h Tr-ve eyledi glm yine p-ender p VI Bahr- ak dili ende-i girdba salar Firkate tkat olur mu dmeni ba salar Bd-bn- emeli hecr-i ruhu tba salar Keti-i k her dem hele gark-ba salar Sret-i hm gazab vuslat irba salar Byle mmd ile her dem dili hn-ba salar Her ne dem ki lebini lal-i mey-i nba salar Sanki ol mest-i gazab didelerin hvba salar Dem-be-dem bu dil-i pr-szumu hicrna verir h kim arh- felek lutfn ndna verir

438

VII Lutfua yeste kl ey h- levend-ne hrm By- glzr- izrula gelir ka km Gazab-lde-nigh olma nola subh ile m Cm- lal sunup ftdei kl mest-i mdm Bezm-i ayru olup sne-i gna rm Gelmedi vasl- ruhudan dil-i bzra peym Baa Beytl-hazeni eyled ol demde merm k k etdi giribnm ende-i hm Dmez idi saa h Vsfu etd pr-h te-i hasrete dd dil-i zr ngh

47 HALM TERKB- BEND- BER-CESTE EZ GLSTN-I MUHASSENT-I SRYYE YEK-DESTE V EZHR-I HAVYYT-RESTE
Feiltan Feiltn Feiltn Feiln

I Ey meh-i hsn-i bah pdieh-i kiver-i nz Eyleme hem- hm evc-i semda pervz Bir kez eylersem eger h u fgna gz Aa hem-sz olamaz perde-i evc-i ehnz Ney tanbr u kemn ile olam ben dem-sz Beni memnn- visl eyle yeter sz u gdz II Bir gice grmez isem ryn ey meh-tbum Gider vre gibi ddede kalmaz hvbum Yem-i hayretde koma gel bu ten-i gark-bum Nice bir bir em-i termden ola rzn bum Br ey gonca-dehnum baa rahm eyle biraz Nz u cevr nice bir itmedesin tl u drz III Grp ol meh-vei olsun yine bahtum ren Tolsun envr- cemliyle harm revzen Ba- gl-gete saln ghce sultnum sen Raksa girsn ferhndan yine evrk- emen Gele bak ryuma bu bendene gel eyle nevz Virmesn bu dil-i hasret-kem anda bir rz

439

IV Skiy serbet-i vaslula beni handn it Ey peri-ihre yeter rseled ihsn it Hasteyem hasteyem ey cn tabb dermn it Urmasun br ne var gamzee bir fermn it Resen-i bzn kurm felek-i ubede-bz Byledr rh- mahabbet geh nz gh niyz V Lle-haddm baa bir bse virp eylese d Ren itse bu er- dilmi ol per-zd Bir zamn ola ide htr- gm-geteyi yd Dil-i vrneyi yap yap yine eyler bd Seyr-i heng ola meclisde Halm yine sz Mutrib gze ide rhatl-ervha hicz

48 KEEC-ZDE ZZET MOLLA TERC - BEND NZRE- RUH- BADAD

Mefl Mefal Mefl Faln

I Sanman bizi kim lle gibi cm- b-destiz Biz gonca-sft hn- dil-i zar ile mestiz Mestneyiz m biliriz ahd- kadimi Zannetme ki sagr-iken-i bezm-i elestiz Biz szmadan evvel mey mdi szardk Meyhne-i amalde peymne-i ikestiz Pr-zehr ise de sunduu mey minneti yok y Biz sak-i bezm-gmla dest-i bedestiz Olmu idi detimiz her bte secde Biz k- hsn ezeliz ak-perestiz Biz syesiyiz lem-i bl-y vcbun Fark eylemeyen aslmz sand ki pestiz Biz zerre gibi cism edip aslna raci Hrd-i hakikat ile b-cy-i niestiz Sad berk ise de gonca-i gl-zr- uunt Bir gldr onun asl tac ddd edemez zt II Bu sr- gam-encmdaki kesrete bakma Vahdet gzn a perdedeki surete bakma Etmez mteaddid ktbi kesret-i evrak Mecmuay gr ondaki cemiyyete bakma

440

Takld-i furt- mesilde gerektir Bil asln tahkke al dete bakma Hikmet ne ise kendi bilir hikmetin ancak Hikmetse muradn ktb-i hikmete bakma Allah kelm olduunu gna kar et Her smie ki vsl olan sohbette bakma Zahmetle olur menzl-i maksda erimek D rhna yrin ekilen mihnete bakma Kesret ykdr kmet-i gerdnu eden ham Denden n atmayacak rahata bakma Mahv et ki vcdun eresin srrna ztn yne-i ten cevheridir kn- sftn III Mahmuru onun etmeye hrd-i seb-ke Pr-sz ola bir mertebe kim mahv ede tbi Yah-pre gibi sagar ire koun te Bezm-i kademin khne arabinden olursa Bir sgar- leb-rz yeter istemem be Meyhne-i eltf- ilah tkenir mi Peymne hum olsa ne ier bir iki ser-ke Mahmr- mey-i firkatiz bezm-i elesten Demez mi bir iki kadehe rind-i bela-ke Biz zerrelere ems-i hakikat iin olsun hsan dirg eyleme ey sk-i mehve Allah bilir takatimiz kalmad sk Gnden gne ahvlimiz olmakda mevve Bu derd-i sim ekmeye bin ba gerektir Dalar gibi her ba birer ta gerektir

441

49 LEYL HANIM 49/1 MERSYE DER-HAKK-I BRDER

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Bulmamken dil-i mecrhuma bir re dahi Ad gaddr felek sneme bir yre dahi Yand telere hum iidp ins peri Eser itmez mi aceb arh- sitemkre dahi Nr- emm benm el ekdi yalan dnydan Gidemem hem nam olsa da glzra dahi Yanmasun kimse benm tliumun nrna h Yand hep mihr-i felek encm-i seyyre dahi Zehr virdi bana sahb yirine ski-i dehr Ukde-i htrmuz bezm-i kadehkre dahi Ayb m yansa eer cn u tenm h h h Dderm azm-i bek itdi benm h h h II Nice kan aglamasun ddelerm m u seher Y nice yanmasun telere bu cn u cier N idp zehr-i gam olmken esr-i gurbet Cierm itdi kebb h veft- dder Eyledi azm-i beka Hlid Efendi eyvah rciye olup ez-cn gnl fermn-ber Kalmad acmadk alamadk lemde Bu firka nice sabr eyleyebilsn mder rtikb itmedi dny in Allah alm Rz- maherde de hond ola peygamber Dne-i mri meded bg- fendan bitdi Murg- rh szilp glen-i Adne gitdi III Kan ol nr u fer-i emm aceb nold kan Gitdi eyvh bekya kod dr- miheni Bir zamn olm iken ehr-i Burusada mukm Getrp htrna h ki hubbl-vatan Gidp stanbula itdkde cinn menzil Firkati bauma tr itdi bu beytl-hazeni Bezm-i lemde cihn y u saf itdke Hn- dil sund bana cma bedel arh- den re ne bu dil cna vire sabrn Mevl Rz- maherde ef ide Hseyni Hasan Melcem yok benm h h u nevdan gayr Kalmad yruna hem-rh- Huddan gayr

442

IV Sdk ile bende idi hazret-i Mevlnya Dest-gr ola lh o muall pye emsve ryn idp rz- cezda tban Hak an hazret-i Hnkra ide hem-sye Hayf kim dmen-i erbb- marifdr arh ekdrr anun in br- mihen Leylya te nm- Morav-zde cihndan yitdi Komad bende felek zerre kadar ser-mye Dnmedi arh murdumca benm bir kerre tmeyem ben de tek-p bu yalan dnyye kbet itdgi evre beni itdi hayrn Nola t mahere dek eylesem h u efgn 49/ 2 MERSYE DER-VEFT-I PEDER
Filtn Filtn Filtn Filn

I Bis-i mefharetim gitdi cihndan eyvh Bana bu derd ile gz yan kld hem-rh ok mudur yaksam an meale-i hmdan h gaddr felek yakd cigerghm h Gzmn nru gibi kd gzmden dny Alasn hl-i dile dde-i hurd ile mh Ol veliyyn-niama y nice kyd gerdn imdiden sonra bana sabrn virsin Allah Gnlmn gleni hem gonca-i glzrm idi Ke-i gamda benim yr- vefdrm idi II yle bir zt- erf idi vcd n-yb N idp cm- ecelden cierim itdi kebb k k eyler isem snemi itmen tayb lemi h u fignmla idersem de harb Bragp ke-i mihnetde beni gitdi peder kmasn ister ise ebr-i siyehden mehtb Bezm-i lemde bana zehr ola y u iret imdi ben n ideyim ekimi mnend-i arb Szi-i sne ile arh- felekler tutuur h ider isem eer gkde melekler tutuur III Ysufundan ki cd dd cenb- Yakb Aybdur derd-i dile itmeye tesell matlb Dil-i mahzmuna hem-dem idi hem mahrem idi Kalb-i vrneme olm idi gya mahbb lemi hm ile yakdm utanram billh

443

Felein ben nesini grdm olaym mahcb Vsl- kurb- Hud ola be-ak- Haydar Bize t mahere dek hem vire sabr- Eyyb re ne hkm-i kader oldu Hud-y ekber Nr- vechiyle merref ide rz- maher IV Y nicold kan evld- resls-sakaleyn eref izzile dnyda virrlerdi zeyn kbet onlara rahm eylemeyip kyd felek Ben kimim byle gam- dehri grnce Haseneyn Pederim yd idp ol demleri alard hemn bhesiz ana ef old iki kurre-i ayn tdi ko ban kurbn resulullha Rz- maerde meded-resdr o h- kevneyn Hr u glmn ile ikrm ide Rabb-i erham Hmidimdir diye cennetde Resl-i Ekrem V O veliyyn-niamm eyledi Leyly yetm re ne eyler isem kendimi kendim tesmm Bir dahi bakmyaym kahbe felek her ne ise Glen-i lem ola ddemize nr- cahm Sy- Mevlya gidip hemdem-i Sddk old ok m elence olursa ana glzr- nam Bakamam leme bir dah yzen billh Gzmn nrn ok grd bana arh- km h ey arh- felek ddemi pr-hn itdin Vlidim aldn elimden beni mahzn itdin

49/3 MERSYE DER-HAKK-I RES'-UAR ZZET I Kan alasun bu ddelerm har olnca t Kyd velyy-i nimetme arh- b-vef zzet efendiyidi sebeb izz rifatm ok grdi hir an da arh- den bana Masmlar eyledke bu firkatle nleler Dnyy tutd imdi heman bang- hasret Yandk lh nr- gama yakma tee sye iki kerre cehennem degl rev Bu arh- gaddr itmeyp Allahdan hazer tdi beni bir olmayacak derde mbtel Bende bu derdi grse bel eyleyp hazer Yanmadan el-yz ile eyler idi gzer

444

II Ak- ebedle eyle hisb ism-i izzeti Yakmaz m cn meale-i nr- firkati Sk-i dehr cma bedel kse kse h Gurbetde sund bana zehrnk erbeti sr- feyz-bahna bakdka iran Almazd yda Sib Ts v evketi Gitdi ne re eyledi hne ydigr Drd dne drr-i pkini Allah emneti Ey iki yzli arh- den bir ly kilb Memnn- ltfun olmasa itmem ikyeti Bilmem ne cret ile ana kydun ey felek Yand bu sz- gamla hep ins per melek III Merd-i zarf ir-i muciz-beyn idi Billh n-dde-i devr-i zamn idi Nutk- erfi zinde idp mrde-dilleri Bg- fenda blbl-i rin-zebn idi Monl-y Rma hdmet idp ba u cn ile Ak- lh nsiyesinde ayn idi Erbb- ak imdi yetm eyledi dirg Ltf heme ehl-i dile ryegn idi Hakan- lem itmedi bhde itibr Zt- erfi ilm ile cn- cinn idi lm hnerle vermi iken dehre fer dirg Gitdi cihnda sndi erg- hner dirg IV Ey nr- gamla kalbmi szn iden felek Ey ehl-i derde gleni nrn iden felek Hn- siriki bde-i hamr idp benm Bezm-i cihnda canum biryn iden felek Defn eyleyp de hke o ndde gevheri Ey genc-i ilm hikmeti vrn iden felek Mihr-i cemlini gzimzden nihn idp Bg- cihn emme zindn iden felek arhun krla kalmad bir sz ki syliyem Ey bana ramen aksine devrn iden felek Ey arh- gaddr itme sakn h itibh Bir gn olur ki sana eser eyleye bu h V Sivas ilinde eyledi ukbya rhlet h Bir yre ad barumuz derd-i firkat h Maherde y Rabbi hazret-i Monl ola efi Eylerdi zr dergeh-i Hnkra hdmet h Yakmazd belki cnum bu rtbe firkati

445

Kki benmle itmemi olsayd sohbet h Ahumla tas- arh ikest eylesem yeri Sad-pre itdi snecigm tg-i hasret h Dnyy dd- hla itsem nola siyh Leyly imdi yakd bu nr- harret h Gitdi ne re eyledi mevy cilvegh Ukbda mahr eyleye Hassan ile lh

50 REF- AMD 50/1 TERKB- BEND

Filtn Feiltn Feiltn Faln

I Ey hadeng-i mjesi tr-i kazya enbz Tb- tg- nigeh-i nahvet-i Mirrh-gdz Vey kym- kad-i fettn kymet-perdz Nokta-i lal-i lebi nkte-i mecma-i rz El-meded el-meded ey hufte-i gl-pister-i nz Her ser-i m-y tenim nleye olm dem-sz Ak cn-sz gl haste felek cevr-endz Sanma bhde gl ikveye eyler gz Rahm kl pdiehim bak hele nolm glm Hasret-i lal in hn ile tolm glm II Gricek ry bi cn ile oldm meftn Y meger gamze-i cd ile itd efs re ne old gl saa esr dil-hn Kayd- zlfde sen oldm o rtbe mecnn Teng tr old baa vsat- dest hmn u kadar olm iken derd gmula dil-hn Beni nlende idb sen yine itd knn T-be-key cevr sitem ola adedden brn nki akula sen old gl dvne inya bu ne zr behey bgne III Sende var idi eh rahm hamiyyet evvel tmez id bu kadar ka nahvet evvel nki kasdu baa itmekdi eziyyet evvel tmeyeyd o kadar lutf inyet evvel Aramzda yod sanki h lfet evvel Kande kald gzelim h o sohbet evvel

446

Nold ey h- sitem-pe o hlet evvel Nzennim yod sende bu det evvel Derd-i hicrle nola girye v h itdim ise Yok m rahmu tutalm crm gnh itdim ise IV b- lutfu dil-i mahrra serb itmez id Men-i nezzreme gs nikb itmez id Mihr-i mmdimi der-i zr-i sehb itmez id Ben tururken gzelim gayra hitb itmez id Baa ragm eyleyb ayra itb itmez id Geri lutf itmez id br itb itmez id Beni p-ml idb hr harb itmez id Hele bhde yere byle azb itmez id Lutf idb syle amn evre aceb nold sebeb Saa kurbn olaym bau in virme taab V Yeter ey mest-i gazab imdi bu etvr nedir Fenn-i nz sitemi hm ile tekrr nedir Tg-i hn-rz gibi gamze-i gaddr nedir Hele kfir midir ol turra-i sahhr nedir Gayr tursun gzelim dde-i mekkr nedir B-sebeb k- bzra bu zr nedir Tarz- n-refte ile cnbi reftr nedir Yeter ey mh yeter cevr ile srr nedir Koma elden geleni bildig it cmle baa Bendeyim bendeyim ey h- cef-kr saa VI h ol sne-i smne kurbn olaym Sid-i sf- billrua kurbn olaym Nz ile ol nigeh-gne kurbn olaym Kfir gamze-i b-dne kurbn olaym Nkhet-i snbl-i pr-ne kurbn olaym Pister-i nerm-i gl-gne kurbn olaym Leb-i s-dem-i lalne kurbn olaym Nahvet-i hsn ile temkne kurbn olaym Bua cn m tayanur khice eltf ile Gayr ben syleyemem sen dn insf ile VII Ben sen kuam lk gl bende saa Gren elbet seni cn olur efgende saa Dest-i cevrde zebn Rstem Pjende saa Yaluz ben degilim ey gl-i nzende saa Sanma ebnem an alar gl-i nzende saa Y nice aglamasun bu dil cn tende saa

447

Snbl lle hep ftde bu glende saa Olmasun hsl bir kimse dil-efgende saa Derd-i akula sen gitdi Fehm-i bmr imdi erh-i gamu itmekde Ref-i bzr

50/2 TERKB- BEND

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln I

Ey benim bis-i teskn-i dil-i sznm Dil-pesendim gzelim pdieh-i hbnm Pertev-i mihr-i ruhi nr- er- cnm Kad-i nzendesi b- cihn fettnm Lutf idb dile meded hasret ile efgnm T-be-key kan akda dde-i hn-efnm El-mn lutfua muhtcm amn sultnm Gayr insfa gel ey h- sitem-nvnm Ben senn hedef-i nvek-i b-dd olaym Bu rev m ki yine derd ile n-d olaym II Dil-sitnm seni mekkr idgin bilmez idim Yr-i cnm idn ayr idgin bilmez idim Glmi ak ile bmr idgin bilmez idim Saa cnn da giriftr idgin bilmez idim Ben seni byle cef-kr idgin bilmez idim Baa zru her-br idgin bilmez idim Hele bu mertebe gaddar idgin bilmez idim So ak heves zr idgin bilmez idim Ah idersem bile h itmege balar khsr Ah dir h iidir kh- belda dil-i zr III Ko benim em-i terim hicr ile giryn olsun te-i aku ile dil dahi szn olsun Tek sen lal-i leb gl gibi handn olsun ku cevr ile zr u pern olsun Gayrlar y ne sebeb ltfua yn olsun Ben deil halk cihn hep saa kurbn olsun P-ml olmaa br bize imkn olsun Ghi uka vef det-i hbn olsun Baa rahmu yosa resme riyet yok m Sende ey mh meded hi hamiyet yok m IV Ol kadar sneme tr-i sitem itdi gzer Ol her zahm- tenim hn ile yemden ber-ter

448

Cn ise bu kafes-i tende gamudan iler Dil yine derd gmu ekmee verzi eyler Baa old olacak her ne ise hkm-i kader Saa da elbet ider h- cier-szum eser Hl-i ak- hele tefsl ile ne mmkin yekser te icml-i mal old bu beyt-i ho-ter ekilr ar deil sklet-i br- aku Niceler old sen zr u nizr- aku V Beni cevr ile ider terk-i mahabbet sanma Lk var bende dahi cevre tkat sanma Berk-i h- dilimi ey almet sanma Bu sitem-krl hayra dellet sanma So gaddr olanu dehrde rhat sanma Dile ahvl-i Refiy hikyet sanma Dim byle kalur hsn letfet sanma Sen dahi ekmeyesin derd-i mahabbet sanma Gn olur bir mehe sen k- hayrn olasn Baa itdklerie sora pemn olasn

51 SELM 51/1 TERKB-BEND DER-MEDH- HULEF- RDN RIDVNULLH TAAL ALEYHM ECMN
Mefln Mefln Mefln Mefln

I Hudya nr- tevhid kulua reh-nm eyle Tark-i ky- vasla em- i aku piv eyle Sevd- kl u kl ile yeter trk tr old er- min lednden beyt-i kalbm ren eyle Gudrt- sevdan tredr yine-i kalbm Saf vir saykal- envr- zikrle cil eyle Devs derd olur dr-if-y aknu nkim Beni derd ehl-i kl y ehl-i derde in eyle Bin-y hne-i dn ess hubb- l old Der dvr- sakfn r- yr- b-saf eyle Olam blbl gibi name-ser-y nat- mahbbu Dilm gy-y vasf- ehl-i beyt-i Mustaf eyle Aulsun gl gibi evsf- yrn- habbden Nesm-i feyz ile gonce-i kalbm g eyle Ebubekr mer Osmn Alin rh- pkine Selm it ey sab benden varnca kabr-i hkine

449

II Dil cndan gel imdi sahb u la k- eyd Bu h- hi ko h- digerle nazmm it ag Gider levh-i dilden nak- nakl-i ehl-i trihi Yrine sebt kl vahy-i kerm-i hazret-i mevl Hud es-i bikunu1-evveln nassin buyurmuken Nedr Kurandan gayri hcec kim kat ola dava Muhacir vey resl in kimi terk-i diyr itdi Kimi ensr idi itdi yolnda ml cn-ifn Kimi yrn u ihvndur kimi eya etbdur Kimisi zen eder idi kimi dmd- mstesn Buyurd ihtidiyym ihtidiyym n- pkinde D lemde bize hdi olan sultn- erseln Hud rz nebi rz heme ez yek-diger rz Ya sen kim arada ey b-hay olmayasn rz Huss yr- gr- Mustaf sddk- ekberdr Hakkat evcine her birisi bir mh- enverdr III Hazret-i Ebubekrs-sddk Gzn-i zmre-i ashb yani hazret-i sddk Ol idi vahdet-i hakk iden b-mucize tasdk Reslullha yr-i gr idi kabri gibi hl Ne yr- bl-aceb kim olmaz ukbda dahi tefrk Rumz- sni isneynden maiyyet srr fehm old Bilp ferdiyet-i hakk iridi vahdete tahkk D eczn ile tarh old yapld cevher-i vahdet Vusl-i ems-i zta gar kld let-i tevfk Ne srr kim sne-i pk-i resle itse hakk inzl Dil-i sddkda evvel zuhr eylerdi bit-tatbk Blendi gayre fazl mr it Ruyetullh kable kavlin ehl-i dil idp tedkk Vusl-i mescid-i kalb-i resle bblar mesdd Meger selk- rh- hakka bb- hazret-i sddk IV Hazret-i mer1-Frk Emir1-mminn frk- adl u dd ile mehr Sleymn ile anu hkm-i adlinde bir old mr Gaz v feth ile em-i cihn eyledi ren retle krl- kayser itdi du emin kr Aktd nl-i adlin tenegn- msra kahryla Zemni skit itdi tziynyla be-zr u zr Firr eylerdi havfndan greydi syesin ibls Zamnnda ne agv-y eytin ne err r Okutd hutbesin er-i resl zre ehirlerde Anu eyym- beyz dndi adlinde eb-i dil-c mer olur idi gelse neb min badi kavln Bilindi srr oldukda hilfet emrine memr

450

Kamuya bildirirdi haddini olursa ferzendi Msviyde aa icr-y hakda mlik mzdver Ey sri1-cebel kuyuda envr- kerametle Koma dil-hastei lutf it bu zilletde nedmetle V Hazret-i Osmn- zin-nureyn Emr-i slis ol kn- hay-y hazret-i Osmn Ki old shib1-hilm hay v cmi1-Kurn Reslullh aa itdi azd u duhter-i pkin Mlakkab old zin-nureyn ile ol menbl-ihsn O rtbe sahib-i hilm hay idiki mrnde Edebden kaldrup ban semya bakmad bir n Haysndan srn- felek eylerdi istihy Eger atf- nigh itseydi eflka o li-n Telattuf idi kr halka itmezdi gazab asla Meger ol kim gazda ola dn-i briye dmn Bu rtbe sahib-i hilm iken hir ifk ile eyvh erdi dest-i baiden ehdet erbetin devrn Hudya afv idp crmm efim eyle Osmn Dklen mushafa kan hrmetine it beni gufrn Be ibn-i am- peygamber Ali1-murtaza ak Hidyet kl baa gster slk- meslek-i hakk VI Hazret - i Aliyy1-Murtaz Keremallhu Veche mm- evvel-i rum-halife Haydar- kerrr Der-i ehr-i ledn yani Aliyi mecmaul-esrr Dr-i genc-i sln kulzm-i esrr- lem abd mm- hakk meh- burc- hidyet matlau1-envr Emr-i innem fermn-dih-i yfun eh-i kiver-g-y lev kef-i ser-leker-i ebrr Dr-i bahr- hakkat mahzen-i esrr- gaybu1-gayb Sebak amz- vahdet rz- dr- Ahmed-i muhtr Ziy-bah-y kalb-i rif ems-i velyet kim O pertevdr dil-i her bir velde hliy devvr At-y dest-i feyyzndan old mstefiz lem Nevl-i cdnu muhtcdur ebrr ile ahyr Ebus-sbtn zevc-i Ftma ibn-i h- Abbs Puser-i amm neb dder-i keln Cafer-i Tayyr derken hel at n- erfin nass ile tavsf Ne kdirdr Selm ide vasfn acz ile tarf

451

51/2 TERKB-BEND DER-MEDH- R-YR-I GZN RIDVANULLH TAAL ALEYHM ECMN

Mefln Mefln Mefln Mefln

I Hudya lutf- ihsnu kulua reh-nm eyle Rumz- srr- tevhd dernumda nm eyle Cehlet zilletinde hb- hs klmasun gnlm Avm- nr- esrrula kalbm pr-ziy eyle Sevd- crm-i isynumla meml defter-i aml Beyz it afv- gufrnula crmm anda l eyle Siyeh-r siyim y rab efim devr-i maherde Habb mefhrel-lem Muhammed Mustaf eyle Geirdm nakd-i mrm kl kl ile inyet kl Szm medh-i beni y r- yr- b-saf eyle Muhabbet hndan ile alsun gl gibi tabum Dili blbl gibi glzr- medhinde nev eyle Disem haddmce evsfn glistn- muhabbetde Letfet vir szm hfz it sehvden b-hadd eyle Ebubekr mer Osmn Alin medhine dim Sevd ile lisnum hizmet-i medhinde it kim II Dil cndan gel imdi r- yr- k- eyd Gubr- kki seyl-i r- yrn medhin it isg Dil pr-nr ola evsf- pk-i mihr-i mihr ile Hakkat-i evc zre her biridr yerime gazz Olur sultndur iklm-i dn ehr-i imnu Bu lemde olanu t be maher hkmider icr Muhammed iktiyym ihtidiyym didi nnda Aa kim iktid itdi d lemde bulur nam Misli cism-i ademde bin-y r unsrdur Kym rh- imnu o ehler hubbdur cn Muhabbet r- ashba er- nr- imndur Muhabbet itmeyen benden imn olur itf Gnlde habbedr rh- selmat ehl-i imna Onlar sevmeyen kfir d lemde olur rsv Huss yr- gr- Mustaf sddk-i ekberdr rner Osmn Ali her birisi bir mihr-i enverdr III Der vasf- hazret- Sddk radiyallhu anh Gzin-i zmre ashb yani hazret-i sddk Hudnun birligin b-mucize ol idi tasdk Ens-i hem-dem olmd reslullh gr ire Aceb bir yr- derd kim olmaz ukbda dahi tefrk Aa gar ire esrr- Huddan eyledi telkn

452

kilik aradan gitdi iridi vahdete tahkk Hafiyyt- ilhiden kati ok Kef-i rz itdi Dil-i gam-ginini itdi anu esrr ile tevk Yapld pte-i gr ire iksr-i lednnden Tarikin aa talm itdi ne fera v ne enbk Keml-i vahdete irdi kamu serle ayn old Cenb- Hakdan old gr aa bir let-i tevfk Nikb asd Hud em-i advdan eyledi mahf Hud mahbbn t grmeye b-mezheb-i zendk mm- evvel old f ahr- lem iktid itdi ki yl hem ayda mr-i pkin intih itdi IV Der vasf- hazret-i mer1-Frk radiyallahu anh mm- sni-i Frk mer ol adl ile mehr Sleymn old adlinden anu her bir zaif-i mr Gaz-y feth ile kffr ald halka-i dne retle kral kayser itdi d emin kr Cemlinden anu nr iktibs eyler idi hver Cell ile felekde nr-i mihri eylemidi dr Firr eyler idi iblis grince zll- pkinden Anu vaktinde ne agv- eytni ne err-i r Grndi er-i pk-i Ahmedi adl ile lemde Resl vaktine dndirdi itdi din evin mamr Reslllh buyurd gelse benden sora peygamber mer olur idi dehri iderdi er ile pr-nr Muhabbet kim ide cn u gnlden rz- maherde Muhammed Mustaf eyler efatle an mesrr Dah Osmn- zin-nureyn Ali ibn-i ebu Tlib Buladu hk-pyna yz srmekle ol ragb V Der vasf- hazret-i Osmn radiyallhu anh mm- slis ol kn- hay-y hazret-i Osmn Odur yani ki zin-nureyn ilm-i cmi1-Kurn Reslullah aa virdi d drr-i duhter-i pkin dindi kendine dmd bzin hazret-i sbhn u rtbe shib- kn- hay idine mrinde Edebden kaldrup ban semya bakmad bir n Haysndan hay eylerdi gkde her melek anu Cinn ire feritehler gerek hri gerek glmn Gazab itmezdi bir ferde iderdi er ile hkmin Meger ol kim gazda ola dn-i briye dmn O denl taht- hkminde yritdi Ahmed erin Yine ad gulvv itdi dkldi Mushaf zre kan

453

Hudya afv idp crmm efm eyle Osmn Dklen mushafa kan hrmetine it beni gufrn Dah dmd- peygamber Alil-murtaza ak Hidyet kl baa gster slk- meslek- hakk VI Der vasf- hazret-i Ali kerremallhu veche Radiyal1hu anh mm- rbi-i h- velyet Haydr- Kerrr Medine ilmin bb Ali matla1-envr Giderdi zulmet-i kfri cihn eyledi pr-nr Odur hurd-i dini kinta eyleyen izhr Muhammed Mustafda hatm olup srr- rislet lk Tamm itdi vilyet srrn ol menbau1-esrr Emr1-mminin oldur imm1-mttakn oldur dinp mukted an uyandur mmin-i dindr Didi fahr- rsl nnda anu lahmke lahmi Nice inkr olur fazl meger ol kim ola feccr Vilyet sumnnda alildr hver-i enver Ami ider em anu kim iderse nrn inkr lhi ayn-i gayret vir grem envrn anu Dern- sneden gitsn hayli zulmet-i ayr Resl rh- pkine salt ile selm olsun Dah evld- ashbu kubri nr ile toslun VII Kurret1-uyn- rifn der vasf- dvazdeh-i immn Selm sdk ile kim slik-i rh- hud old Vusl- Hakka rehber ehl- beyt-i Mustaf old D lemde necta urvet1-vuska ise matlab Sarl kim dmen-i l-i Aliyyl-Murtaza old Hasandur sumn- izz temkn evvel-i aktab Hseyin minni inmna ehd-i Kerbel old Ali zeynl-abdur mahzen-i esrr- peygamber Knz- srr- vahdet Bkra kn- seh old mm- Cafer old mukted-y servern- dn Ziy-y reh-revn- hak meh-i burc- rz old u em-i eyvn- velyet hazret-i Kzm Cevd ems-i feyzi nr- em-i evliy old Nakdr serv-i bostn- hakkat hdi-i mmet Hasan ser-asker mehd imm- mhted old Hakr derd-mend siliym bb- irdu Selmyim siyeh-r keriyim l-i evldun

454

VIII Dvazdeh-immn aleyh1-cennetr-rdvn Muhibb-i hnedn olmak baa lutf- huddandur Tarik- Hakka rehber er-i pk-i Mustafdandur Baa kef-i rumz- nokta-i esrr- bismillh Lezzet-i ilmin hi Ali1-murtazadandur Hasandur cismme cnum ayenini h efgnum Bu hn ek-i girynum Hseyni kerbeldandur Olup Zeynel-ab hum gnl evcinde. Seherde derd-i hum Bkr u emd-duhdandur mmm Cafer-i sdk hatibm Ms-i Kzm Bu yolda kef-i srrum olara iktiddandur Tak ile Nakdr safha-i snemde ezkrum Knz- srr- pinhnum Ali Musa Rzdandur Hasan Asker kulyum Askeriym rh- aknda Baa feyz-i ata mehd-i nesl-i mctebdandur Hakr derd-mendi sailiym bb- irdu Selmym siyeh-r keriym l-i evldu

51/ 3 TERKB-BEND- NAZRE- DERV SM

Mefl Mefl Mefl Feln

I Biz cm- mey-i sk-i bk ile mestz Ayy- hum- meykede-i bezm-i elestz B-vastadur b-atimz rz- ezelde Zhirde dah mrid ile dest-be-destz rdirdi fen menziline cezbe-i rahmn N-bd oluruz vecd ile ki sahv ile mestz Hver gibi al-y mertibdeyz amm Yzler srerz pertev-ve hkle pestz Beyt-i dilimizde komadk sret-i gayri B-kef-i cihet-i sdk ile Allah perestz yinesiyz sret-i esrr- Hudnu Her kec-nazaru emine bir cm- ikestz Her cnibe dnsek gr inen nr- Huddur Her bir mjemiz Kabeye bir kble-nmdur II Ddkse nola biz vatan- bezm-i bekdan Kurbet buluruz ille-i gurbetle fendan Vaz olduk ise kenz gibi mahzen-i tende Var tlsmmz hk hev ate mdan Mkillerimiz halline bir defterimizdr Her berk-i ecer mesele-i srr- Huddan

455

tdk felek-i muine s gibi pervz Tecrd ile zd olal bend-i sivdan Gark itse bizi lcce-i ummn- meakkat Ll-yi saf-ahz ideriz bahr-i beldan Mellhlarz mucize-i keti-i Nha Ne havf u hatar var bize tfn- kazdan Pervne gibi cn atarz em-i visle Blbl gibi k deiliz her gl-i la III Biz l- siyh ire vel ekl-i gedyuz Uka matf- harem-i hs- Hudyuz Konduksa eger nokta gibi bi vcda Man gibi terkb-i cesed ire hafyuz Biz markyuz kevkeb-i esrr- Hudnu Eflk- manide ziy-bah- safyuz Bu lem-i keretde bulup vahdet-i zt Vhidle ehad srma rif urefyuz Ms-y dile Tr ideriz kh- vcd rni arr srr ile b-sayt u sadyuz Tebdl-i libs eylemiiz lem-i mlkde Cism ile fen rh ile manide bekyuz Tahkke irer mi kii bin yl ide takld kmaz felek-i re tutan her reh-i tecrd IV Takldi koyup gel olalum ak ile hem-rh Tahkke irp eyleylm seyr-i ilallh Hli idelm beyt-i dili levs-i sivdan Taht ide gl mlkini t ak- ehin-h Bahsin koyalum mesele-i cz-i yeczu Klden dnelm hle gide havf u hatrgh Refeyle siv perdesin yine-i dilden Timsl-i sfat grine esrr- hvallh Itlk- kuyd eyleyelm mend-i sivdan skt- izft iledr vahdete eh-rh Efl-i hak itmeyelm hdise isnd Her eyi cihnda iden eyleyen Allh Srr- ehad ey-y mazhirde ayndur Ren grinr rife ayre nihndur V Zhidler eger dutd ise ge-i halvet Bir ge-i halvet bize bu lem-i kesret Mahv eylemiiz vrmz rh- Hudda Gark eyledi dil katresini kulzm-i vahdet Hcet degl envr bize mihr ile mhu Dil-hnesine yakd Hud em-i hakkat

456

Fahr eyler ise ehl-i riy tc u kabdan Uka yeter rahne-i ez-seng-i melmet Her kim bizi tan eyler ise ire murda Meddhmuz oldur ki bizi ide mezemmet Mlhid diy sylerse eger krside vaiz Mazr tutarz baa bel nki cehlet Biz fakrmz virmeyz erbb- gnya Sarf eylemiiz vrmz rh- rzya VI Takld ile tahkke kii mahrem olur m r- terk ile her tc giyen Edhem olur m Ger vka- asla orak hvb- hayli Z rh ile evhm u hayl tevem olur m Dervi mi olur lf- tasavvuf ile dem Tedbr-i sanyi ile u zemzem olur m Ak ehli ile ehli-i riy mttehid olmaz Bir yerde hezr ile vezag hem-dem olur m Her ekl-i ged rife tan eyleme zhid Hi fakr u fenya giren dem kem olur m dem o durur kim ola mescd- melik Ch ehline ba emek ile dem olur m Bir devlete ir kim ola encm sadet Bdi-i nect ola saa rz- kymet VII Sflere bu tc- riy geri erefdr Mnend-i habb her birinn kalbi mceffdr Bir genc-i gher zan olnur ekl ile amm Gher diy arz eyledii seng-i hazefdr Her n-halef kr degl mesned-i ird Kim vris ola srr- resle o halefdr Esrr- ledn sem-i rivyt ile olmaz Ne fide bir ey ki kemlt- selefdr Bu zulmet-i tende ie gr b- hayt Hayy- ebede irmeyenn mri telefdr Bir kulzm- b-kr gibi klib-i dem Dil ll-i esrr- ilhiye sadefdr Y Rab bizi kl lutfu ile vkf- esrr Kim mesleimz ola bizim meslek-i ettr VIII Y rab bizi mest eyle mey-i bezm-i kademden Cn ddesin a hdis-i hammr- elemden Y rab haceb-i rmuz it vahdete mefth Mahrem olalum srr- dil u cn- haremden Y Rabbi bize fakr u fen rhn gster Dil ritesini kes heves-i hayl u haemden

457

Kl cu-i tecerrdle bizi vsl- ryet Kilr- dili eyle teni zuhr- ikemden Y Rabbi bizi lyk- envr- uhd it Ey-y tayynde nihn- srr- hikemden Y Rab basr- cnma kuhl eyle resl Esdike sab basdg her hk-i kademden Y Rab beni meddh kl evsf- resle Zir ki o dur bis olan saa vusle IX O1 pdieh-i smme den vel-fetedel Fermn-dih-i kiver-i kavseyn-i ev-edn Snbl sanu vasf durur sre-i ve1-leyl Gl ruhlarnu natn okur nr- dahih Mzg ile mukahhal idi ol edac1-ayneyn O1 gzlere mahss idi bes ryet-i mevl Gencine-i sadrnda dr-i mm-i kitb Zahrnda Hud itmi idi hatm ile imz Bir yed ki bennyla ider kurs- meh akk Bir py ki olur rh-revi ar- muall Destinde kamu levh u kalem emr nevh Tefvz kamu kabzna dny ile ukb Sultn- rsl efzal- halk yani Muhammed Mahbb- hud-nr- ehad hazret-i Ahmed X Terfi in emr-i kn mazhar lem Yzi suynu tynetidr hazret-i dem Bir blblidr ravza-i ulysna Dvd Pervne rh mihrine s ibn-i Meryem Taksmidr ol nr- Ebul-Ksmu erzk Hep matbahnu nimetidr leme mnim Flk-i keremi Nha olur mnci-i gark-b Nrdur iden nr- Halli gl-i ebnem Uku olup bse geh Kabe-i kab Zr-i kademi tene-i smile zemzem Hsnnden alan zerre olur Ysuf- Kenn lemde Sleymndur iden nmn htem O1 tcver-i pdieh-i kiver-i levlk Bir brike kemteridr trem-i eflk XI Olmazsa eger asiye lutf ile nigh Har ehlini b-zr klur mznib h B-hkm-i kader emr-i efat aa mahss Crm ehlin oldur iki lemde penh Ztdur anu matla- hurd-i efat Bir zerresidr mahv klan leyl gnh

458

Ol pdehn sdk ile bbnda kul olsun Kim ister ise devlet-i gayr-i mtenhi Fersde cebn ile yri hk-i derinde Bin zr ile sr iigine r-y siyh Emmre-i mr itdi bizi znb ile zehr-b Tiryk-i efatle meded eyle ilhi Gl natna dil blbli olsun mtekellim Ba- harem-i ravzasna sall-i ve sellem XII Biz vris-i kencine-i srr- nebevyz Erf- mem silsile-i Mustafvyz Geh bed oluruz halka ziy-bah- meserret Ghi felek-i evc-i gamu mh- nevyz Der-dest be-kef siliyz bb- ulmu Der-gh- rzdur yerimz Murtazavyz Kevkebleridr l-i ab evc-i betl Biz pertevin lema-i nr- Alevyz Her myine bin cn virirz l-i abnu Hs mmetiyz din-i Muhammedde kavyz Ten gesini beklerz amm ki Selm Cn kiverine azm idenn p-revyz Biz rehberiyz slik-i rh- Hasaneyn Ol kurre-i ayneyn-i resls-sakaleyn

52 EREF HANIM 52/1 MERSYE BERY-I VEFT-I SULTN MAHMD HN I GZ

Mefl Filt Mefl Filn

I Sad hayf sad teessf() sad h h h hmla eyleyim felek ynesin siyh Bir pdiha mlik idi kim misli hi Gelmi deil cihn kurulaldan yok itibh tmi idi ansr- zt- erifini Adl u inyet kerem cddan ilh Bm-i mehbetiydi ayak ba yohsa hep Adlar iderdi derd devletin penh ok grd ztini bize devrn n kbet tdi hemn cennet-i firdevsi cy-gh Asr gibi makm da emn mn ola Taht- bekda da yine Mahmd Hn ola

459

II Yd eyleyip geen demi kan alasn gl h eylesin ne re hemn alasn gl Su serpmek in te-i kalb-i haznime Her vakt u her zamn amn alasn gl Bir yle pdihdan ayrldk h h Bir ben deil zemn zamn alasn gl Yatdkca zr- hkde ol cism-i nzenn Etsin irikin b- revn alasn gl Oldu nihn gzden o hurd-i saltanat Yansn bu derd ile dil cn alasn gl Etsek aceb mi hare kadar nle v bk Olduk veliyy-i nimetimizden felek cd III H erh-i dn etmeyip Allhdan hicb Kld sary- htirm ser-te-ser harb Cevr sitem baa felei eski deti Oldu velk cmleye rci bu ztrb Senden olayd eyler idi hnmnm Hkisteri bir hm ile gklere itb Kimsi felek ki medhali olsun bu vakada Kdir mi fitba vere zerre p tb Tedbr olayd tr-i kazya eer siper Ol pehlevn olmaz idi menzili trb Hem verdi Hak hem ald yine kurb-i Hazrete Celb eylesin Resli de zr-i efate IV Y Rab o h- Hazret-i Fruk-hasleti eksin kenr- cduna dd u adleti Olsun nasb ztna t yevm-i rstahiz B-vsta mhede shib-efati Selb oldu hb u rhat u ryi-i ibd Bulsun mukbilinde o da zevk-i cenneti Takdr-i Kird-gra rz-dde ol heman Gelmi ne re eyleyelm vakt sati Hayrul-halef koyup yerine gitti kendi h hy eden odur yine bu baht- devleti Yatdka t-be-har odur genc-i madelet Mahdm ola zver-i evreng-i saltanat V Eyler cenb- Hazret-i Abdlmecd Hn Srru ebhi remzini her nktede beyn Zt- melek nihd ile oldu leme Yine bedd inyet-i eltf- msten Bir padih- bende-nvzdr ki evketin

460

Grse olurdu ker-i hkn- Rayegn fka syt- evket dart- ner olup Olsun vcd- bais-i revnk-dih-i cihn Olduka py-dr- zamn ol ehi eref Ads ser-nign ola kendsi km-rn Zt- erfini dilerim subh ile mes Olsun refki Hzr- Neb yveri Hud

52/2 MERSYE
Mefl Flt Mefl Filn

I Noldun neden bu rtbe pernsn ey gl Dnyya geldiine pemnsn ey gl Tesr-i h u nli efgn kbet Yakd dernum te-i sznsn ey gl Billhi bir byk gm elbette var seni Virmii akl u sabr hayrnsn ey gl Derdi eer ben aladm derd ise felek Bin h- cn-gdz ile yansn ey gl Derdi eer ben aladm derd ise felek Bin h- cn-gdz ile yansn ey gl Grd ise benim gibi mh- Muharremi Gel giyelm seni ile esvb- mtemi II rdik o kara gnlere yksam yine yeri Seng-i sitemle kubbe-i arh- sitem-geri Yansn benim gibi dili ehl-i mahabbeti Yd eylemek gerekdir o szili demleri Bilmem ne cret ile Yezd h h h tdi telef dirg u meded iki serveri Y Rab ne akl ile aceb eyledi heder Evld- pk-i Hazret-i Zehr v Hayderi Gz dikdi nice merdm-i emn- Ahmede Bir kez dnmedin mi aceb rz- maheri tdiklerini yanna kalur m sand hep Ol rhm yok mrvveti yok dni yok aceb III Zehr ile Hazret-i Hasna kyd ibtid Kasd eyledi Hseyne de sora o b-vef Bir katre suya zde-i Sk-i Kevser h tsin rev m tene-leb azm-i reh-i bek Brn da m tkendi idi ol zamn aceb Yokmu seni de gayreti ey arh- kec-nm

461

Snmez dernum te-i h- sirik ile Der-kr iken vaka-i dil-sz- Kerbel Lyk m el suna rukeb s-i kasd ile Bir gerdene ki bs ide Mahbb- Kibriy hen mi ta mdr dil-i murdrn ey Yezd eh-zde-i d kevni nice eyledi ehd IV Olsayd akl fikr ile nsiyeti seni Byle fesda olmaz idi creti seni Atd elile kendii kr- cehenneme z cna meer yok imi efkati seni bn-i Ziyd u imr lemn- sri Dzh-nin eyledi bu hdmeti seni Sorduka mder pederi hn- n-hkn Kalur m syle nutka o dem kudreti seni y nedir cavb aceb dirse cedleri l-i bya byle midir hrmeti seni Lanet hezr Lanet ola rz u eb revn Hem saa hem saa uyan ahbba hemn V Ey hme ge vdi-i minet gzrdan Yrem yeniledi benim ol kssa-i khen Ol h-zdegna beyn eyledi kalem Ahvl-i pr-mellimi yaz syleyim de ben Hli tebh ry siyh kr hep gnh Yokdur benim gibi kim olur baa benzeyen Ferd bu mersiyemle huzra gelp eer Dirsem meded Hseyn amn el-amn Hasan Allah in efi u mun-i eref olu Ey nr- em-i Ftma v Murtaz da sen Ceddiize diyi olaym ben de ber-murd Bu mcrm mmetini efatle ide d

462

53 YENEHRL AVN MERSYE- ABDLAZZ HAN

Mefl Filt Mefl Filn

I Kevn fesd lemidir dehr-i cn-ikr Kalmaz bu krghta bir kimse pyidar Bin trl hl-i bukalemun renk eder zuhr Devr eyledike yine-i erh-i b-karr Her anda bir Hall der nr- hasrete Durduka mancnk- sipihr-i sitzekr Cret-dih-i murza olsayd sumn nsan etmeseydi o cret gnahkr Y Rab nedir bu devr- tagayyur bu nklb Y Rab nedir bu seyr tasrf-i b-umr Hayrn eder ukl- Feltn-fetneti Srr- takallubt- vukat- rzgr yine-i felekde temsil-i yes ile Her rz bir musbet-i digerdir aikr Mmkn degil bu arsa-i hn-hr- tengde P-i musaf- Rstem-i takdrden firr Dny-y dn he satan hyrdr Bu krgehde var ise bir merd-i bahtiyr Perverde-i inyet-i hasn olursa da Bir kimseden md-i vef etme zinhr emrine ba emi iken cmle-i cihn Bak kim ne oldu Hazret-i Abdlazz Han II Taht alasn bu gn sipeh efser alasn Giysin siyahlar haem kiver alasn Demdir imm- muhterem-i mminn iin Mihrb k- mtem olup minber alasn Demdir az-y hn- ehinh- dehr ile Ser-pene-i kazda kalem kanlar alasn Dr-y rzgr ehd etdiler dirg Dr- bekde g edip skender alasn Frk- asr garka-be-hn etdi ekiy Ashb u l-i Hazret-i Peygamber alasn Old ehid-i sn-i Osmn- b-gnh Sddk- Ekber mer Haydar alasn Kan icre yzdi taht- Sleymn- rzgr ns per v leker engter alasn Ddi zemine zll- hudvend-i ins cn Skkn- ar ta-be-dem-i maher alasn Giysin muhaddert- cihn cme-i siyh Ukbda huldiyn- bek yer yer alasn

463

Gark olsun ek-i mteme ecz-y kint Nh tarem se hher heft ahter alasn Abdlazz Han ehd etdiler dirg Hurd-i evc-i izz cell oldu zr-i mg III Ol gn zamn- dehr tamm olsa kki Gn dogmasayd rz- kym olsa kki Tfn- hdist- kaz fitne-c olup Reh-bend-i arh- yne-fm-olsa kki Dest-i kazda krre-i gabr igaf olup Yek medfen-i havs u avm olsa kki Edvr- kne-kster-i tomr- suman Ol gn rehn-i hadd-i hitm olsa kki Dest-i felek girifte-i bend-i skn olup em-i kaz esr-i menm olsa kki N-bd olup memlik-i penh-y hkdan Vreste-i tel- nizm olsa kki Evvel nzl eden derekt- cehenneme Ol zmre-i nemek-be-harm olsa kki Bir h- serd ile koparrdm kymeti Gerdun benim irdeme rm olsa kki Ol tre-rz gzlerimiz grmeseydi h Kim zil olup gitdi o kudretli pdih IV Gy cihna vermek iin hl-i intizm Bir ka harmiyn- peld etdi izdihm ndirdiler serr-i sadet-masrden Bir pdih kim ameli hayr idi tamm Mahrm- efser etmek ile zt- pkini zra kni olmad ol zmre-i lim Encm- kr kanna da girdiler dirg El vermemidi sanki o tahkr o gadr-i tm Cn- azz-i leme kyd yezdler Melunlara okunsa reva lan-i ber-devm Bir pdih- muhteremi etdiler telef Kim kudsiyn ederdi ana arz- ihtirm Rabb1-azz-i mntakmi yda almayp Bhtn- intihra nasl kldlar kiym Melunlarn netyic-i er fesddr Ecz-y memleketdeki sr- inksm Hayf kitb- hl-i cihn old muzmahil hll olund rite-i rze-i nizm Amm ki iktiz-y mkft- fil-i leh Kalmaz niym- nisyede emr-i intikm

464

Geldi zuhra gayret-i kahhr-i Z1-cell Dnyya sald velvele sr- infil V Kan alasn kymete dek efser-i Azz Geldike yda mani-i hatt- ser-i Azz Hakk ki ddi zulm ile hk-i hakrete Abdlazz Han gibi bir cevher-i Azz Hl ehdetiyle cihn old pr-fesd Islh- hl-i lem iken muzmer-i Azz Kalmaz hicb- perde-i ketmanda mstetir Hn- mukaddes-i teh-i nzik-ter-i Azz Dil-hn- hasret etdi gren hzrini hep Kanlar iinde prehen-i enver-i Azz Yd eyledike necl-i Hseyn ibtilsn Leb-rz-i hzn-i Ftmadr mder-i Azz Gstermedi kilb kadar sret-i vef Perverdign- nimet nn- der-i Azz Bir gerek er bulunmad olmaya mun Bil-lh o gnde yok mudi bir yver-i Azz Son gnlerinde grmedi bir kimseden vef Y Rab ne tre-tli imi ahter-i Azz Hayf ki hidmetinde o mazlm- b-kesin Nbd idi Hasan gibi bir ker-i Azz Kffr- b-amn gibi ol kavm-i b-hicb Hn-i Azz-i lem ile old km-yb VI Zt- blendi sye-i perverdigr idi Dergh mltec-y sigr u kibr idi sr- hayr var mteaddid taraf taraf Bir cd ok inyeti ok ehriyr idi lem tamm gark idi dery-y lutfuna Rahm sehda ndire-i rzgr idi Handn idi vch- beer verd-i ter gibi Ahdi riyz- devlete fasl- bahr idi zz cnn o h- Feltun-diryete Mnend-i efk mesele-i intihr idi Gadr-i felekle oldu tezelzl-pezr-i merg Mnend-i Tr bir cebel-i tbdr idi Elbetde sa komazlar idi an bade hl Melunlarn murdlar aikr idi Y Rab zuhra gelmez idi bunca hdist Nbd olaydlar o kpekler ne var idi Feryd ki gitdi elden o hbz- saltanat Bz-y Cebreilde Ank-ikr idi Seyf-i kaz-pesendini almd bir lan Teslm-i hasm olunmada b-ihtiyr idi

465

Kasd etdiler ehdet-i cn- Azze hayf Nankrlerin yedikleri nn- Azze hayf VII Yama edip sary- hmynu ol kilb Kaldrdlar katar ile emvl-i b-hesb Zum- nizm- lem iken meslek-i lim Bnyn- er memleketi kldlar harb Her gerdiinde old ayn baka bir garaz n mefsedetle dndi bu dolb- nklb Tadd olunsa mefsedet-i melanetleri Ar- azme nz olur hl-i ztrb hll-i hl-i dehre sebeb old kbet Hinlerin bandaki efkr- irtikb Y Y Rab o kavm-i ma nasl kld iltihk Nr-i b-hay ile Mahmd- b-hicb Etmek Etmek gerek midir iki damad- muhterem Rd-i dna Midhat-i melna intisb Y mfti-i lan ki yine etmez iktif Telf olunsa erh-i fesdnda bin kitb Bir b-nev mezzin iken olmu idi hayf Seccde-i makm- mehatde behre-yb Fetvya ihtiy yok Allah almdir Katl etmedir o zmreyi tedbr bs-sevb Mervniyna lanet nefrn ber-devm Drn iinde grmeyeler emn ves-selm VIII Tervc iin metlib-i menfr- Midhati Terch edip teekkre kfrn- nimeti Hn- veliyy-i nimet ile zga ekdiler ehzdegn mermna seyf-i ihneti Ecdd dehri feth eden evld- ekremin ok grdler elinde zimm- hkmeti Bu fikr-i n-sevb ile meln habsler Tacl ederdi vaka-i rz- kymeti Maksadlar ehd edip evvel birer birer Az-y hnedn- cell-i hilfeti Bir b-amna vermek imi sonra cerr iin Tc nigni saltanat taht- devleti Amm ki lutf- Rab ile ilhm- Hak ile Hiss eyledi halfe-i devran bu niyyeti Sed ekti p-i maer-i yecc- fitneye Tedbr-i ihtiyt keml-i fetneti Hem ald intikmn amm-i azzinin Kurtard hem eazze-i beytl-emneti Tk- sipihre byle yazlsa mahallidir nvn- zt- akdesi nm- sadeti

466

dil-terin-i tret-i Abdlmecd Han emsl-hilfe Hazret-i Abdlhamd Han IX Hakk ki ehriyr- felek brghdr Ry- zeminde sye-i lutf- lhdr Endesi adlet syi-i ubbd Frk- ddger gibi bir pdihdr Knn- era eyledii itibr- tm nsf u adi ddna Hak bir gvhdr Nisbet olunsa safvet-i levh-i zamrine Ruhsr- fitb- mnevver siyhdr Geldi yetidi vakti ile dn devlete Zt- celli Mehdi-i b-itibhdr Her bir ii muvfk- er-i erfdir lhm- Hakka htras cilveghdr Dnyda hrmet eylememek hnednna Maherde afv olunmayacak bir gnhdr Zr bu hnedn- mukaddes ile1-ebed er-i Cenb- Hakka zahr penhdr Bu nesl-i muhteremde hilfetle saltanat Gerdn- izz chda hurd mhdr Drn iinde mazhar- kahr- Hud olur Her kim bu l-i pr-erefe kne-hhdr Bak itidl-i tab- ehinh- nmver Dvn- madalette ne suretle verdi fer X Malm- ns idi o grhun cinyeti sbt iin muhkemenin yokdu hceti Elbet komaz halfe-i mahl ber-hayt Tertb eden kaziyye-i hl-i hilfeti Mnend-i fitb yndr bu mesele Bir dest-i mdan idi hli v ehdeti Amm ki ehriyr- hakm etmedi kabl B-hikmet-i muhkeme hkm-i siyseti Ferman buyurdu mahkeme-i adi ddna Gsterdi muktez-y nizm u erati Ancak olursa byle olur hkm-i adl dd Nrevn geleydi greydi adleti Bi1-cmle etdi kavm-i Yezd itirf- crm Bir ferdinin bulunmad inkra tkati Tertb edip cezlarn hkm-i er ile Kurtard intizr azbndan mmeti b- zull-i adl ile olduka lemin Teskn olund nire-i hzn hasreti imdengir zuhr- mczt- crm ile Grsn felek dedikleri hn-hre ibreti

467

Abdlhamd Han Huda dim eylesin Tahtnda t-be-rz- ceza kim eylesin XI Ey ehriyr- nmver ey Hayder-i zaman Olsun mun sana kerem-i Rabb-i mstean Sen zb-i r-bli-i icll evket ol Yatdkca hk-i pkda Abdlazz Han Mevl muvaffak etdi seni bir gazya kim Hondun oldu cmle ehdn u rstan Bir pdih eylemedi byle bir gaz cr-y inkilb edeli devr-i suman d old yerde mtemiyan- ikeste-d Tebrk kld bir birini gkde kudsiyan Aldn rz-y Hakk senin gayretinle hep Memnn- intikam- Azz oldu ins cn Asl- draht- fitne adm old ortadan Elbette var fr da ey h- nktedan Bz-y iktidrna kuvvet verip Hud Dnyda koymasn ebed fitneden nian Har u has- fesd u fiten itiyddan Bulsun hals glen-i mamre-i cihn ln- adl dd- lutfunla s-be-s T rz- rsta-hz okunsun bu dstan Eflke ksn ism-i blend mukaddesin Olsun mukm-i taht- ser hasm- n-kesin XII Y Rab Cenb- h- cihn muammer et T rz- har revnak- dhim efser et emr-i b-drna ba esin suman Ad-y kne-hhna dim muzaffer et Evc-i alda kevkeb-i sad- iktidrn Elms- ftb- mnevverden enver et Cmle mdebbirn- isbet-nisbn Tesr-sz- hkm-i kaz-y mukadder et Mnend-i emesr- dil-i pk-i Mustaf Aksm- hayr u izzet iclle mazhar et Tahtnda mstedm ola mansr u kmran mlini be-hakk- Muhammed myesser et Seyf-i cihn-gsna su ver memlikin Levs-i vcd- ehl-i fitenden mutahhar et Feyyzi-i pey--pey-i lutfunla d kl Her nusratnda- kmver-i feth-i dier et Hem-vre kl makm- hilfetde ber-devm Seccde-zb-i er-i Cenb- Peyamber et Dr- cihnda dmen-i hzlan-mebn Hasret-ke-i mezellet-i rsv-y maher et

468

Dim budur du-y dil-i Avn-i hakr Mansr kl ehineh-i slm y Nasr 53 ZEKY 53/1 TERC- BEND- MERSYE- GNE
Mefl Filt Mefl Filn

I Vasl nizm- dire-i dd-mn imi Hecri nin- tefrika-i hnmn imi Gitdi ved- meclis idip ayrlk gn Ol ibtid-y fitne-i hir zamn imi hm yakarsa nola sipihri ocan Pertev-frz- ule-i bd- fign imi Gurbet ilinde der-be-der itdi firk ile Ky melz- melce-i emn emn imi Grdm riyz- Adne hrmn olup gider Bildim o nahl-i nz- ki serv-i revn imi hir ayrd ol ka ydan beni felek Atd yabana ok gibi gerdn giderek II Yollarda kald em-i terim lk haber yok Eflke kd h- seher-gh eser yok Bir lahza tkatim yo iken derd-i firka Yllar geer ki r-y dilrya nazar yok Ol nr- dde bilmediim yirlere gitdi Bd- sabya dahi o etrfa gzer yok Devr itdi yle arh- den reh-gzeriden B-re ka ser-i kydan makarr yok Hk-i mezr zre yolum dmedi hir Mehcrun olduum o yire seyr sefer yok Ber-vech ile derde tahamml idemem h Ben derd-mende re ide Hazret-i Allh III Gr tli-i ki kld baa bunca sitemler zrde-hl-i mihnet olup irdi elemler emimde kald gzlerini resm hayli Y kalar kemnna menks kalemler Ben zr- derd-i hecre sez kld efendim Sohbet deminde kan olan vad keremler Vasl gnnde hsne hayrn idim seni Hicrn ilinde kald gl geti o demler h- ademde Ysufum zbe yedirdim Beytl-haznda aksa gzmden nola yemler
h ol cemle hasret ile hl yamandr Ryda dahi gremedim hayl-i zamndr

469

IV Ben b-nevyi terk ideli h- cihnm Sz- dernum oldu fzn artd fignm Y neyleyim bu derde dev virmemi tabb Girmez elime bir dahi ol rh- revnm T subh olunca nle v zr eylesem ne sd Vard gurba hayf o meh-r-y zamnm Cnmdan zge ak cnmda tutardm Kyil midir ki sensiz ola rhat- cnm Ben bezm-i gamda cura-ke-i ehl-i harbt Meyhne-i fenda olur nm u ninm
Mevldan isterim ki ola zevk u safda Maher olunca n bulam taht- livda V Y Rab bu mbtel kulua eyle hidyet Lutfudan ola tesliye-i sabr u selmet Bir nev-civn oldum esr-i mahabbeti Hecr ile eyledi beni mihnet-ke-i garb Mecma-y nizm bozup kld pern Endh- firkat elem-i te-i hasret Bir kimse yok ki hli bulup re-sz ola Ey re-sz- lemiyn eyle inyet Bb- niyza var m yzm srmeye lyk Lutf- Hd-y zl-kereme kald bu hcet

Ek ile dde-i sgar pr-hn olup durur Kalb-i Zeky ylece mahzn olup durur 53/2 TERKIB- BEND
Mefl Filt Mefl Filn

I T key esr-i hatt- rh- yr olur gl Dvne gibi kayda giriftr olur gl zdelikde her ne kadar itsem ihtimm Bir h- ser-firza hev-dr olur gl Biz mbtel-y derd gam- baht- b-vef Her dem cef-y dehr ile b-zr olur gl Bir demde hid-i emelim yz virirse de Her lahza bi itba sez-vr olur gl Hmna yohsa th-i beybne mi gidem Mecnn olal skin-i kuhsr olur gl Ay ne dem ki tli-i bed yr olur baa Dilde gubr- hubb- sivbr olur baa II Biz geri ddk ise hazz-i mezellete Saldm hm-y himmeti t evc-i rifata

470

Kldk nihde haymemizi det-i gurbete Amma ald revzenesi semt-i mihnete Kr eylemez alle sipihri devlar tdim havle emrimi dn-y hikmete Gr zhidi ki derd-i nedmet zaf idip Bir dahi tevbe virdi felek u irete Sk-yi rzgr ise cevr cef ider Deymez saf-y bezmi humr- nedmete Grdm ki smna kar dd- hm Atdm havya fart- tarabdan klhm III Muhkem deil kasr- sipihri imreti Bilmem bu khne hnede kim ide rhat Dnya harbe-zr ne ok rzgr eser Bir nev-nihl-i baa iriir mhfeti Blbl hezr zr i der amm ne f'ide Bd- hazn irer gle kalmaz tarveti Br- girne mr- zafi mecli yok Haml- sakl-i mihnete kim ide tkati Olmaz nect dmeyegr bahr-i kesrete kd kenr- vahdete buldu selmeti Yok mu felekde tli sd-i ahterim benim Hke drd arh- den gevherim benim IV Bir dilberi ki sevdim ise ebruvnn ekdim gamyla ille-i saht- kemnn Yol virmez oldu sha-i maksda arh- dn hm bozarsa nola reh-i kehkenn Dehri bel vu mihnetini ehl-i dil eker Ndna kimse sormad zt u zamnn Sk ayag girse eline mryni B-ekk ierdi hrs ile ol demde knn ok zr-mendi zr u zebn eyledi felek Devrn kem itdi nicesini nm u nn Bu kahbe zenle var m bir er ber-murd ola Gaddr- b-vefya neden itimd ola V Y Rab bu zge bdiyede eylegil nigh Sahr-y tende olmaya t hlimiz tebh h eylesem aceb mi bu r-i sefid ile emim aktsa eski nola defterim siyh Bb- inyetide ric-mend-i rahmetim hsn ider fakre kerm olsa pdih Dery-y afv u mafireti katresi yeter Cmle usta mil olur rahmet-i ilh

471

Sz- dern u h- seher-gh- mcrimn Lutf- Hudya bis olur itme itibh Mahzn olan kapa varp anda d olur Bir gn olur Zeky dahi ber-murd olur

54 ZYA PAA TERKB- BEND

Mefl Mefl Mefl Feln

I Ski getir ol bdeyi kim mye-i cndr rmdih-i akl-i melmet zedegndr Ol mey ki olur saykal-i dil ehl-i kemle Npuhtelerin aklna bdi-i ziyndr Bir cm ile yap htr zir dil-i virn Mehcr-u harbt olal hayli zamndr Ski ielim akna rindn- Hudnn Rindn- Hud vkf- esrr- nihndr Ski ielim ragmna sof-i harsin Kim maksad Kevser emeli Hr-i cinndr Ak olsun o pr-i mey-i perverde-i aka Kim bdesi sadsle v sksi civndr Pr-i meye sor meselede var ise phen Vizlerin efsneleri hep hezeyndr Ben anladm arh ise bu arh- ependaz Yahi grnr sureti amm ki yamandr Benzer felek ol ember-i fans-i hayle Kim nak- temsli seri-l-cereyndr Ski bize mey sun ki dil-i tecrbetmuz Endie-i encm ile vakf- helecndr bde gzel sev var ise akl urun Dnya var imi ya ki yok olmu ne umurun II Yetmez mi bu kasr revi-i areb-i lem Bir menzle ermez mi acep kevkeb-i lem imdi uyuyanlar o zamnda uyanrlar Bir sbha reide olur hir eb-i lem Paml eder encm kimin stne dnse gaz edeli devre budur mereb-i lem Bin byle cihn- zer sm olsa yetimez Mmkn m ki isaf oluna matleb-i lem Hariten eer olsa temsna imkn Mthi grnr helkel-i mstceb-i lem

472

Alm ykn yle ki seyrinde halelsiz Bir zerre dahi kaldramaz merkeb-i lem Ebn-yi beerde kalacak m bu mudat Bilmem ne zaman dorulacak mezheb-i lem Her safhada bir ekli hakikat eder ibrz Her gn evirir bir varaka mikleb-i lem Bin ders-i marif okunur her varaknda Ya Rab Ne gzel mektep olur mekteb-i lem Bu cism-i kesfin neresi merkez-i kuvvet Ya Rab ne matyyeyle gezer kleb-i lem Sphaneke y men haleka-al-halka ve sevv Sphaneke Sphaneke Sphaneke elf III Ey kudretine olmyan gaz tenhi Mmkn deil evsfn idrk kemhi Her nesne klar varlna hsn- ehdet Her zerre eder vahdetine arz- gvhi Hkmn klar izhr bu sar ile mihri Emrin eder ibrz bu envr ile mh Dilsir-i bisat- nimn mrg-i havi Siyrab- zll-i keremindir suda mah Eyler keremin tei glzr Halile Malp olur peeye Nemrud-i mbahi Zlimleri adlin ne zamn hk edecektir Mazlumlarn kmadadr gklere h Bignelere mnhasr env- huzuzat Mihnetzede-i akna mahsus devhi Sensin eden idll nice ehli tark Sensin eden ihda nice gmgete-i rh Hkmn ki ola mucib-i hayr er-i efl Ya Rab ne iindir bu evmir bu nevhi Sendendir lhi yine bu mekr bu fitne Bu mekr bu fitne yine sendendir lh Gfti bikn bz zeni seng-i melmet Dest-i men dmn- t der rz- kymet IV Bir katra ien eme-i pr hn-u fendan Ban alamaz bir dahi brn- beldan sude olam dersen eer gelme cihna Meydana den kurtulamaz seng-i kazdan Sabit kadem ol merkez-i memn- rzda Vareste olup dire-i havf ricdan Dursun kef-i hkmnde terzi-yi adlet Havfin var ise mahkeme-i rz-i cezdan Her kim ki arar by-i vef tab- beerde Benzer ona kim devlet umar zll-i hmdan

473

Bibaht olann barna bir katras dmez Brn yerine drr gher yagsa semdan Erbb- kemli ekemez nks olanlar Rencide olur dde-i huff ziydan Her kile bir dert bu lemde mukarrer Rahat yaam var m gruh-u ukaldan Halletmediler bu lgazn srrn kimse Bin kafile geti hkemadan fuzaldan Kl sanat- std tahayyrle tem Dem vurma eer rif isen n irdan drk- meli bu kk akla gerekmez Zir bu terazi o kadar skleti ekmez V Dehrin ne safa var acab sm zerinde nsan brakr hepsini hn-i seferinde Bir reng-i vef var m nazar kl u sipihrin Ne leyl nehrnda ne ems kamerinde Seyretti hava zre denir taht- Sleymn Ol saltanatn yeller eser imdi yerinde Hr olmak eer ister isen olma cihnn Zevkinde safasnda gamnda kederinde Cnn gide rindn dada mey ola rizn Byle gecenin hayr umulur mu seherinde Hayr umma eer sadr- cihn olsa da bilfarz Her kim ki hasaset ola rk u gherinde Yldz arayp gkte nice turfe mneccim Gaflet ile grmez kuyuyu rehgzerinde Onlar ki verir lf ile dnyaya nizmt Bin trl teseyyp bulunur hanelerinde yinesi itir kiinin lfa baklmaz ahsn grnr rtbe-i akl eserinde Ben her ne kadar grdm ise baz mazarrat Sbit-kademim yine bu reyin zerinde nsana sadakat yakr grse de ikrh Yardmcsdr dorularn Hazret-i Allh VI Gadr ede reysna vali-yi eylet Dnyada ve ukbda ne zillet ne rezalet Lyk mdr insan olana vakt-i kazda Hak zhir iken btn iin hkm imlet Kad ola davc ve muhzr dahi hit Ol mahkemenin hkmne derler mi adlet Ey mrtekib-i har bu ne zillet ki ekersin Birka kurua mddet-i mrnce haclet Lnet ola ol mala ki tahsline ann Ya din ola ya rz ya nmus ola let

474

dem olann hayr olur demlere kasd nsanla insanda budur ite dellet nsan ana derler ki ede kalb-i rakki lm-i ben-nevi ile kesb-i mellet dem ana derler ki garazdan ola slim Nefsinde dahi eyliye icr-y adlet Sdk grnr kisvede erbb- hiynet Mrit sanlr vehlede eshb- dallet Ekser kiinin suretine sireti uymaz Ya Rab bu ne hikmettir ilhi bu ne hlet mmid-i vef eyleme her ahs- degalde ok haclarn kt ha zr-i bagalde VII Bir abd-i Habe dehre olur baht ile sultan Dahhkin eder mlkn bir Gve peran kbline idbrna dil balama dehrin Bir direde devredemez ember-i devrn Zlim yine bir zulme giriftr olur hr Elbette olur ev ykann hnesi vrn Ekser grlr nk cez cins-i amelden Encmda henden olur rahne-i suhan Tezkir olunur ln ile Hacac ile Cengiz Tebcl edilir Nirevn ile Sleymn Kbil midir elfz ile tayir-i hakikat Mmkn m ki tefrk oluna kfr ile mn Bir hlden ina olunur deyr ile mescit Birdir nazar- Hakta mecus ile msleman Her derdin olur aresi her inleyen lmez Her mihnete bir hr olur her gama pyn Geh k olunur dmen-i pkize-i ismet Geh iffet eder demi ryi-i zindan Sabret siteme ister isen hsn- mkfat Fikreyle ne zulmeylediler Yusufa ihvn Zlimlere bir gn dedirir kudret-i Mevl Tallahi lekad serek Allah aleyn VIII Her ahs harm-i Hakka mahrem mi sanrsn Her t giyen ulsuzu Edhem mi sanrsn Dehri araan binde bir dem bulamazsn dem grnen harlari dem mi sanrsn ok mukbili grdm ki gler ii kan alar Handn grnen herkesi hurrem mi sanrsn Bil illeti kl sonra mdvta tasaddu Her merhemi her yreye merhem mi sanrsn Kibre ne sebep yoksa vezirim diye gerek Sen kendini dstur- mkerrem mi sanrsn

475

Ey mftehir-i devlet-i yekrze-i dnya Dnya sana mahsus mesellem mi sanrsn Hli ne zaron kald cihn ehl-i tamadan Sen zatm bu leme elzem mi sanrsn En ummadn kefeder esrr- dernun Sen herkesi kr lemi sersem mi sanrsn Bir gn gelecek sen de pern olacaksn, Ey gonca bu cemiyyeti her dem mi sanrsn Nmert olaym arha eer minnet edersem Cevrinle senin ben keder etsem mi sanrsn Allaha tevekkl edenin yveri Haktr Nat gnl bir gn olur d olacaktr IX Pek rengine aldanma felek eski felektir Zir felein mereb-i nsaz dnektir Ya bister-i kemhda ya virnede cn ver n bay ged hke beraber girecektir Allaha sn ahs- halmin gazbndan Zir yumuak huylu atn iftesi pektir Yakt nice cnlar o nezaketle tebessm rin dahi kasdetmesi cna glerektir Bed-asla necbet mi verir hi niforma Zerdz palan vursan eek yine eektir Bed-mye olan anlalr meclis-i meyde ret gher-i demi temyize mehenktir Nush ile yola gelmiyeni etmeli tekdr Tekdr ile uslanmayann hakk ktektir Nadanlar eder sohbet-i nadanla telezzz Divnelerin hemdemi divne gerektir Aff ile mbeer midir eshb- mertip Kanunu cez cize mi has demektir Milyonla alan mesned-i izzette ser-efraz Birka kuruu mrtekibin cy- krektir man ile din akedir erbb- gnda Namus u hamiyyet sz kald fukarda X kbl iin ahbb siyet yeni kt Bilmez idik evvel bu dirayet yeni kt Sirkat oalp lfz- sadakat modaland Namus tamam oldu hamiyyet yeni kt Dmanlara ahbbn zem oldu zarfet Dildrdan ayra ikyet yeni kt Sadklar tahkr ile red kide oldu Hrszlara ikrm inyet yeni kt Hak syliyen evvel dahi menfur idi geri Hinlere amm ki riyet yeni kt

476

Evrk ile iln olunur cmle nizmt Elfz ile terfih-i raiyyet yeni kt ciz olann ketm olunur hakk- sarihi Mahmileri her yerde himyet yeni kt snd- taassup olunur merd-i gayura Dinsizlere tevch-i reviyyet yeni kd slm imi devlete pbend-i terakki Evvel yo idi ibu rivyet yeni kt Milliyeti nisyn ederek her iimizde Efkr- Frenge tebaiyyet yeni kt Eyvh bu baziede bizler yine yandk Zir ki ziyn ortada bilmem ne kazandk XI Zhirde grp bizleri sanma ukalyz Biz bir sr kil sfatnda budalayz kil denilir mi bize kim hali bilirken Dildde-i lyi-i nreng-i hevyz Yrn- vatandan bizi zler bulunursa Dtk sefer-i gurbete muhtc- duayz Terkb-i acbiz, iki hsiyyetimiz var Ahbbmzn devletiyiz hasma belyz Kncide durur hrkamz altnda knzat Dervileriz geri nazarda, fukaryz Ukbya yarar bir iimiz yok ise bari zdedil-i ibe-i zerk u riyyz Devletlilere bizleri tahkir der mi Biz ciz isek de yine mahlk- Hudyz Bir fet-i hunhra esir oldu gnl kim Her nazma her lahzada bin kerre fedyz Hatrda durur sohbetinin lezzeti hl Geri o ereften nice yldr ki cdyz Her cevrine razlerz ey ah- melhat Bizler ki kuluz mtasm- bb- rzyz ster bize lutfeyle diler bizden rag ol Dnyada hemen sen eref an ile sa ol XII Her millet iin bir dziye lutfunu m et Fikr-i gazb- Hazret-i Mbud-u enm et Bevval-i ceh-i Zemzemi lnetle anar halk Sen Kbe gibi kendini hrmetle benm et ncinmemek istersen eer mlk-i fenda Bir kimseyi incitmemee hasr-i meram et Bir yerde ki yok nameni takdir edecek g Tazyi-i nefes eyleme tebdl-i makam et Avrat gribi malb-u hava olma er ol er Nefsin seni rm etmiye sen nefsim rm et

477

Mnend-i geer nbit olur sabit olanlar Her hangi iin ehli isen onda devam et Noksann bil bir ie ya balama evvel Ya baladn kr pezira-y hitam et Urarsa sab rahm eer semt-i Iraka Badat iline doru dahi azm hram et Merdn- shahdan ziyret edip andan dp ile var ravza-i Ruhye selm et Tahsinini arz eyleyip evvelce Ziyann Bu beyti huzurunda oku hatm-i kelm et Meydn- shande yok iken sen gibi bir er Bir ir-i Rum oldu sana imdi beraber

412

2-TERC- BENDLER 2.1. XVII. YY TERC- BENDLER 1 1/1 ABDLAHAD NR

Feiltn MefaiIn Feiln

I Ey dil-zen-i dnynu n line aldandu Pervne gibi her dem emi rihte yandu Karda o yalancnu rengine mi boyadu Vadine mi tayandun ahdine mi inandu Bilmem saa bu dny bk mi kalur sandu Bu meclisi fnde sk mi kalur sandu II Dnyya nazar itse bi bal rmakdur Her bada dehn bin her lokmas demdr Tiryk nu semdr her bir demi mtemdr Fikr eyle bu many fehm eyle ne lemdr Bilmem sana bu dny bki mi kalur sandu Bu meclisi fnide ski mi kalur sandu III Mt old o ehler kim vasl gl zler Vasfn murd itsen erh eyleyemez szler Hk old o sm tenler u old siyeh gzler Kn o kalem kalar kan o gzel yzler Bilmem saa bu dny bk mi kalur sandu Bu meclisi fnde sk mi kalur sandu IV kil geinen cnlar hir aa aldand Dnyya virp vrn ass iderm sand Sayile gp kand cehdile binp indi ryn giricek kabre hasret odna yand Bilmem saa bu dny bk mi kalur sandu Bu meclisi fnde sk mi kalur sandu V Ey Nr uyar cn sakn ki geer fursat Seyl gibi akar mr yil gibi ider srat Bi yl yaasa hir gelmez saa bir sat Ey gz nice bir uyh ey dil nice bir gaflet Bilmem saa bu dny bk mi kalur sandu Bu meclisi fnde sk mi kalur sandu

413

1/ 2 TERC- BEND RAHMETULLAH

Feiltn Mefai1n Fei1n

I Bir seher emme gelp uyku Kaplamd vcdunu kamu Cn u dil-bahr- gaflet ire kakp Gark- hayretde tende her bir m Gaybden bir nid gelp ol dem Didi kim iftah aynke y H Dde-i ibreti gde ile T-be-key hvb- gaflet ey bed- h Cn memmn feth idp algr Glsitn- ilh de h-b Bdr ol bu hvb- gafletden Seyl-i gam baa koymadan bir Felek ten ire lcce-i sekert Tolmadan gel yergu gre ko Gfil olma tedrik eyle bu gn Bir aceb zge frtndur b Dmen-i hazrete yapd dest Kaldrup tut cenb- izzete d Dilerisen hakkte kapu Zikr kn-i l-ilahe ill H II Nice ejderleri yutup dny Eyledi her birini n-peyd Nold bild mi Rstem-i hn Kan y Kahramn- b-perv Kan Nirevn u skender Kan Heng Kuyteb Kisr Kan Sultn Ysuf- devrn Kan Yakb- dem Havv Kan Ferhd- sret-i rn Kan Mecnn- hlet-i Leyl Cmlesi syeve gelp gitdi Zil old hayl-i zill-s Hccet ile bu hne-i mu Eyle hakk- fensn imz med reft d v mihnet Saa bu many ider inh Grrelenme vcd- riyete Yokdurur hi hakkati asl Dilerise hakkate kapu Zikr kn-i l-ilhe ill H

414

III n kelmnda Hazret-i Yezdn Buyurur smn (u) zemn cmle cih L-cerem bozulup olur vrn Teng olur takyesi fele Mest olur anda bende v sultn Ger karb olsa sate sat Aa dermn ider mi hi yrn G- cn gd idp dile Gerek ise bu manya brhn Gel basretle nazar it Dikkat ile dakkaya elan h- rakks mt olup kald n kurlmad sate devrn Habl- eriat kurld m ey Yoksa arhdan dkldi mi dendn N-bedd old naras arhu n akreb mi ald ki ey cn Dilerisen hakkate kapu Zikr kn-i l ille ill H IV Bild mi ki vhid-i Kahhr Limen el-mlki dser hir-i kr Saa bk degldr ey gfil Bu tezeyyn bu tarz bu etvr Gel kuyd- alyk kat it Gzle bb- hakkati her-br Kalb-i mirtn mcell kl Ola gr gark- pertev-i envr Ne drr chilne bu gaflet Nice bir itibr- r u vekr ol beden cbbesin vcdudan Git fen rhna misfir vr Ger adem ehrine benm rhum yle kim hi grnmesn sr Eyleyp cbbe-i devleti slb Ki libs- hviyyeti ey yr Mahv idp srr ser-srra degi Eyle cmle zevhir esrr Dilerise hakkate kapu Zikr kn-i l-ilhe ill H V n bilrs ki nefs-i bed-endm Eyleyemez bu hnede rm

415

Gel bek mlkine azmet kl Dest-i bkden i mey-i gl-fm Kf-i vahdetde ola gr ank Kf-i kesretde itmeden ahm Kabe-i zte eyleyp niyyet Arkaa smn kl ihrm Ge feny fezy nsutdan Melekte urca kl ikdm Cebertna sidreden seyr it rif ol vahdete vcda temm Vahdeti zte irgrb srr Mey-i vahdetten eyle rb-i mdm Gel adem bahrna olup gavvs Vr ama leminde ol b-nm Hsl gark- bahr- lhut ol Eyleme Nriy taayyni dm Dilerisen hakkate kapu Zikr-kn-i l- ilhe ill H

2 CEM
Feiltn Mefiln Feiln

I Hne berd ky- hammram Hak-i py- gulm- meyhvram Hufteyem gh gh bdram Geh mestne gh huyram Haner-i der-niym- esrram Tr-i ceven-gzr- pindram k-sz- libe-i ram Hem sebk-rh u hem sebk-bram Bir harbt hne b-zram Herze-kerd-i diyr- dildram kam b-dilem dil-figram syem mcrimem khenkram II Skiy nr- bdedr her dem Ren-bah- dde-i lem Duhter-i rez o smygerdr Ki harbt gsterr hurrem ule-i mey o tgdr ki olur Nme-sz- silh u ceven-i gam Kabzasnda o tg-i ser-tz Bulur zahm- cna merhem-i Cem

416

Sk ol merhemi yetidr kim Ben hem ikesteyem bu arsada hem kam b-dilem dil-figram syem mcrimem khenkram III Yrdan ne ferg- blum var Cst cya ne hod meclm var Duhter-i rez gibi yanumda ne hod Bir gl-endm u ho-hslm var Mey-i glgn neyleyem ki benm Talar del infilm var Skiy bezm-i meyde geri benm Ne netum ne hod mellm var Fikr-i yr ile her gice amm zge derdm garb hln var kam b-dilem dil-figram syem mcrimem khenkram IV Meclis-i yra vara vara baa Tan ider her arbhne baa Yolu ugrarsa Cemiy lutf it Bezm-i dilberde re ara baa Cm devr itmedi murd zre Klmad sk bir nezzre baa Uyup ol fete neler itdi Sk-i baht- bed-sitre baa Meded ey sk arb- tahr Senden olur olursa re baa kam b-dilem dil-figram syem mcrimem khenkram

417

3 CEVR 3/1 DER-TERGB- MERTEBE- KEML- NSN K MAKSAD-I AKS-YI DEMST

Feiltn Mefiln Feiln

I Diler isen ki izz u cn bulasn Devlet kadr-i cvidn bulasn desin fitb farkua tc Pye-i fark- fark-dn bulasn Hem o l mekn- hurremde Kendi h- km-rn bulasn Olasn n-murd- her d cihn Cevher-i km ryegn bulasn desin nakd- cismi ber-bd B-teab genc-i yegn bulasn Olmaya gam dilnde htru Bezm-i vuslatda dumn bulasn N idp cm- k- cnn Zevk- cn cihn cihn bulasn Hrz idp cna srr- hls Mekr-i blsden mn bulasn Bilesin srr- Mantkut-tayr Rz- Smurgdan nin bulasn Kef ola saa man-i Frkn Dili ol ilme tercemn bulasn Kendi yokladukca dnyda Skin-i ravza-i cinn bulasn dem ol dem ol ki cn bulasn Cnda gencne-i nihn bulasn II Ey giriftr- zevk-i ehvn Vey esr-i hev-y nefsn Nice hvb- gh- gaflette desin hufte emi izn A gz sen saa nazar eyle Gr nedr nak- levh-i imkn Eyle mirt akl p-i nihd Gr ne kr zredr ne hdmet ider Bedende kuvy- cismni Bil vcdu nedr neden geld Neyedr sende meyl-i rhn Aslu ikr idp evvel Feru sora eyle pinhn Cevher gn gibi yn eyle Arazu cmle ide gr fni

418

Gee gr maden- i tabatdan Gevher ise de bekleme kn ka gr glen-i nebtiden Gl ise de ko bu gl-sitn Nak-i Slih oldu ise eger Eyle tayy- mekn- hayvn Rh ile inlg ister isen Menzl kl makm- insn dem ol dem ol ki cn bulasn Cnda gencne-i nihn bulasn III Merd ise olma evvel hr Znet-efz-y sret zhir Eyleyp cll-i himmet mebzl Eyleme fikr-i cme-i Fhir Hi mmkin midr ki ola haru Cul- zer-baft aybn stir Ola lev-i revsk-i ehvetden Nefsi eyle tayyib thir Sora insn- pk olup eyle Gn gibi nr- ztu bhir Nefsini Rabbini bilende olur M-sivadan feragat- hatr Sen de bu ilmi itmege tahsl Rz u eb cidd cehr kl vfir Kuvvet-i himmeti getr file Mlk olsun bu sft- ndir Cmle evktu bua sarf it T ki fennde olasn mhir Fedhul f ibda dhil olup Vedhul Cennetde ol hzr Bula gr Hzr u b- hayvn Kalma dil-mrden hyib hsir dem ol dem ol ki cn bulasn Cnda gencne-i nihn bulasn IV Say idp hre-i cihn olma Cehd idp umde-i zemn olma Kayd- nm u nina beste olup Tlib-i itibr- n olma Kende hsn zann idp dyim Ehl-i tahkka bed-gmn olma Kalma tahsl-i ilm-i resmde Mnkir-i fazl- rifn olma Dme fikr-i kazya zmula Hasta-i derde imtihn olma

419

Terk-i ende-i riyset kl Yani hizbinde srbn olma Lehee nutkuna olup meftn Lafz u manya terceman olma stim itme felsefiyyt Myil-i zevk- dstn olma demlik bunula kesb olmaz Yok yere mazhr- ziyn olma Har- lyefhem olduu fehm it Kend akluca nkte-dn olma ka gr hsl bu klibden Yani mahrm- feyz- cn olma Nkte-i kl kli itme dirz Ko bu cehli cer-ebn olma dem ol dem ol ki cn bulasn Cnda gencne-i nihn bulasn V Zhid-i grra olma tate stind eyleme ibdete tme dnyya savmu izhr Katma dyim riy riyzate Brinp l u perde her gh Halk ufte itme srete Sbha dmu dne itmek ile lemi ekme bend-i hidmete Say-i bhdede olup lk Virme zr py- himmete Tutalum eylemi cihn teslm Kavlne filne kermete Tutalum nevbet ile cins-i melek Ola hdim harm-i halvete Tutalum kim heme nev-i beer de secde cenb- hazrete Yine mabn u yine hsirsin rmedse eer hakkate Ehl-i insf ise szm dile tirf it hata v zillete Bir yola slik ol ki eriesin Menzil-i mnteh-y izzete Cism-i b-rhsn hakkatde Sret bakma ekl heyete dem ol dem ol ki cn bulasn Cnda gencine-i nihn bulasn VI Dme Ey sf-i deg-pe Halka mekr eylemekde teve

420

Bir iki eblehi murd idinp Trrehtula virme ende Vka sorma mest-i gafletden ekme her b-r- tefte Arza klma tark u mezhebi Rind-i sgar-ke-i sg-kse Rind olup nee-dr- yek-rengi Dnicek reng-i bdeye e Gayri ko gr ne hsl itmidr h- cismdeki rek re Tc u sof u ridyile bezenp Yolda brakmakdasn pes pe Rast gelse selm virmezsin P-berehne ged-y derve tse yne-i dernu sf Meyl olmazd re v re Dyim r-i nefse eylersin Hr-zr- vcdu be Az u ok var ise eer aklu Hrs ko nimet-i kem be tme yne-i sret-i beeri Sfat- gv u berr v me dem ol dem ol ki cn bulasn Cnda gencne-i nihn bulasn VII Men aref nktesin idn izn Ola gr mest-i neve-i irfn Slik ol sdk ile reh-i Hakka Eyle bi drl lemi seyrn Cehd idp bir mkemmel dem bul Ki saa bildre nedr insn Himmet ile ide seni kmil Ki umuruda kalmaya noksn Geri kim aklua uyup dirsin Olsa lemde byle bir rif-i cn Ba koyup ayana olur idm Aa cn ile bende-i fermn Kend zumuca var mdur yohsa yle demde gayr gne nin Nedr dem almeti nicedr Nice bilsn sen gibi n-dn Ekser byle dem zr Kimisi mest kimisi hayrn Sen ise byle grd ahs Dem idersin idp nice bhtr demi bilmek ister ise eer Ala Cevr gibi bu remz-i Iyn

421

Ola gr mazhar- dem-i s T ki rh ide cisme sryn dem ol dem ol ki cn bulasn Cnda gencne-i nihn bulasn

3/2 N TERC DER-BDYET- TAKLD GFTE-OD

Feiltn Mefiln Feiln

I Dil-i rifde bed-hayl olmaz Hkm-i vesvsa imtisl olmaz Kr- dnyya itigl olmaz Slik-i vd-i dall olmaz Nazm- hlinde ihtill olmaz Htrnda gam- muhl olmaz Fakr in kalbi prmell olmaz Ml iin ehl-i ibtizl olmaz Fikri her krda mel olmaz Tlib-i ml olanda hl olmaz Kalb-i kmilde meyl-i ml olmaz Mil-i mlde keml olmaz II Kmil himeti olur l Mlk mle grnmez ikbli Olsa da ml ch u celli Yine olmaz hris u meyyli rif rind-i friul- bli Terk ider hep md mli Ger karn-i keml ise hli Bt idinmez mahabbet-i mli Hubb- dnydan olsa dil hli stemez iddihr- emvli Kalb-i kmilde meyl-i ml olmaz Mil-i mlde keml olmaz III Arif kmil olsa irfn Mle meyl eylemez dil cn Bulsa sim zer-i firvn Dyim bezl sarf ider an Hfz- mle drmez izn Olamaz gencin nigeh- bn Ne kadar olsa bezl ihsn ekmez asl mell-i noksn

422

Dil- dnda feyz Rabbn Sim zer fikrini ider fn Kalb-i kmilde meyl-i ml olmaz Mil-i mlde keml olmaz IV Geri nice neb v vel Buldlar mlk mlik-i b-cedeli Anlaru ger hafi eer ki cel Bezl-i ml idi ahsen-i ameli Oldlar terk idp gam- emeli Vsln- sedet ezel ekmeyp fakd- nakd in keseli Virmediler mahabbete haleli Dir ise sdk ile bu kavle bel Dime kmil hasse m-hasali Kalb-i kmilde meyl-i ml olmaz Mil-i mlde keml olmaz V Gr keml ehlin nedr eseri G kl bu beyn- muhtasar Ger miet gamndan olsa ber ekmese vech-i zd in kederi Gelse vaktinde nakd-i sm zeri Olmasa dahl haracdan zarar Bezl-i b-tab olup anu hneri Olur ihsna cst u lutfa cer Byledr eyh-i kmil haberi Dile Cevr bu kavl-i muteberi Kalb-i kmilde meyl-i ml olmaz Mil-i mlde keml olmaz

423

4 FASH AHMED DEDE 4/1 DER-MERSYYE- H-ZDE- GZN NR-I DDE- ZEHR MAHDM-I HER D-SER HAZRET- HSEYN RAZIYALLHU ANH
Feiltn Feiltn Feiln

I Gurre-i mh- Muharremdr bu Mevsim-i szi-i mtemdr bu Bu dem-i girye-i pey-der-peydr Vakt-i feryd- dem--demdr bu Gel gel iy dil eb rz alayalum te-i gamla cier dalayalum II Gone-ve k-i girbn idelm Murg- blbl gibi efgn idelm Olsun eflk-i gzr h kebd Ek-i em-i terimz kan idelm Gel gel iy dil eb rz alayalum te-i gamla cier dalayalum III Ceybmzle bir idp dmenmz te-i gam idelm memenmz emmz hn- cierle pr idp l idp ek ile prhenmz Gel gel iy dil eb rz alayalum te-i gamla cier dalayalum IV Virelm rzi-i eke ruhsat Bulsun h- dilimz germiyyet Bulmasun kalbe saf rh- duhl Gelmesn htra ay u iret Gel gel iy dil eb rz aglayalum te-i gamla cier dalayalum V Eyleyp ddeyi mutd- bk Rz u eb grmeyelm hvb- saf Da da eyleyelm cismmzi delm emmzi hn-pl Gel gel iy dil eb rz aglayalum te-i gamla cier dalayalum

424

VI Uralum snemze d- sarh delm hccet-i ihls sahh ehremz hk-i niyza srelm eyl idp ekmzi hem- Fash Gel gel iy dil eb rz aglayalum Ate-i gamla cier dalayalum

4/2 DER-MERSYYE- HAZRET- HSEYN

Mefl Mefl Mefl Faln

I Geldi dem-i ferhunde-kadem mh- Muharrem Gitsn dilmzden gm- ende-i lem Gelsn demidr hne-i b-minnet-i cna Mihmn- mkerrem-ter-i gam m u seher dem Bir elde girbn be-dmen-res-i feryd Bir elde ser-i gs-y ham-der-ham- mtem cr idelm mtemin ol h- cihnu Drler dkelm ydna ol gevher-i cnu II Hn-b- cierden virelm da tarvet Gelsn nem-i dilden o khen-bga letfet Huk- gam itsn lebi ad-pre-i feryd h- seherden ide (hem) kesb-i harret h alem d er eyleyp iy dil Gerdn olalum ke v bzr temmet cr idelm mtemin ol h- cihnu Drler dkelm ydna ol gevher-i cnu

425

5 FEHM- KADM 5/1 TERC- BEND

Mefl Mefiln Feln

I Efss o dmen-i temenn Vermez dil-i zruma tesell Mirt- dilm ider ikeste Ger sehv ile eylese tecell Mstagni-i hsndr o resme Ol fet-i cn- dn dny Bir nm-nigh eylemezdi yne olayd ry- Leyl Benzerdi nihl-i kmetine r-efgen-i maher olsa Tb mmd-i tecellsinde muzmer Mazmn- beyn- Bu yes ile old cmle uk Hem-vka-i acb-i Ms Devrinde o gamzen kaz ger Katline cihnu itse dav B-bk verr o em-i kfir Bir ive ile kazya fetv Nutknda nhfte mani-i rh Merkz lebinde rh- man Amm ki ehd-i rek-i lal Yz bi dil-i Hzr u cn- s Hep ktesi d- mergdr n Bu rek ile baa lmek evl T-key gam- haclet-i ehdn Min-bad olaym o ha kurbn II Ey ak ey bel-y uk Ey gamze gibi kaz-y uk T-key gam- hecr ile mellz Ey fet-i gam-fez-y uk Ol h- cihn- fitne-gerle y nola mcer-y uk Bgnedr ol kadar ki olmaz ah- gamum in-y uk Ol h ki rz- har besdr Kim vesi hn-beh-y uk Mr old bel-y turrasndan Tr u pd- kab-y uk Ol mutrb- bezm-i ive-kr Olduka cef-sez-y uk

426

T byle iderse nza heng Dnyy tutar nev-y uk eminde bulur ilc geri Bmri-i cn-gez-y uk emi dahi hastadur ne bilsn Merg ola meer dev-y uk Dn kyn grdm ol belnu Her gesi Kerbel-y uk Olm hed-y ehl-i dilden Bismil-geh-i merg cy- uk T-key gam- haclet-i ehdn Min-bad olaym o ha kurbn III Gy ki nesm-i h- eb-gr tmidr o gonca-lale tesr Grdm seher gfte n gl Ol zlf-kemend gamze-emr emi gibi sayd- cna itmi Nz u nigehiyle nice tedbr Dest-i nigehinde haner-i nz em-i siyehinde tr-ke tr Her knc-i ikenc-i turrasnda Bi dil-i mahbs p-be-zencr emidr o huvne cd Kim hme-i sihr-nak- takdir Hrta verp libs- h tmi o firb-kra teshir Mjgnndan ideydi Mn Ger hme-i my vakt-i tahrr Pr-nak- gl eyler idi cismin Zahm- tr-i nigh- tasvr Hey hey ne turursn ey dil-i zr Ey b-gayret nedr bu tehr Rhnda yatur grh- uk gute-be-hn misl-i nahcr ldrdi beni bu erm-i cn-sz Telh itdi mezkum b- tevr T-key gam- haclet-i ehdn Min-bad olaym o ha kurbn IV Dil gamzesini taakkul itmez Mecnn lmin tahayyl itmez fte-dim p-be-zencr Efkr- bel-y kkl itmez Zlfinde olan dil-i bel-ke Nezzre-i zlf-i snbl itmez

427

Feryd o gl-i terne-dmen Cibrl de olsa blbl itmez Bezminde o havf ile surh Skn elinde kulkul itmez Ben tlib-i ruhsat- nezre Ol gamze ise tegfl itmez Lalinden anu ki rh- kuds Mest eylemede taalll itmez Bir dem mi olur ki rh- Cemid Deryze-i neve-i ml itmez Hn olsun o dil ki lle-s Dg- gamuma tahamml itmez Gl-gonca-i zahm- hanerinden Her myum glbn-i gl itmez Cn virmede tg-i em-i yra Merdn- vef teemml itmez Ben mest-i ehdet-rzyam Her end o eh tenezzl itmez T-key gam- haclet-i ehdn Min-bad olaym o ha kurbn V tdm yine berk- h b-bk te-zen-i ddmn- eflk rbi-i tre-dd- dilden Kldum mehi gerd-i nrdan pk Zehr ola mezk ehl-i derde Ger b-elms olursa tiryk Tfn hazer it ki cnum itdm Tz-bi-i kufl- genc-i imsk Bir hsvra sayddur dil tmi ser-i ak bend-i fitrk Bir zlf esriyem ki eyler Efi-i belya arz sad-k Oldum heves-i nezresiyle yine-fr- em-i idrk Ber-aks-i tein ruhndan Giryn olduka em-i nem-nk Hem-pye-i mihr-i ule dvdr Her katre-i ek-i germ lk Kyndaki bg- fitne gldr Mirrh olamaz o ba hk n gonca nesm-i tgi itmi Grdm nice ba znet-i hk Glzr- fenda her birin Gl-berg-i vcd k-der-k

428

T-key gam- haclet-i ehdn Min-bad olaym o ha kurbn VI Dum kola gl-fen- te Eyler dili glsitn- te Her dem gl-i dg- tze terdr Olmaz zr hazn- te Dd- dil-i pr-errum it seyr Ey tlib-i ergavn- te Her hn iyne itmi Murgn- erer-hvrn- te Aslum soran ehl-i ak- cn-sz Sevgend-hvrn- cn- te Bir h ile szum eyleyem f Dd old veli nin- te Dum gl-i gonca-zd- ahker Dil ahker-i ddmn- te Ben ule-i pk-zd- akam Perverde-i hnedn- te Efgn ki o berk- ak-dmen Ol te-i hnmn- te Hn-rzi-i halka balam bel Ol ule-i der-miyn- te Kynda bihr- germ-i hndan Olm nice sumn- te Gayret dilm eylese aceb mi Bu szi ile cihn- te T-key gam- haclet-i ehdn Min-bad olaym o ha kurbn VII Glm ki hazne-i emeldr Yes olsa cevhiri mahaldr Cy ideli cevfini sveyd Bahtum felek ahteri Zhaldr Dil zevrk- bahr- ak olaldan emm sadef-i dr-i sebeldr Her katre tenr- ek-i germm Tfn- erre-der-bagaldr Dvr u zemn-i hne-i ten Teb-gerde-i lerze-i haleldr Keyf-i mey-i ztrb- gamdan Dest-i dil rae-dr- eldr Bir fet-i sulh-h sevdm Kim cengde gamzesi meseldr Sulh itse de emi gamze-i mest Dmen-zen-i te-i cedeldr

429

Hsnine nazr olurd hurd Amm ki o mh aceb gzeldr yne-i mihr olursa bakmaz Kim yne mcib-i bedeldr Glm ki odur vcd- evvel Mestne-i bde-i ezeldr Bezm-i nigehinde ol kaznu Deryze-ger-i mey-i eceldr T-key gam- haclet-i ehdn Min-bad olaym o ha kurbn VIII Sk kan cm o em-i Ren Elms-kandil ule-revgn Elms amm ki kn- ykt Ykt veli bilr- maden F eyle karbe ire meyden Ebr oldun fitba mesken Ol mey kide te ile peygr Ger penbe-i mevci olsa ceven Ol mey ki frg- nevesidr Ket-i dil dne berk-efgen Ol mey ki ierse mtem ger kr ola lebinde savt- ven Hal-gerde err- katresinden Gark-b- arak cebn-i klhan Her katre habb- teng zarf Bi hid-i neveye nemen Bir katre-i teni besdr Akl olsa eger hezr hrmen El-kssa o cm- mh-tab Pr eyle ziy-y mihr-i meyden Sun bana ki hn- dilden old Bismil-geh-i ak hne-i ten T mest olup eyleyem vcdum Kurbni-i yr- dost u dmen T-key gam- haclet-i ehdn Min-bad olaym o ha kurbn IX Ol h ki dmen-indur Bgne-k olsa ger revdur Bir hasta ki katl-i m bit-tab Derdine if-dih-i devdur emi nola katl-i m itse Bre o derde mbteldur Mnend-i felek-nihd hy Her-cz -i sirite-i cefdur

430

Alsun m hayline haylin Dil geri hayl-mdde'dur Bir bga gzr itse t-har By- gli dmen-i sabdur ehbz- nigh sag olsun Sayyd- ecel ikeste-pdur Subhnallh subhnallh Zlf mi ya subha-i beldur Allh ekber Allh ekber Ol bt ne aceb bel-fezdur an Kabe-i ky kte-gndan Kurbn-geh-i vdi-i fendur Mir t- vcd- ehl-i aka n kim keder-i ecel safdur Say ile vcdum eyleyem hk Geri aa bi cihn feddur T-key gam haclet-i ehdn Min-bad olaym o ha kurbn X Efsne-i hb- gamla bir eb Olmd hayle dil muhtab Ol eb dil-i beste-revzen-i em Kyn m hayl iderdi y Rab Kold aa bir behit zhir Ddr-sitn denilse enseb Glmn bel nigh hur Mauka-i kne-mereb Bir glen-i pr-ziy ki olm Gy gl-i mihrden mrekkeb Ngh grdm ki hr u glmn Hem-n tfln- h- mekteb Geldi diy rz- id-i kurbn Leb-rz-i besret itdi her leb Her gesi kteden pr olm gute-be-hn cism-i pr-teb Glzr- behit id-i kurbn Geldi baa bu hayl agreb Htifden o dem hitb geldi Key k- vasl- yr-matlab A gzni gfil olma zinhr Olma bu hayl ile mzebzeb Bu kydur ol cvn-hu Kolm hed ile lebleb T-key gam- haclet-i ehdn Min-bad olaym o ha kurbn

431

XI Ne mil-i huld u ne naimem Ne blbl-i glen-i kadmem te-zen-i glen-i Hallem ryi-i Eymen-i Kelmem yne-i hsn-i lyezlem Sermye-i hayret-i hakmem stdam u p-i dlde ndn Ndn- d- lem-i almem te-bz idersem evl Bezm-i eh-i akda nedmem Tvs- semender-nihdam Perverde-i ule-i cahmem h- dil-i dg-dr- akam Glzr- cahmde nesmem By- ciger-i kebb- dgam Gl-gonca-i ahker-i emmem Dil-beste-i kurs- mihr olmam zde-i minnet-i lemem Ol itdi beni cihnda mmtz Mecnn- tab at- selmem Maherde ki diyeler ehdn Ben tg-i fln ile d-nmem Bu hacletden Fehm lmek Yegdr dir ise fehmem T-key gam- haclet-i ehdn Min-bad olaym o ha kurbn XII Haydar o gazanfer-i ehdet Ser-safha-i defter-i ehdet Zehr-be-en ol iki masm Atn- leb-i kevser-i ehdet Km- dil-i Zeynl-bidndr Perverde-i ekker-i ahdet Bkr ki odur tark-i Hak'da B-perde-i rehber-i ehdet Sdk ki vcd- pki old Magsl mutahhar- ehdet Kzm ki yakn hu itdi Mir'tn mazhar- ehdet Old Rz kazya rz Hak eyledi der-hr- ehdet Hayyt- kaz Tak'n itdi Destrn pister-i ehdet Dery-y tevekkle Nakn Old dili gevher-i ehdet

432

h- dil-i Asker ki oldur Ryet-ke-i leker-i ehdet Mehdi ki cemline verilmi Hurd-i maher-i ehdet Hep old ehd ben de oldum Ser-dde-i haner-i ehdet T-key gam- haclet-i ehdn Min-bad olaym o ha kurbn

6 BRAHM HANF TERKB-i BEND- BULEG-PESEND

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Gam- hattla esr-i eb-i tr oldum ben Evvel yne iken imdi gubr oldum ben Meh gibi munhasif-i firkat- yr oldum ben Yine ufte-i hicrn- nigr oldum ben Mnis-i bezm-i gam-bd- figr oldum ben Bu kohen hnede serr- humr oldum ben teimden felege ule-nisr oldum ben Meh-i rze gibi hicrile nizr oldum ben Ey tabb-i dil cn sen beni bmr etdi Neyledim ben saa kim her demimi zr etdi II Fenn-i hicrna ne tz oldu o rn std Eyleyip bendesini dest-i belda Ferhd Hedef-i cnm olup tr-i cefa bd kbet oldu gl hicri-ile gam mutd Etdi kasr- dilimi bd- mihenle berbd Ben kime eyleyeyim arh- felekden feryd Ey tabb-i dil cn sen beni bmr etdi Neyledim ben saa kim her demimi zr etdi III Kodu zulmetde dil-i zr o mihr-i rahn Elyeyip furkat-la da- dernum szn ntizryla sab-ve nola olsam pyn Beni zurde-i hr eyledi ol gonca-dehn ekmee br- gam kalmad bende dermn Yok mu bu szi-i hicrna aceb ki pyn Ben idem nle v efgn olasn sen handn Bire zlim bu mudur lyk- art- mn

433

Ey tabb-i dil cn sen beni bmr etdi Neyledim ben saa kim her demimi zr etdi IV ema-i meclis edip bir gececik efgnm Bri grsn nicedir bir kere sz- cnm Yine bu derd u gamla o gl-i handnm Yetiir hr eline verdi benim dmnm Olmadan arha res h- dil-i nlnm Saa tevfk-i Hak insf ola sultnm Syleyem bri yine rz- dil-i pinhnm teimden bilinir kalb-i sitem-sznm Ey tabb-i dil cn sen beni bmr etdi Neyledim ben saa kim her demimi zr etdi V Ezel eyleyip ey hsl- mrm ulfet Verecekken giderek lfetine germiyyet Nedir ey garaz etmeden hir uzlet Hi umulmaz idi senden bu ed-y vahet Sanma beyhde ola sende bu vah sret Yohsa zrde misin bencileyin ey fet Komad derd u gam snede tb u tkat ldrr gayr Hanfy bu derd u gayret Ey tabb-i dil cn sen beni bmr etdi Neyledim ben saa kim her demimi zr etdi

7 KELM 7/1 MERSYYE- TERC- BEND

Mefln Mefln Mefln Mefln

I
Yine ey erh-i b-insf kr- n-savb itd Yine bir genc-i hsn meskenin zr-i trb itd Dil-i ahbbn hasretle yandrdu kebb itd Dimg- cn- halka ner-i b-y ztrb itd O Ysuf-sret kasr- vcdn rahne-yb itd Dil-i k gibi ykdu essndan harb itd II Felek kydu Solakzde gibi mahdm- z-ne Yine bir tze dg urdu dil-i erbb- irfne Tahamml eylemez kfir dah bu derd-i hicrne Aceb mi murg-i dil her dem gelrse h efgne

434

O Ysuf-sret kasr- vcdn rahne-yb itd Dil-i k gibi ykdu essndan harb itd III Sehb- snblnden ter derken verd-i handn Nie grd o servi tahta-i tbta erzn Nice hk ile meml kldu ol h- zenahdn Gd-y mr u mr itdn o hatt- zlf-i pn O Ysuf-sret kasr- vcdn rahne-yb itd Dil-i k gibi ykdu essndan harb itd IV db mahrm- b-y mk-i zlf-i dil-sitnndan Felek erm itmed uaknu h fignndan Ayrdu sne-i mecrh- halk tatl cnndan Kopardu ol gl-i nev-hzi b- hndnndan O Ysuf-sret kasr- vcdn rahne-yb itd Dil-i k gibi ykdu essndan harb itd V Dem--dem dehri gark-b eyleyb bu en-i hn-h Aceb mi ksa fark- rzgra h vveyl Koyub knc-i bel-y hasretinde dilleri tenha Dehn gibi hir eyled ol h n-peyd O Ysuf-sret kasr- vcdn rahne-yb itd Dil-i k gibi ykdu essndan harb itd VI Kan ol arh- hsn neyyir-i ddr- pr-nr Kan ol mest-i sgar rz-i nzu em- mahmr Kan ol asmayan fitrke mrg-i rh- mensr Kodu sandka-i tbta hem n em-i kfr O Ysuf-sret kasr- vcdn rahne-yb itd Dil-i k gibi ykdu essndan harb itd VII Kelm t-be-key kr dil h enn olsun Du eyle o mrg-i cna kim rhat-karn olsun Makm glen-i cennet ensi hur-i n olsun Benm tek htru ey arh- merdm-k hazn olsun O Ysuf-sret kasr- vcdn rahne-yb itd Dil-i k gibi ykdu essndan harb itd

435

8 NL 8/ I MERSYE- TERC- BEND BERY-I BRDER- HOD BAD EZ-VEFT

Mefl Filt Mefil Filn

I Ey rzgr- kne-ver arh- kne-hh Bdd-kerden oldu o mazlm- b-gnh Senden ne vech ile alnr intikmmz Ey baht- kne-h felek-i b-mrrvet h Pr-i hamde-kmet iken efkat etmeyip Kydn o nevcevna edip kametin dth Bilsin siyeh-dern idigin cmle kint Etsin kebd iken nemedin dd- dil siyah Bir emmedir bu vkadan hl-i Kerbel Kerrbiyn- ar bu zulme yeter gvh Tut dmen-i sipihri hemn rz- rusta-hz Mazlm- b-gnh idiinde yok itibh Bu mcery erha-dil olsun yegn yegn T har kabrin zre nmdr olan giyh Ey vh ey birder-i b-cn berberim Ey mye-i hayt- dil-i derd-perverim II Y Rab ne merg olur ki zaf- mizc yok Y Rab ne derd olur ki hergiz ilc yok Dervi idin ki husrev-i mlk-i keml idin Sultn idin ki rz-y taht u tac yok Teslm-i nakd- cn ile oldu iin tamm Dd yolun o kivere kim gayr bc yok Nakd- hayta eylemedin hergiz itibr Dny metnn nazarnda revc yok Sen mhdan cda bize bu lem-i ferh Bir teng tr hcreye benzer sirc yok Asln egeri hk idi amm aceb bu kim Hki siyehle h zerin imtizc yok Dnd vcdun ol zer-i kmil-ayra kim Hergiz mihekk-i tecrbeye ihtiyc yok Ey vh ey birder-i b-cn-berberim Ey mye-i hayt- dil-i derd-perverim III Dil hasretinle k- ry- nezredir Cn u cier firkn ile pre predir Hk olsun encm-i katarat- sirikimiz n kim sebeb bu fitneye hkm-i sitredir Sen gevher-i sadefe-i cn u cihn idin

436

Blin bisterin ne iin seng-i hredir Kydn karn-i nkes olup kendi kendine ahs kaz bu megaleden h-kredir Firdevs cilveghn ola geri kim bize Sensiz hayt dzah u dzah erredir Shil-nin-i sohbet idin hliy tenin Sad-pre flk-i garka gibi b-kenredir Bir drr-i b-beh-y mrl-benn idin imdi nine kabrine bir seng-predir Ey vh ey birder-i b-cn-berberim Ey mye-i hayt- dil-i derd-perverim IV Derbend-i fen ki ikest etdi mahmilin Dehlz-i teng-hne-i kr oldu menzilin B-kit kr mezraa-i rzgr idin Ey nmurd noldu ki merg oldu hsln Cismm ki oldu dhil-i sermenzil-i adem Kald reh-i firkda kavm u kabilin Ol denli srat eyledi cemmze-i ecel Kim lemhatl-basarda nihn oldu mahfilin Hayfa ki kald mahere ddn zamneden Mazlumsun ki olmad malm katilin Bir bahr idin eyledi mihr-i ecel serb Bir gevher-i keml idi dmn u sahilin Bir drr idin ki d idi reginle eb-era Deldi zemne mskab- endh ile dilin Ey vh ey birder-i b-cn-berberim Ey mye-i hayt- dil-i dert-perverim V Saldn derna tab- harret firk ile Yakdn cihn nire-i itiyk ile tlf- nakdi mr-i girn-mye eyledin Yrn- b-hakkat ehl-i nifk ile Hayf ki oldu sohbet-i n-cins rehzenin Maruf idn nihyet-i hsn-i vifk ile Bin ylda rzgra gelir bir vcd idin Gitdin hezr hasret-i ml yutk ile Dest-i gel-fer- ecel ald dmenin ol haste gibi kim ola renc-i hunk ile Dil k k-i el- ata- deti Kerbel Ten arha arha zemzeme-i el-firk ile Sen olmadka yerlere gesin harb olup Eyvn- r-rkn-i felek heft-tk ile Ey vh ey birder-i b-cn-berberim Ey mye-i hayt dili derd-perverim

437

VI Sincb iken heme libsn semr ile Pde etdiler bedenin hk-i kr ile Hk-i siyaha kim kodular cism-i pkini San defn-i zulmet eylediler kabre nr ile Dr u diyarn eyledin ey nmurd terk hr bu hkdn- fenadan mrur ile Azrde-i libs- perend harr iken mzis eyledi bedenin mr u mr ile Fshat-sery- dehri koyup lfet eyledin hr mezk-i hkde ehl-i kubur ile Dil-teng-i dr- mihnet-i dny idin tamm Meks eyle hbgh- ademde huzr ile Rh- revn- pkine ukbda cilvegh Maksre-i bihit ola hr u kusr ile Ey vh ey birder-i b-cn-berberim Ey mye-i hayt- dil-i derd-perverim VII Bir lazha kim bu bezm-i fenda dem eyledin Tayy- bist- krgeh-i lem eyledin Koydu biri birine bu mtem felekleri Kasd- harb-kr-i nh-trem eyledin Etdin sal-y nevha tarabgh- leme Tecdd-i resm kide-i mtem eyledin Gsterdin ol menin bize eksikliin tamm Ey arh- b-vef-y sitemger kem eyledin h ey srr- sne v ey nr- dde h Rz- netmz eb-i tr- gam eyledin Tk u revk- ara tezelzl verip tamm arhun da Nil gibi kaddin ham eyledin Ey vh ey birder-i b-cn berberim Ey mye-i hayt- dil-i derd-perverim

438

9 SABH TERC- BEND

Feilatn Mefiln Feillin

I Ey tlsm- hazne-i envr Vey muht-i cevhir-i esrr Ey zemn zamne maksdu Vey gzn-i netce-i her-kr Sen seni bil ki mazhar- klsn Sensin yne-i ruh- dil-dr Eyle halvet-sary- hssa duhl Gezme bgneler gibi zinhr Varl sedd-i rh- mandir Var yok eyle kim ola yok var tibr- vcda verme vcd Koma mirat- dilde jeng gubr em-i hak-bn-i pr-saf kesb et Nice bir gzde perde-i pindr Ayn- vahdetle kl cihna nazar Bir grnsn gze her ne ki var Bir hakkattir ey Sabh kamu Aks-i mirt- dde v ddr Ak u mak u k oldu yr Leyse fid-dri gayruhu deyyr II Ak n perdeden yn oldu Msiva-y Hud rihn oldu ekti uk mlk-i tlka Ak minhc- kn oldu Dde-i k ziys ak Hsn-i dil-berde ak n oldu T bilindi hakkat- ey Her varak defter-i beyn oldu Zerre mihr-i cihn-frz oldu Katre ummn- b-Kern Zerreden t varnca hurde Mazhar- zt- gaybdn oldu Erdi Haktan nesm-i vahdet-i zt Pr-i ham-gete nev-civn oldu Kmil oldu tlsm- kenz-i vcd Cism-i hk karn-i cn oldu Nidenler Sabh cm- meyi Kest b-h- cvidn oldu

439

Ak u mak u k oldu yr Leyse fid-dri gayruhu deyyr III Eger esfel egeri aldr Mazhar- zt- pk-i Mevldr Perde olur egeri Zta sft Grr ol kimseler ki bndr Vech-i dil-ber nihndr ahvelden Geri ol gn gibi hveyddr Kimisini bu hayret almtr Kimi bu riile eyddr Cy-ve kimi cst c eyler Katre iken kimisi derydr Kimi k olup kimi mak
Kimi Mecnn kimisi Leyldr Dil-bern ol cemle mazhardr

kn ol cemle yamadr Gayr yoktur vcd vhiddir Kesrete aldananlar mdr Zhiren her bir ite vel Ey Sabh kamsu yektdr Ak u mak u k oldu yr Leyse fid-dri gayruhu deyyr IV h- man zuhra ekti alem Tuttu kevni sad-y hayl haem Knt kenzi demi yn oldu Kablad kinat nr- kadem Nr u zulmet imtizc etti Oldu mirt- vech(e) pk-dem Yetti vuslat safsna k Oldu mahrm olanlar ehl-i Harem Nimet-i vuslata sal dendi Her gedya eriti nz niam Eriir menzil-i murda yakn ol ki merdne kor bu yolda kadem Cra-i cm- bezm-i vahdettir Ehl-i aka bu nkte-i mbhem Bu hakykdan alamaz mnkr Deyebilmez nedir dem-i Htemem Sen Sabh anula bnym Kande baksam an grr ddem Ak u mak u k oldu yr Leyse fid-dri gayruhu deyyr

440

V Slikise tark-i vahdete ger Dmen-i ak tut odur rehber Kime sunulsa sgar ak An mest-i ceml-i dil-ber eder Aktr bir muht-i azam kim Anu emvcdr nuk- suver Ak bir zttr vel her dem Nie bi kisvetile cilve eder Gh mn olur geh inkr Geh Birhim olur geh zer Gh derv olur geh sultn Gh Dr olur geh skender Gh envr- Ahmed-i mm Gh esrr- sne-i Haydar Geh olur ntk- suhan-r Gh nutk- Sabh-i kemter Grmege her libsile an Ey Sabh kan bir ehl-i nazar Ak u mak u k oldu yr Leyse fid-dri gayruhu deyyr

441

10 EHR TERC-BEND- DER-NAT-I HABB- HUD V GZDE- ENBY MUHAMMED MUSTAF SALLALLH ALEYH VE SELLEM
Mefl Mefln Faln

I Ey Nsh - hkm-i khne- edyn Vey dn-i ceddine viren n Ey mcib- i hulk u mazhar- Hak Memnnumdur vcb u imkn ekdn kalem-i yegnen ile Ser-defter-i irke hatt- butln Ey lem-i nr u nr- lem Hem yinesin hem yinedn Hallk- mnevvert- evvel Nr- nbvvetn itdi tbn Ol nr- kinre-i ilimden gu- aynde old rahn gu-be-gu eyledm seyr Ey kurre-i ayn- cmle ayn Saldun melekt u mlke pertev tdn kdemi hudsa hayrn Sen olmasan ol Knz- Mahf tmezdi cevhirin nmyn nunda buyurd zd-i pk Levlke lem halaktel-eflk II Ey neve-i evvel-i irdet Perverde-i agu- hidyet Sensin o peyem-ber-i be-hak kim Eyler seer meder ehdet sbt- nbvvetnde el-hak Yok mu mucizne had nihyet Erbb- dile dell-i kti Kurn- Azm ider kifyet Ey h- melike-askir Vey shib-i seyf-i berk-hiddet Bu lem-i mlke eyledkde Drl-melektdan azmet Eflk degl szergehnde Ey hd-i gm-rehn- mmet Nrdan mevz- tdelerdr Kim old mrruna almet Mlk melekt- m-versn Ol sni-i b-erk u let

442

Manzr- serfn itdi cmle Tekrr idp htb- izzet nunda buyurd zd-i pk Levlke lem halaktel-eflk III Ey mucize-gy u mucize-sz Allh ekber nedr bu icz Kim eyledi tir-i hudsun Pervzgh- kdemde pervz Ey srr- hakkat1-hakyk Sbhnellah nedr bu izz Kim tc- nbvvet ile oldun Mbeyn-i ull-azm ser-efrz Ger berk-i zuhrun olmasayd Hrmengehine erre-endz Bulurd reh istirk- sema Dvn- racm-i khin-enbz Mesm- ihr-yrn old Ahcrdan emrn ile vz lhm- cevmil-kelimle Kldum bleg-y dehri icz tsen nola ey muhtab- Hak Kevneyne v fhi-msna nz nunda buyurd zd-i pk Levlke lem halaktel-eflk IV Ey garka- be-nr- hubb-i Mevl Dil-hvh- Hud-y zr bl Olmasa cebn-i Bl-beerde Envr- efatn hveyd Olmazd scd- Tevbenki Makbl-i Cenb- Zt- yek-t Ger mcid-i lem itmeseydi Aslb- Halli nutfene c Olur myd hayl-i enbiyda Y dost nidsna mnd Eylerdi tecellye tahamml Ger hkmni yd ideyidi Ms Zikr itmese menzilinde ismn Muciz-dem olur myd Mesh Esm-i grh- enbiyya Sensin ezel ebed msemm Zhriyye-i htemn o demde Mmz-i kaz ki itdi imz

443

nunda buyurd izd-i pk Levlke lem halaktel-eflk V Natun nice kbil itmek iml Smaz bu ibrete o man Olm tutalum gde-g g-i mevc olur m dery Vassf Hud olan vcdun Kim vasf- erfin ide icr Bu b-edebne fikre bis Hep ehr-i b-edebdr amm Bir mest-i harb- masiyetdr Ol yolda vcdn itmi ifn ster ki ide sabh- maher Ser-r- efatnle ihy Ser-mest-i efkatnle ol dem Feryd iderm v-ef Ben blbl-i natunam ne ister Benden bir ly azb-peym Bir name-serna sz mi gemez Ey gl-bn-i b-hazn- Mevl nunda buyurd zd-i pk Levlke lem halaktel-eflk

444

2.2. XVIII. YY. TERC- BENDLER

11 AHMED SDIK ZVER NAZRE BE-TERC- BEND- RMZ PAA

Mefln Mefln Mefln Mefln

I Dernm hastesinde yok nefes bir hdan gayr Acr yok bu dil-i mecrha hayf vhdan gayr Dner yok rz u eb bamda mihr mhdan gayr Bulunmaz vakt-i rmm gam- b-ghdan gayr Baa kimse snmaz te-i cn-ghdan gayr Yanar dem bu hle re ne eyvhdan gayr Meknm yok cef semtindeki derghdan gayr rdm kalmad pr-i dil-i ghdan gayr Grnmez ehre-i md yes-i chdan gayr Misfir konmad hnemde gird-i rhdan gayr Garbim bkesim yokdur ensim hdan gayr Penhm dest-grim kalmad Allhdan gayr II Siyeh mest-i humrm nee-i ikbl-i hletden Yaplmak kayd yoiken harb oldum kedretden ikest olmu gren mn-y kalbim seng-i mihnetden Olurd ek-rzn sgar- em-i mrvvetden Ne hem-dem var ne sk ihtiml-i havf u dehetden Gelr yok meclis-i fka rindn- muhabbetden Ne keyfiyyet bu kim gelmez dimga by- iretden Nev yok sz- lemde bir heng-i meserretden Garb vre ddm hayf kim vd-i rhatden Bu hlim grse ahbbm baa alard rikkatden Garbim bkesim yokdur ensim hdan gayr Penhm dest-grim kalmad Allhdan gayr III Souk szlerle lem glm cndan soutdurd Baa sayf u ify germ serd-i dehr unutdrd Rutbet kesbine saym baa knm kurutdurd Az td gelr belki mdi zehr yutdurd Cef bezminde bir matrab nev-y h tutdurd Tufeyl-i htr gehvre-i gamda uyutdurd Zamn- rhat hengme-i mihnet unutdurd Smt- vaslde gerdn baa hicrn yutdrd Garbim bkesim yokdur ensim hdan gayr Penhm dest-grim kalmad Allhdan gayr

445

IV Gezp pervzda imdi hm-ve iynm yok Kand altna alur efendim sye-bnm yok Hev-dr ol baa y Hakk bu menzilde ninm yok Okum atd yaym basdm diyecek pehlivnm yok Per blim yakup pervne-ve h u fignm yok Sitem-kra yanup yaklmaa tb tvnm yok Bu cebr meskenetden itizle bir meknm yok Dil-i mahznma eyler tesell bir civnm yok Benim noldm lem bilr rz- nihnm yok Hud hid bu kavlim m-sadak hle yalnm yok Garbim bkesim yokdur ensim hdan gayr Penhm dest-grim kalmad Allhdan gayr V Yed-i kudretle dil vrnesin tamr kl y Rabb eb-i bahtm erg- lutf ile tenvr kl y Rabb Gn-y kalbimi ihsn ile dil-seyr kl y Rabb Baa az vakt iinde nimeti teksr kl y Rabb Gl-i erm Firdevsye tanzr kl y Rabb Riyz- kalbi mnend-i cinn tehr kl y Rabb Vuslm menzil-i mlime n tr kl y Rabb Bu gurbet ilesini mddetin taksr kl y Rabb Giriftr oldum derd-i gama tedbr kl y Rabb Virp shhat haberler Zveri tebr kl y Rabb Garbim bkesim yokdur ensim hdan gayr Penhm dest-grim kalmad Allhdan gayr

446

12 AYINTABLI AYN MERSYE V TRH- EHDET-I SULTN SELM HN-I HULD-YN

Filtn Filtn Filtn Filn

I Aksine devr eylesn imden ger erh-i and sumn gesn zemne encm olsun n-bedd Ebr-i zulmetde kalup gn grmesn eyym- d Mtem itsn karalar giysn eb-i Kadr-i sad Mh- tbn olmasun mihr-i felekden mstefd Bulmasun fer fitb- matla- subh- md Kalb ola dd- siyha pertev-i nr- sefd Atlas- erh-i khen-sl olmasun asl cedd Ceyb dmn- afak pr-hn ola ahd-i medd h u feryd eylese lem degl emr-i bad Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd II tee yansun gl-i glzr- dehr-i b-vef Blbl-i sznu olsun lnesi dzah-nm Snesinden llen dr olmasun d- cef Snbli dd- siyh- gamda kalsun dim Harmen-i ezhr ihrk eylesn berk-i bel Kl ocanda semender iyn tutsa rev Ola berg-i erguvn eh-bl-i kakns- kaz Her giyh- sebz olup bir germ-i eb-tb- fen Cmle kfeyi murg- nem itsn gd Olsun etfl-i emen kl kszi ser-t-be-p Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd III h kim old ehd ol h- memdhs-sfat Mtemiyle hep ciger-sz old ehl-i e-ciht Alad gehvre-i hasretde glmn u bent Yakasn k itdi b yold san mmeht Akd birden eme-sr- em-i halk- kint Old zehr-mz ek-i rdan m-i hayt Kald hep nev nemdan yek-ser ecr u nebt Nice h itmez bu hle merd olan ey nk-zt Hsl bir hle girdk istedi herkes memt Giryeden insn iinde kalmad sabr u sebt Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd

447

IV nki ol h- cihn itdi bu dnydan sefer h u feryd eyledi gkde melek yirde beer erh-i atlas itmede k-i girbn her seher htirk itdi felekde ahter-i mtem meger Yand yakld ncm- sumn hep ser-te-ser fitba bu marazdan sarlk itdi eser Mh- nev her ay banda byle bir zaf eker Zhre san yold kald ebr-i zulmetde kamer Kehken bu derd ile ipden kuanmdur kemer Rz b-fer kald eb giydi siyehden cmeler Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd V Gitdi ol h- ehd hn- mazlm h h Gitdi ol fahr- mlk-i l-i Osmn vh vh Gitdi ol hkn- azm hazret-i zllullh Gitdi ol sultn- lem dver-i kiver-penh Gitdi ol Iskender-i devrn adlet-dest-gh mihri Gitdi ol mihr-i sipihr-i saltanat encm-siph Gitdi ol hen-eh-i Dr-haem Cemid-ch Gitdi ol kutb- dil-geh hsrev-i pr-intibh Gitdi ol Mehd-i vakt amm benm hlm tebh lem kopd kymet bana b-itibah Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd VI Yirde esnf- beer gkde srn alad Sbit seyyreler hrd-i rahn alad Rad u berk u berf yahce ebr brn alad Berg br ecr u b ezhr u bostn alad Blbl gl kumr v serv-i hrmn alad Subha dek pervnelerle em-i szn alad Murg u mh mr u mr u cins-i hayvn alad Mescid bt-hnede gebr mselmn alad Bahr u ber kh u hacer dest beybn alad Bd u n-bd- cihn kevn mekn kan alad Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd VII Bir eh-i gz-mchid f-seblillh idi Bir hdv-i Cem-haem Rstem-veg Cem-ch idi Bm-i kahrndan adnu kri h u vh idi Nzm- knn u devlet cey-perver h idi

448

Meslegi ser-menzil-i ere varur eh-rh idi Aa tbi olmayanlar bir alay gm-rh idi sumn ol h- l-rtbeye dergh idi Ps-bn- taht- baht fitb u mh idi Bir kermet-pe shib-hl dil-gh idi Hsl bir kutb- devrn rif-i billh idi Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd VIII On tokuz yl pdihlk itdi ol h- gzn Lutf ile kld cihn km-rn u km-bn Eyledi ihls ile celb-i kulb- rifn zdi sdk- cn ile ok hidmet-i Dn- mbn Buld fer devrinde mihr-i er-i Fahrl-mrseln Old hayf tc u taht terk idp uzlet-nin Kald on drt ay eb-i firkatde giryn u enn kr-i Yezdn eyleyp old ibdetde mekn Zat- pki old hir gevher-i genc-i zemn Hak Tel kabrin itsn ravza-i Huld- bern Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd IX Sgar- dilde erer-p olmada her bir habb Bezm-i gamda dil kebb old gzm ya arb Old bu tennr- tfn-hz-i emm b u nb Nr- gam sk olup laht- ciger nukl- azb Eyledm h u enini name-i eng rebb Nare-i mestnemzdr hy u hy- ztrb Her mjem dest-i nigh- gamda ny- ule-tb Sne-i sznum old def-zen-i pr-iltihb Hayf kim oldum humr- yes ile hne-harb te-i frkatde cn rak-ver-i pr-pitb Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehid X Ol vcd- nzenn tbt iinde gark- hn Vaz idp seng- musallya ricl-i Endern Kldlar ol h- mafru namzn mslimn Hep ehid gdigin itdi ahadet hzrn Ftiha-hn old rikkatle cemat ez-dern Ara kd nle-i inne ileyhi irciyn Menzil-i kabre fign u hlardur reh-nmn Kalmad nev-i beerde giryeden sabr u skn Baylup ok kimse old hayretinden ser-nign Genc-i mihnetde muhibbn olup zr- zebn

449

Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd XI h elden ey felek senden kime ekv idem Bauma yakup hari h ile dav idem Szi izhr eyleyp dehri cahm-s idem Cy-br- dde-i gam-ddemi icr idem Alamakdan lemi mstarak- dery idem Eyleyp k-i giribn derdimi if idem Ser-nvitm ketb idp mecmua-i kbr idem Hn- emmle varup bir arz- hl iml idem Kutb- devrn pdih- vakte ben at idem Ayniy d- dil-i sznum imza idem Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd XII Ey hudvend-i azm-n u Behrm-intikm Vey enen-h- mkerrem dver gerdn-makm yle girynem ki glmem mrm olunca tamm yle mahznem ki ad olmam il-yevmil-kym Eyledm fk pr-hn alamakdan ubh u m Encm-s emme uyku harm old harm Sk-i devrn elinden idigm gamdur mdm Bazm-i gamda hare dek almaz dimgum by- km Eyledm ben h u feryd itmegi n iltizm Mtem itsn alasun yansun yaklsun hs u m Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan la kim Sultn Selm old ehd XIII Ey mlku azam hen-eh-i kiver-sitn Vey cihnu pdih hsrev-i Cemd-n Bir oulmaz derde ddm resi yok el-emn Bauma seng-i bel yamakda rzn u ebn Berk- hum te-efn- cihn hlm yaman Sne szn dide giryn dil pern- fign Her mjem det-i nighda bir mugayln- nihn Cism cnum te-i hasretde biryn her zemn Lerze-nk old figanumdan zemn sumn Eyledm bu matla eb-t-seher vird-i zebn Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd XIV Ey eh-i mlk-i adlet hn- mahmd-iyem Vey hdv-i muhterem sultn- memdhl-mem

450

Mlik-i mlk-i vilyet shib-i seyf kalem Pdih- heft-kiver hsrev-i ferruh-kadem Behmen-i kala-g Afrsiyb- Cem-haem af-der-i encm-sipeh hkn- lskender-lem Erd-r-i r-efgen dver-i Rstem-hadem h- efser-bah- sultn- Arab hn- Acem Mehd-i shib-krn u Kahramn u pr-himem Gam degldr em-i lem kan dkerse dem-be-dem Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd XV Ey cenb- ehriyr u km-kr- rzgr Vey cihn-bn- zemn sultn- gerdn-iktidr sitnula ider erh-i muall iftihr Eylemidr kudsiyn derghu cy- karr fitb- bahtun olm leme pertev-nisr Nr- feyzden olur ubh- sadet aikr em-i bezm-i enverden ml u encm tb-dr rir cnd-i melik saa rz-i kr-zr Giryeden hli degl bu hzn ile ebr-i bahr Mihr meh ser-getedr bu derd ile leyl nehr Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd XVI Ey fr- fitb- sumn- taht u tc Vey adlet-pe hen-h- Frk-mizc Devr-i adlde iderler b u te imtizc Cem olurlar her gice pervne v nr- sirc Ahz idp sir dvelden zr ile bc- harc Sen bu dn devlete vird nizm u ibtihc Heybetden lde ri stma tutm n-mizc Tabua isnd ile mirt- skender zcc ltiftula kum- marifet buld revc Ey tabbm yre-i snem kabl itmez ilc Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd XVII Ey mlku emcedi hn- dehr alemi Vey cemi-i ry- arzu pdih- mlhemi Kef ilhm u kermetle pr itd lemi Olsalar ird iderd Byezd Edhemi em-i lem grmedi sen gibi h- melhemi Dergeh-i lutfuda der-bn eylemezs Htemi Bir ser-i engt ile malb iders Rstemi Hkm-i cn-bahu ider tiryk- zehr-i erkum

451

Nutk- dr-y if-szu ider skker semi ekdiler tg- Yezdi seyf-i bn-i Mlcemi Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd XVIII Ey gl-i glzr- dhim serr-i saltanat Vey hm-y evc-i devlet h- vl-menkabet sumn-mesned muall-ch kerb-sfat Menba- ayn- kermet kn- lutf u mekremet Evc-i ikbl hmya iyn- meymenet Saa mahss u msellemdr nizm- memleket Kalmamdur dergehden gayr cy- madelet Tab- sfu mekteb-i ilm keml marifet Devletde ehl-i ilm erbb- irfn mltefet Yok imi anlarda mn u diynet merhamet Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd XIX Ey frg- mihr-i evket sye-i Rabb- Mecd Vey hdv-i madelet-gster cihn-bn- red Sen tfeng atup nin urdukda ber-vefk- edid Rh- Behrm eyledi tahsn b-gft ind eyh Vassf itseler hdmet saa ahd- medd Hattua ina takld eylemek emr-i baid tmede hn- lem bb- lutfudan md Senden grensn keml-i rdi Hrnr-Red Old bu msrdan trh-i fevti mstefd Dver-i lem Cenb- eh Selm old ehd Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd XX Ey ehn- leme bs itdiren py- semend Vey iden gam mlkine arz- addan ky u kend Tb- kahr u lutfu eyler bahr te zehri kand Eky kim devr-i adlde olur m behre-mend Htif-i gayb u zaferden geldi bir savt- blend Vlid-i cennet-meknu eyledi fahr- levend Saat- nazlmu itd ktilnn ahz u bend Pyma zencr urdu-boynna takdu kemend Baar-kesd cihna virdi tigun nush u pend Bir gaza itd ki rh- Murtaz kld pesend Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd

452

XXI Hak Tel mr dn evket mzdd ide Kalb mesrr idp dmenler n-d ide Lekeru mansr idp iklmi bd ide Devlet-i ser-keleri fermnua mnkd ide Berk- kahru mlk-i ady yakup berbd ide Bm-i tig- cn-sitnudan ad feryd ide Sen gaz itdke cnd-i kudsiyn imdd ide Kanda azm itse seni Hzr- neb ird ide Tigi her demde nabz- devlete fassd ide Kr olup ehl-i ek silligi mutd ide Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd XXII te budur Hak Teldan ric v mltemes Ehl-i Istanbula muhtc olmasun kes bir nefes Bir sri dny-perest ikble cn virmi teres Olmad bir kimse imdda gelp feryd-res Ol gl-i rany p-ml itdi hayf hr u has Yok mdur cn kurtaran dem diy ok vird ses Sr-bn- mevt asm tr-i mre ceres Kesdi cnndan md Allh bes bk heves Ud murg- rh b- cennete kald kafes Kalmam dnyda asla rahm u efkat szi kes Bir dahi sen de cihna bakma ey em-i md Dem-be-dem kan ala kim Sultn Selm old ehd

453

13 BRR TERC- BEND

Filtn Filtn Filtn Fin

I timt etme sakn arh- khen n-py-dr Ddi her bir devrde hke nice l-tebr Mihri seyr eyle keml-i rifate garrlanur Klmada devr-i felek l-bdd zevlin ikr Kl nazar kim serv-i ran oldugn ser-firz Bana toprak saup iddetler eyler rzgr Bir muhalif rzgr ile olur kri tamm evket-i gl-zr- dehr ey dil degldr ber-karr bret al hl degl fark- serinde sika Kibr idp sengn-i dil olmala kh- pr-vekr lem ikbli tev emdr gl idbr ile Devlet u dny-y dn olmaz sez-y iftihr Sylenr darb- mesel olm bu beyt-i b-misl Habbez bir ehl-i dil klmdur n yd-gr Nak- devlet ber-karr olmaz misl-i dest-ml Che marr olma mft vakasndan rnek al II Bir teemml eyle nold hl-i mft-l-enm lemi nm tutup bu leker ahvli nizm Nice mft kim uluvvi n ile olm idi Bir zamn imz-y fetvs Sreyy intizm Kerr ferr ile bulup mihr u meh-s itihr Sylenirdi nm bu elkb ile subh u m Hvce-i dn-y Sultn- eklim-i cihn Mazhr- envr-i Feyzullh- ser-hayl-i kirm Dergehinde ok du gy ne devlet var idi Olm idi sitn- mltec-y hs u m Byle iken devletin bergete kld devrnun Bais olmdur zevline keml-i ihtim Pes mverrihler didiler temm istidrce Fi1-hakka old bu trihde kri tamm Nak- devlet ber-karr olmaz misl-i dest-ml Che marr olma mft vakasndan rnek al III Var m bir ruhsre kim hatt- siyeh-fm olmaya Dehr iince kank gn grdk ki ahm olmaya Var m dur bu sayd-gende dne kim ey murg- dil Mversnda nu elbette bir dm olmaya Var mdur bir ml mlk ey hv ce bu lemde kim kbet ryi- krts- kassm olmaya

454

Matbahnda her bir kahru aceb insn in Var mdur bir nimeti kim nikmet encm olmaya Devlet-i ikbli demez mihnet-i idbrna Alemn hlin grp kim der ki ilzm olmaya Halk in ibret yeter mft-i dehr vak as Kimse byle mbtel-y derd lm olmaya Levh- pnsine yazm kalem bir nsha kim erh olnsa bin sene bir harfi itmam olmaya Nak- devlet ber-karr olmaz misl-i dest-ml Che marr olma mft vakasndan rnek al IV Rzgr evvel bu bun gllerin handn ider Sonra bir bd eyleyp- blbllerin giryn ider Ser-gzet-i mft-i maktl nu tanzridr O1 ser-encm ey dil Efltn da hayrn ider Gark- hn itdi kaza t vcdn hem- gl Zmre-i ahbb blbller gibi efn ider Hep olup evld u insn sadef-ve sne-k em-i terden her biri dr-dneler galtn ider Bl-aceb kim olmayup hkster ol mihnet-ken Nr- szn- gam dilde nice pinhn ider Talar itmez tahamml byle br- mihnete zge hikmet kim bu zaf- cism ile insn ider Kymet-i nutk derd-i Br bilp rif olan Her szin ehl-i dil meng- g- cn ider Nak- devlet ber-karr olmaz misl-i dest-ml Che marr olma mft vakasndan rnek al V Ryic olmaz her zamn nakd-i temenn byledr Alama ey hvce kim mmd-i dny byledr Ser-nign sgar nice hli olursa Brdan B-veflkda hemn bu arh- mn byledr Sanmasun cy- selmet kimse bu menzil-gehi Gam elem her gesi dny ser--p byledr Bir aceb bmr-hne bu cihn ey hasta dil Derd derd zre olur bunda mdv byledr Macer-y mft-i devrn gr ey b-haber ktiz-y hikmet-i Rabb tel byledr Srr- takdri bilen rif dp hm olur Hi dimez bir ey in yledr ya byledr Levh- dilden nokta-i hy seki var hak it hemn Byledr el-hsl ey gfil bu man byledr Nak- devlet ber-karr olmaz misl-i dest-ml Che marr olma mft vakasndan rnek al

455

VI Rzgrun devletiyle nice dem d olur Hne-i ikblin bnyd n ber-bd olur Chna marr olan l-bdd dp gam- chna Mihneti bd-i d-i dil-i hassd olur Gafletinden ey olan ftde-i ch- md Saa bre olursa yesden imdd olur Eylesn by- vef mmdini bu bdan Andelib-s nasb nle v feryd olur Masraf eylersen bek mlkine fn malii den izf saa rd olur Cna azar virdike grrsin nefan Pes zebn- pend hemn let-i fessd olur Ho nashatdr bu beyt-i eblagu mazmn kim G- hiyle an ig iden ird olur Nak- devlet ber-karr olmaz misl-i dest-ml Che marr olma mft vakasndan rnek al VII Hme-i Birr klup ruhsr- evrk- siyh C-be-c kd beyza hasb- hl-i ehl-i ch Kalmad tafsle hcet bildk icmlii hep Ehl-i dnynun gurr- ch ile hl tebh Devlet-i dnyy neylersin ki ol bk degl evket-i ukby gr devlet odur b-itibh Komayup elden dr-i eh-vr- istifr var Shile vsl ol ey mstarak- bahr- gnh arhdan dndrmimdr glmi olmaz aceb Hn-kah- Mevlev-i Rm klsam cilve-gh Bir ehinh- vilyetdr ki olmdur nu Her sedy sitn bir eh-i shib-klh Hsl ey ehl-i ch agh ol erbb- dil Deylet-i dnyya klmaz iltift ile nigh Nak- devlet ber-karr olmaz misl-i dest-ml Che marr olma mft vakasndan rnek al

456

14 DN MEHMET EFEND DVN-I DN EFEND DVN-I BELGTINDAN DN- NKTEDN BSMLLAHRRAHMNRRAHM

Filtn Filtn Filtn Filn

I Leker-i mihnet hcm itdi dil-i n-dma Gerdi-i arh- felek kasd eyledi ber-bdma Pene sald r-i gam cn- elem mutdma Mye-bah old havdis h- te-zdma C- seyl-b- sitem virdi halel bnydma Olmuum mahsr- gam yok bir gelr imddma Bilmezim rz- ezel gam m yazlm adma h bir kez vkf olsam hikmet-i cdma Kimse mimr olmad kalb-i harb-bdma Yes pey-der-pey itb eyler mbrek-bdma Kimseden mmd-i istimdd gelmez ydma Ey benim feryd-res Rabbim yeti ferydma II Zt- pkidir cihn hiden var eyleyen Hke temkn-bah olub eflki devvr eyleyen Asl- vhidden bu del feri izhr eyleyen Bir gneden bunca zerrt beddr eyleyen Asl mahcb eyleyb feri nm-dr eyleyen Zerreyi n-ber-karr mihr(i) envr eyleyen Kalb-i ehl-i ak gevher-rz-i esrr eyleyen Katreyi bir lutf ile dery-y zehhr eyleyen Dehrden cn u dilim t byle bzr eyleyen Halkdan nermd idb derd ile n-r eyleyen Kimseden mmd-i istimdd gelmez ydma Ey benim feryd-res Rabbim yeti ferydma III Kalbimi bir i mi ihsnla mesrr eyleme Bir nazarla yle bi virne mamr eyleme Feyzine nezdk idb ayrdan dr eyleme Snemi hznle bir kne-i sr eyleme Afv idb isynm lutfula manzr eyleme em-i n-bn-y cn- zr pr-nr eyleme Geri lykdr beni bu rtbe mehcr eyleme Htrm ende-i firkatle meksr eyleme Tlicim byle siyh bahtm r eyleme detindir lk meysn mesrr eyleme Kimseden mmd-i istimdd gelmez ydma Ey benim feryd-res Rabbim yeti ferydm

457

IV Hk-t-eflk makhr- cell-i izzeti Ser-be-ser emlk mecbr-i keml-i kudret Bahrler bir katre-i b- zll-i rahmeti Mh-t-mh pezir-y mell-i hasreti Zerre zerre cmle ey b-mecl-i firkati M-be-m hep hid ren-makl-i vahdeti Halk bir nesneyle cy-y visl-i hazreti Dehri tutmu avk- bezm-i b-zevl-i kurbeti Geri dmez ben gibi hke hayl-i vuslat Lk maml eylerim senden nevl-i refeti Kimseden mmd-i istimdd gelmez ydma Ey benim feryd-res Rabbim yeti ferydma V Senden akreb yok baa billahi mnm budur Bende ebd yok saa b-bhe iznm budur Bulmadm maksdum mahsl-i vicdnm budur Bilmedim matlbum tahsl irfnm budur Derd-i aka dmedim derd-i firvnm budur El-amndr el-amn krm ki dermnm budur Kmil oldum sanuram kendimi noksnm budur Benligim eyler beni dll- eytnm budur Berze-krm herze-kr ayn u erknm budur Rahmeti yd eylerim syi-i cnm budur Kimseden mmd-i istimdd gelmez ydma Ey benim feryd-res Rabbim yeti ferydma VI em-i cnm fikri tahsl-i nazar kld all Kara kara perdeler cekdi sevd- kl u kl Rehzen old akl- dr-end olmad dell Kanmad irb- istillden cn- all eyhden dervden geldi kell ey b-mesl Tr- cnda sbha-ve bi ukde var cismim nahl Dostdan grdm ziyn dmen beni itdi zell Yrdan kim almadm ayrdan oldum hacl Herkesi bir zahm var snemde ey Rahb-i Cell Msivdan dergeh-i ihsna oldum dahl Kimseden mmd-i istimdd gelmez ydma Ey benim feryd-res Rabbim yeti ferydma VII Vey cihn- Kibriyn h- kudret lekeri L-mekn iklmini Sultan- vahdet-kiveri Benden zge bb var nice yz bi keri Senden zge yok bu ben zr bir ciz-perveri

458

Alamam hk-i hamrimden nin- bihteri Hkim amm hk-dn-i lemin mstakzeri Ben gibi hki egeri suman olmaz yeri Koymak ister sitn- aka glm seri Kimseden mmd-i istimdd gelmez ydma Ey benim feryd-res Rabbim yeti ferydma

15 EDRNEL KM 15/1 SIHHT-NME BERY-I SULTN AHMED HN

Feilatn Feiltn Feilatn Feiln

I Ey if-y ferah-efzy- hmyn-makdem Eyledn glen-i dnyy yine rek-i rem Tazelendi yine ol glbn-i b- devlet Dem-i cn-bahu ile old meserret hem-dem Grse tebhle-i lal-i leb-i efsrdesini b- hasretle ider Zhre ilc- em sem em-i bmr- dil-rda olan hlet ile Rh- lemde nmyn idi zaf ile elem Mjde-i shhati d itdi btn dnyy Byle eyym- srr ire i endh u i gam Tab- rdemz old bu ferahla blbl Nice dem olm iken hzn ile ll ebkem yle ser-r- net old zemn ile zamn Nola bu demde bihit olmasa yd- dem Nice bu demde cihn olmaya d u hurrem Buld shhat o ehinh- penh- lem II Nice krin idelm tfet-i Rabbn Kld ol zat- hmyna ifa erzn Nzenn-i azamet Hazret-i Sultn Ahmed Revnak- pr-eref-i tahtgeh-i Osmn O ehinh- melek-huy u kadir-kudret kim Glen-i saltanata mevhibe-i Sbhn Dde-i leme gstermeye Hallk- cihn Eser-i zaf ile ol dver-i li-n Hamd lillh ki if-hne-i lutf- Hakdan Buld shhat felek yirine geldi cn de zrde o glden dahi nazk bedeni Teb-i pr-tba da dmez bu kadar n-dn

459

Nice bu demde cihn olmaya d u hurrem Buld shhat o ehinh- penh- lem III B-huss olm iken byle cihn pr tef tb Nice eylerdi tahamml eh-i nzende cenb Bakmaga kymaz iken rzna halk- cihn Gl-i hod-rya dne mihr-i cenb- pr-tb Ne revdur ki o nzk bedeni kumak in Isna stmaya ol r-eb-i pister-i hvb Arak- cebhesidr bhesz attr- tebin Gl-i nzk-bedenin kzdurup almd gl-b Tzelendrse nola shhati b- dehri Kim vcdyla dner imdi bu erh-i dolb lemi itmededr mihr-i cemli ren Glen-i saltanat b- keremiyle db Nice bu demde cihn olmaya ad u hurrem Buld shhat o ehinh- penh- lem IV Yine el virdi bize hid-i baht u ml Yine old haber-i shhati ile ho-hl Nice dem ka ddr azz itmi idi Gl cemlin bize gsterdi Hud-y mtel Byle bir pdieh-i mlk-i melhat olmaz Nedr ol talat- enver nedr ol hsn-i ceml Mnharif olsa mizc felek olmaz hemvr tidal zre bulnmaz ne cenb u ne iml Mbtel olmaya bir kerre dahi lemde Nsha arz eyledi gy ki hill-i evvl bhe yok old btn leme bu yd- sad kbet mjde-i shhat-ber-i yd- icll Nice bu demde cihn olmaya d u hurrem Buld shhat o ehinh- penh- lem V Y Rab ol pdieh-i vakt-i adlet-gster Grmeye glen-i lemde dahi gerd-i keder Tahtghnda adletle mukm olduka Sarsr- kahr ide dmenini zr zeber Pey-rev olduk felek raksna b-evk u net Mjde-i fiyetiyle gelicek cna haber Byle bir zevk-i saf-gstere d olmadlar ok zamndan beri lemde olan nev-i beer Geri gelmi kaleme bir nice shhat-nme Hk-i pyna sez bu dahi bir tuhfe eser Devlet izzetine fiyet shhatine Kmiy hayr dudur imz m u seher

460

Nice bu demde cihn olmaya d u hurrem Buld shhat o ehinh- penh- lem

15/2 TERC BERY-I DMD AL PAA-YI EHD DER-FETH- MEMLEKET- MORA

F'iltn F'iltn F'iltn F'iln

I Ey cihnu saf- kiver-g skenderi ehriyar- azamu dmd- vl-gevheri Muktez-y eri mirt-i zamr gsterp Dest-i rey-i saib ad cihd- ekberi Hrzr- mekr-i ad sedd-i rh olmaz saa Niyyetn hlis riydan sha-i azm ber Aikr old dnu ser-nviti ser be-ser Ad n yine-i tab- ecat-cevheri idp nm- erf kalb-i ad old k Eyledi tesr havf-i z1-fekr- Haydar Cilvegerdr anda ry-hid-i feth zafer Kim ki eyler krna yne er-i enveri Farz- ayn olan du-y devletl yd eyleyp Birbirine arz ider bu matla ins per Eyled rz dilr-i krzr- Hayberi Bir gaz itd ki hond eyled peygamberi II Nkte-i ser-beste-i nms- devlet fikret tein ad gl-i rf-i nesm-i gayret Ald emr murd zre addan intikm Ara asd t-i slm- ulvv-i himmet te-i germ ztrb- gayret itdke zuhr Hnmn-sz- a dil-siyehdr heybet Karn- skender ferm old asru yd idp Zb-i g- heft-iklm old st-i satvet Hurrem old bu cihdula riyz- saltanat Hsn-i hulkudur gl-i sad-bergi b- devlet Sen vih- sadr- devletsin btn lem bilr Gevher-i lem-bah ztula kadr kymet Cst cy- taze tabirt- vasfu eyledm Byle buldum levh-i dilde h-beyt-i midhat Eyled rz dilr-i krzr- Hayberi Bir gaz itd ki hond eyled peygamberi III Kalmad d olmaduk hi bende v zddan Old gl-n-i meserret ba- adl dddan

461

Himmet itd ol sevd- azamu teshrine Mltezim hayr- duy devlet evrddan saf-bd old imdi ol mbrek memleket Frig olsunlar Mora nmyla an yddan B-stn olsun gerekse khsr dmen Mh-i nal-i esb ekser te-i Ferhddan Bu gaznu sd ancak devlet-i dreyndr bhesz yegdr nice hayrl-halef evlddan Kalb-i ad olsa da mnend-i kh- henn tmeye temkn icr kre-i haddddan Drr-i mazmn iderken zb-i tefrk-i gaz Guma girdi lisan1-gayb ile evtddan Eyled rz dilr-i krzr- Hayberi Bir gaz itd ki hond eyled peygamberi Menkabet-hvn- gaz olduka vassf- kalem Kand-i evsfu ola lezzet-res-i km- cihn Mucizt- Ahmed oldukda zhir Kmiy Didiler cmle meserret-yb olup rhniyn Eyled rz dilr-i krzr- Hayberi Bir gaz itd ki hond eyledn peygamberi

462

16 ZZET AL PAA TERC- BEND- BEYT- MERHUM NEF BERY-I FETH- KALA- TEBRZ
Filtn Filtn Filtn Filn

I imdi Ahmed Hn olup teyd-i Hakku mazhar Anveten Tebrz mlkin ald bir ser-lekeri Geri tehr itdi amm old zhir kbet Gayret-i mlhid-gdz u a-sz- Hayderi Habbez tevfk- Rabbn ki darb- dest ile Ald gn ire bir vsatli zb kiveri yle bir ceng old kim eflke havf irs idp Gsterr kendin siper eklinde arh- enberi Kte-i emr-i kahr old meln-i Acem ar Yr eyleyp ervh avn yver Sell-i seyf itdkde adya guzt- mslimn Gediler emrde cmle Kzlba askeri Hamleler itdke eflke salard velvele Cnd-i slmu ek--k- sinn u e-peri Asker-i cerrra p-ml olmadan virsn Acem Akl var ise eer Genceyle Yezd teri Eyledkde kudsiyn tebr-i sad tahsn ile Alem-i ervha bu ran gaz-y ekberi Rh- Nef grdm eylerdi bery- tehniyet Tk- ar zre Hu ran nazm ile cevln-ger ferin ey rzgru eh-svr- saff-deri Ara as imden-ger t- Sreyy-peykeri II Kuvvet-i ikbl ile old ehensh- cihn Mlik-i Tebrz Kirmn-h u Azerbycn Bu ne kuvveldr ki tahrk itmedin rytn Feth olnd hamle-i evvelde Tiflis Revn Himmeti ser-hadd-i ark s-be-s zabt eyledi Byle ister arsa-i ikblde shib-krn Bad-ezn nm- hmyunn anu yd eylesn Dstn- Rslemi tayy eylesn eh-nme-hn Mjde-i nusretle lykdur ki ehr-yn idp Hep donansun pet bldan zemn ile zamn Atlas- arh stine tertb-i bezm-i evk idp Telli Tebrz kum- nev detsn kehken Bezm-gh- sumn zre ern eyleyp Sakfna kandiller assun ser--ser ahtern Mihr mh zr-i dmnnda pinhn eyleyp Arsa-i meydna ksun ts-bz- sumn

463

Szna rmiger-i Zhre virp ran dzen Bezmde tutsun usl ile felek devr-i revn Oksun bu beyti bir nev-name-i dil-sz ile Eyleyp Nhd heng-i makm- Isfahn ferin ey rzgru eh-svr- saff-deri Ara as imden-ger tg- Sreyy-peykeri III Kuvvet-i slm ile il-y emr-i dn in Bas-i ecnd itdi kahr- kavm-i mrteddn in ar Yr- b-safa ervhn d eyledi Eyleyp tertb-i rezm Acm- bed-yn in Hakk budur kim kuvvet-i kudsiyye izhr eyledi Mlhidni kahr u istsl ile tevhn in Kudsiyn olmd bm- arda saff-beste hep Rz- heycda du-y nusrete mn in Tg- Osmn ile ber-gete-smn oldlar Sebb idenler Hazret-i eyhayne h kn in Hamdlillh kalmad Frisde cy- kl kal deler bahsi murahhaslar meer kim n in Cedvel-i Ceyhun farz itsn muhaddidler snur Sz gtrmez imdi Sultniyye v Kazvn in Yakur kn ile fafr teshr eylese Kubbe-i kne-i ikblini tezyn in Ald zr-i sye-i iclle mlk-i Fars Ol diyr- pki err-i Rafzdan temn in ntihb itmi okur bu beyti pr-i smn Bu gaz-y ekber tebrkine tazmn in fern ey rzgru eh-svr- saff-deri Ara as imden-ger tg- Sreyy-cevheri IV Daim mansur ider sultn- shib-evketi B-tereddd hsn-i tedbr budur hsyyeti Bir ehenhu ki her dem kr adl u dd ola Reh-ber eyler cndine Allah fevz nusreti Nusret istikbl ider elbette kanda gitseler Reh-nmdur Mslimne evliynu himmeti Hamle-i evvelde tett eyledi tevfk- Hakk Rfiznu hadden efznter iken cemiyyeti Surh-ser kavmin bi-hamdillh makhr eyledi ar Yru eyleyp imdd rhniyyeti Rafzler tg- te-brdan hep grdiler Rz- mlhid-sz- maherde olan germiyyeti Kahramn- saff-iken dinmez mi ol sultna kim Ola arka mnteh res-i cnd- devleti Habbez vze-i ikbli lem-gr olup Tutd cmle sha-i ikbli syt- savleti

464

Himmetle ey hdv-i sumn-mesned sen Ryet-i feth zafer artrd kadd kmeti Py- taht- milket-i ran teshr eyled Buld nm- saltanat ahdide n hreti fern ey rzgru eh-svr- saff-deri Ara as imden-ger tg- Sreyy-peykeri V Saff-der nusret kadm yr- grudur sen Avn-i Hakk mens- zt- kmkarudur sen Nola tedbrde eylerse isbet her zamn saf brahim Paa msterudur sen Mjde her yerde muzaffersin ki yle bir vezr Hayr-hvhu ker-i hidmet-gzrudur sen Sen otur ikbl ile tahtuda bezl-i himmet it Masdar- nusret der-i devlet-medrudur sen eh-svr- arsa-i ikblsin isterse al Isfahn mevkf- emr-i itibrudur sen Cnib-i Hakkdan meyyedsin semend-i azmi sr Kiver-i rn ser-t-p ikrudur sen Bir munid dmen-i bed-hldr virme amn Rafz makhr- zr- iktidrudur sen

465

Nola bu nusretle izhr- mbhat eylese Feth-i nev ser-mye-bah- iftihrudur sen Olmamken Karata lkesi slma nasb imdi kr eyle efendm murg- zrudur sen Nola vasfuda bu beyti zzet rd eylese Mter bir bende-i midhat-gzrudur sen ferin ey rzgru eh-svr- saff-deri Ara as imden-ger tg- Sreyy-peykeri

17 NESB DEDE 17/1 TERC- BEND DER NAT- NEB ALEYHSSALT VES-SELM BU TERC- BEND MEDNE- MNEVVEREDE KALBE GELP HER BEND TAMM OLDUKA HUZR-I SULTN-I EKREM SALLALLHU ALEYH VE SELLEMDE KIRAT OLUNMAK MYESSER OLDI
Feiltn Mefiln Feiln

I Ey riyz- ceml-i gl-ni ehr-i yr-i diyr- tekvni Gam harb itdi cn- miskni Bir nigh eyle gr bu gam-gni

466

II Ey yegne habb-i Hazret-i Hak Nzenn-i yr-i Hkim-i Mutlak Dergeh-i Hakka yok yzm varacak Saadur istind- dil ancak .

III Ey nebiyy-i kerm-i Yezdn Menzil-i kurb kurb-i mihmn Amelm yok Hudya erzn Lutfua kaldum ey kerem-kn

IV Sensin ey eh ef-i cmle mem Saa mahssdur keml-i kerem Beni sermende itme yevm-i nedem Gayr dergha iltic itmem

V Dd ey dver-i hakkat dd Meded ey h- kiver-i ird Senden eyler Nesb istimdd Kr old bu matla ird

17/ 2 TERC- BEND- LATF

Mefl Filt Mef'l F'iln

I Ey gfil-i dekyk- esrr- m-selef Zinhr ekme renc-i ende-i alef T-key sihm- zelle vcdu ola hedef Klliyyet ile eyle gam- ay ber-taref tse nkd- mri fakr u fen telef Ank-y kf- hikmet olup ama gayre kef

467

II Bil lutf-i Hakk nahn kasemn eyle yd Tefvz idp Hudya umru kl istind Teslm olup mukaddere itme sakn ind Rezzk- leme eger itdse itimd tse nkd- mri fakr u fen telef Ank-y kf- hikmet olup ama gayre kef III Ebn-y dehre syleme hl rec ile F1-cmle hreti dahi varsa at ile Bhde kendi nmu takdurma sile Htem olursa dah karn seh ile tse nkd- mri fakr u fen telef Ank-y kf- hikmet olup ama gayre kef IV Eyle at-y Hazret-i Vehhba bend-i bl Ebvb- digerna varup itme ibtihl Kl dde-i Hudya kanat yiter sul Kend gibi avzice t end arz- hl tse nkd- mrni fakr u fen telef Ank-y kf- hinmet olup ama gayre kef V Her n-kese ikyeti ko ztrbdan Frig olup atyye-i agyr u yrdan Kat eyleme niyz der-i Girdigrdan Eyle hicb Hazret-i Perverdigrdan tse nkd- mri fakr u fen telef Ank-y kf- hikmet olup ama gayre kef VI Her mmsik denye sakn itme kef-i rz Gster Nesb kendi mahlka b-niyz Eyle gn-y kalb ile tahsl-i imtiyz Zer hme ile safh-i cna bu beyti yaz tse nkd- mri fakr u fen telef Ank-y kf- hikmet olup ama gayre kef

17/3 NYZ-NME- B-RY DER FEHV-YI TERC- BEND- RAN

Mefl Filt Mefl Filn

468

Ey dil rz-y lhye azm ol Ey dg dg- sne meded em-i bzm ol Ey rehber-i hidyet olup maksada dell Gret-dih-i dkkne-i sk- meczm ol Ey hn- dde geldi demi nee vir baa Vey h u nle ile eser sz szm ol Teller takup klhuma ey h- leden Serde nine-i sft- imtiyzm ol Yalvar Cenb- Hakka dil sdk ile tamm O1 demde ci-i yem-i gufrna czim ol B-reyim lh benim re-szum ol Dil-hasteyim tabb-i gam- cn-gdzm ol II Ey nefs-i bed-mumele insfa gel yeter T-key rz-y Hakka muhalif amel yeter Rh- amelde evk ile lk pk ol Evkt- bendeg-i Hudda kesel yeter Mnend-i meyl-i kble-nm semt-i Hakka dn Meyl-i siv ile yeter oldu mesel yeter Kesretde gr yegneg-i rh- vahdeti em-i dilde niceye dek bu havel yeter Arz eyle hasb-i hli dergh- izzete Bhde Zeyd Amr ile ceng cedel yeter B-reyim lh benim re-szum ol Dil-hasteyim tabb-i gam- cn-gdzm ol III Kendm sad zum iderem r-siyh iken Dim hev-y nefs ile krum gnh iken O1 dem menm- gaflet ile reh-rev-i hat Abde heme lyk olan intibh iken Hayf ki gl-i nefis beni itdi kem-de Zhd ver behite kar h-rh iken sbt- Hakda tlib-i brhn u huccetm Zerrt- kint- vcda gvh iken Gayra ne gne eyleyem hlmi beyn Sen bir at v rahmeti ok pdih iken B-reyim lh benim re-szum ol Dil-hasteyim tabb-i gam- cn-gdzm ol IV Gh hayl-i vasl ile mesrr u ho-terem Ende-i firkula gh mkedderem Gh nesm-i fikr-i kerem kim vezn olur Feyz-i net u handede n verd-i ahmerem Geh adl-i Hakk u rz-i cez yduma gelp Fikr-i mel-i hl iderem kanlar aglaram

469

Hsl bu kim bu lem-i kevn fesdda B-mye bir esr-i hev-hvr u kemterem ermende-i cerim-i b-hadd b-hisb Bir dil-ikeste haste fakr u muhakkaram B-reyim lh benim re-szum ol Dil-hasteyim tabb-i gam- cn-gdzm ol V Kesmem Nesb crm ile gufrndan md Hrd t zalm- ebi ide n-bedd Rahmn- b-vezr hat-p- b-nazr Gaffr- b-murz u Settr- b-nedd Zannum budur ki ben kuluna ide mafiret Crm hat ile eer olsam dahi ferd Ola cerde-i amelmden sivd- crm Kilk-i at-y Hazret-i Sbhn ile resd Y Rab egeri masyetm b-umrdur Benden beterlerin kerem itmede sad B-reyim lh benim re-szum ol Dil-hasteyim tabb-i gam- cn-gdzm ol

17/4 TERC- BEND- IKNE

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Sen ftde olan mihnet ile merd olsun Sararup hasret-i rh-sru ile zerd olsun evk ile get idp fk cihn-gerd olsun Leb-i rn i leme dil serd olsun k olan saa Ferhd ile hem-derd olsun Virmeyen cn u seri yolua n-merd olsun II Khken gibi alup te-i sevdy ele B-stn- gama hicrnu ile varsa gele Getirp kuvvet-i bz-y haylin amele Krn itmezse de rek-i dil-i Ferhd hele k olan saa Ferhd ile hem-derd olsun Virmeyen cn u seri yolua n-merd olsun III

470

tibr eylemeyp derd gamu resine Tg-i elms uran merhem yerine yresine Tesliyet vire gamula dil-i vresine Sebt ide nak-i ruhu sne-i sad-presine k olan saa Ferhd ile hem-derd olsun Virmeyen cn u seri yolua n-merd olsun IV Kle-i vaslua sarf itmede sm zerini Cy-i r itmede kuyuda sirik-i terini Rh- kuda fed itmede cn u serini Hsl khken derd ile tutsun yerini k olan saa Ferhd ile hem-derd olsun Virmeyen cn u seri yolua n-merd olsun V Sana rn dehene mil olan ehl-i hev Yog idp vrn itd reh-i kuda heb Yohsa b-fidedr dav-i bhde eh Cn virp yolua mnend-i Nesb-i eyd k olan saa Ferhd ile hem-derd olsun Virmeyen cn u seri yolua n-merd olsun

18 NEVRES- KADM TAZMN- BEYT- MEHR DER-VASF-I RTB AHMED PAA BAD-EZ-KAPUDN
Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I saf Hazret-i Allh nigehdr ola Mihr-i ikbl penh-ver-i divr ola Baht hem-kfile-i devlet-i bdr ola Dilerim tli-i ferhunde alemdar ola Kanda kim nak sm-i cilve-i reh-vr ola Dmeni hr ola malb u nignsr ola Reh-nm-y ezeli yr u meded-kr ola Hem-rikb zafer feth-i kaf-dr ola Rehber-i zidi her yerde hev-dr ola Kanda azm eyler ise avn-i Hud yr ola Hazret-i Hzr- Neb kfile-slr ola II

471

Srme-i dde-i hurd ola gerd-i kademi Zlf-i Nhdi kese perem-i t- alemi leye t o kadar py- kmeyt-i kalemi Ki tuta lemi vze-i hkm-i rakam Eyleye mahere dek zt- kerm-iyemi hretin mesned-i ikblde kem nm- Cemi tdi emvc- pey-ender-pey-i lutf u keremi Beni mstarak- dery-y amk-i nizami Umarm menzilie uramaya yol gam Kanda azm eyler ise avn-i Hud yr ola Hazret-i Hzr- Neb kfile-slr ola III Mesned-i devlete rh idi vcd- pki eme-i Hzr idi n yine-i idrki Feyz-i ilhma mehebb idi dil-i derrki Ktib-i vahy idi gy kalem-i lki Yuurulm gibi man ile b u hki Gayra tasvr idemem tab- letfetnki Ne bu giry-i tr- nigeh-i lki Hep ikr- dil-i ahbb ile pr fitrki Geri mahzn olurum ben bu seferden lkin Kanda azm eyler ise avn-i Hud yr ola Hazret-i Hzr- Neb kfile-slr ola IV Eyledi izz ile sen azm-i sefer sultnm Lk verelere vadi keder sultnm Sylesem dilde neler var neler sultnm Ki gam- hicrin ile dil ne eker sultnm Zk-i sadr itmi iken cna eser sultnm Seferi old baa derd-i diger sultnm Gice gndz yanayor laht- ciger sultnm Pek alkam var imi saa meger sultnm Bad-ez-in vird ideyim m u seher sultnm Kanda azm eyler ise avn-i Hud yr ola Hazret-i Hzr- Neb kfile-slr ola V Meclisi baa medr- eref izzet idi Sohbeti fet-i smn- gam u mihnet idi Neydi bezmide o hlet o ne keyfiyyet idi Ki net-ver-i cn u dil-i bi-rhat idi Sde bir baa m lutfu sebeb-i rifat idi Ztn Allah bilr kim eref-i devlet idi Bilmedik krini bir mide-i nimet idi Sana geldike btn evk idi germiyyet idi Avdet itdike gnl derd ile germ-lfet idi

472

Kanda azm eyler ise avn-i Hud yr ola Hazret-i Hzr- Neb kfile-slr ola VI h erbb- tabyi yine kald b-kes Yine bu kafileye virdi keder bng-i ceres Ey felek koymamn ay idelim nim-nefes Seni itdiklerii itmedi rindna ases i'r inya heves eylemi iken herkes Dmi iken taraf- marifet ilme heves Hamdlillh aradan km iken py- feres Ne reva tti-i endie ola habs-i kafes re ne byle du eyleyelim gel Nevres Kanda azm eyler ise avn-i Hud yr ola Hazret-i Hzr- Neb kfile-slr ola

19 NEYYR ABDLHALM DEDE TERC- BEND

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Ey gl derd gam- dehre nice zr olalum Seri sahrya slup tlib- khsr olalum Meclis-i meyde o gl yzli ile yr olalum Ay u n eyleyelm b-gam u efkr olalum Hal-i k diyelm shib-i sr olalum Bri bizler dahi bu bezmde yekbr olalum Sz- dil syleyelm menb envr olalum Bakalum ryna hvhende-i ddr olalum Shhat- dille olup zhiri bmr olalum Varalum zlf-i siyahkre giriftr olalum Mecls-i yre varup dfi-i ayr olalum Bilelm hl-i dili vkf- esrr olalum II

473

Beni mahmur iden ol dde-i mestnesidr Dr olan htr- brede peymnesidr ku bezm-i mahabbet dahi meyhnesidr Dolaan semt-i visle dil-i dvnesidr Per-verin em-i ruh- yrna pervnesidr Syleyen dilde heman kendin efsnesidr Cmle ayre tevzu bize bgnesidr Hsl tavr u eds yine cnnesidr Esb-i nz zre svr olsa levendnesidr O levendne hrm dahi hnesidr Taklan zlf-i pernna dil-nesidr Zlf sevds mdur serdeki ynesidr Mecls-i yre varup dfi-i ayr olalum Bilelm hl-i dili vkf- esrr olalum III Yri gl-get-i tem idelm glzr Sne dna yine merhem idp her hr Gonca-ve beste idp geh dehen-i der-br Blbl-s ki idp nle-i ho r Skiy bezme getr ol kadeh-i serr elm bde-i glfm kalender vri Rekden llelern kn ola t ruhsr Snbl gide serinden gele v destr Getr ol bdeyi kim germ idelm bzr Cylar-ve dolaup her taraf- khsr Cst u c eyler iken leyl nehr ol yr Didi bir pr-i mahabbet bize bu gftr Mecls-i yre varup dfi-i ayr olalum Bilelm hl-i dili vkf- esrr olalum IV Dildr ol feyz-i dem-i Hzr- mesha dildr Dildr ol b- hayt- dil-i dn dildr Dildr ol yne-i nr- tecell dildr Dildr ol ekker u hem tt-i gy dildr Dildr ol zb-i fer-i glen-i ma'n dildr Dildr ol nle-ke u blbl-i eyd dildr Dildr ol em-i eb-i bezm-i muall dildr Dildr ol bl u per-i murg- eb-r dildr Dildr ol bde-i glreng musaffa dildr Dildr ol cm- Cem Hsrev Dr dildr Dildr ol ba- mahabbet gl-i ran dildr Dildr ol mest-i elest dem-i sahb dildr Mecls-i yre varup dfi-i ayr olalum Bilelm hl-i dili vkf- esrr olalum V

474

Hrka berdu olalum get gzr evleyelm Gidelm ky- harbta karar eyleyelm Ser-be-sahr olalum terk-i diyr eyleyelm Varalum yine o hy ikr eyleyelm Glen-i ryn mnend-i bahr eyleyelm Azm idp kyna feryd- hezr eyleyelm Fikr-i zlf ruhun leyl nehr eyleyelm Yd idp lal-i leb def-i humr eyleyelm Dili rm gehi fikret-i yr eyleyelm Say idp kla bu cismi gubr eyleyelm Hk-rh- kadem-i yre nisr eyleyelm Yz srp pyine Neyyir gibi zr eyleyelm Mecls-i yre varup dfi-i ayr olalum Bilelm hl-i dili vkf- esrr olalum

20 SABH EVKETL SULTN MUSTAF HN MERHM BEYT- TY HR OLARAK BRDERMZ ABDULLAH EFENDYE KIRAT BUYURUP EMR- HMYNLARIYLA TERC- BEND OLMIDUR
Mefln Mefln Feln

I Mlku b- ry- mecd n Cihnu pdih- nkte-dni Zamnun hsrev-i mucz- beyn Msahhardur aa genc-i mei Sehb- feyz-i tab drr-fen Nola rek- ver itse bahr u kni Vcd Kabe-i emn emn Kalem destinde altun nvedn

475

O henh- mlhem ngehn Ki nutk itdi bu beyt-i dilsitn Felek kaldurm altun emdn Gm pervneler tutm cihn II Bi-Hamdillh yine geldi zemistn Beyzlar giydi nahl serv-i bstn Zemne sanma kim berf old rizn il ake erbande sad devrn Degl yah-beste her cy- gl-istn Gm yneler old nmyn ebistn- hevda mihr-i rahn dp sad-em-i kfr frzn Debistn- emende andelbn Bu beyti ders iderler imdi pinhn Felek kaldurm altun emdni Gm pervneler tutm cihn III Vakr ile Ayz Paay gl-zr Gelnce k k old tfl- ezhr Olup k nev-bahr- feyz-i-sr Aar hep kar top asn- ecr Sarup kar saa sd-bendi destr Giyindi sde her serv-i emen-zr Zemne pene-i mihr eyler isr Tegerg yah-elerden drr-i ehvr Okurlar karcgar faslnda tekrr Bu beyti mtrabn- Zhre- gftr Felek kaldurm altun emdni Gm pervneler tutm cihn IV Dem-i serm olnca sade makrn u dbs ser--ser giydi hmn El hamsnde kar halvsn sun Aa hams- mbrek old kann u rtbe yad simn berf ki anu Cihnda kr kur old Karn dp berdiyle nr- mihr macn Meges-ve berf rdi ba gerdn Zih ilhm ile tab- hmyn K evsfu bu beyte kld mazmn Felek kaldurm altun emdni Gm pervneler tutm cihn V

476

Ola ol husrev-i fermn- ferm Serr-i saltanatda lem-r dp dim muzaffer Hakk-tel eklsn emrine tevfk-i tur de ol padih- dnye Mevl Nice eh-zde sultn- it Hak itdi bendesin medhinde gy Nice itsem ed-y krin y Gzel terc-i bend itdn Sabh Bu eh-beyt-i eref-pry hakka Felek kaldurm altun emdni Gm pervneler tutm cihn

21 SLK EFEND 21/1

TERC- BEND- DL-PESEND
Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Yeter ey dil heves-i kayd- mblt- riy Nice bir vhime-i tan- ziyn- chel Olma mizmr- meczde itbn min bad de gr rahn- hakkatde inn- irh Ne rev sohbet-i ndn ile mektm kle ddihr itdgmz gevher-i sf- man Kellimn-ns ile olduk yeter zrde dim delm tt-i idrki eker-rz-i ed Satr- er ile tertb-i suff eyleyerek delm leker-i hussde-i eb-hn- cef Eyleyp evk ile bz-y hayl-i temr Sell-i emr-i zebn eyleyelm ahyna

477

II ve-i nutk olan sdedr erbb- cedel Kold icze bedel sga- lafz- mhmel Olcak kbil-i tevch-i htb n-bd Nice temhd olnur nkte-i m kll u del kd ser-rite-i erbb- shan bzre Bir olup ediye-i gazl ile dvn-gazel Nice berc kalur ebyt- shan geldkce Sademt- gam ile penbe-i idrke halel T-be-key ehl-i cehletle mmt- riy Nice bir diye-i srr- vcht- zelel imdi arz- suver-i hsn-i eddur kasdum Virp yne-i idrke kem-h saykal

III demez arz- nmyi be-tarkl-de Kald ebkr- shan hacle-geh-i manda Her shan hilat-i tahsne olur m yan D- idrke kabdur kelimt- sde Nefh-i feyz-i nefes eyler mi Mesh nefesn Rh- nazm gricek klbd-i inda Hikmet-i felsefe bze-i tfln olmam Olup erbb- hec mareke-i hicda Tabum fezleke-i sihr-i hall itsemde Yine tevhn-i addan olamam zde Niin zrde dilem tan- addan bilmem Zlfekr- kalemm elde iken mde

IV Kimse dem-sz olamaz davi-i icz itsem Nahvet-i tab ile ok m felege nz itsem Arsa- lem olur germ-i revc- b Gevher-i medhar- nazmum ibrz itsem Olur efvh- cihn-beste-i mihr-i hayret Ben ki gencne-i zehhr- dilm bz-itsem Hem-cenhum olamaz kimse hazz-i gamdan Evc-i maksre-i mlk-i dile pervz itsem Har- ecsm- bayl itmek iin fm-bad Nefh-i sver shane hmemi dem-sz itsem leme velvele-endz girv-i dil olup Vaktidr nara- mestneye gz itsem

478

V Ragmile sadme-zen-i efser-i h olalum Ehl-i chun leked-i mesned-i ch olalum ltifatnda ne bulduk felek-i bed-meni Bri imden ger matrh nigh olalum Bmdan tard- gurb eylerz inallah Rz u eb muntazr- hall-i lhi olalum Siflegnu kereminden idelm kat md Fiz-i mevhibe-i n-mtenh olalum delm arz- kemlatla tahd-i naam Bir zamn mahfil-i hretde mbh olalum Ksid old bu fezlarda hner ey Slik Marifet ric olur kivere rh olalum

21/2 TERC- BEND- DGER

Feiltn Mefiln Feiln

I Get idp nki ehrden ehre D olup ghi lutf u geh kahra Nazar itdm mezhir dehre Yok mkfta kimseden zehre Ey olan nm- acz ile hre Yaz bu beyti sahfe-i mhre

II Byledr tavr- n-be-c-y felek Devr-i maks sy-y felek Deglem tlib-i rz-y felek Mstemidd-i kef-i at-y felek Olmam zrde-i cef-y felek Eylemem kasd- iltic-y felek

479

III Bir teh neyl-i kma cn ekemem Fikr-i hrmn ile ziyn ekemem Reh-i tecrdden inn ekemem Fevt-i ml ile zamn ekemem ille-i sahdur kemn ekemem Ey sipihr itme imtinn ekemem

VI Meyl-i naks eylemem kemlumdan Mihri fark eylemem siflumdan Pr-netum ferg- blumdan Cnbim sanma influmdan Fehm-i acz eyleme maklumdan Oku bu beyti hasbihlumdan

V Dehre olmam rbde kmum iin ltic eylemem mermum iin Kasd- by eylemem memum iin Gle bakmam gam- zkmum iin stemem dne-i murg bmum iin ekmezem gam sabh u mum iin

VI Slik elde var iken hnerm Sfle-gne ne iltic iderm nki mlk-i fergadur seferm Br-gh- dil old reh-gzerm Nak- levh-i cebnedir nazarum Halef-i yesden nedr hazerm

21/3 TAVR-I DGER

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Hod frn nigeh-i rabete yn olmaz Merd-i kmil hedef-i nvek-i noksn olmaz

480

Dde-i ehl-i hired hyre-i hrmn olmaz rife cevher-i zt gibi brhn olmaz em-i insf gibi kmile mzn olmaz Kii noksnn bilmek gibi irfn olmaz II Nusha- hl kl zver zn-y nazar Olasu t sebak-mz Aristo-y nazar Geri merd-efgen olur vakt-i bz-y nazar Hi amelden mi kalur keff-i terz-y nazar em-i insf gibi kmile mzn olmaz Kii noksnn bilmek gibi irfn olmaz III Bri meyl-i vasat it menzil araf eyle Kurta- smian kssa- eslf eyle tindan gep ynei efff eyle Cy- kudret mi kalur acz ile insf eyle em-i insf gibi kmile mzn olmaz Kii noksnn bilmek gibi irfn olmaz IV T-be-key hest-i mevhm ile arz- timsl Eyle mahv- galat- ztile ref-i ekl Var iken dde-i dil gibi mehekk-i aml Aramaz hayrda noksnu erbb- keml em-i insf gibi kmile mzn olmaz Kii noksnn bilmek gibi irfn olmaz V Slik sk- hayl ekeli hsrnn Bulmadum mek-i skt eylemeden snn Pest ider nki felek kadr- shan subhnn demez arz- hner kimki bilr noksnn em-i insf gibi kmile mzn olmaz Kii noksnn bilmek gibi irfn olmaz

21/4 VD- DGER

Mefl Filt Mefl Filn

I Mevkf- tei ter iken zemherrdi Gelmez hayle bde gibi nee-dr ey Lutf eylemez mi pr-i mugn huceste-pey Renc-i humr- neve-i dna t-be-key

481

Humlar ikeste-cm teh yok vcd- mey td esir-i kahve bizi hey zamne hey II Sk tekub eylemeden hlet-i humr Devr eylemez mi bir dhi ho-gvr Rindne yok m kesb-i net itmege medr Bu huk-slde eklr mi bu intizr Humlar ikeste-cm teh yok vcd- mey td esir-i kahve bizi hey zamne hey III Dndi fez-y mey-kedemz deyr-i zhide N-r ddi ehl-i saf zhd-i brda Erbb- evk itse de devrn msade Tertb-i bezm-i iret olunmaz ne fide Humlar ikeste-cm teh yok vcd- mey td esir-i kahve bizi hey zamne hey IV Kld it hcm- temm old vakt-i sayf Meysz olur m bde-ken- esr-i keyf Besdr cihnda itmege mestne sell-i seyf Mey mevris-i celdet iken sad-hezr hayf Humlar ikeste-cm teh yok vcd- mey td esir-i kahve bizi hey zamne hey V Ayr vkf olmadan -i ebneye Atsak kapa bri hele kahve-hneye Hayretdeyz tagayyr-i hl-i zamneye Geldi halel tevecch ile bu kr-hneye Humlar ikeste-cm teh yok vcd- mey td esir-i kahve bizi hey zamne hey VI brm- vasla bde iken mni-i hicb Old gayi-i dile vbeste feth-i bb Terf-i yr ile oluruz geri evk-yb Bezme ne arzu ile gels o mest-hb Humlar ikeste-cm teh yok vcd- mey td esir-i kahve bizi hey zamne hey VII Der-beste nki mastaba- suffe-i saf Klm yasag ahne-i ngeh-res-i kaz Dkkne-i Rahkiye kl bast- briy Afyn v ber mevsimdr imdi Slik

482

Humlar ikeste-cm teh yok vcd- mey td esir-i kahve bizi hey zamne hey

22 SLM TERC- BEND- LATF

Filtn Filtn Filtn Filn

I k- nln olaldan sen meh-i tbnma Mihr-i ryn pertev-efgendir dil-i sznma em-i fns- haylim olmadayd rz Her eb-i deycr- vakt-i renci-i hicrnma Hamd lillh hrd-bz-i nesm-i efkati Tb-bah oldu net- klbe-i ahznma Hamd lillh cybr- vuslat seyl-b edip Tze cn-bahende oldu bu dil-i atnma Hamd lillh mihr-i ry dmn etdi beni Meh zr tesliyet verdi dil-i nlnma fitb- talat cn zevle ermesin Mh- tbnsn Hud eksikligi gstermesin II Byle olduka nevl-i lutfu ile in Fikr-i dr--dr- hicri htra gelmez eh

483

Byle olduka dahl-i sr- ehr-i efkati Vechi vardr tabt- evki eyler ise iddi Byle olduka Hm-y evc-i evk- sohbeti Ymn-i ikblile eyler kadrimi gerdn al Byle olduka saf-y lfetiden behremend Leker-i gam zt- pkimden ederler ihtir dmn etdi visli bu dil-i nlnm Lutfuu grdm boyumca ey meh-i burc- beh fitb- talat cn zevle ermesin Mh- tbnsn Hud eksikligi gstermesin III evk- n--n- vaslda gl sultnm Zevki vardr devletinde bu dil-i dnm Kondu bz-y dile nev-nsha-i eyh-i kerem Gitdi derd-i rencii tb- teb-i hicrnm Vefk- mlim muvaffak oldu vakt-i kutbuna Sati geldi net- klbe-i ahznm Levbaallh ahterim ulv imi gerdda Bendesi etdi beni Hak sen eh-i hbnm Zerrece cevr itb etmezsin asla bendene Crm noksnna bakmazs dil-i nlnm fitb- talat cn zevle ermesin Mh- tbnsn Hud eksikligi gstermesin IV Olal glm hayli ile cn in Rek eder bgneler ahvlime ser-t-be-p Bendei ihy edelden evk- vasl sevdigim ld gitdi gbtadan baa rakb-i bed-lik Sen boyu serv ile sermed eyleyip evkm benim Min-ba'ad aynnaya senden bizi Br Hud Nice meftn olmayam ryua cn ben seni Nice kaplmaya glm tr- zlfne eh Yd- mihr-i ryu eyler ydm her rz nr Meh cebni fikri her eb tre bahtm ren fitb- talat cn zevle ermesin Mh- tbnsn Hud eksikligi gstermesin V Glene esdike geh bd- sab-y krger Byle b-tb etmesin kkllerii ser-te-ser Serv-kaddi eyleyip hfz u hirset feyz-i Hak Glen-i hsn heme eylesin d-bter Ditresin stne hrsndan sablar zlf Her kaza eylesin klar gln siper

484

D'im Hak gl-ruhu lutfuyla handn eylesin Grmesin lemde zt- pki asla bir keder Zlf-i mgnile mihr-i ryuu yd eyleyip Saa her eb Slimi budur dus t seher fitb- talat cn zevle ermesin Mh- tbnsn Hud eksikligi gstermesin VI Dim uka kr lutf u ihsn u kerem detin ser-t-be-p yn-i eltf u himem evk- n--n- vasl mye-i ay u tarab Zevk- lutf u eltaf fers-y renc-i derd hem Mihr-i lem-sz- hsn cmleye pertev-fiken Meh cebni nr u revnak-bah- bezm-i ay u dem fitb- talat cn zevle ermesin Mh- tbnsn Hud eksikligi gstermesin

23 SENY TERC- BEND

Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I h kim derd-i dernum yine buld zarar Yine eflki siyh eyledi hum ereri Levh-i dilde komad geri ki yaum eseri h srr u sihrm ile yine buldum kederi Yel gibi geldm aradum bulamadm bir eri Diye ey bd- sab sorma ki aldum haberi Hass m eyh dimiler bir ly- hayr erri Saa dldl diy vallh satar leng-i har Ne hakkat bilr ebter ne gk alar ne yeri Balamaz terkeine kl ile hayrl-beeri Her yaa gh Sikender gibi kldum seferi Geh Sleymn gibi saldum yedi iklime cer Ad eh-bz her yaa y bl peri Eyledm seyr nice mutebert- siyeri Okudum kavl-i Eb-Bekr ile bn-i meri

485

Kimi Abbs delli kimi bn-i Haceri Grmedm glen-i akvlde hbir eceri Ki bite hnu stnde murdum semeri Yazmam kd v Kef Cerr Taber Haberm yok gzelm kimden alayum haberi II Seni lem sanma ar- muallda arar Kimi esmda kimi genc-i msemmda arar Kimi havrda kimi dem Havvda arar Kimi hurd-i cihn-tb mcellda arar Kimi Arf kimi cennet-i Mevda arar Kimi yirde kimi gkde kimi deryda arar Kimi tagda kimi bada kimi sahrda arar Kimisi sm zer gevher-i yek-tda arar Beyt-i Makdisde kimi Kabe-i Ulyda arar Kimi deyre girben Lt ile Uzz'da arar Kimi Yakb oluben Ysuf- zibda arar Kimi Ysuf oluben r-y Zleyhda arar Kimi Mecnnu olup sret-i Leylda arar Kimi Vmk kimi nhsre-i Azr'da arar Kimisi ba girp serv-i semen-sda arar Gl snblde kimi blbl-i eydda arar Kimi levhe yazlan lafz ile ma'nda arar Kimi tahms ile er- muammda arar Yazmam kd v Kef Cerr Taber Haberm yok gzelm kimden alayum haberi III Syle ey mh dahi kubbe-i hadrda msn Yohsa ol em-i mnr-i felek-rda msn Krs-i levh kalem Sidre-i Tbda msn Yohsa envr- Hud encm-i ziyda msn Bis-i hilkat olan gevher-i yek-tda msn Bihi masnu olan cmle-i eyda msn Sye-i ztu olan dver-i Drda msn nua hid olan dil-ber-i randa msn Aks-i ruhsru olan r-y musaffda msn em-i cn-bin olan nergis-i ehlda msn Aceb enhr gibi vd v sahrda msn Geh esfelde keremle geh alda msn Geh s v geh hcir srda msn Geh Msda geh ol yed-i beyzda msn Mescid medrese v knc-i musallda msn Zhid h diyben itdigi gavgda msn Leyte v leysde v lda m ill da msn Kf Ankda y y-s ile t-h da msn

486

Yazmam kd v Kef Cerr Taber Haberm yok gzelm kimden alayum haberi IV Nice dem hem-nefes-i nle v feyd oldum h ile taht- Sleymn gibi ber-bd oldum Geh olup bende-i mutlak geh zd oldum Taht- izzetde geh geri ki eh-zd oldum Gh mamr olup vasl ile bd oldum Yklup geh gam hicrn le n-d oldum Hzr ile hem-dem olup kbil-i ird oldum Cn u dilden ne ki dirler ise mnkd oldum Geh hem-zd oluben Kutbl ... oldum Nice dem kef kermtle mu'td oldum eref-i zhd ile geh eref-i ibd oldum iddet-i nefsle geh berter-i eddd oldum Nefs-i bed-hhum ldrmege celld oldum Cigerm zahmna Selmn gibi fassd oldum Geh mollalar ile zmre-i ird oldum Geh evb-u kumr-bz ile zd oldum Geh sehhrlk idp geh eyyd oldum Geri kim okumada yazmada std oldum Yazmam kd v Kef Cerr Taber Haberm yok gzelm kimden alayum haberi V Kanda bulsam an kim yokda degl varda da yok k- zrda da yok dil-ber-i mekkrda da yok Nh-felek e-cihet seba-i seyyrda da yok Zhir btn u ayn ile esrrda da yok Hl u mstakbel mzi ile etvrda da yok Nik bedde degl sn ile dvrda da yok Ebr brn- felek dde-i enhrda da yok Gl ile harda degl hr ile gl-zrda da yok Msr m Haleb Mekke v seyyrda da yok Yemen Hind Buhr ile Ttrda da yok Atlas u kemh degl dirhem dinrda da yok Knc-i dkknda degl ehr ile bzrda da yok Ge-i mey-kedede hne-i hammrda da yok Ser-te-ser hayl- cihn gnbed-i devvrda da yok Dahi ser-cmle muhcirde v ensrda da yok Fkh u tefsr ehds ile srda da yok ecer-i bg- rem'de biten esmrda da yok Kalb-i virn Senyi-i dil-figrda da yok Yazmam kd v Kef Cerr Taber Haberm yok gzelm kimden alayum haber

487

24 SEYYD VEHB 24/1 KASDE- B-HEMT DER-ZIMN-I SULH- EREF HN DER-ZEMN-I AHMED HN ALEYHR-RAHME
Filtn Filtn Filn

I Brekallh ey cehnu dveri lem shib-krn- saff-deri Gelmedi evreng-i n u evkete Misl skender zemnndan beri Glib ser virmek ister eyleyen Sen dururken iddi-y serveri te Eref Han ki Efgnler Olm iken eher-i nm-veri Saa serkelik murd itmekle ol Kld Mevl kahr u hizlan mazhar btid blda pervz eyledi Sora old rhte bl peri Saa ba egmezken itdi mltec stine tayn olan ser-askeri Hn- n-pk ile yle dmen tmeden lde tg u haneri Eref-i han benem dirken saa de arz- nker v ker Bundan al ola m fevz felh Glibne olasn sulh u salh II Pdihum krin it bu nimet Hak fzn itsn kh u evket Dmen kh olsa kal u kam ider Kuvvet-i bz-y baht himmet n meges eyler peran hasmu Cnbi itdkce liv-y nusratu tdi Hak tu megesrn- zafer Mirvaha bl-i hmdan ryet Dmen yecc-i pr-r olsa da Sedd-i iskenderdr aa satvet Davi-i shib-krn eylese Hccet-i isbt besdr savlet Old Eref Hn- Efgni-nijd hidem mazmnna bu hccet Kim dp izhr- tugyan bad-ez-n tdi sulh in tazarru efkat

488

Fiz-i gencne-i nasr oldugu Remz ider bu beyti shib-devlet Bundan al ola m fevz felh Galibne olasn sulh u salh III Ey eh-i Cem-ker Dr-gulm Bd- kahrn Rstem-i destne Sm Eref itmekle tecvz haddini tdgde seyf ile harbe kym tdi fermnula sadr- azamu ol kadar techz-i ceye ihtimm Yir gtrmez asker irsl eyleyp tdi her menzilde add- mehmm Hrikul-de idp tayy-i mekn r-mha rhdan cey-i be-nm Mevc-i dery gibi akd fevc fevc Dmene itdrdi n-r iltiym Garka-i girdb- hayret oldlar Ey kermet grdi ad-y lim Kahramanlk ancak olur eyled B-teab dmenden ahz- intikm Sulha ba egdi efendm sen dah El-amn emr eyle der-niym Bundan al ola m fevz felh Glibne olasn sulh u salh IV Mr Mahmd evleyp edd-i visk zmedi rh- tagallbde kusk n Mansr olmayup Dvd idp Ny- nze ile se-gz ikk ube-i Krd iken cy-i karr Old Mahmda Sfahn u Irk eh Hseyn hanlar beyninde hem Olmamak ile o esnda vifk Hilat-i ikbl andan hal olup Ars- mlke hal ile virdi talk Ald Mahmd aa da hayr itmedi Ddi sevd ile m-beyne-firk Bad-ez-in idp tevassut eh Hseyn tdi ol delleyle Ere-f itink Aa marr evveli bay eyleyp tmi iken devlete teklf-i kk Grdi kahrn bildi haddin eyledi Ger dinine sulh in bend-i visk

489

Bundan al ola m fevz felh Glibne olasn sulh u salh V Allah Allah neydi evvelki gurr imdi arz- mazeret terk- gurr Hrkaya ekdi serin hem-n kesef Devlete kasd eylemiken er r kd man-y as en-tekrah r- sr olup srr old srr Neydi evvel davi-i skender imdi t bu mertebe acz ftr Neydi evvelki sebt- makdemi Simdi t bu resme p-lagz-i kr Neydi evvel fl-i mest-s hcm Simdi arz- meskenet mnend-i mr Neydi istid-y tevs-i hudd Simdi kasr- yed ile tazyk sanur Ngehan kopd kymet bana Sand bang- krre nyi nefh-i sr Pdihum bildi haddin bad-ez-n Lazm old eylemek afv- kusr Bundan al ola m fevz felh Glibne olasn sulh u salh VI Ey ehenh- kermet-destgh Hem veliyyullhsn hem pdih Hrka-i fahr-i cehnu dmenin Komayup elden iderken bsegh Dmen-i mlk ad-y devlete pmege virmez Hud b-istibh Ol hum-y Hak da mahfz u emn unk sensin ey eh-i lem-penh Hzin-i gencne-i kabr-i Neb Hmi-i din hfz- beyt-i lh Olur Allh u Resl dmeni Kim olursa saa hasm- kne-hh Hakk olur mnend-i acm- galat Saa bir merdm ki ola kec nigh Sende iken ryet-i fahr-i cehn Cnd-i gayb saa olmaz m siph desin teyd-i Rabbni ile Gh istsl-i dmen gh gh Bundan al ola m fevz felh Glbne olasn sulh u salh

490

VIII Hak Muammer ide Sultn Ahmedi Lutf u kahrn hkmin icr eyledi Dmene bildrdi hem mikdrn Hem sun atv itdi srr itmedi Kevkeb-i emsri itdi devrden Ehl-i bagyi rh- Hakka mhted tdrp ahkm- era ittib Hem imm- asra kld mukted Ebher Sincn Sultniyyeyi Virdi hem ekdi Huveyzeden yedi Pes o hensh- kevhsrev-gulm Kim mlke kblegehdr mesnedi Buld Eref Hn server-p-i acz Hem ed-y meskenetle mrtedi Tc- hiyle ser-efrz eyleyp sfehan mlkin aa balad Vehbiy sad-kr b-sefk- dim Hsl old cnibin maksad Bundan al ola m fevz felh Glibne olasn sulh u salah

24/2 TERC- BEND BERY- TAZMN- BEYT- SULTN AHMED HN-I SLS
Filtn Filtn Filtn Filn

I Hamd lillh gn olup feyz-i safdan behredr tdi Hak yne-i fk b-jeng keder Kalmad asl gubr- gussadan imdi eser Reh-nm-y glsitn- evk olup bd- seher Azm-i gl-get idicek hkn- skender-sr Def-i sklet itdi dnydan keder gitdi gider Bana vsat-sery-i lem old tengter Byle fermn itdi zr ol hidv-i ddger Biz saf ile Net-bd itdk n makarr Saa da ey gam adem-bda lzmdur sefer II Hamd lillh imdi dny gussadan zddur Ser-be-ser mamre-i lem Net-bddur Vaktmz mahsd- sz u gbta-i ayddur Her doan evld imdi zevkde hem-zddur Ahdmz eyym- henh- kisr-dddur Syesinde halk cmle rhat dil-ddur Lk gam fermn ile menf ii ber-bddur Dile bu nazm- hmyun beyt- istishddur

491

Biz saf ile Net-bd itdk n makarr Saa da ey gam adem-bda lzmdur sefer III Dinse lykdur Net-bda dny cenneti Selseblinde yan Tesnm Kevser lezzeti Lekke-sy-i gussadur b- musaff tyneti Hk-i derghnda vardr kmy hsiyyeti Hi degl old anu ecz-y hk-i hilkati Nev-bahru zevki yd evki sru ziyneti Llen rengi gl by mey keyfiyyeti Dile vasfnda bu beyt-i hsrev-i Cem-evketi Biz saf ile Net-bd itdk n makarr Saa da ey gam adem-bda lzmdur sefer IV Meyl idp b u hev-y mevki-i zbsna Ol Mesh-menkabet old sebeb ihysna Emr idp dmd destr- cehn-rsna Old tarh-endz- himmet kasr- mstesnsna Grdi syeste kudm-i meymenet-bahsna tdi tahsin resmine isrfna insna Geldi bu matla zebn- kilk-i gevher-zsna Kim sez resm olsa aru zirve-i alsna Biz saf ile Net-bd itdk n makarr Saa da ey gam adem-bda lzmdur sefer V Beyt olursa byle olsun kim meli cn-fez Hem zemni tze hem bahri sels dil-g Selsebl-i sfa bezer iki satr gyiy Old her harfi iinde mevce-i ab- bek Kan mdur dery mdur tab- hmyun Vehby Kim kard shile byle dr- lem-bah Hasre dek evreng-i evketde ide zevk u saf Hidmetinde baht ile devlet disnler dim Biz saf ile Net-bd itdk n makarr Saa da ey gam adem-bda lzmdur sefer

492

25 EYH GLB 25/ 1 TERC- BEND TERC- BEND- BEYT- ERF- MEHR L-CENB-I HAZRET- PR
Mefln Mefln Mefln Mefln

I Ey rh- pkinde ayn nr- zt Snesi yne-i vech-i sft Pertev-i hsnnde nmyn tamm Srr- Hud m-hasal- kint Sen urcak vakt-i sem ire arh emine pervne olur e ciht evk ile cn tzelenir ben desem Nutk- saf-bahna rhul-hayt Pertev-i envr- cemlin senin Ak ile verdi d cihna sebt Doldu tecell-i Huddan siv ems-i mahabbet idicek iltift Yand o tele dil cnmz Etdi cemlin vel kef-i simt Ah minel-ak ve hltih Ahraka kalb bi-harrtih II Grmee istersen eer maheri arhda seyr eyle o meh-peykeri Ak ile galtde olup mihr-ve Salmada lemlere nr u feri Etmede nh kubbeyi envra gark Dpdz edip bhter hveri Ky-sfat pey-rev olup sen dahi D yola fark eyleme p v seri Def celcille sem et hemn Alma kola bu felek-i enberi Tutma kulak devrine ahkmna Serserdir serserdir serser Ben hele gayb eylemiim kendimi Ate-i sevdya delden beri Ah minel-ak ve hltih Ahraka kalb bi-harrtih III Aka ne ser ve ne server gerek Bana buyruklara efser gerek Devr-i felekden nola pervneye em-i tavf etmee bir per gerek

493

Yanmas hzr yolu malm anun Haccna ne zd u ne reh-ber gerek Bu sz amm ki kolay sanma sen Ak gibi snede gevher gerek Kuvvet-i bz bu kapuda durur Rstem ii anlama Haydar gerek Terk-i hev etmesi sn deil Avn-i Hud feyz-i peyember gerek Bana gavg-y kymet kopup Snede bir mihr-i mnevver gerek Ah minel-ak ve hltih Ahraka kalb bi-harrtih IV Ak gelip mlk-i dile oldu h Derd gam u mihneti kld siph Etdi o vrneyi mamrezr Leker-i endha klp cilvegh Mealeler yand dern u birn Nr- tecell tolup ol hnkh Arsa-i Maher gibi oldu ayn Ke-be-ke nice bin dd-hh Sr mu mtem mi bilinmez yakn Ny kudm ile gelir h h Hayret alp aklm oldum ham Dehetim idrk ederim gh gh Sabr u skn gitdi elimden tamm Anlamadm asln Br gvh Nr- mcessem midir te midir Yakn syleyemem h h Ah minel-ak ve hltih Ahraka kalb bi-harrtih V Bak o mehin zlf-i siyeh-trna Cn geinir darn ber-drna Gonca yeter ulesi pervneye Hakk yetire blbl glzrna emi okur hm ile sm-i Cell Bak Y H eker envrna Srrn kef etmek in hayretin Kl nazar yne-i ruhsrna Bir nefes olduysa eer r-nm Cenneti ver mjde-i ddrna Bilse eer yr ne Cennet nedir Kimse deimez bu gn yarna Tr gibi nr- tecell-i Rabb Sard bu cismin der dvrna

494

Ah minel-ak ve hltih Ahraka kalb bi-harrtih VI emi el gamzesi mestnedir Ya da bili ka bgnedir Bz- nigeh sayddan etmez fer Cn evi hl ki ana lnedir Her ne kadar nza ekerse sez Baht yce merebi hnedir Sz dkenir kim diye Monl Cell ems dahi emine pervnedir Hakk bu ki memnnuyum ihsnnn Alemin ikrr o sultnadr Sye-i lutfunda neler grdm Ben bilirim illere efsnedir Glib eer eylese dav-y ak Kim inanr kavline dvnedir Ah minel-ak ve hltih Ahraka kalb bi-harrtih

25/ 2 TERC- MISRA GARR-YI RMZ BE

Mefln Mefln Mefln Mefln

I Grh- evliyann ekmelidir ems Mevln Misl-i mihr subh- mhceldir ems Mevln eh-i akn iki kudret elidir ems Mevln Sft u zta brhn- celdir ems Mevln Hemn ayn- Muhammedle Aldir ems Mevln II Rh- aka iki mihrb- ebr-y ibdetdir Grnm birbirinden r-be-r mirt- hayretdir Biri nr- hakikat biri erkn- tarkatdr Cihn- gayba mihr mh- gerdn- celletdr Hemn ayn- Muhammedle Aldir ems Mevln III Dil-i erbb- dilde simdir slm u imnn Muhakkak sret-i deyndir belki ceddnn ki ser-eme-i b- haytdr dil cnn Mel-i matlabdr gtt-gy- Hzr u Msnn Hemn ayn- Muhammedle Aldir ems Mevln

495

IV ki sultn- man birbiriyle ittifk etmi Dnp bir Zlfikra tkat- emri tk etmi Mkerrer n ezn fermnlar irke yasak etmi Birisi kfr srm ol biri nefy-i nifk etmi Hemn ayn- Muhammedle Aldir ems Mevln V Mecz amm ki tahkke yakn tabrdir bu sz Ceml ile cellin mushafn tefsrdir bu sz Brak isbt u nefyi vahdeti takrrdir bu sz Gnlden kat- inkra dedim emrdir bu sz Hemn ayn- Muhammedle Aldir ems Mevln VI Revn d ola Rmiz Bein Glib bu msradan Fzn-terdir hakkat ehline bin hsn-i matladan Olur tevhd-i ren bu muamm-y mlemmdan Cdlk h salmaz ol iki nr- maadan Hemn ayn- Muhammedle Aldir ems Mevln

25/3 TERC- BEND DER-VASF-I ERF- KUTBUR-RABBN CENB-I HAZRET- SULTN DVN KUDDSE SIRRUH
Mefln Mefln Mefln Mefln

I Vcd iklmini yamaya verdi cnd-i eytn Grnd her tarafdan leker-i b-hadd pyn Birikdi fevc fevc mne kd ek-i tfln Emn el-emndr her birinin h u efgn Girip zabt idiyor emmre yek-ser kiver-i cn Klh- seyf-i imdd- gaybn geldi devrn Yeti ey seyf-i mesll-i tarkat r-i Yezdn Erenler pvs Hazret-i Sultn- Dvn II Niym- btnndan Zlfikrn ikr eyle Toup hrd-ve deycr- kfr trmr eyle Yine Haydarln isbt edip bir krzr eyle Bozulmu aresiz askedere lutfun hisr eyle Bizi pr-zahm eden nefs-i habsi zahmdr eyle nyet vaktidir bir tesliyet himmet-nisr eyle Yeti ey seyf-i mesll-i tarkat r-i Yezdn Erenler pvs Hazret-i Sultn- Dvn

496

III Cihna leker-i Yecc-ve doldu mnfklar Safda ehl-i gaflet dim giryn uyanklar Tahamml kalmad sabr etmee hep yand klar Yalan dnyy terk etmek hevsn tutdu sdklar Bu zulmn refin h eyledike bar yanklar Bakp merdniynn her biri bir gne sayklar Yeti ey seyf-i mesll-i tarkat r-i Yezdn Erenler pvs Hazret-i Sultn- Dvn IV Bu zuma dd mnkirler ki himmet kalmam asl Cihnda merd-i man r-i savlet kalmam asl Grh- evliyda zerre kudret kalmam asl Sanrlar he lillh h kermet kalmam asl Budur sohbetleri kim Haydariyyet kalmam asl Geen prnn ervhnda kuvvet kalmam asl Yeti ey seyf-i mesll-i tarkat r-i Yezdn Erenler pvs Hazret-i Sultn- Dvn V Celled-dn-i Rmun aynsn billh kendisin Grh- evliynn pdih bir efendisin Hakkat bnn zde serv-i ser-blendisin Tark- Mevlevnin Mehd-i htr-pesendisin O devr ashbnn sen Kahramn- dv-bendisin Bu beyti oku Glib rahm edersen derdmendisin Yeti ey seyf-i mesll-i tarkat r-i Yezdn Erenler pvs Hazret-i Sultn- Dvn

25/4 TERC- BEND DER-VASF-I ERF- PDE- TRBE- LATF- HAZRET- MEVLN-YI RM KADDESELLHU SIRREH
Filtn Filtn Filtn Filn

I Zih pde-i zer-dz u pr-zer zhre-prye Ki kat-ber-kat mreccah khne tk- arh- blya Zemni belki fik atlas- gerdn- hadrya Resdr perde perde vsl etmek Ar- Alya Ki misli girmemidir em-i mihr-i lem-rya Mnevver bir afakdr gyiy subh- tecellya Mceddid olduu Sultn Selmin dn dnyya Nmyndr bu nev-pdesinden kabr-i Monlya

497

II Selm Hn bni Sultn Mustaf kim dd-perverdir Sleymn tahtna hem zt hem sr zverdir Sipihrin ok zamndan rzsu bir dilverdir Vcd- pk-i pr-cdu bu yz bana efserdir Hele bulsun biraz iler karr emr-i mukarrerdir Cihn ser-te-ser feth edecek bir h- serverdir Mceddid olduu Sultn Selmin dn dnyya Nmyndr bu nev-pdesinden kabr-i Monlya III Deil pde gy safha-i yt- Kurn Safdan sadr olmu Levh-i Mahfzun sebak-hn Maa hme-i nr ile yazmdr kalem an Per-i Cibrl olup ser-levha-i satr- zer-efn Nigh in-y rh eder erbb- irfn Nkundan kar kim tutduu cy- Sleymn Mceddid olduu Sultn Selmin dn dnyya Nmyndr bu nev-pdesinden kabr-i Monlya IV Selm-i Evvele olmudu zhir srr- Muhyid-dn Bu sultn- cellet-peye feyz-i Celled-dn Edip hem trbesin tamr hem pdesin tezyn Bu takrb ile oldu lem-i manda ehr-yn Ki yan imdi buldu shibin bu devlet bu dn Olur bir bir mkemmel hep nizm- ekmel-i pn Mceddid olduu Sultn Selmin dn dnyya Nmyndr bu nev-pdesinden kabr-i Monlya V O Monl kim veliler hline medh- hayretdir Makm derk olunmaz Allh Allh bu ne hletdir Kitb- Mesnevsi yet yet ders-i hikmetdir Tokumu mevc mevce kulzm-i ak u mahabbetdir Ser--ser nutk- pki hep keremdir hep kermetdir Cenb- ehriyra bhe yok tevfk-i hazretdir Mceddid olduu Sultn Selmin dn dnyya Nmyndr bu nev-pdesinden kabr-i Monlya IV Mzerke tr- mihri eyleyip bfde stdn Zmrrd safha zre eylemiler nak- cvidn Behitin nev-bahrn eylemiler c-be-c rzn Kamer hal-gerdesinden bir su ekmiler ki cn hayrn Grp bu b u tb cevher-i aklm olup nln Bu beyti okudum ydmda kald su gibi el-n

498

Mceddid olduu Sultn Selmin dn dnyya Nmyndr bu nev-pdesinden kabr-i Monlya VII Hudya nil-i maksd edip evketl hnkr Heme ede tedbrine tevfkin mededkr Olup her kr sn kalmasn bir emr-i dvr Gelip eyym- adli alasn ad-y bed-kr Kasidlerle klsn Glib-i b-dil senkr Bu beyti olsun amm skinn- Arn ezkr Mceddid olduu Sultn Selmin dn dnyya Nmyndr bu nev-pdesinden kabr-i Monlya

25/5 TERC- BEND DER-VASF-I ERF- CENB-I HAZRET- YSUF-I SNEK KUDDSE SIRRIHUL-AZZ
Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Burc- hsnn mh gerdn- cellin pey-revi ems-i akn nru hrd-i safnn pertevi B-muhb kiver-i fakr u fennn hsrevi Cy- Nil-i marifet ummn- feyz-i Mesnev Seyf-i mesll-i cellet h- taht- manev Ysuf- msr- hakkat Snek-i Mevlev II Snek amm ki subh- nev-bahr- marifet Rstem-i Haydar-neberd-i krzr- marifet ehriyr- gayb u sultn- diyr- marifet Destine olmu msellem Zlfikr- marifet Seyf-i mesll-i cellet h- taht- manev Ysuf- msr- hakkat Snek-i Mevlev III Mlik olmu Mesnevnin genc-i l-yefnsna Reh-ber olmu slikn- rh- mstesnsna Mahv u sahv etmi Cezre gsterip derysna Aferin sad fern brhnna davsna Seyf-i mesll-i cellet h- taht- manev Ysuf- msr- hakkat Snek-i Mevlev IV Gelmi iklm-i bekdan eyleyip mahv- rsm Skker-i sekr ile rn olmu ol bahri ulm

499

Hall-i tahkktda Cevr eder sebt-i rukm Bes deil mi ana dervim demi Monl-y Rm Seyf-i mesll-i cellet h- taht- manev Ysuf- msr- hakkat Snek-i Mevlev V Geri ol genc-i hakkat perde-i ahfdadr Gft-gy- hsn-i seyri trem-i ldadr Nr- mutlakdr ki kayd- lafzdan zdedir Feyzi dim zmre-i ebdla v evtdadr Seyf-i mesll-i cellet h- taht- manev Ysuf- msr- hakkat Snek-i Mevlev VI Hamdlillh hk-rb hdmeti oldu nasb Mihmn- lutfuyum derghna ddm garb Akm Glib cemlinden ne mmkndr ekb Eylemez mahrm- rahm elbet o sultn- mehb Seyf-i mesll-i cellet h- taht- manev Ysuf- msr- hakkat Snek-i Mevlev

25/6 TERC- BEND DER-VASF-I ERF- SMETL BEYHN SULTN ALYYET-N DMET KBLH
Mefln Mefln Mefln Mefln

I Brekellh eref-i dde-i Al-i Osmn Ne gherlerle pr etmi feleki ol ummn Kimi hrd kimi meh kimi bahr u kimi kn Her biri ndire-i devr-i zamn kutb- cihn Lutf u hayrt u mberrtlar b-pyn Midhat u mahmidete cmlesi geri yn Mh- burc- azamet hm-i ehl-i irfn Mihr-i gerdn- himem Hazret-i Beyhn Sultn II Bir shanla dil-i vrnm mamr etdi Ede mesrr an Hakk gnlm mesrr etdi afak- efkati knemi pr-nr etdi Htrmdan silem-i dehri btn dr etdi Dde-i hsid chid var ise kr etdi Dstn- hnerim leme mehr etdi Mh- burc- azamet hm-i ehl-i irfn Mihr-i gerdn- himem Hazret-i Beyhn Sultn III Fukar zmresini lutf ile etdi dil-d Bir dahi eylemeziz arhn elinden feryd

500

Verdi hakk ki kermetle tesell-i fud Bizi bd- hayt eyledi olsun bd Bir nefesle gl-i mlimizi kld kd Biz de yerden ge dek eyleriz ihsnn yd Mh- burc- azamet hm-i ehl-i irfn Mihr-i gerdn- himem Hazret-i Beyhn Sultn IV Hher-i pdieh-i ry- zemn Hn Selm Ced-be-ced revnak- menru kerm ibni kerm Sddesi kble-i ikble olup Rkn-i Hatm Hk-i derghna etmekde melekler tazm smet ol derden olur hr- Behite talm Harem-i hssna envr- eref fer-i harm Mh- burc- azamet hm-i ehl-i irfn Mihr-i gerdn- himem Hazret-i Beyhn Sultn V Ol kadar bezi eder fka nevl-i keremi Ki feleklerde pesend oldu keml-i keremi Binde bir vasf ola mmkin mi hsl-i keremi Bahr u kn olmaa lyk m misl-i keremi Hvern olsa seza saff- nil-i keremi ark u garba eriir nr- zll-i keremi Mh- burc- azamet hm-i ehl-i irfn Mihr-i gerdn- himem Hazret-i Beyhn Sultn IV Ehl-perverdir o hakk ki kerem-prdr bhesiz mntesib-i Ftma-i Zehrdr Merhamet kalbine Glib kerem-i Mevldr Mazhar- srr- dil-i Hazret-i Mevlndr Lutfu tahrr ile vasf eylemeden aldr Rz u eb midhatn sylemee ahrdr Mh- burc- azamet hm-i ehl-i irfn Mihr-i gerdn- himem Hazret-i Beyhn Sultn

501

25/ 7
Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Kabl eyler mi y Rab zahm- pr-nsrumuz b-hd Kalr m yohsa bu tele d- dil gibi pr-dd Alrsa peneye yazk beni bu baht- n-mesd Kymet kopsa gevher tolsa lem olmayam hond Ferah nmn dahi yd edemez bu cn- zehr-ld Rzdr resi her ne dilerse Hazret-i Mabd Bel mevc-ver-i girdb- hayret n-hud n-bd Adem shillerin tutdu dirg bng- n-mevcd II Gzm bir nesne grmez dde-i giryndan gayr Erimez g- cna sohbet-i hicrndan gayr Yazlmaz levh-i dilde sret-i hrmndan gayr Bulunmaz snede bir szi-i pinhndan gayr mdim yok hemn bir hhi-i ihsndan gayr Serpy- tenimde kalmad efgndan gayr Bel mevc-ver-i girdb- hayret n-hud n-bd Adem shillerin tutdu dirg bng- n-mevcd III Dp dm- hevya hasret-i glzr kaldm ben Gidip nefh-i Mesh-ve sab bmr kaldm ben Gl-i mmd soldu mbtel-y hr kaldm ben Bu glen klhan oldu emime nr kaldm ben arb- yese ddm tene-i ddr kaldm ben Bamdan ad seyl-b- keder bizr kaldm ben Bel mevc-ver-i girdb- hayret n-hud n-bd Adem shillerin tutdu dirg bng- n-mevcd IV Aceb ey Hzr- man b-nevya himmet olmaz m efat yosa da bir tesliyetgn sohbet olmaz m Diyem h bu n-kma md-i vuslat olmaz m Sezvr- hitb olmak gibi bir ruhsat olmaz m Ya ehliyyet mi lzm bahi-i ehliyyet olmaz m Esr-i derd-i frkat l-cerem yes-lfet olmaz m Bel mevc-ver-i girdb- hayret n-hud n-bd Adem shillerin tutdu dirg bng- n-mevcd V Eer ksth isem de re ne b-relikdendir Hezrn kayd u bende dd kim vrelikdendir Gnl cemiyyeti sevmezse de sad-prelikdendir Devdan ekvemiz var ise de pr-yrelikdendir

502

Sirikim b-sebebdir menba- gam-hrelikdendir Mahaldir gark- ek olsa gzm hn-brelikdendir Bel mevc-ver-i girdb- hayret n-hud n-bd Adem shillerin tutdu dirg bng- n-mevcd VI Bel bu kim dahi sret miyim man mym bilmem Sez-vr- meges y lukme-i ank mym bilmem Esr-i ptb- zlf-i mg-efz mym bilmem Pern-i gam menuruna tura mym bilmem Gam- Ysufla tolmu Msr- istina mym bilmem Gark-i Nl-i hasret Glib-i rsv mym bilmem Bel mevc-ver-i girdb- hayret n-hud n-bd Adem shillerin tutdu dirg bng- n-mevcd

25/8
Filtn Filtn Filtn Filn

I Ey dil ey dil yine bu rtbede pr-gamsn sen Geri vrne isen genc-i mutalsamsn sen Secde-ferm-y melek zt- mkerremsin sen Bildiin gibi deil cmleden akdemsin sen Rhsun nefha-i Cibril ile tevemsin sen Srr- Haksn mesel-i s-i Meryemsin sen Hoa bak ztna kim zbde-i lemsin sen Merdm-i dde-i ekvn olan demsin sen II Merteben ayn- msemmdadr esm sanma Merciin Hlk- eydadr ey sanma Grdn emr-i muhakkaktan ry sanma Bakasn kendini suretle heyl sanma Kef ile sbit olan manyi dav sanma Hakkna sylenen evsf mdr sanma Hoa bak ztna kim zbde-i lemsin sen Merdm-i dde-i ekvn olan demsin sen III nleyip srrn f eyleme ayra sakn Dme bilmezlik ile varta-i inkra sakn Demesin ellerin kkl-i dildra sakn Sonra Mansr gibi kman olur dra sakn Arz- acz itmeyesin yreden ol yra sakn Bulduun gevher-i lleri b-re sakn

503

Hoa bak ztna kim zbde-i lemsin sen Merdm-i dde-i ekvn olan demsin sen IV Sendedir mahzen-i esrr- mahabbet sende Sendedir maden-i envr- ftvvet sende Gizli gizli dahi vardr nice hlet sende Marifet sende hner sende hakkat sende Nazar etsen yer gk Dzah u Cennet sende Ar u Krsiyy melek sendedir elbet sende Hoa bak ztna kim zbde-i lemsin sen Merdm-i dde-i ekvn olan demsin sen V Hayfdr h iken lemde ged olmayasn Keder-lde-i mmd rec olmayasn Vdi-i yese dp h heb olmayasn Yanlp reh-rev-i sahr-y hev olmayasn Ademe muttasl ol t ki cd olmayasn Secdeler eyle ki merdd- Hud olmayasn Hoa bak ztna kim zbde-i lemsin sen Merdm-i dde-i ekvn olan demsin sen VI Berk- htf gibi bu kayd- sivdan gzer et Erien hr u hsa te-i ak siper et Dmenin tutmaya sr- alyk hazer et ems-ve hhi-i Monlyla azm-i sefer et Sf kl yneni kbil-i aks-i suver et Hele bir cem-i havs eyle de Glib nazar et Hoa bak ztna kim zbde-i lemsin sen Merdm-i dde-i ekvn olan demsin sen

25/ 9 TERC- BEND- MATLA-I HAYL

Mefl Flt Mefil Filn

I Kalb bir gencnedir cismim anun vrnesi Feyz bir bahr- kermetdir szm dr dnesi Nutk bir tt-i ho-gdur dernum lnesi Ek bir sahb-y tedir gzm peymnesi Yes bir mihmn- gamdr htrm knesi D bir mrg-i semenderdir ten te-hnesi Ak bir em-i lhdir benim pervnesi evk bir zencrdir gnlm anun dvnesi

504

II Ah bir kez fursat olmaz cevr-i gerdndan bana Bir nefes dmez ikyet tab- mahzndan bana San glb-efn olur dil em-i pr-hnda bana Kesb-i zevk etmek ne mmkin cm- gl-gndan bana Feyz yokdur hikmet-i akl- Feltndan bana Kef olur db- szi rh- Mecnndan bana Ak bir em-i lhdir benim pervnesi evk bir zencrdir gnlm anun dvnesi III Geh hakikat cilvegh eyler dernum geh mecz Geh saf-y lutf- hayret geh ikest-i imtiyz Gh sulh u gh ceng gh nz u geh niyz Bin bel teskn eder ol gamze-i htr-nevz Iztrrdir efendim bende bu sz u gdz Mahv olup bir gn bu cism-i zr olur if bu rz Ak bir em-i lhdir benim pervnesi evk bir zencrdir gnlm anun dvnesi IV Eylemi zlfn pern ry- te-tbda Hb- mahmrne-i emin gren mehtbda Ol siyeh-mest-i nigeh mey n eder mihrbda Ben hayl-i kkl ile byle p tbda Sylenir bu gft-glar meclis-i ahbbda Ak ol efsne zann eyler hayl-i hbda Ak bir em-i lhdir benim pervnesi evk bir zencrdir gnlm anun dvnesi V Byledir hl-i dilim vallhi inkr eylemem Mrg-i dnim beste-i tesbh znnr eylemem Blbl-s her dem efgn- gl hr eylemem Mcer-y girye-i hicrn tekrr eylemem Ben zebn- ule-i h erer-br eylemem Gamla hond olmuum h ekve izhr eylemem Ak bir em-i lhdir benim pervnesi evk bir zencrdir gnlm anun dvnesi VI Hasteg-i em-i bmr hakm etmi beni Ol leb-i cn-bah gy kim adm etmi beni Zaf ile glzr- manya nesm etmi beni Bir vcd olmu vcudumla nedm etmi beni Gamzesi t- nigh ile d nm etmi beni Berk- hsn hem ham u hem kelim etmi beni

505

Ak bir em-i lhdir benim pervnesi evk bir zencrdir gnlm anun dvnesi VII Hatt- ry- dilberi Glib edip bir eb hayl Oldum hir te-i baht- siyehden b-mecl Gh fikr-i Dzah- hecrinde hatr pr-mell Geh cnn- evk ile kayd- ser-i zlf-i visl Tb- sevd-y mahabbetden ederken kl kl Geldi er- Hayalden bu matla hasbhl Ak bir em-i lhdir benim pervnesi evk bir zencrdir gnlm anun dvnesi

25/10 TERC- BEND- MATLA-I NEET

Mfteiln Mfteiln Filn

I Bu glsitnda blbl c h u zrmz Laht- cierle ukde-i dil berg brmz h- mde erha-i pr-hr hrmz kfelendi d ile cism-i nizrmz Yand hava-y ak-la amm simrmz Soldu almadan gl-i tab- figrmz Oldu hazn m-hasal- nev-bahrmz Prna gedi hayf bizim rzgrmz II Bin ptb dilde v yz te h h Benzetdi kendye beni ol zlf-i r-siyh Bir ahs byle eylemesin Hazret-i lh Gnlm harb alamasam alasam gnh Mesrr- zhirim ne diyem htrm tebh Erbb- ak byle imi byle vh h Oldu hazn m-hasal- nev-bahrmz Prna gedi hayf bizim rzgrmz III Snblsitn- dil ki letfetle ham-be-ham n my- mtem oldu pern u hem mjem Berk ol emende imdi olup h-y harem Encmkr sald bizi hke gerd gamm Yanmak em-ve oldu bize lutf- bezm-i Cem My- sefd-i mihr ile toduk subh-dem Oldu hazn m-hasal- nev-bahrmz Prna gedi hayf bizim rzgrmz

506

IV Ol hnmn- ebnem olan gl olup harb Esdi nesm-i ho yerine h- ule-tb Glende u na bedel imdi sz u tb Sahb-y ek-i blble gl-goncalar kebb Sevd-y ak u zlf-i pern hayl-i hb Yokdur sul olunsa beim bundan iy cevb Oldu hazn m-hasal- nev-bahrmz Prna gedi hayf bizim rzgrmz V Olduka germ-i irete ol mh- ule-p Yz fitb nr- tecell ederdi n Kendi er- Tr idi pervnesi sr Mestne emi nara-zen-i hdr- h Ol ule-p- nutk idi gl-berg-i terdi g Efss o glene yine biz blbl-i ham Oldu hazn m-hasal- nev-bahrmz Prna gedi hayf bizim rzgrmz VI Esad ham bezm-i mahabbetde beste leb Dav-y hl Hazret-i Neet deil edeb Kld zuhr hmeden amm bel taleb Geri mel-i htrma msadakd hep Hayretdeyim bu srr- garbe aceb aceb Vallhi ben de bilmem efendim nedir sebeb Oldu hazn m-hasal- nev-bahrmz Prna gedi hayf bizim rzgrmz

25/ 11
Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Ta-be-key Ara h- dil-i n-dm Gkleri alada hasretle giden ferydm Nie bir cn yaka nle-i te-zdm Mstaid kl yosa lutfuna istiddm Sana glk m var ey h- kerem-mutdm II Mur isem emine pervne klp eyle kabl Ab isem gevher-i yek-dne klp eyle kabl Seng isem Kabe v kne klp eyle kabl Mstaid kl yosa lutfuna istiddm Sana glk m var ey h- kerem-mutdm

507

III Kbiliyyet ver eer vaslna n-kbil isem Yeniden ver bana ser-mye-i b-hsl isem Hlimi kle bedel eyle eer nkil isem Mstaid kl yosa lutfuna istiddm Sana glk m var ey h- kerem-mutdm IV Mslimn eyle eer kfir isem kudretini kir et lutfuna ger mnkir isem nimetini Dahi efzn et eer kemter isem rahmetini Mstaid kl yosa lutfuna istiddm Sana glk m var ey h- kerem-mutdm V Maksadn bey u ir ribh u hasret deile Keremin beste-i ser-rite-i illet deile B-garaz ltfn md etme kabhat deile Mstaid kl yosa lutfuna istiddm Sana glk m var ey h- kerem-mutdm VI Afv kl Glib-i n-pk sefhatkr O da olsun kerem cduna lyk bri B-nevdr dey redd eyleme bu nr Mstaid kl yosa lutfuna istiddm Sana glk m var ey h- kerem-mutdm

508

26 YAHY NAZM TERC- BEND

Mefl Failt Mefl Filn

I Grmek olur m almadan Allh cnum Cnnum habbmi ol nev-civnum Azr-izr Leyl-i devr zamnum ekker-makl Hsrev rn-zebnum Burc- melhat zre meh-i mihribnum O1 glbn-i letfet o gonce-dehnum Glzr- itidlde serv-i emnum Mahsl-i bg- mrmi nahl-i revnum Vrn-ser-y snede genc-i nihnum Mamre-i dilmde eh-i kmrnum Sultnum efendmi h- cihnum II Rm eylemek olur m o rm- cn ben O1 h- nz-perveri ol nev-civn ben Mjgn tr-i ive kemn-ebruvn ben Virsem peym- laline nakd-i revn ben Grsem o gl-izr o gonce-dehn ben Peykn- emin yine olsam nin ben Asam mell-i hl-i dil-i ntvn ben Alsam selmn o pern nihn ben Olsam hezr evk ile blbl-fign ben Arz eylesem grince bu nev dstn ben Sultnum efendmi h- cihnum III Ney gibi old nle im m ile seher Yakdum derna te-i firkatle dlar Gitdkce eyleyp alev-i nr- ak eser Dr1-emn- dil tutuup yand ser-be-ser Dmn u stnmi pr-hn- ek ider Sildkce her d-emmi pergle-i cier Ey burc- hsne talati ems ruhi kamer Meh-talatn u zhre-cebnn- ive-ger Hurd olursa itmeyeyum zerrece nazar Var ise bir dahi gricek gzlerm eger Sultnum efendmi h- cihnum IV Ey bstn- ky baa glen-i rem Vey Serv-i sidre-kmet gl-ry gonce-fem

509

Gss sal snbl-i fte-ve behen Zlf-i Nigr.. Hl-i zr mug- ter- h-y harem Lle-had benefe-hatt- anbern rakam Levh-i ceml-i behcete ebrlar kalem Ey serv kaddi gibi olan hsn ile alem ekl-i beerde hr-sirit melek-iyem Bu vech ile baa kimi grd disen disem Sultnum efendmi h- cihnum V Ey b- behcete lebi gl-gonce-i besm Vey zlfi snbl-i siyeh-i anbern-emm Glbn-trz- ravza-i hsn vef-nesm Glen-ser-y ky riyz- rem-harm em dilmde aks-i ruhudur Hud alm Ey drr-i hvr hem itd beni yetm Gayre ikyet eyle dimisin Nazm Benden rergat itdi o drne-i kadm y kimledr kime old aceb nedm Yan kimi sever dir ise imdi an-samm Sultnum efendmi h- cihnum

510

XIX. YY. TERC- BENDLER 27 HALM 27/1 TERC- BEND- MUSEMMEN BEYT- TERC BERY-I HAZRET- FAHRUUAR SBT EFEND EL-MERHM
Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I ne-s ala gr by ham- peremden Gider ey pr-i mugn ek-i teri ddemden Revnak-efz ola t meclise cm- Cemden yle sevk-ver ola her dem o ay- demden tmed kalmaya rek aa ben-demden Gel dil sf ide gr snei b kemden Sprlsn harem-i sne gubr- gamdan Keyf dirler dile bir tafral mihmn geliyor II Dili tenvr idelm srr- hakkatla nola Grp ol menzile-i dde-i ter vkf ola Hr hasdan gide lm u keder evk bula Rst olup eylemeye atf- inn egri yola Vire tezyn riyzetle ziy sa u sola Genc-i dil nr- mezy-y mahabbetle dola Sprlsn harem-i sne gubr- gamdan Keyf dirler dile bir tafral mihmn geliyor III Nee-dr- ezel oldusa eger ahb var N'eylesn cm- mecz ele alsun dil-i zr Her dem erbb- dile mesned-i evknda ne var Yri almakda ele Htrn leyl nehr Girmesn ehl-i riy zhid-i nahvet-girdr Koyma hk-i hem gussadan asl sr Sprlsn harem-i sne gubr- gamdan Keyf dirler dile bir tafral mihmn geliyor IV deyim gl-bn-i glzrn tmre itb Seyl gibi akdayum ddelermden hn-b Bilmez erbb- riy neydgini zevk-i arb An mahmra soru keyfi virr mi mey-i nb Bezedi meclisi sk yine kld db Elde rb- as hidmet in itdi hitb

511

Sprlsn harem-i sne gubr- gamdan Keyf dirler dile bir tafral mihmn geliyor V Demidr eyleyelm zevk u saf v ayu Dilesn name-i ho-szn gel tut gu Gel kesel virme sakn bezmine n--nu ek evir dmenini bana gelsn hu Bgbr pdi ayanda anu p-psu Snbili san alup deste piyz r Sprlsn harem-i sne gubr- gamdan Keyf dirler dile bir tafral mihmn geliyor VI Ortada dzmeyigr cm- ml mutrib sz Hele hm olalum dile okunsun ehnz Yine yek-reng olarak cmle ser olsun dem-sz Byle hengm- srr ire olur nz niyz Ky- dilberden idp tze haberle pervz Gelp ol hdhd-i dil eyledi sze gz Sprlsn harem-i sne gubr- gamdan Keyf dirler dile bir tafral mihmn geliyor VII Sbit eyleyelun bezm-i net tecdd Revnak- evk u vedd- dilmz ola mezd Dzmege bezm-i meyi n- dil itdi tekd At srp rh- revn skye kld tehdd Rek ide Husrev aa mat ola t kim Cemd Ey Halm amn ol mh-lik old bedd Sprlsn harem-i sne gubr- gamdan Keyf dirler dile bir tafral mihmn geliyor

512

27/2 TERC- BEND- MSEMMEN BEYT- TERC BERY-I HAZRET- RF- RM NEF EFEND RAHMETULLH ALEYH
Filtn Filtn Filtn Filn

I Zerre zerre eyledi cismm dil hem habb Tumedr laht- ciger ol gamzeler sh- kebb Gh mahmr eyledi cevriyle geh sund arb Dr nisr eylese bir dem bir zamn serper arb Gldrr bir lahza turmaz akdur ddemden b Adurur m sylesem baa dehen err savb Gz ucyla ka geh lutf ider ghi tb Bir sule yer komaz ol gamze-i hzr-cevb II ikr old yine ketm eyledmse srr u rz Bu dil-i eyd ider m-dm aa arz- niyz Der-akab kan- eyler eylerse biraz lutf u nevz Gsterp zr-i sehb ire mehm ryn biraz Pene-i hicrinden zd it beni ey em-bz Geh nevzi gh kahr u geh niyz u ghi nz Gz ucyla ka geh lutf ider ghi tb Bir sule yer komaz ol gamze-i hzr-cevb III Zhiren ebru ider m aralkda nigeh Bende-i ftdenem kyma baa ey pdieh Eylesem ek-i term rzn olsam hk-i reh Zr-i p eyler alursa destine fevr o meh Dirler ise bend ider zd ider zlf-i siyeh Vasf- hl-i dil-rbda bulmadum kat beh Gz ucyla ka geh lutf ider ghi tb Bir sule yer komaz ol gamze-i hzr-cevb IV Girye itdke ben ol kld tebessmle nigh Sret-i dde baksam cebhe pr-n r-be-rh Tug- hsne tub- zerrin ad sandlar o h Gsuvna olmu vze meger kim mihr mh Gamze gaddr olduna ebruvndur gvh Kor m takrire mahal davm basta nitsem h Gz ucyla ka geh lutf ider ghi tb Bir sule yer komaz ol gamze-i hzr-cevb V Mk-i hu m getrdi by- gs m nesm Misk midr anber midr fark itmeden kald emm

513

Nef zhir man-i ir eger grse Fehm Zeyn ider drr-i mezmn ile ol tab- selm Nm nigh eylerse ol sat ider lutfn adm nf iderse ey Halm gh u geh olur halm Gz ucyla ka geh lutf ider ghi itb Bir sule yer komaz ol gamze-i hzr-cevb 27/3 TERC- BEND- HO-YENDE BERVECH- TESMN BEYT- TERC L-NB RAHMETULLH ALEYH
Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Kl u kle dr-i dendnu olup ne gibi Szler bo yire bi-man v efsne gibi Gsteri azm-i reh kh- beybne gibi Gezme vre midr serser hayvne gibi Gzler nee-i meyle yine mestne gibi Byle bu sz u gdz bir eh-i hbne gibi Var mdur szi-i gam sende de pervne gibi Yohsa ey murg- emen bir kur vze midr II Ne olur faide esrr ayn eylemede Her zamn hl-i dilin byle beyn eylemede Gezme gel zyi-i evkt u zamn eylemede Dem-be-dem blbl-i nlende fign eylemede Gulen ire gl ise keff-i dehn eylemede B-vcd olmaldur ak nihn eylemede Var mdur szi-i gam sende de pervne gibi Yohsa ey murg- emen bir kur vze midr III Zhiren arz- srr itmededr fasl- bahr Biri birine halef olmadadur leyl nehr Andelbe ne elemler virr ol zlim hr Kilk-i evrk gidp kalmad hi bir sr Vlih olmak nice bir subh u mes Mecnn-vr Vd-i aka dp sen de mi oldu n-r Var mdur szi-i gam sende de pervne gibi Yohsa ey murg- emen bir kur vze midr IV Dil zde iken nold ki dd dma Mey-i nb olmaycak virnedi revnk cma Bde n ol hele el sunma teh bdma Kadd endma mnsib kesilrmi cme

514

Yir bulur m dil-i ftde meger rma Zr zr inleyerek re ararsn rma Var mdur szi-i gam sende de pervne gibi Yohsa ey murg- emen bir kur vze midr V Cst u cdan gie mi dil seni ey kiver-i nz Murg- vasl ala m destine bir dem eh-bz Buld gyetle kemlin nice bir nz niyz Yetir hicr elemle mihen-i tl u drz Dahi olmaz m Halmye rev hsn-i nevz de teskn-i harret dil-i fte biraz Var mdur szi-i gam sende de pervne gibi Yohsa ey murg- emen bir kur vze midr

28 SELM
TERC-BEND NKZA- Y
Feiltn Feiltn Feiltn Feiln

I Ey eken derd-i sanemle gice gndz kederi Eylesin firkat ile dem-be-dem h- seheri Get idp bezm-i cihn dolansun bahr u beri Grmeyen dehre gelp vuslat- yrdan eseri Hrdan blblve cna ekp niteri Kokmadu glen-i lemde gezp verd-i teri Bulmadu kendine bir pr aziz-i rh-beri tmed ky dil-r-y murda seferi tmedn nefse uyup rh- Hudya gzeri Bulmadum diy gzf eyleme eyle hazeri Dinde dil perdeyi kaldur gzel eyle nazar Avn- hakk ile kuan my- meyna kemeri Sz- ak ile yakup cismi hn it cigeri Yoluna eyle fed bu lemga bin cn- seheri eke gr ... nefse gice gndz teberi Alas sen dahi esrr- huddan haberi Bite bestn u cduda hakkat eceri Ola her hnu stnde marif semeri rif ol cn ile kevser ile bu pend-i gheri Bulamazs okusa bin ktb-i mugteberi Okudum Kd v Kef u Harir Taber Aradm sordum an prden aldum haberi

515

II Nice bulsun kii ol yr ki ehvda arar Gh tenziye geh tebiye ile hlyda arar Bilmeyp men arefi gayri bir eyda arar Benzer ol mhiye suy yine deryda arar Har u neri arasa lem-i ukbda arar Grmeye dest yzini cennet-i mevda arar Srr zhirde arar zhiri ihfda arar Gyiy pertev-i mihri eb-i zulmda arar b- hayvn diy skender Drda arar Nefh-i rh koyup sy atbda arar Zhidi meykede de rindi musallda arar rif ehl-i dili mesned-i takvda arar Kimi esrr diy re ile bde arar Nee-i ak varup sgar- sahbda arar Kimi indince riyzt ile esmda arar Kesret-i halvet ile bulmaga tenhda arar rif oldur ki hemn nsha-i kbrda arar Kalb-i mmin gibi mirt- mcellda arar Cmle kendinde bulur her ne ki dnyda arar Aa hep zhir olur nesne ki manda arar Okudum Kd v Kef u Harir Taber Aradm sordum an prden aldum haberi III steyen yrini serr ile drrda bulur Sdk ile k olan kesret tenhda bulur Nr- mihri dileyen rm-i mnda bulur Matlab ll mercn ise deryda bulur Tene-i zemzem olan Kabe-i ulyda bulur Hzrve b- hayt kii zulmda bulur Yed-i beyz dileyen Hazret-i Msda bulur steyen nefha-i rh dem-i sda bulur Srr- mirc arayan sre-i srda bulur Mustaf srrn kavseyn-i ev-ednda bulur rif irfn ile hep cmle-i eyda bulur Her neye mazhar ise sret-i manda bulur Kaysve k olan matlab Leylda bulur Kimi pervne gibi em-i eb-rda bulur Blbli grki murdn gl-i hamrda bulur k- mest-i ezel cm- musaffda bulur Kimi mescdde egp boynn takvda bulur Kimisi zikre mdvim olup esmda bulur Nefy isbt iderek maksadn illda bulur Kimi meczb oluben cezbe-i Mevlda bulur Okudum Kd v Kef u Harir Taber Aradm sordum an prden aldum haberi

516

IV Nice dem firkat-i cnn ile berbd oldum Serseri kevni gezp pr-e mutd oldum Kh idp meskeni Vmk gibi n-d oldum Cm- Azra ile narezen-i feryd oldum Tie-i gam-zen-i kh- dile ferhd oldum Ky- irin arayup zim-i Badd oldum Bir zamn sbha-ke-i meslek-i zhhd oldum Drp rhm mescdlere ibd oldum Gice gndz alup shib-i evrd oldum Yr haylin dile nak itmee Behzd oldum Dd-i divddma get-i der-i her rd oldum kbet dmen-i pri dutcak d oldum Yz srp pyna bin cn ile mnkt oldum Mihnet-i bend beldan hele azd oldum Yaplup beyt-i dilm feyz ile bd oldum imdi gelmi gibi bu leme nev-zd oldum Okudum ilm ledn dersini imdd oldum Derd-mendn- dil derdine imdd oldum Ayn- ibretle bakup her eye dil-d oldum Vahdet-i hakk grp cmlede ird oldum Okudum Kd v Kef Harir Taber Aradm sordum an prden aldm haberi V Bir muammdur o kim yokda da var varda da var eb-i zulmetde de var rz- pr-envrda da var Cehr ihvda da var btn u izhrda da var Heme esm v sfat fil ile srda da var Tekke v medresede sf-i ebrrda da var Mmin fsk ahyr ile errda da var em-i pervnede var blbl-i glzrda da var Ak ile efide de mkd olan nrda da var Hzn-i kda da var gezdii kuhsrda da var Dima h ekp h itdigi dil-drda da var Zhid cennet in srdigi ezkrda da var rif vuslat in kld efkrda da var Gz a perdeyi sil ehr ile pzrda da var Her neye baksa odur yr ile ayrda da var Belki sanduka- sarrf- gher-brda da var Cmle dkkne-i esnf ile attrda da var Ehl-i sevk alup eyledigi krda da var Cemine ba ile cn virdigi dnr da da var Ok gel nazm- drer-brn erda da var Bu Selm gibi dil-haste v n-rda da var Okudum Kd v Kef Harir Taber Aradm sordum an prden aldm haberi

517

29 ZYA PAA 29/1 TERC- BEND

Mefl Filt Mefil Filn

I Bu krgh- sun acep dershnedir Her nak bir kitab- lednden ninedir Gerdn bir siyb- felket medrdr Gy iinde dem-i vre dnedir Mnend-i div beelerin iltikam eder Khne ribat- dehr acep iyanedir Tahkk olunsa nak- temsil-i kinat Ya hb ya hayal yahut bir fesnedir Mncer olur umr-u cihn bir nihyete Sayfn itya meyli bahrn haznedir Kesb-i yakne dem iin yoktur ihtimal Her itikt akla gre gibnedir Y Rab nedir bu kemeke-i derd-i ihtiyac nsann ihtiyac ki bir lokma nnedir Yoktur siper bu kubbe-i firze-fmda Zerrt cmle tr-i kazya ninedir Asl- murd hkm-i ezel bulmadr vcut Zhirdeki savab hat hep bahnedir Bir filin mesiridir cmle hdist Ne iktiz-y erh ne hkm-i zamnedir Suphne men tahayyere fi sunihil-ukul Suphne men bikudretih ycizl-fuhl II Ecram- b-nihye ile prdr sumn Nispet olunsa zerre deildir bu hkdan Bin ems-i tbdr hezran meh-i mnr Yz bin sevabit nice seyyre-i yn Her ems eder tevbi-i mahssasiyle seyr Her tbia tevbi-i uhr eder kran Her ems eder levahikna ner-i feyz-i hs Her lhikin tabiat emsline nihn Her cmle merkezinde eder seyr-i b-vukf Her kta mihverinde bulur feyz-i cvidn Her cmle-i vesiada mebst bin vcut Her kta-i feshda meht bin cihn Herbir vcut masdar olur bin vcut iin Herbir cihn hezr cihndan verir nin Her zerrede tarka-i mahssa zre feyz Her cismde tabiat- mahssa zre cn

518

Her lemin sinn tevrhi muhtelif Herbir zeminde baka hesap zredir zamn Peyvestedir sevhili girdb- hayrete Bir bahrdir ki hsl bu bahr-i bikern Suphne men tahayyere fi sunihil-ukul Suphne men bikudretih ycizl-fuhl III Bir zerredir ki zerre-i nmnteha-y hk Bir zerre harice edemez ondan infikk Lbb lehb-i nr ile bir g-yi tein Kr mecri-i yem nehr ile k k Nispetle kr hacmna ol lbb-i atein ol kubbedir ki fer oluna onda berk-i tk Bu krdr ki cmle-i hayvna rz eb hzar- rzk u te iin eyler inhimk Gh teneffs eyleyicek ejder-i zemin Kh-i erer-fenlar eder arz lerzenk Ol zerre-i cesmeyi fansu em vr Olmu muhit tde-be-tde nesm-i pk Kim rz u eb o sofra-i lem mulden Her nefs rzkn almada berveh-i itirk Bu noktadr yemn imli beyn eden Eyler cihata akl bu merkezden insilk Zerrt- kevn bunda bulur neve-i hayat Efrd- halk bunda eker cra-i helk Husbde-i fir- emndr nfs hep Bir top-i lenkte b-kayd-i vehm bk Suphne men tahayyere fi sunihil-ukul Suphne men bikudretih ycizl-fuhl IV Dendn- re lokma olur ahuvn- zr Bir gsfendi tme klar grg-i cn-ikr B-crm iken gd-y ankip olur meges Msum iken kebteri ahin eder ikr ciz iken ukaba giriftr olur keef Gk-i zafi kut edinir b-vesile mr B-cnh makiyan beeyi keder zegan Bi-sbka d pre eder mu mhr Gncik-i zr be-i perran helk eder Eyler tezervi pene-i gadrinde bz hr Mr- zemine lokma olur mrg-u tzper Mrg-i havya tme olur mhi-i bihar Gavvs hrs- gevher eder lokma-i nehenk Kebki md-i dne eder telleye ikr Drdne-i dernu iin k olur sedef vzdr kafeste eden blbl nizr

519

Bidesterin helkine hye olur sebep Katl-i samuru zra olur postu medr Glib zebnu kidedir eylemek telef Yerde havada bahrde cri bu gr dar Suphne men tahayyere fi sunihil-ukul Suphne men bikudretih ycizl-fuhl V Gh fitb gh kevkip gehi cemt Oldu lh- mutekd-i zmre-i ibd Geh cl gh te u Yezdn Ehrimen Geh nr zulmet oldu kazya-y itikd Akl ceml ak lh oldu bir zamn Putlarla doldu bir nice yl cmle-i bild Encm erdi nevbet-i tevhd-i zt- Hak Geldi zuhra bunda da bin fitne bin fesad Geh ayn gh gayr sanp halk u Hlik Geh ceme gh farka ukl etti itimad Oldu hezr zt denip geh sfta ayn Bir aslda geni nice asletti ittihad Her ahs nefsi unsuruna nispet eyleyip Aklnca bir lh- mahhas eder murd Yekdigere ne rtbe muhalifse ahs akl lemde ol kadar mtehliftir itikt Hikmet budur ki herine hasm olur bilip Her kavm kendi mesleini menhec-i sedt Amm bu ihtilf ile maksdu cmlenin Bir Hlika huls ile etmektir inkyd Suphne men tahayyere fi sunihil-ukul Suphne men bikudretih ycizl-fuhl VI Gller gler fignla geer mr-i andelip Bmr ihtizrda cret diler tabb Mnend-i le n-i tvnger zell hr Kerkes-misl vris gassl nekb Bln-i nza hce-i ehr eyler ittik Hk-i mezellet zre yatar a bir garip Pertev-frz- bezm-i tarb em-i handeriz Pervne-i ikesteper ftde-i lehip Sm u basal nergis lle kadelep Mahbus-i knc- mahfaza-i tengnda tyb Bister-nvz- izz saf ahmak- hass Klhan-nin-i zll hevan kl-i hasib Geh devlet-i cihndan eder cehl behre-yb Geh lokma-i dan eder akl b-nasb Makbul-i bezm-i sohbet olur mfsd-i lem Menfr- tab- lem olur nsh- musb

520

Ghi muhakkr- chel ir-i beli Ghi musahhr-i humaka fzl- edb Bir cizin mieti noksan-pezr olur Bir zlimin umru eder kesb-i ferr zb Suphne men tahayyere fi sunihil-ukul Suphne men bikudretih ycizl-fuhl VII Ya Rab nedir bu dehrde her merd-i z-fnn Olmu bela-y akl ile rmdan masn Ya Rab niin bu arsada her ahs- rifin Mikdr- fazla gre derdi olur fzn Herhangi suya atf- nigh etse b-huzr Herhangi eye sarf- hayl etse akl dn Mmkn mdr hakkat-i eyy vezn derk Mzan- akla dirhemi tdil iken zunn Kncde-i basret olur mu bu acz ile Haysiyet-i havdis keyfiyet-i un Gya ki bunca mihnet gam az gelip olur Bir de tahakkm-i chel ile bar hn Bilmem ki muktaz-y nizm- cihn mdr Dim cihnda chil olur mesadet-nmn Cr cihn cihn olaldr bu kide Bir ahmak- denye olur ehl-i dil zebn Ndn firz- izz saadette ser-firaz Dn hazz-i acz mezellette ser-nign Ndn km-perver eder tali-i blend Ehl-i kemli sil eder baht- vajgn Suphne men tahayyere fi sunihil-ukul Suphne men bikudretih ycizl-fuhl VIII Dt cd nim-i safdan Eblbeer Oldu Halle tecrbe-geh gerden-i pser Ykbu kld firkt-i ferzend ekbr Oldu cenb- Ysufa h- bel makar Eyybu illet-i beden inletti zr zr Minra eyledi Zekerriyy fed-y ser Ba kesildi gadr ile Yahy-y mrseln Dt hezr mihnete s-i b-peder Tifde nli lle dnp oldu hem ikest Yevm-i Uhudda drre-i nb- Peymber Ta balad mca ile batn- pkine Dnyaya rabet eylemedi Seyyidl-beer Tesr-i semle eyledi Sddk irtihl Oldu ehd-i tg-i kaz kibet mer Encm erdi Cmi-i Kuran ehdete hir cenb- Haydere de etti tg eser

521

Mesmmen etti zt- Hasan Adne intikal Mazlmen oldu h- ehdn brde-ser Her kimde ak glib ise kurb- Hazrete Ol denl anda derd beldr fznter Suphne men tahayyere fi sunihil-ukul Suphne men bikudretih ycizl-fuhl IX Kimdir bu aczi has klan nev-i deme Kimdir bu nevi eref eden cmle leme eytn- nefsi kimdir eden let-i rr Kimdir koyan zebn- hevy cehenneme Mansru kim drd enel-Hak diyrna Kim verdi hkm katli iin er-i ekreme Kimdir arb hrmet ile telhkm eden mal-i cm bdeyi kim reten Ceme Kimdir Yehdu mnkr-i icz- Hak eden Kimdir Mesh-i nefh klan zt- Meryeme Kimdir veren cesret-i err fezahati Sfyna Cdeye imire bni Mlceme Kimdir Nasr-i Tsu Hlgya sevkeden Mstsm kim etti karn bn-i Alkame Kimdir veren alle tedviye ihtiya Kimdir koyan meziyyet-i slh merheme Zenbr kimden eyledi tahsil-i hendese Blbllere kim eyledi talim-i zemzeme Kimdir bu krgha eken perde-i haf Kimdir veren tasavvur- tefti deme Suphne men tahayyere fi sunihil-ukul Suphne men bikudretih ycizl-fuhl X Etmi kimisi rhatn ikbl iin fed Olmu kimi beliyye-i idbra mptel Olmu kimi tvanger-i devrn iken zell Olmu kimine devleti sermye-i an Toplar kimisi vris hadis iin nkd Eyler kimisi servet iin mrn heb Dm kimi tecesss-i kibrit-i ahmere Olmu kimine mcib-i ifls kimya Etmi kimin hars-i ktl arzu-y n Klm tamh kimisini cndde-i veg Olmu kimi msahhar-i efsn- em-i yr Olmu kimi mukayyed-i gs-yu dilrb Etmi hev-y lle kimin dadr- gam Olmu kimine derd-i gl yasemen bel Tefrk iin kimisi okur rukye-i fsn Teshr iin kimisi yazar nusha-i dua

522

Olmu kimi saf ile rind-i piyle-ke Olmu kimisi hrs ile ftde-i riy Etmi hulsa bir emel-i hs b-lzm Her ahs- hrr kayd-i esretle mbtel Suphne men tahayyere fi sunihil-ukul Suphne men bikudretih ycizl-fuhl XI Mazlma zlim eyler iken zulm it gadr l Krnda sim olduunu eylemez hayl Emval-i halk srk alp srkm demez Ktil vebl-i katle dahi vermez htiml Bir vech-i hak beyn eder elbette filine Her hangisinden eyler isen ayrca sual Bir memlekette salbolunur kaat- tark Bir yerde mucib-i eref fahr olur bu hl Bir beldede hicb- zenan aybolur gene Bir ehrde bu hlet olur bais-i ceml Merep olur arab ier hrmetin bilir Mezhep olur hukuk- ibd grr hell Bir kd-i mselleml-etvra mahrem ol Mivr u tavrn nazar- itibra al Seyret ne denl vaz- garbi eder zuhr Kim her biri cnna olur baka baka dl Vbestedir hayline efali herkesin Kimse umuruna edemez nispet-i dall Akl cnna batl hakk beyn iin Yoktur cihnda hayf ki mzn- itidal Suphne men tahayyere fi sunihil-ukul Suphne men bikudretih ycizl-fuhl XII Eyler sabh m ve leyli nehr eder Sayf klar it v hazn bahr eder Nezi hayt- hayy eder emvta cn verir Eyler gubr dem cismi gubr eder Cism-i Halle nr eder nr kudreti Nru Kelme hikmeti hem-reng-i nr eder Leyl-i hsn emine irin gsterip Ferhd derd-i ak ile Mecnn u zr eder Demlerce bir tamahla klar kalbi b-huzr Yllarca bir emelle dili b-karar eder Bir mlk bir harsi sitemkr iin ykar Bir kavmi bir mnfk ile trumr eder Bir cismi izz nz ile sad sl besleyip Encm- kr pene-i merke ikr eder Yz ylda bir vcdu klp genc-i marifet hir yerin nemen-i hk-i mezr eder

523

rif odur ki muterif-i acz olup Ziya Bu hdist- criyeden itibr eder Mlknde Hakk tasarruf eder keyfemye sterse kevni yok eder isterse var eder Suphne men tahayyere fi sunihil-ukul Suphne men bikudretih ycizl-fuhl

29/2 TERC- BEND

Filtn Filtn Filtn Filn

I Bir zamanlar ben dahi dtm bely gayrete Dorulukla uradm bin trl derd zahmete Geh vatandan ayrlp gittim diyr- gurbete kbet oldum giriftr ibu mhlik illete Fikr iin grmek beni kfidir ehl-i ibrete Vah yazk sarf ettiim mre zamana hizmete Hayli demler bilmedim bis nedir bu hlete imdi oldum dostlar vkf bu srr u hikmete Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete II Kendimi bezl eyleyip slh devlet uruna Ben neler ektim neler bu istikmet uruna Hanmanm trumr oldu hamiyyet uruna Berk brm hep pern oldu gayret uruna Nefsime zulm eyledim halka adlet uruna Cism cn ettim fed bu mlk millet uruna Ben hele oldum telef gittim bu fikret uruna Hey ne humk u cehl imi yanmak sadkat uruna Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete III Bir senin syin usul- dehri tayir eylemez Abd-i ciz sy ile tahvl-i takdr eylemez lim olsan ilmine bir kimse tevkir eylemez Chil olsan cehlini tyip tyir eylemez Mlk yksan kimseler tevbih tzir eylemez Cnn etsen fed bir kimse takdir eylemez Her ne yapsan hsl bu halka tesir eylemez Kimseler bu hl iin bir rey tedbr eylemez Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete

524

IV Feyz ise maksat mmaat- zamana mil ol Frka-i yamakeran- asra sen de dhil ol Hissene mahsulden her ne karsa kil ol Her ne derlerse sana kaydeyleme derydil ol Hin ol ister sefh ister rezl chil ol Tek sadkat fikrini etme merma vsl ol Olma mecnn-u muanit ben gibi sen kil ol Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete V Millet-i islmda evvelki gayret kalmam Eski iffet eski nmus eski himmet kalmam Cehle dm halk fikr-i istikmet kalmam Zaf gelmi dine sar- metnet kalmam Eski mecnnlardaki gayret hamiyyet kalmam imdi herkes kil olmular o cinnet kalmam Kimsede evvelki ikdam u sadkat kalmam Hsl ahlk bitmi mlk millet kalmam Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete VI Sen mi kaldn hey efendi dehre vermekin nizm yle merhemler ile bulmaz bu yare iltiyam Gaze-i attar ile gelmez cuza intizm Asrmzda sdk u gayret ehli bulmaz ihtirm Var ise himmet onu sarfetmi eslf- kirm Cn verip etmiler ahlfn refhn iltizm Sen bu mecnn-ne fikre verme asla ihtimm Uy mizc- asra ger rahat ise kast merm Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete VII mtiza aklda olsan dahi rek-i melek nk sdksn ya huysuzdur adn yahut eek Mstaitlikle kar nmn uyarsan halka pek Mmtezi derler eer thmette olsan mterek Doruluk derdiyle akln var ise ekme emek stesen de nk imknszdr icr eylemek Gelmeyince elden slh varp zme yrek Ho geirmek istiyen vaktin bunu bilmek gerek Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete

525

VIII Her kim ile hasbihl etsen acr gy sana Hlden senden ziyde kendi eyler itik Menfaat bahsinde amm eylemez asla hay Bulsa ger frsat sana eyler husmet evvel Herkese olmu iken merep bu tezvir riy Kr- kl m bu halka nefsini etmek fed resiz hkm-i zemne byle eyler iktiz Tut bu nuhs u pendi benden yadigr olsun sana Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete IX nk etmezsin umurunda hynet irtikp Uradka derde baht u talihe etme itap Rahat ikbl ile olmak dilersen km-yb al becer uydur mcztndan etme itinap r nmus u hayy eyleme okluk hesap Cmleden evvel fakat bir bba eliyle intisap Doruluktan hsl sorsa bir ehli irtiyap Tecrbem zre budur benden ona doru cevap Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete X Sen dersen kimseler gelmez senin imddna Destgr olduklarn hatt yetimez ddna Hande eylerler uzaktan cmlesi ferydna Dikkat etmez kimse istihkk u istiddna Kendin etme sy himmet kendinin berbdna Senden evvel sy eden eslf gelsin ydna Yoksa rahmin kendine bari ac evldna Var ise akln eer mecnn dedirme adna Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete XI Syt- mecdi mahvedelden nre-i Hel men mezit Asrmzda farkolunmaz oldu ahrar abt lemin olmu usl imdi bir tarz- cedd nk slhndan etmi kiln kat- mit stemiler bari enkzndan olmak mstefd Her iin stnde bir cemiyyet-i yama bedid Sen de htrdan hayal-i iffeti eyle bat Virdin olsun her dem-i frsatta bu beytlkasd

526

Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete XII Halini ecddnn tarihten etme sul Eyleme nmus u insaniyyeti asla hayl Hatrndan kmasn endie-i ehl ayl mrn rahat geir ingnelerden ibret al Akl malin cemine lemde yoktur ihtiml Sen iinde muktez-y asra eyle imtisl Gft gsundan hasudun eyleme kat mell Dim olsun sana bu beyt-i rengin hasbihl Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete XIII Mslmanlk feyz asayi iin gyet muzr Her husmet millet-i islma olmu mnhasr Devletin ss-i essn din ederken mstakr Kimseler islm istishaba olmaz muktedir Bir zamanlardan beri bu hlet oldu mstemir Syleyin Allah iin bu milletin crm nedir Bundan akdemce hyanet sdk ile derlerdi bir imdi sdk mttehem, ehl-i hyanet mftehir Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete XIV Nerdesin sen nerde k ey Mehdi-i sahip-zuhr Millet-i islm pamal eyledi cey-i ftr Kalmad islm iin bir yerde ram huzr Kaplad mlk ser-a-pa leker-i zulm-i srr Geti naehl ellere hayfa zimam- her umur Bir kii yapsa bini ykmak iin etmekte zr Ehl-i sdk u istikmet asrda grmez srr Ol sebepten sylemi bu beyti bir sahip-ur Derde urar kim sadkat etse elbet devlete stikmet mahz- cinnettir bu mlk millete