MAINSKI FAKULTET SARAJEVO

ODSJEK ZA ENERGETIKU, PROCESNU TEHNIKU

I OKOLINSKI INENJERSTVO

predmet: MODELIRANJE PROCESA U OKOLINI






Rastvoreni kisik u vodi
Projektni zadatak












Almin Hala
Belma Hajdarevi Pecar
Goran Matuh



Sadraj



















































1. Uvod

Kisik je najvaniji rastvoreni gas u vodi. U sluaju deficita kisika, mora se nadoknaditi
procesom reaeracije (unoenjem kisika u vodu iz okolnog vazduha). Otopljeni kisik je
najvaniji hemijski indikator koji je potreban da bi se osiguralo ekoloko zdravlje prihvatnih
voda. Voda se snadbijeva kisikom difuzijom iz vazduha. Posebno je difuzija prisutna kod
turbulentnih tokova vode (to je i poeljno), pa tako imamo sluaj da rijeke koje imaju veliki
protok vode i turbulentni tok vode du kanala proticanja, imaju vei procenat rastvorenog
kisika, te su i bioloki ie. Rastvoreni kisik se troi pri raspadanju organske materije u vodi,
pa pri raspadanju organskih supstanci u vodi koncentracija kisika opada, to govori da je voda
zagaena.

BOD(Biochemical Oxygen Demand - biohemijska potronja kisika) je veoma vaan polutant
jer je on indikator organskih materija u vodi i kisika koji e se utroiti u procesu mikrobne
razgradnje.

Voda
2
dioksid
Uglj ikov
2
bakterij e
kisik
Otoplj eni
2
BOD
2
O H CO O O CH + +



Koliformne bakterije (fekalne i ukupne) se koriste kao indikator patogena u rijekama i
tokovima,
ali se ponekad uzimaju i kao polutanti. Efikasno unitavanje je koritenjem klora u
tretman otpadnih voda, ali uz rizik pojave opasnih organskih jedinjenja sa klorom. Prirodno
unitavanje koliformnih bakterija se moe izmodelirati kao reakcija razgradnje prvog reda.
Ona se mnogo bre odvija u morskim nego u pitkim vodama. Jednaina napisana preko
reaktanata i produkata u obliku:

Rastvoreni BOD + rastvoreni kisik (O2) = CO2 + H2O + alkalnost + amonijak + elije

Ova jednaina je neto rezultat aerobnog tretmana otpadnih voda.
Osnova procesa je postizanje da reakcija ide to vie na desnu stranu i da se postigne
odvajanje elija od efluenta taloenjem. Ako reakcija ide na desno onda je mogue
minimizirati BOD u efluentu, te istaloiti elije (TSS). Amonijak moe oksidirati u
postrojenjima za tretman otpadnih voda, osim ako proces nije dizajniran za efikasnu
nitrifikaciju, pri emu e se dio amonija ispustiti zajedno sa BOD-om i TSS-om u vode.
Najee su rijeke te prijemne vode.
Da bi se napravio model hemije BOD-a, TSS-a, NH3-N i rastvorenog kisika u prirodnim
vodama potrebne su matematike formulacije prenosa mase u struji ili u rijeci, te kinetika
reakcija (Shnoor, 1996).



Jednaina masenog bilansa za protoni sistem
Moemo napisati jednainu masenog bilansa za protoni sistem:

Akumulacija=Ulaz I zlaz +Generacija




Slika 1. Prikaz kontrolne zapremine

Moemo napisati za stacionarno stanje dQ/dt=0 :

( )
( ) V r C C Q QC
dt
VC d
+ =
(1)

gdje su:

V prirataj kontrolne zapremine,
C koncentracija,
Q protok,
r brzina kemijske reakcije.

Jednaina (1) je napisana za stacionarno stanje, tj. 0 = dt dQ .
Ako se pretpostavi da je popreni presjek konstantan ( 0 = dx dA ), onda to zahtijeva i
konstantnu brzinu i prirataj zapremine. Dijeljei jednainu (1) sa V=A x dobijamo:

r
x A
C Q QC QC
dt
dC
=
A
A
A A x A x A
(2)


Maseni bilans za kontrolnu zapreminu prikazanu na slici 1 je:
( )
( )( ) V r C C Q Q QC
t
VC
+ + =
c
c
A (3)

gdje drugi lan sa desne strane jednaine predstavlja isticanje mase, a proizvod je porasta
isticanja iz elementalne kontrolne zapremine ( Q Q A + ) i promjene koncentracije na izlazu
( C C A + ).
Nakon mnoenja jednaina dobije se krajnji oblik opte jednaine za jednodimenzionalni
transport u struji i rijeci (disperzija je zanemarena).

( )
r
x
QC
A t
C

c
c
=
c
c 1
(4)

Svi koeficijenti ( r , A , Q ) mogu biti u funkciji od udaljenosti i vremena, rezultirajua jednaina
se moe rijeiti analitiki (u jednostavnim sluajevima) ili numeriki, metodom karakteristika.

Streeter i Phelps(1925) su objavili rad o krivoj rastvorenog kisika u rijeci Ohio.


Oni su uspjeli da pokau da se rastvoreni kisik smanjuje sa poveanjem razdaljine nizvodno
zbog biohemijske potronje kisika pri razgradnji organskih materija (zbog BOD-a). Shodno
tome predloena je matematika jednaina koja opisuje ovu pojavu i zove se Streeter
Phelpsova jednaina. Za strujanje konstantne brzine i stacionarne uvjete, jednaina (18) je
primjenljiva i moe se napisati za reakciju razgradnje prvog reda u obliku:

L k
dx
dL
u
d
=
(5)


gdje su:
( )
3 3
ML m kg , L - koncentracija krajnjeg BOD-a;
( )
1
LT s m , u - srednja brzina strujanja;
( )
1
1

T s , k
d
- konstanta brzine reakcije deoksigenacije prvog reda.


Jednaina (6) predstavlja krajnje rjeenje po manjku rastvorenog kisika u odnosu na
razdaljinu
nakon take isputanja BOD-a u jednodimenzionalni, stacionarni i protoni sistem.
( )
u x k u x k
d a
d u x k
a d a
e e
k k
L k
e D D

+ =
0
0
(6)
Jednaina za kritini deficit (Dc):
u x k
a
d
c
d
e
k
L k
D

=
0
(7)

Poetna koncentracija krajnjeg BOD-a (L0) je direktno proporcionalna koncentraciji kritinog
deficita.
- to je vea inicijana koncentracija BOD-a, to e biti i vea koncentracija manjka
rastvorenog kisika u xc. L0,
- koncentracija krajnjeg BOD-a u x = 0 , je jednaka masenom protoku isputanja
krajnjeg BOD-a razrijeenog proticanjem rijeke.
Ako su samo dostupne koncentracije BOD5 (petodnevni BOD), potrebno je koristiti
odgovarajui konverzioni faktor koji e te koncentracije pretvoriti u koncentracije krajnjeg
BOD-a (Shnoor, 1996).

Modifikacije Streeter Phelpsove jednaine

Osim izvora BOD-a ,CBOD i NBOD, postoje jo izvora i to:
- SOD (Sediment oxygen demand)ili potronja kisika u sedminetu,
- pozadinski BOD ili isticanje iz netakastih izvora zagaenja, poetni deficit rastvorenog
kisika.
Izvori BOD-a su ponori rastvorenog kisika, jer oni troe kisik.
Izvori rastvorenog kisika u vodi su:
- rearecija,
- primarna produkcija kisika ili tzv. neto primarna produkcija, produkcija kisika fotosintezom
umanjena za respiraciju.


Pozadinski BOD je znaajan netakasti izvor zagaenja tokova rijeka.
Kontinualni ulaz CBOD-a zbog otjecanja zagaenih voda sa poljoprivrednih zemljita,
autoputeva i padavina.
Za protoni sistem moe se pisati maseni balansa za deficiti rastvorenog kisika, D:


L k D k
dx
dD
u
d a
+ =
(8)





gdje su:
D - koncentracija deficita kisika, mg/L
x - longitudinalna razdaljina, km
u - srednja brzina, km/d
ka - konstanta brzine rearacije, 1/dan
kd - konstantna brzine deoksigenacije 1/dan
L - koncentracija krajnjeg CBOD-a, mg/L

Pod stacionarnim uslovima i kontinuiranom koncentracijom pozadinskog CBOD-a,
koncentracija pozadinskog manjka rastvorenog kisika je konstantna.

a
b d
k
L k
D =
(9)

Gdje su:
Db - pozadinska koncentracija deficita rastvorenog kisika,
Lb - pozadinska koncentracija CBOD-a zbog netakastih izvora.

Koliformne bakteruje su uzete u obzir kao standardni polutanti, a njihove koncetracije
nizvodno
se mogu odrediti prema jednostavnoj eksponencijalnoj jednaini oblika:

u kx
e C C

=
0
(10)

gdje je:
C- koncentracija koliforma u jedinicama formiranja kolonije po mililitru (cfu/ml) ili preko
najvjerovatnijeg broja (mpn/ml),
Co - poetna koncentracija koliformnih bakterija u x=0,
k - konstanta brzine reakcije nestajanja prvog reda u 1/dan.

Streete-Phelps-ova jednaina ukazuje da je CBOD potpuno rastvorljiv i da se gubi iz toka
oksidacijom organskih materija. Ali, CBOD se isputa i iz postrojenja za tretiranje otpadnih
voda.
Otpadne vode iz domainstva koje su tretirane dozvoljeno je da sadre do 30 mg/L CBOD-a i
30
mg/L ukupno suspendovanih estica (TTS-a).


Ako je CBOD u obliku estica, istaloit e se na dno vodene kolone (moda e i formirati
naslage
mulja ispod otpusta, pa zahtijeva se specifikacija SOD-a).


D k L k
dx
dD
u
a d
=
(11)



gdje su:
( )
1
LT s m , u - srednja brzina strujanja;
( )
3 3
ML m kg , L - koncentracija CBOD-a;
( )
1
1

+ = T s , k k k
d s r
- konstanta brzine opadanja ukupnog CBOD-a;
( )
3 3
0

ML m kg , L - poetna koncentracija CBOD-a u 0 = x ;
( ) L m , x - longitudinalna udaljenost;
( )
3 3
ML m kg , D - koncentracija deficita rastvorenog kisika;
( )
1
1

T s , k
d
- konstanta brzine deoksigenacije CBOD-a;
( )
1
1

T s , k
a
- konstanta brzine reaeracije.

Jednaina (11) je jednaina masenog bilansa za protoni sistem.

Princip superpozicije

Modifikacije Streeter-Phelps-ove jednaine ukljuuju u obzir NBOD, SOD, neto primarnu
produkciju i pozadinsi deficiti DO. Poto je maseni balans rastvorenog kisika linearna
jednaina,
moemo primjeniti principe superpozicije na rijeenje.
Ukupna jednaina masenog bilansa za kontrolnu zapreminu iz poglavlja 2. protonog sistema
glasi:

( )

kisika g rastvoreno
deficita Izvori
n d
Ponori
a
Transport
a Akumulacij
P R
H
S
N k L k D k
x
D
u
t
D
+ + + +
c
c
=
c
c
(12)
Ako se uzme da je stanje stacionarno, gornja jednaina se moe preobraziti u obinu linearnu
diferencijalnu jednainu sa funkcijom poremeaja sa desne strane jednaine.
Nakon uvrtavanja rjeenja po L i N u jednainu (12) dobija se jednaina konanog oblika:

( ) P R
H
S
e N k e L k D k
dx
dD
u
u x k
n
u x k
d a
n r
+ + + = +

0 0
(13)


Jednaina (13) opta nehomogena linearna diferencijalna jednaina koja se moe rijeiti
metodom inegracionog faktora. Ukupno rjeenje je dato jednainom (14) u obliku:



( ) ( ) ( )
( )
a
b d
u x k
a
u x k
a
u x k u x k
n a
n
u x k u x k
r a
d
u x k
k
L k
e
k
P R
e
H k
S
e e
k k
L k
e e
k k
L k
e D D
a
a a n a r a
+

+
+

+ =

1
1
0 0
0
(14)
Prvi lan na desnoj strani jednaine predstavlja nestajanje poetnog manjka rastvorenog kisika
usljed reaeracije; drugi lan je posljedica poetnog CBOD-a (L
0
); trei lan je posljedica
poetnog NBOD-a (N
0
); etvrti lan je posljedica SOD-a; peti lan je (R-P); i lan je
posljedica pozadinskog BOD-a (L
b
) iz netakastih izvora.