Postkolonyal Afrika Sineması

i
T.C.
BEYKENT NIVERSITESI
SOSYAL BILIMLER ENSTITS
SINEMA VE TELEVIZYON ANASANAT DALI
SINEMA VE TELEVIZYON SANAT DALI
POSTKOLONYAL AFRIKA SINEMASI
(Yksek Lisans Tezi)
Tezi Hazrlayan: Yusuf Ziya Gkek
Istanbul,2011
ii
T.C.
BEYKENT NIVERSITESI
SOSYAL BILIMLER ENSTITS
SINEMA VE TELEVIZYON ANASANAT DALI
SINEMA VE TELEVIZYON SANAT DALI
POSTKOLONYAL AFRIKA SINEMASI
(Yksek Lisans Tezi)
Tezi Hazirlayan:
YusuI Ziya Gkek
grenci No:
090770021
Danisman: ProI. Dr. Oguz MAKAL
Istanbul,2011
iii
TESEKKR
Bu tez alismasinin Trkiye`de yapilacak AIrika Sinemasi alismalarina bir katki
sunmasini diliyorum. alismam sirasinda maddi ve manevi desteklerini benden
esirgemeyen Vahide Ulusoyà, sabirla eksikliklerim konusunda yol gsteren Onur
Gnaydinà, katkilarindan tr Yard. Do. Dr.LtIi Sunarà, tezim iin gerekli
kitaplari benim iin getiren Hasan Karatasà, gsterdigi anlayisli yaklasimi ve
yardimlariyla tezimin bitmesinde en byk rol oynayan danisman hocam Sayin
ProI.Dr.Oguz Makalà tesekkrlerimi bor bilirim.
iv
YEMN METN
Sundugum Yksek Lisans Projesi /Yksek Lisans Tezimi, Akademik Etik
ilkelerine bagli kalarak, hi kimseden akademik ilkelere aykiri bir yardim
almaksizin bizzat kendimin hazirladigina and ierim. 07/07/2011
(Imza)
Aday: YusuI Ziya Gkek
v
TEZ TUTANAGI
vi
TERMLER DZN VE KISALTMALAR
Amilcar Cabral: AIrikali ziraat mhendisi, yazar ve siyaseti. Cabral, Gine Bissau
ve Cape Verde Adalarindaki bagimsizlik hareketlerinin nderlerindendir. Gine ve
Cape Verde`nin Bagimsizligi iin AIrika Partisi`ni (PAIGC) kurarak smrgeye
karsi mcadele etmistir. 1973 yilinda Portekizli ajanlarca suikast sonucu
ldrlmstr. lmnden kisa bir sre sonra da Gine-Bissau tek taraIli olarak
bagimsizligini ilan etmistir.
Afrika Sosyalizmi: Klasik sosyalizmden Iarkli olarak ekonomik kaynaklarin
"geleneksel" AIrika yntemleri ile paylasilmasi dsncesidir. 1950`lerde ve
1960`larda birok AIrikali siyaseti,terimin tanim ve yorumlari esitlilik gsterse de
AIrika sosyalizmini destekledi.
Apartheid: Gney AIrika`da 1950 yilindan 1994 yilina kadar beyaz olmayan irklar
arasinda yasal olarak bir ayrimi ngren politikaya verilen ad.
Bantu Educational Cinema Experiment (Bantu Sinema Dernegi): Ingiltere`nin
AIrika`da atigi, smrgeci politikalari yrten sinema dernegi.
Consortium Audivisual International-CAI: Uluslararasi Grsel Isitsel
Konsorsiyumu.
Dekolonizasyon: Smrgeden kurtulma, bagimsizlasma.
Edward Said: Karsilastirmali edebiyat proIesr, aktivist ve kuramci. Bati`nin
Dogu`ya bakisini analiz ettigi ve elestirdigi nl kitabi Orientalism (Oryantalizm) bir
igir amistir.
Ferid Boughedir: Tunus`lu ynetmen ve sinema kuramcisi.
FESPACO: (Festival PanaIricain du Cinema et de la Television de Ouagadougou)
Burkina Faso`da dzenlenen uluslar arasi AIrika Iilm Iestivali.
FLN: Cezayir Kurtulus Cephesi
vii
Frantz Fanon: Martinikli psikiyatr, aktivist ve yazar. Smrgelestirme ve
smrgeden kurtulma psikopatolojisini inceleyen, 20. yzyilin en nemli
dsnrlerinden biridir.
George Padmore: 1903`te Trinidad`da dogan AIrika Sosyalizmi kuramcisi.
Gney Afrika Sinemas: Gney AIrika, Botswana`da retilen sinema.
Kolonyal Sinema: Smrgeci lkelerin smrgelerinde rettikleri sinema.
Kolonyalizm: Smrgecilik, mstemlekecilik.
Kuzey Afrika Sinemas: Tunus, Fas, Cezayir gibi AIrika`nin kuzeyinde yer alan
lkelerin sinemalarina verilen ortak ad.
Le decret naval yasas: 1934 yilinda Fransiz hkmetinin Iilm retiminde kolonyal
ynetimine karsi herhangi bir diren olusturacak ierigi smrge lkelerinde
yasaklayan yasasi.
Marcus Garvey: 20. y.y baslarinda siyahlarin haklarini savunan ilk hareketi baslatan
Jamaikali dsnr- aktivist. Siyahlarin anavatanlarina dnerek kendi ulus
devletlerini kurmalari gerektigi Iikrini yaymaya alismistir.
Mcahid Sinemas: 1960`ta bagimsizligini kazanan Cezayir`de zellikle Fransiz
askerlerine karsi direnis cephelerini anlatan yari belgesel yari kurmaca Iilm akimi.
Nacer Khemir: Tunus`lu ynetmen. Ynettigi Iilimler arasinda Iyi Tanri'nin
lkesinin Tarihi` (1976), Disi Dev` (1977), l Isaretileri` (1984) ve BabÀziz`
(2005) vardir.
Oryantalizm: Dogu bilimi. Sarkiyatilik. Dogubilim; Yakin ve Uzak Dogu toplum
ve kltrleri, dilleri ve halklarinin incelendigi bati kkenli ve bati merkezli arastirma
alanlarinin tmne verilen ortak ad.
Ousmane Sembene: Tarihsel roman ve Iilmleriyle uluslararasi ne ulasmis
Senegalli yazar ve sinema ynetmeni.
Postkolonyal Sinema: Smrge lkelerinin bagimsizliklarini kazandiktan sonra
dogan sinemadir.
viii
Postkolonyalizm: Smrgecilik sonrasi.
Sahra Alt Sinemas: Kuzey AIrika ve Gney AIrika arasinda kalan lkelerin
rettikleri sinema.
nc Sinema: Soguk savas dneminde ABD ve Sovyet blokunun disinda yeni
bir merkez olan nc dnya`nin rettigi deneysel ve politik sinema akimi.
Yerlilik: Oturdugu blgede dogup byyen, atalari da orada yasamis olan.
ix
KISALTMALAR
a.g.e.: Adi Geen Eser
a.g.m: Adi Geen Makale
ABD Amerika Birlesik Devletleri
BM: Birlesmis Milletler
FESPACO: Ouagadougou Sinema ve Televizyon PanaIrikan Festivali
FEPACI: PanaIrikan Sinemacilar Federasyonu
FLN: Cezayir Kurtulus Cephesi
SSCB: Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birligi
x
POSTKOLONYAL AFRKA SNEMASI
Tezi Hazrlayan: Yusuf Ziya GKEK
ZET
AIrika sinemasi, dnya sinema tarihi aisindan Iarkli bir yerde durmaktadir.
Bu Iarkin kkenleri 1960`larda olusmaya baslayan smrgecilikten kurtulma
srecinden ve aykiri sinema hareketlerinden kaynaklanmaktadir. Bu tez alismasi
AIrikali ynetmenlerin yapitlarindaki kolonyal dnem mirasinin etkisi ve buna bagli
olarak direnis biimlerinin de tepkisel retimi irdelemektedir. AIrika sinemasi
toplumsal tabanli bir sinemadir. Smrlen gemisi, g olgusu, azgelismisligi,
bagimsizlik mcadeleleri, diktatrlkler ve toplumsal baskilar gibi toplumsal hayati
etkileyen Iaktrler AIrika sinemasinin ynn izmesini saglamistir. Bu alismada,
kolonyal dnemdeki batili lkelerin smrgeci idare sekillerine karsi Iarkli tarzda
baskaldirilari barindiran AIrika sinemasinin nemli ynetmenlerinin yapitlari
kronolojik olarak islenmistir. alismanin sonucunda AIrika sinemasinda kolonyal ile
postkolonyal dnem arasinda kltrel, politik ve tarihsel bir iliskinin varligi
gzlemlenmistir.
Anahtar Kelimeler: Kolonyalizm, Postkolonyalizm, AIrika Sinemasi,
Postkolonyal AIrika Sinemasi.
xi
POSTCOLONIAL AFRICAN CINEMA
Presented by: Yusuf Ziya GKEK
Abstract
With respect to world cinema history, AIrican cinema has a diIIerent place.
Source oI this diIIerency roots in the decolonisation process and movements Ior
oppositional cinema which started in 1960s. This study scrutinizes reproduction oI
colonial period heritages and arising oI resistance styles in a reaksioner way in Iilms
oI AIrican directors. AIrican cinema is a community based. The Iactors that aIIect
social liIe such as colonial pass, immigration phenomenon, underdevelopment,
struggles Ioe independency, dictatorates and social oppression have modiIied the
way oI AIrican cinema. This study chronologically discuss the Iilms oI signiIicant
directors Irom AIrican cinema in which have various oppositions against colonial
policies oI Western countries. The study concludes that there is an important cultural,
political and historical relation between colonial and postcolonial area in regard to
AIrican cinema.
Key Words: Colonialism, Poscolonialism, AIrican Cinema, Postcolonial
AIrican Cinema.
xii
NDEKLER
?LMln ML1nl .......................................................................................................................... lv
SlnAv 1u1AnACl................................................................. nata! er |aret| tanim|anmami.
CZL1 ......................................................................................................................................... x
Abstract ................................................................................................................................... xl
llnuLklLL8............................................................................................................................ xll
1. Cl8l5 ..................................................................................................................................... 1
2. kCLCn?ALlZM vL Al8lkA SlnLMASl.................................................................................... 3
2.1. kolonyallzm kavramina Cenel 8aki;.............................................................................. 3
2.2. an Afrlkanlstler .......................................................................................................... 14
2.2.1. Marcus Carvey ..................................................................................................... 13
2.2.2. Ceorge admore .................................................................................................. 18
2.2.3. Alme Cesalre......................................................................................................... 22
2.2.4. Amllcar Cabral ...................................................................................................... 24
2.3. Afrlka Slnemasi ve uuncu uunya Slnemasi Arasindakl lll;kl ...................................... 27
2.3.1. lLACl (anafrlkan Slnemacilar lederasyonu)..................................................... 37
2.3.2. uuncu Slnema'nin Afrlka 8lle;enl ....................................................................... 42
2.3.2.1. Mutlak Aslmllasyon A;amasi ......................................................................... 43
2.3.2.2. Patirlama A;amasi......................................................................................... 44
2.3.2.3. Mucadele A;amasi......................................................................................... 43
2.4. 8ati Slnemasinin Afrlka'yi konu Ldlnmesl - Cruntusel Cryantallzmln ?enlden uretlml
............................................................................................................................................ 47
3. CS1kCLCn?AL Al8lkA SlnLMASl .................................................................................... 32
3.1. ostkolanyallzm kavramina Cenel 8aki;..................................................................... 32
xiii
3.1.1. ostkolonyallzm ve Afrlka Slnemasi Arasindakl lll;kl ........................................... 34
3.2. lllmln Czneslnln Afrlkali Clmasi .................................................................................. 33
3.2.1. Cezaylr Slnemasi ................................................................................................... 36
3.2.1.1. Muhammed Lakhdar Pamlna........................................................................ 38
3.2.1.2. Merzak Allouache.......................................................................................... 60
3.2.2. 1unus Slnemasi..................................................................................................... 61
3.2.3. las Slnemasi ......................................................................................................... 64
3.2.4. Sahra Alti Afrlka'da Slnema.................................................................................. 66
3.2.3. Senegal Slnemasi .................................................................................................. 69
3.2.3.1. Cusmane Sembene ....................................................................................... 70
3.2.6. nl[er Slnemasi....................................................................................................... 74
3.2.7. Mall Slnemasi ....................................................................................................... 73
3.2.8. llldl;l Slnemasi ..................................................................................................... 78
3.2.9. kamerun Slnemasi ................................................................................................ 80
3.2.10. 8urklna laso Slnemasi ........................................................................................ 82
3.2.11. Cana Slnemasi .................................................................................................... 83
3.2.12. nl[erya Slnemasi ................................................................................................. 86
3.2.13. Mozamblk Slnemasi............................................................................................ 88
3.2.14. Cuney Afrlka Slnemasi........................................................................................ 90
4. llLM uLCL8LLnul8MLLL8l ................................................................................................ 96
4.1. 8orom Sarret ............................................................................................................... 96
4.1.1. lllmln ?apim 8llgllerl ve Czetl .............................................................................. 96
4.1.2. lllmln Anallzl ........................................................................................................ 96
4.2. Wend kuunl (1anrinin Armagani)................................................................................ 98
4.2.1. lllmln ?apim 8llgllerl ve Czetl .............................................................................. 98
4.2.2. lllmln Anallzl ........................................................................................................ 98
4.3. na Cldade vazla (8o; 5ehlr)....................................................................................... 100
4.3.1. lllmln ?apim 8llgllerl ve Czetl ............................................................................ 100
4.3.2. lllmln Anallzl ...................................................................................................... 101
4.4. Abouna (8abamiz) ..................................................................................................... 102
4.4.1. lllmln ?apim 8llgllerl ve Czetl ............................................................................ 102
4.4.2. lllmln Anallzl ...................................................................................................... 102
4.3 Cenel uegerlendlrme ................................................................................................ 104
xiv
4.5.1 retim.................................................................................................................. 104
4.5.2 Festivaller ............................................................................................................ 103
4.5.3 rgtlenme.......................................................................................................... 106
4.3.4 Lgltlm................................................................................................................... 107
3. SCnu.............................................................................................................................. 108
kA?nAkLA8 .......................................................................................................................... 112
ZGEMIS ......................................................................................................................... 121
1. GRS
AIrika sinemasi, 'Kolonyal Dnem ve 'Postkolonyal Dnem olmak zere iki
dnemsel blmlemeye tabi tutulacak bir izlektir. Kolonyal dnemde smrgeci
lkelerin rettigi tahakkm dilin yansimasinin; 1960`dan nce Kolonyal dnemde
retilen ve 1960 sonrasinda olusan Postkolonyal mecrada da grlmesi, iki kritik
dnemlendirmenin arasinda anlamli bir etkilesim oldugunu gsteriyor.
AIrika sinemasi, kolonyal dnemin yarattigi etkileri ve smrgeci idarelere
ynelik boyun egmeme gibi direnis biimlerinin yansimalarini rahatlikla
grebilecegimiz bir baglam ierir. Bu bakimdan; Hollywood, nc Sinema ve
Avrupa sinemasi gibi sluplarin da kesisimini olusturur. Bu zellikleri, AIrika
sinemasini hem tematik olarak hem de slup zenginligi bakimindan incelenebilir
kiliyor.
Postkolonyal AIrika sinemasi olarak adlandirdigimiz sinema; postkolonyal
kuramdan, 1960`lardaki dekolonizasyon srelerinden ve dnemin
kavramsallastirilmasini analizini stlenerek dnsme katkida bulunmus
dsnrlerden bagimsiz degerlendirilemez. Sz edilen dsnrlerden en nemlileri
Frantz Fanon, Edward Said, Aime Cesaire ve Amilcar Cabral anilabilir. Kisacasi
AIrika sinemasini tarihsel, dsnsel ve teorik arka plani olmadan inceleyemeyiz.
AIrika`da kolonyal dnem sinemasinin ncl olarak kabul edilen smrge
lkelerinin ynetmenleri Iarkli batili lkelerden gelseler de AIrikalilara zel Iilmler
yapma noktasinda ortak bir kaniya sahiptirler. Batili ynetmenlerin Iilmleri
AIrikalilari ehlilestirme ve uysallastirma gibi bir ama barindirmaktaydi. Bu
Iilmlerle edilgen bir AIrika imajina indirgenen kita, dekolonizasyonla birlikte zerk
bir sinema dilini bulmaya alisti.
1960'li yillara gelindiginde, ulusal bilincin ve devrimci Iarkindaligin kendini
tm dnyada hissettirmesiyle sanatsal disavurumlar, tipki politik maniIestolar gibi
anti-smrgeci ve anti-emperyalist mcadeleyi retmeye baslamistir. Amerika`daki
siyah bilincin uyanisi, Latin Amerika`daki silahli zgrlk mcadeleleri, grenci
2
ayaklanmalari birok AIrika ulusunda bagimsizlik mcadelelerini de besleyen
nemli olgular olmustur.
1
AIrika sinemasi; dramaturjik ve ideolojik noktalarinin yani sira, kaliplasmis bir
estetige sahip Hollywood sinemasindan ve Auteur tryle sosyal baglamdan ziyade
kisisellesen Avrupa sinemasindan Iarklilasan bir dile sahiptir. Bu dili olusturmak iin
deneysel bir yapiyi da iinde barindirir. Ayrica kurtulus mcadeleleri, dsnsel
hareketlilik de AIrika sinemasinda zgnlk kazandiran nemli olgulardir.
Tez konusunun Postkolonyal AIrika Sinemasi olarak belirlenmesinin nemli
nedenlerinden biri, gerek diasporada (srgnde) gerekse kita ierisinde yer alan
dsnsel ve pratik katkilarin AIrika sinemasinda nasil bir yer edindigini yakindan
grmeyi denemektir. Bunun yanisira Frantz Fanonùn 'Yeryz`nn Lanetlileri
kitabinda degindigi 'siyah bilin' konusu da incelemeye deger grlmstr. Bu
baglamda, siyah bilincin kolonyal dnemde retilen yabancilastirici dilden,
postkolonyal dnemde kendi sorunlarini ve smrgecilerin biraktigi acilari
tartismaya aan bir dile dnsmesi konunun merkezine oturmaktadir.
Bu alisma, smrgecilik, postkolonyalizm, AIrika sinemasi, kurtulus
mcadeleleri ve ne ikan ynetmenlerin biyograIik zellikleri zerinde literatr
alismasini kapsamaktadir. alismanin birinci blmnde; kolonyalizm,
kolonyalizmin AIrika`ya girmesi, postkolonyal-Pan-AIrikan basliklari altinda
siralayacagimiz dsnr-aktivist kisilerin bagimsizliklara katkilari, AIrika
sinemasinin teorik arka plani ve son olarak nc sinemayla iliskisine deginilmistir.
alismanin ikinci blmnde ise postkolonyalizm kavrami aiklanmis, postkolonyal
AIrika sinemasinin arkeolojik alismalari yapilmis ve kita lkelerinde retilenlerden
seilen Iilmler analiz edilmistir.
Konu, zelligi nedeniyle hayli genis oldugu iin bazi sinirlamalar yapilmistir.
Genel anlamda temel kavramlar zerinde durulmus ve zelde hem kolonyal hem
postkolonyal dnemde nemli grlen ve baglam ierisinde degerlendirebilecek
Iilmler tez kapsamina alinmistir.
1 Ukadike, N.F. (1994). Black AIrican Cinema (1. Baski). CaliIornia: University oI CaliIornia Press.
s. 90-91.
3
2. KOLONYALZM VE AFRKA SNEMASI
2.1. Kolonyalizm Kavramna Genel Baky
Avrupa, kendisi olmayan seklinde algiladigi toplumlarla 'teki'ler tanimi
dogrultusunda bir smrgeci-smrlen diyalektigi yaratmistir. Bu nedenle Bati'nin
smrgelestirdigi diger halklara iliskin teki tasarimi ast-st iliskisini yansitan bir
hiyerarsi ierir. Bati'nin hkmedici sylemi bu hiyerarsiyi imgeler yoluyla ortaya
koyar. Bu imgeler zellikle Batili seyyahlarin hayal gleriyle beslenmis ve 'teki'
toplumlari abartili bir biimde yeniden tanimlamistir.
Antik Yunanìn 'teki' imgelemi kendisini tehdit eden 'vahsi ve ilkel Persler
ve oy hakki taninmayan klelerdi. 17. ve 18. yzyillara gelindiginde, Batili
yazarlarin ve seyyahlarin gzlemlerine hayal glerini de katarak abartili bir Iormda
aktardiklari ok daha genis bir 'teki' kltrlerden sz etmek gerekmektedir. Fontana,
18. yzyil sonlari ile 19. yzyil baslarinda kendilerini 'ilkellik ve 'vahsilikle
karsitlik iinde tanimlamaya merakli olan Avrupalilar, ta Yunan'a dayanan bu imaji
yeniden ele aldiklarini syler.
2
Fontana'ya gre bu imaj Avrupa'nin kendisini
grmek istedigi arpitilmis bir aynadir.
3
Bu kltrlerin anlatildigi kitaplarda yogun bir teki vurgusunun yapildigi
halklar, insan disi varliklar seklinde konu edilmis ve degersizlestirme yoluyla analiz
edilmislerdir. Smr ncesi yapilan 'entelektel tasarima Batili IilozoIlar da
katkida bulunmuslar ve 'teki atmosIerine dsnsel bir zemin de hazirlamislardir.
Nihayet, Iarkli kltrlerle kendileri arasinda derin bir hiyerarsi bulundugu dsncesi
'teki'lerin kendi kendilerini ynetme iradelerinin olamayacagi inancina kadar
vardirilmistir.
2 Fontana, J. (1995). Avrupa'nin Yeniden Yorumlanmasi. (ev. N. Elhseyni). Istanbul: AIa
Yayinlari. (Orijinal alisma basim tarihi 1995). s.13.
3 a.g.e. s. 130-131.
4
Edgar Morin, Bati`nin smrgecilik tarihinde yer alan teki taniminin
belirleyiciligi hakkinda sunlari yazar: 'Burada beni inciten, yalnizca Iatihlerin
siddeti, vahseti ve yagmalari degildi, bunlarin yani sira ve hatta bunlardan daha ok,
irksal, dsnsel, maddi ve manevi stnlgnden emin beyaz Avrupalinin
Iethettiklerine karsi besledigi kmsemesiydi.
4
Batinin smrgeciligine mesruluk kazandirmak iin yine Batili dsnrler
smrgelestirilmek istenen toplumlari gelistirme dsncesini ortaya atmislardir.
Oysa, Edgar Morin, Bati`nin smrgecilik haIizasindaki etkili kavramin 'hmanizma'
degil 'egemenlik kurma' oldugunun altini izer: 'Yasli Avrupa benim gzmde
demokrasi ve zgrlgn degil, emperyalizmin ve egemenligin besigiydi.
Avrupa`nin demokrasi, akil ve hmanizma zerine sylemlerinin gerekliginden ok,
yalani dikkatimi ekiyordu: Meksika ve Peru`yu ele geiren Iatihlerin rktc
vahseti, klelestirilen ve smrlen AIrika, Alman Reichìnin yikici gc bu yalanin
kanitlariydi.
5
Zamanla yogun g alan kita Avrupasi'nda, kendisine katilan yeni kimliklerin
smrgeci abalarini derinden etkilendigi tezi glenmistir. Bu tez, kimliksel bir
tekinsizlige dogru evrildigi kanisi pekistirmistir. Yani glerin yarattigi, gvenliksiz
ve disaridan gelebilecek tehditlere aik bir havza oldugu duygusu kitada yayginlik
kazanmistir.
Fontana, Bati`nin stn bir halk imgesi yaratarak eperinde yer alan halklara
karsi bir stnlk klt olusturdugunu, bylelikle Bati-disi halklarin dislanarak
'kltr kavramini kendine hasrettigini iIade eder. Onlarin kendi tarihleri yoktur,
yalnizca ycelestirilmis bir ynetici Avrupa imgesi vardir.
6
David Morley, Bati`nin bir cograIya olmasindan daha ok Iarkli baglamlar
ieren bir dsnce oldugu savindadir. Ona gre bu dsnce; 'Bati medeniyetinin
4 Morin, E. (1995). Avrupa`yi dsnmek. (1. Baski) (ev. S. Tekeli). Istanbul: AIa Yayinlari. (Orjinal
alisma basim tarihi 1990). s. 11- 12.
5 a.g.e. s. 11.
6 Fontana. a.g.e. s. 179.
5
sylemleriyle koparilmaz bagi olan smrge konumundaki tekiler ile rktc
karsilasmalari dolayisiyla utanilasi bir biimde sekillenmis bir Iikirdir.
7
Bati`nin rettigi imgeler ve sylemler teki diye konumlandirdigi toplumlarin
itaatini saglayacak bir sistem istemesinden kaynaklaniyordu. Benzeri yargilardan
olusan siyaset dilini, modern zamanlara geldike bilim gibi yeni gelisen alanlarda da
temellendirmeye baslamistir.
Bati`nin stn oldugu savi smrgeci politikalarin destegiyle glendirilen
'delil'ler zerine insa edilmeye alisilmistir. Batili bilim adamlari 'bilimi bu
emperyal savin gereklesmesi ve egemenlik kurmasi amaciyla islevsel hle
getirmistir.
Jack Goodyè gre bilime yklenen bu grev, Rnesans'taki bilimsel basarilara
dayanir ve 'Avrupalilarin neredeyse baska trden varliklar` oldugu
8
dsncesini
bytr. Kisacasi 'tarihsel ve zgl olan bir avantaj, uzun sre geerli olan, kalici ve
neredeyse biyolojik bir stnlk olarak genellestirilmistir.
9
Marc Ferro, smren devletin bilimsel bir yntem olan evrimciligi merkeze
alarak ve onun dogal bir sonucu sekline dogal seimle diger devletleri egemenligi
altina aldigini syler.
10
Bati'nin AIrika'yla kurdugu iliski tr tam da bu noktada
sekillenir. yle ki; evrimci toplumbilimciler de ilkel, az gelismis, ilerlemis ya da
uygar siniIlandirmalariyla beraber Bati'nin kendi deger yargilari ve ltlerini
keskinlestirerek AIrika ve Bati konumlandirmasini pekistirmislerdir.
Smrgecilik dnemi IilozoIlari da tipki bilim adamlari gibi ayni dili kullanmis
ve tekilestirilen toplumlari evrimsel dil iinde tanimlamaya alismistir. Hegel,
Tarih FelseIesi zerine Dersler` adli yapitinda Latin Amerika`daki insanlari
tanimlamaya alisirken 'geri zekli ve 'yetersiz gibi karsisindaki insani
tekilestiren bir dille betimlemeye alismisti. Hegel, ayrica AIrika`nin kendine zg
bir tarihi ya da evrimsel degisiminin olamayacagini, AIrika denildigi zaman tarihsiz,
7 Morley, D. ve Robins, K. (2011). Kimlik Mekanlari. (2. Baski )(ev. E. Zeybekoglu). Istanbul:
Ayrinti Yayinlari.(Orjinal alisma basim tarihi 1995). s. 64.
8 Goody, J. (2002). Bati`daki Dogu.(1. Baski) (ev: B.M. Angili ve I.M. Bezgin). Ankara: Dost
Kitabevi. (Orijinal alisma basim tarihi 1996) s. 13.
9 a.g.e. s.13.
10 Ferro, M. (2002). Smrgecilik Tarihi.(1. Baski) (ev: M. Cedden). Ankara: Imge Kitabevi.
(Orijinal alisma basim tarihi 1994) s. 52.
6
gelismeyen ruh ve doga sartlarinda olusan bir cograIyanin akillara gelecegini
kaydeder.
11
Smrgeci dneme damgasini vuran Bati-merkezci dsncenin sadece bilimsel
ve evrimsel degil ekonomik ve sosyal boyutu da vardir. rnegin Weber modern Bati
akilciligini kavramak ve onu genetik olarak aiklamanin gerektigini syleyerek,
in`de ve Hindistan`da niin byle gelismelerin olmadigini sorarak ayni Bati-
merkezciligi yeniden kurar.
12
Weber, ekonomik olarak sermaye yogunlugunun Iazlaligi nedeniyle ileri giden
bir Bati`yi ayri bir yere koyar. Bati`nin sermaye birikimi iktisatiyi da irki grslere
varan bir smrgeci bakis aisina dogru itmis, Karl Marx da Asya tipi toplumlari
ayirarak smrgeciligin zorunlu oldugunu komnist bir toplum iin benzer bir
smr tecrbesi gerektigi savini ortaya atmistir. Hegel, Lock, Hume, Gobineau,
Weber, Herder, James Mill, Marx ve Engels gibi dsnrler bati merkezli bir
dsnce seyrinin nesnesi olarak AIrika imgesini ehlilestirilmesi gereken bir konuma
oturtturmustur. Dogu, Latin Amerika ve AIrika gibi tekilere ait yanlis bilin sadece
Batili dsnrlerce degil Dogulu dsnrler taraIindan da yeniden retilmektedir.
13
Yani egemen dil smrlenler taraIindan da zamanla isellestirilir.
Bati-merkezli tarihsel yaklasim geen yzyilin basinda kendini gelinebilecek
son noktada grmstr. yle ki Francis Fukuyama`yi Bati`nin ilerlemeciliginin son
mhrn dnyaya vurdugunu ve tarihin sonunun geldigi aiklamistir. Oysa Edward
Said'in de dedigi gibi buradaki yanilsama da dnyaya hkmeden Bati'nin kendi
uygarligi iinde geldigi noktadir. Fukuyama'nin bahsettigi son da teki toplumlari
iermemekte, onlarin yaptiklarini, uygarliklarini gz ardi etmektedir.
14
teki
halklardaki hareketlilik ve reticiligi yok saymasi, Fukuyama`nin uygarliklar arasi
atismayi ya da etkilesimi sona erdirme abasi olarak da okunabilir.
Fukuyama`nin Bati`nin dnya uygarliklarinin erisebilecegi en ileri noktayi
olusturduguna iliskin savi bir diger dsnr Huntington taraIindan Iarkli bir noktaya
11 Hegel, G.(b.t). The Philosophy oI History. 04.04. 2004,
http://www.umass.edu/aIroam/aa254hegel.html
12 Goody. a.g.e. s. 23.
13 a.g.e. s. 15.
14 Said, E. (1998) Kltr ve Emperyalizm. (1. Baski) (ev. N. Alpay). Istanbul: Hil Yayinlari.
(Orijinal alisma basim tarihi 1978) s. 384.
7
evrilir. Huntington dnyada daha nce ortaya konulan mcadele platIormunun
ideoloji ve ekonomi degil, artik kltrel alan olacagini iddia eder.
15
Smrgecilik tekilestirilen insanlara Bati'nin sahip oldugu gelisim izgisini
vaat ederek ve bu sekilde onlara, kendilerini gzlemleyecek bir 'uygar' ayna
yarattigini syleyerek erkini siyasal, ekonomik ve kltrel olarak btnlestirir.
Said, smrgeciligi emperyalizmin nclyle aiklanan bir ikarim olarak
grr: 'Emperyalizm terimi, uzak topraklara tahakkm eden egemen metropoln
uygulama, kuram ve tavirlari anlamina geliyor; hemen her zaman emperyalizmin
sonucu olarak ortaya ikan 'smrgecilik ise uzak topraklarda yerlesim yerleri
kurulmasi demek.
16
Bati'nin tm sasaasina ve vaatlerine ragmen yerli halkalara siddet, baski ve
lmler getirmistir. Smrgeciligin isleyen bir sistem oldugu grsnde israr eden
Sartre, bu sistemin, kendi rn olan smrgeci ve yerlisiyle bir gerek oldugunu
syler.
17
Smrgeciligin uyguladigi siddeti, sonularini inceleyen, gizli kalan ayrintilari
grnr kilan ve arpici bir dille elestiren Frantz Fanonùn 'Yeryznn Lanetlileri
adli kitabina Sartre bir nsz yazar. Burada Bati adina bir z elestiri yapar. Batililar,
smrgelestirdikleri insanlarin kendilerini iIade etmeye basladiklarini grnce nce
'Biz yetistirdik bunlari. gibi yaklasir. Bu noktada dahi bir tekilestirme vardi: 'Ilk
deIa Avrupa kendi misyonuna inandi. Asyalilari Helenlestirmisti, su yeni tr Greko-
Latin Zencileri, yaratmisti. Tamamen kendi aramizda hemen ekliyorduk, birakalim
tsnler, bu onlari rahatlatir. Havlayan kpek isirmaz.
18
Sartreìn yazdigi nsz, Bati`nin smrgeci zihninin kltrel olarak
biricikligine olan inancindan kaynaklandigini iIade eder. Smrgeciligin 20. yy.daki
izdsmlerini, digerini yok sayici birikimini yeniden dsnmeye davet eder.
Smrgeciligin neden oldugu savaslari, yok ettigi, paraladigi kltrleri, uyguladigi
siddet ve baskilari analiz eder. nk smrgeciligin en nemli katmani, Bati
15 Huntington, S.H.(2001) Medeniyetler atismasi.(4. Baski) (ev. M. Yilmaz). Ankara: Vadi
Yayinlari. (Orijinal alisma basim tarihi 1988). s. 22.
16 Said. a.g.e. s. 45.
17 Sartre, J.P. (1999) Hepimiz Katiliz.(2. Baski) (ev. S.N. Kara). Istanbul: Belge Yayinlari. (Orijinal
alisma basim tarihi 1961). s.15.
18 Fanon, F. (2001)Yeryznn Lanetlileri. (1. Baski) (ev. L.F. Topaoglu). Istanbul: Avesta
Yayinlari (Orijinal alisma basim tarihi 1961). s.8.
8
disinda kalan toplumlarin emekleri zerine kurulan sermayesinin gelisimine ynelik
insanlik disi yaptirimlarla teki toplumlari hizaya getirmeye alismasidir.
Smrgeci lkeler kendi disindaki toplumlarin 'ocukluk agini yasadiklari
varsayimindan yola ikarak bu toplumlarin, kendi baslarina retim
yapamayacaklarini dsnen bir dsnce tarzini kimliklestirir. Bu kimligin altini
dolgu yapmak iin bilimsel kanitlardan, irksal kuramlardan destek bulunmaya ve
gerekler saklanmaya alisilmistir.
Ania Loomba`ya gre smrgelestirme yeni lkelerde yasayan toplumlarin
dogal seyrini bozarak yeniden olusturma, yeniden yapilastirma ugrasinin adidir. Yeni
topraklarda, oranin yerlilerini bozma ve yeniden olusturma sreci anlamina gelir.
'Ticaret, pazarlik, savas, soykirim, klelestirme ve isyanlar dhil olmak zere
kapsamli pratikler silsilesini ierir. O nedenle, kolonyalizm, baska insanlarin
topraklari ve mallarinin Iethedilmesi ve denetlenmesi olarak tanimlanabilir.
19
Albert Memmi, kolonizatrlgn smrlenin tarihsel ve sosyal dnyasini yok
etmeye odaklandigini, kolonicilik desteklendigi mddete, smrlen iin imkni
olan tek tercihin duyarliligin kaybi oldugunu syler. Smrlenlerin kle olmalari da
yeterli degildir, ayni zamanda bunu kabul de etmelidirler.
20
Bati`nin ekonomik
olarak stnlgne irk Iaktrn de ekledigini belirten Renat Zahar, Fanonùn
teorilerini analiz ettigi eserinde, kolonizatr siddet zerine insa edilen smrgecilik
sistemini ayakta tutan seyin 'irk ve 'irkilik Iaktr oldugunu, smrgelerin
empoze ettikleri 'beyazlarin stnlg Iikrinin, daha sonra yerlilerin 'asagi irk
yargisi ile pekistirildigini ve kendiliginden yabancilasma srecine girildigini syler.
21
Yzyillar sren Bati smrgeciliginin vardigi sinir, 1914 yilina gelindiginde
yeryznn asagi yukari yzde 85`lik kismini smrge, himaye altindaki lke,
bagimli lke, dominyon ve Iedere devlet biimleri altinda elinde bulunduruyordu.
22
Said, kolonizatrlgn vardigi bu durumun pek gz nne alinmadigini,
Bati`nin uyguladigi siddet ve smrnn rt bas edildigini, geistirildigini anlatir:
19 Loomba, A. (2000) Kolonyalizm ve Postkolonyalizm.(1. Baski) (ev. M. Kk). Istanbul: Ayrinti
20 Memmi, A.(b.t.) Portrait du Colonise. 02.11.2010
http://www.meI.qc.ca/portrait20du20colonise.htm
21 Zahar, R. (1999) Smrgecilik ve Yabancilasma.(1. Baski) (ev. B. Doktor). Istanbul: Insan
22 Said. a.g.e. s. 46.
9
'Yzyillar boyu ugradiklari yargisiz inIazlara, bitmek bilmez iktisdi smrlere,
toplumsal ve kisisel yasamlarinin arpitilmasina ve degismez Avrupa stnlgnn
gerektirdigi itiraz gtrmez bas egmeye katlanmis, yikima ugratilmis smrge
halklari akillardan ikmis ya da unutulmustur.
23
Rene Guenon, Bati`nin, smrgeci kavramini yapibozuma ugratmak iin de
nemli etmenleri evrensellestirerek smr dayanaklarini arttirdiginin altini izer:
'Bir Avrupa devleti herhangi bir lkeyi isgal ettiginde, bu lke gerekten barbar
kabilelerin lkesi de olsa, bizi, maliyeti agir byle bir seIeri ve sonrasinda bir yigin
etkinligi, bu zavalli insanlari 'uygarlastirmak zevk ve sereIini tasimak iin
yaptiklarina inandiramazlar; esas nedenin baska, daha elle tutulur ikarlar saglamak
oldugunu grmemek iin saI olmak gerekir.
24
Frantz Fanon, Bati`nin AIrika cograIyasina girisiyle birlikte zencilerin nasil
bir psikopatolojik duruma girdigine, kltrne ve kendi yetkin yeteneklerine
yabancilastigina ve srekli olarak onaylanma igdsyle hareket ettigine dikkat
eker.
Raimando Luraghi, Amerika kitasinin kesIinde hibir ktlk dsnmeyen,
yalnizca iyilik dsnen yerlilerin, kendilerine uygulanacak olan siddetin ve zulmn
o zamanda Iarkinda olmadiklarini syler: 'Ne yazik ki, aginin adami olan Colomb
bile, zellikle iyilikleri ve ruhlarinin soylulugu yznden bu adamlari klelige
srklemenin ne kadar kolay olacagini daha o zaman dsnmeye baslamisti. Ve
Ispanyol istilasinin kasirgasinda, bu tatli ve iyiliksever irk sonunda tmyle yok
olacakti.
25
Smrgeci uygulamalar siddetli sekilde uygulandigindan bazen
diyalektin karsisinda bulunan topluluklarin yok olmalarina sebep olmustur. Luraghi,
Hispaniola halkinin smrgeci uygulamalar sonucu deyemeyecekleri miktarlar
iin zorlandiklari ve bu ynetim sonucu Iakir insanlarin yzlercesinin birden
ldgn aktarir. Baskaldiranlarin ldrldg ve ldrlmekten kaanlarin zehir
itigi 1494 ve 1498 yillari arasinda toplam yz bin kisilik Hispaniola halkinin
23 a.g.e. s. 63.
24 Guenon, R. (2004). Dogu ve Bati.(1. Baski) (ev : F. Aslan). Ankara: Hece yayinlari. (Orijinal
alisma basim tarihi 1924). s. 92.
25 Luraghi, R.(2000). Smrgecilik Tarihi.(1. Baski) (ev. H. Inal). Istanbul: E Yayinlari. (Orijinal
alisma basim tarihi 1996). s. 48.
10
yz bini ldrlmst.
26
Luraghi'nin aktardigina gre bugn adanin ilk yerlilerinden
tek kisi kalmamistir.
27
AIrika'nin smrgelestirilmesi de bu tarihlere uzanir. Luragi, Amerikali
yerlilerinin eziyetlere daha Iazla dayanamadigini ve bu nedenle Batili smrgecilerin
yeni gl klelere ihtiya duymaya basladigini syler. Kizilderili yerliler tkenince,
smrgeciler AIrika'dan kara derili insanlari getirdi. Yani, 1501'de zenci ticareti
baslamisti.
28
Korkun sartlarda kitaya tasinan bu insanlarin ektigi acilar da unutulmasi ve
saklanmasi gereken gereklerdir smrgeciler iin. Luraghi, kylerine gidilerek
avlanan ve zenci tasiyan gemilere balik istiIi gibi yerlestirilen AIrikalilarin, kamilar
altinda ezildiklerini, uzak bir lkeye kle olarak gnderildigini anlatir.
Smrgeciligin boyutlari rtlemeyecek hale geldiginde bile, Batili
dsnrlerin ogu smrnn kalkmasini tartismamakta, belli edilmeden yapilmasini
istemektedirler. Said'e gre, smrgecilige karsi olan dsnrlerin bile konuya n
yargili sekilde yaklastigini iletir. Bir yandan insancil tavirla davranilmasini
isterlerken diger yandan Batililarin temeldeki stnlgne duyulan inanci tartisma
konusu dahi etmediklerini syler.
29
Insanlarin sahip oldugu Iarkli renkler de irklar arasindaki ayrimciligi yaratmak
iin kolaylikla kullanilmaya baslamistir. Sanki AIrika`dan getirilen insanlar, yalnizca
alistirilmak ve her iste kullanilmak iin yaratilmislardir. Kle ticaretinin
baslamasiyla, AIrika`da siddet ve kelle avciligi, aile iine kadar girer, herkes
birbirini, gller gszleri yakalayip satmaya girmistir. Smrgeciligin bitmek
tkenmek bilmeyen agzllg insanlarin da hayvanlar gibi kullanilmasina neden
olmustur. Sonuta AIrika insan kleligi iin iyi bir kaynak olarak grlmeye
baslamistir.
30
Otuz yil degil yz elli yillik kle ticareti AIrika`yi karanliklara gmms ve
insanlari ormanlara ya da llere srklemistir.
31
26 a.g.e. s. 49.
27 a.g.e. s. 49.
28 a.g.e. s. 49.
29 Said. a.g.e. s. 360.
30 Luraghi. a.g.e. s. 21.
31 a.g.e., s. 215.
11
AIrika`nin alisik olmadigi, Bati`nin kurdugu kurumlarla klelik ve bagimlilik
durumu daha da kt bir hle dnsmstr. Luraghi'ye gre bu dnsm de Bati
lehinedir.
32
Luraghi, smrgecilerin bir yerde komnizmden korktuklari iin bu isgalden
vazgemek zorunda da kaldiklarini, komnizmin yayilmasina karsi olan uluslarin,
smrgelerinin tmyle Sovyet yanlisi egilimlerin eline dsmelerinden korktuklari
iin, buralardan vazgemek zorunda olduklarini syler.
33
Emperyalizm ve smrgecilik bu halklarin gerilemesine, i karisiklik
yasamalarina, kendi ynlerinde gelisememelerine neden olmus, Iakir ve disa bagimli
hle getirmistir.
Smrgeciligin baskisi ve insanlik disi uygulamalariyla beraber kltrler,
tketim tarzlari ve dsnceler de degisime ugramistir. Bilinli olarak smrlen
halklarin asagi ve bagimli olduklari kendilerine telkin edilmis ve bunun
isellestirilmesi saglanmistir. Loomba, bu grsn nasil yayginlik kazandigini,
smrgelestirilen halklarin bile bunu gerek gibi kabul ettiklerini belirtir.
34
Smrge okullarinda, niversitelerinde bu tr kltrel yklemeler yapilmakta,
yerli sekinler de smrgeci eIendilerine benzeyebildikleri lde mutluluk duyar
hle getirilmistir. Istenilen sey eIendiler taraIindan onaylanmak ve onlarin
konustuklari, tartistiklari konularda bilgili olmaktir. Frantz Fanon, beyaz eIendiye
benzemeye alisan zencinin kendinden ve toplumundan yabancilasmaya basladigini,
kendisini nnde bir g olarak egildigi Beyaz adamin deger yargilarina gre
uyarladigi lde degerli varsaydigini yazar.
35
EIendinin nemi ve gerekliligi her
zaman tehditkr bir sekilde hatirlatilmistir.
Smrgecilik sonrasi elestiri, smrgeciligin yarattigi adaletsizligi, uyguladigi
siddeti ve 'teki'ne yakistirilan olumsuz imgele ve kliseleri sorgulamis ve bu
sorunlari gndeme getirmeye alismistir. Bu elestiriler, gce ve siddete dayali
smrgeciligin evrensel oldugu savini, Avrupa merkezciligini sorgulamakta ve onu
yargilamaktadir. Fuat Keyman, bu sorgulamanin gerisindeki amacin, smrgeci
32 a.g.e., s. 17.
33 a.g.e., s. 21.
34 Loomba. a.g.e. s. 40.
35 Said. a.g.e. s. 80-81.
12
modernitenin, 'teki`ni susturan ve marjinallestiren kismini ortaya ikarmak ve
modernizasyon, us ve ilerlemeden olusan anlam yaratici sistemlerini sorgulamak
oldugunu syler.
36
Bu elestirileri yapanlarin basinda gelen Frantz Fanon, Bati`nin
ikiyzllgn, yarattigi esitsizligi, smrgeci Beyaz adamin siyahlari nasil
grdgn, siyahlarin da smrgeci beyaz adamin baskisi altinda neye dnstgn,
ve kendine yabancilastigini arpici bir dille anlatir.
37
Fanon, smrgelestirilen halkin kisiligi ezilen, eIendisinin dilini konusmanin
ne kadar onur verici olduguna, onlar gibi gzel konusabildigi ve smrgeci
eIendisinin kltrel degerlerini kazanabildigi oranda beyazlasabilecegine inanan ve
bylece kendine yabancilasan bir 'teki' olarak tanimlar.
38
Bu yzden zenciyi srekli
kendini beyaz adama ispatlamaya alisan, ben`ligini olusturamayan nevrotik biri
olarak grr.
Elestirel kitaplarin basinda Saidìn 'Sarkiyatilik adli eseri gelmektedir. Said,
bu eserinde Bati emperyalizmiyle beraber smrgecilik srecinde ortaya ikan
metinleri, onlarin smrgeci yapilara bagliligini, sundugu tek boyutlu, olumsuz Dogu
ve Islam imgelerinin iktidarla iliskisini ortaya koyar ve bunlari sorgular.
'Sarkiyatilik yayimlandiktan sonra smrlen ve asagi grlen halklar zerine
yaratilan sylemler daha elestirel bir bakis aisiyla incelenmeye alinmistir. Bu
yargilarin baglantili oldugu irki ve nyargili grsler ortaya ikarilmaya
alisilmistir. Bu elestiri ve bakis aisi, yazilanlarin toplumsal ve tarihsel kosullariyla,
iktidar ve emperyal glerle iliskilerinin incelenmesini iermektedir. Artik ama
smrgeci sylemlerin maskesini dsrmek, egemen kltrn devletle, dnyadaki
emperyalist glerle ne gibi iliskiler iinde oldugunu ortaya koyabilmektir. Bu
yzden, Said, sylem analiziyle iktidarin nasil gndelik hayatlarimizi dzenleyen
dil, edebiyat, kltr ve kurumlar araciligiyla isledigini grebilecegimizi syler.
Edward Said, 'Sarkiyatilik, Kltr ve Emperyalizm adli alismasinda
smr ve kltrel emperyalizmin bir rn olarak ortaya ikan Sarkiyati bakis
aisini ve iktidarla iliskilerini ortaya ikarir. Smrgeci zihniyetin ve bu zihniyeti
tasiyan yazarlarin, seyyahlarin Orta Doguluyu ve Islamì nasil kendi amalarina
36 Keyman, F.(1999) 'Farkliliga Direnmek, Oryantalizm, Hegemonya ve Kltrel Fark.(1. Baski)
(Ed. F.Keyman) Istanbul: Iletisim Yayinlari. s. 100.
37 Fanon, F. (1996) Siyah Deri Beyaz Maske.(1. Baski) (ev. M. Haksz). Istanbul: Sosyalist
Yayinlar. (Orijinal alisma basim tarihi 1952). s.20.
38 Fanon. Siyah Deri Beyaz Maske. s.20.
13
uygun imgelerle doldurdugunu, belli anlamlara mahkm ettigini ve akademik
alismalari da bu yne srkledigini gsterir. Buradaki bakis aisi aslinda sadece
Orta Doguluya ynelik degildir, smrgelestirilen diger halkalar iin de geerlidir.
Said, yaratilan arpik imgelerin aslinda smrgecilik ve irkilik kosullarinda n
yargilarla retildigini ve sonrasinda buna devam edildigini, bu ok Iarkli toplumlarin
Bati`nin degerleriyle, keyIe gre yargilandigini ve tanimlandigini anlatir. Tarihi
yazan ve kendini merkeze koyan Bati, kmsedigi, smrdg lkelerin kltrlerini
alt ve asagi bir konuma indirgeyerek bunun nesnel ve bilimsel olarak yapildigini
iddia eder. Said, kltrleri katkisi olan veya olmayan, degersiz, asagi olarak
degerlendiren antropoloji ve tarih gibi bilimleri de elestirir. nk bu alismalar
smrgelestirilen halkalarin bir tarih ve kltrleri olmadigi savini ileri srer.
39
Elestirel bakan dsnrler tarihin Bati merkezli yazildigi, Bati`nin yarattigi ve
grmek istedigi seylerden olusturuldugu grsn paylasirlar. Pauline Marie
Rosenau, post-modern antropologlarin her trl modern antropolojik geregi ve
kurami reddettiklerini, antropolojik geregin srekli yeniden uyduruldugunu
savunur.
40
nk kltrel anlamda stnlk kurma abalari smrgeciligi
saglamlastirmaya alismanin nemli bir yanidir. Kltrel emperyalizm ve tek ynl
egitim yerli halkin sekillendirilmesi ve dsnme biimlerinin istenilen yne
evrilmesini saglamaya alismaktadir.
Anna Loomba'ya gre edebiyat incelemeleri Batili degerlerin yerlilere
kazandirilmasi, Avrupa kltrnn insani degerlerin ls olarak kurulmasi ve
bylelikle smrgeci egemenligin korunmasi girisiminde anahtar bir rol oynar.
41
Ingilizlerin ve Fransizlarin amalari ele geirilen halklara, Bati'nin stn bir tarihe
sahip oldugunu gstermek ve bu inanci kabul ettirmektir. Smrgeci egitimin
amalarindan biri de Fransa`nin ya da Ingiltere`nin tarihini tanitmak ve yerli tarihi
gzden dsrmektir.
42
Halk smrgecinin deger yargilarini zamanla isellestirir,
onaylar ve giderek kendi kltrnden uzaklasmaya, kendi kltrn degersiz
bulmaya baslar.
39 Said. s. 80.
40 Rosenau, P. M. (1998) Post- Modernizm ve Toplum Bilimleri. (1. Baski)(ev. T. Birkan). Ankara:
Bilim ve Sanat/Ark Yayinlari. s. 149.
42 Said. a.g.e. s. 335.
14
Smrgeciligin hangi yollarla mesrulastirildigini, birbirine uzak cograIyalarda
nasil etkinlestirildigini ve dsnrlerce hangi paradigmalara bagli kalinarak ast-st
iliskisinin kuruldugunu anlamak bu alismanin devami iin nemlidir. nk
smrgecilik yoluyla Batili erkin AIrika CograIyasinda nasil egemenlik kazandigi
bu kisimda irdelenmistir. Bylelikle zihinsel olarak dnstrlen AIrikalilarin
rettikleri sanat, kltrel alisma ve dilin de ne gibi zellikler tasidigini anlamak
mmkn olacak. AIrika sinemasinin da tm diger alanlar gibi smrgecilik
dneminde ve sonrasinda bu tarihsel gelisimin ne sekilde etkilendigini grms
olacagiz.
2.2. Pan Afrikanistler
AIrika birligi idealine ve uluslasma savina sahip AIrikali lkeler iin
Karayipli liderler, Jamaikali Marcus Garvey, Trinidadli Georg Padmore, Martinikli
Frantz Fanon ve Aime Cesaireìn kuramsal yaklasimlari etkili olmustur.
Birinci Dnya Savasi sonrasindan 1963è kadar, Batili glerin gdmndeki
smrgeciligin egemen oldugu AIrika lkeleri ciddi dnsmler geirmis ve Batili
kolonyal devletlere karsi verilen mcadeleler esitlilik gstermistir.
AIrika`nin bagimsizlik hareketlerinde etkili sayilabilecek diaspora (srgn)
siyahlerinin nemli dsnrlerinin basinda Aime Cesaire, onun talebesi Fanon,
Jamaikali Marcus Garvey, Trinidadli Georg Padmore gelmektedir.
20. yy'da AIrika ve Karayipler arasinda anti-emperyal izgide dsnsel bir
bag olusmustur. nk 17. ve 18. yy.larda AIrika`dan zorla g ettirilen
milyonlarca yerli; Latin Amerika, Kuzey Amerika ve Karayipler`de bulunan
plantasyonlarda (tarim isliklerinde) ve iItliklerde alistirilmaya getirilmislerdi.
Atalari klelestirilerek buralardaki iItliklerde alismaya getirilen Karayipli liderler,
Jamaikali Marcus Garvey, Trinidadli Georg Padmore, Martinikli Frantz Fanon ve
Aime Cesaire kuramsal olarak AIrika halklarinin Avrupali kolonyal gler
taraIindan smrlmesine ve bu politikayi haklilastirmaya karsi iktilar.
15
Robert Youngà gre AIrikalilar, Kuzey ve Gney Amerika`ya gnderilerek
birbirlerinden ayrilsalar da iliskilerini devam ettirmislerdir.
43
Postkolonyal dsnr olarak da tanimlayabilecegimiz Cabral, Garvey,
Padmore, Fanon ve Cesaireìn olusturdugu zgrlk kuramlari AIrika`nin ulusal
kurtulus mcadelelerinde etkin oldugu iin ve bu grslerin sekil verdigi tarihsel
sre sinemada varligini srdrdg ve onu biimlendirdigi iin herbirine ayri ayri
egilmek gerekmektedir.
2.2.1. Marcus Garvey
Jamaikali Marcus Garvey, PanaIrikanist dsnrlerin basinda gelir. Robert
Brisbane, Garveyìn hayatindaki dnm noktasinin Booker T. Washingtonùn
yazdigi 'Up to Slavery adli kitap oldugunu sylyor. Brisbane, Garveyìn bu
kitabi okuduktan sonra 'Siyahlarin hkmeti, baskanlari, askerleri ve krallari
nerede? gibi birok sorunun cevabini kendince bulmaya alistigini aktariyor.
44
Is bulma umuduyla Londra`ya giden Garvey 'Dnya Zencileri Hareketi ve
AIrika Toplumlari Birligini (UNIA) kurdu. Garvey UNIA`yi kurarak dnyadaki
siyah insanlari tek ati altinda bulusturmayi, kendi kendilerini ynetme imkanini
saglayarak kendi lkelerini ve hkmetlerini olusturmayi hedeIliyordu. UNIA`nin
sayginligi, Garveyè ABD`li siyahlarla iletisime gemenin nn amisti. 1917
yilinda Harlem`de byk bir kalabaliga seslenen Garvey, Pan-AIrikanist gretiyi
daha rahat iIade etme sansi bularak dsncelerini daha kamusal hle getirmeyi
basarabilmisti. Kendi lkesinde Iikirlerine glnen Garvey, ABD`li siyahler
taraIindan bas taci edilmisti.
45
1. Dnya Savasi sirasinda ABD`nin sosyolojisi de degisiyordu. 1917`de
siyahlara ynelik 38 lin vakasi grlrken, 1918`de 64, 1919`da ise 83è ikmisti.
Garvey, artan milliyetilik dalgasi ve siyahlere ynelik lin eylemleri sirasinda
hayatini kaybeden Booker T. Washington taraIindan 'kavmini bu dar zamandan
43 Young, R.(2001). Postcolonialism: An Historical Introduction.(2. Edition) London:Wiley-
Blackwell, s. 218.
44 Brisbane, R. H.(1949). His Excellency: The Provincial President oI AIrica, Phylon,10 (3),
s. 257-264.
45 a.g.m. s. 249.
16
kurtaracak Musa ilan edilmistir.
46
1920`ye gelindiginde, Amerikan zencileri
arasinda en Iazla n plana ikan zenci lider Marcus Garvey`di. Garvey, 10 milyon
zenciyi birlestiren, onlarin ruhuna hitap eden ve onlara anlam vermeye alisan yeni
lider olmustu.
47
1920ìn Agustos ayinda UNIA`ya kayitli 4 milyon zenci vardi.
1920`den itibaren 5 sene boyunca dzenli olarak dzenlenen zenci kongresi
'zenci bagimsizlikilarin modern zamanlarda olusturdugu gzle grlebilecek en
byk dalgaydi.
48
Garvey ve ideolog arkadaslarindan Du Bois, byk AIrika ideallerine
ulasmak iin tarihin nemli bir etmen oldugunun Iarkindalardi. Pan-AIrikanist
idealleri savunan Garvey, AIrika tarihinin gemisindeki pozitiI olaylari ne
ikartmaya alismistir. nk kendi kusagindaki pek ok zencinin kendi tarih ve
kltrleri hakkinda Iazla bilgisi yoktur.
49
Garveyìn temel tarihsel tezlerinden biri, Avrupalilarin AIrikalilari smrge
yoluyla ilkel dnemde kalmaya zorlamasi ve AIrika`daki imparatorluklarin
grmezlikten gelinmesidir. Garveyè gre tarih de benzer bir algiyla yazilmistir.
AIrika tarihinin grmezden gelinerek, beyazlar taraIindan edilgen bir sekilde
aktarilmistir. Garvey, irkinin ilk medeniyetlerinden birini kurdugunu
sylemektedir.
50
Garveyè gre Bati tarzi tarihsel yazimda Misir`da, Etyopya`da ve
Timbuktu`da medeniyet kuran ve kendi sanatini yaratan AIrika ruhundan sz
edilemez.
51
Garveyìn baslattigi Pan-AIrikanist alginin en nemli bilesimlerinden biri de
zenci milliyetiligi olmustur. Darren Davis ve Ronald Brownà gre, Garvey bu
bilesimi kitlesel bir harekete ulastirmayi basarmistir. Garveyìn milliyetiligi AIrika
46 Record, W.(1956). 'Sociological Theory, Intra-Racial Color DiIIerentiation and the Garvey
Movement. , The Journal oI Negro Education, 25 (4), s.392-401.
47 Talley, T. H. (1920). "Marcus Garvey-Negro Moses?", World's Work, 41,s. 153-156.
48 Brisbane. a.g.m. s.262.
49 Waren, Nagueyalti. (1990).'Pan-AIrican Cultural Movements: From Baraka to Karenga., The
Journal oI Negro History, (75), 16-28.
50 Andrain,C.F.(1962).'The Pan-AIrican Movement: The Search Ior Organization and
Community., Phylon, 23(1), s. 5-17.
51 Garvey, Marcus. (08.01.2004). 'The Future as I See It.. 05.01.2011,
http://www.marcusgarvey.com/wmview.php?ArtID57
17
ulusalciligi, siyah irkin yceligi, beyazlara karsi antipatik tavri ve btn siyahlar
iin AIrika yurdu algisi zerine kurulmustur.
52
Garvey milliyetiliginin iki nemli boyutu vardi. Ilki, politik birlik, kimlik
bilinci ya da ortak lkdr. Ikincisi ise siyaseten kendinin Iarkinda olmaktir.
Garveyìn kurdugu UNIA`da bu ilkeler zerinden bir hareket retmistir.
Garvey, zencilerin 100 ya da 150 yil ierisinde devletlerini kuramadiklari
takdirde hirslarinin artacagini ve byk atismalar sonucunda kutlu bir sonuca
ulasacaklari ngrsnde bulunmustur.
53
Ilk baslarda Amerikan Komnist
Partisi`nin destegini alan UNIA ve Garvey, bu ikislarinin ardindan antipatik
seklinde nitelendirilmis ve yalnizliga itilmistir. Garveyìn AIrika`ya dns Iikrinin
altini doldurmak iin yaptigi ikislar ne kadar tartisilirsa tartisilsin uzmanlara gre
AIrika bilincine ynelik en nemli adimlari olusturmustur.
54
AIrika`ya dns Iikrinin mimari olan Garveyìn dsncei Siyah Siyonizm`
olarak adlandirilmistir. 1920`lerde gittike n kazanan Siyah Siyonizm` hi
kuskusuz ABD`de ve UNIA`da en yaygin dsnce olmustur.
55
Garveyìn takipilerinden C.L.R James, onu AIrika`nin ierisinden gelen ses
olarak tanimlamistir. Kenyali Jomo Kenyetta ise okuma-yazma bilen Kenyalilarin
UNIA`nin 'The Negro World gazetesini takip ettiklerini, bilmeyenlerin ise radyo
araciligiyla gnde iki- kez dinlediklerini iIade etmistir.
56
Garveyìn dsnceleri AIrika lkelerinin bagimsizliklarinda neli rol oynayan
Kenyetta ve 'The philosophy and opinions oI Marcus Garvey isimli makaleyi
yayinlayan Kwame Nkrumah taraIindan siki sekilde takip edilmistir.
57
52 Davis, D. W. and Brown, R.E. (2002). The Antipathy oI Black Nationalism: Behavioral and
Attitudinal Implications oI an AIrican American Ideology, American Journal oI Political
Science, 46(2), s.239-252.
53 Blaisdell, B. (Ed.).(2004) Selected Writings and Speeches oI Marcus Garvey. New York: Dover
Publications. s.8.
54 Young. a.g.e. s. 220.
55 a.g.e. s. 220.
56 a.g.e. s. 220.
57 Blaisdell. a.g.e. s. 11.
18
2.2.2. George Padmore
1903`te Trinidadìn Arouca sehrinde dogan George Padmoreùn ailesi siyah
mcadele ierisinde yer almistir. Byk dedesi Barbados`ta beyazlara karsi verilen
mcadelede mahkum edilmis ve kle olarak satilmistir. 1920`lerde ABD`de oldugu
gibi Karayipler`de de siyah hareketler Komnizme egilimli olmustur. George
Padmore, diger adiyla Malcolm Ivan Meredith Nurse, Howard niversitesi`nde Tip
grencisiyken tipki diger siyah liderler gibi Amerikan Komnist Partisi saIlarina
katilmistir.
O dnemde siyahlarin Amerikan Komnist Partisi`ne katilmalarinda iki
nemli etken vardi. Ilk neden, partinin lkede etkili olan irkilik uygulamalarina
karsi sylemsel ve Iiziksel anlamda en gl tepkiyi veren siyasal olusum
olmasiydi. Ikinci neden ise partinin AIrika kitasinda ve kolonilerde bulunan
siyahlarin zgrlk ve kendilerini ynetme mcadelesini uluslararasi platIormlarda
desteklemesiydi.
58
Ayrica Marksizmin batida kapitalizmine ve irkiliga karsi en
gl elestirel gce sahip ideoloji olmasi da siyahlarin ilgisini ekmistir.
Bunun yanisira bu egilimi elestiren dsnrler de vardir. rnegin Tunteng,
Padmore ve diger siyah marksistlerle ilgili 'Onlarin doguya g, batidaki irki bir
ayrimciligin olmasi nedeniyle umutsuzluk iinde bir eylemdi. der.
59
Padmore, ncl olan Marcus Garvey ve Du Bois`yla, AIrika`nin birligi ve
kendi kendini ynetme iradesine ynelik abalarinda birlesse de yntem Iarkliliklari
nedeniyle grs ayriliklari yasamistir. Padmore, Komnist uygulamalar ierisinde
kalarak AIrikalilarin zgrlg Iikrini savunurken adaletsizligi yok etmenin
kapitalizmi ortadan kaldirmakla gereklesecegi teziyle hareket eder. Ona gre
ezilen irklar ve gruplar, gelismis lkelerdeki isi siniIlariyla glerini birlestirerek
ortak dsmana karsi savasmalidir.
60
ABD`de tip egitimi gren George Padmore, lkedeki kominterne katilarak
Amerikan Komnist Partisi`nde nemli kademelere ykselmistir. Robert Hill,
58 Young. a.g.e. s. 224.
59 Tunteng,K.(1976). 'Ideology, Racism and Black Political Culture, Search Ior
The British Journal oI Sociology, 27 (2), s. 224-237.
60 Tunteng,K.(1974). 'George Padmore's Impact on AIrica: A Critical Appraisal., Phylon, 35(1),
s.33-44.
19
Padmore iin 1927`den sonra Amerikan Komnist Partisi`nin ykselen siyah
yildiziydi` yorumunu yapmistir.
61
Vladimir Lenin 1920`deki Komintern`de partisi`nin hedeIinin siyahi kitleyi
kendine ekmek oldugunu syledikten sonra olusumdaki zencilerin aktiI katilimi
st dzeye ikmistir. Padmore da dzenlenen Amerikan Zenci Isler Kongresi`nde
irklar arasi dayanismanin siniI mcadelesine byk bir katkida bulunarak Marksist
izlegi devam ettirdigini gstermistir.
Almanya`da Nazilerin iktidara gelmesiyle birlikte Avrupa`da artan Iasizm
rzgarlari zenci hareketinin nn kesmistir. Zenci hareketini duraksatan ikinci
nemli gelisme, Sovyetler`de kurulan Uluslar arasi Zenci Isiler Ekonomik Birligi
rgt`nn (ITUC-NW) lagvedilmesidir. Amerikan Komnist Partisi`nin George
Padmoreù irki bir rgt kurmakla sulamasiysa Padmore`la parti arasinda bir
mesaIeye neden olmustur. Padmoreùn Komnist Parti`yle yollarini ayirmasi, onun
AIrika ve Karayip komnistliginin iinde barindirdigi nc dnyaciligi ve Bati
komnizminde olmayan kararliligin sonucu olmustur.
62
Mussoli`nin 1935 yilinda Etiyopya`yi isgali Padmoreùn hareketinde nemli
bir rol oynamistir. Etiyopya`daki Italyan isgali srgndeki siyahlar arasinda
emperyalist baskiya karsi zgrlk isteminin daha gl bir karsilik bulmasini
saglamistri. yle ki, Etiyopya bir sre sonra Bati ynetemindeki smrge
blgelerinde zgrlk hareketlerinin bir sembol durumuna gelmistir.
63
1937 yilinda Padmoreùn kurdugu IAFA, yine Padmoreùn baskan oldugu
Uluslararasi AIrika Hizmetleri Brosu`na (IASB) dnsms ve kitanin zgrlesme
mcadelesine destek veren bir merkez durumuna gelmistir. Uluslar arasi AIrika
Hizmetleri Brosu nceliklerini solcu bir programa gre belirleyerek temel
amalarinin AIrikalilarin politik bir kimlige kavusmalarinii saglamak olarak
aiklamislardir.
Sovyetlerìn Mussolini`ye benzin destegi verdiginin ortaya ikmasiyla
AIrika`da Komnizmìn yayilmasi byk bir darbe almistir. Bu gelisme, nc
dnyaci grsn dolasima girmesine neden olmustur. Ayrica, AIrika`nin komnist
61 Chevannes, B.(1994). RastaIari: Roots and Ideology.(1. Edition ) New York: Syracuse University
Press, s. 38.
62 Young. a.g.e. s. 232.
63 a.g.e. s. 233-234.
20
blokla baglari zayiIlamakla kalmamis, Padmoreùn Stalinist anlayisla arasi ailmis
ve izgisi Trokizmè kaymistir. Padmoreùn dsnsel anlamda Sovyetler`le
iliskisini kesmesi Pan-AIrikanist politikalarin odaginda bir seyir izlemesine neden
olmustur. Padmore, Iikirlerinden Iazlasiyla etkilenen Nkrumah taraIindan
zgrlesmesine yardim ettigi Gana`nin danismanligina getirilmistir. Nkrumah,
Padmoreùn kendisi iin nemini vurgularken 'En basindan beri Padmoreùn, her
trl baskiya, otoriteye, smrgecilige karsi boyun egmez ve bilgece tavrindan ok
etkilendim
64
demistir.
Padmoreùn AIrika iin ortaya koydugu vizyon, kitada zgrlk mcadelesi
veren liderler ve halklar iin dikkat ekici olmustur. Ona gre, ''Birlesik Krallikin
vizyonuna yarasir bir sekilde, kitada yasayan her irk, Iarkli inan ve renkten kim
olursa olsun herkes esit ve zgr olacaktir. Btn blge ynetimlerini, zerk
yapilari kapsayacak sekilde herkes Pan-AIrika (AIrika Birligi) atisi altinda
birlesecektir.
65
Charles Andrain, AIrika Birligi meselesi iin temel hareketten sz eder ve
Pan-AIrikanizmìn birinci yaklasimin kitayi sosyal ve ekonomik bir gelismeye
hazirlayacak altyapiyi hedeIlediginin altini izer. Birinci yaklasim, kitanin geri
kalmisligi varsayimindan yola ikarak acil temel gereksinimleri karsilama
dsncesidir. Ikinci yaklasim, 'The Negritude (Zencilik) hareketinin ideallerinden
etkilenerek ortak kltrel duyarlilikla halklarin blgesel bir g birligi olusturmasi
grsdr. Pan-AIrikanizmìn nc yaklasimiysa, ideolojik temelli yapisal bir
beraberligi ngren bir dsnsel altyapi olusturmaktadir. AIrika kitasinda genel bir
birlik iin savasan bu yaklasim nceki iki yaklasimi da iine alan bir btnlk
havasi saglamistir.
66
AIrika Birligi grsnn perinlenmesinde Pan-AIrika Kongresi ok nemli
bir yerde durur. Ikinci Dnya Savasi sonrasi zayiIlayan emperyal devletlerin AIrika
zerindeki siyasal varliklarinin tehlikeye girmesiyle beraber Manchester Pan-AIrika
Kongresi dzenlenmistir. Iste bu kongrede, sz edilen 'topik uIuk gereklesmeye
yakinlasmistir.
64 Tunteng. 'Padmore`s Impact. s. 36.
65 Andrain, C. F. (1962).'The Pan-AIrican Movement: The Search Ior Organization and
Community., Phylon, 23 (1), s. 5.
66
A.g.e. s.17.
21
Nkrumahà gre, uygulayici ve eylemci adamlarinin olmasina ragmen daha
nce yapilan hi bir toplanti AIrika`nin problemini zebilecek bir etkinlige sahip
olmamistir. rnegin, Garveyizm dzenlenen ilk konIeransta AIrika`da yerli bilinci
ortaya ikarmaya yetmemis, AIrika ulusalciligina karsi ikmakla kalmistir.
67
Manchester Pan-AIrika Kongresi`nde Du Bois ve Garveyìn irki temel
aldiklari AIrika tanimi degistirilmistir. Padmore ile Nkrumahìn aralarinda irk,
renk ve dini inan aisindan bir birlikteligi olan insanlar` niteligini tasiyan tanimlari
daha ok benimsenmistir.
68
Manchester`da dzenlenen kongre bir diger nemi de
AIrikali liderlerin agirlik kazanmis olmasidir. Oysa nceki toplantilarda kara kita
disindaki liderler etkindi.
1945 yilinda, artik, Pan AIrikanizm-Sosyalizm iliskisi somutlasmistir. Sadece
Pan-AIrikanizm kimligi zerinde uzlasmakla kalinmamis, AIrika siyasetlerinin
sosyalist erevede islerlik kazanmasi da saglanmistir.
69
Pan-AIrikanizm dsncesi iinde tane ana temayi barindirmaktadir. AIrika
Birligi, Siyah Milliyetiligi ve AIrika Sosyalizmi. Bu genel ideoloji ve tema
AIrika Sosyalizmi dsncesinde Du Bois ve Padmore taraIindan sentezlenerek Pan
AIrika Hareketi tarihine yn verecek asamaya ulasmistir.
70
AIrika Sosyalizmi de iinde kuramsal aidan ve uygulama baglaminda drt
ana gruba ayriliyordu: Marksist-Leninistler, AIrika Marksizmi, AIrika Pragmatik
Sosyalizmi ve AIrika Demokratik Sosyalizmi.
71
Sovyet doktrini ve AIrika kabileciligi arasinda nc bir yol olarak 'AIrika
yolunu neren Padmore, AIrikalilara zg ve kitaya uygun bir sosyalizm gelistirme
taraItaridir.
72
AIrika Sosyalizmi`ni siyasal aidan demokratik tezlerle sentezleyen
Padmore, kurami 'insan haklari temelli, sosyal adalet tabanli, hukuk iktidari
seklinde Iormle ediyordu. Fakat Nkrumah ve Padmore, 1957`de Gana`nin
bagimsizliginin ardindan neo-kolonyal tehdidin Iarkina varmis ve proaktiI bir
AIrika sosyalizmi biimi zerinde alismislardir.
67 Tunteng, 'Padmore`s Impact, s. 37.
68 a.g.m. s. 37.
69 Young. a.g.e. s. 238.
70 Le Baron, B.(1966). 'Negritude: A Pan-AIrican Ideal? Ethics, 76(4), s. 267-276.
71 McCain, J. A.(1979). 'Perceptions oI Socialism in Post-Socialist Ghana: An Experimental
Analysis., AIrican Studies Review, 22(3), s. 45-63.
72 Friedland, W. H. and Rosberg, C. G. (Ed.) (1964). AIrican Socialism. (1. Edition). StanIord:
StanIord University Press. S.227.
22
Batili lkelerin ardlarinda biraktiklari siyah burjuva tehlikesini gren
Padmore, smrgecilik sonrasi olusacak siniIlara karsin 'Siyah kapitalistler en az
beyaz kapitalistler kadar tehlikelidir. deyisiyle dsnsel bir hareket olusturmaya
alismistir. Sonu olarak Padmore ve Nkrumahìn vurguladigi gereklikte
AIrika`nin kurtulusu iin ngrlen sadece siyas bagimsizliklarin kazanilmasi
degil, ekonomik olarak da bagimsizligin elde edilmesidir. Onlara gre, bu
ekonomik bagimsizlik kapitalizmden de kaynaklanmamalidir.
2.2.3. Aime Cesaire
26 Temmuz 1913`te Martinique`de dogan Aime Cesaire Karayipler`den
AIrika`nin politik bilinlenmesine en nemli katkiyi saglayan dsnrlerin basinda
gelmektedir. Martinikìn Fransiz smrgesi altinda bulunmasi Cesaireìn egitiminin
ynn Fransa`ya evirmistir. Bu nedenle, Cesaire, Paris`te bulunan Lycee Louis-
le-Grand`de okumaya baslamistir. Cesaireìn hayatinin dnm noktasini Fransa`nin
nl okulu Ecole Normale Superieureè girmek zere hazirlandigi 1935 yili
olusturmaktadir.
Cesaire sinava hazirlanirken sonraki zamanlarda AIrika edebiyatina ve
siyasetine nemli katkilar yapacak olan Leopold Sedar Senghor ve Leon Damas ile
birlikte L'Etudiant Noir (The Black Student-Siyah grenci) adinda bir edebiyat
elestirisi dergisi ikartmaya basladilar. Aime Cesaire L'Etudiant Noir`da yayinladigi
siirleri Cahier D'un Retour au Pays Natal adli kitabinda topladi.
73
Cesaire, Tropiques dergisinin yayin hayatina girmesiyle Fransiz siirinin
srrealist temsilcisi Andre Breton`la yakinlasmistir.
74
Breton, Cesaireìn
Anavatanima Dns DeIteri`nde yer alan siirlerinin dnya edebiyati aisindan
nemini agdas siirde Cesaireìn yazdiklari kadar lirik anitlar yok denecek kadar
azdi.` iIadesiyle dile getirir.
75
73 Heller, B.A.(2004) 'Cesaire, Aime in Daniel Balderston Encyclopedia oI Latin American and
Caribbean Literature, 1900-2003.(1,128-130). London: Routledge.
74 Auster, P.(Ed.).(1982).The Random House Book oI Twentieth-Century French Poetry: with
Translations by American and British Poets. (1. Edition ).New York: Random House. s. 46.
75 Middleton,J. (2001).'A Great Black Poet. Notebook oI a Return to the Native Land. (1. Edition ).
Wesleyan University Press. s.13.
23
Cesaire ideolojinin kltrle yorumlanmasi gerektiginin zerinde durmustur.
1930 ve 1940`larda birok siyah gibi Sovyetlerè yakin durmayarak siyah izleginde
Marksizmin degistirilmesi zerinde kaIa yormustur. Cesaire, Sovyetlerìn
Macaristanà girmesi nedeniyle Fransiz Komnist Partisi`nden istiIa etmistir ve
1958`de Parti Progressiste Martiniquais partisini kurmustur.
Cesaire, Barbar Bati Smrgecilik zerine Sylev`de Marksizmin emek-
sermaye eliskisi ve siniI dzlemine kurulu dsnce yapisini bozarak Marksizmi
siyah-beyaz, eIendi-kle, smren-smrlen karsitligi zerine kurmustur. Ona
gre, 'Smrgeci ve smrge arasindaki iliskide yalniz zorla alistirmaya, baski ve
gzdagina, polise, vergi toplamaya, hirsizliga, tecavze, zorunlu rne, neIrete,
gvensizlige, kendini begenmislige, kabaliga, beyinsiz sekinlere ve alaltilmis
kitlelere yer vardir.
76
Cesaire, smrgeci ve smren arasinda olusan bu iliski tarzini
'smrgecilikSeylesme denklemiyle aiklamistir. Bu seylestirmenin sonucu,
'kltrleri ayaklar altinda ignenmis, kurumlari yikilmis, topraklari zapt edilmis,
dinleri darmadagin edilmis, muhtesem sanat eserleri yok edilmis, olaganst
imknlari ortadan kaldirilmis AIrika toplumlaridir.
77
Batili devletlerin bakisinda
seylesen AIrikalilar, adeta 'evcillestirilmesi gereken nesnelerdir.
78
Siyahlarin tarihte kurdugu medeniyetlerin bati uygarligi taraIindan gz ardi
edilerek kksz bir sekilde birakilmak istendigini vurgulayan Aime Cesaire, AIrika
kltryle Batiyi karsilastirmistir. Ona gre, Sudan imparatorluklarinin, Beninìn
bronz eserlerinin yahut Shango heykeltirasliginin yaninda Avrupa baskentlerini
ssleyen tas binalar duygusuz ve kt sanat eserleridir. Cesaire sunu altini izerek
vurgulamistir: Uygarlastirilmasi gereken 'barbar zenci imgesi bir 'Avrupa
icadidir.
79
Cesaire, Batili bilim adamlarinin 'modern bilimlerin gelismesinde hibir payi
olmayan` yerli toplumlari incelemelerinin asiri kibirden kaynaklandigini
sylemistir. yle ki, Bati bu incelemelerin amalarinin, AIrika toplumlarinin
76 Cesaire,A. (2007). Barbar Bati Smrgecilik zerine Sylev. (1. Baski). (ev. G. Ayas).
Istanbul:Salyangoz Yayinlari. (Orijinal alisma basim tarihi 1955). s. 76.
77 Cesaire. a.g.e. s. 76.
78 a.g.e., s. 86.
79 a.g.e. s. 88.
24
abalarindan, somut kurtulus mcadelelerinden degil de iyi smrgeci`den
kaynaklandigini syleyerek kibirliligini sergilemistir.
80
Cesaire, yalniz bilim adamlarinin degil misyonerlerin de Bati`nin
smrgelestirici gc adina alistiginin altini izmistir. Batili din adamlarinin
AIrika`da ya da siyahlarin yasadigi diasporalardaki etkinlikleri dogrulyusunda
smrgeciler lehine alistiklarini savunmustur.
Cesaire, zencilerin 'koca bebekler oldugunu savlayan Batili bilim
adamlarinin zencilerle kurduklari iliskide kendilerinin etkin, siyahlarin edilgen ve
bagimli varliklar oldugu dsncesinin arpikligina dikkat ekmistir. Bundan da te,
AIrika`da smrgecilere karsi uyanan ilk edebi Ikenin kkenini 'Irkiliginizi alip
deIolun, smrgeciliginizi alip deIolun! szleriyle meydana getirir.
81
Cesaire, sadece AIrika kitasinda degil dnyanin geri kalan cograIyalarinda da
Bati`nin ayni seyi yaptigini lirik bir dille anlatir: 'Kizilderililer katledildi,
Mslman dnya kurutuldu, in dnyasi kirletildi ve iyi bir yzyil ugruna bastan
ikartildi, Zenci dnyasi insanliktan diskaliIiye edildi, kudretli sesler sonsuza kadar
susturuldu, yuvalar, yurtlar arur edildi; btn bu enkaz, btn bu harabe, bir
monoluga indirgenmis insanlik.
82
Kisacasi Avrupa gerek bilim adamlari gerek
din adamlariyla kendi disindaki toplumlarin canli, dinamik, zengin bir btn olarak
ve bozulmamis durumda kalmasini bastan engellemistir.
83
Cesaireìn Bati hakkindaki grsleri ve AIrikalilarin smrgecilerine karsi
savaslarina yaklasimi diger kita dsnrleriyle benzerlik gstermektedir. Cesaireìn
en degerli katkilarindan biri bu grsleri sanat biemine uyarlayarak edebiyatta
somutlastirmasidir.
2.2.4. Amilcar Cabral
AIrikali kimligini olusturan nemli kuramcilar bir digeri de Amilcar
Cabral`dir. Cabralìn diger dsnrlerden en nemli Iarki onun kuramci kadar
80 a.g.e. s. 93.
81 a.g.e. s. 95.
82 a.g.e. s. 114.
83 a.g.e. s. 95.
25
silahli bir eylemci de olmasidir. Cabral, Portekiz smrgeciligine karsi bir kuramsal
alt yapi ve eylem zemini hazirlamistir.
Portekiz`de 1926`da baslayan ve Estada Novo olarak adlandiran Oliviera
Salazar ynetimi kendini smrgelerde egemenlik ilan eden kolonyal bir g
oldugunun altini izerek bir kez daha hissettirmistir.
84
Salazar ynetimi
smrgelestirilen Angola, Mozambik ve Gine`de halki iki kisma ayirarak smrge
valilikleriyle uyum saglayanlari assimilado olarak siniIlandirirken indigenat
(yerliler) seklinde adlandirdigi diger kesimin de 18 yasina kadar Portekizce
grenmelerini mecburi kilmistir.
85
Amilcar Cabral, 12 Eyll 1924`te Portekiz Ginesi`nde bulunan BaIata`da
yukarida sz edilen sosyal ortamda dogmustur. Daha sonra ailesiyle beraber Cape
Verde`ye yerlesen Cabral, ilk grenimi burada aldi. Portekiz`de burs kazanan
Cabral tarim uzmanligi iin Iarkli okullarda egitim almistir. Tekrar lkesine geri
dnen Cabral grevi geregi lkenin drt bir yanini dolasmistir. lkede 1940 ile
1948 arasinda yzbinlerce kisinin yoksulluktan lmesi ve kendi ailesinin yasadigi
yoklugun travmasi Amilcar Cabralì Portekizìn smrge gerekligine karsi daha da
bilinlendirmistir.
86
1954`te yeniden Lizbonà giden Cabral aralarinda Angolali ve
Mozambikli grencilerin bulundugu "AIrika Bilimleri Merkezi" adli bir rgt
kurarak alismalarini yrtmeye baslamistir.
Amilcar Cabral, yeniden lkesine dndkten sonra da Gine'nin Ulusal
Kurtulusu Iin Hareket ((Movimento para Independencia National de Guine
Portugesa-MING) adli rgtn kurulmasinda aktiI olarak yer almistir.
87
MING'in Portekiz Ginesi olarak adlandirilan blgede yasal olarak yrtmeye
alistigi eylemlerin basariya ulasmamasi Cabralì baska bir rgtlenmeye iterek
daha kapsayici bir isimle 1956 yilinda Gine ve Cape Verde'nin Bagimsizligi Iin
AIrika Partisi'ni (PAIGC) kurmustur.
'Emperyalist lkelerin smrgelerdeki durumuna ynelik cerrahi bir
mdahale iin kurulan PAIGC, 1959 yilinda 50 kisinin katledildigi genel grevden
sonra silahli mcadele karari almistir. 1962 yilinda baslayan silahli mcadele kisa
84Chabal,P.(1983). Amircal Cabral: Revolutionary leadership and people's war. (1. Edition ).
Cambridge: Cambridge University Press. s. 16.
85 a.g.e. s. 16.
86 a.g.e. s. 31.
87 a.g.e. s. 31.
26
srede bymms ve 1963`te lkenin te biri kurtarilmistir. Ayni yilin Ocak
ayinda PAIGC Gine`de halkin da katilimiyla silahli ayaklanma baslatarak
smrgeci glerle bagimsizlik savasini baslatmistir.
88
Giderek dzenli ordu
birlikleri olusturan PAIGC, 1966 yilinda lkenin yarisini kurtarmayi basarmistir.
Gerilla savasi onuncu yilina gelindiginde ise artik lkenin te ikisi PAIGC`nin
eline gemistir.
89
Artik, 1973 yilinda PAIGC Gine`de bagimsizligini ilan etmis ve
1974 yilinda Portekiz de Gine`yi tanimak zorunda kalmistir.
90
Bu tarihsel srecin
burada anlatilmasinin asil nedeni, Cabralìn elde edilen tm kazanimlarda etkin bir
dsnr ve eylemci olarak yer almasidir.
Bu liderlik elbette Portekizìn de dikkatinden kamamisti ve 1973`te
AIrika`daki smrgelerinden ekilmeye hazirlanan emperyal devlet, Cabral'i, PIDE
(Portekiz Istihbarat rgt) araciligiyla 20 Ocak 1973 gecesi ldrtt.
91
Cabralìn lmnden kisa bir sre sonra da yine Cabralìn nclgnde
kurulan Ulusal Halk Meclisi, 24 Eyll 1973'te gneydeki Madina de Boe
blgesinde Cumhuriyeti ve bagimsizligi ilan etmistir.
Amilcar Cabral Gine`de kurdugu ky okullarinda halki egiterek bagimsizlik
isteyen bir kitle olusturmaya alismistir. Ayni zamanda Conacry'de kendi kurdugu
ve basgretmenligini yaptigi PAIGC parti okulunda birok nc kadro
yetistirmistir. Bilissel egitimin yaninda, smrgeci glerin elinden kurtardigi
blgelerde gerilla egitimi veren kk kamplar konuslandirmistir.
92
Cabral, AIro-Amerikanlarin olusturdugu gruplar, Garvey, Padmore ve Cesaire
gibi isimlerin baslattiklari Negritude hareketi tecrbelerinden sonra Gine`ye zg
modeller denemeye baslamistir.
93
Onun partisi kendisine Portekizìn isgali altindaki
topraklarda bagimsizliklarin kazanilmasi, Portekizìn imzalattirdigi tm
anlasmalarin Ieshedilmesi, kamu iin kullanilan aralarin smrgecilerin ellerinden
alinip halka aik bir retim aracina dnstrlmesini hedeIlerini belirlemistir.
88 Chabal a.g.e. s. 53.
89 Wallerstein, I.M.(1986) AIrica and the modern world. (1. Edition ). New Jersey: AIrica World
Press. s. 37.
90 Vigh ,H. (2006).Navigating terrains oI war: youth and soldiering in Guinea-Bissau. (1. Edition ).
OxIord: Berghahn Books. s.44.
91 Chabal a.g.e. s. 234.
92 Cabral, A.(1974). Gine`de Devrim.(1. Baski) (ev: DeIne Behramoglu ).Istanbul:Koral
Yayincilik. (Orijinal alisma basim tarihi 1966). s. 104.
93 Walters,R.W.(1997). Pan AIricanism in the AIrican Diaspora: An Analysis oI Modern
AIrocentric. (1. Edition). Michigan:Wayne State University Press. s. 64.
27
Cabral, diger Pan-AIrikanistler gibi kitayi iine alabilecek kapsamda bir
AIrika ulusu olusturma Iikrini de savunuyordu. AIrika ulusunun temel ncl
olarak sosyalizmin kabul edilme sartini ne sren Cabral bu ynde somut bir adim
atarak Fasìn Kazablanka kentinde 20 Nisan 1961 yilinda Portekiz isgali altinda
bulunan lkelerin direnis rgtlerini birlestiren CONCP adli cepheyi kurmustur.
94
Cabral, bagimsizliklarini kazanan AIrika lkelerinde olusan egemen siniIlarin
da Iarkina vararak lkede olusabilecek siniIsal yapiya karsi nlem almaya
alismistir.
Cabralè gre emperyalizm, 2. Paylasim Savasi sonrasi yeni bir srece
girmistir. Bagimsizlik savasi veren lkelerin bagimsizligini taniyan emperyalizm
daha sinsi bir politikayla smrsn srdrmektedir. Iste bu politikanin adi yeni
smrgeciliktir. Bundan sonra tarihsel sreci belirleyecek olan da yeni smrgecilige
karsi olan kurtulus savaslaridir.
95
Cabral bu dsncelerini halkina da olduka yalin bir sekilde aktarabilmistir.
Kadro ve savasilara yaptigi konusmasinda bu konuya deginerek smrgeciligin
neden oldugu acilara ve halklarinin geriligine bir son vermek iin agrida bulunur.
Kisacasi, hedeI yalniz Portekizlileri yurttan ikarmak degildir ama ayni zamanda
halkin beyazlar ya da siyahlar taraIindan smrlmesine dur demektir.
96
2.3. Afrika Sinemas ve nc Dnya Sinemas Arasndaki liyki
1960`li yillara damgasini vuran politik sinema eylemleri ve eylemlerin
erevesini izen kuramsal bildiriler 'nc sinemanin kaynagi olmustur.
Hareket ncelikle Latin Amerika`da ortaya ikmis ve Iakat orayla sinirli
kalmamistir. Kisaca, 1960`larda dsk bteli Iilmler ve radikal maniIestolarla
ortaya ikan 'nc sinema Iikri, 1980`lerde karsitlik, digerlik, Iarkliligi
tanimlamaya alisan akademik alismalarin ilgi alanina girmistir.
97
Ve Avrupa ve
94 Cabral. a.g.e. s. 235.
95Cabral, A. (b.t.) AIrika Bir Gn zgr Olacak. (ev. A. Behramoglu). 07.01.2011.
http://www.ozgurluk.org/kitaplik/webarsiv/kurtulus/eskisayilar/H-ICIN63/CABRAL.HTML
96 Cabral. a.g.m.
97 Stollery, M.(2002). 'Another Look at Third Cinema, Historical Journal oI Film, Radio and
Television, 22 (2). s. 205-208.
28
Kuzey Amerika`daki siyah diaspora ve nc Dnya sinemacilari iin esin
kaynagi olmustur.
98
Bu sinema hareketi hlen gncelligini devam ettirmektedir.
Kuramsal bildiriler arasinda, Fernando Solanas ve Octavio Getino`nun
'nc Sinema ManiIestosu (Hacia un Tercer Cine - Towards a Third Cinema,
1968), Glauber Rocha`nin 'Aligin Estetigi (A Estetica da Fome - Aesthetics oI
Hunger, 1965) ve Julio Garcia Espinosa`nin 'Kusurlu Sinema (Por un Cine
ImperIecto - For an ImperIect Cinema, 1969) adli dsnceleri nemli bir yer
tutmaktadir. Bu makalelerin benzerlikleri ve birbirleriyle etkilesimleri ok Iazladir
ve birbirlerini tamamlayici grnmdelerdir.
nc Dnya Iikri 1945`lerden sonra ortaya ikmaya baslamistir. nc
sinema da nc Dnya`nin 'bagimlilik okulu kuramlarina benzer sekilde,
kltrel yeni smrgecilik ve emperyalizme karsitlik gelerini ierir.
99
Solanas ve Getino, 'birinci sinema derken ncelikle Hollywood ve
devaminda diger lkelerdeki popler, gise merkezli ve ticari sinemadan
bahsetmistir. 'Ikinci sinema olarak Avrupa`nin yabancilasmaya dayali auteur
sinemasini gstermislerdir. nc sinema ise genellikle nc Dnya seklinde
tanimlanan lkelerden gelen, politik bir sinemadir.
Fanonà gre nc sinema 'zihnin smrgelestirilmekten arindirilmasidir.
Bu baglamda sinemacilarin karsi karsiya olduklari zorluklardan biri, nc
sinema`nin bir kamu hizmeti olmasi gerektigi dsncesiydi. nk bu grs
izleyicinin bilincinin artirilmasi grevini sinemacilara yklemekteydi.
100
nc sinemacilara gre bu sanat yapimda bagimsiz, politik baglamda
militan ve dil aisindan deneysel olmalidir. Hareket bu zellikleriyle hlen birok
sinemaciyi etkilemektedir.
Rocha ise, lkesinin en byk sorununun alik oldugunu ve aligin siddeti
dogurdugunu, dolayisiyla sinemada aligin ve siddetin estetigini vermeye
alistiklarini sylemistir.
98 Smith, G.N. (2003).Dnya Sinema Tarihi.(1.Baski) (ev. A. Fethi). Istanbul: Kabalci Yayinlari.
(Orijinal alisma basim tarihi 1998). s. 649.
99 Buchsbaum, J. (2001). 'A Closer Look at Third Cinema, Historical Journal oI Film, Radio and
Television, 21(2), s.156-160.
100 Guneratne,A.R. and Dissanayake,W.(Eds.) (2003)Beyond Third Cinema, Rethinking Third
Cinema. (1. Edition). New York:Routhledge. s.12.
29
Espinosa, kusursuz sinema derken teknik olanaklarindan dolayi Amerikan
sinemasindan bahsetmistir. Az gelismis lkelerdeki sinemalarin, bu lkenin teknik
seviyesine ulasamayacagini ama teknigin sanatsal ve ierik aisindan pek de nemli
olmadigindan bahsetmistir.
Gnmzde, bahsettigimiz grsler erevesinde gelisen sinema
hareketlerinin hepsi nc sinema olarak anilmaktadir. Armesà gre, zaten
nc sinema Iikri olusmadan nce de bayagi bir Batili olmayan Iilm retimi
vardi.
101
Tarihsel olarak nc sinema, Fransiz yeni dalgasinin basarisindan, yeni
gerekiligin yerele ve dogalamaya dayanan ve dsk bteli sinema
uygulamalarindan gcn almistir. Bu uygulamalar, Louis Althusser gibi
yapisalcilardan, Michel Foucault gibi post-yapisalci dsnrlerden ve Jacques
Lacanà kadar uzanan yeni Marksist kltr kuramlarinin bilesiminden esinlenmistir.
Btn nc sinema hareketleri Hollywood sinemasina karsit olarak ortaya
ikmistir ve Fanon, Che Guevara, Ho Chi Minh ve Amilcar Cabral gibi
dsnrlerin emperyalizme karsi grslerinden etkilenmislerdir. Bu nedenle,
nc sinema anti-emperyalist bir yapi iermektedir.
zetle, 1960`li yillar Latin Amerika`da ve dnyada alternatiI politik seslerin
ykselmeye basladigi dnemdir. Kba`daki devrim ve 1961`deki Domuzlar KrIezi
ikarmasi, Kuzey AIrika lkelerinin bagimsizligi (rnegin Cezayir) gibi olaylar
nc Dnya`nin gururunu artirmistir. Smrgecilik karsiti mcadele, Vietnam
Savasi`na karsitlik, grenci ayaklanmalari, 1968 olaylari ve Avrupa`daki politik
durum, Latin Amerika`daki gerilla mcadeleleri, yine 1960`lara rengini veren
gelismeler olmustur.
nc sinema hareketlerinin paylastigi temel ilke de bu yillarin genel
zelligine uygun olarak smrgecilik karsitligidir. Smrgecilik karsitligi,
militanlik ve siddetin
102
yani sira bu sinema hareketleri, toplumsal adalet, siniI
Iarkliligi, etnisite, az gelismislik ve ulusal kimlige de vurgu yapmislardir. Benzer
101 Armes, R.(1987). Third World Film Making and West. (1. Edition). Londra: University oI
CaliIornia Press. s. 2.
102 Guneratne, and Dissanayake. a.g.e. s. 31.
30
biimde, ulusal bilin iinde siniI kavgasi olusturmak iin alismislardir.
103
Kisaca,
nc sinema ulusal bagimsizlik pesinde olan, mistisizm, irkilik, burjuva ve
popler smrgecilik karsiti bir sinemadir.
104
nc sinemacilarin temel sinemasal ilkeleri ise gerekiliktir. nc
Dnya kavramsallastirmasi Bati`dan Iarkli, kendine zg ve politik bir sinema dili
olusturmaya alismaktadirlar.
nc sinema dsncesi tanimi geregi Asya ve AIrika`yi da iine alir ve
sadece Solanas ve Getino`nun degil, ayni zamanda Rocha ve Espinosa`nin
makalelerinden de beslenen bir yol izlemistir. Solanasìn yani sira, Jorge Sanjines,
Ousmane Sembene, YusuI Sahin, Theo Angelopulos ve Ritwik Gatak basta olmak
zere birok ynetmen nc sinema kavramsallastirmasinin iine sokulmustur.
Arjantin`de Solanas ve Getino`nun yani sira Leonardo Favio, Raymundo Glayzer,
Felipe Cazals nc sinemacilar arasinda sayilabilir. zetle, nc sinemanin
teorik altyapisi Latin Amerika`da atilmistir, ama AIrikali ve Asyali sinemacilarda
nc sinema rnekleri ortaya koymuslardir.
105
Kahire`de 1969`da, Cezayir`de
1973`de nc Dnya Iilm Iestivalleri dzenlenmeye baslanmistir. Bu
Iestivallerin amalari arasinda, nc Dnya lkelerindeki sinemacilar arasinda
iletisimi artirip, ortak bir mcadele alani yaratmak vardir.
AIrika sinemasi, kita genelinde byyen ulusal ve blgesel kurtulus
mcadelelerine kosut biimde ortaya ikmis ancak eski smrge lkelerine
ekonomik olarak bagli kalma sikintisini yasayan bir toplumda varlik bulmustur.
1960`li yillarda ulusal bilincin ve devrimci dsncenin kendini tm dnyada
hissettirmesiyle sanatsal disavurumlar da tipki politik bildiriler gibi smrge ve
emperyalizm karsiti mcadeleye katki sunmustur.
106
Geleneksel AIrika`da sanat insanlarin tarihi ve ekonomik gelisimi aisindan
belirleyicidir. Sinema dili ise Bati taraIindan belirlenmistir. Fakat AIrika`da yaygin
103 Cynthia, R. (1988). 'Third Cinema in Latin America: Critical Theory in Recent Works, Latin
American Research Review, 23(1), s. 266-280.
104 Stollery, M. a.g.m. s. 205-208.
105 Mowitt, J. (1998). 'Guelwaar : Politicizing the Politics oI Hunger, Edebiyt: The Journal oI
Middle Eastern Literatures, 8, s. 1-131.
106 Ukadike. a.g.e. s. 90-91.
31
olan szl gelenek, buradaki Iilm yapimcilarinin sinemaya yaratici katkilarinin
olanagini arttirmistir.
107
AIrika`da kolonyal dnem, kazanilan bagimsizlik mcadeleleri sonrasi Iiili
olarak sona erse de smrgeci lkelerle irtibat devam etmistir. Bu durum,
AIrika`da yapilanan sinema dilini de etkin bir sekilde kendi yolundan uzaklastirmis,
baska deyisle, dilini kurma baglaminda tutuculastirmistir.
Sinema ve politik mcadelelerin at basi gittigi kitada smrgeci lkelerin
uzun yillardir uyguladigi politikalar sonucu okur-yazarlik orani AIrika`nin
sinemasal dilini de degistiren nemli bir noktaya dnsmstr. 'Evcillestirme ve
'uysallastirma temelli batili egilimin aksine bagimsizliklarini kazanan lkeler
sinemayla bir temsil olanagi da bulmuslardir. Sinemayi direngen bir tema zerine
oturtan AIrika sinemasi ulusal kltrlerini, ezilen yanlarini, diasporadaki taraIlarini,
smrge lkelerinde u veren durumlarini etraIlica ele alarak smrge lkelerinin
karsisina tepkisel bir biimde konuslanmistir.
AIrika sinemasi hem kitada hem de AIrika disindaki siyah ynetmenlerin
Iilmleriyle kendilerine yeni bir dil olusturan toplumsal hareketler ve politik hedeIler
bilesimi seklinde grlen bir sinemadir. nc sinema olgusunun yani sira, AIrika
sinemasini smrgecilik, ezen-ezilen karsitligi, sosyalizm, Islam, szel gelenek,
Postkolonyalizm, aidiyet ve kimlik gibi kavramlari iine almadan bagimsiz bir
sekilde ele almak olanaksizdir.
Postkolonyal dnemde degisen uluslararasi dengeler, ekonomi ve politik
dzlem AIrika`yi Sovyet Rusya ve ABD bloklari arasinda bir seim apmaya
itmistir. Fakat AIrika seim yapmaksizin kendine zg bir blgesel yapilanmaya
girismistir. Bu egilimdeki kitanin sinemasi da bagimsizlik sonrasi olusan yeni
haritalar ve politikalar dogrultusunda kendi iinde kalan bir zemin olusturmustur.
Yani, ne ABD ne de Rusya gdmne girmedigi iin o lkelerin dnyadaki etki
alanina girememis, kendi sinirlarinda kalmistir.
AIrika sinemasi iki boyutlu ele alinabilir. Birinci boyut, kendilerine zg
tarihleri ve kltrleriyle kita rnlerinin ve kita disinda yasayan AIrika kkenli
107 Hepkon,Z. (2007). nc Sinema ve nc Dnya Sinemasi.(1. Baski).Istanbul: Es yayinlari.
s.311.
32
sanatilarin yaptiklari Iilmlerin gelisimini ele almaktadir.
108
Ikinci boyut ise
uluslararasi baglamda nc dnya sinemasi ve nc sinema basligi altinda
yryen tartismalarin bir parasi olarak yapilacak degerlendirmedir. Bu baglamda
unutmamak gerekir ki, nc dnya sinemasi ya da nc sinema tartismasi 1960
ve 1970`lerin ulusal kurtulus mcadeleleri, Baglantisizlar Hareketi, nc
dnyacilik ve 1980`lerden sonra postkolonyalizm gibi politik tartismalarla
ilintilidir.
109
AIrika sinemasi tarihi arastirildiginda smrgeci Iilm reticilerinin ve
dagitimcilarinin lke sinemacilarinin yapitlarinda etkin bir rol oynadigi
gzlemlenebilir. Smrgeci lkelerin dogrudan ya da dolayli bir biimde mdahale
ettigi AIrika sinemasinda batiya ait bir dil gze apmaktadir. rnegin izleyicilere
karsi didaktik bir tutum izledikleri ve kullandiklari dile szde uygarlastirici bir
tarzin egemen oldugu grlmektedir.
Smrgeci lkelerin dilini kullanan sinemacilar, AIrika`nin evcillestirilmesi`
grevi iin Hollywood ve Avrupa sinemalarinin Yerliler anlamaz` seklinde
zetlenebilecek irki varsayimindan hareketle Iilm retmislerdir. Bu sinema
tutumundaki yaygin kani, teknik olarak AIrikalilarin bu Iilmleri (Hollywood ve
Avrupa sinemasi) anlamayacagi ve sinema gibi gl bir ikna aracinin zararli
etkilerinin ortaya ikacagi seklindedir. Bu grse gre, AIrika iin zel Iilmler
yapilmalidir.
110
AIrika`da sinemanin ncl kabul edilen antropologlar, smrge idareleri,
Hiristiyan misyonerler, sosyologlar ve psikiyatristler Iarkli batili lkelerden gelseler
de AIrikalilara zel Iilmler yapma konusunda ortak bir kaniya sahiplerdir.
Dolayisiyla smrgeci baglama oturtulan kolonilerdeki sinema retimi Batili
lkelerin devlet politikasi dogrultusunda ierik ve biem kazanmistir. AIrika`daki
smrgeci lkelerin basinda gelen Fransa ve Ingiltere`nin kltr politikalarinin
birbirinden Iarkli ierikleri ve tutumlari, yankilarini smrlen lkelerde
gstermistir.
108 Aydin, O.S.(2005). AIrika`da Sinema Serveni ve Cinema Beur, Galatasaray niversitesi Iletisim
Dergisi, (2), s.101-115.
109 Hepkon. a.g.e. s.173.
110 Diawara,M. (1992). AIrican cinema: Politics & Culture.(1. Edition). Bloomington: Indiana
University oI Press. s.1-3.
33
Ingiliz, Fransiz ya da Belika smrgelerinde Iarkli smrge politikalarindan
kaynaklanan Iarkli sinema deneyimleri olusmus, ancak ortak kani, ana akim Avrupa
ve Amerika sinemasindan daha Iarkli bir sinema yaratilmasi ynnde olmustur.
Sinema smrgeci lkenin ekonomik ve siyasal egemenliginin kltrel alandaki
devami olarak grlms ve yeni mesruluk iliskileri yaratma srecinin bir parasi
olarak desteklenmistir.
111
Ingilizlerin smrge artblgesinde 1935`te kurduklari Bantu Educational
Cinema Experiment (Bantu Sinema Dernegi) Ingiliz Film Enstits`nn Smrge
OIisi, New York merkezli Carniege Sirketi, Roan Antelope Maden Sirketi,
Rholkana Sirketi ve MuIulira Bakir Madenleri Sirketi taraIindan destekleniyordu.
Bantu Sinema Dernegi`ne ynelik ynetimsel ve ekonomik destegin en nemli
gstergesi olan bu bilesimin amaci, sinema vasitasiyla AIrikalilari egitmek` ve
onlari smrgeci gerekligine alistirmakti.
112
Bantu Sinema Dernegi`nin kurucusu L.A. Notcutt, lkelerinde, kullandiklari
35 mm. kameralar ve senkronize ses saglayicilardan yoksun Bantu blgesi iin
yapilan Iilmlerde 'kaliteyi gz nnde bulundurmadiklarini sylemistir. Buna ek
olarak, Zekice islerden AIrikalilarin anlam devsiremeyeceklerini iddia ederek de
smrgeci dsnme biimini yansitmistir.
113
Postkolonyal dnemde Ingiltere, AIrika`nin nemli bir blgesini kapsayan
Iilm retim merkezlerini kapatmistir. Diger yandan Apartheid rejiminin uygulandigi
Gney AIrika`da ve nIusun yogun oldugu Nijerya`da Iilmsel retim abalarina
dogrudan ve dolayli destek vermistir.
Ingiltere gibi Belika da sinema alismalarini smrge lkelerinde
yogunlastiran bir politika iindeydi. rnegin, Kongo`da (Zaire) Zairelilere Iilm
yapim sreci yasaklanmistir. Yerli ynetmenlerin dogmasini sistemli bir sekilde
engelleyen Belika, lke bagimsizligini ilan ettiginde geride bir tek yetismis yerli
bir Iilm ynetmeni bulunmamaktaydi.
112 Diawara. A.g.e. s.1.
113 Notcutt, L.A. and Latham, G.C. (1937). The AIrican and the cinema: An Account oI the Bantu
Educational Cinema Experiment during the period march 1935 to May 1937. (1. Edition). London:
Edinburgh House Press. s. 135.
34
Zeliha Hepkonà gre 'smrgeci Ietislestirme ve teknolojinin
mistiIikasyonu Zairelilerin yetersiz zihinsel kapasitesi seklinde grlmstr.
114
Belikalilar, varolussal anlamda Zairelilerin, rettikleri Iilmleri anlamayacagina
iliskin smrgeci varsayimlarini devam ettirerek 'AIrikalilar iin Iilmler yapma
sloganiyla sinema retmislerdir.
Bu dsnceye gre, AIrikalilar iin yapilacak Iilmlerin senaryolari basit ve
ok az karakterli olmalidir. Izleyici byk bir aba harcamadan, taklit edecegi
kahramanlari tanimalidir. Bu Iilmler iin kullanilacak teknik ocuklar iin yapilan
Iilmlerle ayni olmalidir. Ancak ierik Iarkli olacaktir. Gsterinin sresi ocuk
Iilmlerindeki kadar uzun olmamalidir. On bes dakikadan yarim saate gsterime ara
verilecek ve ne gsterildigi ve neyin takip edilecegi aiklanmalidir. Sahneler
birbirlerini zamansal olarak takip etmeli, geriye dns ya da ileriye atlama ve rya
dizileri olmamalidir. Ideal bir Iilmde tm olaylar bir gnde gemelidir.
115
Belika`nin Kongo`da, ocuk zihinlerine yapilan bir gndermeyle sinema
retmelerini belirleyen dsnsel arka planda ocuk-yetiskin siniIlandirmasinin
olmadigi grlmektedir. Belikalilar Kongo`da rettikleri Iilmlerde, Fanonùn
deyimiyle, siyahlarla 'zooloji diliyle konustuklari gzlemlenebilir.
Fransa smrgesindeki AIrika lkeleri, Belika ve Ingiltere gibi
smrgecilerin sinema mantalitesini devam ettirirken mekn ve retim asamasinda
yerlilerin etkin olmasi bakimindan diger kolonilerden Iarklilik gstermistir. Fransa
kolonilerindeki durumlarini egemenlik kurmak amaciyla engelleyici bir yasa
ikartarak duruma hakimiyetini resmlestirmistir. 1934 yilinda smrgelere zg
olan bir yasa ile Fransiz hkmeti Iilm retiminde kolonyal ynetimine karsi
herhangi bir diren olusturacak ierigi yasaklamistir.
116
Fransa, kolonilerinin bagimsizliklarini kazanmalarina ragmen kolonyal
dnemdeki sinema politikalarini srdrd. zellikle Jean Rouchùn setinde alisan
AIrikali ynetmen adaylari Fransa`nin smrgeleriyle yeniden bir iliski kurmasini
sagladi. Kolonyal dnemin misarisini devam ettiren bu akima FrankoIon AIrika
Sinemasi adi verilmistir.
115 Diawara. a.g.e. s.17.
116 a.g.e. s.21-22.
35
AIrika`da 'sinemanin babasi olarak nitelenen Osmane Sembene de Borom,
Sarretì Fransa Isbirligi Bakanligi`nin Iinansal destegi ile yaparak FrankoIon AIrika
sinemasinin mildini olusturmustur.
117
Kolonyal dnemde Fransa`nin AIrika`daki sinemayla ilgili ilk etkinligi
Paris`te kurulan Grsel Isitsel Konsorsiyumu`dur (Consortium Audivisual
International-CAI). Bagimsizlik mcadelelerini yetkin bir sekilde Fransa`ya karsi
veren AIrika lkeleri, iletisim alaninda yardim almak iin Grsel Isitsel
Konsorsiyumu`na basvurmuslardir. Iletisim aralari temini, yapilacak belgeseller
iin mali yardim ve esitli kurmaca Iilmlere set destegi iin CAI`ye basvuran AIrika
lkeleri kisa vadede bu olanaklara kavusmuslar Iakat Iilmsel dillerinde de nemli
bir degisim olanagini kaybetmislerdir. nk Fransa CAI zerinden yaptigi
yardimin geri dnsn, eski kolonyal iliskilerinin kltrel alanda devamini
isteyerek saglamistir. Zaten Fransa srecin devaminda, retilen Iilmlerde gerek
smrgecilik karsiti bilin yaratilmasi gerek iyi iliskisinin oldugu yerel hkmetlere
ynelik tehdit algilamasi nedeniyle AIrika zerinde Iilm retimini ve destegini
durdurma karari almistir.
118
Fransa`nin AIrika`ya sinema zerinden sanatsal mdahaleleri, kurduklari Iilm
merkezleri ve sagladiklari teknik destek kolonicilik karsiti dsnrler taraIindan
elestirilirmistir. Bir diger elestiri de Fransiz sirketlerinin kita zerinde kurduklari
dagitim tekellerine yneltilmistir. retim aralarinin ve dagitim aglarinin
Fransa`nin elinde bulunmasi AIrikalilarin sanatsal retim abalarini duraksatmis ve
kendi baslarina retecekleri 'bagimsiz bir sinema dilini de ertelenmek zorunda
birakmistir.
Fransa`nin Iarkli engellemelerine ragmen AIrika sinemasinda esitli
egilimlerin olusmasi gecikmemistir. 1960`li yillardan itibaren kendilerini hissettiren
yeni egilimleri, Postkolonyal dnemde deger eksenli bir bakis aisi belirlemistir. Bir
taraIta kaybedilmis degeri gemiste arayan, siklikla mistik yklere, animistik
karakterli temalara ve halk ozanlarin deyislerine yer veren sinema anlayisi, diger
taraItaysa daha modern bir dil kullanan, kent sorunlarini ele alan ve insan
iliskilerine odaklanan bir sinema egilimi ne ikmistir.
117 a.g.e. s.24.
118 a.g.e. s.31.
36
Kaynaklara dns, zc bir dili, zgllk arzusu ve szl gelenegin yerlesik
bir duruma getirilmesi
119
bu egilimin en nemli niteligiydi. Bu grs
benimseyenler, Avrupa smrgeciliginin kendilerine unutturdugu tarihlerinin,
kurtuluslari iin en nemli can simidi oldugunu savlamislardir. Oysa, Senegalli
sinemaci Sembene AIrika sinemasinda zgllg bolca kullanmis olsa da AIrika
sanatlarindan olusan geleneksel bir dile yaslanmanin baska bir engel ikaracagi
kanisindaydi.
120
Iki ana egilimde de Iarkli ikarsamalarina ragmen Iilmlerde bas gsteren ortak
tema kolonyal mcadelelerdir. Ynetmen iin tarihsel anlamda ama, AIrikali
halklarin kendi tarihlerini belirlemekte oynadiklari glgede kalmis roln ortaya
koyulmasi ve zgrlk mcadelesinin belleklerde kalmasinin saglanmasidir. AIrika
sinemasi`na Avrupa mdahalesi antropolojik Iilmlerin retilmesi sonucunu verir.
Bagimsizlik mcadelesi sirasinda belirleyici olan AIrika Birligi dsncesidir.
121
Postkolonyal dnemde AIrika uluslari bagimsizlik edimlerin sonrasinda
Gana`da Nkrumah rneginde oldugu gibi sinemanin dilini daha grlr kilma ve
uluslararasi platIormda daha bilinen bir dzeye ikarmak iin Iilmsel retimin
islevine inanirlar. Bu isleve inanilmasi AIrika`da bagimsizligini kazanan lkelerin
hkmetlerinde genel kabul grrken yerel bir dil kurulmasi Iikri btn
ynetmenlerin zerinde bir kalit hline gelmistir.
AIrika sinemasi, mzigi ve kltrne sahip ikmak iin bir yaris baslamistir.
Sinema artik ulusal bir bayrak durumuna gelmistir.
122
lkelerde meydana gelen
degisimler milliyeti bir retorige kapi aralarken Pan-AIrikan Iikirlerinin bilesimde
yer almasi AIrika Iilmlerinde sinemasal bir ikilemi olusturmustur. Siyasetin sanatla
her zaman yakin bir iliskisinin olmasi AIrika Iilmlerini politik bir ereveye
oturtmustur. Ayrica kolonyal deneyimi yasayan ve bagimsizlik mcadelesi veren
diger kitalarla yakin iliskisi AIrika sinemasini, nc dnya sinemasi baglaminda
da ele almayi gerektirmektedir.
1960`larda Hollywood ve Avrupa sinemasinin karsi blogunda konumlanan
nc sinema baglaminda da yer alan AIrika sinemasi, kitanin gemis
119 Ukadike. a.g.e. s.309.
120 a.g.e. s.81.
122 a.g.e. s.177.
37
deneyimlerini belirleyen ve bugnne sekil verme arzusunda bulunan gleri
yeniden tanimlama, yorumlama ve elestirme abasindadir.
123
nc dnya sinemasi paradigmasi ierisinde irkilik, kolonyal smr,
adaletsizlik, gelenek ile modernligin atismasi, umutlar, ihanetler, gler ve daha
birok sosyal adalet ile ilgili konu vardir. Bununla birlikte, postkolonyal dnemde
tarihin yeniden yapimi ve yeni mesruluk iliskilerinin kurulmasi baglaminda nemli
rol olan sinema gemisi yeniden biimlendirmeyi ve AIrikali bir zne insasini da
amalar.
124
Sonuta, AIrikali Iilm ynetmenlerin bu baglama ciddi katkida
bulunduklari da kabul grmstr.
nc dnya sinemasi, 1960`larda yeni yeni bagimsizliklarini kazanan
AIrika lkelerinin ynetmenlerinin ierik, slup ve endstrilesme abalarinin ve
dagitim konusunda bagimsizlasmanin nn amistir. Pan-AIrika Sinemacilar
Federasyonu (Federation PanaIricaine des cineastes-FEPACI) kita sinemasi
hakkinda bu zamanlarda belirleyici bir mekanizma grevini stlenmistir.
2.3.1. FEPACI (Panafrikan Sinemaclar Federasyonu)
1969 yilinda kitada smrgecilere karsi nc bir bagimsizlik savasinda
bulunan Cezayir`de kurulan FEPACI, smrge lkelerinin bagimsizliginin
kazanilmasinin bir uzantisi seklinde sinema alaninda da bir zgrlesme temelinde
kurulmustur.
nc Dnya sinemasi modellemesine sahip bir rgtlenme olan
FEPACI`nin, Iilm yapimcilarini antikolonyal bir bilince evriltmek ve zgn bir
AIrika sinemasi iin ortak isler yaptirmak gibi hedeIleri bulunmustur. AIrika`da
ekonomik, siyasal ve kltrel olarak var olan Fransiz ve Ingiliz tekelinin kirilmasini
da hedeIleyen FEPACI`nin, AIrika`nin kendine zg estetik, biim ve ierik
ynnde de amalari vardi.
Film yapimcilarinin smrgeciligi teshir eden yari belgesel Iilmler yapmasi,
lkenin siyasal bagimsizligi ile kltrel ve ekonomik olarak Bati`ya bagimligin
123 PIaII,F. (Ed.)(2004). Focus on AIrican Films. (1. Edition). Bloomington: Indiana University
Press. s. 48
38
getirdigi yabancilasmayi gretici bir biimde anlatmasi gerekliligine vurgusu olarak
okunmaya aiktir.
125
Federasyonun nceligi AIrika Birligi`nin saglanmasi yolunda adimlar
atilirken smrge lkelerinin kltrel ve sinemasal bir yikimini gereklestirmektir.
AIrika lkelerinin kamusal ve sosyal olmasi gerekliligine inanan FEPACI, sinema
ara ve gerelerinin kamuya ait olmasini savunmus ve zel mlkiyetten bagimsiz
bir sinemanin kapisini aralamistir. FEPACI, AIrika lkelerinde Fransiz ve
Amerikan Hollywood endstrilerinin ele geirdigi sinema piyasasindaki tekellerinin
kirilmasinin ana ncelik yapmistir. FEPACI ilk olarak Fransizca konusulan
lkelerde ulusal Iilm merkezlerini kurarak yerli sinemacilari yreklendirmistir.
Federasyon ulusal Iilm merkezlerinin ardindan AIrika lkeleri Arasi Dagitim
Konsorsiyumu`nu (Consortium InteraIricain de Production de Film), Ouagadougou
PanaIrikan Film ve Televizyon Festivali`ni (The PanaIrican Film and Television
Festival oI Ouagadougou) kurmustur.
126
FESPACO Postkolonyal dnemde AIrika`da sinema iin nemli bir Iestival
olmaya baslarken AIrika sinemasinin modern zamanlardaki egilimini lmektedir.
ESPACO`nun ana kurumu FEPACI, zamanla uluslararasi siyasi yapidan etkilenen,
AIrika Iilmlerinin birbirlerini etkiledigi sanatsal bir ortama dnsmstr. Artan
nc dnyaci agrilarla birlikte soguk savas arasinda Iarkli bir blok yaratma
abasi siyasal mcadelenin disina tasarak sanatsal alanda da kendine yer edinmeye
baslamistir. 1975 yilinda Cezayir`de nc Dnya dsncesinin tartisildigi
FEPACI`da bagimsiz bir Iilm tartismasi gndeme gelerek nemli bir platIormu
olusmustur.
AIrikali ynetmenlerin ve yapimcilarin emperyal sinema kuramlari ve
uygulamalarina karsi zgrlk bir dil bulma ugrasinin tartisildigi FEPACI`da
AIrika sinemasi evrensel bir ailim yaparak diger lkelerde anti-emperyalist bir ati
altinda mcadele ortaya koyan meslektaslariyla dayanisma karari almistir.
127
125 a.g.e. s.179.
126 Watkins, C. A. (1993). Film Production in Francophone AIrica 1961 to 1977: Ousmane Sembene
- An Exception, Contributions in Black Studies A Journal oI AIrican and AIro-American
Studies, 11(1), s. 26-32.
127 Bughedir,F. (b.t.). Ikinci AIrika Sinemasi Kongresi. (ev: Engin Aya.). 13.02.2011,
http://www.iletisim.bahcesehir.edu.tr/arsiv/docs/588.pdI
39
Bagimsiz bir AIrika dilininin yaratilmasi Iikrinin devlet adamlarinca da
yreklendirildigi kongrede Tunusùn Postkolonyal dnemdeki lideri Habib Burgiba
sinemanin ve AIrika'nin yeniden dogusunda oynayacagi roln derinlemesine
incelenmesi dileginde bulunurken Cezayir Kltr Bakani Dr. Ahmed Tolob Ibrahim
ise FEPACI`yi 'AIrika Birligi iin nemli potansiyel unsur seklinde onurlandirmis
ve 'smrge vesayetinden kurtarilmasi geregini vurgulamistir.
128
FEPACI`de AIrika`da bagimsizligini yeni kazanmis hkmetlerin sinemalara
destegi su maddelerle somutlastirmistir:
1- Film isletmeciliginin ulusallastirilmasi,
2- Ulusal bir sinemanin ve isletmelerin kendilerini gelistirebilmesi iin
yrrlkteki vergi sisteminin revizyonu,
3- Gerek ulusal Iilmlerin dis pazarlara ikmasini, gerekse gsterilecek yabanci
Iilmlerin esitliligini saglamak iin yabanci Iilm ithalinin ve dagitiminin tekele
alinmasi,
4- lkenin gereksinimlerine uygun altyapi sanayisinin kurulmasi,
5-Filmlerin dsnlmesinden, dagitimlarina varincaya kadar olan grsel-
isitsel alanda alisanlarin yapim dzenegi iinde proIesyonel egitimleri,
6-Diger yandan, bu alanda bir cephe dayanismasi geregini duyan AIrikali
sinemacilar OUA'dan AIrika ii bir Iilm dagitim ve ortak yapim rgtnn
gereklestirilmesi, alt yapi tesislerinin, egilim enstitleri ve blgesel dzeyde
sinemateklerin kurulmasi iin yardim etmesini istemislerdir.
129
AIrikali sinemacilara iliskin nemli ilkelerinin bu kongrede somutlastiginin
alti izilirken Iilm ynetmenlerine su misyonlar yklenmistir:
1-Toplumdaki durumu, islevinin niteligi ve kendisi hakkindaki dsnceleri
zerine kendine sorular sormalidir.
2-Bati toplumlarinca yayilmis olan bireysel ve tekil yaraticilik imgesini almali
ve kendini tam tersine halkinin hizmetinde yaratici bir zanaatkar kabul etmelidir.
128 Bughedir. a.g.m.
129 a.g.m.
40
3-Emperyalist glerin kltrel etkilerini arttirmak, yenilemek ve srdrmek
iin abalarini ogaltmalariyla ideolojik yayilma girisimleri karsisinda dikkatli
olmalidir.
4-AIrikali sinemacinin bu gerekli angajmani onun bagimliligi anlamina
gelmez. Sinemacinin disa vurum zgrlg ile mesleginin demokratik ve sorumlu
kullanilisi, lkesi iinde halkin gcnn serpilmesine katkisinin kainilmaz
kosullarindan biridir.
130
II. FEPACI kongresinden sonra 1982`ye kadar AIrika`da kita legini
kapsayan herhangi bir konIerans dzenlenmemistir. 1982`de Niamey ManiIestosu
(Le ManiIesto de Niamey) FEPACI`nin ye sayisinin ve AIrikalilar taraIindan
yapilan Iilmlerin sayisinin artmasina ragmen retim, dagitim ve gsterim
endstrisinin olusmadigi ynnde bir tespit yapmistir.
FEPACI`nin ulusal devletlerin AIrika sinemasina katki yapmasi beklentisinin
hatali oldugunu ortaya koyulmustur. AIrika lkelerinde Iilmlerin dagitim ve
gsteriminden alinan vergi gelirlerinin sinema disi alanlara harcanmasi ulusal
sinemalarin kurulusuna bir engel olarak ortaya ikmistir. Bunun yani sira tamamen
millilestirilmis sinemalarda ise yalnizca propaganda Iilmlerine sponsorluk yapan
hkmetler yznden ynetmenlerin yaraticiliklarinin sinirlandigi grlmektedir.
FEPACI`nin aldigi kararlarin pratik karsiliklarinin az olmasi ve istenen verimi
karsilayamamasi rgt disinda yeni bir saha olusturma abasini arttirmistir.
FEPACI`da alinan kararlarin islerlik kazanmamasi ve gen kusak ynetmenlerin
disarida birakilmasina iliskin iddialar Senegalli ynetmen Cheickh N`Gaido Ba
nderliginde Le CollectiI Lòeil Vert adli rgtn kurulmasini tetiklemistir.
1975`ten sonra FESPACI`nin devinimini yerinde bulmayan gen sinemacilar
yeni kurduklari rgtle kaybolan heyecani yeniden yakalamak istemislerdir.
131
Le CollectiI Lòeil Vertìn FESPACI`nin ilkelerini ve talimatlarini revize
ederek yeni bir ilkeler manzumesi sunar:
1- Yapimdaki gelisim, gsterim, Iilmlerin ithali ve dagitimiteknik ve
proIesyonel altyapiyla yakindan ilgilidir,
130 a.g.m.
131 Martin, M. T. (1995). Black AIrican Cinema in the Eighties. (1. Edition). Michigan: Wayne State
University Press, s.157.
41
2- Devlet ynetimi, zel ve kamu yatirimlarini desteklemeli ve koruma
altina almalidir,
3- Sinemayi desteklemek iin ulusal boyuttan ziyade blgesel ve AIrika
lkeleri arasinda dzey desteklenmeli,
4- Gelecekte degisimin yolu simdilerde kita genelinde kurulacak sinema
ve televizyon alaninda enstitlerin kurulmasi ve isbirligin arttirilmasindan
gemektedir,
5- Yerli sinemanin glendirilmesi iin izlenilen Iilmlerin sinemada
kullanilmasi, yabanci Iilmlerin gsterimlerinden alinan vergilerin yerli sinemanin
gelistirilmesi iin kullanilmasi gerekmektedir.
132
1975`te FESPACI`de ortaya konulan maddelerle 1982`de dzenlenen
kongrede bildirilen ilkeler karsilastirildiginda nemli Iarkliliklar
gzlemlenmektedir. 1975`teki toplantida zel girisim smrgeci Iilm akiminin
dayanagi oldugu dsnlerek yerilirken 1982`deki kongrede AIrika sinemasinin
gelisimi aisindan nemsenir.
Dagitim, gsterim, retim aralari (ara, gere, labotuvar ve stdyolar) ve
teknisyen egitiminin nemini vurgulanir. Bunlar olmadan bagimliligin devam
edecegi belirtilir. AIrika lkeleri arasinda Iilm retiminin tesviki nemli bir unsur
olarak konulur. Sosyal ve ekonomik nedenlerle az sayida insanin sinemaya gittigi
ve nIusun dsk oldugu AIrika lkeleri Iilm maliyetlerinin ikarilmasinin yollari
aranir.
133
FESPACO`nun bugnk durumu, FESPACI`nin yasadigi sorunlari gstermesi
aisindan nemlidir. 2003 yilinda Iestivale yalnizca 16 Iilm katilirken bu Iilmlerin
sadece altisi FrankoIon AIrika disindandir. Bu durum Ingilizce konusan
ynetmenlerin FEPACI`nin Fransiz merkezli olmasini dogrular niteliktedir.
134
AIrika Iilmlerinin kendi olusturdugu Iestivallerde Iilmlerinin az olmasi
kitadaki sinema pazarini olusturamamasina ve Hollywood Iilmlerinin kendi dagitim
kanallarini yaratamamasina baglidir. Avrupali sinema tekellerinin olusturdugu
gl Iinansal aglar, smren-smrlen diyalektigini degistirerek srdrmeye
132 Martin. a.g.e. s.158.
133 Diawara. a.g.e. s.44-45.
42
devam ettiginin gstergesidir. Bu durum, sinirli AIrika Iilmlerinin genel Iilm
piyasasi endeksinde oranini daha da daraltmistir.
Avrupa lkeleriyle srdrlen mali bagimlilik nedeniyle 1960`larda ve
1970`lerde Med Hondo ve Muhammed Lakhdar Hamina gibi isimlerin Avrupa`yla
araya koyduklari mesaIeler kaldirilarak ky ve sehir yasamini konu alan, melez
zellikler tasiyan Iilmlerin ekilmesine yol amistir.
Filmlerin bir kismi ya da tamami Avrupa`da ekilmektedir. rnegin Gine`den
Cheikh Doukoureùn 2003 yapimi Paris Selon Moussa, Burkina Faso`dan S. Pierre
Yameogo`nun 2002 yapimi Moi Et Mon Blanc Paris`te ekilmistir. Cezayirli Iilm
ynetmeni Merzak Allouache bu durum karsisinda 'kendi gereklik duygumuzu
kayip mi ediyoruz sorusunu ortaya atmistir.
135
2.3.2. nc Sinema`nn Afrika Bileyeni
Yukaridaki blmlerde degindigimiz gibi nc sinema Latin Amerika`ya
zg olmaktan ok, dnyada Sovyet ve ABD bloklarinin disinda kalan tm lkeleri
kapsayan bir harekettir. Hareketi evrensel kilan en nemli zellik ise Bati sinemasi -
genelde Hollywood zelde ise Avrupa sinemasi- disinda ve ona karsi tepkisel bir
sinemanin yarattigi kendi biim ve ieriginin genis bir cograIyada yanki bulmasidir.
Kuzey AIrika`da ve Misirìn baskenti Kahire`de 1967-68`de ortaya ikan
Yeni Sinema Hareketi (Jamaat as Cinima al Cedida) ve Fas`ta Cinema 3 dergileri
nc dnya sinemasina yakin bir tasarim ve sinema dili nermistir. Buna ek
olarak, 1972`de AlternatiI Sinema (Cinema A Badil) bildirisi yayinlanmistir.
136
AIrika sinemasini nc dnya sinemasi ierisinde degerlendiren nemli
isimlerden Teshome Gabriel, Fanonùn 'Yeryz`nn Lanetlileri adli kitabina
gnderme yaparak kita sinemasinin asamali bir seyir izledigini sylemistir. Bu
grsn Fanonù zihinlerin asamali dekolonizasyonu kuramina
dayandirmistir.
137
135 a.g.e. s.181.
136 Willemen,P.(1994). Looks and Frictions: Essays in Cultural Studies and Film Theory.
(1. Edition). London: British Film Institute. s.188.
137 Hepkon. a.g.e. s. 188.
43
Fanonà gre kitabinda kolonyal dnemden postkolonyale geis srecinde ilk
asama ulusal kimlik mcadelesidir. Zaten Fanon kltr, baskidan kurtulmayi
saglayan tarihsel bir dllenme eylemi olarak grr.
138
Bu asamada kisi yasadigi
asimilasyonun Iarkina henz varmaktadir.
Fanonùn ikinci asamasinin iinde yerli sanati ya da entelektel terk edilmis,
birakilmis, vazgeilmis geleneksel kltryle kendi baglarini yeniden kurmak iin
abalamaktadir.
139
Aslinda bu asamada hl kendi halkinin bir parasi degildir;
sadece onlarin yasamlarini hatirlamaktan mutludur.
140
Fanon, nc asamada smrlen kisinin meydan okudugu devrimci bir
harekete getigini sylemektedir. Bu asamada kisi uyusmus halkinin iine karisir ve
onu sarsar. Ortaya kavgaci edebiyat, devrimci bir edebiyat ve ulusal bir edebiyat
ikar.
141
nc sinemanin kurtulusa dogru evrilisinde Fanonùn izlegini takip eden
Gabriel, smrge dilinden kurtulus asamasina geiste evreden bahseder. Ona
gre nc dnya Iilm kltrnn evrimi de 'boyunduruktan 'kurtulusa dogru
bir yol izlemistir.
Gabriel, Fanonà uygun bir ikarsamayla genelde nc sinemanin ilk
asamasini Mutlak Asimilasyon Asamasi olarak belirler.
2.3.2.1. Mutlak Asimilasyon Ayamas
Mutlak Asimilasyon Asamasi`nda sinema endstrisi Hollywood Iilm
endstrisiyle zdeslesme dnemindedir. Bu asama o kadar asikar bir haldedir ki,
Nijeryali Iilm sirketi Calpenny, adini CaliIornia, Pennsylvania ve New York`tan
aldigini rtmek iin bir kisaltmanin ardina saklarken Hindistan, Misir ve Hong
Kong`daki sirketler nc Dnya Hollywoodù, Nil`deki Hollywood` ve
Dogu`nun Hollywoodù` gibi isimler vermekten ekinmezler.
142
138 Erus,Z.. ve Biryildiz, E. (2007).nc Sinema ve nc Dnya Sinemasi.(1.Baski)
Istanbul:Es yayinlari. s.106.
139 Armes,R. (2011). nc Dnya Sinemasi ve Bati. (1. Baski) (ev. Atam, Z.) Istanbul: Doruk
Yayinlari. (Orijinal alisma Basim Tarihi 1987). s.119.
140 Fanon. The Wretched oI Earth. s. 179.
141 Fanon. The Wretched oI Earth. s. 179.
142 Erus ve Biryildiz. a.g.e. s.107.
44
Hollywood sinemasinda eglence st ideoloji oldugundan burayi taklit eden
AIrikali ynetmenler taraIindan bu biimin benimsenmesi de eglendirici Iilmlerin
yapilmasina yol amistir. Dogal olarak, zdeslesme asamasinda, nc dnya`daki
ticari amali uzun metraj sinema Iilmlerinin ogu rnek aldiklari Hollywood gibi
maceraya basvurur ve romantik, mzikal, komedi gibi kais temalarini islemislerdir.
Ama elbette kr saglayacak eglence rnleri retmektir.
143
Erus ve Biryildizà gre, 'nc Dnya`da bu tip endstrilerin legi ve
kaliciligi, yeniden yatirim yapilabilir Ionlar yaratma yetenegine baglidir ve bunlarin
gcn drde katlar. Bu nedenle, karsi-sinema hareketinin ortaya iktigi
durumlarda, var olan ulusal endstri onu sindirebilir. Brezilya`da EmbraIilme`nin
yeni sinema` hareketini iine almasi bu duruma iyi bir rnek teskil eder.
144
Mutlak Asimilasyon Asamasi`nda biimsel anlamda Hollywoodà bir
eklemlenme de sz konusudur. Dolayisiyla, AIrika Iilmleri de bu asamada ABD
Iilmlerine benzer. Gabrielè gre bu tarzin, sinemanin biimsel zelliklerini, teknik
piriltisini ve grsel byclgn ne ikarmasi sonucu islenen konu geri plana
itilmektedir. nk ama kr getirecek salt bir gsteri` olusturmaktir. Oysa,
Gabrielìn de dedigi gibi Hollywoodù taklit etmek, 'nc Dnya`nin ciddi
toplumsal bir sanat gereksinimiyle atisir.
145
2.3.2.2. Hatrlama Ayamas
Kolonyal dnemde tema, biim ve endstri aisindan Hollywoodù neredeyse
kopye eden AIrika sinemasini mutlak asimilasyondan sonra Hatirlama Asamasi`na
girmistir.
Gabrielè gre bu asamada AIrika Iilm endstrisi gerek yetenekler gerekse
yapim, gsterim ve dagitim anlaminda yerellesme abasina girismistir. Cezayir`deki
Mcahit Sinemasi`, Hindistan`daki Yeni Dalga`, Senegal ve Mozambik`teki
Engage (Adanmis) Sinema` gibi toplumsal sinema kurumu amali hareketler bu
asamaya rnek gsterilebilir.
146
143 a.g.e. s.107.
144 a.g.e. s.108.
145 a.g.e. s.108.
146 a.g.e. s.108.
45
AIrika`li ynetmenler, bu baglamda tematik olarak da kendi hikayelerinin ve
kirsal yasam geleneginde barindirdigi zengin kltrel kodlarin Iarkina varmis ve
izleklerini nostaljik bir bakisla belirlemeye alismislardir. Gabrilè gre bu asamada
nc dnya kendi kaynaklarina inmekle kalmaz, kolonyal degerler sistemine
karsi geleneksel degerleri, Iolklor ve mitoloji gibi Iilm temalarini sinemaya egemen
kilar. Bu dnemde tema olarak da srgnden dns hikyeleri islenmistir.
147
Ousmane Sembene`nin ilk Iilmlerinden Mandabi`deki ana karakterin anti-
modern bir portre izmesi, Xala`da ise AIrika`nin ozanlari olarak bilinen griot
tiplemelerinin bulunmasi iki yapitin da nostalji imgeleridir. AIrika`nin klt
Iilmlerinden Wend Kuuni`de yerlesik gelenekten devralinan bir halk yksn
isleyerek Iolklorik bir dzlemde kltrn korumaya niyetlenir.
Bu asamanin en olumlu yn mutlak asimilasyon kavramlariyla ve
nerileriyle bagini koparmasidir. Tehlikeli taraIi ise gemisteki yasam biiminin
elestirmeden kabullenilmesi ve romantiklestirilmesidir.
148
Gemisi elestirmeksizin kabullenme egilimi baska bir sorun dogurmustur.
Fanonyen bir deyisle, AIrika sinemasi 'ikmaz sokaka girmis ve sinemasal dilin
gnceli yakalayamamasi sorunuyla yzlesmistir. Yine de AIrikali ynetmenlerin
Hatirlama Asamasi`nda biim aisindan Hollywoodù karsilarina alarak zgn bir
yol tutmaya alismislardir.
Doganin usuz bucaksizligi nostaljisi, Iilmlerin biiminde plan-sekans ve
genel ya da genis aili ekimler seklinde kendini gsterir. Bu, nc dnyadaki
tema seiminin bastan asagi simgelestirilmesinin bir blmn olusturur.
Grntlenen manzara yalnizca basit bir toprak ya da kara parasi olmaktan ikar
ve insanlari varligin kendisinin genel dramasiyla birlestiren olaganst bir nitelik
kazanir.
149
2.3.2.3. Mcadele Ayamas
AIrika sinemasinda Mcadele Asamasi`nda bati disi gelistirilen teknik ve
biim arayislari belirginlesmistir. Hollywood sinemasiyla beraber tm dnyada
147 a.g.e. s. 108.
148 a.g.e. s. 109.
149 a.g.e. s. 110.
46
yayginlik kazanan teknik kusursuzlugun geersiz oldugu savi bu lke sinemacilari
taraIindan paylasilmistir. Ayrica bu dnemde nc dnya sinemacilari, Cezayirli
SinematograIik Endstri ve Ticaret iin Ulusal OIis (ONCIC) rneginde oldugu
gibi kendi endstri ve dagitim aglarini olusturmaya alismislardir.
Tema bakimindan AIrika halklarinin hayat mcadelelerine deginilen Iilmlerde
ulusal kurtulus cepheleri ve smrge ordularina karsi olusturulmus birlikler ele
alinmistir. Bu asama Iilmi ideolojik sonulariyla grme egilimiyle ilk asamadan
ayrilir.
Moritanyali Iilm ynetmeni Med Hondo`nun 'Soleil O Iilmi Avrupa
irkiliginin ve koloniciliginin unutturdugu gelenegini animsatmistir. Filmlerde
gsterilen smrgecilik Hondo ve West Indies`de daha simgesel bir biimde
yeniden ortaya ikmistir. Filmde, halklarin boyunduruk altina alinmasi ve kurtulus
yksn gemis yillarin kle tasiyan gemilerine benzeterek sembolik bir gemi ile
gzler nne sermistir.
150
Mcadele Asamasi`nda Iilmin biimini nemli lde ideoloji belirlemistir.
Bylelikle, ideolojik bir enstrmana dnsen Iilmde izleyici ile sinemacilarin
uzlasmasi belirlenmistir. Bu asamadaki bir Iilm yapimcisi, smrgelestirilmis
kitlelerin nabiz atislarinin Iarkina varmis, onlari anlamistir ve halkina saygi duyan
gerek bir nc Dnya sinemasinin arayisina girmistir. Egemen bati geleneginde
oldugu gibi, bir karakterin bakis aisinin yerine ideolojik bir bakis ainin
yerlesmesi, bu asamadaki tarzin esas noktalarindan biridir.
151
Bu srecin devinimsel olmasi birinci ve ikinci, ikinci ve nc asamalar
arasinda gri blgelerin (geis blgelerinin) varligina isaret etmektedir. Bu gri alan
nemli sayida nc dnya Iilmini tanimlamaya yardimci olmaktadir.
152
nc dnya sinemasi baglaminda yer alan deneyimler arasinda nemli
Iarklar vardir. zellikle AIrika`da kullanilan dillerin esitliligi, ayni devletin
sinirlari iinde Iarkli etnik ve kltrel yapidan gelen izleyici kitlesinin Iilmi
anlamasini engelledigi ynnde iddialar vardir. Bazi elestirmenlere gre AIrika`nin
ok kltrl yapisi nc sinema disinda daha btncl bir tr yaratamamasinin
sebebidir.
150 a.g.e. s. 111.
151 a.g.e. s. 112.
152 a.g.e. s. 112.
47
ok dillilik sorunu, her ikisi de nc sinema retiminde olmasina ragmen
Latin Amerika ve AIrika deneyimleri arasinda teknik Iarkliliga neden olmustur.
Latin Amerika`da el kamerasi oka kullanilirken AIrika Iilmlerinde nadiren bas
vurulan bir yntemdir. ogu AIrika Iilminde kamera bakis aisi sessiz izleyicidir.
ok az kamera hareketi vardir.
153
2.4. Bat Sinemasnn Afrika`y Konu Edinmesi - Grntsel
Oryantalizmin Yeniden retimi
AIrika`da sinemanin tarihi, zellikle FrankoIon blgelerde, Lumiere
kardeslerin sinematograI aletiyle kayit ve gsteri yapilan gnle baslamaktadir.
AIrika sinemasi olgusu, smrge devletlerinin kitayi konu alan Iilmler zerinden bir
teki` ayrimi yapmalariyla baslamislar. 'The Cinema in the Arab Countries
kitabinin yazari George Sadoul 1960`da 'Sinemanin icadindan bu yana 65 yil
gemesine ragmen, gerek anlamiyla AIrikali, yani kara derililer taraIindan
ynetilmis, oynanmis, ve yerel dille konusulmus tek bir kurmaca Iilmi
hatirlamiyorum diyerek kitadaki durumu betimlemistir.
Ilk kez Fransiz Cine Journal dergisinin 1913`te kullandigi 'smrge
sinemasi iIadesi
154
smrgelerdeki yasam biimlerini belgeleme, bu lkelerin
genlerine ynelik bir 'arzu yaratimi ve halka 'grg gretme eksenli didaktik
bir aktarimi kavramsallastirir.
Smrge glerinin AIrika tasariminin grntyle yeniden retimi de ayni
sekilde Lumiere kardeslerle baslamistir. 1896 yilinda ektikleri Baignade des
Negres Iilmiyle baslayan retim yine Lumiere`lerin Fransizlarin Cezayir`de nasil
yasadiklarini anlatan Iilmiyle devam etmistir.
155
1906`da Marsilya`da zel bir
gsterimde Senegal, Gine, Fildisi Kiyisi ve Dahomey gibi Fransiz smrgelerinde
ekilen Iilmde AIrika kadinlarinin arzu nesnesi seklined gsterilmesi, erkeklerin ise
153 Hepkon. a.g.e. s. 185.
154 Richard Abel, French Silent Cinema, http://leyendocine.blogspot.com/2008/04/Irench-silent-
cinema-por-richard-abel.html , 25.03.2011.
155 Chalaye, S.(01.12.2001).Imaginaire Colonial: Fantasme et Nostalgie. 12.03.2011
http://www.aIricultures.com/php/index.php?navarticle&no54.
48
silahli ve tembel oldugu izleniminin verilmesi seklinde bir sinema dili
kurulmustur.
156
AIrika`da birok smrgesi bulunan Belika da kitanin uygarlasmasi`
mantigiyla Le Cinematographe des Colonies Yapimevi kurmustur. Bu sirket,
dnemin prensi olan Albertìn Kongo gezisi, demiryolu yapimi ve ormanlarin
dzenlenmesi gibi konulari Iilm yapmistir.
157
Pathe yapiminin grevlendirdigi AlIred Machin, 1908 yilinda AIrika`da
Gney Sudan`da bulunan yabanil hayvanlarina ve avlaklarina iliskin belgeseller
ekerken bir yandan da kitada bulunan smrgecilerin uygarlastirma dsncesine
uygun belgeseller yapmistir.
158
Italyan Roberto Omegna ise 1911 Etiyopya`da ektigi 'Come Si Viaggia in
AIrica? (AIrika`da nasil seyahat edilir?) isimli Iilmiyle Italya`nin nceden beri
srdrdg kita politikasinin izlegini olusturmustur.
159
Avrupali smrge devletleri yaptiklari belgesellerin yani sira kurmaca
alaninda da Iilmlere imza atmislardir. Filmlerinde de belgesellerde oldugu gibi
AIrika gerekligi degil batili zihinsel imgeler zerinden kurgu yapilmistir. Kisacasi
gereklik kurgu lehine degistirilerek kayda geirilmistir.
AIrika`da 1911`de ekilen Les Soldats de Jack au Maroc` (Jackìn askerleri
Fas`ta) adli Iilm belgeselin disinda ilk ekilen kurgu Iilmlerinden biridir.
160
Filmde
AIrika`nin yerli insanlarinin ilkel oldugu vurgusu yapilmis ve beyaz adamin
uygarligi zerinden bir kurgu olusturarak irksal bir hiyerarsi kurulmustur.
Italyanlarin Osmanli himayesindeki Libya`nin Trablus kentini ele geirilmelerini
konu alan Episodio della Presa di Tripoli` (Trablusùn dss) adli Iilm,
Libyalilarin Osmanlilarca eziyet grdg ama Italyan askerleri taraIindan
kurtarildigi teziyle retilmis bir kurguya sahiptir. Film, Bati merkezli tarih
anlayisini isleyerek Hali savaslariyla kurdugu bagi Libya Cephesi`nde de srdren
bir izlek takip etmektedir.
156 Chalaye. a.g.m.
157 Teksoy,R.(2009). Rekin Teksoy'un Sinema Tarihi. (3. Baski). Istanbul: Oglak Yayincilik . s.568.
158 Abel,R. (2005).Encyclopedia oI Early Cinema.(cilt 1) New York: Routledge.
159 Verdone, M. (1951). The Italian Cinema Irom Its Beginnings to Today, Hollywood Quarterly,
5 (3), s. 270-281.
160 Teksoy. a.g.e. s. 569.
49
Kurmaca Iilmler, smrge devletlerinin anavatanlari ile isgal ettikleri
cograIya arasinda kurduklari bagi glendirme islevine de sahiptir. Smrge
devletleri ektikleri Iilmlerde lkelerinin dogal sinirlarinin daha genis oldugu
propagandasini yrtmektedir.
Sons oI the Empire` (Imparatorlugun ocuklari, 1917), Our Empire`s Iight
Ior Ireedom` (Imparatorlugumuzun zgrlk Savasi, 1917), The Building oI The
British Empire` (Ingiliz Imparatorlugu`nun Insasi, 1917) gibi Iilmlerde
smrgelerin artblge saydiklari yerlerle isgal edip ynetmeye basladiklari lkeler
arasinda bir doku uyusmasi yaratmaya alistigi gzlemlenmektedir.
161
Lloyd George The Man Who Saved The British Empire` (Ingiliz
Imparatorlugu`nu Kurtaran Adam Lloyd George) isimli Iilm Ingilizlerin bu
dsnsel alt yapiyla en Iazla basari kaydettikleri Iilmdir. Burada olusturulan kurgu
AIrika`yi Ingiltere`ye eklenmis bir eyalet seklinde gstermektedir.
162
Làide des Colonies a la France` (Smrgelerin Fransa`ya yardimi 1916) adli
Iilmle Fransa, smrgelestirdigi lkelerdeki insan kaynaginin anavatanlarina
yardimci oldugu tezini kayda almistir.
Salazar Portekizì, AIrika`da smrgeci varligini devam ettirirken sinema
araciligiyla iskal ettikleri lkelerdeki kle-eIendi hiyerarsisini srdrmstr. 'Fetio
do Impero adli Iilm buna iyi bir rnektir. Film, ABD`ye g eden ve ziyaret
amaciyla AIrika`ya giden bir Portekizlinin kitadaki Portekiz imparatorlugu ynetimi
karsisinda bylendigini ve yeniden bir Portekiz kimligine brndgn
anlatmaktadir.
163
Filmlerde anlatilan AIrika`da, smrge glerinin yerel halkla kurduklari
iliskide basat rolleri askerler, doktorlar ve misyonerler stlenmekte ve kahramanlik
nvani kitayi 'evcillestirme grevini yerine getiren bu kisilere uygun
grlmektedir.
Avrupali sinemacilarin yaninda Hollywood da AIrika cograIyasina kayitsiz
kalamamistir. ABD`li ynetmen Van Dyke, Trader Horn` (Tccar Horn) adli
161 Rachael Low, R. (Ed.)(1950). The History oI British Film Volume III. New York :Routhledge.
s. 158.
162 Barsam, R. M. (1973). Non-Fiction Film: A Critical History. Bloomington: Indiana University
Press. s. 36.
163 Vieira, P. (b.t.). Propaganda Films in the Portuguese New State: From Art to Ideology.
14.03.2011, http://artesliberales.spbu.ru/research/seminars/critique/Vieira.pdI
50
Iilmde Bati egemenligindeki smrgeci sylemi kullanmis ve yerlilerin kurtarilmasi
gereken varliklar, beyazlari ise kurtaricilar seklinde yansitmistir. Tccar Hornùn,
yerlilerin kairdigi beyaz bir kadinin iki beyaz avci taraIindan kurtarilmasi
seklindeki yks arka plandaki dsnce sistemini anlamak aisindan ipucu
vermektedir.
164
Ayni Iilmde siyahlar arasinda hizmet edenler ve vahsi olanlar gibi
net bir ayrim yapilmistir. te yandan Iilmde beyazlarin siyahlari ehllestirme`
grevleri vlms, stereotiplestirilen kita vahsi ve sehvetli` olarak aktarilmistir.
Zoltan Korda 1935 yilinda ektigi Sanders OI The River` adli Iilmde
siyahlari beyazlarin nneki engel olarak kameraya yansitmistir. Yerli halk,
beyazlarin hayatlarini tehlikeye atan 'lmle es deger bir bir kimlikle var Iilme
konu edilmislerdir.
165
AIrika`yi konu edinen Iilmlerde kitanin ormanlarindan, daglarindan ve
hayvanlarindan yararlanilarak siyah insanin nesnelesme srecine yeni bir boyut
kazandirilmistir. Bu Iilmlere ilk rnek Jacques Feyderìn, Pierre Benoit`nin
LÀtlantide romanindan uyarladigi Iilmidir. Daha sonra Alman ynetmen Georg
Wilhelm Pabstìn Die Herrin Von Atlantis` (Atlantis`li kadinlar) adiyla bir Iilm
ekerek kitanin ve yerli insanlarin yok sayildigi bir Iilme imza atti.
166
AIrika kitasini konu edinen bir diger tr lejyon Iilmleridir. John Fordùn
ynettigi The Lost Patrol` (Kayip MIreze, 1931) lejyon Iilmlerinin ilk rnegi
sayilabilir. Filmde Mslman yerliler 'kahraman asker taraIindan taranir ve bir
beyazin dzinelerce siyahtan teknigiyle stn gelebilecegi kanisi
glendirilmektedir.
Lejyon Iilmlerinin teknik aidan en basarili rnegi William Wellmanìn
ektigi Beau Ceste`dir (Gnll Kahramanlar, 1939). Filmin basarisi serven ve
savas Iilmlerinin en belirgin zelliklerini ustaca bir araya getirmesinde yatar.
167
AIrika`yi konu edinen Iilmlerin bir diger tr ise SaIari Iilmleridir. SaIari
Iilmlerinin ortak zelligi maceraci beyaz adamin vahsi bir dogaya duydugu zlem
temasi ve anavatanindan uzak yerde kendi irkindan bir kadinla yasayacaklari ask
hikyesi zerine kurulmus olmasidir. Henry Kingìn The Snows oI Kilimanjaro`
164 Ukadike. a.g.e. s. 36
165 Ukadike. a.g.e. s. 371.
166 Bock, H. M. and BergIelder, T. (2009). The concise Cinegraph: encyclopaedia oI German
cinema,(cilt, 2). OxIord: Berghahn Bookss.s.355
167 Teksoy. a.g.e. s. 569.
51
(Kilimanjaro`nun Karlari, 1952), John Fordùn Mogambo` (1953), John Hustonùn
The Roots oI Heaven` (Cennetin Kkleri, 1958), Howard Hawksùn Hatari`
(Vahsi Avci, 1961) gibi Iilmleri AIrika`yi yalnizca bir dekor olarak kullanmakla
yetinmemekte, kitayi beyazlarin nne sunulan Iirsat lkesi olarak
degerlendirmektedir.
52
3. POSTKOLONYAL AFRKA SNEMASI
3.1. Postkolanyalizm Kavramna Genel Baky
1978 yilinda yazdigi, yeni akademik bakis aisi getiren 'Oryantalizm adli
alismasiyla Edward Said, Batili dsncelerin yarattigi kolonyal bilgiyi
elestirmistir. Saidìn ortaya attigi tartismalarin isiginda Postkolonyalizm disiplini
dogmustur.
168
Postkolonyalizm kavrami, yeni-smrgecilik veya emperyalizm gibi ok Iazla
siyasal anlam yklenmis kavramlarin yipranmasindan sonra ortaya ikmistir.
Bylesi bilesik bir terim, akademik aygitin siniIlandirmaya duydugu ihtiyala daha
ekici bir duruma gelmis ve yayginlik kazanmistir.
169
Postkolonyalizm hem bir terimin sonrasina gnderme yapmakta (post) hem de
o terimi (kolonyalizm) hl tutmaktadir. Postkolonyalizm, kolonyalizmden sonra
cereyan eden ve kolonyal egemenligin lmn gsteren bir durum olarak ele
alindigi gibi, daha esnek bir sekilde kolonyal egemenlige karsi koyma ve
kolonyalizmin geride biraktigi esitli miraslar seklinde de anlasilmistir.
170
Postkolonyalizm, AIrikali-Amerikalilar, Asyalilar ya da Britanya`daki
Karayip kkenliler gibi halklari, metropoliten kltrler ierisinde yasasalar da
'postkolonyal zneler siniIina dhil etmemizi salik vermektedir. Ayrica bu konum,
anti-kolonyal direnis tarihini, emperyalizme ve basat Batili kltre karsi yrtlen
direnislerle birlestirmemizi mmkn kilmaktadir.
171
Dnyanin her yerinde
yasamakta olan smrgelestirilmis halklar dsnlrse, bu bakis aisina gre
168 Mutman, M. (2010). Postkolonyal Dsnce zel, Postkolonyalizm: l Bir Disiplinin Hatira
DeIteri. Toplumbilim, 25, 24-27
169 a.g.e. 24-27.
170 Hepkon. a.g.e. s. 187.
53
neredeyse btn gezegenimizin postkolonyal bir grntye sahip oldugu ileriye
srlebilmektedir.
172
Jorge de Alva, postkolonyalligin emperyallestirme/kolonilestirme
sylemlerine ve uygulamalarina muhaleIet eden bir znellik gstermesi gerektigi
173
dsncesindedir.
Postkolonyalizm disiplininin nemli ls Edward Saidìn, Homi
Bhabba`nin ve Gayathri Spivakìn bu kavramda 'olaganst bir sevk ve baglanim
iinde arastirdiklari seyin smrgecilik sonrasi degil, smrgeciligin, smrgeci
metin ve smrgeci iliskinin nasil olustugu, yani bir anlamda smrgeciligin
ncesidir.
174
Bhabha, kolonyalizmin yarattigi durumun bir kltrel aralik (interstice) ve
melezlik (hybridity) rettigini gstermeyi amalamis ve bu kltrel durumun iktidar
iliskileri zerinde dnstrc bir etkisi olacagini ileri srmstr.
175
Bhabba, tipki postkolonyalizm nclerinden Fanonùn kuramina uygun
olarak, deneysel bir sosyalizm olusturma abalarini, uzun vadeli ekonomik planlar,
bagimsizlik sonrasi sermayenin dogurdugu ynetici elit yaratildigini iIade eder. Bir
bakima Postkolonyal dnemde yeni bir kusatici ilke dizisi ve toplumsal dzen
yaratma arzusu tasiyan modernitenin i ve dis bariyerleriyle karsilasilir.
176
Bhabba, bagimsizligini kazanan lkelerdeki iltimas, yolsuzluk, yoksunluk gibi
i bariyerlerin, uluslararasi konjonktrn belirledigi siyasetten kaynaklanan dis
bariyerlerle birlesip kozmopolit bir tepki yarattigini syler.
177
Postkolonyal dsnrlerden Spivak ise The Rani oI Sirmur: An Essay in
Reading the Archives`de, 'Avrupa`nin hkmran zne olarak, aslinda hkmran ve
zne olarak kurulusunun gzerghini
178
belgelemekte ve kuramlastirmaktadir.
173 Prakesh, G. (2000). Alva, K.J. de. 'The Postcolonization oI the (Latin) American Experience: a
Reconsideration oI Colonialism,` Postcolonialism,` and Mestizaje.` AIter Colonialism:
Imperial Histories and Postcolonial Displacements. (1. Edition) Princeton: Princeton UP. s.
24175.
174 Mutman. a.g.m. 26
175 a.g.m. s. 26
176 Goldberg, D. T. and Quayson, A.(Eds.) (2002). Continuous Present: A Conversation. (1.
Edition). OxIord: Blackwell Publishing. s. 16.
177 Mutman. a.g.m. s.27
178 Spivak, G. C. (1985). 'The Rani oI Sirmur: An Essay in Reading the Archives, History and
Theory, 24 (3), s. 247-272.
54
Spivak (1988), 'Can the Subaltern Speak? (Madunlar Konusabilir mi?) adli
makalesinde belirttigine gre Dogulu kimlik tanimlamasi Batili zneyi, onun
bakisini egemen kilmaktadir. Dogulunun reIeransi, teleolojisinin telosu, hep
Bati`dir; onun iin hep Bati`ya uyruktur ve bu uyrukluk onun varolus biimi
seklinde karsimiza ikmaktadir. Dogulunun konusmasinin, Batiliyi zaten Batili bir
yansitma olan 'Dogu hakkinda bilgilendirmesi, ihbarda bulunmasi anlamiyla
esitleyecegi iin Postkolonyal dnemde siyasi tercihlerin yani sira entelektel ve
kltrel bir tercihin de yapildiginin altini iziyor.
179
3.1.1. Postkolonyalizm ve Afrika Sinemas Arasndaki liyki
AIrika sinemasi da bagimsizlik sonrasinda ortaya ikan Postkolonyalizm
disiplininden, kirilmalar sonrasi kurulan Postkolonyal dilden nemli bir sekilde
etkilenmistir. Smrlen ya da bagimsizliklardan sonra dogan AIrika sinemasinin
temsilcileri; sosyal gerekligi, toplumsal haIizayi, yerlerinden edilmisligi ve g
olgusunu isleyen Iilmler yapmislardir.
Postkolonyal AIrika sinemasinin nemli teorisyenlerinden Mbye Cham,
AIrika sinemasinin bagimsizligin bir ocugu oldugunu sylemektedir. Ona gre,
kita sinemasinin varligi ancak politik bir bagimsizlikla mmkndr. Cham, bundan
da te, 'AIrika sinemasi, anti-kolonyal milliyeti, anti-kolonyal mcadele ierisinde
genel sosyoekonomik rme gibi olgularla degerlendirebilecek postkolonyal bir
baglam kurar. demektedir.
180
AIrika Iilmleri kronolojisine baktigimizda birbirlerine zit bakislarin bir arada
bulundugunu grebilmekte, ayni anda hem boyun egme ve hem de direnisi
izleyebilmekteyiz.
Clyde Taylor, AIrika sinemasi zerine yazi yazmanin AIrika Iilmi zerine
oldugu kadar 'grlemeyen insanlarin olusturdugu cograIya hakkinda da yazmak
oldugunu vurgulamaktadir.
181
179 Nelson, C. and Grossberg, L.(Eds.) (1988). Marxism and the Interpretation oI Culture.
(1. Edition). Chicago: University oI Illinois Press. (1988). s.271.
180 Bakari, I. (Ed.). (1996). AIrican Experiences oI Cinema. (1. Edition). London: British Film
Institute. s.1.
181 Givanni, J. (Ed.). (2001). Symbolic Narratives/AIrican Cinema : Audiences, Theory and the
Moving Image. (1. Edition). London: British Film Institute. s.136.
55
Robert Stam ise, AIrika sinemasini diger nc dnya sinemalarindan ayirt
etmek iin 'drdnc dnya diye isimlendirmektedir. Stamè gre 'Drdnc
dnyanin insanlari blgesel iddialarin byk sylemlerini, kolonyal akinlara karsi
olusan aktiI direnisleri vurgulamaktadir. Ulusal sinirlarin yeniden yapilandirmasi
ve anlamlandirilmasi, smrgeci karsitliginin zerine sanatsal yapitlari insa eder.
182
Postkolonyal AIrika sinemasi billurlasmayan ya da kategorik olarak
blmlenemeyen ve ayrismayan, i ie geen bir takim olgulardan meydana
gelmektedir. Stam, sylemsel olarak smrgeci deneyimin hem kitada yasayan hem
de srgndeki AIrikalilar taraIindan Iarkli duyumsandigini belirtmektedir.
Kennet Harrow ise, Postkolonyal AIrika Sinemasi`nin dnemsel olarak ele
alinmasinin zorluguna dikkat eker. Harrow ayrica 'Postkolonyalizm kavramini
AIrika sinemasina iliskin reIere ettigimizde zel bir anlam olusuyor. Postkolonyal
AIrika sinemasi dedigimizde AIrika`da koloniciligi ve sinemadan dogan tarihi
isaretliyoruz.
183
der.
3.2. Filmin znesinin Afrikal Olmas
Smrgecilik dnemlerinde Iilmlere konu edilen AIrika, retimde nesnelesip
Aime Cesaire`nin deyimiyle 'seylesiyordu. Kitada ilk bagimsizligini elde eden
Cezayir, AIrika`nin znelesme srecine ilk adimi atan diger lkelere gre daha
Iazlal retimler ortaya koyan lke olmustu.
Postkolonyal AIrika sinemasi ve znelesen AIrika sinemasi basliginda ele
alinabilecek nemli isimlerin basinda 'Yeryznn Lanetlileri, 'Siyah Deri, Beyaz
Maske kitaplarin yazari Frantz Fanon`dur. Fanonùn AIrika lkelerinin smrgeci
lkelere karsi verilen dekolonizasyon srecinde ortaya koydugu 'kurtulusu
stratejileri AIrikali nc ynetmenlerin sinemalarinda da net bir biimde yzeye
ikmistir.
184
182 Pam Cook, P. (Ed)(2008). The Cinema Book, (3. Edition), London:BFI Publishing, s.124.
183 Cook. a.g.e. s.124.
184 Murphy, D. and Williams, P. (2007). Postcolonial AIrica Cinema.(1. Edition). Manchester:
Manchester University Press. s.15.
56
Fanonùn ideolojik etkisi zellikle Med Hondo ve Ousmane Sembene gibi
AIrika sinemasinin isimleri zerinde gzle grlr dzeydeydi.
185
Fanon,
postkolonyal dnemde de AIrikalilari olusacak yeni elite karsi uyarirken
bagimsizligin kazanimlarini srdrebilirligini kurulacak sanatsal bir dilin
yetkinligine bagliyordu.
Uzun yillar boyunca smrgecilerin yaptiklari projelerde yalnizca grnt
olarak var olan AIrikalilar bagimsizliklarini kavusunca yeni Iilm dili zerine alisti.
AIrikali ynetmenler kendi dsnsel birikimlerini, Kolonyal dnemin zerlerine
biraktigi acilari, smrgecilere karsi olusturduklari mcadeleci dili grnr kilmak
iin Iilm retimi zerinde alistilar
Cezayir, Tunus, Senegal ve Burkina Faso gibi nemli sinema retim
merkezleri olusturan AIrikali sinemacilar kendi Iilmlerini genis bir anlati
yelpazesinde sundular.
3.2.1. Cezayir Sinemas
Cezayir`de ilk sinema retimini gereklestiren Lumiere kardeslerin
operatrlgn yapan Felix Mesguich`tir. Mesguich her ne kadar Cezayirli olsa da
lkede ilk yerli retim sinema bagimsizlik savasi sonrasinda gereklesecekti.
Cezayirìn bagimsizlik savasi srecinde Cezayir Ulusal Kurtulus Cephesi
militanlarindan Rene Vautierìn lkede sinema egitimi veren bir kurum aarak
sinema mecrasinda ilk nemli atilimi gereklestirdi.
186
Rene Vautierìn ektigi Algerie en Flammes (Cezayir Alevler Iinde, 1959)
Cezayirìn bagimsizlik srecinde smrgeye karsi mcadele veren FLN (Ulusal
Kurtulus Cephesi) militanlarinin gndelik hayatlarini, arpismalarini, savas
egitimlerini anlatan bir Iilmdi. Vautier, Sidi YouceI (1958) Iilminde Tunus`ta
185 Ukadike. a.g.e. s.96.
186 Salmane, H. Hartog, S. and Wilson, D. (1976). Algerian cinema. (1. Edition). London: British
Film Institute. s.14.
57
Fransiz uaklarinin bombardiman altina aldigi bir kyde ekim yapti. Filmle
saldirinin yerli halk zerinde nasil bir tahribat biraktigini anlatmaya alisti.
187
1960 yilinda geici Cezayir hkmeti kendisine bagli bir sinema blm
kurdu. Bunu 1962 yilinda Cezayir Radyo Televizyonu`nun kurulmasi izledi.
1962 yilinda Cezayir sinemasinin en retken ynetmenlerinden Muhammed
Lakhdar Hamina, Fransiz smrgecilerin taarruz uagiyla dzenledikleri saldirida
anne-babasini kaybeden kk bir kizin dramini konu edinen Jazairuna/Yasmina
(Yasemen, 1962) adli belgeseli ekerek, smrgelerin kk hayatlari bile
darmadagin edisini grnt diline dnstrd.
188
Cezayir`de 1964 yilinda Ulusal Sinema Merkezi (Centre National du Cinema)
kuruldu. Ayni yil Cezayir Sinemategi de kuruldu. Cezayir Sinemategi`nin kurucusu
Henri Langlois ile SSCB, Bulgaristan, Polonya sinemateklerinin katkisi, sinemanin
kltrel olarak daha etkin bir rol oynamasini sagladi.
Cezayir`de sinemaya ait ABD, Ingiliz, Fransiz tekellerinin yikilarak devlet
tekeline alinmasi, sinemayi zel sektr Iaaliyeti olmaktan ikararak denetimin
devlete birakmasina neden oldu.
189
Ulusal Sinema Merkezi`nin (Centre National du Cinema) rettigi ilk Iilm
Une Si Jeune Paix`yi (Gen Baris, 1964) bagimsizlik mcadelesi veren FLN`de yer
almis Fransiz gnll Jacques Charby imzasiyla ikti.
190
Film, Cezayir bagimsizlik srecinde babalarini cephede Fransizlara karsi
giristikleri savasta kaybeden ocuklarin i burkan dramini hayatin iinden karelerle
anlatir.
Jacques Charby`nin attigi bu adim sonrasinda Cezayir sinemasi Iilm daha
retti. Filmlerden ilki MustaIa Badi`nin el-Leylu YahaIu`s-Sems (Gece Gnesten
Korkar, 1965), ikincisi Muhammed Lakhdar Hamina nin Riyah`l Oresì (Aures
Rzgari, 1965), ncs ise Ahmed Rasidi`nin ynettigi Làube des Damnes
(Lanetliler SaIagi, 1965) oldu.
187 a.g.e. s.15.
188 Armes, R. (2008) Dictionary oI AIrican Iilmmakers.(1. Edition). Bloomington: Indiana
University Press. s.87.
189 Teksoy. a.g.e. s.571.
190 Armes, R. (2005). Postcolonial images: studies in North AIrican Iilm. Bloomington: Indiana
University Press. s.15.
58
MustaIa Badi, el-Leylu YahaIu`s-Sems`te Cezayirìn kurtulus savasini detayli
isiligiyle belgelerken savas sirasinda lkede olusan toplumsal siniIlar arasi
eliskilere de dikkat ekiyordu.
191
Ahmed Rasidi ise Lanetliler SaIagi Iilminde AIrika`nin smrgelestirme
srecine egilen siyasal bir Iilm ekti. ProIesyonel oyuncularin yer almadigi Iilm,
AIrika sinemasin smrgecileri sulayan ilk rnegini olusturur. Film, belgelerden,
tanikliklardan da yola ikarak ilk bagimsizlik hareketlerini ve AIrikali kimliginin
olusmasini verir. Muhammed Lakhdar Hamina`nin ynettigi 'Riyah`l Ores,
Cannes Film Festivali`nde 'ilk Iilm dln kazanarak Cezayir sinemasinin adini
ilk kez uluslar arasi ortamda duyurdu. Film, ynetmenin babasiyla ninesinin
yasamlarindan esinlenerek savasin paraladigi bir ailenin dramini, bir ask, aci ve
umut yksne dnstryordu.
192
Cezayir-Italya ortak yapimi La Battaglia Di Algeri`nin (Cezayir Cephesi,
1966) Venedik Film Festivali`nde Altin Aslan kazanmasi lkenin adinin dnyaca
nl sinema ortamlarinda konusulmasini sagladi.
3.2.1.1. Muhammed Lakhdar Hamina
1934`te Fransiz smrgesi olan Cezayir`de dogan Muhammed Lakhdar
Hamina Cezayir sinemasinin muhaliI dilinin ncsdr. Prag`da sinema egitimini
tamamlayan Lakhdar Hamina lkenin zgrlesme servenini konu edinerek ilk
retimini Riyah`l Oresì (Aures Rzgri, 1965) Iilmiyle yapti
Aures Rzgri gl dramatik yapisi ve kurgusu ile bati tarzi bir retim olsa
da lke disinda da kendisinden sz ettiren bir yapim oldu. Filmde insanlarin
smrgeciligi tecrbe etmeleri ve smrge devletinin thmeti altinda yasamalarini
anlamaya ynelik ilk Iilmlerden birisi olmasi Aures Rzgri`ni postkolonyal sinema
mecrasinda nemli bir yapar.
193
Ynetmenin Aures Rzgrlari`ni izleyen ikinci yapimi ise Hassan Terro
(Terrist Hasan)`dur. Idam mahkmiyeti alan ocugunun arayan bir annenin
191 a.g.e. s.213.
193 Armes, R. (2005). Postcolonial images: studies in North AIrican Iilm.(1. Edition). Bloomington:
Indiana University Press. s.97.
59
dramini etkileyici bir yntemle aktardi. Lakhdar Hamina bu Iilminde Aures
Rzgarlari`ndan Iarkli olarak daha kk insanlarin hikayelerine yneldi.
Ynetmen antikahraman zellikler tasiyan basrol oyuncusunu tercih ederek agdas
bir anlatiya kavustu.
Hassan Terro Cezayir direnisine katilan bir kisinin komsularinca nasil
'terrist denilerek bagimsizlik srecine yabancilastiklarini aktaran bir Iilm oldu.
Gldr unsurlarinin Iazlaca bulundugu bu Iilm nl oyun Aslan Asker Svayk`tan
da yknerek ilgin bir rneklik olusturdu.
194
Decembre (Aralik, 1972) adli Iilmde Lakhdar Hamina Cezayirìn bagimsizlik
srecinde mcadele veren bir direnisinin Fransizlar taraIindan zor uygulanarak
sorgulanmasini aktarirken, sorgulayici subayin vicdaninda bas gsteren
huzursuzlugu vurgular. Ama, araci hakli kilar mi, sorusunu gndeme getirdi.
195
Muhammed Lakhdar Hamina`nin en ses getirici Iilmi 1939`da baslayan ve
1954 baslayan lkedeki devrim srecini isleyen basrol de kendisinin stlendigi
Chronique des annees de braise (Ates Yillarinin yks, 1975) oldu. Hamina`nin
bu Iilmi kalabalik sahneleri, devrim mcadelesi, smrgecilere karsi verilen
abalar, baskaldirilari bir taniklikla btnleyerek epik bir havaya brnr.
Hamina`nin Ates Yillarinin yks Iilmi Cannes Film Festivali`nde de dl olarak
karsilik bulur.
Muhammed Lakhdar Hamina Chronique des annees de braise`nin sinemaya
yedi yillik bir ara verir. Hamina, 7 yil sonra Vent de Sable (Kum Rzgri) adli Iilmi
Sovyet sinemasindan etkiler tasiyan bir lirizmle, toprak anaya yakilmis bir agit
niteligi tasirken, kadininin konumunu da gndeme getiriyordu. Ynetmenin son
Iilmi es-Suretu`l Ahire / La Derniere Image/ Son Resim (1985) ise z yasamsal
geler iererek 1930 yillarina egildi. Halkinin yasam biimini ve sorunlarini sinema
yoluyla belirleyen Hamina 'bir Amerikali, bir Alman ya da bir Italyan benim bir
Iilm araciligiyla bir Cezayirliyi anlayacak olursa amacima erismis olurum der.
196
194 a.g.e. s.99.
196 a.g.e. s.571.
60
3.2.1.2. Merzak Allouache
1944 dogumlu Merzak Allouache, Cezayir sinemasinda mizahi abalari
nedeniyle nemli bir yer edinerek sinemasal anlamda bir taban kazanmistir.
Filmlerinde kusak atismasi, yenilik zlemleri, bagimsizlik sonrasi toplumsal
paradokslari mizahi bir slupla perdeye aktaran Merzak Allouacheìn ilk Iilmi
Omar Gatlato`dur (1977).
Omar Gatlato Iilminde bagimsizlik yillarinda smrgeci dzenin izlerini
silmeye alisan Cezayir`de yasanan issizlik, yoksulluk gereginin altini izdigi
Allouache kahvehanelerde kentin ara sokaklarinda basibos dolasan genleri anlatir.
Merzak ikinci Iilmi olan Mahamarat Batal`da (Bir Kahramanin Serveni,
1978) hicvi ustalikli kullanarak nc dnya aydinlarinin yasadiklari sikintilari
yine kendisine has mizahi slbu ve lkede olusan masal geleneginden beslenerek
isledi. Merzak Iilmde Mehdi adli karakter zerinden 20. yyìn Cezayirè ykledigi
agir smrge sorumlulugu ve bu iliskinin bitiminin ardindan kendi kendine
yetmelik durumu aktariliyor
Ynetmenin Rajul va NawaIiadh (Pencerelere Bakan Adam, 1982) adli Iilmi
ynetmenin Iilm anlayisinda kirilmalarin gzlendigi bir Iilmdir. Ynetmen
Pencerelere Bakan Adam Iilminde daha nceki Iilmlerinde kendisini hissettiren
mizahi slubu terk ederek daha yalin ve gldr unsurunu iinde barindirmayan bir
hikye anlatir. Ynetmenin Rajul va NawaIiadh`ta tercihi Cezayir toplumunu
minimal dzeyde aktarabilecek kullanisli bir insanin, bir memurun, yakinlari, yakin
alisma arkadaslari arasindaki iliskiyi ve daraltilan toplumsal payini aktarmaktir.
Ktphanede memur olarak alisan Rasid smrge sanrilarini yeni yeni zerinden
atmaya alisan Cezayir`de yasamakta olan bir bireyin hayattaki bazi kurumlar ve
olaylar nedeniyle yasadigi sikismisligin zmn siddette arar.
197
Cezayir sinemasi bagimsizlik yillari sonrasinda kazandigi sinema izgisini
gnmze kadar tasiyamamistir. lke sinemasi smrgeci ideolojiyle
hesaplasmasini bir kenara birakmistir. Cezayir sinemasi retkenligini 1970`lere dek
devam ettirmis, daha sonra lkedeki Fransa etkisi yeniden etkili olunca zgn
sinema retmelerine engel olmustur.
197 Armes. Postcolonial images: studies in North AIrican Iilms. s.29.
61
3.2.2. Tunus Sinemas
Tunusùn nl ynetmeni Nasir Khemir syle demektedir: 'Tunus
sinemasi`ndan szetmek pek mmkn degil. nk iinde Iarkli egilim ve tarzlar
var. Her ynetmen, kendi deneyimlerinden kaynaklanan Iarkli bir dil ortaya
koyuyor. Bu benim alismalarim iin de geerli. Beni besleyen ocukluguma
dayanan bir duygudur. Kaybin ve yok olusun belirsiz ve hznl duygusu. Bu yok
olus, Endls gibi klasik temalari ya da iinde her esit agacin bulundugu
ocuklugumun meyve bahesi gibi kisisel kodlari iine aliyor. seklinde aiklama
yaparak lkenin zengin ve paradoksal kltrnde tam bir lke sinemasinin
olmadigindan bahseder. Tarihsel bir giris yapacak olursak lkede sinema Lumiere
Kardeslerìn operatrlerinden Felix Mesguichìn Tunusùn sayIiye kasabalarindan
Hammame`de ektigi grntlerle basladi.
198
Mesguich, 1896 yilinda Tunus`ta sinematograI gsterileri de dzenledi.
Panayirlarda halkin byk ilgi gsterdigi byk ilgi gsterdigi glge oyununun
yanina, 1897 yilinda sinematograI da eklendi.
199
Fransiz ynetmen Luitz Moratìn ektigi Les Cinq Gentlemen Maudits
(Lanetlenmis Bes Centilmen) lkede ekilen ilk kurmaca Iilm oldu.
200
Tunus sinemasinin kurucu ismi olarak kabul edilen isimlerden birisi Albert
Shammama Shikli ilk Iilmi olan ez Zahara`yi ekti. Teknesi batan bir Fransiz kizini
Tunuslu bir balikinin kurtarilmasini konu edinen bu kisa Iilmi, ayni ynetmenin
ektigi Ayn'l-Gazal (Ceylan Gz, 1924) adli ilk kurmaca izledi. Gen bir kizla bir
delikanlinin mutsuz sonulanan askini konu edinen Iilmde, ynetmen hem
senaryoyu yazmis ve hem de kurguyu yapmisti. Bu Iilmin ardindan Tunus sinemasi
ikinci Dnya Savasi'nin bitimine dek srecek bir sessizlik dnemine girdi.
201
1954 yilinda kurulan Tunus Sinemategi, Sinema Kulpleri Federasyonu ile
birlikte, yeni ynetmenlerin de ortaya ikmasini saglayacak bir yer hline geldi.
1956 yilinda bagimsizligini kazanan lkede bagimsizlik sonrasi ilk Iilm 1966
yilinda mer KhliIi`nin ynettigi el-Fecr / L'Aube (SaIak, 1966) oldu. Fransiz
198 zden, T. (2005). Nasir Khemir`le sylesi, Aksiyon Dergisi, (554), s. 22-25.
200 Slavin, D. H. (2001). Colonial Cinema and Imperial France, 1919-1939: White Blind Spots, Male
Fantasies, Settler Myths. Baltimore: John Hopkins University Press. s.66.
62
ynetiminin son dneminde direnisi gencin ldrlmesini konu edinen Iilm,
Habib Burgiba'nin Tunus'a girmesiyle noktalanir.
202
Byk ilgi gren bu Iilmin ardindan KhiliIi, Tunusùn Osmanli topragi
oldugu dnemdeki yillarina egilen el-Mtemerrid'i / Le Rebelle (Isyanci, 1968)
ekti. Osmanli idaresindeki lkede yasanan hukuksuzluk sonucu imparatorlugun
atadigi ynetime isyan eden bir gencin yksnn anlatildigi Iilmle beraber KhiliIi
lke sinemasinda nemli bir yere sahip oldu.
203
Smrge yillari boyunca lkeyi etkileyen Fransiz kltr ile bagimsizligina
kavusan lkenin gerekligi arasindaki atismayi sinemaya yansitmayi amalayan
kimi gen sinemacilar bu dogrultuda Iilmler ektiler.
Sadik Bin Aisha'nin ynettigi Mukhtar (1968) bu anlayisin ilk rnegi oldu.
Ama bir aydinin kimlik bunalimini ele alan Iilmin, konusuyla eliskiye dsecek
oranda Godard sinemasindan esinlendigi grld.
204
AbdellatiI Ben Ammar ilk ynetmenlik denemesi Hikayet Basita Kahazizi'de
(ok Basit Bir yk, 1969) Fransiz-Tunus karisimi iki aileyi karsilastirdi.
Ynetmenin bir sonraki Iilmi Risalet min Sajnan (Sajnan'in yks, 1974) yakin
gemise egilerek, birbirlerini seven iki gencin toplumsal baskilara karsi koyma
abalarini konu edindi.
205
Azize (1980) ise baskentin kenar mahallelerine yerlesen bir ailenin etin
yasam kosullarini ele alarak, Tunus toplumunun yasadigi degisimi gndeme getirdi.
Nasir al-Ktari, Paris'te alisan Tunuslu emekilerin karsilastiklari baskilari ve
kendi aralarindaki atismalari ele aldigi es-SIera (SeIirler, 1976) ile Kartaca Film
Gnleri'nde En Iyi Film dl'n kazanan ilk Tunuslu ynetmen oldu.
Tayyib Louhichi ilk Iilmi Zill'l-Arz'da (Topragin Glgesi, 1982)
gecekondularda yasayan insanlari konu edindi.
206
Nasir Khemir, ilk uzun metrajli olan Iilmi el-Himun Ii's-Sahra'da / Les
Baliseurs du Desert (l Isaretileri,1984) merkezden le giden bir gretmenin
202 Armes. Postcolonial images: studies in North AIrican Iilm. s.21.
203 a.g.e. s.22.
204 a.g.e. s.192.
206 WasseI, M. (2004). Panorama oI Arab cinema 1954-2004.(1. Edition) FrankIurt am Main :
Deutsches Filmmuseum FrankIurt. s. 43.
63
suIilerle tanismasinin yksn anlatir. Nasir Khemirìn grsel isiligi, renkleri
kullanmadaki ustaligi bu Iilmlerle beraber dikkat ekti.
Ibn Hazmìn kitabinin ayni adiyla uyarladigi Le collier perdu de la colombe
(Gvercinin Kaybolan Kolyesi, 1990) ynetmenin masalsi anlatimini srdrdg
ikinci Iilmi oldu. Film, eski Endls'te medresede okuyan, hat dersleri alan ve
cinselligi kesIetmeye baslayan bir gencin, unutulmus bir bahede yasadiklarini konu
edinir.
Ynetmen Iilmlerinde dogu masallarina ait olan Iazlaca gndermesi hakkinda
sinemanin bati merkezci olamayacagini vurgular: 'Aslinda sinemanin teknik olarak
bile Batili bir sanat oldugunu syleyemeyiz. Bunu yaparsak Bati`nin Rnesansì
gereklestirmesinde Islam medeniyetinin etkisini gz ardi etmis oluruz. Bati`yi
Yunan dsnrleriyle tanistiran, Arap dnyasinin evirileridir. Ayrica Islam
dnyasinin 9. yzyildaki bazi metinlerinde IotograIi andiran, adeta onun teknigini
anlatan ibareler gryoruz. Bati`nin ulastigi teknolojik boyutu bunlardan bagimsiz
dsnemeyiz.
Ayrica son kertede Bati-Dogu ayrimindan uzak durmaliyiz. retilen ve iyi
olan her sey evrenseldir, tm dnyaya aittir; kt olansa sadece sahibine. Bu Bati-
Dogu ayrimi da son derece Batili bir ayrim aslinda. Kendi disinda kalani
'tekilestirmek bize ait bir sey degil. Avrupa Iarkli olana tahamml edemiyor.
Farkli olan her seyi bir hastalik gibi grmelerinden dolayi, 'tekini dislamak iin
bu ayrimi yapiyorlar.
207
Ynetmen Nasir Khemir, l lemesi adini verdigi serinin nc Iilmi olan
Bab'Aziz: Le Prince Qui contemplait son me`de (Bab-i Aziz, 2005) epik bir
havada yitik bir ask yolculugunu anlatir. Ynetmen Iilmlerinde yer alan l
vurgusunu 'l hem en kg hem de en byg sembolize edebilir. Bir kum
tanesi iken kk, btn olarak da en byktr. l, makro ve mikro olani iinde
barindiran kinat` gibidir. Ayni zamanda Arap dilini de temsil eder. Unutulmus
zamani degil, duran zamani; kaybolusu, arayisi. seklinde anlatir.
te yandan Ferid Boughedir, Tunus sinemasinin en nemli temsilcileri
arasinda yer alir. Boughedir, Fransa'da AIrika ve Arap sinemasi zerine doktora
yapti ve Alain Robbe Grilllet`nin yardimcisi olarak alisti. esitli dergilerde
207 Turan, H. ve Gms, H. (2006). Nacer Khemir`le sylesi, Anlayis Dergisi, (36), s.36.
64
sinema elestirileri yayimladiktan sonra, Camera d'AIrique (AIrika Kameralari,
1983) adli bir belgesel ekti. AIrikali sinemacilari tanitan bu Iilmi, Cannes
Festivali'nde de gsterilen Cinema Arabe (Arap Sinemasi, 1987) izledi. Filmde
Arap sinemasinin gen ynetmenleri degerlendirilirken, gnmzde Arap olmanin
da ne anlama geldigi sorusunun cevabi aranir.
208
3.2.3. Fas Sinemas
Fas sinemasi yukarida aiklanan Cezayir ve Tunus gibi Magrip lke hattinda
yer alsa da ok sinirli Iilm retimine sahiptir. Fas, 1912 yilinda Fransa taraIindan
resmen smrgelesti. Magrip lkelerinde oldugu gibi Fas da konu edinilen bir
grnt olarak Fransa`nin sinema nesnesi hline geldi.
Fransiz ynetmen Jean Pinchon ilk kurmaca Iilmi Mektub'u (Mektup, 1919)
Fas`ta ekti. Bir i savas sirasinda saglik hizmeti vermeye alisan bir doktorla
karisinin yksn aktaran Iilm, konusundan ok belgesel ynyle dikkati ekti. Bu
Iilmi Jean Benolt-Levy'nin Marie Epstein ile birlikte ynettigi Itto (1935) takip etti.
Jean Benolt-Levy'nin Itto Iilmi, Berberi yasama taniklik etmesi ve yari belgesel-yari
drama biimini kullanmasi ile diger smrge Iilmlerinden Iarklilasti. Film, Berberi
asiretinde kadin ve erkegin rollerini belgesel gereklik iinde aktarmayi
deniyordu.
209
1944 yilinda Fransiz hkmeti, kisa Iilmler retmesi amaciyla bir Sinema
Merkezi (Centre Cinemarographique du Maroc) kurdu. Merkez AIrika sinemasinda
Misirìn olusturdugu tekel ve merkez olma iddiasini azaltmak iin kurulmustu.
Meryemè Seranad` adli Iilmle baslayan sinemasal retim serveni Yedinci Kapi
adli yapima kadar srd. 1954 yilina gelindiginde Fas Sinema Merkezi toplam 54
Iilm retti.
210
Bu merkez egitici kisa IilmIerin yani sira, lkenin bagimsizliga
kavusmasindan (1956) bir sre sonra el-Ahbaru'l-Magribiyye basligi altinda dzenli
haber Iilmleri retmeye basladi.
209 Thomas, M. (2005). The French Empire Between The Wars: Imperialism, Politics and Society.
(1. Edition). Manchester: Manchester University Press. s.203.
210 ShaIik, V.(1998). Arab Cinema: History and Cultural Identity. (1. Edition). Cairo: The Ameican
University. s.214.
65
Fas'ta ekilen ilk kurmaca Iilm Muhammed Tazi ile Ahmed Miznawi'nin
birlikte ynettikleri Intizaru'I- Hayat (Hayati Bekleyis, 1968) oldu. nl bir sarkici
olmayi basaran bir gencin yksn aktaran Iilm, sarkili Misir Iilmlerine yknen
beceriksiz bir alisma olarak degerlendirildi. Bu Iilmi, bu kez Larbi Binnani ile
Abdlaziz Ramdani'nin birlikte ynettikleri Indama Tanduyi el-Taumur (Hurmalar
Olgunlasinca, 1969) adli bir baska sarkili Iilm izledi.
211
Misir Iilmlerinin mzikal etkisi Fas Iilmlerinde de hissedildi. lkenin
gerekligi yerine daha haIiI ve eglenceli olaylari konu alan Iilmler retilmeye
baslandi.
Mzikal Iilmlerinin etkisinden sonra bu trden ilk sapma LatiI Lahlu`yla oldu.
1969`da Lahlu'nun ynettigi ve Yevmu bila-Sems (Gnessiz Gn, 1969) bir
memurun ekonomik sikintilarina mercek tutarak lkede yasanan gereklige
yaklasmayi basardi. Lahlu Fas`taki gncel sikintilara, ekonomik eliskilere yer
veren bir sinemasal izgi olusturdu.
Souheil Ben Barka ise, ElI Yed ve Yed (Bin El Bir El, 1972) adli Iilmiyle ok
zor sartlar altinda hali dokuma tezgahlarinda alisan isilerin dramini aktararak
lkedeki politik sinemanin kkn olusturdu.
Ynetmenin ikinci Iilmi The Oil War Will Not Take Place (Petrol Savasi
Olmayacak,1975) ise sansr engeline takildi.
212
Ahmed Al Maanouni, el-Yevm'l-Yevm (Gnler Gnler, 1978) adli Iilminde
gn bosalttigi bir kyn yksn gereki bir biimde isledi. Son dnemin ilgi
eken ynetmeni, tiyatro ve resim alismalariyla da taninan Jilali Ferhati, Arais Mis
Kassab'ta (Kamis Bebekler, 1981) ocuk denecek yasta dul kalan bir kadinin
yazgisini konu edindi. Setyu'l-EtIali'l-MeIkudin (Yitik ocuklar Kumsali, 1991)
ynetmenin anlatimi olgunlasti. Ferhati, bu Iilmlerinde ve son ektigi Kuius el-
Has'ta (1995) daracik sokaklarda, kck odalarda ya da deniz kiyisinda yoksul
yasayan insanlarin aresizligine egildi.
212 Armes.R. (2006). AIrican Filmmaking: North and South oI the Sahara.(1. Edition). Bloomington :
Indiana University Press s.83.
66
Yukarida da deginildigi gibi, Fas, sinema retiminin ok sinirli oldugu bir
lkedir. lkedeki 250 sinema salonunda gsterilen Iilmlerde ABD ve Fransiz
yapimlarinin orani neredeyse esittir. Bunlari Hint, in, Japon yapimlari izler.
Televizyonlarda gsterilen Iilmlerde ise ABD yapimlari ile Misir yapimlarinin esit
agirlikta olmasi ilgintir.
213
3.2.4. Sahra Alt Afrika`da Sinema
Sahra Alti kitada bulunan Sahra l`nn gneyinde kalan kisma bu isim
verilmistir.
Mslmanlarin 10. yzyilda Sahra Alti`na girmesiyle beraber Islamiyet
blgede yayilirken, 19. yzyilda smrgeci devletlerle beraber Hiristiyanlik Sahra
Alti`nda yayilmaya baslamistir. Blgede bylelikle animistlerin yanisira, Mslman
ve Hiristiyan kimlikleri olusmustur.
Kitanin smrgelestirilmesinden sonra smrgeci lkelerin baslatmis oldugu
'modernlesme programlari kapsaminda kir nIusu kentlere dogru g ederek
kentlerdeki nIusu arttirmistir.
Smrge lkelerinin 1960`lardan itibaren kitada glerini kaybetmesi ve artan
ulusal direnis hareketleri sonrasinda kitada bagimsizlik saglanmaya alisilmistir.
alisildi. Ancak smrge devletlerinin uzun sren otokratik ynetimi sanatin
bagimsiz olarak gelismesini engelledi.
Bagimsizligini kazanan AIrika kendine zg mimarisi, szl kltrel
gelenegi, danslari ile sinemasini besledi. Sahra Alti`nda dzenlenen trenlerde sarki
syleyerek, dans ederek, konusarak halki eglendiren ve 'griot adi verilen
'meddahlarin gsterileri ve kukla nmayisleri sinema gelenegine nemli katkida
bulundu.
Uzun sre szel kltrel geleneklerini devam ettiren Sahra Alti szel
edebiyattan yazili edebiyata geis, ancak 1938 yilinda blgede ilk romanin
yazilmasiyla gereklesmistir.
67
Cezayir, Fas ve Tunus sinemasi rneginde grldg gibi smrgeci
cograIyada bulunan sinematograI aletiyle beraber Sahra Alti`da sinema pratigine
adim atmis oldu.
Senegalìn baskenti Dakar`da Iestival kapsaminda gsterilen ilk Iilm Lumiere
Kardesler'in Iilmi (1906) oldu. Ayni yil Georges Melies de bu kente gelerek La
Marche de Dakar (Dakar Yrys, 1906) adli bir Iilm ekti. Kuzey AIrika
lkelerinde oldugu gibi, Kara AIrika da Batililarin ektigi Iilmlere tanik oldu.
214
Leon Poirier'in Fransiz otomobili Citroenìn tanitim unsurlarina bolca yer
verdigi La Croisiere Noire (Kara Gezi, 1925) ve Marc Allegret'nin Andre Gide'in
gezi izlenimlerinden yola ikarak ektigi, sinema aisindan kalitesiz bulunan ve
Fransiz sinemasinda ilk 'anti-kolonyal Iilm sayilan Voyage au Congo (Kongo
Gezisi, 1925) adli belgeseller AIrika`da ekilen ilk Iilmlerdir.
215
Italyan Iasizm yanlisi GoIIredo Alessandrini'nin Abuna Messias (1939) adli
belgeseli de bir Kipt ayinini merkeze alir. Amerikali Martin E. Johnson ise
Tanzanya`da On The Borderland oI Civilization (Uygarligin Sinirinda, 1920),
Simba (1924) ve Congorilla (1929) adli kurmaca Iilmlerini ekti.
216
Batililarca burada ekilen, rnegin Robert Stevenson'in ynettigi King
Solomon's Mines (Hazreti Sleyman'in Madenleri, 1937) gibi kurmacalar, Kara
AIrikali vahsi, yamyam bir yaratik olarak ya da smrgeci eIendilerin ayak islerini
yapan bir kisi olarak ele alinacaktir.
AIrikalilari sinemayi anlayamadiklarini iddia eden Belikalilarin 1945 yilina
dek Kongo'daki sinema salonlarina yalnizca beyazlarla Asyalilarin girmelerine izin
vermeleri ise smrgeci mantigin bir baska yzyd.
217
AIrika`nin kendi rettigi sinema adina ilk rnek Une Lecon du Cinema (Bir
Sinerna Dersi)adli kisa Iilmdir. Sahra Alti`ndaki sinemanin varliginin gecikmesinin
nedeni olarak sinema retiminin smrgeci devletler tekelinde bulunmasi olarak
gsterilir. Diger bir neden ise sinema egitimi alan nc kusagin Sovyetler ya da
Iarkli bloklarda yer alan lkelerde bulunmalaridir.
215 Ukadike. s.48.
216 a.g.e. s.33.
68
AIrika`da smrgecilere karsi baslatilan isyanin uzun vadede bagimsizliga
dnsmesi sinema pratiginin de nne geen nemli nedenlerden biridir.
Bagimsizlik kazanan lkelerdeki yapisal degisimin de zaman almasi yerli sinemanin
dogmasini geciktirmistir.
nc Dnya lkelerinde okuma yazma oraninin dsklg gz nne
alinarak, sinema egitim araci olarak kullanilir. Senegalli yazar ynetmen Osman
Sembene, neden sinema yaptigi sorusuna su cevabi verir: 'ok yakinlarda yeni bir
kitap daha tamamladim. Ama bunun neminin olduka sinirli oldugunu saniyorum.
Nedeni nce AIrikalilarin yzde 80ìnin okuyamamasi, geri kalan yzde 20`sinin
belki okuyabilecegi. . Filmlerimin ise bir siyasi partinin, ya da Katolik veya
Mslman dininin taraItarlarindan Iazla izleyicisi var.
218
Fransizca konusulan AIrika'daki Iilm yapimi, Fransa ve Belika
hkmetlerinin sagladigi yardimdanlardan nemli destekler aldi. Fransiz sinema
kurumunun, daha da nemlisi Fransiz Kooperasyon Bakanligi'nin Iilm yapim ve
dagitimina dogrudan katilimiyla sonulaniyordu. Fransa, yapim sonrasi islemler iin
modern Fransiz stdyolarindan yararlanan AIrikali sinemacilara nemli bir mali
kaynak saglayicisi oldu. Birok AIrikali teknik eleman, en iyi Fransiz Iilm
okullarinda egitim grrken, AIrikali sinemacilar ogunlukla, bireysel Fransiz
sinemacilari yaninda Fransiz Kooperasyon Bakanligi'yla ortak anlasmalar yapmayi
tercih ettiler. rnegin Sleyman Cisse, yapimlarinda hem Fransiz hem AIrikali
teknik elemanlarla alisir.
AIrika`da sinema egitiminin Nkrumah ynetiminde 1960`larda baslamasi
sinemacilarin rnlerini de bu tarihten sonra daha yogun ortaya koymasi nemli bir
kirilma noktasidir. Gana`nin baskenti Accra`da kurulan Ghanian Film
School,sadece televizyon retimleri yapiyordu. Gana`daki Iilm okulunun televizyon
temelli bir egitiminin olmasi baska lkelere sinema gn arttirdi. Siyah sinema
reticileri egitimlerini almak zere Sembene rneginde oldugu gibi Sovyetlerè ya
da Yugoslavya ve Fransa`ya gitmek zorunda kaldilar.
219
AIrika sinemasinin 1960`lardan sonraki ilk rnekleri daha duragan
anlatimlara sahip oldugu gzlenmektedir. Kita sinemacilarin ilk Iilmlerinde gretici
218 Perry, G.M. ve Gilligan, P. (1973). 'Osman Sembene ile Sylesi, Gerek Sinema, (1), s.10.
219 Kwame Botwe-Asamoah, K. B. (2005). Kwame Nkrumah's politico-cultural thought and
policies: an AIrican-centered.(1. Edition). New York:Routhledge. s.202.
69
bir tutum kendisini hissettirir. Filmlerde ayrica kadin Iigrnn Iazla merkezde
olmadigi erkek agirlikli bir Iigrasyon kullanimi baskin bir sekilde grld.
Bagimsizlik sonrasi AIrika sinemasinda kir ve kent karsitligi, geleneksel ve
modern olanin atismasi, kabile-cemiyet paradoksu, din-sekler dzen atiskisi ele
alindi.
1960'Iardan bu yana, Fransizca konusulan birok lkede -zellikle Cezayir,
Fas ve Tunus'un yani sira Burkina Faso, Nijer, Kamerun, Yukan Volta ve Mali'de-
canli bir Iilm yapimi kltr gelisti. Buralardan, AIrika sinemasina bugn bile
yetenekleri ve yaraticiliklariyla uluslararasi ne sahip tutkulu, retken sinemacilar
ikti.
220
3.2.5. Senegal Sinemas
Sahra Alti sinemada Senegal nc bir rol stlenmis, blgede bulunan birok
lke Senegalìn sinema retiminden esinlenerek kendi anlatilarini ortaya
koymustur. Senegal henz Fransa`nin baskisi altinda bir smrge lkesiyken,
Paris'te sinema grenimi gren Paulin S. Vieyra, Paris'te AIrique sur Seine (Seine
zerinde AIrika, 1955) adli bir belgesel ekti
Vieyra'nin yanisira LÌnstitut des hautes etudes cinematographiques (IDHEC)
Sinema Yksek Okulu`nda egitim gren Blaise Senghor lkede etkin din olan Islam
hakkinda 35 mm kameralarla Grand Magal a Touba adli kisa Iilm ekti.
221
Momar Thiam, Ababacar Samb gibi genler, AIrika ve Avrupa kltrleri
arasindaki eliskileri konu edinen altmisa yakin kisa Iilm ektiler. Aralarinda
balikilarin yasamina egilen Un Homme, Un Ideal, Une Vie'nin (Bir Adam, Bir
Ideal, Bir Yasam, 1957) de bulundugu ok sayida belgesel retecek olan Vieyra,
daha sonraki yillarda En Residence Surveillee (Gzetim Altinda, 1981) adli bir
kurmaca da ekti.
222
220 Smith, a.g.e. s.761.
70
3.2.5.1. Ousmane Sembene
Dzenli bir egitim gremeyen, kendi kendini yetistiren, esitli islerde alisan,
bu arada on yil sreyle Marsilya'da liman isiligi yapan Ousmane Sembene (d.
1923) ilkin romanlar yazdi. Docker Noir (Kara Liman Isisi) adli ilk romaninda,
Marsilya'daki isilik gnlerini ele aldi. Sembene ikinci Dnya Savasi'nda De
Gaulle'n kuvvetlerine katildi. Burslu olarak gittigi Moskova'da Gorki
Stdyolari'nda sinema grenimi grd. Bir yandan roman yazmayi srdrrken, bir
yandan da L' Empire Sonhrai (Sonhrai Imparatorlugu, 1962), Borom Sarret
(Arabaci, 1962), Niaye (1965) gibi kisa Iilmler ekti.
Okuma-yazma oraninin ok dsk oldugu Senegal'de sinemanin bir siyasal
ara olarak kullanilabilecegini dsnen, sinema araciligiyla AIrikali kimliginin
ortaya ikarilabilecegine inanan Sembene, bu grsn ilk olarak Arabaci'da
uyguladi. Dakar sokaklarinda dolasan bir srcnn araciligiyla baskenti
grntleyen Sembene, geleneksel yasamla batili etkiler arasindaki eliskileri ve
kol gezen yoksullugu arpici bir biimde vurguladi.
223
Sembene, Iilmlerinde AIrika gelenekleri ve kltrn betimlemekten byk
onur duyar ve bu yzden de onun sinemasina zaman zaman 'Iolklorik denilebilir.
Bununla birlikte, Sembene Iilmlerinde geleneksel biimleri ve imgeleri uyarlayip
kullandigi hlde, modern AIrika'nin sorunlari ve atismalariyla da yakindan
ilgilenir.
rnegin kisa Iilmi Nioye'de (1964) kyn seIi olan babasi taraIindan gebe
birakilan on yasindaki bir kizin yksn anlatmak iin bir Griot(ozan) kullanir.
Bu olay, gen kizi ve ocugunu reddetmelerine ragmen yabancilarin gznde
sayginliklarini azaltacagi nedeniyle sorunlarini Fransiz smrge ynetimine
amayan kyller iin bir dizi trajediye yol aar. Sembene, Griot'u sadece disaridan
bir anlatici olarak kullanmaz, onu dramanin karmasik oyunu iine de yerlestirir,
geleneksel ky toplumunun bir yesi olarak kendi duygularini iIade etmesine izin
verir.
224
Bir blm renkli olan La Noire de ... (... Karasi, 1966) Kara AIrika'da
ekilen ilk kurmaca Iilm oldu. Film, AIrikali isilerin Fransa'da nasil
224 Smith. a.g.e. s.762.
71
smrldklerini konu edinirken, varlikli bir Fransiz ailenin yaninda hizmetilik
yapan Senegalli bir kizin intihar etmesiyle noktalanir. Kizin ana babasi, Dakar'a
gelen Fransiz ailenin vermek istedigi parayi reddeder. Yeni smrgeciligi sulayan
Iilmde, ynetmenin Yeni Dalga akiminin etkilerini tasiyan belgeselci bir anlatim
kullandigi grlr.
Sembene, La Noire de ...`den sonra ektigi Mandabi`yle (Veklet, 1968) bir
ilki deneyerek kitada yerel dilde yapilan ilk sinema Iilm olma zelligini kazandi.
Mandabi Senegal`de konusulan 'UloI dilinde seslendirmesi nedeniyle kitada kendi
dillerinde Iilm ekmek isteyen ynetmenler iin bir isaret Iisegi niteligi tasiyordu.
Sembene Iilmde okuma-yazma bilmeyen ok esli bir kisi zerinden Senegal`deki
burjuvazi, siniI Iarkliliklari ve sosyal dokusundaki atiskilari anlatti.
En iyi Iilmleri arasindaki Xala'da (1974) Sembene, modern AIrika`da
geleneksel hekimlerin ya da byc-doktorlarin roln arastirir. ok esli kentli
isadami El Haci Abdlkadir, iktidarsiz oldugunu anlar ve esitli byc-doktorlari
ziyaret ederek bir are bulmaya alisir. El Haci, topragini haksiz yere aldigi kr bir
dilencinin lanetine ugradigina inanmaya baslamistir. Dilenci, yeniden erkekligine
kavusmasi iin iriliplak soyunmasini ve civardaki tm yerli dilencilerin kendisine
tkrmesini salik verir. Filmin, zengin isadamlari ve siyasal siniIlarin onuru, iki-
yzllgyle alay etmesine ragmen Sembene, byc-doktorlari uygulamalari
konusunda nostaljik ya da duygusal degildir, izleyicinin geleneksel AIrika
toplumunun birtakim yanlariyla ilgili elestirel bir grs gelistirmesine izin
verecektir. Sembene`nin birok Iilmi, gl siyasal ve ahlk mesajlar tasir.
225
Ousmane Sembene`nin 1977`de ektigi Ceddo ise ilgin bir savunuyu
grntye aktararak kitanin klelikle imtihaninin Islam`la basladigini iddia ederek
dinsel bir zeminin yerine daha dnyevi bir dzeni savunur. Sembene, 17. yzyili
anlattigi Ceddo`yla Moskova Film Festivali'nde Altin dl ve Berlin Film
Festivali InterIilm dl aldi.
Sembene soguk savas yillarinin son gnlerinde ektigi Camp de Thiaroye`de
(Thiaroye Kampi, 1987) ise Fransiz ordusunda smrgeci bulunan AIrikali
askerlerin, lkelerine dndklerinde alindiklari toplama kamplarindaki hayatlarina
225 a.g.e. s.762.
72
isik tutar. Sembene Camp de Thiaroye`de savasta el stnde tutulan, savas sonrasi
dnemde ise bir kampa sikistirilan siyah lejyonerleri anlatiyordu.
Sembene Camp de Thiaroye Iilmiyle Venedik Film Festivali'nde Jri zel
dl kazanarak ardindan 1992 yilinda Guelwaarì ekti.
Sembene`nin Guelwaar`da Hiristiyan bir eylemcinin cesedinin Mslman
mezarligina gmlmek istenmesini konu edinir. Sembene, bu Iilmde toplumlarin bir
beden zerinden nasil bir uzlasmazlik sergiledigini anlatir. Sembene Guelwaar
Iilmiyle, Venedik Film Festivali'nde Italya Senatosu dln kazandi.
226
Sembene`nin lmnden nceki son Iilmi 2004 yilinda ektigi Moolaade`dir
(Byl Koruma). Moolade Iilminde kadinlarin klitorislerine uygulanan snnete
dikkat eken Sembene Sahraalti`nda geleneksel olarak uygulandigi iddia edilen
adete ynelik elestirilerini siralar. Filmde kitada bulunan nemli sayida lkede
uygulanan 'snnet deti gen bir kizin hayati zerinden anlatilir. Filmde yer alan
gen kizin kyde bir anlamda geleneklerine karsi da bir tavir alarak bu snnete ve
uygulayicilarina karsi direnmesini konu edinir.
Oyunculuktan ynetmenlige geen ve Roma'da sinema grenimi gren
Ababacar Samb Makharam ilk kurmaca Iilmi Kodou`yu (1971) ekmek iin
dudaklarina dvme yaptirmak istemedigi iin dislanan gen bir kyl kizin
bunalimindan yola ikti. Makharam bu Iilmle gen kizi iyilestirmek iin uygulanan
geleneksel byclk yntemlerini gndeme getirdi. Film, eski ile yeni arasindaki
uurumu vurgulamakla yetiniyordu. Ynetmenin bir sonraki Iilmi Jom au I'Histoire
d'un Peuple (Jom ya da Bir Halkin Tarihi, 1981), gemisteki bir savasla agdas bir
savasi bir halk ozaninin agzindan karsilastirdi. Savaslarin anlamsizligini
vurgulayarak AIrika sinemasinda nemli bir dneme olusturdu.
Momar Thiam, Sarzam (1963) ve Simb (1969) adli kisa Iilmlerden sonra
ektigi ilk kurmaca Iilmi Karim'de (1971) geleneklerle Bati kltr arasindaki
eliskilerin ikilemini yasayan bir gencin yksn ele aldi. Bir sonraki Iilmi Baks
(1974) ise uyusturucu ve su batagina saplanan genleri konu edindi.
Senegal sinemasinda Ousmane Sembene`nin ardindan en nemli dalgayi
Touki-Bouki (1973) ile Djibril Diop Mambety (1945-1998) olusturdu. Mambety
226 Russell, S. A.(1998). Guide to AIrican cinema.(1.Edition). Santa Barbara: Greenwood Press.
s.75.
73
Sembene`nin kirlarda dolastirdigi geleneksel ile modern olani atistirdigi Iilmlerine
kosut olmayan bir temayi islemeye koyuldu. Mambety kamerasini yeni yeni
sehirlesen Senegalìn varoslarinda yasam mcadelesi vermeye alisan insanlara
ynelterek onlarin dramini yer yer mizah yer yer de gereki sluplarla isledi.
Mambety, Touki-Bouki`de Mory ve Anta isimli iki gencin Senegalìn
baskenti Dakar`dan Fransa`ya gitme hayallerinin pesinde kosmasini konu edinir.
Mambety, bu Iilmle Moskova Film Festivali`nde Jri zel dl aldi ve Cannes
Film Festivali`nde yer aldi.
227
Mambety, bu Iilmin ardindan Parlons Grandmere (Konusalim Bykanne,
1989) adli bir Iilm ekti. Mambety, bu Iilmi Yaaba`nin ynetmeni Idrissa
Ouedraogo`yla beraber ekmis daha sonra Hyenes Iilmini retmistir.
Isvireli yazar Friedrich Drrenmatt'in The Visit (Ziyaret) adli oyunundan
uyarladigi Hyenas'da (1992) zengin bir kadinin yasamini ele alarak, materyalizmin
AIrika`yi nasil zdgn anlatir. Mambety, Hyenas`da bagimsizlik sonrasi kitada
materyalizm lehine bir zlme gereklestigini vurgular.
Mambety, Iilmle ilgili 'Ruhumuzu ok ucuza sattik. Ruhumuzu pazarlamak
iin var gcmzle alistik. Bu yzden benim ocuklugum son siginagimdir.
diyerek degisimin kitada ilerlemeci bir izgide olmadigini syler.
228
Mambety, Le Franc'da (Frank, 1994) Iakir bir mzisyenin loto oynamasi
sonrasi gelisen olaylari aktararak mizah slbunu devam ettirdi. Mambety,
lmeden nce ektigi (ve basrol de stlendigi) La Petite Vendeuse du Soleil'de
(Kk Gnes Sancisi, 1998) ise Dakar sokaklarinda gazete saticiligi yapan kk
bir kizin yksn anlatir.
Senegal'in 8 milyona yaklasan nIusuna karsilik yilda drt buuk milyon
sinema bileti sarilmasi halkin sinemaya dsknlgn gsterir. lkenin, sayisi 80
dolayinda olan sinema salonlarinda gsterilen Iilmlerin yarisi Fransiz yapimidir.
Geri kalan yarinin byk blmn Hint Iilmleri olusturur. ABD yapimlarinin orani
yzde yirminin altindadir. Senegal sinemasi yaptigi atilima karsin bir duraklama
227 Ukadike, F. (2002). Questioning AIrican cinema: conversations with Iilmmakers. Minnesota:
University oI Minnesota Press. (1. Edition). s.122.
228 Ukadike. Questioning AIrican cinema. s.123.
74
dnemi iindedir. Bu sonuta ekonomik zorluklarin yani sira, ynetimin sinemayi
eskiden oldugu oranda desteklememesinin de payi vardir.
229
3.2.6. Nijer Sinemas
Nijer'de diger sahra alti lkeleri gibi bagimsizlik ncesi tematik olarak
sinemada edilgen bir varliga sahipti.
Jean d'Esme burada 35 mm`lik kamerasiyla La Grande Caravane (Byk
Kervan, 1936) adli bir Iilm ekti. Bu Iilmi, yine Fransiz ynetmen Marcel
Griaule'nin ektigi Au Pays Dogon (Dogon lkesinde, 1938) izledi. Etnolog Jean
Rouch da ilk Iilmi Au Pays des Mages Noirs'i (Kara Byler lkesinde, 1946)
burada ekti.
230
Etnolog Rouch lkenin ilk sinemacilari yetistirdi: Moustapha Alassane ile
Oumarou Ganda. Moustapha Alassane Jean Rouch`la tanismasinin ardindan Iilm
teknolojisine ynelik bilgi birikimini arttirirken Kanada`da Norman McLaren'in
yaninda canlandirma sinemasina iliskin bir egitim srecinden geti.
Alassane Kanada`dan dndgnde ilk olarak Nijer`deki bir dgn trenini
dk-drama trnde gsterirken (Aure,1962) Kanada`da McLaren egitiminin ilk
meyvesi olarak grenen Alassane lkesine dnnce ilkin La Mort de Gandji
(Gandji'nin lm, 1965) adli animasyon Iilmi ekti.
231
Alassane'nin ilk kurmaca Iilmi ise Le Retour de l'Aventurier (Sergzestin
Dns, 1966) oldu. Film, western Iilmlerindeki kahramanlara yknen Nijer
genlerini anlatiyordu.
Ynetmenin bir sonraki Iilmi Femme-Villa-Voiture- Argent (Kadin-Villa-
Araba-Para, 1972) ikinci bir es almak zorunda kalan kk bir memurun
modernlesmeye uyumlu hle gelme abasini ele aldi.
Alassane modernlesme-geleneksellesme ikileminde tuttugu taraI modern
olmadir. Ynetmen Toula Iilminde lkedeki adetler karsisinda kendisini
231 Geels, J. (2006). Niger: The Bradt Travel Guide.(1. Edition). U.K.: Bradt Travel Guide. s.37.
75
konumlandirir. Toula`da (1974) ynetmen kuraklik tanrisina kurban edilmek
istenen bir bakirenin yksnden yola ikarak, geleneksel inanlari elestirir.
Oumarou Ganda Nijer`de sinema ekolnn kurulmasinin nc ismi Jean
Rouchà yardim ederek sinema egitimine iliskin nemli bir mesaIe katetti. Ilk
olarak Rouchùn Moi, Un Noir (Ben Bir Karaderiliyim) Iilminde rol alan Ganda
otobiyograIik zellikler tasiyan ilk kurmaca Iilmi Cabasco`yu 1969 yilinda ekti.
Ynetmen Cabasco`da inhindi Savasi'na Fransiz ordusunun eri olarak katilan
sonra lkesine dnen bir Nijerlinin yasadigi psikopatolojik durumu inceliyordu.
Terkedilmislik, lkesine karsi yabancilasma hissinin agirlikla verildigi Iilm
Cannes Film Festivali dhil birok yabanci Iilm Iestivalden pek ok dlle
dnmst. Nijerli Alassane gibi lke gelenekleriyle hesaplasan Ganda Wazzou
Polygam (okeslilik, 1971) Iilminde lkedeki din adamlari ve yerlesik kltr
elestiren bir Iilme daha imza atti. Saitan (Seytan, 1973) ve L'Exile (Srgn, 1980)
Iilmlerinde AIrika`da sregelen szl kltrn rettigi masallarda yer alan
tiplemelere ve erdeme iliskin sert bir muhaleIeti devam ettirdi.
232
Daha gen kusaktan Moustapha Diop, Synapse (1975) adli Iilminde Paris'te
bir orkestra kurmaya alisan AIrikali grencinin servenini anlatti. Daha sonra
evirdigi Le Medecin de GaIirtde (GaIirtnin Doktoru, 1983) bir doktorla bir
Irk arasindaki iliskiyi ele aldi.
233
3.2.7. Mali Sinemas
Mali'de, haber grnts olusturmak amaciyla Fransa`nin altyapi olarak
yardimda bulundugu 1962 yilinda kurulan OIIice Cinemamgraphique National
Malien (Mali Ulusal Sinema OIisi) lkede Iilm dagitimini da stlendi. Sembene gibi
Moskova`nin entarnasyonel Iilm okulu olan VGIK sinemacilik okuluna giden
Souleymane Cisse'nin de aralarinda bulundugu grenciler lkelerine dnnce
kolektiI bir sekilde Iilm ektiler. Koloni dneminde etkin bir sinemasal ikis
yapamasalar da gen sinemacilar ogu kisa Iilmden olusan yzlerce Iilm ektiler.
234
232 Geels. a.g.e. s. 38.
234 Spaas, L.(2000). The Francophone Iilm: a struggle Ior identity. (1. Edition). Manchaster:
Manchester University Press. s. 191.
76
Hkmetin agrisi zerine Mali'ye gelen nl belgeselci Joris Ivens'in ektigi
ve Iilmde smrgeci bakisin yerine daha duyarli bir perspektiIin hkim oldugu
Demain a Nganguila (Yarin Nganguila'da, 1960) smrgecilik sonrasi lke
bagimsizliginin ilk kilometretasi oldu. Nijer`de de nemli bir Iilm ugrasina girisen
etnolog Jean Rouch 1967-72 yillari arasinda da alismalarini Mali`ye kaydirarak
Dogon kabilesinin ayinlerini belgeleyen Iilmlere imza atti.
1970 yili Mali sinemasi iin bir kirilma noktasi teskil eder. Mali`nin gelecek
dnemdeki sinemacilari olacak olan Moussa Camara, Mdussa Sidibe, Hamala
Keita, Djibril Kouyate ve Souleymane Cisse gibi gen sinemacilar yil boyunca
birok kisa Iilm ekti.
Bu Iilmleri ilk kurmacalar izledi. Dikkati eken ilk sinemaci, romanlar da
yayinlayan Alkaly Kaba oldu. Sinema grenimi iin Kanada'ya giden Kaba, burada
ektigi Wandjalanka'da (1971) Montreal'deki AIrikali grencilerin durumunu
belgeledi. Ynetmenin ikinci Iilmi Wallanda (Ders,1974) ayri katmanlardan genler
arasindaki evlilik konusunu masalsi bir havada ele aldi. Bir gen kizin, yeni zengin
bir ailenin oglu yerine, bir baliki ile evlenmeyi yeglemesini aktaran Iilm, paranin
yozlastirici etkilerine deginirken, tketim toplumu ile geleneklerin atismasini da
vurguladi. Ynetmen, Wamba'da (1976) gnln niversite grencisi yoksul bir
kiza kaptiran soylu bir gencin, sevgilisine kavusabilmek iin, gelenekler uyarinca
hlle yapmak zorunda kalisini bir gldr ortaminda verdi.
235
Mali`deki diger ynetmenler gibi yurtdisinda egitim gren Sega Coulibaly,
16 mm olarak ektigi Mogho Dakan (Kader, 1976) adli Iilminde kyde gretmenlik
yapan ve gayrimesru bir sekilde hamile kalan bir kadini anlatti. Bu Iilmin ardindan
Coulibaly Kasso Den`de ise (Tursak, 1978) bati Iilm gelenekleri ierisinde
degerlendirilecek bir Iilme imza atti.
1973 yilinda Demokratik Almanya Cumhuriyeti'nde sinema grenimi gren
ve 1976 yilinda lkesine dnen Falaba Issa Traore KaliIa Dienta`nin A Banna,
Cheick Oumar Sissoko (Nidiougou Guimba), Boubacar Sidibe`nin Le Pacte Social,
Sanoudie ve N'Tronkel Iilmlerinde de aktr olarak oynadi.
77
Ilk Iilmi olan 1979 JuguiIolo (Umudun Isigi, 1979) ve ardindan ektigi
kurmaca An Be Nodo'da (Hepimiz Suluyuz, 1980) smrgecilik sonrasi olusan
yapisal yetersizlikten dogan dil olmayan toplumsal blsmleri konu edindi.
236
Souleymane Cisse, Sembene`nin Senegal sinemasindaki nc rolne benzer
bir rol stlenerek Mali`nin adini sinema platIormunda uluslar arasi apta duyuran
bir ynetmen oldu. (PIaII) Cisse IelseIe greniminin ardindan sinema alaninda
birok AIrikali grencinin yaptigi gibi Moskova`daki Iilm okuluna kaydoldu. Cisse
grencilik yillarinda L`Homme et les Idoles;(Insan ve Idoller, 1965) ve Source d'
Inspiration (Esin Kaynagi 1968) gibi kisa Iilmler ekti.
Cinq Jours d'Une Vie (Hayattan Bes Gn, 1972) adli Iilmle Cisse lkesindeki
geleneksel egitim kurumu sayilan medreselerdeki mIredati hedeI alan Cisse Cinq
Jours d'Une Vie (Bir Yasamdan Bes Gn, 1972), Kartaca Festivali'nde dl
kazandi.
Cisse Baara (Hamal, 1978) Iilmiyle postkolonyal dzlem ierisinde
degerlendirilebilecek bir Iilme imza atti. Smrgecilik sonrasi oka tartisilan
kentlesme olgusunun batiya uygun bir biimlenmesinin dogurdugu sikintilari
hamallik yapan bir kisi zerinden anlatti. Fanonùn siklikla degindigi
dekolonizasyon sonrasi olusan ulusal burjuvazinin tehlikeli taraIina dikkat eken
Cisse, Baara`da bir islikte alismaya baslayan isinin sonradan grme patronuyla
olan iliskisini yererken zor dnemlerdeki Mali`de sancili bir bagimsizlik sonrasi
durumu anlatir.
237
Cisse Finye (Rzgr, 1982), Iilminde politik dozu arttirarak lkede
bagimsizlik sonrasi ynetici erkin grenci hareketlerin degisim taleplerine karsi sert
bir olumsuzlukla cevap vermesini ele alir. Filmde askeri bir mlki idarecinin kizi ve
yerel bir kabile seIinin yegeni arasindaki aski ana tema olarak belirleyen Cisse
halkla yneticiler arasindaki uurumu, rgtl genlik hareketlerine karsi takinan
sert polisiye nlemleri anlatti. Cisse Finye ile beraber kitada ilk deIa elestiri oklarini
ynelten sert bir Iilm yapma zelligi tasimaya basladi.
Cisse postkolonyal Iilm ynetmenlerinin iki tavrinin ilki olan ynetici elit ya
da smrgecilerle yzlesmekì Finye ile gsterirken ikincisi olan AIrika`nin masalsi
236 Devlieger, P. and Coster, J. D. (2009). Disability in AIrican Iilms: A semiotic analysis,
Semiotica (174), s.145164.
237 Spaas. a.g.e. s.196.
78
haIizasina yaslanan ve kltrel genetigin sanatsal disa vurumunu ise Yeelen`de
(Isik, 1987) gsterdi. Cisse AIrika`nin kltrel mirasini yadsimayan Yeelen
Iilminde yzyillarin birikimi ve anlatisina kattigi esitlilikle bir Mali masali anlatir.
Filmde doga dinlerine ait bilgilere sahip bir baba ve ogul arasindaki g mcadelesi
merkeze alinirken annesinin yardimiyla babasinin elinden kurtulan daha sonra sahip
oldugu metaIizik glerle babasini alt eden bir ocugun hikayesi aktarilir. Cisse bu
Iilmine iliskin AIrika`nin gemis, simdi ve gelecek arasinda bir iliskiyi srekli
tutmasi gerektigini belirtir.
Ynetmenin son Iilmi Waati (1995) irk ayrimi nedeniyle GneyAIrika'dan
kaan bir gen kizin Abidjan'da grenim grdkten sonra Tuareg'ler arasinda
antropolog olarak alismasini konu edinirken, yakin tarihin olaylarina ayna tutar.
Rzgr Iilminin tanitimini 'rzgr dsnceleri uyandirir cmlesiyle yapan Cisse,
Iilmlerinde 'tarih rzgrinin toplumsal bilinci uyandiracagini kaydeder.
238
Gen kusagin temsilcisi ise ilk Iilmi Nyamanton (Garbage Boy, p
ocuklari, 1985) ile ikis yapan Oumar Sissoko Iilmde katki parasi demedigi iin
okuldan uzaklastirilan yoksul bir grencinin gn boyunca plklerde oyalanmasini
byk bir mizah duygusuyla verir.
Sissoko Garbage Boy`da toplumsal adaletsizligi, Finzan`da AIrika`da kiz
ocuklarina uygulanan 'snnet elestirisi yapar. Guiman`da g ve demokrasi
arasindaki iliskiyi incelerken La Genese (Yaratilis, 1999) ise kabileler arasi iktidar
atismalarini konu edinerek politik ve toplumsal tabanli bir sinema anlayisini ortaya
koymustur.
239
3.2.8. Fildiyi Sinemas
Fildisi Kiyisi sinemasinda diger Sahra Alti AIrika lkelerinde de alisan
etnolog Jean Rouchùn kurucu bir islevi vardir. lkede sinema tarihi ilk Iilm 'Moi,
un Noir (Ben, Bir Karaderili, 1959) ile baslar ve ayni yil Fransa`nin girisimiyle
Sinema Merkezi (Centre du Cinema) kurulur. Jean Rouch belgesel alismalarini
srdrmek iin yeniden blgeye geldiginde La Pyramide Humaine (Insan Piramidi,
1961) adli bir kisa Iilm ekti.
239 Ukadike. Questioning AIrican cinema. s.181.
79
Yurtdisinda egitim gren sinema ynetmenlerinin rnleriyle baslayan AIrika
sinemasina bir rnek de Fildisi`nden gsterilebilir. Fransa`da egitim gren Timite
Bassori Fildisi sinemasinin baslangi noktasini olusturur. Bassori`nin televizyon
Iilmi olarak ektigi Sur la Dune de la Solitude (Yalnizligin Kumulunda, 1964) ilk
yerli Iilm oldu. Orta metrajda ekilen Yalnizligin Kumulunda Mama Wata adiyla
bilinen su alti tanriasinin suyun derinlerine dogru erkekleri ekme eIsanesini
anlatir. AIrika`nin szel geleneklerine bagli hikyelerin anlatildigi Iilmler eken
Bassori daha sonra ektigi La Femme au Couteau (Biaki Kadin, 1969) ise lkenin
ilk uzun metraj Iilmi oldu. Timite Bassori Biaki Kadin`da ryasinda bir kadin
taraIindan biaklanmaya alisan bir adamin ryasinin aynisini gerek hayatta da
yasanmasini konu edinir. Filmlerinde Avrupa sinemasina yakin temalar isleyen
Bassori Fildisi sinemasinin o dnemki Yeni Dalga akimina kosut olarak dilini daha
batili kildigi sylenebilir.
240
Timite Bassori`den sonra gelen Desire Ecare Fildisi Sahili`nin uluslar arasi
platIormda adini en ok duyuran ve lke apinda bir dalga olusturmayi basaran en
etkili ynetmeni oldu. Paris`te drama ve sinema egitimi alan Desire Ecare 'Concert
pour un Exile ( Srgn Iin Konerta, 1968) ile A Nous Deux, France (Ikimize
Fransa, 1970) adli Iilmlerinde diasporada bulunan siyahlarin yasamlarina egilirken
Sahra Alti sinemanin aslinda kitayla sinirli olmadiginin bir kez daha altini izdi.
Ilk Iilmi olan 'Concert pour un Exile`de Fransada kalmak ya da lkesine
dnmek gerilimi arasinda kalan bir gmenin hikayesini ok da proIesyonel
olmayan tekniklerle ekti. Ikinci Iilmi olan A Nous Deux`de yine bir diaspora
sorunu ve kadin sorununu eksene alarak birinci Iilmine gre daha nitelikli bir ekim
gereklestirmistir. Ikinci Iilminde yergi tonunun yanina mizahi bir yn de ekleyen
ynetmen Fransa`ya g eden bir Fildisili kadinin hayatini ve modern` bir kentle
yzlesmesini konu edinir.
241
Fildisi Sahili`nin gen ynetmenlerinden olan Gnoan Roger bir kyl gencin
ask hayatinda yasanan oklu kirilmalari ele aldigi Mbala Amanie (1972) ve kadin-
erkek arasindaki sorunlari ele aldigi Chapeau (Sapka, 1976) adli orta uzunluktaki iki
mizah Iilmle Desire Ecareìn biimini devam ettigini gsterir.
240 Spaas. a.g.e. s.219.
241 a.g.e. s.219.
80
Gnoan Roger, Ablakon'da (1984) bir dolandiricinin hayatina odaklanirken
Iilmlerinde yky Iilmin merkezinde gsterme gelenegini srdrd. Rogerìn
Iilmlerinde yknn durum hikyesine iliskin kullanimi sinirliyken olayi anlatacagi
Iilmlerin merkezine koyar.
Daha gen kusaktan Fadika Kramo-Lancine ilk Iilmi Djeli'de (1981) pek ok
AIrikali ynetmenin yaptigi gibi kita gelenekleriyle barisik olmayan yeni yasam
biimlerini gsteren bir Iilme imza atti. Ynetmen Kramo-Lancine, Djeli'de Fanta
ve Karamoko adli iki grencinin birbirlerine sik olmasi ve evliligi dsnmelerini
ele alir. Fanta`nin Iarkli bir kabileden gelen bir kiz olmasi, Karamoko`nun ise
babasinin griot (ozan) olmasi iliskilerinin nne geen sosyal Iarkliliklar, etnisite
ayrimlar Iilmde Iazlasiyla vurgulanir. Kramo-Lancine, Djeli`yle kita iin nemli bir
Iestival olan Ouaggadogou Festivali'nde en iyi Iilm dln kazandi.
242
Ynetmen Wariko`da ise (1993) kumar tutkusunu konu edindi. Moussa
Dosso'nun grc usul evlenmeleri konu edinen Iilmi Dalokan (1982) ile Yeo
Kozaloa'nin baba-ogul atismasina deginen alismasi Petanqui (1983) de, Fildisi
sinemasinin anilmaya deger rnekleridir.
243
3.2.9. Kamerun Sinemas
Kamerun, diger smrge lkeleri gibi, Fransa`nin sinema sistemlerinin
kuruldugu lkelerden biri oldu. Yerli sinemanin kendini gstermesi iin uzun sren
bekleyisin ardindan Jean-Paul N'Gassa nemli bir kirilmayi temsil etti. Paris`te
sinema egitimi alan Paul N`Gassa Aventure en France` (Fransa'da Serven, 1962),
Kamerunlu bir ynetmenin ilk Iilmi kabul edilir. Aventure en France`da Gmen
olarak bulunduklari Paris`te zor gnler yasayan AIrikali grencilerin dramini ele
alan Paul N`Gassa, bu Iimden sonra dndg lkesinde didaktik ierikli Une
Nation est Nee` (Bir Ulus Dogdu, 1970) adli uzun bir Iilm ekti.
lkenin ilk kurnaca Iilmi ise yine Paris'te sinema grenimi gren, tiyatro
kkenli Jean Pierre Dikongue Pipa'nin ynettigi Muna Moto` (Baskasinin ocugu,
1975) oldu. Kisa Iilmlerden sonra kurmacaya geen Dikongue Pipa geriye dnsler
ve basarili bir sinema diliyle gelisen Iilmine toplumsal bir ierik kazandirdi. Bir
242 a.g.e. s.222.
81
panayir yerinde z ocugunu kairmak zorunda bir babanin dramindan yola ikarak,
toplumsal ve dinsel gelenekleri, aile ii iliskileri, paranin etkisini elestirel bir
bakisla ele aldi. Birbirlerini destekleyen varliklilarin baskisina karsi koymanin tek
yolunun demokrasi oldugunu savunan ynetmen, Baskasinin ocugu'nun seyirciden
ilgi grmemesi zerine daha siradan konulara yneldi.
244
Kendisini kisa Iilmlerle hissettiren Daniel Kamwa, lkesinde sosyal yergiye
kattigi mizah duygusuyla iki Iilme imza atti. Roman, hikaye ve tiyatro oyunlarini
basarili bir sekilde sinemaya aktaran ynetmenin ilk Iilmi Boubou Cravate`
(Boubou Kravat, 1972) Kamerunlu nl yazar Francis Bebeyìn kisa hikayesinden
uyarlanirken, Notre Fille` (Kizimiz, 1980) ise Oyono Mbia`nin Guillame adli
eserinden uyarlanmistir. Daniel Kamwa, Boubou Kravat Iilminde uzun yillar batida
alisan diplomatin Kamerunà dnmesiyle baslayan iki kltr arasindaki gerilimi
konu edindi. Ikinci Iilmi olan Notre Fille`de ise (Kizimiz, 1980) sehirde niversite
egitimi alan tasrada bulunan aile ortamina uyum saglamayan ve ailesiyle arasina
mesaIe koyan bir kizin yksn anlatmaya alisir.
245
Bassek Ba Kobhio, Songa Malo` (1990) adli Iilminde Kamerun ynetiminin
kylerde modernlestirici etkilerini arttirmak iin atadigi bir gretmenin gelenege
karsi abasini anlatir. gretmenin yasaklanmis` cinselligi derslerinde siklikla
anlatmasini ve kyllerin emeklerini rgtledigi bir kooperatiI kurmasini aktarir.
Bassek Ba Kobhio`nun en nemli Iilmi kabul edilen Le Grand Blanc de
Lambarene` de (Lambarene`nin Byk Beyazì, 1994) AIrika`da smrgecilerin
biraktigi kolonyal tecrbeyi bir beyaz doktor zerinden aktararak yerlilerin
tepkilerini de ortaya koyar.
246
Kamerunà gelen doktor Albert Schweitzherìn zyasamsal yksnn
anlatildigi Iilmde beyaz adamin siyah kyllerle olan iliskisini, onun doktorluk gibi
'kutsal bir bilgi tasiyicisi olmasindan kaynaklanan saygisini ters yz ederek
anlatir. Doktorun smrge lkelerinde kalitsal bir kompleks biraktigi konusuna
odaklanir. Batida zellikle Almanca konusulan lkelerde yardimsever` bir bilge
245 Robert Stam, R. and Raengo, A. (2005). Literature and Iilm: a guide to the theory and practice oI
Iilm adaptation.(1. Edition). Londra: Blackwell Publishing. s.307.
246 Foster, G.A.(2007). PerIorming whiteness: postmodern re/constructions in the cinema. (3.
Edition). New York: State University oI New York Press s.144.
82
portresiyle sunulan Albert Schweitzher, Ba Kobhio`nun Iilminde AIrika`daki g
iliskilerine, postkolonyal bir tecrbeyle 40 yil ncesinden yorumlanir.
247
Mizah duygusunu Iilmlerinde yogun olarak kullanan Jean Pierre Bek'olo,
(Mozart Mahallesi, 1992) ile Iantastik bir modern-geleneksel kavramlarin
biresiminden dogan bir melezligi Iilmin ierisinde yer vererek metaIorik bir anlati
ortaya koyar.
Jean Pierre Bek'olo, Iilmi bir grup gen kiz ve erkegin olusturdugu Mozart
Mahallesi`nde kendisine 'Queen oI the Hood (Hoodùn Kraliesi) adi verilen gen
kizin cinsel istekleriyle gizemli bir g elde etmesiyle basliyor. 'Queen oI the
Hood eline olagandisi bir gc elde etmesi, gerektiginde kadin, gerektiginde erkek
olabilmesiyle Kamerunùn cinsel kltr politikalarini elestirir. Kendilerine bir
'ada kuran genlerin ynetimin ahlaki itirazlarinin disina ikarak 'cinsellik
edimini elde etmeye alisiyorlar. Filmde Postkolonyal AIrika`nin grntsne sik
sik yer verilirken kolonyal bir rejimden arta kalan yoksulluk da gze arpiyor.
Jean-Marie Teno postkolonyal izlerin pesini takip ettigi ve ynettigi Iilmlerle
kolonyal dnemin derinlikli sonularini buldu. Jean-Marie Teno Clarula (Kaak,
1996), kaak alisan bir soIrn zerinden AIrikali entelektellerin yurtlarinda
kalip kalmamasi gibi bir dilemmayi aktarir.
nl Ingiliz ynetmen Ken Loachùn Iilmlerinde kullandigi gereklik
duygusunun bir benzerini Iilmlerinde kullanmaya alisan Jean-Marie Teno, AIrique
Je Te Plumerai (AIrika Tylerini Yolacagim, 1992) adli belgesel Iilminde belgesel-
drama trnde nemli bir basari kaydederek Kamerunùn Fransizlar taraIindan nasil
smrldgne ve gnmzdeki iz dsmlerine egilmisti.
248
3.2.10. Burkina Faso Sinemas
Kolonyal dnemde smrge devletleri taraIindan Yukari Volta adi verilen
Burkina Faso, diger AIrika lkelerine gre ok kk bir lke olsa da sinema
retimi olarak byk bir gce sahiptir. Dzenlenen Iestivallerle gen kusak
ynetmenlerin usta ynetmenlerle tanismasini saglayan Burkina Faso`yu sinema
247 a.g.e. s.144.
248 David A. Goldsmith. (2003). The documentary makers: interviews with 15 oI the best in the
business. (1. Edition). Western Road: Roto Vision. s.11.
83
aisindan daha da degerli kilmaktadir. Burkina Faso`nun baskenti Ougadougou`da
1969 yilinda dzenlenen AIrika Sinemasi Gnleri yil sonra ise bugn bilinen
adiyla FESPACO (Festival panaIricain du cinema et de la television de
Ouagadougou / Ouagadougou Pan-AIrika Sinema ve Televizyon Festivali) adini
alarak, kitanin iki yilda bir yapilan en nemli sinema etkinligine evrildi.
Burkina Faso`da ekilen ilk Iilm koloni sonrasi olusan derin siniIlari analiz
edip, kapitalizmin bireylere nasil agir bir yk biraktigi konusu zerinde durur.
Askin seven-sevilen iliskisinden ikarip siniI eliskisi zerine koyan Mamadou
Djim Kola'nin ynettigi Le Sang des Parias (Paryalarin Kani, 1973) lkenin ilk
Iilmi oldu.
Burkina Faso sinemasinda Djim Kola'nin atigi politik satirbasini devam
ettiren Rene Bernard Yonli'nin ynettigi Sur le Chemin de la Reconciliation
(Uzlasma Yolunda, 1976) lkede postkolonyal dnemde yasanan siyasi
karisikliklari yakin mercek altina aldi.
lke sinemasinin adini uluslar arasi areneda ilk duyuran isim, grenimi
grdkten, kisa Iilmler ektikten sonra ilk kurmaca Iilmi Wend Kuuni'yi (Tanrinin
Armagani 1981)eken Gaston Kabore oldu. Gaston Kabore Wend Kuuni`de, agdas
AIrika Iilm teorisyenlerinin zerinde durduklari bir konu olan geleneksel olanin
sinema mecrasinda kullanimina ynelik dsnceleri somutlastirdi. Wend Kuuni`de
Kabore`nin kitaya zg szl hikaye geleneginden yararlandigi grlrken
psikanalitik anlamda yorumlanacak bir ocugun baba kaybi ve erkek-kadin
prototipine iliskin nemli ikarim saglamistir.
249
Gaston Kabore`nin Wend Kuuni`den sonraki Iilmi Zan Baka ile (1988)
postkolonyal dnemde lkede yasanan kentlesme abalari ve halkin bu yapilanmaya
karsi gelistirdigi direngen tavri, ynetici elitle sehirlesmeye alisan kitle arasindaki
gerilimi isaretler.
250
Kabore, Zan Baka`nin ardindan ektigi Buud Yam (1996) Iilminde ise Wend
Kuuni`de ocukken babasinin lmn grdkten sonra konusamayan kahramanin
hikyesini devam ettirir. Wend Kuuni`de baslattigi 'tarihsel arkaplan dtemasindan
'cograIi gereklige evrilten Kabore Iilmde kahramanin kiz kardesini kurtarma
249 Russell. a.g.e. s.158.
250 Smith, V.B. and Mendelsohn, R. (Eds.) (2007). Black and white in colour: AIrican history on
screen. (1. Edition). OxIord: James Currey. s.16.
84
hikyesine yaslanir. Kahraman Iilmde iktigi uzun yolculuklarda Iarkli etnik
kabilelere rastlastirilarak lkenin Iarkli nIus yapisi da izleyiciye gsterilir.
251
Drissa Toure`nin ynetrigi Laada (1990) byk kente g edip etmemek
amazindaki arkadasin yksn aktardi. Ayni ynetmenin ektigi Haramouya
(1994) gecekondu mahallelerindeki etin yasam kosullarina egilirken kaybolan
geleneklere de degindi.
252
Burkina Faso`nun bir diger nemli ynetmeni Paris`te sinema grenimi gren
Idrissa Ouedraogo ilkin kisa Iilmler ektikten sonra ilk Iilmi olan Iilmi Yam
Daabo`yu (Seim,1986) ekti. Ouedraogo Yam Daabo`da sehir disinda yasayan
insanlarin dramina isik tutarak kurak topraklardan g etmek zorunda kalan ailenin
yksn belgesel-drama seklinde aktardi. Ynetmenin nemli olarak kabul edilen
ilk iki Iilmi Yaaba ve Tilai uluslararasi anlamda ses getirdiler.
Idrissa Ouedraogo Yaaba (1989)`da AIrika`ya zg bir hikyeyi yeniden
canlandirarak byl glere sahip olan bir kocakari ve iki kk ocuk arasinda
baslayan samimiyeti aktarir. Yasli kadin burada geleneksel olanin cadi` olarak
disladigi bir karakteri, iki kk ocuk ise gelenekselle henz aidiyet gelistirmemis
iki bireyi temsil eder.
Tilai`de (1990) Burkina Faso`da o dnem yaygin olan ok esli evliliklere
ynelik bir yergi niteligi tasiyordu. Oglunun evlenmek istedigi kizla evlenen bir
babanin evladiyla yasadigi bir kusak atismasini anlatti. Idrissa Ouedraogo, bu
Iilminde Yaaba`da yaptigi gibi bir gelenek elestirisine yer verirken sosyal sorunlari
aktarmaya alisir. Gelenegin ve modern AIrika`nin atisan taraIlarini olusturan
Idrissa Ouedraogo Iilmlerinde bu mcadelenin 'zgrlk kriterler lehine
zlmesini ister.
253
Ouedraogo Burkina Faso`da yasayanlarin yani sira yurt disinda yasayan
vatandaslarin sorunlari da egildigi Iilmler de ekmistir. Ynetmenin Le Cri du
Coeur` (Kalbin igligi, 1995) Iilmi ailesiyle ekonomik olarak g eden bir ailenin
251 a.g.e. s.24.
253 Bandy, M.L. and Monda, A. (2003). The hidden God: Iilm and Iaith, (1. Edition). New York: The
Museum Art. s.191.
85
ocugunun sorunlarini anlatirken, yurtdisinda yasayan yerlerinden iltica etmek
zorunda kalan insanlarin dramina ynelir.
254
Ynetmen AIrique Mon AIrique'de (AIrika Benim AIrikam, 1994) byk
kente g etmeye alisan iki gencin yksn ele alir. 11 Eyll olaylarinin
ardindan saldiriyi degerlendirmeleri adina 11 Iarkli ynetmenden 11 kisa Iilm
ekmelerinin istendigi projede Idrissa Ouedraogo da yer aldi. Filmde Burkina
Faso`lu bir ocugun, basina dl koyulan Usame Bin Ladin sandigi kisiyi takip
etmesini konu edindi.
3.2.11. Gana Sinemas
Ingiltere, Fransa gibi smrgelerinde sinema altyapilari gelistirilmesi
noktasinda engelleyici veye destekleyici olmamistir. Gana, Ingiltere`nin sinema
etkinligi iin herhangi bir altyapi olusturmamasi nedeniyle kendi sinema
altyapilarini olusturmak zorunda kalmistir. Fransa`nin smrge lkelerindeki
sinema Iaaliyetlerini kendi tekeline almasi, bagimsiz bir AIrika sinemasini hem
tematik hem de prodksiyon olarak kurulmasini saglamisti. te yandan
Ingiltere`nin 1939 yilinda kurdugu Colonial Film Unitìn, lkede sinemaci
yetistirme gibi bir hedeIi yoktu.
Nkrumah, Gana`nin Ingiltere`den bagimsizligini kazanmasi sonrasi sinema
alaninda nemli bir atilim gereklestirdi. 1939 yilindan 1949 yilina kadar
smrgecilere ynelik 'egitici belgeseller eken Colonial Film Unitìn yerine
kendi Iilmlerini ekecek bir merkez olan Ghana Film Industry Corporationì
kurdurdu.
255
Gana Devlet Baskani Nkrumah, Colonial Film Unitìn smrgelerde bulunan
halki 'evcillestiren, 'uysallastiran bir program takip ettiklerini, kaldirdiklari
smrgeci kurumun yerine kurduklari Ghana Film Industry Corporationìn
bagimsiz bir sinema olusturacagini savinda bulunurken, kurumun kita genelinde
ynetmen yetistirme gibi bir grevinin de oldugunu belirtmisti. zellikle televizyon
254 a.g.e. s.192.
255 Saul, M. and Austen, R.A. (2010). Viewing AIrican Cinema in the Twenty-First Century: Art
Films and the Nollywood Video Revolution. Ohio: Ohio University Press. s.44.
86
iin yeterli bir teknik kapasitesi bulunan kurum 385 haber programi ve 200 belgesel
yapmistir.
256
Gana`nin baskenti Accra`da kurulan Ghana Film Industry Corporationìn ilk
rb Sean Graham taraIindan ekildi. Sean Graham ilk olarak The Boy
Kumasemu` (Kumusema Oglan, 1952) ekti. Graham'in Theresa (1955) Iilmi ise
Gana ynetimi taraIindan sansrlendi. Sansrn nedeni olarak Sean Grahamìn
Ingiliz olmasi ve smrgeci ynetime duyulan zlemi tasiyan izler tasimasi gereke
gsterildi. Bu Iilmleri yine Sean Graham'in ektigi Freedom Ior Ghana` (Gana'ya
zgrlk, 1957) adli belgesel izledi. Sam Aryeetey'in ynettigi No Tears Ior
Ananse` (Ananse Iin Gzyasi Yok, 1969) ise ilk kurmaca Iilm oldu. Kwatee Nee-
Ow'un ynettigi You Hide Me` (Beni Gizliyorsun, 1971) AIrika'nin sanat
hazinelerinin yagmalanmasini gndeme getirdi.
257
Gana daha sonraki yillarda sinemada istedigi ikisi gsteremeyip daha ok
televizyon rnlerine yneldi. Sinema alaninda ise daha ok melodram trnde
rnekler verdi No Tears Ior Ananse`nin ynetmeni Aryeteeyìn I Told You So`
(Sana Demistim, 1970) ile mzikal bir Iilm denemesinde bulundu. Kwah Paintsil
Ansah'in byk ilgi gren melodrami Love Brewed in The AIrican Pot` (AIrika
potasinda pisen Ask, 1980); Set Ashong Katai'nin ynettigi Baby ThieI` (ocuk
Hirsiz, 1992) ve Vera Mensah'in ynettigi Broken Hearts` (Kirik Kalpler, 1998)
son yillarin adlari anilmaya deger rneklerdir.
258
3.2.12. Nijerya Sinemas
Ingiltere`nin smrge lkelerine uyguladigi Iilm altyapisi kurdurmama
ambargosu Nijerya bagimsizligini elde edene kadar devam etti. Gana`da televizyon
temelli bir grnt kltr olusmasinin bir benzer deneyimi Nijerya`da da yasandi.
AIrika`nin nIus ve yz lm olarak en byk lkesi olan Nijerya`da 1959 yilinda
kurulan ve zellikle televizyon yayinciligi noktasinda gelisim gsteren Western
Nigeria T televizyon izleyicileri iin rnler ortaya koydu. 1960`larda bol
256 a.g.e. s.45.
258 a.g.e. s.588.
87
Iigrasyonlu ve mzikli Hint Iilmlerinin revata olmasi, Ingiltere`de sinema egitimi
alan Nijeryali grencilerin yapitlarina gsterilen ilginin azalmasina neden oldu.
259
Hint Iilmlerinin biim ve estetik anlayisinin Iarkliligi Nijerya seyircisinin
taleplerini de Iarklilastirdi. Nijerya izleyicisi kendi sinemalarindan Hint sinemasina
zg bol Iigrasyon ve dans odakli bir dil kurmasini istedi. Izleyici talebi ve
Hollywood Iilmleri Nijerya sinemasinin biimini etkileyen nemli Iaktrlerdi.
260
lkenin ilk kurmaca Iilmi AIro-Amerikan ynetmen Ossie Davis'in ynettigi
Kongi's Harvest` (Kongi'nin Hasati, 1972) oldu. Nijeryali yazar Wole Soyinka'nm
oyunundan uyarlanan ve lkedeki siyasal atismalarini konu edinen Kongi'nin
Hasati ilk kurmaca olma zelligi aisindan nemli bir kirilmaydi.
Francis Oladele'nin Amerikan sermayesiyle kurdugu Calpenty Nigeria Ltd.
Yapimevi'nin rettigi bu Iilmi, Alman Jason Pohland'in ynettigi BullIrog in The
Sun` (Gneste Kurbaga, 1971) izledi. Ossie Davisìn ardindan Ola Bulagun lke
sinemasinda yerel dil kullanimini ilk baslatan isim oldu.
Ola Balogun'un Nijerya`da nemli bir ogunlugun konustugu Yoruba diliyle
ektigi Alpha` (1972) ve Amadi` (1975) beklenmedik bir ilgi grd. Filmlerinde
teatral gelerin Iazlaligi, sinemasinin temel handikapini olustururken Yoruba
Iilminin AIrika`ya yayilmasi da dil aisindan blgesel kalacagini gsterdi.
261
Ynetmenin bir sonraki Iilmi Ajani Ogun` ise (1976) ise AIrika`da o zamana
kadar en ok izlenen kita Iilmi olurken yerel tonlarin Iazlaca kullanildigi ve seyirci
beklentilerini karsilayan eglenceli bir Iilm diline de sahipti.
Babu Sala, Hubert Ogunde gibi ynetmenler genel olarak Nijerya sinemasinin
eglence ve mizahi n plana ikartan dilini srdrd. Babu Sala Agba Man`da
(1992) ok Iazla para kazanan ama parasiyla bir yandan rev kizlariyla vakit
geiren diger yandan da oglu ve kizinin gnl iliskilerine ynelik sert tavir
gelistiren bir babayi anlatti.
262
Nijerya`da Music Man` (Mzik Adami, 1976), The Rise and Fall oI Dr.
Oyenusi` (Dr. Oyenusi'nin Ykselisi ve Dss, 1977), The Black Goddess` (Kara
259 Gray, G. (2010). Cinema: a visual anthropology. (1. Edition). New York: Berg Publishers.
s.144.
260 a.g.e. s.125.
261 Harrow, K.W. (1999). AIrican cinema: postcolonial and Ieminist readings. (1. Edition). Indiana:
AIrica World Press. s.150.
262 a.g.e. s.163.
88
Tanria, 1978), Iga Ominira` (1981) gibi Iilmleriyle adindan sz ettiren Ola
Balogun lkenin Iilm diline mzikal bir disavurum kazandirdi. Film ekmeden nce
lke genelinde gezici tiyatrolari yneten Ola Balogun, genis izleyici beklentilerine
gre belirledigi ierigini, mzik gelenegine uygun bir dil bularak Iilmleri
mzikallestirerek sinema hayatina devam etti. lke sinemalarinda gsterilen Hint
Iilmlerinin etkisini gz nnde bulundursak Ola Balogunùn dilinin mzikale
yatkinligini nereden kaynaklandigi sorusuna cevap bulabiliriz.
263
Nijerya sinemasi tv Iilmleri zerinden giden bir sinemaya dnsmesi
yznden, 'eglenceli Iilmler stoku olarak adlandirilmistir.
3.2.13. Mozambik Sinemas
Amilcar Cabralìn teori ve pratik atilimiyla olusan Gine ve Mozambik`teki
smrge karsiti cephe lke sinemasinin mildi olarak kabul edilir. Eski Portekiz
smrgesi Mozambik'te sinemanin dogusu Portekiz'e karsi yrtlen bagimsizlik
savasiyla yasittir. Bu baglamda rnekleyebilecegimiz direnisilerle konusmalar
ieren Viva Frelino` (Yasasin Frelino, 1969) Hollandalilarin ektigi ilk belgesel
oldu.
264
Mozambik sinemasinin smrgecilere karsi gelistirdigi Fanonyen 'siddeti
devam ettirdi. A Luta Contuniua`, (Srekli Savas, 1971) lkedeki sinemanin hlen
cephede oldugunu gsterdi. lkede sinema aisindan en nemli baslangi noktasi
olarak Kuksa Kanema` kabul edilir. Kuksa Kanema (lkenin kuzeyinde konusulan
Ronga dilinde 'kuksa, dogus anlamina, gneyde konusulan Makua dilinde de
'kanema grnt anlamina gelir.) Mozambik`te sinemanin yeniden dogusu`
olarak vurgulandi.
Kuksa Kanema aylik haber Iilmleri retmenin yani sira yepyeni bir dil
retmeyi de beraberinde getirdiler. Mozambik dogumlu Brezilyali ynetmen Ruy
Guerra`nin baslattigi Yeni Sinema`nin da kkenlerini olusturdugu iddia edilen
263 a.g.e. s.150.
89
Kuksa Kanema, 'gerilla tarzi retim denilen smrgeci kimligi asarak, kabilesel
baglarin tesinde yeni bir ulusal kimlik gibi bir hedeIi iinde barindirir.
265
16 mm`lik kameralarla ekilen aylik haber Iilmleri siyasal anlamda ve Iilm
estetik degeri olarak dogurgan bir mecra oldu. Mozambik sinemasi yeni bir atilim
yaparak kurumsallasma yolunda nemli bir adim attilar. 1975 yilinda kurulan
Instituto Nacional de Cinema` (Ulusal Sinema Enstits) 1991`deki yangina kadar
retim ve dagitim anlaminda lke apinda ciddi bir etkinlik ortaya koydu.
266
Ruy Guerra Brezilya`da dogan Cinema Novo`nun baslangici olurken,
Brezilyali ynetmen Fernando Silva da Mozambik sinemasinin miladi olarak kabul
edilir. Fernando Silva`nin Luis Patruquim`le beraber ektikleri Um Ano de
Independencia` (Bir Yillik Bagimsizlik,1975) Portekiz smrgeleri olarak bilinen
lkelerin smrgecilere karsi verdigi bagimsizlik srelerini belgesel diliyle
aktarir.
267
Fernando Silva`nin bir diger Iilmi Mapai`de (1976) Ian Smithìn
Rodezya birliklerinin, Zimbabwe`de smrgecilere karsi direnen kyllere karsi
saldirmasini ele alir.
Brezilya dogumlu olan Celso Lucas ve Celso Correa da lke sinemasinin
belgesel izlegini devam ettirdiler.
268
Mozambikìn baskenti Maputo'da 1977 yilinda yapilan ve 10 AIrika lkesinin
katildigi ConIerencia AIricana de Cooperaao CinemarograIica (AIrika Sinema
Isbirligi KonIeransi) sinemanin gelismesi aisindan bir dnm noktasi oldu. Ruy
Guerra`nin tam da bu dneme denk gelen Iilmleri Mozambik sinemasina yeni bir
hiz katarak ideolojik ve estetik srdrlebilirligi yaratti.
Mozambik dogumlu Brezilyali ynetmen Ruy Guerra'nin ynettigi Mueda,
Memoria e Massacre` (Mueda, Bellek ve Toplukiyim, 1979) 1960 yilinda Portekiz
ordusunun Tanzanya sinirindaki yaklasik 600 kisiden olusan bir ky yok ettigi
soykirimi anlatan siyah-beyaz bir Iilm oldu. Smrgecilere karsi bir bellek
265 Ekotto, F. and Koh, A.(Eds.) (2010). Rethinking third cinema,(1. Edition). London:Transaction
Publishers. s.121.
266 a.g.e. s.123.
267 Ukadike. Black AIrican Cinema. s.239.
268 a.g.e. s.239.
90
olusturma dsncesinden dogan Iilmle Portekizlilere karsi olusturduklari bir
muhaliI dil gelistirilmeye alisilir.
Ayni yillarda Yeni Dalga ynetmenlerinden Jean Luc Godard ve Fransiz
ynetmen Jean Rouchùn da Mozambik hkmetince lkeye davet edilmeleri lke
sinemasi aisindan nemli bir uIuktu.
269
Yurt disinda egitim alan Camillo de Sousa'nin ynettigi OIensiva` (Saldiri,
1980) yeni devletin degisik alanlardaki yetersizligini gndeme getiren bir rportaj
Iilmi oldu. Ynetmen daha sonra Gorongoza (1984) ve Severino (1990) adli iki Iilm
daha ekti.
270
Mozambikìn bagimsizlik mcadelesine yillarina denk dsen sinemasinin
mcadeleci dili, smrgecilere karsi devam ettirilen Fanonyen 'siddet
postkolonyal AIrika sinemasi aisindan nemli bir yere karsilik gelmektedir.
3.2.14. Gney Afrika Sinemas
Gney AIrika, Ingilizlerin Nijerya ve Nijer gibi diger AIrika lkelerinde
uyguladigi geri birakilan sinemasal altyapinin aksine Iarkli bir izlek olusturuyor.
Sinemanin yeni yeni basladigi yillarda Gney AIrika`da da sinema smrge lkeleri
taraIindan getirilen kinetoskop lkenin baskentlerinden Johannesburg'ta ulasmisti.
Gney AIrika`da ilk olarak Boerlerle lkeye hkim olmaya alisan Ingilizler
arasinda mcadelelerin anlatildigi Iilmler ekildigi vurgulanmaktadir.
271
1910 yilinda The Great Kimberley Diamond Robbery` (Byk Kimberley
Elmas Hirsizligi, 1910) ise lkede ekilen ilk kurmacadir. Ingilizlerle Boerlerìn
iktidar savasininin anlatildigi bu Iilmle birlikte lkede sinema beyazlarin baslattigi
ve srdrdg bir sinema oldu.
269 Ekotto and Koh. a.g.e. s.118.
271 Saks, L. (2010). Cinema in a Democratic South AIrica: The Race Ior Representation.(1. Edition).
Bloomington: Indiana University oI Press. s.12.
91
Bu Iilmi Harold Shaw'un ynettigi Voortrekkers` (1916) adli D. W.
GriIIithìnin 'Bir Ulusun Dogusunun bir taklidi olan Iilm izledi. lkede sinema
iin nemli bir yatirim yapan W. Schlesinger Winning a Continent` (Bir Kitanin
Kazanilmasi, 1916) ve Symbol oI SacriIice` (Fedakrlik Simgesi, 1918) adli
Iilmleri Ingiliz-Boer Savasi'na deginirken, ulusal birligin nemini de vurguladilar.
Ingilizler lehine ciddi bir temayln olusturuldugu bu Iilmlerden sonra Gney
AIrika sinemasinda ciddi bir duraklama` dnemine girilmis oldu. lkede Boerler
ve Ingilizler arasinda grlen siyasal mcadelede silahli atismalarin yogunlasmasi
Iilm retimine darbe vurmustu.
lkede siyahi ogunlugun sesini duymayan beyaz ynetimi dnya
literatrne uygulamadaki acimasizliklarini duyuracak bir kavrami, apartheidì (irk
ayrimciligi) devreye soktu.
Apartheid rejiminin sinemadaki karsiligi belli stereotipler disinda siyah
ogunlugu dislamak oldu.
272
Apartheid rejimiyle ynetilmeye baslanan lkede 1940'larin sonlarina
Johannesburg'da kurulan olduka iyi donatilmis stdyolarda iki tr Iilm yapildi.
lkede yasayan siyahlara ynelik colored people (renkli insanlar) baslikli Iilmler ve
beyaz azinliga ynelik ise stdyolarda whites only (yalniz beyazlar) Iilmleri
ekildi.
273
Sinemanin beyazlarin elinde bulundugu Gney AIrika`da Hollywood tr
klasik dramalar, melodramlar ne ikti. Siyahlar iin ekilen Iilmlerde ise
'uygarlastirici bir hava, beyazlarin stnlgnn altini izen bir vurgu yapiliyordu.
Gney AIrika`da 1956 yilinda devreye giren sansr mekanizmasi lkede
zgrlgn ncesinden beri yayilmasini kesin bir sekilde devam ettirdi. Sinemada
siyahlarin uzun sren sessizligi devam ederken lkedeki genel sessizligi Donald
Swanson'in ynettigi Jim Comes to Jo'burg` (Jim Johannesburg'a Geliyor, 1949)
bozdu.
272 a.g.e. s.18.
273 a.g.e. s.117.
92
Donald Swanson daha sonra ektigi 'The Magic Garden`la (Byl Bahe,
1961) yeni gereki bir komedi Iilmi eken ynetmen olarak nitelendi.
274
Hyman Kirstein'in ynettigi ve siyah oyuncu ve sarkicilara yer veren Zonk`
(1950) Hollywood Iilmlerini agristiran sarkili ve dansli bir Iilm oldu. Emil NoIal,
kyne gramoIon ve algi getiren bir gencin bir caz orkestrasi kurma isteginden
yola ikarak Song oI AIrica` (AIrika Sarkisi, 1951)`yi ekti.
275
lkede sinema kltrnn endstrilesmesi yolunda nemli bir adim atan
James Uys Gney AIrika sinemasinda bir tekel olusturdu. Yurt disinda Gods Must
Be Crazy` (Tanrilar ildirmis Olmali, 1982 adli Iilmle de adini duyuran James
Uysùn Dingaka` (1965) ve Lost in The Desert` (lde Kaybolan, 1971) adli
Iilmler de yapti.
James Uys, Tanrilar ildirmis Olmali` Iilminde siyah insanlara karsi
stereotipik bir degerlendirmede bulundu. Yerli insanlara iliskin antropolojik
analizleri mizah bir dille 'daha meden bir sekilde konumlandirdigi beyaz lehine
isleyen bir ykleme kullandi.
Kalahari l`nde yasayan yerlilerin bir kola bulmasiyla baslayan hikye
daha sonradan bir beyaz kadini tanri kabul etmeleriyle daha da karmasiklasir.
Beyazlara 'yari tanri ya da tanrinin kutsadigi insanlar olarak bakilmasi Iilmde
yzeye ikan irki bir dzenleme olarak degerlendirildi.
276
Jans Rautenbach ise Gney AIrika Sinemasi`nda toplumsal yapidaki
ayrimciligi vurgulayan bir sinema dilini bulmaya alisti.
Rautenbach, Die Wilde Seisoen` (Vahsi Mevsim, 1967) ile Die Kandidaat`ta
(Aday, 1968) da Gney AIrika`da uygulanmaya konulan apartheid rejiminin
274 Tomaselli K.G. (2006). Encountering modernity: twentieth century South AIrican cinema.
(1. Edition). South AIrica: Unisa Press. s.11.
276 Ukadike. Black AIrican Cinema, s.57.
93
paradoksal tutumunu ve toplumdaki amazlarini anlatti. Rautenbachìn apartheidì
elestirdigi bu iki Iilmi de rejim taraIindan sansrlenerek izleyiciye ulasma sansini
yitirdi.
277
Twentieth Century Foxùn lkede retilen sinema payindaki hizli artisi ve
sansr mekanizmasinin siyas ierikli Iilmleri engellemesi Jans Rautenbachì gise
Iilmlerine yneltti.
278
Ross Devinish Iilmlerinde apartheid rejimi taraIindan dislanan siyah
ogunlugun dramini anlatan bir ynetmen oldu.
Ross Devinish, Sinemaya The Guest (Konuk, 1977) ve Athol Fugard'in
Boesman and Lena` (Boesman ve Lena, 1973) gibi uyarlamalarla giris yapti. Ross
Devinish, Boesman and Lena`da siyahlarin kendi lkelerinde 'srgn gibi yasam
srmelerine dikkatleri ekmis, bu yzden apartheid rejimine yakin duran Iilm
sirketleri taraIindan sansre ugramisti.
279
Ross Devinish, Boesman and Lena`da baslattigi siyah sorununa iliskin
sagduyulu bakisini Marigolds in August'ta da (Agustosta Papatyalar, 1979) devam
ettirerek irk ayrimina karsi Iilmlerle adini duyurdu. Ross Devinish, bu Iilmle Berlin
Film Festivali`nden de bir dlle dnd.
Gney AIrika`daki irki rejimi elestiren eserleri ile taninan ynetmen Athol
Fugard ise, siyah insanlarin mcadelesine destek veren beyaz sinemacilarin basinda
geldi.
Ross Devinishìn Iilmlerine oyuncu ve senarist olarak destek veren Fugard,
senaryosunu yazdigi Tsostsi`yle (1996) beraber Akademi dlleri`nde en iyi
yabanci Iilm dln kazandi.
Gney AIrika`daki irk ayrimi sorunsalini sinema alaninda ilk olarak var eden
Paul Smith'in ok zor kosullar altinda ektigi Civilization on Trial` (Uygarlik
277 Fourie, P.J.(2001). Media Studies: Institutions, theories, and issues . (1. Edition). South AIrica:
Juta Education. s.77.
278 a.g.e. s.78.
279 a.g.e. s.82.
94
Yargilaniyor,1948) adli belgesel nemli bir miladi olusturdu. Belgeselde bir siyah
sarkicinin hikayesinden yola ikan Paul Smith, yoksulluktan kilisenin parasini alan
bir siyahin durumunu Iilmin merkezine koyarak anlatiyordu.
280
Paul Smith'in atigi yolu ABD`li belgesel ynetmeni Lionel Rogosin, Come
Back AIrica` (Geri Dn AIrika, 1955) adli Iilmiyle, Danimarkali Henning Carlsen
de Dilemma` (1962) ile izledi. Londra'da srgnde yasamakta olan Lionel
N'Gakane, Vaukani Awake` (Uyan Voukani, 1964) ve Johnny Uamina and
Jolmny` (Johnny Uamina ve Jolmny, 1964) adli belgesellerde beyazlarla
karaderililer arasindaki iliskilere egildi. Yine srgnde yasayan ve ulusal kurtulus
hareketinin yandaslarindan Nana Mahomo, Phela Ndaba (Konusmanin Sonu, 1970)
ve lkede ancak gizlice seyirciye ulasabilen Last Grave in Dimbaza` (Dimbaza'da
Son Mezar, 1975) adli Iilmleriyle irki anlayisi belgeledi. Fransiz Rene Vautier'nin
ektigi Frontline (Cephe, 1975) de ayni izgiyi izledi.
281
Gney AIrikali siyahlarin yaptigi ilk Iilm U-Deliwe, ilk sinema ynetmeni ise
Simon Sabela olmustur. Simon Sabela, Zulu dilinde yapilan haber programindan
uyarladigi U-Deliwe (1975) Iilmiyle siyahlarin da Iilm ekebilecegine olan cesareti
arttirarak kendinden sonra gelen siyah ynetmenleri de tesvik etmistir.
282
Gibsen Kente'in Cape Townùn dogusunda bulunan Soweto`da baslayan isyan
dalgasi sirasinda ektigi How Long Must We SuIIer?` (Daha Ne Kadar Aci
ekecegiz? 1976) Iilmi lkedeki sansr ve tekelci beyaz dagitim endstrisi
nedeniyle izleyiciyle bulusamadi. Keyan Tomaselli, beyaz Iilm retici ve
dagitimcilarin 70`lerin basinda yavas yavas kendini gstermeye alisan siyah Iilm
ynetmenlerinden zellikle siyas ve toplumsal ayrimciligi ele ala Iilm
yapmamalarini istediklerini, dogalligi ele alan Iilmler yapmalari noktasinda dikte
ettirildigini belirtir.
283
Oliver Schmitz'in ynettigi Mapantsula`da (1988) gecekondularda yasamaya
zorlanan siyahlarin mahallesinde yasayan ama beyazlarla beraber isbirligi ierisinde
bulunan bir siyahin drami anlatilir. Film, siyah gencin beyazlara karsi olan siyah
280 Rouch, J. and Feld, S. (2003). Cine-ethnography. (1. Edition).Minneapolis: University oI
Minnesota Press, s.61.
281 Teksoy. a.g.e. s.599-591.
282 Tomaselli, K. (1997). Cinema on the Periphery: South AIrican Cinema. 04.04.2011,
http://ccms.ukzn.ac.za/index.php?optioncomcontent&taskview&id388&Itemid46
283 Tomaselli. a.g.m.
95
muhaleIetin etki agi genisledike kurdugu g iliskilerinin degisme srecini
anlatir.
284
Brian Tilley'in In a Time oI Violence (Bir Siddet Zamani, 1994) Gney
AIrika`da siyahlarin iktidar alani bulduklari bir zamanda ekilirken, lkenin
siyahlarin lehine degisen dengeleri baskent Johannesburg zerinden anlatildi.
Filmde AIrican National Congress (AIrika Ulusal Kongresi) yelerinin siyahlarin
kurtulusu iin verdikleri mcadeleleri aktardi.
285
Ramadan Sulemanìn, ilk Iilmi Fools` (ilginlar, 1997) ise lkede apartheid
rejimi sonrasi ekilen nemli bir yapittir. Suleman bu Iilmi ile lkede yasanilan
devleti ve cinsiyeti politikalarina ynelik sert elestirileriyle tanindi. Suleman bu
Iilmle lkedeki beyaz iktidarinin kt izlerinin devam ettirildigine de taniklik ettirir.
Mickey Madoda Dube ise ynettigi Nagstappie`de (1998) irk ayrimciliginin
yarattigi baskinin karaderili bir maden isisini elini kana boyamak zorunda
birakisini konu edindi.
286
284 PIaII. a.g.e. s.28.
285 Russell. a.g.e. s.85.
96
4. FLM DEGERLENDRMELER
4.1. Borom Sarret
4.1.1. Filmin Yapm Bilgileri ve zeti
Sresi: 20 dakika, Tr: Kurmaca, Yapim Yili: 1966, Ynetmen: Ousmane
Sembene, Senaryo: Ousmane Sembene Oyuncular: Ly Abdoulay and Albourah,
lke: Senegal.
Dakar`da at arabaciligi yapan yoksul bir adamin bir gnlk hikyesini anlatan
Iilm, sehrin Iarkli kesimlerinden insan portreleri sunar. Zengin bir adam sehrin at
arabalarina yasak blgesine gitmek isteyince, yoksul adam arabasindan olur. stelik
zengin adam da parasini vermeden kaar. Bagimsizliga ragmen lkedeki
yoksullugun bitmedigini, siniIsal ayrimlarin arttigini gsteren Iilm, benzer bir
hikye ve slbu kullanan Yilmaz Gney Iilmi Umut`tan (1970) drt yil nce
ekilmistir.
287
4.1.2. Filmin Analizi
Borom Sarret`, Senegalli edebiyat yazari ve AIrika Sinemasi`nin babasi
olarak kabul edilen Ousmane Sembene`nin ilk Iilmi ve AIrika`nin ilk kurmaca
Iilmidir.
288
Sembene Iilmlerinde AIrika gelenekleri ve kltrn betimlemekten byk
onur duyar ve bu yzden de onun sinemasi zaman zaman 'Iolklorik denilebilir.
Bununla birlikte, Sembene bir yandan geleneksel biimleri ve imgeleri uyarlayip
287 (b.t.) Borom Sarret - Borom Sarret. 11.05.2011, http://bilsinIest.org/Iilmdetay.php?id43.
288 Murphy and Williams. a.g.e. s.51.
97
kullanirken te yandan modern AIrika'nin sorunlari ve atismalariyla da yakindan
ilgilenir.
289
Borom Sarret`, bagimsizliklarin henz kazanilmaya basladigi AIrika
kitasinda sosyal gereki slbu doguran bir izlek de baslattigi iin birok
elestirmen taraIindan nemsenen bir ynetmendir.
290
Filmin merkezine konulan ana tema postkolonyal dnemde varliklarini kendi
elitiyle devam ettirmek durumunda olan metropollerdeki yoksullarin dramidir.
Sembene`nin diger Iilmleriyle ve AIrika sinemasinda sosyal gerekilik izgisi
ierisinde ekilen Iilmler btnlesik dsnldgnde Borom Sarret, kendi
gelenegini olusturan bir Iilmdir.
At arabacisinin geimini kazanmak iin verdigi ugrasin bir gnn anlatan
Iilmde Italyan Yeni Gerekiligi`nin belirledigi Iilmsel zaman llerine uygun bir
dzenleme merkeze alinmistir. Yoksullugun tasvirinin at arabasi zerinden ve at
arabacisi zerinden anlatmasi Sembene Iarkli kesimlerin ilerinde bulundugu
gzleme imknini da elde ediyordu.
291
Kolonyal dnemde siyah bilincin artmasi ve kitayi smrgeci glerin elinden
kurtararak bagimsiz tasarlama dsncesinin postkolonyal dnemdeki basarisizligi
Sembene`nin Borom Sarret` Iilminde altini izdigi en nemli konulardan biri oldu.
AIrikali sinemacilarin bilincinin kolonyal dnemin glerine ve postkolonyal
dnemin yerli elitine karsi AIrika halkinin mcadele biiminin srekli
Iarkindaliklarini korumasi Borom Sarretìn en temelde biimsel uyarisi
niteligindedir. Sembene, Fanonùn dikkat ektigi postkolonyal dnemdeki yerli elit
tehlikesini at arabacisinin gzyle gsterdigi Dakar sehrinin banliy grntleriyle
vurgular.
Sembene Borom Sarret` Iilmiyle hem kolonyal dnem smrgecilerine hem
de postkolonyal dnemde olusan sosyal adaletsizlige karsi nasil tutum almasi
gerekliligini greten tavriyla 'baba unvanini aldigi kabul edilir.
289 Smith. a.g.e. s.761.
291 Bordwell, D. and Kriston Thompson, K. (2003). Film History: An Introduction. (2. Edition).
Princeton:McGraw Hill. s.548.
98
4.2. Wend Kuuni (Tanrnn Armagan)
Sresi:75 dakika Tr: Kurmaca, Yapim Yili: 2002, Ynetmen: Gaston
Kabore, Senaryo: Anonim Oyuncular: Serge Yanogo, Rosine Yanogo ve Joseph
Nikiema, lke: Burkina Faso.
Gaston Kabore Iilmi Tanri`nin Bagisi, AIrika`nin beyaz adam gelmeden
nceki grkemli zamanlarinda geen trajik bir hikyeyi perdeye tasiyor. Bir seyyar
satici yolda yatan bir ocuga rastlar. ocuk uyandiginda konusamaz. Seyyar satici,
dilsiz sandigi kk ocugu yakindaki bir kyde yasayan bir ailenin yanina birakir.
ocugun anne babasi bulunamayinca aile onu evlat edinir ve ona Wend Kuuni` -
Tanri`nin Bagisi- adini verir. obanlik yapan Wend Kuuni, kyde gereklesen bir
korkun olaya tanik olunca konusmaya baslar ve basindan geenleri anlatir.
Kolonyalizm ncesi AIrika`da geen Iilm, kk bir ocugun yasadigi travmayi
sade bir dille yansitiyor.
292
Gaston Kabore Wend Kuuni` Iilmiyle postkolonyal dnem sinemacilarin
hatirlama dnemine uygun bir yol izlemistir.
Teshome Gabriel, kolonyal sinema estetiginin yerine gemisin deneyimlerini
kullanan AIrikali ynetmenlerin tematik olarak syle degerlendirmistir: 'nc
Dnya`nin gcnn kaynaklarina, yani kltr ve tarihine srgnden geri dns
temalari islenir. Bu asamayi belirleyen degerler sistemine karsi geleneksel
degerlerin, Iolklor ve mitoloji gibi Iilm temalarin hkim hle gelmesidir.
293
Wend Kuuni Iilmi, szel gelenekle iliskilendirebilecek bir tematik bir ierige
sahiptir. Ozanlarin kullanildigi Iilmde szel gelenege yaslanan eski AIrika sanatina
yknlmstr.
292 (b.t.) Tanri`nin Bagisi - Wend Kuuni. 17.05.2011, http://bilsinIest.org/Iilmdetay.php?id40.
293 Erus ve Biryildiz. a.g.e. s.108.
99
Filmde hikayenin tek bir anlatinin korundugu gzlense de daha Iazla
hikayeye sahip bir dokuya sahip oldugu anlasilmaktadir.
Wend Kuuni`de zgn sekanslar sunlardir:
1) Kocanin kaybolmasi,
2) Kocanin bulunmak iin aranmaya baslanmasi ve kadinin kocasini uzun
sre beklemesi
3) Kocayi arayis abasi
4) Basari ve geri dns.
294
Filmde kadinin yani sira bir diger zerk hikye ise erkek ocuk beklentisidir.
Kocasi kaybolan kadinin erkek ocugunu da kaybetmesi Iilmin dram ykn
arttirmistir. te yandan kaybolan erkek ocugun baska bir aile iin 'Wend Kuuni
yani Tanri Armagani olmasi Iilmdeki ana hikyenin ierisinde bagimsiz kalan bir
hikyedir.
Istenen ogul miti` AIrika szl geleneginin nemli bir belirtecidir. Wend
Kuuni`de Istenen Ogulùn bir sahsiyet olabilmesi iin verdigi aba da miti
destekleyen nemli unsurlardandir.
Filmde yer alan diger mit ise 'Kiz ocugunun zgrlesmesidir. Bu mit, eski
aglardan beri sregelen bir AIrika anlatisi olmamasi nedeniyle nemli bir kriterdir.
Bu mitin izleri, devrimci savas zamanindaki Cezayirli kadinlar konusunda
alismalari bulunan Frantz Fanonà kadar uzatabilir.
295
Filmde szl anlatiyla geleneksel hikayecilikle kurulmak istenen nostaljik
bagdan daha ok geleneksel dzene karsi direnisi nceleyen bir dil kullanilmistir.
Wend Kuuni`yi cins isim olarak isaretlersek szel gelenegin yogun olarak
kullanildigi Iilmlerde kahramanlar genellikle kadinlar, ocuklar ve dilencilerdir;
post-kolonyalizm, ok eslilik, toplumsal cinsiyet kt adamlarla iliskilendirilir.
Film yapimcilari taraIindan daha ok kullanilan geleneksel islevler genellikle,
294 Pines,J. and Willemen,P. (Eds.) (1989). Questions oI Third Cinema. London: BFI. s.199.
295 Pines and Willemen. a.g.e. s.206.
100
statkonun onarilmasinda degil, mevcut durumda devrim yapilmasinda
kullanilabilecek olanlardir. Bylece Wend Kuuni`de ilk islev olan 'kayip koca,
kadinin yeniden evlenmesi ve dzenin onarilmasiyla devam etmemistir.
296
Wend Kuuni`, kkene dns, yeni bir dzene kapi aralama aisindan AIrika
Iilmleri kronolojisinde bir ilk oldugu belirtilmektedir. AIrika hikyelerinde yer alan
'istenen ogul 'dul kadin gibi arketiplerini ters yz ederek semantik bir Iarklilik
yaratan Wend Kuuni, Kizin zgrlesmesi` basligiyla Itristik bir nitelik tasir.
4.3. Na Cidade Vazia (Boy Sehir)
Sresi: 90 dakika, Tr: Kurmaca, Yapim Yili: 2004, Ynetmen: Maria Joo
Ganga, Senaryo: Maria Joo Ganga Oyuncular: Joo Roldan, Domingos Fernandes
Fonseca ve Julia Botelho, lke: Angola.
Angolali ynetmen Maria Joo Ganga`nin Iilmi, lkenin yakin tarihindeki
kirilmayi anlatir. lkedeki i savastan kurtarilan bir grup ocuk, bir rahibenin
esliginde Luanda`ya getirilir.
Uak indiginde N`Dala gruptan kaar ve sehri dolasmaya baslar. Deniz
kenarinda yasli bir balikiyla karsilasan kk ocuk, kisa bir sre sonra da Ze ile
tanisir. N`Dala kederli ve merakli, Ze ise yasam ve umut dolu bir ocuktur. Hemsire
durmadan kk ocugu ararken, N`Dala da sehri kesIetmeye baslar. Ancak
karsisina sadece isiltili caddeler degil, karanlik sokaklar da ikacaktir.
297
N`dala,
Ze`nin akrabalarinin evinde kalirken tamircilikle ve tekinsiz islerle ugrasan akrabasi
ondan bir eve gireceklerini anlatir. N`dala hirsizligin kt bir sey olmasini
bilmesine ragmen minnet borcuyla karar vererek bu tekliIi kabul eder. Eve
girdiklerinde aksi bir gelisme olur. Evine girdikleri subay aniden durumu Iark
ederek almak istedikleri antaya yaklasir ve hirsizlari Iark eder. Tamirciyle subay
bogusurken tamircinin silahi yere dser ve N`dala`dan silahla subayi vurmasini
ister. N`dala elindeki aletin mahiyetini bilmeden tetige basar ve subay yere dser.
296 a.g.e. s.207
297 (b.t.). Bos Sehir - Na Cidade Vazia 20.11.2011, http://bilsinIest.org/Iilmdetay.php?id37
101
N`dala kendi geldigi blgesinin resmine bakarken bir silah sesi duyulur ve Iilm sona
erer.
Bos Ev` Iilmi, Portekizìn uzun sre isgali altinda bulunan ve AIrika`daki
smrge blgesi olarak adlandirilan Lusaphone`daki Angola`da kolonyal dnemin
izleri kk ve siradan insanlar zerinden anlatilmaktadir
Ynetmen Maria Joo Ganga, AIrika`da bagimsizlik sonrasinda etnisite
temelli blnmelerin yaratacagi kaotik ortama mercek tutuyor. te yandan Iilmde
smrgeci iradenin ortadan kaldirilmasindan sonra Pan-AIrikanist bir dil kurma
abasi da grlmektedir
Filmde kolonyal dnemin biraktigi aciyi, i savas temsilini sunan
kk ocuk N`dala, savas sonrasi umudu temsil eden Ze ile karsilasmalari
Angola`nin kronolojik olarak okunmasini kolaylastiriyor. Film ayrica Angola`nin
baskenti Luanda`ya i savasta ailesini kaybederek gelen N`dala`nin hayat
mcadelesini diger siradan insanlarin hikayesiyle birlikte anlatiyor.
Ynetmen Maria Joo Ganga, bir yandan savas sonrasi ykselen resmi
niIormali insanlar ve gecekondularda yasamaya zorlanmis bir halkin iinde
bulundugu trajik durumlari anlatirken, diger yandan egitimin propagandist bir dile
dnsn yeni ergen karakter Ze zerinden aktariyor. Ynetmen iki ocugun
masum disavurumlari zerinden Angola`da dnsmn kimler lehine evrildigini
siniIsal bir dzlemde ele aliyor.
Filmde yer alan Portekizce`nin ve Katolik okullarin varligi, kolonyalizm
izlerinin yerlesik bir yapiya dnstgn kaydediyor. Film ayrica i savasin
ncesinde sessiz sessiz kendisini hissettiren gn sehrin merkezine gelmesi ise
kitada her an yasanabilecek tekinsizligi yansitiyor
Filmin Iinali ise insanlarin hayatlarindaki acinin devamliligini, yerlerinden
edilmis insanlarin anavatan zlemini somutlastiriyor.
102
4.4. Abouna (Babamz)
Sresi: 84 dakika, Tr: Kurmaca, Yapim Yili: 2002, Ynetmen: Mahamat-
Saleh Haroun (Muhammed Salih Harun), Senaryo: Mahamat-Saleh Haroun
Oyuncular: Ahidjo Mahamat Moussa, Hamza Moctar Aquid, Zara Haroun, Mounira
Khalil ve Diego Moustapha Ngarade, lke: ad.
Sekiz yasindaki Emin ve on bes yasindaki abisi Tahir bir sabah
uyandiklarinda babalarinin evi terk ettigini Iark eder. Baslangita babalarinin kisa
sre iinde geri gelecegini dsnen ocuklarin zaman getike mitleri de gitgide
kaybolur. Iki oglanla basa ikamayan anne, ocuklari uzakta bir Kuran kursuna
yollar. Kardeslerin bu srete babalariyla tekrar bulusma hayalleri devam eder.
298
Emin adli kk ocuk astim krizi nedeniyle lrken, abisi Kuran kursunda
sevdigi kizla kaarak evine gider. Evde annesini bulamazken annesinin akil
hastanesinde oldugunu grenir. Film aklini yitirmis annesiyle byk oglunun
syledigi sarkiyla biter.
Mahamat-Saleh Haroun AIrika sinemasinin 2000`li yillarda minimal yk
anlaticisi konumlanmasinda etkin ve nemli bir ynetmen olarak yer aldi. Abouna
(Babamiz) Iilminde minimal anlati biimine ad`da kolonyal dnem sonrasi etkin
yer degistirmeler, yerlerinden edilmislikler tanimina uygun dsen bir sosyal yarayla
devam ediyor.
Mahamat-Saleh Haroun Iilmin omurgasini olusturan en nemli olayin devlet
radyolarinda kocalarini arayan kadinlarin kamuya aik agrilarini olusturdugunu
298 (b.t.). Babamiz Abouna. 25.05.2011, http://bilsinIest.org/Iilmdetay.php?id17
103
belirtir. Haroun Abouna`da ayrica siradan insanlarin hayatlarindan politik
ikarsama yapacak bir panaroma da sunmaktadir.
299
Abouna Iilminin baslangicinda lde tek basina yryen bir adam kameraya
dogru bakar ve yrmeye devam eder. Yakin plandan genis plana geilen sahnede
adamin ocuklarinin babasi oldugu imlenir.
ocuklar babalarinin malarina hakem olmasini beklerken, hayal kirikligini
annelerine iletirler. Anneleri babalari hakkinda 'sorumsuz kelimesini kullaninca
bu kelimeyi bilmeyen Emin, szlklerden kelimenin anlamini okumaya baslar.
'Kanunlara karsi gelen ve 'zerindeki sorumluluklari karsilamayan gibi tanim
cmleleriyle 'sorumsuz kelimesinin anlamini grenir. Mahamet Salih Haroon,
babasinin evde uzaklasma konusunda ikircikli bir nokta olusturur. Seyirci babasinin
srgn ya da ailesine karsi sorumsuzlugu karsisinda kararsiz kalir. lkedeki
postkolonyal dnemin siradan insanlar zerinde etkisinin mikroskobik bakisiyla
mutluluk hayali bir kavramdir.
300
Abouna`da agabey masumiyet zerine insa edilen umudun gstergesidir.
Yitirilen masumiyet ise kk kardes Emin olmaktadir.
Tahir zerinden gelistirilen mizah ve kendine yeterlilik duygusu Iinalde
gelecek gzel gnlere kapi araliyor. Akil sagligini ve konusma duygusunu
kaybeden annenin yeni gelini ve oglunun yaninda syledikleri sarkiya eslik etmesi
Iinalin birbirlerine sarilarak kapanmasi seyirciye mit lehinde katharsis sagliyor.
299 Armes. AIrican Iilmmaking: North and South oI the Sahara. s.162.
300 a.g.e. s.163.
104
4.5 Genel Degerlendirme
Postkolonyal AIrika sinemasi, kolonyal dnem izlerini, smrge lkelerinin kita
zerindeki pratiklerini yakindan grecegimiz bir sinemadir. Kuzey AIrika ve Sahra
Alti olarak incelenen AIrika Sinemasi`nin baslica zellikleri olarak,
Direnis (rnegin, Cezayir sinemasinda Muhammed Lakhdar Hamina, Merzuk
Allouche gibi ynetmenler AIrika sinemasinin direnis` temali ve diyalektik
kurgu gibi zelliklerinin en belirgin olarak grldg ynetmenler oldular)
szl gelenek, (rnegin, Haile Gerima ve Ousmane Sembene gibi
ynetmenlerin yapitlarinda kitada varolan szel gelenek` ve AIrika
Sosyalizmine dair rnekler sunulmaktadir.)
kolonyal estetige karsi yerel estetik denemeleri
bagimsizliklarin ardindan gelisen sinema kltr
Iilmlerin belgesel niteligi tasimasi
n plana ikmaktadir.
4.5.1 retim
Kuzey AIrika greceli olarak Sahra Alti AIrika sinemasindan daha Iazla Iilm
retimine sahiptir. Kuzey AIrika`da 1980`lerin baslarina kadar toplamda 125 Iilmi
gemisti.
301
Alti AIrika`da ise, Gney AIrika`yi disarda birakirsak, Iilm retimi bu
yillarda 125ì bulmamisti.
302
AIrika`da 1960`lardan 1980`lere kadar sren sinema sosyalist dsnceye ait
ynetmenlerce kolonyal dneme ait bir yzlesme araciydi. Kuzey AIrika ve Sahra
301
Armes. nc Dnya Sinemasi ve Bati. s. 399
302
a.g.e. s. 420
105
Alti`nda bu dnemde sinema siradan insanlarin hikayelerini kolonyal dneme ait
kurum ve kisilere ynelik devrimci karsi ikislarini inceliyordu.
1980`lerde AIrika`da sinema kabilesellik, dinsellik gibi Iarkli kimliklerin
temsil edildigi alanken 90`lara gelindiginde milli kimlikleri glendiren bir ynelim
iindeydi. 2000`lerde kitada artan i savaslar, soykirimlar ve cuntaci ynetimler
AIrika sinemasini duraklatan siyasi ve sosyal olaylardi. Gnmzde AIrika sinemasi
genel olarak siyasetin ve savasin yerlerinden ettigi hayatlarina taniklik ettiriyor.
Postkolonyal AIrika`da sinema retimi kolonyal dneme gre artmasi
bagimsizlik mcadeleleri ilintilidir. Kolonyal dnemde AIrika iin Iilm yapma
greviyle kurulan Iilm enstitlerinde Avrupali ynetmenler ve teknisyenler
alistirilmaktaydi. Bagimsizlik sonrasi ise kitada yerli ynetmenler kendi Iilmlerini
retmeye basladilar. rettikleri Iilmleri kendi dzenledikleri Iestivallerde entelektel
kamuoyuna sundular.
4.5.2 Festivaller
AIrika`da Iestival yogunlugu olarak dikkat eken en nemli lke Gney
AIrika`yken kitanin en ciddi Iestivali olarak bilinen PanaIrican Film and Television
Festival oI Ouagadougou (FESPACO) ile Burkina Faso`dur. 1969`dan bu yana
dzenli olarak yapilan FESPACO kitanin kurmaca Iilmlerinin nabzinin attigi yerdir.
1966`da dzenlenmeye baslayan Tunusùn Carthage Film Festivali ise Arap ve
AIrikali ynetmenlerin katildigi blgesel bir Iestivaldir. AIrika`da sinemaya
belgeselle adim atan Mozambik ise 2006 yilindan itibaren kitanin ilk belgesel Iilm
Iestivalinin baslatildigi yerdir. AIrika uluslar arasi Iilm Iestivallerine Tanzanya ve
Zimbabwe nclgnde yeni bir atilim kazandirdi. 1997 yilinda baslayan bu
Iestivaller Zanzibar Uluslar arasi Film Festivali ve Zimbabwe Uluslar arasi Film
Festivali oldu. 2000 yilinda ise Fasìn baskenti Marekes`te dzenlenmeye baslayan
Uluslar arasi Marekes Film Festivali Ortadogu, bagimsiz Avrupa ve AIrika
sinemasindan Iilmlerin gsterildigi nemli bir platIorm olmaya basladi.
106
4.5.3 rgtlenme
Postkolonyal AIrika`da sinemacilarin rgtlendigi en nemli kurum 1969
yilinda Cezayir`de kurulan FEPACI(PanaIrikan Sinemacilar Federasyonu)`dir.
FEPACI ati kurum olarak AIrika lkeleri Arasi Dagitim Konsorsiyumu
(Consortium InteraIricain de Production de Film), Ouagadougou PanaIrikan Film ve
Televizyon Festivali (The PanaIrican Film and Television Festival oI Ouagadougou)
kurdu.
303
AIrika`da lke ynetimlerinin destek vermedigi FEPACI 1990`larda yerini
daha zerk kurumlara birakti. FEPACI`ye kosut olarak 1968`de ortaya ikan Yeni
Sinema Hareketi (Jamaat as Cinima al Cedida), Fas`ta Cinema 3 dergileri ve
AlternatiI Sinema (Cinema A Badil) hareketleri ayni dnemde yeni bir sinema dili
arayisinda olan abalardi.
304
lkelerdeki sinema kurumlarinin tarihselligi Cezayir`le baslamistir. 1960
yilinda geici Cezayir hkmeti kendisine bagli bir sinema blm kurdu. Bunu
1962 yilinda Cezayir Radyo Televizyonu`nun kurulmasi izledi. Cezayir`de 1964
yilinda Ulusal Sinema Merkezi (Centre National du Cinema) kuruldu. Ayni yil
Cezayir Sinemategi de kuruldu.
305
Tunus`ta ise 1954 yilinda kurulan Tunus Sinemategi, Sinema Kulpleri
Federasyonu kuruldu.
306
Fas`ta ise sinema alanindaki ilk rgtlenme 1944 yilinda kisa Iilmler retmesi
amaciyla kurulan Fas Sinema Merkezi (Centre Cinemarographique du
Maroc)`ydi.
307
303
Watkins. a.g.m. s. 30.
304
Hepkon. a.g.e. s. 117.
305
Teksoy. a.g.e. s. 570.
306
Slavin, D. H. (2001). Colonial Cinema and Imperial France, 1919-1939: White Blind Spots, Male
Fantasies, Settler Myths. Baltimore: John Hopkins University Press. s.66.
307
Thomas, M. (2005). The French Empire Between The Wars: Imperialism, Politics and Society.
Manchester: Manchester University Press. s. 203.
107
4.5.4 Egitim
Sahra Alti`nda bulunan lkelerde Ingilizler 1935`te kurduklari Bantu
Educational Cinema Experiment (Bantu Sinema Dernegi) ile baslattiklari sinema
projeleri AIrika lkeleri bagimsizliklarina kavusunca birakti. Eski Ingiliz smrgesi
olan ve 1957 yilinda kazanan Gana`da Ghanian Film School`la bir atilim
gereklestirildi. Bir baska eski Ingiliz smrgesi Nijerya`da ise bagimsizligini
kazandigi 1960`li yillarda Nollywood adli daha ok eglenceli televizyon Iilmleri
reten bir sinema endstrisi dogdu.
Sahra Alti`nda Fransa`nin smrgesi olan Burkina Faso, Senegal, Mali gibi
blgelerde sinema egitimi verilmiyordu. Bagimsizlik sonrasi durumda ise bu
blgelerin ynetmenleri Moskova`da bulunan NGIK sinema okulu ya da
Fransa`daki LÌnstitut des Hautes Etudes Cinematographiques (IDHEC)`te egitim
oluyordu. AIrikali ynetmen adaylarinin 2000`li yillarda da yurtdisinda sinema
okullarinda egitim alma gelenegi devam etmektedir.
108
5. SONU
AIrika sinemasinin anlasilirligini arttirmak ve genel bir betimleme yapmak iin
kolonyal dnem kaliti olan ekonomi, politik ve kltrel tarihselligi irdelemek
gerekmektedir. Yalniz bununla kalmadan, smrgecilige direngen bir meydan okuma
sunan diasporaki kita iindeki uygulama ve kuramlari da incelemek gerekmektedir.
Silahli kolonyal glere karsi ailan ulusal kurtulus cepheleriyle ve
bagimsizliklarin kazanilmasiyla baslayan postkolonyal dnem, AIrika`daki sanatsal
disavurumun en modern tr olan sinemayi nemli bir biimde etkilemistir.
AIrikali sanatilar postkolonyal dnemde kolonyal dnemin mirasini
reddetmislerdir. Bu sekilde lkelerinin uluslar arasi platIormda varliklarini ispat
etmek ve kendi mesruluklarinin altini doldurmak iin bir mcadele alani
yaratmislardir.
AIrika politik duyarlik aisindan nc dnyaci bir yapiya ve genel anlamda
kendine zg bir sosyalist zellige sahiptir. Sanatsal aidansa, ulusal kltrn
hatirlanmasi ve modern yntemlerle gzden geirilmesi seklinde bir duyarliga
sahiptir. rnegin 1960`larda nclgn Cezayirìn Mcahit sinema egiliminin
belirledigi militan bir disavurum ve buna kosut biimde Ousmane Sembene gibi
nemli isimlerin basini ektigi yerel gelenekli mcadele anlayisi ikili bir disavurum
olarak ne ikmaktadir.
nc sinema, bir yandan Italyan Yeni Gerekiligi`nin dsk btelerle,
stdyosuz, amatr oyuncularla rettigi Iilmleriyle ve diger yandan nc dnyanin
ulusal bagimsizlik savaslari ve Iarkli bir kimlik tasarimina duydugu ihtiya gibi
sorunlarini ele alan zellikleriyle AIrika sinemasini etkilemistir. 1960`larda baslayan
bu etki AIrika sinemasi ve kitadaki sanatsal retim iin dnm noktasi olmustur.
nc sinema akiminin da etkisiyle AIrika sinemasi kendi kaynaklarina
dnms, zc bir dil benimsemis, yerellik zlemini hissettirmist ve szl gelenegin
109
yerlesik duruma gemesini bir ilke olarka zmsemistir.
308
Tm bunlari yapmaya
alisan AIrikali sinemacilar da Avrupa kolonyalizminin kendilerine unutturdugu
tarihlerinin aslinda kurtuluslari iin en nemli can simidi oldugunu savunmuslardir.
1960`lardan 1980`lere dogru sosyalist egilimli halk mcadelesine dayali
sylemler azaldi ve AIrika ii atismalar ulusal temelli kavgalar bas gstermistir.
1980`lerde AIrika`nin uluslar arasi alanda taninma krizinin asilmasi kitayi yepyeni
bir konjonktre tasimistir. Fakat bu dnemde de siyah elitlerin egemenligi sz
konusu olmus, etnik savaslar ikmis, yz binlerce insan g etmis ve dis lkelerin
yogun sekilde AIrika`ya mdahale etmistir. Bu durumda olusan kitanin yeni yapisina
karsi AIrika sinemasinda kltrelci disavurumlar artmistir. Toplumsal hareketler
anlatilan sekilde degismeye baslayinca sanatsal disavurumlarin ieriginde de kosut
bir degisim izlenmistir. Dolayisiyla AIrika`da nc sinemanin kurtulusu ve
sosyalist sylemin rengini verdigi dil etkisini kaybetmis, yeni kltrelci dil
ykselmistir.
Tek kltrllkten ok kltrllge geilen bir dnemde kozmopolikten ve
tipki postmodernizm ve postkolonyalizm gibi daha kltrelci yaklasimlardan
etkilenen Iarkli bakis ailari kara kitada da etkisini artirmistir. Bu yaklasimlar,
nc dnyaci bakis aisindan Iarkli olarak smrgeci lkelerle AIrikalilar
arasindaki iliskileri melezlestiriyor. Yine postkolonyal dnemde, diasporada, eski
kolonyal devletlerde ve metropollerde yasayan AIrikali ynetmenlerin Iilm retimine
dhil olmasi yeni biim, estetik ve tematik tartismalari beraberinde getirmistir.
Kltrelci erevede kolonyal dnemin uzantisi olarak grlen tketim
aliskanligina ynelik muhaliI tutum sergileyen 1980`lerde Iarkliliklarin var olma ve
yasama hakki savunulurken 90`lara gelindiginde Iarkliliktan ziyade niter bir birlik
anlayisi savunusu gelismistir. Farklilik mecrasinda gelisen otantisite, ze dns ya da
kkensel sregenligin kurulmasi abalari 90`li yillardaki AIrika sinemacilarinin
elinde bir esit turistik bir llesme` tehlikesine dnsmstr.
AIrikali sinemacilarin tepkilerini dnemsel olarak degistigi ynndeki
kuramsal sav dogrultusunda, birok AIrikali sinema teorisyeni, kita sinemasinin
iinde oklu tepki barindigini imler.
308 Ukadike, 2004:309.
110
Diawara`ya gre FESPACO (Pan AIrikan Ougadougou Film Festivali) AIrika
sinemasindaki ynsemelerin en iyi gzlemlenecegi yerdir. Diawara bu Iestivalin,
gncel AIrika sinemasinin birok tepkiyi ayni anda Iarkli blgelerde nasil tasidigini
gsterdigini de ekler. rnegin Soulaymane Cisse`nin Yeelen (Isik, 1987) Iilmi,
Idrissa Ouedraogo`nun Yabaa`si (1989) kaynaklara dns Iikrini savunurken Mortu
Nega (Flora Gomes, 1988) kolonyal glere karsi mcadeleyi temalarinin nirengi
noktasi yapar. Finzan (Cheick Oumar Sissoko, 1989) ve Bouka (Roger Gnoan
M`Bala, 1989) Iilmleriyse gelenek ve modernite arasindaki gerilimli sorunsali
toplumsal gereki tezlerle islemislerdir.
309
AIrika Sinemasi nc Dnya Sinemasi`ndaki deneysellik Iormu ve sosyal
mcadelelere adapte olma zellikleriyle erken dnemde tanistigi iin uluslar arasi
platIormda ve sinema akimlari ierisinde yer alir. Uluslar arasi boyutta kimliklerini
hissettiren lkelerin olusturdugu etkileri 1960`lardaki nc Sinema`dan Iarklilasir.
nc sinemanin iine dogdugu siyasal konjonktr ve auteur ynetmenlerin
deneysel estetigi AIrika sinemasinin retimlerinde biim, ierik ve estetik olarak
kendilerini var etmektedir.
AIrika sinemasi srdrlebilirligi aisindan bazi engellerle karsilasmistir.
Aslinda uluslar arasi alanda tm taninirliklarinda ve geldikleri noktalara ragmen
sinema endstrisi baglaminda kendi kendine yeterliligini kazanamamistir. Dagitim
alaninda da sinema tekellerine karsi ilk baslarda kurduklari s,inema birlikleri
etkinligini srdrememis ve bir gelenek olusturamamistir. Tm bu olumsuz
gelismeler AIrika sinemasinin srdrlebilirlik abalarini aksatmaktadir.
Kitada verdikleri Ionlarla varliklarini hissettiren Avrupa lkeleri, blge
ynetmenlerinin kimliklerini eksene alan Iilmler ekmelerini istemektedirler. Bu
istekleri de oryantalist algiyi AIrikali ynetmenler zerinden yeniden retmektedir.
Bylelikle Avrupa merkezli bakis aisi AIrika`nin Iilm retimine hem mdahil
olmakta hem de kendini disaridan bir 'degerlendirici seklinde
konumlandirmaktadir. Bu tavir, AIrika`nin sosyal, tarihsel ve kltrel izdsm
kabul edilecek kendi hikyelerinin ikmasini zorlastirmaktadir.
Slavoj Zizek Birinci Dnya`nin bu tutumunu elestirir. Ayrica kendi sorunlarini
nc Dnya`nin 'gerek sorunlarina oranla nemsiz sayma egilimlerini sahte
309 Diawara, 140.
111
bulmaktadir. Bunun bir kais biimi oldugunu ve insanin kendi toplumundaki
dsmanliklarla yzlesmekten kainmasinin araci oldugunu sylemektedir.
310
Jorge de Alva postkolonyalizmi kolonyal tecrbeden 'sonra gelen znellikten
ziyade emperyallestirme/kolonilestirme sylemlerine ve pratiklerine muhaleIet eden
bir znelligi gstermesi gerekir` diye tanimlar. Sonu olarak AIrika sinemasinin da
iinde bulundugu postkolonyal durumda'Madunun konusabilme direngenligini
gstermeye alismaktadir.
311
310 Zizek, 2006 -Paralaks, Virgl 8 Ocak) Aktaran Hepkon, 195)
311 Spivak, G. C. (1988). "Can the Subaltern Speak?" Marxism and the Interpretation oI Culture
iinde. Der., In C. Nelson ve L. Grossberg, s. 271-313. Urbana ve Chicago: University oI Illinois
Press.
112
KAYNAKLAR
Abel, Richard. (2005). Encyclopedia oI Early Cinema. New York:
Routledge.
Abel, Richard. (2008). French Silent Cinema, Sabado .
http://leyendocine.blogspot.com/2008/04/Irench-silent-cinema-por-richard-
abel.html 25.03.2011
Alva, Klor J. (1995). (Ed. G. Prakesh). The Postcolonization oI the
(Latin) American Experience: a Reconsideration oI Colonialism,
Postcolonialism and Mestizaje. AIter Colonialism: Imperial Histories and
Postcolonial Displacements. Princeton: Princeton UP.
Andrain, Charles. F. (1962). The Pan-AIrican Movement: The Search Ior
Organization and Community. Phylon. Cilt: 23. Sayi:1.
Arenas, Fernando. (2011). Lusophone AIrica: Beyond Independence.
Minneapolis: University oI Minnesota Press.
Armes, Roy. (2006). AIrican Filmmaking: North and South oI the
Sahara. Bloomington: Indiana University Press.
Armes, Roy. (1987). Third World Film Making and the West. London:
University oI CaliIornia Press.
Armes, Roy. (2005). Postcolonial Images: Studies in North AIrican
Film. Bloomington: Indiana University Press.
Armes, Roy. (2008). Dictionary oI AIrican Filmmakers. Bloomington:
Indiana University Press.
Armes, Roy. (2011). nc Dnya Sinemasi ve Bati. (ev. Z. Atam).
Istanbul: Doruk Yayinlari.
113
Armes, Roy. (1995). Black Diaspora: Diversity, Dependence and
Oppositionality, Black AIrican Cinema in the Eighties. (Der. M. T. Martin).
Michigan: Wayne State University Press.
Aydin, Oya. Saki. (2005). AIrika`da Sinema Serveni ve Cinema Beur.
Istanbul: Galatasaray niversitesi Iletisim Dergisi. Sayi: 2.
Bakari, Imruh. (Co-Ed.) (1996). AIrican Experiences oI Cinema.
London: British Film Institute.
Barsam, Richard. M. (1973). Non-Fiction Film. A Critical History.
Bloomington: Indiana University Press.
Bauman, Zigmunt. (2000). Postmodernlik ve Hosnutsuzluklari. (ev.
Ipek Trkmen). Istanbul: Ayrinti Yayinlari.
Bhabha, H., ComaroII, J. (2002). Speaking oI Postcoloniality, in the
Continuous Present: A Conversation, in David Theo Goldberg and Ato
Quayson. OxIord: Blackwell Publishing.
Blaisdell, Bob. (2004). Selected Writings and Speeches oI Marcus
Garvey. New York: Dover Publications.
Bock, Hans. M., BergIelder, Tim. (2009). The Concise Cinegraph:
Encyclopaedia oI German Cinema. OxIord: Berghahn Books.
Bordwell, David. Thompson, Kristin. (2003). Film History: An
Introduction. Princeton: McGraw Hill.
Botwe, Kwame. (2005). Kwame Nkrumah's Politico-Cultural Thought
and Policies: An AIrican-Centered. New York: Routhledge.
Brisbane, Robert. H. (1949). His Excellency: The Provincial President oI
AIrica. Phylon Cilt: 3. Sayi: 10.
Buchsbaum, Jonathan. (2001). A Closer Look at Third Cinema, Third
Cinema, Historical Journal oI Film, Radio and Television. Cilt: 21. Sayi: 2.
Bughedir, Ferid. (1975) Ikinci AIrika Sinemasi Kongresi. (ev. Engin
Aya) http://www.iletisim.bahcesehir.edu.tr/arsiv/docs/588.pdI,
Cabral, Amilcal. (1974). Gine`de Devrim. (ev: DeIne Behramoglu)
Istanbul: Koral Yayincilik.
114
Cabral, Amilcar. (1983). Revolutionary leadership and people's war,
Patrick Chabal. Cambridge: Cambridge University Press.
Cabral, Amilcar. (b.t.). AIrika Bir Gn zgr Olacak. (ev.Ataol.
Behramoglu).http://www.ozgurluk.org/kitaplik/webarsiv/kurtulus/eskisayilar/
H-ICIN63/CABRAL.HTML
Cesaire,Aime. (2007). Barbar Bati Smrgecilik zerine Sylev. (ev.
G. Ayas). Istanbul:Salyangoz Yayinlari.
Chalaye, Slvie. (2001). Imaginaire Colonial: Fantasme et Nostalgie.
http://www.aIricultures.com/php/index.php?navarticle&no54
PIaII, Franoise. (Ed.)(2004). Focus on AIrican Films. Bloomington:
Indiana University Press.
Chevannes, Barry. (1994). RastaIari: Roots and Ideology. New York:
Syracuse University Press.
Chomsky, Noam. (2001). Smrgecilikten Kresellesmeye. (ev. M. E.
Sakin). Ankara: topya Yayinevi.
Cook, Pam. (2008). The Cinema Book. London: BFI Publishing.
Davis, Darren W., Brown, Ronald E. (2002). The Antipathy oI Black
Nationalism: Behavioral and Attitudinal Implications oI an AIrican American
Ideology. American Journal oI Political Science, Cilt: 46. Sayi: 2.
Devlieger, Patrick. and Coster, Jori. D. (2009). Disability in AIrican
Iilms: A semiotic analysis, Semiotica. Sayi: 174.
Diawara, Manthia. (1992). AIrican cinema: Politics & Culture.
Bloomington: Indiana University oI Press.
Diawara, Manthia. (1993). Black American Cinema (AFI Film
Readers). London: Routledge.
Durkheim, Emile. (2003). Sosyolojik Yntemin Kurallari. (ev.Cemre
Saraoglu). Istanbul: Bordo Siyah Yayinlari.
Ekotto, Frieada; Koh, Adeline. Rethinking Third Cinema: The Role oI
Anti-colonial Media and Aesthetics in Postmodernity. (2009). Germany: LIT
Berlin.
115
Erus, Zeynep . - Biryildiz, Esra. (2007).nc Sinema ve nc
Dnya Sinemasi. Istanbul:Es yayinlari.
Fanon, F. (1967). The Wretched oI Earth. Harmondsworth, Penguin.
Fanon, Frantz. (1996). Siyah Deri Beyaz Maskeler. (ev. MustaIa
Haksz). Istanbul:Sosyalist Yayinlar.
Fanon, Frantz. (2001). Yeryznn Lanetlileri. (ev. LtIi F Topaoglu).
Istanbul: Avesta Yayinlari.
Ferro, Marc. (2002). Smrgecilik Tarihi. (ev. M. Cedden). Ankara:
Imge Kitabevi.
Fourie, Pieter J. (2001). Media Studies: Institutions, theories, and issues.
South AIrica: Juta Education.
Foster, Audrey PerIorming Whiteness: Postmodern Reconstructions in
the Cinema Gwendolyn. (2007).New York: State University oI New York
Press, s. 144.
Garvey, Marcus. (1960). 'The Future as I See It..
http://www.marcusgarvey.com/wmview.php?ArtID57
Geels, Jolijin. (2006). Niger: The Bradt Travel Guide. U.K.: Bradt
Travel Guide.
Goldsmith, David A. (2003). The documentary makers: interviews with
15 oI the best in the business. Western Road: Roto Vision.
Goody, Jack. (2002). Bati`daki Dogu. (ev. B. M. Angili, I. M. Bezgin).
Ankara: Dost Kitapevi.
Gray, Gordon. (2010). Cinema: A Visual Anthropology. New York:
Berg Publishers.
Guenon, Rene. (2004). Dogu ve Bati. (ev. F. Aslan). Ankara: Hece
Yayinlari.
Gms, HaniIe. Nacer Khemir`le sylesi, (Mayis 2006). Anlayis
Dergisi. Sayi:20
116
Harrow, Kenneth. (1999). AIrican Cinema: Postcolonial and Feminist
Readings. Indiana: AIrica World Press.
Hegel, George.(b.t). The Philosophy oI History.
http://www.umass.edu/aIroam/aa254hegel.html
Huntington, Samuel Philipps (2001). Medeniyetler atismasi mi?,
Medeniyetler atismasi. (Ed. M. Yilmaz). Ankara: Vadi Yayinlari.
Keyman, F. (1999). Farkliliga Direnmek; Oryantalizm, Hegemonya ve
Kltrel Fark. (Ed. F. Keyman). Istanbul: Iletisim Yayinlari.
Loomba, Ania (2000). Kolonyalizm ve Postkolonyalizm. (ev. M.
Kk). Istanbul: Ayrinti Yayinlari.
Low, Rachel (1950). The History oI British Film, Volume III. 1950
New York: Routhledge.
Luraghi, Raymond (2000). Smrgecilik Tarihi. (ev. H. Inal). Istanbul:
E Yayinlari.
Masilela, Ntognela (2003). To Change Reels: Film And Culture In
South AIrica. Michigan: Wayne State University Press.
Memmi, Albert Memmi (6 Ocak 2011). Portrait du Colonise.
(evrimii), http://www.meI.qc.ca/portrait20du20colonise.htm ,
Monda, Antonio (2003). The Hidden God: Film And Faith, Mary Lea
Bandy. New York: The Museum Art.
Morin, Edgar (1995). Avrupa`yi Dsnmek. (ev. S. Tekeli). Istanbul:
AIa Yayinlari.
Murphy, David. Williams, Patricks (2007). Postcolonial AIrica Cinema.
Manchester:Manchester University Press.
Mutman, Mahmut Postkolonyal Dsnce zel, Postkolonyalizm: l
Bir Disiplinin Hatira DeIteri. Toplumbilim Sayi 25.
Notcutt, Leslie Alan (1937). The AIrican and the cinema: An Account
oI the Bantu Educational Cinema Experiment During the Period March 1935.
London: Edinburgh House Press.
117
Slavin, David Henry (2001). Colonial Cinema and Imperial France,
19191939: White Blind Spots, Male Fantasies. John Hopkins University
Press.
zden,Tuba Nacer Khemir`le sylesi. ( Haziran 2005). Aksiyon
Dergisi, sayi: 554.
Viera,Patricia (2007) Propaganda Films in the Portuguese New State:
From Art to Ideology, Georgetown University Research Project
http://artesliberales.spbu.ru/research/seminars/critique/Vieira.pdI
Willemen, Paul Looks and Frictions: Essays in Cultural Studies and
Film Theory. (1994). London:British Film Institute.
Perry, Barbara, McGilligan, Patrick(1973). Osman Sembene ile
Sylesi, ev. Asuman Paker, Gerek Sinema. Yil: 1, sayi: 1.
Record, Wilson.(1956). 'Sociological Theory, Intra-Racial Color
DiIIerentiation and the Garvey Movement. , The Journal oI Negro
Education, Cilt: 25. Sayi: 4.
Rosenau, Pauline Marie (1998). Post-Modernizm ve Toplum Bilimleri.
(ev. T. Birkan). Ankara: Bilim ve Sanat/Ark Yayinlari.
Rouch, Jeanne Field, S. (2003). Cine-Ethnography. Minnesota:
University oI Minnesota Press, s. 61.
Russell, Sharon. (1998). Guide to AIrican Cinema. Westport:
Greenwood Publishing Group.
Said, Edward. (1998). Emperyalizm ve Kltr. (ev. N. Alpay). Istanbul:
Hil Yayinlari.
Saks, Lucia. (2010). Cinema in a Democratic South AIrica: The Race
Ior Representation. Indiana: Indiana University oI Press.
Salmane, Hala; Hartog, Simon, Wilson, David. (1976). Algerian
Cinema. London: British Film Institute.
Sartre, Jeanne Paul (1999). Hepimiz Katiliz. (ev. S. N. Kara). Istanbul:
Belge Yayinlari.
118
Saul, Mahir, Austen, Ralph. (2010). Viewing AIrican Cinema in the
Twenty-First Century: Art Films and the Nollywood Video Revolution.
Ohio:Ohio University Press.
Serdar, Ziyaddin. Postmodernizm ve teki. (ev. G. Kamaz). Istanbul:
Sylem Yayinlari.
ShaIik, Viola. (1998). Arab Cinema: History and Cultural Identity.
Kahire: The Ameican University in Cairo.
Shohat, Ella (2003). Post-Third Worldist Culture: Gender, Nation and
the Cinema. (Ed. Anthony R. Guneratne, Wimal Dissanayake). Rethinking
Third Cinema, New York: Routledge.
Smith, BickIord V. (2007). Richard Mendelsohn Black and White in
Colour: AIrican History on Screen. London: James Currey.
Smith, GeoIIrey Nowel. (Ed.). (2003). Dnya Sinema Tarihi. (ev.
Ahmet Fethi) Istanbul: Kabalci Yayinlari.
Spivak, Chakravorty Spivak (1988). Can the Subaltern Speak? Marxism
and the Interpretation oI Culture. (Der. In C. Nelson ve L. Grossberg). Urbana
ve Chicago: University oI Illinois Press.
Spivak, Chakravorty Spivak. (Ekim, 1985). The Rani oI Sirmur: An
Essay in Reading the Archives, History and Theory. 24:3.
Stam, Robert (2003). Beyond Third Cinema: The Aesthetics oI
Hybridity. (Der. Anthony R. Guneratne, Wimal Dissanayake). Rethinking
Third Cinema, New York: Routledge,
Stam, Robert, Raengo, Alessandra.(2005). Literature and Film: A Guide
to The Theory and Practice oI Film Adaptation. London: Blackwell
Publishing.
Stollery, Martin (2002). Another Look at Third Cinema. Historical
Journal oI Film, Radio and Television, Vol.22, No.2.
Taylor, Charles (2003). Searching Ior the Postmodern in AIrican
Cinema. (Derl. June Giavanni) Symbolic Narratives/AIrican Cinema:
Audiences, Theory and the Moving Image. London:British Film Instute.
119
Teksoy, Rekin (2009). Rekin Teksoy'un Sinema Tarihi. Oglak
Yayincilik.
Spaas, Lieve.(2000) The Francophone Film: A Struggle For Identity.
Manchester: Manchester University Press.
Watkins, Claire.( 1993) Film Production in Francophone AIrica 1961 to
1977: Ousmane Sembene. Black Studies A Journal oI AIrican and AIro-
American Studies Volume 1 Number 1.
Thomas, Martin (2005). The French Empire Between The Wars:
Imperialism, Politics and Society. Manchester: Manchester University Press,
Tomaselli, Keyan (1997) Cinema on the Periphery: South AIrican Cinema
http://ccms.ukzn.ac.za/index.php?optioncomcontent&taskview&id388&
Itemid46)
Tomaselli, Keyan. (2006). Encountering Modernity: Twentieth Century
South AIrican Cinema. South AIrica: Unisa Press.
Truman, Hughes Tallcy. (Ekim 1920). Marcus Garvey-Negro Moses?
World`s Work Cilt:1 Sayi:43
Tunteng, P-Kiven (1974). George Padmore's Impact on AIrica: A
Critical Appraisal. Phylon 35.1 (1st Qtr).
Tunteng, P-Kiven. (1976). Ideology, Racism and Black Political
Culture. British Journal oI Sociology, Volume 27 Number 2.
Ukadike, N. F. (1994). Black AIrican Cinema. CaliIornia: University oI
CaliIornia Press,.
Ukadike, N. F. (2007). AIrika Birligi Mcadelesinden Postolonyalizme
AIrika`da Sinema, (Aktaran Zeliha Hepkon, nc Sinema Ve nc
Dnya Sinemasi). Istanbul: Es Yayinlari.
Verdone, Mario (1951). The Italian Cinema Irom Its Beginnings to
Today. Hollywood Quarterly, University oI CaliIornia Press.
Vigh, Henrikh. (2006). Navigating Terrains oI War: Youth and
Soldiering in Guinea-Bissau. London:Berghahn Books,
120
Wallerstein, Immanuel. (1986). AIrica and The Modern World, Indiana:
AIrica World Press.
Walters, Ronald. (1997). Pan AIricanism in the AIrican Diaspora: An
Analysis oI Modern AIrocentric. Detroit: Wayne State University Press.
Warren, Nagueyalti(Kis-Ilkbahar1990). Pan-AIrican Cultural
Movements: From Baraka to Karenga. The Journal oI Negro History. Cilt:2
Sayi:75
WasseI, Magda. (2004). Panorama oI Arab Cinema 1954-2004.
FrankIurt: Deutsches Filmmuseum.
Young, Robert(2001). Postcolonialism: An Historical Introduction. New
York: Wiley-Blackwell.
Zahar, R. (1999). Smrgecilik ve Yabancilasma. (ev. B. Doktor).
Istanbul: Insan Yayinlari.
Zizek, Slovaj (2006). Paralaks. (ev: Sabri Grses) Istanbul: Encore
Yayinlari
121
ZGEMS
Kiyisel Bilgiler:
Dogum Tarihi 12.11. 1984
Dogum Yeri Istanbul
Medeni Durumu Evli
Egitim:
Lise 19982001 skdar Burhan Felek Lisesi
Lisans 20022006 Marmara niversitesi Iletisim Fakltesi
Halkla Iliskiler ve Tanitim
Yksek Lisans 2009... Beykent niversitesi Sinema-TV
Sinema-TV
Tezler:
Propaganda ve Kitle Toplumu: Marmara niversitesi Iletisim Fakltesi Bitirme
Tezi2006
Post-Kolonyal Afrika Sinemas: Beykent niversitesi Sinema-TV Yksek Lisans
(Devam ediyor)
Sunum:
Chicago Okulu, Frankfurt Okulu ve Baudrilliard baglamnda Toplumsaln
Sonu:
4.Gen Akademisyenler Bulusmasi (Sunum)-2010
nc Sinema`nn Fanonyen Kkeni:
lmnn 50. yil dnmnde Frantz Fanon-Ilmi Etdler Dernegi2011
Yaymlar:
Tiraj Peyinde Koyarken Etige Sagr Olmak: Is Ahlki Dergisi 4. Sayi
Medya Profesyonellerinin ve Medyann Aile Algs Projesi: EDAM

Postkolonyal Afrika Sineması

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Postkolonyal Afrika Sineması

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

i

You might also like