Fluxus

Daha 1950li yllarda, ABDde mzisyen John Cage, dans Merce Cunningham ve ressam Robert Rauschenberg ve Jasper Johnsun karlamas, sanatla yaam yaknlatrma grn tayan avangard dnceye yeni bir bak as getirdi. Yalnz seyirci deil, ayn zamanda oyuncu nitelii de tayan bir izleyici kitlesiyle olan farkla ilikilerden kaynaklanan, gndelik yaama dalm sonsuz estetik paracklarn kefinden duyulan gerek hazzn anlatm, 1960l yllarda, ABDde olduu gibi Avrupada da, btn sanatlar iine alan tmsel bir sanat tr veya sanatn tiyatrolatrlmasna dayal happening olup bitenler uygulamasn getirdi. Allan Kaprow, izleyicileri araba lastiklerinden oluan dev bir yn stnde bulumaya arr. Sanat olsun veya olmasn, nemli olan, sanatn hedeflediklerinin toplumca yeniden kefedilmesi iin, dzenin sorgulanmasdr. Tiyatro dnyasndan bamsz bu seyir anlay, bir kkrtma eilimini de iinde tar.

1961de New Yorkta George Maciunas ve eitli avangard mzisyenlerin tasarlad uluslararas Fluxus hareketi, 1960l yllarda Avrupada Paris, Dsseldorf, Kopenhag vb kentlerdeki gsterileriyle George Brecht, Ben (Ben Vautier), Daniel Spoerri, Robert Filiou, Nam June Paik, Wolf Vostell, Joseph Beuys gibi sanatlarla geliimi srdrr. Fransada olaylar, gerek tiyatrolarda gerek sokaklarda veya Benin Niceteki nl butiinde gerekleir ve dadacln aykr gsterileriyle balant kurar. Almanyada sanatsal etkinlikler, savan reddedilmesinden kaynaklanan, iddete dayal basklarn anlatmyla desteklenir. Vostellin kokumu salatalarla ykl bir vagonda Almanyay batan baa geii Almanyadaki sarsnty eletirir. Beuysn, paralel niversite kurulmasna kadar uzanan kahramanlk ve ok zel bir mitolojiyle kark eylemleri, toplumsal eletiriyi, gl mitos devinimleri araclyla bir sanat biimine dntrr. Her ne kadar sanatlar birer aman biimine brnm olsalar da, bu edimler, toplumsal hareketlerin kkenine k tutmay amalar. S.Germaner. Fluxus 1950lerin sonunda deneysel mzik yapan odak bulunmaktayd. Bunlar Pariste Pierre Schaefferin evresinde musique concrte (somut mzik-d evreden alnan sesler), Darmstadt Festivalinde ve Kln Radyosunda Alman elektronik mzik okulu ve Music for tape (teyp mzii ya da ses band mzii) ile Ameunem tamaktadr. Bu etkinlikler Dadann yeniden gndeme gelii ile ilgilidir: 1951de The Dada painters and poetin yaymlanmas ve 1958 ylnda Dsseldorfta dzenlenen Dada dokumente einer Bewegung sergisinin aldr. Bu yllarda Zen anlay dorultusunda denemeler yapan Amerikal kompozitr John Cage, tanmlanamayan bir mzikle ilgilenmektedir. John Cage almalarnda yalnz deildir. George Brecht ve Jackson Mac Low da tanmlanamazn deiik olanaklarn aramaktadrlar. Mzik

alanndaki bu deneylerin, o yllarda Allan Kaprow, Jim Dine, George Segal gibi yeniliklere ak sanatlarn ilgisini ektii grlmektedir. Yine ayn dnemde Klnde doan music/action hareketi evresinde Nam June Paik, Cornelius Cardew, Ben Patterson, Wolf Vosteil, Mimmo Rotella, Daniel Spoerri, Emmett Williams ve Stefan Wewerka gibi sanatlarn topland izlenmektedir. Tanmlarnn okluundan tr seilmi olan Fluxus (okluk) ad ilk kez 1961de ortaya atlmtr. G. Maciunas, galerisi A/Gde, Fluxus dergisi adna, gereki, somut mziin anlam ve biimlerin erimesi zerine Musica Antica et Nova adyla geceler dzenledii grlmektedir. Ayn yln Kasm aynda G. Maciunas, La Monte Young ve Jackson Mac Lowun en avant-garde uluslararas deneylerinin grupland bir de antoloji hazrlamtr. Fluxusun zgnl Eyll 1962de Wiesbaden, Stadtische Museumda gerekleen ilk Fluxus konseriyle balamtr. Bu amala Viyanadan zel olarak be keman virtz(!) getirtilmitir. Bunlar yaamlarnda hi keman almam kiilerdir ve saatlik konser boyunca anti-keman bir mzik kompoze etmilerdir. G. Maciunas konuyla ilgili bildirgesinde dnyay burjuva yaamndan temizlemek istemekte; sanat kartl gereinin herkes tarafndan sezilmesi iin bu gerein yceltilmesini nermekte; devrimlerin, toplumsal, politik ve kltrel strktrlerin eylemleri ortak olan bir ibirlii iinde olmalarn ngrmektedir. Milan Knizak, Yoko Ono, Joe Jones, Takenhisa Kosugi, Takako Saito, Chieko Shiomi, Henry Flynt, Ay-O, Franois Dufr Per Kirbeby, Geoff Hendricks, Robert Filliou, Ben Vautier, Wolf Vostel, Nam June Paik ve Joseph Beuys, Fluxus dncesini benimsemi sanatlardan bazlardr . Fluxusun nl temsilcisi J. Beuys 1962 ylnda Nam June Paik ve George Maciunas araclyla Fluxusa katlm ve ayn yl Toprak Piyano adyla ilk eylemini gerekletirmitir. 1963ten balayarak dzenli olarak Fluxus olaylarna katlan sanat bu alanda eitli eylemler yaratmtr. Bunlar arasnda Marcel Duchampn Sessizliine Paha Biilmez, l Bir Tavana Tablolar Nasl Aklamal, 1965, Eurasia, 1966 bunlar arasnda saylabilir. Ayrca, 1963te Dsseldorf Akademisi rencileri iin Festum, Fluxorum, Fluxus adl bir kollogyum da dzenleyen sanat burada Komposition fr zwei Musikanten (Iki mzisyen iin kompozisyon) ve Sibirische Symphonie, 1. Satz. (Sibirya Senfonisi, 1. Satz) gerekletirmitir. Bu akmda kuramsal bir gruplama, yaynlar, betimlemeler ve Fluxus-Maciunas nesneler evresinde younlamtr. Multiples (rprodksiyon gibi ok sayda oaltlm ve ucuza satlan yaptlar), filmler ve eitli nesnelerden oluan Fluxus rnlerinin hemen hepsi eklektik bir nitelik tamaktadr. Gnmze kadar sre gelmi ve yeni bir kitle kltr yaratm olan Fluxus, bir akmdan ok, yaayan gerek bir mite dnm bir anlaytr. Semra Germener Fluxus, sama olandan baya olana ve iddete dayal olana kadar geni bir yelpazeyi kapsyor ve genellikle, sanat dnyasnn iddialarn alaya almak ve izleyici ile sanata daha iyi bir konum kazandrmak amacyla sosyo-politik eletirinin elerini birletiriyordu. ou bakalarnca yerine getirilen yazl talimatlar eklindeki Fluxus eserlerini besleyen anlay "iini kendin gr"d. Bu dorultuda I960'l ve 19701i yllarda birok Fluxus festivali, konser, tur dzenlenecek, Fluxus gazeteleri, antolojileri, filmleri hazrlanacak, yiyecekler, oyunlar, sergiler dzenlenecek, hatta Fluxboanmalar ve Fluxnikahlar ayarlanacakt. Higgins'in bir lastik mhr stne kazd gibi; "Fluxus, bir i grme tarz, bir gelenek, bir yaama ve lme tarzdr" Cage'in seslerin mzik olmasn salamasna benzer ekilde Fluxus da her eyin sanat adna kullanlmasn salyordu. 1965 tarihli bir manifestoda Machinas, sanatnn iinin 'her eyin sanal olabileceini ve bunu herkesin yapabileceini gstermek olduunu ifade ederek ayn gr dile getirmiti.

Yeni biten savan yaratt toplumsal sarsnt, belkide bir arnma igdsyle, bozulmam olana iten bir ball gndeme getirmitir. nk Batnn kendi kltrel serveni iinde gelmi olduu nokta, adeta bir doktrine dnen estetik ynelim, yerini yeni sentezlere ynlendirecektir ki, bu da tekinin kefi, trlerin erimesi, eklektisizm gibi Postmodern dneme ilikin bir dnm yanstmaktadr. Nitekim grubun isimbabas ve nemli temsilcisi George Maciunas, Fluxusla ilgili yaymlad bildiride Dnyay burjuva yaamndan temizlemekten bahsetmektedir. Maciunas sanat kartl gereinden szetmektedir ki bu bir anlamda Dadaizmle birlikte gndeme gelen, uzunca bir sre unutulmu olsa da,bir yandan Duchampla birlikte iz srm bir hareketin ayak seslerini duyumsatmaktadr. Maciunas bu gerein yceltilmesini nermekte, devrimlerin toplumsal, politik ve kltrel yaplarn, eylemleri ortak olan bir ibirlii iinde olmalarn ngrmektedir. Bu balamda I. DnyaSavandan sonra Dada neyse, II.Dnya Savandan sonra da Fluxus odur diyebiliriz. kisi de burjuva sanatna ve kurallara bal bir estetie kafa tutar. Duchampn yerini bu kez Beuys almtr. Rifat ahiner

Fluxusun amalarndan birounu, kolaj sanats ve mektup sanatnn babas Ray Johnson (19271995)gerekletirdi. Johnson 1950'lerde, hayran olduu nl kiilerle sanatlara, ekleyip Ray Johnson'a geri gnderin ibalesiyle ya hediye ya da talimat eklinde kaleme ald mektuplar gndermeye balad. 1962'de bu a, kendi kendini inceleyen bir sanat ve dans kurslarna atfla New York Yazma Okuluna (NYCS) dnm durumdayd. Bedava datlan, parayla alnp satlmayan, sadece kabul edilmesi mmkn olan sanat eserleriyle Johnson, sanat piyasasnn dnda uluslararas apta br koleksiyoncular ve ibirlii yapan kiiler a kurmu oluyordu. Hem Fluxus hem de mektup sanat, 1960'l ve 1970'li yllarda en parlak devrini yaadktan sonra bugn de gelimeye devam etmektedir ve internet gibi yeni teknolojileri kendi lehine kullanmaya yatkn bir zemine sahiptir. Fluxus, sama olandan baya olana ve iddete dayal olana kadar geni bir yelpazeyi kapsyor ve genellikle, sanat dnyasnn iddialarn alaya almak ve izleyici ile sanata daha iyi bir konum kazandrmak amacyla sosyo-politik eletirinin elerini birletiriyordu. ou bakalarnca yerine getirilen yazl talimatlar eklindeki Fluxus eserlerini besleyen anlay "iini kendin gr"d. Bu dorultuda I960'l ve 19701i yllarda birok Fluxus festivali, konser, tur dzenlenecek, Fluxus gazeteleri, antolojileri, filmleri hazrlanacak, yiyecekler, oyunlar, sergiler dzenlenecek, hatta Fluxboanmalar ve Fluxnikahlar ayarlanacakt. Higgins'in bir lastik mhr stne kazd gibi; "Fluxus, bir i grme tarz, bir gelenek, bir yaama ve lme tarzdr" Cage'in seslerin mzik olmasn salamasna benzer ekilde Fluxus da her eyin sanat adna kullanlmasn salyordu. 1965 tarihli bir manifestoda Machinas, sanatnn iinin 'her eyin sanal olabileceini ve bunu herkesin yapabileceini gstermek olduunu ifade ederek ayn gr dile getirmiti. Fluxus, sama olandan baya olana ve iddete dayal olana kadar geni bir yelpazeyi kapsyor ve genellikle, sanat dnyasnn iddialarn alaya almak ve izleyici ile sanata daha iyi bir konum kazandrmak amacyla sosyo-politik eletirinin elerini birletiriyordu. ou bakalarnca yerine getirilen yazl talimatlar eklindeki Fluxus eserlerini besleyen anlay "iini kendin gr"d. Bu

dorultuda I960'l ve 19701i yllarda birok Fluxus festivali, konser, tur dzenlenecek, Fluxus gazeteleri, antolojileri, filmleri hazrlanacak, yiyecekler, oyunlar, sergiler dzenlenecek, hatta Fluxboanmalar ve Fluxnikahlar ayarlanacakt. Higgins'in bir lastik mhr stne kazd gibi; "Fluxus, bir i grme tarz, bir gelenek, bir yaama ve lme tarzdr" Cage'in seslerin mzik olmasn salamasna benzer ekilde Fluxus da her eyin sanat adna kullanlmasn salyordu. 1965 tarihli bir manifestoda Machinas, sanatnn iinin 'her eyin sanal olabileceini ve bunu herkesin yapabileceini gstermek olduunu ifade ederek ayn gr dile getirmiti.

Yeni biten savan yaratt toplumsal sarsnt, belkide bir arnma igdsyle, bozulmam olana iten bir ball gndeme getirmitir. nk Batnn kendi kltrel serveni iinde gelmi olduu nokta, adeta bir doktrine dnen estetik ynelim, yerini yeni sentezlere ynlendirecektir ki, bu da tekinin kefi, trlerin erimesi, eklektisizm gibi Postmodern dneme ilikin bir dnm yanstmaktadr. Nitekim grubun isimbabas ve nemli temsilcisi George Maciunas, Fluxusla ilgili yaymlad bildiride Dnyay burjuva yaamndan temizlemekten bahsetmektedir. Maciunas sanat kartl gereinden szetmektedir ki bu bir anlamda Dadaizmle birlikte gndeme gelen, uzunca bir sre unutulmu olsa da,bir yandan Duchampla birlikte iz srm bir hareketin ayak seslerini duyumsatmaktadr. Maciunas bu gerein yceltilmesini nermekte, devrimlerin toplumsal, politik ve kltrel yaplarn, eylemleri ortak olan bir ibirlii iinde olmalarn ngrmektedir. Bu balamda I. DnyaSavandan sonra Dada neyse, II.Dnya Savandan sonra da Fluxus odur diyebiliriz. kisi de burjuva sanatna ve kurallara bal bir estetie kafa tutar. Duchampn yerini bu kez Beuys almtr. Rifat ahiner

Fluxusun amalarndan birounu, kolaj sanats ve mektup sanatnn babas Ray Johnson (19271995)gerekletirdi. Johnson 1950'lerde, hayran olduu nl kiilerle sanatlara, ekleyip Ray Johnson'a geri gnderin ibalesiyle ya hediye ya da talimat eklinde kaleme ald mektuplar gndermeye balad. 1962'de bu a, kendi kendini inceleyen bir sanat ve dans kurslarna atfla New York Yazma Okuluna (NYCS) dnm durumdayd. Bedava datlan, parayla alnp satlmayan, sadece kabul edilmesi mmkn olan sanat eserleriyle Johnson, sanat piyasasnn dnda uluslararas apta br koleksiyoncular ve ibirlii yapan kiiler a kurmu oluyordu. Hem Fluxus hem de mektup sanat, 1960'l ve 1970'li yllarda en parlak devrini yaadktan sonra bugn de gelimeye devam etmektedir ve internet gibi yeni teknolojileri kendi lehine kullanmaya yatkn bir zemine sahiptir.

Fluxus: Modernizmden Modern Sonrasna Sanatsal almlar ihmal edilip salt bir dnsel yntembilim olarak ele alnd takdirde kendiliinden bir kenarda kalacak postmodernizm saylmazsa, saysz akm douran zengin ve verimli 20. yzyl sanatnn dnyaya getirdii son kitlesel akm Fluxus'tur.

Aslnda, amalarnn ve belirleyicilerinin neler olduu balangta yeterince anlalamam, bilinememi bir akm olan Fluxus, 1992'de 30. doum yln kutlam ve yeniden tartma gndemine girmitir. lk kez 1961'de zerinde allmaya balanmsa da 1962 yl Eyll'nde 'resmen' kimlik kazanan Fluxus belki bugn bir akm olarak nitelendiriliyor ama balangta kesinlikle bir 'hareket' olarak domutu. Hatta, bu 'hareket' kavramnn bizatihi kendisini, Fluxus'u oluturan en nemli etken saymak da mmkndr. nk, Fluxus, zellikle bnyesinde tad neo-Dadaist tavrla birlikte sanatn ticarilemesi gibi, piyasa olgusu gibi, yksek modernizmin dlaycyl gibi kavramlara kkten kar kyor, onlara kar yeni bir tutumun ykseltilmesi gerektiini savunuyordu. Dolaysyla btn avangart klarda olduu zere, bir tr kalclk kazanma, bir tr donuklama, duraanlama anlamlarn da ieren 'akm' anlayna srtn dnyordu. Ne var ki, modernizmin kendisini var eden, ayakta tutan en nemli zellii ona kar kanlarn da bir sre sonra modernizmin snrlar iinde ele alnmaya balanmasdr. Ayn 'akibet' Fluxus iin de geerli olmutur. Huyssen'in vurgulad gibi Fluxus bylelikle avangardist bir almn yaayabilecei en kt sonucu, hatta baarszl yaayarak baarl olmutur. nce kurumsal bir kimlik olarak grlmemi, dlanm, kar klm, anlalmam ama imdilerde yeniden deerlendirilerek, sanat tarihi incelemelerine konu edilerek, mzeletirilerek baarszlktan kaynaklanan bir baary sahiplenmi, o yanyla da bir modern hareket nitelii kazanmtr. Asl soru da budur: Fluxus bir modern hareket midir yoksa postmodern bir boyuta sahip midir? Bu soruyu yantlamak iin ncelikle Fluxus'un Dada'yla kurduu ilikiye deinmek gerekir. Bilindii zere tarihsel Dada, balangta stnadn *Sansr**Sansr**Sansr**Sansr*lanrlmas, kitleyi dlamas, kendisini salt kendi sorunsallarndan kalkarak retmek istemesi gibi nedenlerle modernizme kar kyordu. Bu yzden de kendisini bir tr 'kar sanat' olarak tanmlyordu. Ayrca Dada'nn siyasetle kurduu dorudan bir ba vard ve onu da doduu yllarn 1916-20'ler tm dnyada yaanan sarsntlaryla birlikte ele almak gerekir. Ayn gelime izgisi Fluxus iin de geerlidir. Dada'nn Tzara's-nn neredeyse bir uzants gibi grlebilecek, Fluxus'un belki 'kurucusu' deil ama hem rgtleyicisi hem de en nemli isimlerinden birisi olan, tm bir sreci, tm elikilere ve kopulara karn kucaklam George Maciunas ilk knda bu hareketi tam da bu anlayla iice grmtr. Dolaysyla Stephen Foster'in tanmlamasyla Fluxus bir tr kar kmalar ve onaylamalar sreci olarak gelimitir. Toplumsal denebilecek bir dzeyde kar kt eyleri bir lde sraladm Fluxus, te yandan sanatnn tek yaratc olmasna, bir kahraman gibi alglanmasna, mzik, resim, edebiyat arasndaki geleneksel -snrlara, hatta znel bir bakaldrya dayanan sanat anlayna kar kyordu. Yansra, 'derin anlam' ve yorumun bir renime dayanlarak gerekletirilmesi gene Fluxus'un tepki gsterdii yaklamlar arasndayd. Bu balamda Susan Sontag'n ok iyi bilinen 'Yoruma Kar' makalesiyle de geni lde elikiye dmlerdi. Fluxus, zellikle Amarikal sanat Robert Motherwell'in yaynlad Dada Ressamlar ve airleri:Bir Antoloji balkl kitabyla Amerika'da yeniden gndeme gelen Dada eilimlerden etkilenerek bu noktaya varrken, br taraftan da sanatn retilmesi iin belli eyleri onaylamay, o elerin varln neredeyse zorunlu grmeyi srdryordu. Bu anlamda, Fluxus iin ortamlararas (intermedia) etkinlik, sanatn retenleri de onu tketenlerin de yaplan iten zevk, keyif almasndaki zorunluluk, gndelik yaamn sradan, basit olgularnn varl ve bunlann sanata katlmas, sanatn onlarla kurduu isel ve gizli ilikinin varl ve onun mutlaka bilinmesi Fluxus iin vazgeilmez eylerdi.1 yleyse, retilecek yeni sanat bu iki alann kesitii noktada ortaya kacakt.

Yukarda deindiim gibi, 1960'l yllarn banda Fluxus gibi, kimine gre ne olduu kesinlikle bilinmeyen2 kimine gre de yirminci yzyln son byk akm acaba bu noktaya nasl ulamt? Bu zmlemenin ok somut bir saptamasn (Estera Milman) yapm, Fluxus'un tarihncesinde 1950'lerin Somut iiri (Concrete Poetry) ve deneysel mzik klar, tarih sonrasnda da Minimalizm, kavram sanat ve gsteri (performance) sanat bulunduunu sylemitir.3 Ne var ki, bu almn sanat tesi belirleyicilerini ise 2. Byk Sava sonras zellikle Amerika ve Federal (Bat) Almanya'daki siyasal-tarihsel ortamla aklamak olanakldr. Amerika, sava sonrasnda sanatn merkezi olduunu kantlam, soyut davurumculuk ve boyasal resim sonras soyutlamac sanat gibi akmlarla egemenlii ele geirmi, bunu tarihsel, dolaysyla da doktriner, ideolojik yksek modernizmin oda haline getirmitir. 1960'l yllarn pop sanatnn da ayn anlaya bir tepki olarak doduu dnlrse onun hemen ncesinde Fluxus'un niye gelitiini anlamak kolaylaacaktr. Balangta Amerika'da Macuinas'm galerisinde balayan fakat bu gen ve atlmc kiinin parasal skntya derek Almanya'ya gitmesinden sonra orada gelien bu akmn ylesi bir evrede glenmesi de rastlant deildir. nk, Almanya 2. savata soyut sanat yasaklam, onu kirli, yoz bir sanat saymtr. Bylesi bir sanata kar kan bir anlay alttan alta (bilin altnda) destekleyen bir ortam sz konusudur. kincisi, toplama kamplarna ait bilgiler, belgeler her geen gn biraz daha ortaya karlmakta, Auschwitz'den sonra sanat yaplamayacan syleyen dnce bir anlamda glenmektedir Gelitirilecek bir sanat anlaynn Amerikan kkenli olmasnn toplumsal kabul asndan salayaca kolaylklar vardr. Hele o sanan modernist sanata tepkiyle domu olmas sreci daha da kolaylatracaktr.4 Btn bu gelimelerin dibinde ise bir tek ey yatmaktadr: Fluxus, tm kar klarna kar politik, iedolojik ynlerden balanm (angaje) bir akm deildir. Bu yanyla hem Dada'dan ayrlmakta hem de zellikle Amerika'da yaanm McCarthy olaylar nedeniyle, 1950'li yllarn politik olmayan, ideolojik olmayan sanatsal anlayna, yaknlamaktadr. Ne var ki, Fluxus'un Almanya'da gelimesinin aknda yatan asl nemli neden ve belki de Fluxus'u yirminci yzylda ne km sanat akmlar iinde bambaka bir yere oturtan ey bu hareketin (deneysel) mzikten domu olmasdr. Gerekten de, Dick Higgins, George Brecht, Jackson Mac Low, Al Hansen gibi sonradan Fluxus'un en nemli isimleri arasnda saylacak genlerin tm, o yllarda New York'ta deneysel kompozisyon dersleri veren ve 1940'l yllardan itibaren zellikle Duchamp'n etkisi altnda Amerikan sanatnda nemli bir yer tutan John Cage'in rencisi olurlar. Maciunas'n galerisinde balayan ilk gsteriler de mzik dinletileri/gsterileridir. Cage, bu genlere yksek modernizmin etkisi aknda gelien mziin anlamszln savunduktan sonra, gndelik yaamn, yani grltnn yerini alabilmesi iin mziin susmas gerektiini sylemitir. Ayrca, seri retim mzii ldren bir etki yaratm, teknik oaltlabilirlik ise zaten Benjamin'in syledii gibi haleyi tmden yok etmitir. Bu durumda yeni mzik, mziin bittii yerden balamaldr.5 Bu yaklam her ynden sevindiricidir ve Almanya'da zellikle kabul grmtr nk, bylelikle, hi kirlenmemi, yirminci yzylda srekli olarak ikinci planda kalm, plastik sanatlar gibi III. Reich taralndan lekelenmemi bir sanat olan mzikten yola klacaktr. yle de olur ve bu nedenle, Cage, daha sonra kendisiyle yaplan bir grmede btn bu nedenlerden tr ismini Fluxus'un kurucular, kendisini de onun kkleri arasnda sayar.6

Bu ereve Fluxus'un temel nermelerini ortaya koyabilmesi iin gerekli zemini artk hazrlamr. Fluxus, 1960'larda, Harold Rosenberg'in tanmlamasyla avangardizmin artk bir 'yineleme' olduu dnemde kukusuz hem o hem de kar sanat geleneklerine balanan bir anlaytr. Gcn daha ok teknolojizme srtn dnmesinden alr. (Bu anlaya yalnzca Nam June Paik uzak kalr.) Onun yerini sanatnn anlk bulgular tutsun istenir ki, bu da gene onlar Dadaya balayan ikinci bir noktadr. Btn bunlardan sonra asl soruyu bir kez daha sorarak ve yantlamaya alarak bu yazy kapatabiliriz: Fluxus ne kadar modernisttir? Eer modernizmi, modernizmin eletirisini de kapsayacak bir byk bilgibilim olarak grrsek bu hareketin de modernist olmadn sylememek iin bir neden yoktur. Fluxus, tm tavr allar ve nclleriyle kesinkes modernist bir ktr. Bununla birlikte, zellikle medyalararas tercihi onu postmodernist denebilecek bir izgiye iterse de o noktada Lyotard'n 'ante' (nce) postmodernist tezini anmsamak gerekir: Lyotard, bir eyin modern olabilmesi iin ilkin postmodern olmas gerektiini sylyordu. Hele, Fluxus'un eklektisizme hi yz vermedii dnlecek olursa bu tartma bsbtn netleebilir. Gnmzde Fluxus yeniden tartlyor. O akmn ne kmasnda en byk katky salam olan Beuys gibi, Paik gibi sanatlarn kimileri daha yaadklar gnlerde yaptlarn Fluxus tesi bir anlayla retiyordu. Akma galerisini aan ve elindeki byk Fluxus birikimini imdi bir mzeye balam olan Rene Block, Fluxus'un sona erdiinin sylenemeyeceini dile getiriyorsa da ardndan o 'ruha' bal kalan sanatlarn dahi yaptlarn baka bir anlayla rettiklerini sylemektedir.7 Kukusuz, bugn tartlan ve yeniden retilmek istenilen de odur, Fluxus'un ruhudur. Bu ruhun modernizmi, onun kat kurallarn, dnsz yaklamn kyasya eletirdii noktalarda, Fluxus'un, postmodernist diyemesek bile (kald ki, gerek de yok) modern sonras almlarda hl yararlanlabilecek, yeniden retilebilecek boyutlara sahip olduu ortada. 1) Stephen C. Foster, "Historical Design and Social Purpose: A Note on the Relati-onship of Fluxus to Modernism", Visible Language V.26 1/2 K-lkbahar 1992, s. 35-45. 2) Robert Watts, akt. M. Rose, 'Fluxus something? Is There a Renaissance in Fluxus or Just Boredom With Everything Else? A Survey of Fluxus in America," Land Art No:2, 1991, s. 16. 3) Milman, Estera: "Historical Precedents, Trans-Historical Strategies and the Myth of Democratization", Supra 1, s. 17-35. 4) Andreas Huyssen, After the Great Divide: Modernism, Mass Culture, Postmoder-nism, Bloomington and Indianapolis: Indiana University Press, 1986, s. 117. 5) Dick Higgins, "In A Minesweeper Around the World -Some Remarks on Fluxus", AD Magazine No: 28, 1993, s. 31-35. 6) Ellsworth Snyder, "An Interview With John Cage", Supra 5. s. 14-20. 7) Rene Block, "Fluxus in Wiesbaden", Supra 5 , s. 89-95. SANATSAL GEREKLKLER, OLGULAR VE TELER, Hasan Blent KAHRAMAN. Everest Yaynlar