Yapsalc Bir Okumayla Sam Shepardn Vahi Bat Adl Oyununun zmlemesi

The Analysis of Sam Shepards True West via a Structuralist Reading

Levent Suner*
zet Yapsalc yaklamla zmlendiinde Vahi Bat oyununun yzeysel yapsyla derin yapsndan reyen anlamlarn nasl ortaya kt gsterilmektedir. Yzeyde iki oulun babalarna dnme yks olan oyun, derin anlamda ise, kapitalist sistemin nesneye dntrd insann dierlerini nesneletirmek iin bask uygulamasn anlatmaktadr. Abstract How the surface meaning and the deep meaning are reflected are shown when the play True West is read with a structuralist approach. On the surface the story of the transformation of two sons into their father is told, in the deep however, man himself transformed into an object by capitalism to suppress the others to reduce them into objects is reflected.

Giri Yirminci yzyln ortalarnda etkinlik kazanan yapsalclk, gerei birbirine baml bir para btn ilikisi iinde anlama ilkesinden yola kan bir renme ve deerlendirme yaklamdr. Bir kavram olarak kurumlamas Prag Dilbilim Okuluna rastlar. Yirminci yzyln yarsnda ise bat lkelerinin hemen hepsinde tartma gndemi yaratan bir akma dnr. Sz konusu yntem, metni ifrelenmi bir dizge olarak kabul eder. Oyun metni zmlemesinde metinde somut olarak var olan gstergeler deil, iaret ettii anlam kolayca belirlenemeyen rtk gstergeler nem tar. Yzeydeki grntnn altnda, derinde yatan kurallarn ve yasalarn oluturduu yapy arayan yapsalc bak, yapy oluturan birimlerin tek balarna anlam tamadklarn, birbirleriyle olan bantlardan anlam kazandklarn savunur.1 Jean Piaget yapsalcln temelde bir yntem olduunun ve bu terimin de ima ettii gibi teknik, drst, zihinsel zorunluluklarla ilgili olmas gerektiinin altn izer.2 Yapnn i dzenine ynelmek, dta kalan etkenleri gerektiinde yapnn gsterdii ynde deerlendirmek, bamsz bir btnle yetinmek yapsalc aratrmacnn temel izlei olarak kabul edilir. Ayn zamanda, nesnenin bir yap olarak ele alnmas gereini savunan yapsalc uygulamaclar amalarnn her eyi aklamak olmadnn altn izerler. Tahsin Ycel bu konuyu u ekilde amlar:
Btn gerek yapsalclarn ele alnan nesnenin balamn ve kapsamn, giriilen aratrmann snrn ve erimini kesinlikle belirlemeyi titizlikle uyulmas gereken bir kural olarak grmeleri de
* 1

Yrd.Do.Dr. Ankara niversitesi D.T.C. Fakltesi, Tiyatro Blm, Oyunculuk Anasanat Dal Ayegl Yksel. Yapsalclk ve Bir Uygulama. (Ankara: Gndoan Yaynlar, 1995), s. 30. 2 Jean Piaget. Yapsalclk. (Ankara: Doruk Yaynlar, 1999), s.124. TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

her eyi aklamak gibi bir savlar olamayacan kantlar: snrlamak her eyden nce snrlarn varln kesinlemektir.1

Esen amurdan, yazl metne veya sahnedeki bir oyuna yapsal yaklamda bulunmann, ele alnan yapta bir tr kaz yapma yollarn aratrmak olduunu syler. amurdana gre metnin / sahnenin eitli okuma katmanlarn ve anlam rgtlenmesini zmlemek, gstergelerin ileyiini, plastik malzemenin bir anlatm arac olarak kullanlmasn saptamak, gzlemlemektir. Bu balamda, kii ve uzam ilikileri boyutunda, uzamn kullanm, oyuncu ve nesnelerin seilmi olan uzamda dalm, seyircinin konumu da gzden karlmamas gereken nemli noktalar olarak altn izer.2 Buradan hareketle bu alma Sam Shepardn Vahi Bat oyununu yapsalc bir okumayla ele alacaktr. Oyunun zmlemesi Vahi Bat iki kardein, iki insann, iki yaam tarznn karlatrld bir oyundur. ki perde ve dokuz sahneden oluur, dokuz sahnesi de ayn uzamda geer: Gney California civarnda, Los Angelese 40 mil uzaklktaki eskice bir evin mutfa ve ona bal oturma blmesi. Mutfak ve oturma blmesi i iedir. Mutfak, bir lavabo, duvarda bir telefon, dolaplar, hemen stnde dzgn, sar perdeli kk bir pencere, bir ocak ve bir buzdolabndan oluur. Oturma blmesinde ise birbirine uyumlu bir masa ve iki sandalye, alla ve turun aalarna bakan pencereler, eit eit sakslarda birok trden ev bitkisi vardr. Bu blmenin demesi yeil, yapay imdir. Oyunun zaman boyutu ise yinelenerek deiir ve geliir. Oyun boyunca uzam, zaman, kiiler ve eylem boyutlarnda eitli eyapllk durumlar grlr.

BRNC PERDE Birinci Sahne

Zaman: Gece. Oyun crcr bceklerinin sesiyle balar. Austin oturma blmesinde ve bir mumun aydnlatt masada oturmu yaz yazmaktadr. Masann zerinde bir daktilo, yanan bir sigara, bir tomar kat ve bir kahve fincan vardr. Ay nn aydnlatt Lee ise ayaktadr, mutfak tezgahna dayanm bira imektedir. (Austini aydnlatan k (mum ) yapay, Leeyi aydnlatan k (ay ) ise doaldr.) ki kardein k olan Austin senaryo yazardr. niversite eitimi grmtr. Kars ve ocuklaryla kentte yaar. Televizyon, ev, araba gibi Amerikan Yaam Tarznn nesnelerine sahiptir. Lee ise lde yaayan, eitimsiz, hrszlk, yaparak geimini salayan bir serseridir. Muslukta ay art grmeye dayanamayan annelerinin evidir buras. Dzen tutkunu olan anne Alaskaya tatile gitmi, evine bakmas iin Austini armtr. Lee ise davetsiz misafirdir. ki karde be yldr grmemilerdir. Lee bu evde keyfinin yerinde olduunu dnd Austine mutfakta erzak olup olmadn sorar. Leenin temel gstereni olacak olan sahicilik ile ilgili ilk ipucu da burada verilir:

1 2

Tahsin Ycel. Yapsalclk. (stanbul: Ada Yaynlar), s. 123. Esen amurdan. ada Tiyatro ve Dramaturgi. (stanbul: MitosBoyut Yaynlar, 1996), s. 45 46.

TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

Lee: Erzan var m? Austin: (Yazdan ban kaldrr) Ne dedin? Lee: Kahve var m? Austin: Evet. Lee: yi. (Ksa suskunluk) Sahici kahve ama, ekilmi.1

Yalnz kalarak senaryosunu tamamlamak isteyen Austinin rahat Leenin gelmesiyle kamtr. Lee inatla konumak isterken, Austin de inatla almaktadr. Kardeinin yapt iin konsantre gerektirdiini sylese de onun konsantresini bozmaya devam eder. Lee, bir zamanlar, kardeinin yapt ie kysndan bulatn syler. Oyunun bir baka kiisi de Lee gibi lde yaayan, oyunda hi grnmeyen ama oyunun her annda varl hissedilen Babadr. Leenin babasn grmeye gittii renilir. Austin de gitmitir ancak Lee bunun madalya taklacak bir i olmadn syler:
Lee: htiyar bana her eyi anlatt. Austin: Ne dedi? Lee: Anlatt ite. Bo ver. (Suskunluk)2

Bilginin ne olduu renilmeden suskunlukla geitirilir. Leenin evredeki evlerde hrszlk yapaca ortaya kar. nk annesinin oturduu yer hrszlk yapmaya uygundur. Austinden bir gnlne arabasn isteyen Lee reddedilince arabay kendisinin alacan syler. Austinin kardeine arabasn vermek istememesi rtk gstergedir.
Austin: Lee, bak... Bir mesele ksn istemiyorum tamam m? Lee: Boktan bir cmle bu. Byle boktan cmleler yazman iin mi para veriyorlar sana?3

Leenin Austinin szlerini deerlendirmesi, onun dnyasn sahicilikten yoksun bulduunu gsterir. Klie bir yaamn simgesi olan Austin kentte yaar, klie laflarla konuur. Vahi Batda yaayan Lee ise zgrdr. Austin Leeye para yardmnda bulunmak ister. Lee vahi, ilkel bir tavrla bu teklifi geri evirir. Austin zayf, uzlamac ve uygardr. Lee ise gl, kavgac ve ilkeldir.
Austin: Bak eer paraya ihtiyacn varsa, sana biraz verebilirim. (Lee aniden Austinin stne atlr, yakasna sarlr ve mthi bir gle onu sarsar) Lee: Bunu bana sylemeyecektin! Bir daha bu laf sylediini duymayacam.(Yine aniden onu brakr, iter ve uzaklar) Bu numaralar bizim ihtiyara sker, ona bir hafta kafay buldurur.
1 2

Sam Shepard. Toplu Oyunlar 1. ev.: Yldrm Trker. (Ankara: Dost Kitabevi Yaynlar, 2000), s. 117. Ayn, s. 119. 3 Ayn, s. 120 121. TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

Onu kanl Hollywood paranla satn alabilirsin, ama bana skmez! Ben kendi param kendi usulmce kazanmasn bilirim... 1

Oyunda iddetin ilk kullanld bu sahnede Lee fiziksel, Austin ise zihinsel olarak gldr. Bu durum uygarlk / ilkellik kartl ile de ele alnabilir. Yukardaki alntda verilen, yazarn kan para ve Hollywooda kar tavrn belirleyen Kanl Hollywood paras tanmlamas rtk bir gstergeyken oyunun sonunda ak gstergeye dnecektir. Crcr bceklerinin seslerinin yeniden duyulmasyla bir ikili kartlk ortaya kar; sesler birini fkelendirirken dierinin houna gitmektedir:
Lee: ...(Uzun suskunluk) Bunlar da hayatmda iittiim en boktan crcr bcekleri. Austin: Ben bu sesi seviyorum.2

Anlambirimcik 1

K KONUM

Lee Gl Kavgac lkel Vahi Bat

Austin Zayf Uzlamac Uygar Kent

UZAM

(l)

Lee, doada yaad iin -crcr bceklerinin seslerinin sklna gre hava scaklnn hesaplanmas gibi- pratik zmlere hakimdir. Kent insan olan Austin ise, doadan habersizdir ama doay tanmak ister, merak eder. Lee lde yaarken kpek dvtrerek para kazandn syler. Sahne sonunda Austin, Leeyi kuzeyde yaayan ailesinin yanna davet eder. Leenin yant Oralar ok souk olur. Bu yant son sahnenin scakl ile ikili kartlk oluturacaktr. Birinci sahnede l ve kent yaam, farkl yaants olan iki karde karlatr. Bu sahnede aile ve kiiler bir oranda tannr. Derin yapya ulamada zmleyici en nemli ipularn veren gsterenler, oyunu batan sona saran kartlklardr. Anlambirimcik 2

1 2

Ayn, s. 121. Ayn, s. 121.

TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

U Z A M

Vahi Bat (l)

Lee

Baba

Kent

Austin

Anne

kinci Sahne
Zaman: Sabah. Austin elinde pskrtcyle annesinin ieklerini sularken, Lee oturma blmesinde masada bira imektedir. Gvenlik dkn Anne Amerikan Yaam Tarz nesnelerini yitirmemek iin her yeri ve her eyini kilitlemitir. Lee sabah evdeki btn dolaplar kontrol etmi ve hepsinin kilitli olduunu grp armtr. nk annesinin deerli bir eyleri olduuna inanmamaktadr. Dolaba kilitlenen eyalar Idaho Eyaletindeki eski evden getirilen ou sahte ve eski, Idaho manzaral ini tabaklardr. Austinin antika olarak niteledii, annenin bu ok nemli eyalar Lee iin deersizdir. O, Idahoyu hatrlamak bile istemez:
Austin: Herhalde onun gznde zel bir deer tayorlar. Lee: zel deermi. Evet. Bir yn sprnt. Zaten ou sahte. Idaho hatras ini tabaklar. Allahn seversen kim yemek yerken tabanda Idaho eyaletinin enayi manzaralarn grmek ister. Dn, her kak atta manzarann biraz daha fazlasn greceksin... ahsen yemek yerken Idaho tarafndan esir alnmak istemem.1

Yukardaki alnt iki kardein kklerine olan yabanclamlklarnn gstergesiyken, ayn zamanda Leenin zgr olma isteine de vurgu yapar. ehir yaamn benimsemi olan Austinin tersine, Lee l yaamndan yanadr. Her ikisinin de ocukluklarnn getii yerlerin imar grm olmasndan Austin memnunken Lee, imarla birlikte her eyin mahvolduunu dnr. ocukluklar ayn yerde gemi olan iki kardeten biri doay, dieri kent yaamn semitir. lde yalnzla alm Leenin karsnda kalabalk kent yaamn isteyen Austin vardr. Bu ikili kartlk Leenin Mujave lnde tek bana yaad ayn karsnda Austinin Bir otelde tek bama gn geirmek zorunda kalsam deliriyorum replii ile pekiir. Lee, gece dar km, bir evin penceresinden ierisini seyretmitir. Evi betimlemesi bir tr zlemdir ayn zamanda. Leenin kent yaamna zlem duymasna Austinin armas birbirlerini ne kadar az tandklarnn da bir gstergesidir:
Lee: Birka tane. Birka gerekten esasl ev vard. Birinde kpek bile yoktu. Yaklatm, dayadm cama alnm, dikizledim. t kmyordu. Yalnzca sessizlik. Sayfiyenin o tatl skuneti.

Ayn, s. 123.

TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

Austin: Nasl bir yerdi? Lee: Cennet gibi. Hani insann bakarken iinin eridii yerler vardr ya, ite yle. Scak, sar bir k. Her yer Meksika inisi deli. Ocan stnde asl bakr kapkacak. Hani dergilerde olur ya, yle. Odalara girip kan sarn insanlar. (Suskunluk) Keke burada bym olsaydm diyecein bir yerdi. Austin: yle bir yerde mi bym olmak isterdin? Lee: Evet ya,neden istemeyeyim. Austin: Sen o tr eylerden nefret edersin sanyordum. Lee: yle mi? Zaten beni hibir zaman tanmadn.1

Austin, yazd senaryoyu konumak zere bir yayncnn geleceini, o gidinceye kadar Leenin evden uzaklamasn ister. Lee, Austine arabasnn anahtarn verirse evden gidebileceini syler. Anahtar Leeye vermek zorunda kalan Austin sahip olduu uygarlk nesnelerini yitirmeye balar. Lee evden karken kendisinin de gelecek olan prodktrn ilgisini ekebilecek projeleri olduunu syler:
Lee: ... Baksana, eer u... senin hikaye herifi amazsa... Syle ona bende onun ilgisini ekecek birka proje var. Mthi ticari. Gerilimli, yaanm hayat hikayeleri...2

Yukarda verilen alnt, kurgusal olanla (Austin), yaanm olan (Lee) arasndaki farkn altn izer. Lee, eletirdii kent kltrne, Austin de doal hayata zlem duyar. Bu kartlk iki kardein dnmlerinde anlam kazanacaktr.

nc Sahne
Zaman: leden sonra. Austinin szn ettii yapmc Saul gelmitir. Oturma blmesindeki masada Austin ile proje hakknda konumaktadrlar. Saul projeyi beenmitir ve filmin pazarlama stratejisini tartrlar. Saul projeye ok inanmtr. Amerikada endstri haline gelen sinema, sanat eseri olmaktan km meta haline gelmitir. Yazar ve yapmcnn malzemeye yaklamlar farkldr. Her eyden nce filmin nasl pazarlanaca konuulmaktadr:
Saul: Kesinlikle eminim, bu projeyi gerekletirebileceiz. ncelikle televizyona pazarlamamz gerek. Bu da byk bir star ister. Sat olan biri. Ama hallederiz. Buna gerekten inanyorum. Austin: Sizce bir stara............. Saul.: Bir avans istemiyorum.3 koparmadan daktiloya elinizi srmenizi

1 2

Ayn, s. 125- 126. Ayn, s. 128. 3 Ayn, s. 125. TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

Austin ve Saul pazarlama stratejilerini gelitirirken Lee elinde alnt bir televizyonla ieri girer. Lee ve Saul tanrlar. Oyunun bu sahnesinde aslnda kimsenin ehir yaamndan memnun olmad, Sauln de l yaamna zendiinin ipular verilir. Lee ve Sauln ortak bir hobileri vardr: Golf. Leenin sekin snfn sporu olan golf bilmesi ilgintir. Bu snfa daha yakn olan Austin golf oynamay bilmez, sadece televizyonda seyretmitir. Bu durum Austinin yaam pratiinden ne kadar uzak olduunun gstergesidir. Saul ve Lee ertesi gn golf oynamak iin szleirler:
Lee (Saule): Yarn sabaha ne dersiniz? Erkenden gidip kahvaltdan nce yle bir on sekiz delik oynarz. Saul: ey ee.. Aslnda benim baz randevularm var... Lee: Yo, ok erken den diyorum. afakla. Kra imin stnde erimeden.1

(Gsteren) Gsterilen: Uygar bat harekete gemeden. Sonu olarak Lee, Saulu Austinin uzamndan ayrp kendi uzamna alr. Bunun sonucunda da, (Saul) Lee atmas balar. Austin birdenbire ikinci plana der. Lee Saule kendisinin ok iyi bir projesi olduunu syler.
Lee:Bende sizi havalara uuracak bir Western var. Saul: Sahi mi? Lee: Evet. ada bir Western, hem de olmu bir hikaye bu...2

Austin (Saul)

Leenin kendi projesinin yaanm bir hikayeyi temel aldn vurgulamas, iki kardein yaad gereklik dzlemleri arasndaki fark belirler. Austin, masa banda, d gcne ynelerek kurgusal bir gereklik yaratr. Lee ise kendi yaadklarndan yola kar, projesini ada bir Western olarak tanmlarken hem atalar kovboylarn geleneklerinden hem de bugnn gereklerinden sz eder. Saul Leenin yks ile ilgilenir, Austinden bu yknn ksa bir zetini yazmasn ister ve kar. Austin korkmaya balar, nk Leenin senaryosu beenilebilir. Lee kardeinin mesleine adm atmtr. Austin kendisini gsz hissettii bu anda Amerikan ryasnn simgelerinden biri olan arabas aklna gelir ve bir nceki sahnede Leeye verdii anahtarlar ister. Anahtar ile adeta kaybettii gc kazanacaktr. Sonu olarak Lee, Austini dlayarak Austinin uzamna geer.

Anlambirimcik 3
K Lee Lee Austin

1 2

Ayn, s. 131. Ayn, s. 132.

TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

UZAM

Vahi Bat (l)

Kent

Drdnc Sahne
Zaman: Gece. Uzaktan akal sesleri duyulur ve gittike kaybolur. Oyunun bu sahnesi birinci sahnesiyle rtr. Yine bir mum nn aydnlatt masada Austin bu kez daktiloyla Leenin yksnn sinopsisini yazmaktadr. Lee ise ayaklar masann zerinde, Austinin karsnda oturmakta, bira ve viski imektedir. Lee stn konuma geerken Austin giderek gerilemektedir. Leenin yksnde Texasda iki kamyon birbirini takip etmektedir. Kamyonlarn arkasnda at tayan rmorklar vardr. ndeki kamyondaki adam, arkadaki adamn dzd kadnn kocas olduunu, kasrgalar blgesinin tam ortasnda olduunu ve benzininin bitmek zere olduunu anlar. Austin, Leenin yksne gerek yaama benzemedii gerekesiyle itiraz eder. Leeye gre ise gerek yaam anlattklarnn ta kendisidir. Ona gre insanlar zor koullarda kalabilir, bakalarnn karlaryla da yatabilir, benzini de bitebilir. Lee iin tm bunlar olabilecek eylerken Austine gre bu olaylar gerekten son derece uzaktr. Lee hikayesindeki bu sahnenin tam anlamyla bir takip sahnesi olduunu dnr. Oyunun drdnc sahnesinde, Leenin tek istei senaryonun bir an nce bitmesidir. Ancak tartmalar yznden bir trl senaryoyu yazamazlar. Austin arabann anahtarn geri ister. Ancak Lee, Austin senaryoyu yazmaya devam etmezse anahtar geri vermeyeceini syler. aresiz kalan Austin daktilonun bana oturur ve yazmaya devam eder, anahtar geri almak iin yazdn syler. Lee anahtarlar cebinden karp masann zerine frlatr. Austin anahtar alp cebine koyar. imdi gl olan Austindir. Amerikan Yaam Tarznn temel elerinden biri olan arabasn ele geirmitir.
Lee: Hadi alsana. te anahtarlarn... imdi ne yapacaksn? Tekmeyi basp kap dar m edeceksin. (Austin usulca anahtarlarn alr ve kendi cebine yerletirir.) Austin: Seni kap dar edecek deilim Lee. Lee: Zaten yapamazsn olum. Austin: Biliyorum. Lee: ...Polis arabilirsin. Bak en temizi bu. Austin: Kardeiz biz. Lee: Ne olmu yani? Git Los Angeles polisine bir sor bakalm, en ok kimler birbirini ldryor diye. Ne derler biliyor musun? Austin: imdi ldrmekten sz eden kim? Lee: Ayn aileden insanlar. Kardeler, Kaynbiraderler, Kuzenler. Sradan Amerikallar...En ok da birbirlerini scaklar basnca ldryorlar. Hava kirlilii alarmlarnda. Scaktan allarn tututuu zamanlarda. Yani yln tam bu gnlerinde. Austin: Bizim durumumuz farkl. Lee: yle mi? Neymi farkl olan?

TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

Austin: Biz deli deiliz. Durup dururken gzmz kararmaz. Hem de enayi bir film senaryosu yznden.1

Bu replikler oyunun son sahnesinin nsemesidir. Son sahnede iddetin egemen olduu Vahi Batnn ortasnda kalan iki karde tpk bu sradan sradan Amerikallar gibi birbirlerini ldrmeye kalkacaklardr. Durup dururken gzmz kararmaz diyen Austinin gz kararacak ve Leeyi ldrmek isteyecektir. ki karde arasndaki tartmalar geici bir sre iin sona erer. Lee yksn kmseyip, yaptklar ie tavrn deitirirken bu kez Austin konunun mthi olduunu, yky satarak Leenin ok para kazanabileceini syler. Lee de Austine zenmekte ve para kazanmay istemektedir, senaryodan kazand parayla kendine bir ev alacaktr, belki babasn bile l hayatndan kurtarabilecektir. Ancak Austine gre Babann kurtulmas, deimesi mmkn deildir. nk o artk ln bir paras olmutur. (Anlambirimcik 2) Lee de bunu kabul eder, ancak kendisinin deiebileceini ama deiince de Austine benzeyeceini, d kurup senaryolar yazacan syler. Senaryoyu yazmaktan vazgeer gibi olan Lee ln kurallaryla para kazanmak ister, nk senaryo yazmak ona gre deildir. Dnsel dzeyde bir ey retebilecek kapasitesi olmayan Leenin gelecekte Babas gibi olmas kanlmazdr.

Anlambirimcik 4

K L E R = zdelik

Gemi

Gelecek

Baba Anne

Lee

Austin

Lee senaryoyu bitirmeye karar verir. Yine stn konumda olan Lee, gittike egemenliini yitiren Austinden arabann anahtarn ister. Anahtar bir kez daha el deitirmi, yine Leenin olmutur. Leenin arabann anahtarn yeniden ele geirmesi Austinin yoksunlama srecinin gstergesidir. Birinci perde Lee hikayesini anlatrken biter. Bu hikayedeki kamyon srcleri ile iki karde arasnda eyapllk ilikisi grlr. Leenin yksnde iki src (kovboy) korku iinde birbirini kovalamaktadr. Bu kovalamaca uygar dnyaya ait kamyonla balayarak arkaya bal rmorklardaki atlarla srecektir. At ve kamyonun ayn ykde olmas Leenin ada bir Western tanmlamasna
1

Ayn, s. 139.

TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

uymaktadr. Kovalamaca da kentten le doru olmaktadr. Tpk oyunun sonunda iki kardein ayn l boylamas gibi.
Lee: ... sonra birbirlerinin ardnda kapkara sonsuz bir ovaya dalyorlar. Gne batt batacak, geceyi enselerinde hissediyorlar. kisinin de bilmedii ey, tekinin ne kadar korktuu. Her biri korkann yalnzca kendisi olduunu sanyor. Bylece srp gidiyorlar gecenin iinden. Bilmeden. Takip eden, tekinin kendini nereye srklediini bilmiyor. Takip edilense, nereye gittiinden haberi yok.1

Takip eden (Austin)

Takip edilen (Lee)

Austin, Leenin kendini nereye srklediini bilmezken, Lee de nereye gittiinden habersizdir. Oyun da, tpk bu takip sahnesi gibi, Vahi Batnn ortasnda kalan iki kardein zmsz ilikileriyle sona erer.

ANLAMBRM 1
(dizisel ezamanl)
Baba (Gemi) Anne (Gemi) = zdelik Lee (Gelecek) Vahi Bat (l) lkellik zgrlk (Kurallar balamnda)

Austin (Gelecek)

Kent

Uygarlk

Tutsaklk (Kurallar balamnda)

KNC PERDE
Beinci Sahne Zaman: Sabah. Austin, lavaboda bulak ykar. Austinin bulak ykamas dnme srecinin gstergesidir. Lee ise iinde bir golf takmnn bulunduu k bir deri antayla masada oturur. Saul, Leenin yksn ok beenmi, Austinin senaryosundan vazgemitir. (Anlambirimcik 3teki gsterge netlemitir) Amerikan yaam kar ilikilerine dayanr, bir insan kolayca yok saylabilir. Artk prodksiyonlar vardr, sanat meta olmutur. Aadaki alnt bu gstergenin gstereni olarak belirir:
Lee: Bir kere film deil! Bir prodksiyon. kisinin arasnda byk fark var. Bunu bana Saul syledi. Austin: Yok canm, yle mi dedi?
1

Ayn, s. 143.

TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

Lee: Evet, yle dedi bu ite biz prodksiyon yaparz... Amerikan prodksiyonlar. Brak filmleri Franszlar yapsn1

Austinin kent uzamna girmi olan Lee ilk kez annesinin sahip olduu nesnelere Austin gibi dikkat etmeye balar. Evdeki roller tamamen deimitir.
Austin: Ee, bunu kutlamamz gerek. Buzdolabnda annemin brakt bir ie ampanya olacak. Bunun erefine ielim... Lee: Onun ampanyasna dokunma Austin. Sonra arar.2

Leenin yksn beenen Saul, yknn senaryo haline getirme iini Austinin yapabileceini sylemitir. Saul Austinin projesinden vazgemitir ancak Austin halen projenin gerekletirileceini zanneder. Bir trl Leenin boktan yksn nasl beendiini anlayamaz. Oyunun birinci sahnesinde Leenin Austina Byle boktan cmleler yazman iin mi para veriyorlar sana replii gz nnde bulundurulursa, ayn tanmlamay Austinin de kullanmas dikkat ekicidir. Austinin dnm dile kadar uzanmtr.
Austin: Senaryoyu ben mi yazyorum? Lee: yle dedi. Piyasada senden iyi senarist bulamayacamz syledi. Austin: yky beendi ha? Senin ykn! Lee: Evet! Bunda aacak ne var? Austin: Sama! Hayatmda duyduum en salak yk! Lee: Hey, yava ol! Bahsettiin hikaye benim. Austin: Boktan bir yk! Ahmaka. Texasda birbirini kovalayan iki geri zekal...3

ki karde arasnda ilk perdede balayan egemenlik atmas bu kez Austinin saldrmasyla srer. Austinin yks yaln bir ak hikayesi, Leeninki ise Vahi Batnn hikayesidir. Aralarnda rekabet balar. G yine Leededir. Austin sahip olduu Amerikan ryas nesnelerini yitirmemek iin anahtarn ister. Ancak Lee anahtar vermez. Araba el deitirmitir ve Lee artk Austinin uzamna girmitir. Austinin yaamn srdrmesi iin senaryo yazmas gereklidir, ama bu olanak elinden alnnca ilkelleme belirtileri balar, kapana kslm bir hayvan gibi evin iinde dolar. Austinin le gideceini sylemesi dnmn nemli bir gstergesi olarak belirir:
Lee: Ne tarafa gideceksin Austin? Austin:.. Belki le kadar uzanrm.4

1 2

Ayn, s. 150. Ayn, s. 148. 3 Ayn, s. 148 149. 4 Ayn, s. 151. TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

Lee senaryo yazacak

Austin le gidecek

Anlambirimcik 5

UZAM Vahi Bat (l) Kent

Lee

Austin

Altnc Sahne
Zaman: leden sonra. Saul ve Lee mutfakta, Austin oturma blmesindedir. Austinin oturma blmesinde masada oturuyor olmas eski yaamn srdrebilmek, senaryosunu yazmak iin direniyor olduunu gsterir. Saul, Austinin projesinden vazgemediklerini, ikisini de yapacak gleri olduunu syler. Fakat Austin baka bir projede almak istemiyordur. Senaryoyu yazma teklifini geri evirir. Leenin uzamna geen Austin Lee gibi konumaya balamtr.
Austin: ... Namussuzun biri o. Sizden de uyank. Bunu acizseniz o zaman... Lee: Hop yava ol olum. Aslnda senin nne bu kemii atmayacaktm ama, ite Bu i uygun adam odur diye Saule ne kadar dil dktm. Ben sana iyilik olsun diye neler yapyorum, sen tutup kafama alyorsun. Austin: yilik ha; u allahn belas zeti ben yazdm. Sen kendi adn bile yazamazsn.1

Oyunun bundan nceki blmnde kardeine yardm etmek isteyen Austin iken bu blmde durum tersine dnm; yardm eden konumuna Lee gemitir. Austinin Bu benim son ansm: Eer bu da suya derse replii, Leenin Austine yksn yazdrrken kulland szcklerle benzeir. Austinin Leeye dnm hzlanmtr, Austin artk Leenin uzamndadr.

Anlambirimcik 6

UZAM

Ayn, s. 154.

TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

Vahi Bat (l)

Kent

Austin

Lee

Saul Leenin yksnde sahici bir eyler olduunu sylese de Austin bu dnceye katlmaz. Austine gre yaam tanyan kendisidir, Lee deil:
Austin: (Saule) ay kamp kurmu llerde. Kaktslerle konumu. nsanlarn beyazperdede grmek istediklerini nereden bilecek! Bense her gn otoyolu kullanyorum. O kadar is duman yutuyorum. Televizyondan haberleri izliyorum. Marketlerden alveri ediyorum. Dnyayla ilikide olan benim! O deil.1

Ancak Saule gre Austinin tand yaam doadan kopuk kent yaamdr. stelik artk kimse ak hikayeleriyle ilgilenmemektedir. Bat diye bir ey kalmad! O konu kapand! Tkendi bitti, Saul. Sen de tkendin. Dese de Saul riski gze alr, doal olana ynelir. Kent yaam insanlarn dncelerini de klieler iine sokmaktadr. Bu yaamn dnda bulunan Leenin hayal gc daha fazladr. Onun hikayesinde topraa ait bir eyler vardr. Ancak sadece hayal gc ie yaramaz. Leenin senaryosunu yazabilmesi iin Austine ihtiyac vardr, ama Austin bu teklifi kabul etmez.

Anlambirimcik 7
UZAM Vahi Bat (l) Yaratclk Beceri Kent

Lee = Bamllk

Austin

Yedinci Sahne

Ayn, s. 156.

TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

Zaman: Gece. Lee, Austinin yaamn ve daktilosunu igal eder. Austin sarhotur, mutfakta yere ylp kalr. Birinci sahnede Lee iki itii halde yklmadan ayakta durabiliyordu. Austin ise Leenin srdrd hayatta ayakta kalamaz. Lee de daktiloya hakim deildir, eridi takamaz, daktilonun oyunca olur. kisi de birbirlerinin hayatnda baarszdr. Bu sahnede birinci sahnedeki konumalar ve eylemler benzer bir biimde tekrarlanr ama sahipleri yer deitirmitir. Kiiler birbirlerine tam olarak dnmlerdir. Austin yksek sesle ark syler. imdi alan Lee, onun konsantresini bozan Austindir. Bir yandan akallar, crcr bcekleri, bir yandan da Austin yznden kafas ilemez olmutur. Lee hem Vahi Bat hem de Kent yaam arasnda skp kalmtr. Austin Saul ikimizi ayn kii sanyor dedii durum gereklemi, Lee ve Austin birbirlerine dnmlerini tamamlam, ayn kii olmulardr. Austin artk ampanyal gnleri geride brakm, sahici olduunu dnd viski imektedir. Bu durum Austinin artk Hollywood prodksiyonlarna bamll reddedip zgrletiini gsterir. imdi zgrln yitiren, Sauln sylediklerini yapmaya alan Leedir. Austin yaamas iin gerekli olan ey elinden alnd iin tpk Lee gibi saldrganlar. Lee daha nce senaryo yazabileceini sylemitir, imdi de Austin tpk Lee gibi hrszlk yapabileceini syler. Austin Leenin deerlerine dner. Austinin hrszlk yapacak olmas Austinin Leeye dnm srecinin son aamasdr.
Austin: Ha. imdi sen beni bir tekmede atacaksn bu evden, yle mi? imdi davetsiz misafir ben oldum ha? Deerli zel hayatn igal eden benim ha?1

imdi egemen olan Lee, snt olan ise Austindir. Lee, daktiloyu kullanmay beceremeyince daktiloyu masann zerine serte vurur. Leenin Austinin yardm olmadan yazmas mmkn deildir. Austin Leeyi almas iin yalnz brakmaya karar verir.
Lee: Nereye gidiyorsun? Austin: Beni merak etme sen. Ben idare ederim.2

Austinin yukardaki szleri, Leenin birinci sahnede Beni merak etme sen. Ben bamn aresine bakarm. Cmlesiyle rtr. Szckler bile ayndr artk. Austin yerlerde srnmektedir. Leenin Karn armam ister misin? nerisini Be yz mil uzakta o diyerek reddeder. Amerikan toplumsal dzeninden da zlem duyar:
Austin:Herkes hayatn yayor. Yuvalarnda, gven iinde. Buralar bir cennet. Farknda msn, biz bir cennette yayoruz. Ama bunu unutup gitmiiz. Lee: imdi tam bizim ihtiyar gibi konuuyorsun.3

kopmutur, ailesi de onun iin artk yoktur. Dar kacan hrszlk

yapacan, ekmek kzartma makinesi alacan syler. Austin dzenden kopmutur ama bir taraftan

1 2

Ayn, s. 160. Ayn, s. 160. 3 Ayn, s. 161. TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

Austin imdi babas gibi olmutur, artk o da Vahi Batnn iindedir. Bu sahne Meksika llerinde yaayan babann gerek yaam hikayesinin anlatlmasyla sona erer.
Austin:... Evet, dilerini teker teker kaybetti. Her sabah uyannca iltesinin stnde bir diini buluyordu. Sonunda hepsini ektirmeye karar vermi ama paras yokmu. Arizonann gbeinde, yitik,metelii yok, sigortas yok.1

Baba hkmetten para ister ama ald para dilerini yaptrmak iin yeterli deildir. Sonra Juarezde dilerini ucuza ekebilecek Meksikal bir dii olduunu duyar. Az kan iinde olduundan kimse onu arabasna almak istemez ama o yamur, gne demeden diiye ular. Dii btn parasn ve dilerini skp alr. Az yara iinde ve be parasz ylece kalr Meksikada. Babasn ziyarete giden Austin onu bir in lokantasna yemee gtrr. Baba, takma dilere tahamml olmad iin onlar masann stne koyar. Yemei yanlarnda gtrmek iin garsondan istedikleri torbaya Baba dilerini de atar. Yemekten sonra gittikleri bir barda torbay unuturlar.
Austin: Geri dndk ama asla bulamadk. (Suskunluk) te gerek bir yk. Yaanm hayat yks. 2

Austine gre sadece bu hikaye gerektir. Kendisinin ve Leenin hikayeleri hayal rndr.

Sekizinci Sahne
Zaman: Sabahn ok erken vakti, gece ile gndz aras. Lee bir golf sopasyla daktiloyu paralar, sonra da senaryonun sayfalarn iinden ate ykselen bir kaba atar. Austin ise ald bir sr ekmek kzartcsn Leenin ald televizyonun yanna, lavabo tezgahna sralamtr. kisi de sarhotur. Bo bira kutular ve viski ieleri mutfak demesini kaplamtr. Yarm bir ieyi paylarlar. Annenin btn ev bitkileri kuruyup lmtr. Austin hrszl, Lee de senaryo yazmay becerememitir. kisi de birbirinin iinde baarszdr. Vahi Bat Austinin dnyasn ykm, ilkel drtlerini ortaya karmtr. Lee de Austin de imdi ayn konumdadr.

Anlambirimcik 8
UZAM Vahi Bat (l) Lee Austin

Kent uzamna ait olmayan Lee aslna dner ve ilkel bir drtyle kar aramaya balar. Ona ulamak iin de czdanndan zerinde telefon numaralar olan katlar karr.
1 2

Ayn, s. 163. Ayn, s. 164.

TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

Lee: Saat ka oldu acaba? Austin: ok erken, akallarn ev kpeklerini boazlad saatler. Onlar iitmedin mi? Masum ev hayvanlarn yuvalarndan dar karyorlar.1

Burada masum ev hayvan kpek Austindr. Lee ise akal. Bu sahnenin sonunda Austin Lee ile le gitmek isteyecektir. Lee, Austina senaryoyu yazp altna da Leenin imzasn atarsa gtrebileceini syler. akal, masum ev hayvann cezbedip yuvasndan karacak, le gtrp boazlayacaktr. Leenin arad kadna ulamas iin Bakersfieldn kod numarasna gereksinimi vardr. Santral memuru ile konuurken telefon numaras yazmak iin kalem gerekir. Lee kalemi ararken mutfaktaki btn ekmeceleri karp iindekileri yere atar:
Lee:... Byle bir yere geldim yine boka bulatm. Umutsuz bir durumdaym... Herhangi bir kalem yok mu bu evde? Kim yayor bu evde? Austin: Annemiz. Lee: Nasl oluyor da bir kalemi olmaz peki? Toplum iinde yaamyor mu bu kadn?...2

Kalem bulunmutur ama santral memuru telefonu kapatmtr. Lee tm ilkellii ile telefonu duvardan sker ve yere frlatr. Vahi Bat nn kurallarnn geerli olduu bu uzamda bir uygarlk nesnesi daha yok edilir.Sahne; bo ieler, paralanm daktilo, koparlm telefon, kurumu ieklerle bir enkaz yn gibidir. Lee le dnmeye karar verir, Austin, Leenin kendisini de gtrmesini ister. Artk kentte yapacak hibir eyi yoktur.
Austin:... Beni buraya balayan bir ey kalmad. Hibir zaman da olmamt zaten. ... Burada hibir ey sahici deil Lee. Hele ben hi deilim.3

Lee Austinin teklifini bir artla kabul eder:Austin Leenin senaryosunu tamamlayacak, Lee de onu le gtrecektir.
Austin: Anlatk.4

Dokuzuncu Sahne
Zaman: Gn ortas. Bu sahne oyunun birinci sahnesiyle katlanr. Austin yine ilk sahnedeki gibi yaz yazar. Ama kendisinin deil, Leenin senaryosudur bu. stelik ilk sahnedeki sakin Austinin yerini, deli gibi bir eyler yazmaya alan Austin almtr. Lee yine ilk sahnedeki gibi bira ier.

1 2

Ayn, s. 168. Ayn, s. 169-170. 3 Ayn, s. 169-170. 4 Ayn, s. 173. TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

Uzam tamamen deimitir. Vahi Bat her yan kaplamtr. Uygar yaam yerini, rndan km bir dnyaya brakmtr. Shepard uzam betimlerken yakc bir scak, youn sar k altnda arpc bir plaklk, lde bir hurda yn tanmlamalarn kullanarak, sahneyi bir lle zdeletirir. Senaryo yazmnda yine sorunlar yaanr. Austin yine klielerle konuurken, Lee buna kar kmaktadr. Scaklk iyice artmtr, birazdan yaanacak vahetin nsemesi yaplmaktadr. Bu sahne drdnc sahnede sz edilen sradan Amerikallar... En ok da birbirlerini scaklar basnca ldryorlar replii ile rtr. Sz edilen scaklk sahnede yaanmaktadr. eriye Alaskadan vakitsiz dnen Anne girer. Kurulu dzeninin yklm olduunu grr. Lee ve Austin le gideceklerini sylerler.
Austin: Leeyle ben lde yaamaya gidiyoruz. Anne: Babanzla m yaayacaksnz? Austin: Hayr, biz baka le gidiyoruz anne. Anne: Anlyorum. Herhalde sonunda ayn l boylayacaksnz.1

Babann gerei yine vurgulanr. Aslnda tek gerek de odur. Anne gelirken otobste okuduunu, kasabaya Picassonun geldiini syler. Mutlaka onu grmeye gitmeliyiz der.
Austin: Picasso ld anne. Anne: Hayr lmemi. Mzeyi ziyarete gelmi, otobste okudum.2

Lee

Picassoyu

zaten

tanmyordur,

Austin

ise

zamanlar

olmadn,

ziyarete

gidemeyeceklerini syler. Picasso, Lee ve Austinin bir trl baaramadklarnn gereklemi halidir. Annenin Picassonun ldn bilmemesi doaldr. Amerikan toplumunda sanata yer yoktur, sanat bir meta haline gelmitir. Sauln Brakn filmleri Franszlar yapsn dedii gibi resmi de spanyollar yapmaldr. Byle bir toplumda uygarlk da yaratlamaz. Lee, Austini le gtrmekten vazgeer. Artk senaryonun yazlabileceine inanmamaktadr. Yalnz gidecektir. Giderken annesinin antika tabaklarn ister. Oyunun ikinci sahnesinde tabaklarn antika olduuna inanmayan Lee, imdi ayn tabaklarn hakiki olduklarn dnmek ister. nk bu hakikilik onu hayata balamaktadr. Bunun zerine Austin tm ilkellii ile Leeye saldrr ve bir uygarlk nesnesi olan telefonun kordonunu boazna dolar. Yapay gereklerin yaand bir toplumun insan olan Anne, kavgalarna darda devam etmelerini ister. Ama Austinin kordonu brakacak cesareti yoktur. Austinden fizik olarak gl olan Leenin onu ldrebileceini dnr. Ama artk Austin iin ldrmek ok zor bir ey deildir. O da artk Vahi Batnn bir insandr. Leeyi rahatlkla ldrebileceini syler. Austin Leeden arabann anahtarn alr. ki olu arasnda yaanan vahete duyarsz kalan Anne kurulu dzeni yok edildiinden bir motele gitmek iin evden kar. Austin, Leeye dar kmasna izin verirse kordonu brakacan syler. Leeden cevap gelmez, ldn sanr ve kordonu brakr. Ama Lee lmemitir. Austinin kamasn engeller. ki karde Vahi Batnn ortasnda kar karyadr...
1 2

Ayn, s. 179. Ayn, s. 180.

TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

ANLAMBRM II Ezgisel(Melodik) ve Uyumsal(Armonik) Yap

BRNC PERDE 1.Sahne 2.Sahne 3.Sahne 4.Sahne 5.Sahne 6.Sahne KNC PERDE 7.Sahne 8.Sahne 9.Sahne Sabahn ok Erken Vakti, Gece Gece Gece Gece Gn Ortas le Gndz Aras ZAMAN Sabah leden Sonra Sabah leden Sonra (Mum I) (Mum I) (Mum I) (Youn Sar Ik) (Yaklan (Gei) Senaryonun Alevinin I) Daktilo iekler Dzenli bir iekler iekler paralanyor. sulanmyor. mutfak ve iekler sulanmyor. iekler iekler Uygar kent sulanyor iekler Dzenin alnt oturma blmesi Golf takm (uygar kent sulanmyor sulanmyor sulanmyor yaamnn iflas kurumutur. TV ile (uygar kent UZAM (doa) yaam) alnt ekmek bozulmas yaam) kzartma makinesi Oturma Oturma Oturma Oturma Oturma Oturma Oturma Oturma Mutfak lde Hurda Yn Mutfak Mutfak Mutfak Mutfak Mutfak Mutfak Mutfak Blm Blm Blm Blm Blm Blm Blm Blm Lee Austin Konumlarn bir oranda dengelenmesi (gei) Saul Austin Austin Lee Austin konumundaki egemenlii yitirmekte Lee Saul Anne Lee Austin

KLER Austin

Lee

Lee

Lee

Austin

Austin

Lee

Austin

Lee

Austin

EYLEM

Austin egemen, Lee snt

Lee, Austin'in uzamna geiyor

Konumlarn dengelenmesi (gei)

Austin Lee'nin uzamna geiyor

Lee egemen, Austin snt

"Ak Seim" Austin-->Vahi Bat Lee-->Kent

Austin-->V.B.(l) Lee-->V.B.(l)

TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

Birinci sahnede zaman gecedir. Uygar kent yaamn dzenli bir mutfak ve oturma blmesi ile anlatld bu sahnede Lee, Austinin senaryosunu yazd, kentte yaayan Annenin evine davetsiz misafir olarak gelir. Bu sahnede Austin egemen, lden gelen Lee ise sntdr. (Austin oturma blmesinde / Lee mutfakta) kinci sahnede zaman sabahtr. iekler sulanp, uygar kent yaam srdrlrken Austin ve Leenin konumlarnn bir oranda dengeledii grlr. (Austin oturma blmesinde / Lee oturma blmesinde) nc sahnede zaman leden sonradr. iekler artk sulanmaz. Dzen, Leenin ald televizyon ile bozulur. Yapmc Saul, Leenin yks ile ilgilenir. Lee, Austinin uzamna gemeye balar. (Austin oturma blmesinde / Lee mutfakta) Drdnc sahnede zaman gecedir. Austin Leenin senaryosunu yazar. Austin konumundaki egemenlii yitirmitir. (Austin oturma blmesinde / Lee oturma blmesinde) Beinci sahnede zaman sabahtr. Saul, Leenin yksn beenmi, Austinin senaryosundan vazgemitir. ki kardein konumlar dengelenir. (Austin mutfakta/ Lee oturma blmesinde) Altnc sahnede zaman leden sonradr. imdi de Austin Leenin uzamna gemitir. (Austin oturma blmesinde / Lee mutfakta) Yedinci sahnede zaman gecedir. Austinin yaamn ve daktilosunu igal eden Lee artk egemen olandr, Austin ise sntdr. (Austin mutfakta/ Lee oturma blmesinde) Sekizinci sahnede zaman, sabahn ok erken vakti, geceyle gndz arasdr. alnan ekmek kzartclar, bo bira kutular, viski ieleri ile dzen bozulmu, uygar kent yaam alt-st edilmitir. Austin artk vahi Batnn ortasndadr. (Austin mutfakta/ Lee oturma blmesinde) Dokuzuncu sahnede zaman, gn ortasdr. ieler, paralanm daktilo, duvardan sklm telefon, mutfak ekmecesinden ortaya frlatlan eyalarla bir enkaz yn halindedir. Annenin uygar kent yaam yok edilmitir. Austin ve Lee Vahi Batnn kurallaryla birbirleriyle hesaplaacaklardr. (Oturma blmesi ve mutfak ayrm kalkm, uzam lde enkaz ynna, plke dnmtr.) Austin ve Lee baarsz dnm srelerinde mekanlar da deiirler. Mutfak Vahi Bat (l) kurallarnn geerlii olduu yerdir, oturma blmesi ise Uygar Bat kurallarnn. Mutfak, ilkel olann ve yaamla iieliin (Lee), oturma blmesi ise szde uygar olann ve doadan kopukluun gstergesidir. Oyunun banda rtk gsterge olarak kalan yapay im oyunun sonunda ak gstergeye dnr. Doal yaamdan uzak d gcyle kurgusal ykler yazan Austin, sanatn meta

TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

olarak algland Hollywoodun sinema endstrisine bu yapay im zerinde senaryolar retmektedir. im ne kadar yapaysa Austin da senaryolar da o kadar gereklikten uzak ve yapaydr. Eylem, Kiiler ve Uzam boyutunda izlenen bakmlk zaman boyutunda da izlenir. Oyunda zaman, yinelenerek deiir ve geliir. Gece, Austinin de Leenin de zamandr. Austin, gece mum nda senaryolar yazmaktadr, Lee ise hrszlk yapmaktadr. Kra imin stnde erimi ve sabahla birlikte uygar bat harekete gemitir. Sabah sistemin arklarnn dnmeye balad zaman dilimidir. leden sonra ise arklar iyice hzn almtr ve bu zaman diliminde, gece yazlan senaryolar pazarlanmakta, Amerikan sineme endstrisine prodksiyonlar retilmektedir. Bu zaman dilimi sadece buyuran yapmclarn (Saul) ve emre itaat etmek zorunda olanlarn (Austin) zamandr. Oyunun ezgisel dzleminde sistemli olarak akan zaman sonraki sahneyle bakml bir dzen iinde geliir. Drdnc sahne, birinci sahne gibi gecedir. imdi Austin kendi zamannda Lee iin yazyordur. Beinci sahne, ikinci sahne gibi sabahtr. tmek zere harekete geen sistem arklar arasna Austini almtr. Altnc sahne de nc sahne gibi leden sonradr. Bu kez patron Saul ,Leenin senaryosunu parlatmaktadr. Artk Lee kendi zamanndan km Saul ile ayn zaman yaamaktadr. Yedinci sahne, birinci ve drdnc sahne gibi gece gemektedir. ki karde de kendi zamanlarnda kendi ilerini yapmamaktadr, roller deimitir. Sekizinci sahne, dzenli olarak akan zaman iinde sabah gemesi gerekirken, sabahn ok erken vakti geceyle gndz aras bir zaman diliminde geer. Kra imin stnde henz erimemitir. ki karde artk ne geceye ne de gndze aittirler, zaman iinde kaybolmulardr. Dokuzuncu sahne, gn ortasnda geer. Uzama l scann hakim olduu bir zaman dilimidir. Bu kez mekanda Saul yerine prodksiyonlarn alcs, Picassonun yaadn sanan sistemin duyarszlatrd Anne vardr. Artk Anne ve iki olu sistemin insan hie indirgeyen zamannda yayorlardr. Sistem iyice hzn alm, arad kurbanlar bulmutur. ki karde ln ortasnda hesaplamak zere kar karyadr. Uzam, uygarlam kent yaamndan, Vahi Batnn hakim olduu rndan km bir uzama ular. Konumlar srekli olarak yer deitirir ve sonuta Vahi Batnn egemenlii eylemleri belirler. Kiiler uygar kent yaamnn iindeyken Vahi Batnn kurallarnn geerli olduu bir uzamda hesaplarlar.

ANLAMBRM III
Senaryonun yazlmas aamasnda ilk nce Austin ve Annenin yaad Uygar Kent Yaam gerekleri, Austinin senaryosundan vazgeilip Leenin senaryosu yazlrken de Leenin hayal rn olan Vahi Batsnn gerekleri sunulur. Ama ne Annenin, ne Austinin yapay dzeni (gerei), ne de Leenin hayal rn olan hikayeleri gerektir.
Vahi Batnn kurallaryla yaayan Baba, her eyini, hatta takma dilerini bile kaybeder. lde be parasz, az kan iinde kalr.

TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523

Aslnda oyundaki tek gerek Babann ac dolu yaamnn gereidir. Hatta yoksunlam, kokumu Amerikan toplumunun gereidir. Sonu olarak; oyun, yzeysel yapsyla, iki karde arasnda geen ve baarszlkla sonulanan bir dnm yksn anlatr. Ancak dnecekleri kii kendileri deil, babalardr aslnda. Shepard kaltmsal bir zorunlulukla iki kardein yazgsn babalarnn yazgsyla rttrmtr. le de gitseler, kentte de kalsalar, l zaten ilerinde yayorlardr. le gitmek demek, sistemden kurtulmak, korunmak demek deildir. Orada da kurtulu yok. Sistem babalarn ln ortasnda bulmu, bir zamanlar Amerikan ryasna inan bu ihtiyar dilerini skene kadar smrmtr. Ama asl vahet, arklarn daha acmasz dnd, dililerin daha parlak olduu kente yaanmaktadr. Gerek Bat, asl l, kenttir. Vahi Bat oyununu ezgisel (melodik) ve uyumsal (armonik) geliimi balamnda okuyarak aadaki derin anlama ulalmtr: Kapitalist sistem insan tmek zere tasarmlanmtr. nanlarn, deerlerin yerle bir olduu Bat toplumunda, arkn bir dilisi olmak zorunda kalm uygar insann saldrganlamas, iddete bavurmas kanlmazdr.
Kaynaka Barthes, Roland. Gstergebilimsel Serven. ev.: Mehmet -Sema Rifat. stanbul: Yap Kredi Yaynlar,1993. amurdan, Esen. ada Tiyatro ve Dramaturgi. stanbul: MitosBoyut Yaynlar, 1996. Guiraud, Pierre. Gstergebilim. Ankara: mge Kitabevi Yaynlar, 1994. Piaget, Jean. Yapsalclk. ev.:Aye irin Okyayuz Yener.Ankara: Doruk yaynlar, 1999. Rifat, Mehmet. Gstergebilimcinin Kitab. stanbul: Dzlem Yaynclk, 1996. Rifat, Mehmet. Homo Semioticus. stanbul: Om Yaynevi, 2001. Rifat, Mehmet. XX. Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar Temel Kuramlar. stanbul:Om Yaynevi, 2000. Shepard, Sam. Toplu Oyunlar 1. ev.: Yldrm Trker. Ankara: Dost Kitabevi Yaynlar, 2000. Yavuz, Hilmi; Edebiyat ve Yapsalclk. stanbul: Felsefe ve Ulusal Kltr ada Yaynlar, 1975. Ycel, Tahsin. Yapsalclk. stanbul. YapKredi Yaynlar, 1999. Yksel, Ayegl. Yapsalclk ve Bir Uygulama.Ankara: Gndoan Yaynlar, 1995.

TYATRO ARATIRMALARI DERGS, 19:2005 ISSN: 1300-1523