Orlando Ya Da Kadnlamak*

Ulus Baker Kadnlamalar, olu srelerine ayrcalkl bir giri noktas oluturuyorlar. Bu kadnlarn c deil, her trl bycln, balang olarak, bir kadnlama, kadn-olu ile balamasndan ar durumlarda ise, neredeyse bir yaam amac gibi, unsurlamalar, hcrelemeler, molekll ve farkedilmez-olular bulunuyor. Cadlarn sprgesi nereye gtryor bizi? Ya da Moby Dick ab sessizce nerelere srklyor? Lovecraft n kahramanlarndan biri acayip hayvanlarla kar yerlerde. Ama bu yalnzca yoldadr. Daha uzaklarda artk ritimleri anlalmaz dalgalarla v e fark edilemez paracklarla karlalacaktr. Bilim-kurgu belki hayvanlarla, bitkilerle, m denlerle ie balamtr ama yolu onu fark edilemez paracklarn, bakteri ve virslerin kar ecektir. Mziin tam anlamyla mzikal olan ierii kadnlamalarla, ocuklamalarla, hayva l deil mi? Ama mzik tarihinde bu da yeterli olmad. Aletlerin ve kullanmlarnn evrimine aktmzda karmza "iitilemez" olann kendini dinletebildii bir mzik dnyasyla karla ozmos'a seslerini kazandrmak, onu iitilir klmak mziin kendisi deil mi?

Unutmamal ki, kadnlamak ya da ocuklamak hi de yeterli deil. Kadn ya da ocuk bir kadn iin ne de erkek iin. Orlando nun otuz yanda, drt yz yllk yaamnn ilk zamanla nlu olarak kadnlama srecinin bir gen kz -olu unsurundan ya da kesitinden gemesi gerek hatrlatyor bize. Her olu baka bir oluu takip eder, sraya girer. Kurtadamlar ldklerind ampirleirler. Bu artc bir durum deil, nk olu ve oulluk ayn eyler. Bir oullu laryla, oluturucu eleriyle tanmlayamazsnz. Ayn ekilde bir oulluu bir merkez ya da plama yeri de tanmlayamaz. Bir oulluk doas deimeden herhangi bir boyut kazanamaz ya d aybedemez. Onun varyasyonlar ve boyutlar kendi iinde olduundandr bu.

Freud un iyiletiremedii (nk hibir ey anlamad) nl Kurt-Adam nn kurtlar etesi bi ii tarlasna, kk gzeneklerle minik yaralarn bir ekranna dnebiliyordu rahatlkla: Bu unutulmamal. Bir Benliin okluklarn bu birbirini takip edii karsnda afallamas ve by Anlalyor ki Benlik, Kendilik, ya da buna benzer dier soyutlamalarla anlatlmak istenen Ben, bu afallamalara ve bylenmelere mahkmdur. Bunun nedeni, kendisinden kopup gide n sonraki-olu larn, hayvanlama ve aknlk-verici moleklerlemelerin hlihazrda kendi olan ve bilincinde olmad baka olu lar, szgelimi kadnlamalar takip ediyor olmalar dilik, Benlik ya da ksaca Ben ad verilen ey iki oulluk arasndaki bir eikten, bir kapd bir olutan ibarettir. Her oulluk Anomal olarak ileyen bir snr izgisiyle tanmlanr. A izgiler de ouldur. Her bir kapda, her bir eikte yeni bir ittifak, yeni bir anlama m v rdr yoksa? Sanki bir lif hayvandan insana, bir insandan molekllere, molekllerden pa racklara oradan da farkedilmezlere ulamaktadr. yleyse her lif sonsuzca bir Evren-lifi dir.

Aktr ki Anomal in ya da Dardan Gelen in birok ilevi ve rol var. Yalnzca btn o makla kalmyor ama ayn zamanda virsvari olu srelerini harekete geiriyor, daha da nemli a-izgilerini yaratyor. Moby Dick sry snrlandran Beyaz Duvar cisimletirmekle ka a eytans bir ttifak Vadesi dir de; son olarak da, tesinde artk hiliin bulunduu bir Av izgisi dir: Duvar kateden ve kaptan ekip gtren izgi... Nereye?... Bolua...

nemli bir hatadan kanalm: olu liflerinin bu uzann, bu dnm ve kavaklar mantksa Her an bir hayvandan bir bitkiye, bir sokaktan yatak odasna, bir insandan bir mol ekle uzanabilir. Her oulluk biyologlarn deyimiyle bir sembiyozdur. Onun oluu hayvanla r, bitkileri, mikroorganizmalar, lgn paracklar, yani galaksinin tmn birbirine bal erin bu bir arada balanlarn anlatacak nceden dzenlenmi bir mantk dzeni de yoktur. K m n kurtlarn, arlarn, gt-deliklerini, minik yaralar birbirine balayan mantksal hib i.

Elbette byclk baz dnm ve olu srelerini denetimi altna almak, kodlamak zorundadr yazyla yapar, aman ise geleneksel tedavi reeteleriyle. Alexandre Dumas nn az popler ro manlarndan birini hatrlayalm: Kurt Yetitiricisi... Byc, eytanla ilk anlamasnda iste n gereklemesini salar. Ama herhangi bir isteinin her gereklemesinde sa tellerinden bir ya da birka kzla dnecektir bunun karlnda. Dorudan sa oulluklarnn arasndayz dir. Ama bununla bycnn kendisi de kurtlarn snr izgisini oluturur. etenin reisidir. anla kafasnda tek bir insan-sa teli kalmadnda, tm kzllatnda ikinci bir szleme

u sonsuz bir kurtlamadr nk ylda ancak bir gn bundan bak kalacaktr. Salar oullu rasnda isterseniz bir benzerlik bants kurabilir, kzllaan salarn kurtlarn postuna bahsedebilirsiniz. Ama benzerlik burada sadece ikincil bir nem tar. nk romanda dnm kurt siyahtr ve tek bir beyaz kl vardr. Aslnda durum udur: bir sa oulluu vardr ve srecine girmitir. Ardndan ikinci bir oulluk, kurtlar oulluu, insann hayvanlamasna kisinin arasnda bir eik, bir lif, bir sembiyoz vardr dnmleri ynlendiren. te bycl ntksal bir dzene uyarak deil, mantk d uygunluklara ve uyarlanmlklara gre... Tanr neye dnebileceini nceden kestiremeyecektir nk...

Peki, ka-izgisi nereden geecek? Bu da Tanrnn bile ngremeyecei bir yerdir. Ya aileye ecek, finolaacaksnz yeniden, ya da aksine, Kaptan Ahab'n bana gelenler gibi kendini yo k edie, mahvolua srkleneceksiniz. Ka izgileri tehlikelidir. Her tarafta inanlmaz ris vardr. Ama bunlardan kurtulma yolunda umut da her zaman beslenebilir. Varoluu filoz oflarn bahsettii bir zgr seimler dnyasnda deiliz artk. Bir rnee bakalm yine: bi ya yeniden balar. Bu ocukluuna dipal bir yeniden-dn mdr? Yoksa bir lme, sesler iin a tr m? Sz konusu olan onun kendisinden ok farkl olu biimlerini de kat ederek yeni bi izgisi oluturmasdr: piyanist olmadan, ya da yeniden-piyanist olmadan piyano almak... Bu bir k yolu mudur peki? Yoksa eytanla bir szleme mi? Eninde sonunda bunlarn hepsi mi sz konusu olan... Yani bir rizom oluturmak?

Olu ve oulluklarn nceden belirlenmi mantksal bir dzeni yoktur dedim. Ama "kstaslar" Kstaslarn nemi ve aciliyeti, herey olup bittikten sonra deil, olaylarn ak srasnda bilmeleridir. Lovecraft bycln en son szn sylyor: Sonra dalgalar byyerek glend aki paracnn ancak sonsuz kklkte bir ksmn oluturabildii ok-biimli varlkla bar ye altlar. Ona, uzaydaki her eklin fazladan bir boyutu olan baka bir eklin bir dzlem afndan kesilmesinden ibaret olduunu, szgelimi bir karenin bir kpten, bir dairenin bi r kreden kesildiini anlattlar. yleyse kp ya da kre de drt boyutlu bir uzaydan kesiliyo lard... nsanlarn yalnz tahminlerle ya da ryalarla alglayabilecekleri eyler... Oysa bun ar da be, alt ve dnlemez kadar sonsuz saydaki boyutlarda yer alan ekillerden kesilmi er miydi?..."

Buradan uyum dzlemi adn verdiim bir felsefi kavram tanmlayalm imdi de: boyutlarn s ndirmek yle dursun, uyum dzlemi btn boyutlar, boyutlarn hepsini kesmek zere biimlenm Btn boyutlarn kesiti... O buralarda herhangi bir saydaki oulluklar kuatacak, erevel ydir. yleyse btn olu sreleri, byclerin yaz ve iaretleri gibi bu uyum dzlemi zeri mutlak Kapdr, her eyin dna karan tek kap... Tek kstas odur... Ne mantk, ne akla uy e de elikilerden kanma kurallar... Burada mantk kurallarnn da tesindeyiz. Uyum Dzle luturduu kapnn dna dmemek iin byc ne manta ne de bilime ihtiya duyacaktr... da ilkesine uymak zorundadr.

yleyse yeni bir soru: Herhangi bir oulluk bu yoldan boyutlarn korumay baarabilecek mid r? Aynen kitap arasnda korunan yasslam bir iek gibi? Kaplumbaalamas iinde D.H. Law iden hatrlayalm: Orada en basit ve hantal hayvans hareket yeteneinden balayarak dzeyle rin en soyut, en saf geometrisine doru gitmiyor muydu? Her ey blnp kayor elden ... Am utlardan hibir ey kaybetmeksizin, dinamizmden, hareket yeteneinden hibir ey kaybetmek sizin. Lawrence kaplumbaalama izgisini bir uyum dzlemi zerinde yrtyordu. Orlando nun asn hatrla: hibir ey kaybetmeksizin bir kadnlama deil miydi bu... Ya da ardndan by yazarlamas ?

Herey uyum dzleminin, bu tek kstas ya da byclk ilkesinin olu srelerinin en u nokta u gsteriyor: bu u nokta fark edilmezleme diye adlandrlabilir. Daha dorusu farkedileme lann grlebildii, farkedilebildii tek yer uyum dzleminden bakas deildir. Boyutlarn t e soyut bir ekil ile, soyut bir Makine ile karlaacak deil miyiz en sonunda? Bu Yce Mak ine tasarmn sapkn filozof Spinoza ya borluyuz: facies totius universi... Evrenin Hereye Dnk Yz... Olabilir ve olan her ey, her dzenek, her organizma, her dnce onun karsn , bir olu, bir ksm, bir titreim deil mi? Ve soyut Makine onlarn tmnn ortak kesitii

Titreimler dedim... Dalgalar titreimlerdir. Saysz soyutlamalar halinde uyum dzlemi zer ine yazlm kayan snrizgileri... Dalgalarn oluturduu soyut bir makina vardr. Virginia The Waves i (Dalgalar)... O deil miydi hayatnn ve eserinin tmn bir gei, bir olu yap

r, cinsiyetler, unsurlar ve krallklar arasnda geen her trden olu? O deil miydi yedi ka rakteri, Bernard, Neville, Louis, Jinny, Rhoda, Suzanne, ve Percival i birbirine k artran? Virginia dan beri feminist edebiyat farkl kimliklerde kadnlar farkl yerlerde ( ishane, kr evi, bir ato, bir genelev vb.) bir araya getirmeye ve onlara zel, meslek i vb. hayatlarndaki sorunlar konuturmaya iyice almtr. Saysz rnek verilebilecei i tanesini sylemiyorum... Ama nedense buralarda kadnlarn her biri belli bir meslekten (zellikle her bir meslein, edebi bir hamla delalet edecek ekilde ayr trden olmalarna kkat edilir) olmalar, farkl kimlik ya da kaderlere sahip olmalarna ramen, asgari mtere klerde ve protestolarda, asgari olarak paylalan sorunlarda birlemeleri gzetildiinden feminist edebiyat Virginia nn Dalgalar nn gcn asla yakalayamamtr bir daha. Virginia arakterlerin her biri kendi adlaryla, bireylikleriyle birer oullukturlar ayn zamanda . Szgelimi Bernard ile balk okulu. Her biri ayn anda bu oulluun hem iinde, hem de ky .. Bir kydan teki kyya, tekilerin oulluklarnn iine szabilirler. Grnd kadary fazla sayda boyutu sarp sarmalayan en stn oulluktur. Ama henz uyum dzlemi deildir. R onu denizin yzeyinden ykselir gibi grdn dnse de... Yok yok, o deildir: Bembeyaz k ine yaslanmken bir gendi; imdi dikilmi, bir stun oldu; imdi ise bir musluk... Ardnda z kkryor. Eriemiyoruz ona. Karakterlerin her biri bir dalga gibi ilerliyor... Ama uy um dzlemi zerinde hepsi tek bir soyut Dalga oluturuyorlar. Bu dalgann titreimi btn dz i kateden bir ka veya g izgisi zerinde yaylp duruyor. Virginia nn romannn her bl rine, geen saatlerinden biri zerine, olularnn biri zerine felsefi bir dnme ile al

te Virginia nn gnmz feminist edebiyatnda har vurulup harman savurulmu gc: orada arndan, snflardan vb. gelen, baarl ya da baarsz kadnlar yok. Daha dorusu karakte lirlenimi olarak yok. Dahas modern feminist edebiyatn kanamad roman toplantlarna e dahil etmeme ilkesi (ya da rahatszl) sz konusu deil... Virginia her trl olu halindek ek karakterlerle neden daha rahattr? nk kimliklerin ve durak noktalarnn, kadnln vb. lu srelerinin ve dalgalarn edebiyatn yazmaktadr.

Tanrbilimin olu fikrine kar tavr kesindir: kurtadamlar yoktur, insanlar hayvanlaamazl Bunun nedeni, zleriyle yaratlm biimler, zsel biimler dnme urayamazlar, birilerin mezler. Yalnzca birbirlerine benzeyebilirler. eytan ile cad, byc, buna karn tanrbili n daha az gerek deildirler. nk tmyle eytani bir yerel hareket olana vardr. Eng iki boyut arasnda ayrm yaplr: Birincisi Odyseios un yoldalar, ikincisi Diomedes in yol rdr. Hayali bir bak bir tarafta, dile getirme, telaffuz etme dier taraftadr. Birincisi nde kii kendinin bir hayvana dntne inanr --bir domuz ya da kurt. Buna onu grenler ya inleyenler de inanrlar. Ama bu tanrbilimci iin insann iinde geen yerel bir hareketten ibarettir: duyulur imgeleri yeniden hayal gcne tayarak d anlamlarndan koparr. kinci da ise eytan gerek hayvan bedenlerinde belirir . stelik bu hayvan grnts altnda ban a ve etkileri baka bedenlere de tayarak... Szgelimi eytann iinde belirdii bir kedi ya kurdun bedeni, bir insann bedenindeki yaralara tam olarak benzeyen yerlerden yar a alabilirler. Bu aslnda insanlarn gerek anlamyla hayvanlamayacan sylemenin baka bi a yine de insann hayvanlamas diye tasavvur edebileceimiz eytani bir gereklik de sz kon sudur hala. yleyse iblis her trden yerel tamaclk yapabilir. eytan bir tayc, bir na h hallerini, duygulanmlar hatta bedenleri tar: Engizisyon bir noktada ok aktr --cadn i ya da eytan ald gtrd. Ama bu nakliyat yalnzca yerel, snrldr. z olarak yaratlm a da zneleri etkileyemez.

Ama tanrbilimcilerin iblisbilimiyle (demonoloji) pek balants olmayan farkl yasalarn de vrede olduu bambaka bir sorun da vardr. Bu daha ok simya, giderek fizik bilimiyle bal antlanr. Bu tesadf biimler sorunudur... Bunlarn hem belirli znelerden hem de zsel b n ayrdedilmeleri gerekir. nk tesadf biimler az ya da ok olabilirler... Az ya da z ya da ok beyaz, az ya da ok lk... Isnn bir derecesi sy alan, kapan eyden tmyle ana bireysel varoluu olan bir lklktr. Bu yzden belli bir s derecesi belli bir beyaz esiyle ortak bir bileime girebilir. Ya da baka bir s derecesiyle. Bylece, onu tayan ne neden bamsz, kendi bana bir bir birey oluturabilen bir bileim oluur. Soru aslnda ud gnn, bir mevsimin, bir olayn bireylii ne trdendir? Daha ksa bir gn, daha uzun bir g sylemek gerekirse, uzam olmaktan ok uzama zg derecelerdir. Sanki sya, renge, tnya il dereceler vardr. yleyse tesadf bir biimin birbirleriyle bireime girebilecek bireyleme erden oluan belli bir ykseklii vardr. Bir derece, bir yeinlik, bir gerilim dzeyi bire r. Buna dnrler haecceitas (itelik) diyorlar. Ama bir haecceitas baka derecelerle, ba

nliklerle ortak bir bileime girerek baka bir birey oluturur. Sratler, yavalklar, slar . birbirleriyle dorudan toplanamazlar... nk onlara sahip olan znelerin de toplanmalar gerekir. Ksacas, tzsel biimler ile belirlenmi zneler arasnda, bu ikisi arasnda yalnz ani nakliyatlar bulunmakla kalmaz, ayn zamanda doal bir itelikler, dereceler, yeinli kler, olaylar ve tesadfler oyunu yer alr. Bunlar, kendilerini kabul eden zneninkind en ok farkl trden bireylikler olutururlar.

Virginia nn eseri bu "itelikler" dzleminde yer alr... Bir konuyu, bir karakteri, bir zn eyi anlatmak yerine, ya da ondan daha nce, dalgalarn yksekliini, younluk derecelerini , manzarann iddetini, duygularn derecelenmelerini anlatmak! Herhangi bir biimde bunu n yolunu amak, tzsel biimlerden, kendiliklerden ok farkl bireylemeleri oluturmak ger r yleyse...

*Bu metin, be mektuptan (on metinden) oluan Haecceitas dosyas iinde yer alyor. Mektupl r, sahneleyecei bir Virginia Wolf oyunu erevesinde elektronik bir daktiloyla tek ko pya olarak Yeim Eybolu na yazlm.