BYOMEDKAL MHENDSLNDE

TIBB DEERLENDRMELER
GR
Yrd. Do Dr. kr ZEN
AKDENZ NVERSTES
MH. FAKLTES
Elektrik Mh. Blm

To insert your company logo
on this slide

From the Insert Menu
Select Picture
Locate your logo file
Click OK

To resize the logo

Click anywhere inside the
logo. The boxes that appear
outside the logo are known
as resize handles.
Use these to resize the
object.
If you hold down the shift key
before using the resize
handles, you will maintain
the proportions of the object
you wish to resize.
IKI
> < 6/5/2014
2
Tp Elektronii
1. Genel Tanmlar
2. Biyolojik aretler
3. Biyolojik aretlerin Oluumu
4. Biyolojik aretlerin Alglanmas
5. Biyolojik aretlerin lenmesi
IKI
> < 6/5/2014
3
1. Genel Tanmlar
1.1 Giri
1.2 Biyomedikal Mhendislik
1.3 Tbbi Cihazlarn Geliimi
1.4 Fizyoloji
1.5 nsan Enstrumantasyon Sistemi
IKI
> < 6/5/2014
4
1.1 Giri
Tp Elektronii, canl sistemlerle ilgili eitli parametrelerin alglanmas ve
deerlendirilmesi amacyla kullanlan tm elektronik teknoloji ve yntemleri
kapsayan bilim daldr.
Byle bir amala kullanlan bir lme dzeni, lme cihaz ve zerinde lm
yaplan obje olarak iki ksmdan oluur, ekil (1.1).
Enstrumantasyon asndan bakldnda obje, tmyle insan veya insandan alnan
bir doku rnei olabilir.
Dinamik rneklemede, fizyolojik
parametreler insan vcudundan
dntrcler yardmyla alglanr ve
hemen deerlendirilir.
Statik rneklemede, parametreler, canl
sistemden alnm doku rneklerinden elde
edilir.
ekil (1.1) lme dzeni
Obje
lme
sistemi
Statik rnekleme Dinamik rnekleme
lm iin yaplan rnekleme
1
IKI
> < 6/5/2014
5
1.2 Biyomedikal Mhendislik
Biyomedikal Mhendislii, mhendislik teknik ve bilgisini kullanarak tehis ve
tedavi iin yeni teknik ve yntemlerin gelitirilmesi, arzal vcut ksmlarnn
desteklenmesi ve gerektiinde deitirilmesi eklinde tanmlanabilir.
Biyomedikal Mhendislii, 1950'li yllarn balarnda yeermeye balayan ve
1970'den sonra ok hzl bir geliim gsteren disiplinleraras bir konudur.
ana dal ayrlabilir:
1) Biyomhendislik : Biyolojik sistemlerin tannmasnda ve tbbi uygulamalarn
gelimesinde mhendislik teknik ve grlerinin uygulanmas;
2) Medikal Mhendislik : Biyoloji ve tpta kullanlan cihaz, malzeme, tehis ve tedavi
dzenleri, yapay organlar ve dier dzenlerin gelitirilmesinde mhendislik teknik ve
grlerinin kullanm;
3) Klinik Mhendislii : eitli kurulular (niversiteler, hastahaneler, devlet ve endstri v.b.
kurulular) iindeki salk hizmetlerinin gelitirilmesi iin mhendislik gr, yntem ve
tekniklerinin uygulanmas.
Klinik Mhendislii Biyomhendislik
Biyomedikal Mhendislik
Medikal Mhendislik
1
IKI
> < 6/5/2014
6
Biyomhendislik
Biyomhendislik alandaki almalar vcut fonksiyonlarnn daha iyi
anlalmasn amalamaktadr ve aratrmaya dnktr. Bu almalar genellikle
eitli lmlerin yaplmas ve elde edilen verilerin ileri matematik yntemleriyle
deerlendirilmesi eklindedir. Canllar oluturan organlar eitli fonksiyonlarn
gerekletirirken baz iaretler retirler. Vcut iindeki eitli olaylarn
anlalabilmesi iin bu iaretlerin kayna olan fizyolojik yapnn ok iyi bilinmesi
gereklidir.
Ayrca, iaretlerin deiimlerinin ve birbirleriyle olan ilikilerin de incelenmesi
gerekmektedir.
Bu alandaki almalara u rnekler verilebilir:
Biyolojik organlarn fiziksel yaplar ve onlarn canl organizmalarla
ilikileri zerinde temel aratrmalar;
Kalp, kaslar ve beyin tarafndan retilen elektriksel iaretler iin ekil tanma;
Organ ve hcre dzeyinde insana ait reglasyon ve kontrol sistemlerinin incelenmesi;
Radyasyon tedavisinin planlanmas;
Kardiovaskler (kalp ve dolam sistemi), solunum, sindirim ve endokrin sistemlerinin
modellenmesi ve simlasyonu;
Beyin fonksiyonlarnn anlalmas konusunda temel aratrmalar.

1
IKI
> < 6/5/2014
7
Medikal Mhendislik
Medikal Mhendislik alanndaki almalar daha ziyade endstriye dnk olup
tehis, tedavi ve prostetik dzenlerin tasarm ve gereklenmesi ile ilgilidir.
Bu alandaki almalara u rnekler verilebilir:
Kimya laboratuvarlarnda kullanlan kan ve idrar analizrleri gibi tehis cihazlarnn
gnn en ileri elektronik teknoloji ve tasarm yntemleri kullanlarak
gerekletirilmesi;
Biyolojik iaretlerin hastalardan alnmas ve izlenmesi ile ilgili mikroelektronik
yaam ve monitr sistemlerinin gerekletirilmesi;
organlarn X nlaryla gzlenmesi;
Radyoaktif ve ultrasonik gzlem cihazlarnn gerekletirilmesi;
Kalp-akcier makinas gibi tedavi cihazlarnn gerekletirilmesi;
Respiratrler (solunum cihazlar), uyarclar, defibrilatrler, radyasyon
tedavi cihazlar;
Takma organlar, "pacemaker"lar (kalp ritmini dzenleme cihazlar), yapay kalp
kapakklar, yapay kala ve eklemler, yapay bbrek ve benzerinin gerekletirilmesi;
Kr ve sarlar iin alglama dzenlerinin gerekletirilmesi.
1
IKI
> < 6/5/2014
8
Klinik Mhendislii
Klinik Mhendislii alanndaki almalar ok hzl bir geliim gstermektedir.
Klinik Mhendisi, klinik ekibin bir parasn oluturmaktadr.
Klinik Mhendislerinin grevleri yle zetlenebilir:
Problemlerin tanmnda, cihazlarn seiminde ve kontrolnde hastahane
personeline yardmc olmak;
Ticari olarak bulunmayan amal elektronik cihazlar gereklemek;
Cihazlarn performans kontrol ve kalibrasyonu iin yntemler gelitirmek;
Emniyet standartlarn belirlemek ve bu konuda danmanlk yapmak;
Hayat destekleme sistemlerini idare etmek;
Hastahanelerde kullanlmaya balayan bilgisayar ve otomasyon merkezlerinin
sorumluluunu almak.
1
IKI
> < 6/5/2014
9
1.3 Tbbi Cihazlar
Medikal cihazlar alanndaki almalar 19. yzyla kadar uzanmaktadr. rnein
elektrokardiografi, Einthoven tarafndan 19. asrn sonlarna doru gelitirilmitir.
Bu alandaki almalarn II. Dnya savann sonuna kadar olduka yava bir
tempoda gelitii grlmektedir. Savan bitiminde kuvvetlendirici, kaydedici gibi
eitli elektronik cihazlarn ok sayda elde kalm olmas, mhendis ve
teknisyenleri bu cihazlar medikal amalarla kullanlmas alanna yneltmitir.
1950'li yllarda bu alandaki almalar, genellikle baka amalar iin
gerekletirilmi bu cihazlar zerinde baz deiiklikler yaparak medikal alanda
kullanlabilir bir hale getirmek zerinde younlamtr. Fakat bu cihazlar
yardmyla elde edilen lmlerin tatminkr olmad anlalm ve bylece
fizyolojik parametrelerin, fiziksel parametreler gibi llemeyecei gerei ak
bir ekilde renilmitir.
Bu alandaki almalara zellikle NASA (National Aeronatics and Space
Administration)'daki almalarn nemli katklar oldu. Mercury, Gemini ve
Apolla programlar astronotlarn uzay uular esnasnda fizyolojik
parametrelerinin salkl bir ekilde izlenmesini gerektiriyordu. Bu nedenle, bu
alandaki cihaz ve sistemler zerindeki almalar younlatrld. nemli lde
mali olanaklar bu alandaki almalara aktarld; niversite ve hastane aratrma
nitelerine bu alandaki almalar iin byk mali destekler saland.
1
IKI
> < 6/5/2014
10
1.4 Fizyoloji
Canllarda vcut fonksiyonlarn inceleyen bilim dalna Fizyoloji denir.
Fizyoloji, bu incelemeleri yaparken Fizik ve Kimya bilimlerinden yararlanr.
Fiziksel metotlarn canl organizmaya uygulanmas Biyofizik, Kimyasal
metotlarn uygulanmas ise Biyokimya Bilim dallarn meydana getirir.
Gnmzde Fizyoloji bilimi, Fizik ve Matematik bilimlerinin geni ldeki katklaryla
biyolojik olaylarn molekler seviyedeki temel prensiplerini de incelemektedir.
a) Morfoloji : Canllarn biim ve ekillerini anlatr. Morfolojide aratrmalarn gzle veya
mikroskopla yaplmalarna gre Anatomi ve Histoloji olarak ikiye ayrlr.
b) Fizyoloji : Canllarn ileyiini, yani organlarn grevlerini, birbirleriyle ilikilerini
inceler. Vcudun normal almasyla ilgili parametrelere Fizyolojik Parametre veya
Fizyolojik aret denir. Fizyoloji drt ana dala ayrlr:
1. Genel Fizyoloji.
2. zel Fizyoloji (insan Fizyolojisi bu gruptadr)
3. Karlatrmal Fizyoloji,
4. Uygulamal Fizyoloji (Klinikte kullanlan Fizyolojidir).
Fizyoloji Morfoloji
Biyoloji
1
IKI
> < 6/5/2014
11
Canl bir insandan alnan lmlerle, incelenen olay arasndaki ilikiyi kurabilmek iin
olaya ait Fizyolojik sistem zerinde bilgi sahibi olmak ve zerinde lme yapmak gerekir.
nsan organizasyonu hiyararjisinin eitli seviyelerinde lmler yaplabilir. rnein insan
bir btn olarak alrsak, bu sistemin giri ve k byklklerinden bazlarn ekil (l.2)'de
olduu gibi gsterebiliriz. Bu giri ve k byklklerinin bir ksmna lm amacyla
kolayca ulalabilmesine karn, bazlarnn (davran vs) nicel olarak llmesi ok zordur.
Organizasyon hiyerarisinde bir sonraki sray vcudun temel Fizyolojik sistemleri
oluturur (sinir, solunum, kalp ve dolam sistemleri gibi).
nsann bir btn olarak kendi evresi ile haberlemesine benzer olarak bu temel sistemler,
hem kendi aralarnda ve hemde d evreyle haberleerek yaamlarn srdrrler.
Bu oklu seviyeli kontrol ve haberleme, sistemlerin zgn olarak incelenmesini engeller.
ekil (1.2) Bir sistem olarak insann giri ve k byklkleri
GR IKI
Konuma
Davran
Grn
Verilen hava
Vcut hareketi
Sv atk maddeler
Kat atk maddeler
Grme
Duyma
Koklama
Tatma
Dokunma
Alnan hava
Alnan sv
Alnan gda
1
IKI
> < 6/5/2014
12
Mhendislikte karakteristikleri bilinmeyen bir sistem genellikle bir drt ulu (siyah kutu)
olarak gsterilir. Byle bir sistemin analizinde amalanan, bu kutunun i fonksiyonlarn
belirleyecek ekilde giri k bantlar dizisi elde etmektir. Bu amala sistemin giriine
belli iaretler uygulanr. Yaayan organizma, zellikle insan, dnlebilecek en karmak
sistemlerden biridir. Bu sistemde elektrik, mekanik, akustik, termal, kimyasal, optik,
hidrolik, pnmatik ve dier bir ok alt sistemlerin birbirleriyle etkileim halinde
fonksiyonlarn srdrdn biliyoruz. Bu sistemde ayn zamanda gl bir bilgi
deerlendirme, eitli tipte haberleme ve ok eitli kontrol alt sistemleri de
bulunmaktadr. Bu sistemin giri-k bantlar, sistemin deterministik olmadn
gsterir. Bu sonu byle bir sistemin incelenmesini daha da zor bir duruma sokar.
te yandan, llecek byklklerin ou iin lme sistemine dorudan doruya kolay bir
balant yapmak mmkn deildir. Bunun anlam baz byklklerin llmesi mmkn
deildir. Bu byklklerin belirlenebilmesi ancak daha az dorulukla sonu veren ikincil
yntemlerin kullanlmasn gerekli klar.
lme dzeninin kendisi durumu daha da karmak bir hale getirir. lme sisteminin objeye
uygulanmas sonucu obje doal koullardan ayrlmaktadr. lme ilemi, hastaya hibir
ekilde yaam bakmndan tehlikeli olmamaldr. Ac, rahatszlk ve dier arzu edilmeyen
durumlar oluturmamaldr. Bu kstlamalarn anlam aktr. Canl olmayan objeler
zerinde uygulanan lme yntemleri aynen insanlara uygulanamaz.
Bu glkler nedeniyle ilk bakta yaayan organizmaya (canl siyah kutu) ait
byklklerin llmesi ve analiz edilmesi mhendislik asndan imkansz gibi
grnebilir. Fakat insan vcuduna ait bantlarn llmesi ve analiz edilmesi alannda
alan kimseler bu sorunu zmek zorundadrlar. Biyomedikal Mhendislii alannda
alanlarn grevi, tp alannda alan personele, canl insana ait byklklerin anlaml ve
gvenilebilir ekilde elde edilmesini salamaktr.

1
IKI
> < 6/5/2014
13
1.5 nsan-lme Sistemi
llen byklklerin gerek byklkleri gsterebilmesi iin yaayan organizmann i
yaps ve zellikleri, lme sisteminin tasarm ve uygulanmas srasnda nazara alnmaldr.
zerinde lm yaplan insan organizmasyla (obje) lm yapan lme sistemi, birlikte,
nsan-Enstrumantasyon Sistemini olutururlar.
Bir insan-enstrumantasyon sisteminin blok diagram ekil (1.3)'de gsterilmitir.
a) Subje: zerinde lm yaplan canl organizma.
b) Uyarc: Bazen, bir d uyarcya (k, ses vs) kar gsterilen tepkinin llmesi gerekir.
c) Dntrc: llecek bykl (scaklk, biyolojik iaret vs) elektriksel bykle
evirirler.
d) aret ileme: llen
iaret anlalr ve
yorumlanabilir ekle
getirilir.
e) Grntleme: aret ve
parametreler; monitor,
gsterge, yazc gibi
cihazlarla gzlenir
duruma getirilir.
f) Kaydetme, gnderme:
Daha sonra kullanlmak
iin saklanr veya
merkeze iletilir.
ekil (1.3) nsan-enstrumantasyon sistemi
nsan
Uyarc
Dntrc
Kontrol (geribesleme)
aret
ileme
Grntleme
Kaydetme, veri ileme,
veri gnderme
Dntrc
Dntrc
1
IKI
> < 6/5/2014
14
2. Biyolojik aretler
2.1 Giri
2.2 Elektrik Kkenli Biyolojik aretler
2.3 Elektrik Kkenli Olmayan Biyolojik aretler
IKI
> < 6/5/2014
15

aret : Bilgi tayan, zamana gre deien veya deimeyen byklklerdir.
Biyolojik aret : Canl vcudundan elektrotlar veya dntrcler araclyla
alglanan, elektrik kkenli olan veya elektrik kkenli olmayan iaretlerdir.
2.1 Giri
ekil (2.1) Biyolojik iaretler
C
B i y o l o j i k a r e t l e r
E l e k t r i k k k e n l i o l a n l a r E l e k t r i k k k e n l i o l m a y a n l a r
E K G :
E M G :
E E G :
K a n b a s n c :
K a l p s e s l e r i :
V c u t s c a k l :
2
IKI
> < 6/5/2014
16

Elektrik Kkenli Biyolojik aretlerin zellikleri :
* Elektrotlar araclyla canl vcudundan alglanrlar, yaltm nemlidir,
* Genlikleri kktr; *100 V ~ *1 mV,
* Spektrumu alak frekanslar blgesindedir; *0,1 Hz ~ 2000 Hz,
* Fark iareti eklinde bulunurlar,
* Grltl iaretlerdir; temel grlt kaynaklar: ortak mod eklindeki 50
Hzlik ebeke grltleri, fark iaret eklinde bulunan dier biyolojik iaret
kaynaklar ve elektronik eleman grltleri.
2.2 Elektrik Kkenli Biyolojik
aretler
Biyopotansiyel
kuvvetlendirici
zolasyon
Biyolojik
iaret kayna
Elektrotlar
Biyolojik iaret
ekil (2.2) Biyolojik iaretlerin alglanmas
2
IKI
> < 6/5/2014
17

Baz Elektrik Kkenli Biyolojik aretler :
* EKG : Elektro kardiyo gram : kardiyo kalp
* EMG : Elektro miyo gram : miyo kas
* EEG : Elektro ensefalo gram : ensefa beyin
* ENG : Elektro nro gram : nro sinir
* EGG : Elektro gastro gram : gaster mide-barsak
* ERG : Elektro retino gram : retino retina
* UP (EP) : Uyarlm Potansiyeller : beyinden
* GP (LP) : Ge Potansiyeller : kalpten

EKG : 100 ~ 500 V genlik, 0,1 ~ 150 Hz bant
EMG : 100 V ~ 1 mV genlik, 10 ~ 500 Hz bant
EEG : 2 ~ 100 V genlik, 0,5 ~ 50 Hz bant
ekil (2.3) Baz elektrik kkenli biyolojik iaretler
2
IKI
> < 6/5/2014
18

Baz Elektrik Kkenli Olmayan Biyolojik aretler :
* Kan basnc : basn dntrcs, kalp ve dolam sisteminin
* Kan ak hz : elektromagnetik, ultrasonik, dolam sisteminin
* Solunum hacmi : pletismograf, akcierlerin
* Kalp sesleri : kalp mikrofonu, kalp kapaknn
* Scaklk : scaklk dntrcs, vcudun veya organlarn
* Deri direnci : deiken diren dntrcs, derinin (GSR)
* pH : pHmetre, kann
* PO
2
kimyasal dntrcler, kann ve havann
2.3 Elektrik Kkenli Olmayan
Biyolojik aretler
ekil (2.4) Baz elektrik kkenli olmayan biyolojik iaretler
C
Kan basnc :
Kalp sesleri :
Vcut scakl :
Ortalama kan ak hz :
10 mmHg ~ 200 mmHg DC ~ 20 Hz
5 ~ 200 Hz
0 ~ 80 C
500 ml/s DC ~ 20 Hz
2
IKI
> < 6/5/2014
19
3. Biyolojik aretlerin
Oluumu
3.1 Giri
3.2 Hcre Fizyolojisi
3.3 Aksiyon Potansiyelinin Oluum Mekanizmas
3.4 Aksiyon Potansiyelinin Yaylmas

IKI
> < 6/5/2014
20
Biyolojik iaretler, insan vcudundaki, sinir sistemi, beyin, kalp ve kas gibi eitli
organlarn faaliyetleri srasnda oluurlar.
Biyolojik iaretlerin temelini, hcrelerdeki elektrokimyasal olaylarn sonucunda
oluan aksiyon potansiyeli oluturur.
Bu akmlardan, elektrotlar yardmyla alglanp iaret ileme ilemlerinden
geirildikten sonra eitli hastalklara tan konmasnda (tehisinde)
yararlanlmaktadr.
Biyolojik iaretler, vcut iindeki karmak biyolojik yapdan darya kolay
anlalabilir bilgi tamazlar. Bunun iin, elektrotlar yardmyla alglanan bu
iaretlerin ilenip yorumlanmalar gerekir.
3.1 Giri
3
IKI
> < 6/5/2014
21
Hcre, canllarn bamsz olarak yaamn srdrebilen en kk parasdr.
Hcre, ekirdek, sitoplazma denilen hcre gvdesi ve sitoplazmay evreleyen bir
hcre membranndan (zarndan) oluur, ekil (3.1).
Hcrelerde elektriksel iaretler, hcrenin uyarlabilme zellii nedeniyle oluur.
Hcre membranlar, eik seviyesi olarak isimlendirilen bir deerin zerindeki bir
iaret ile uyarlacak olurlarsa bu uyarma btn hcreye yaylr.
Uyarma ekli elektriksel, kimyasal, optik, termal veya mekanik olabilir.
3.2 Hcre Fizyolojisi
ekil (3.1) Hcrenin genel yaps
Zar
ekirdek
Sitoplazma
3
IKI
> < 6/5/2014
22

ekil (3.2)de, genel
olarak bir hcrenin
yaps grlmektedir.

Hcre, organizmann
metabolizma, byme,
oalma, kaltm ve bilgi
tama gibi ilevlerinin
yapld en kk
birimdir.

Hcreyi d
ortamdan ayran
membran, hcre
denetim merkezi olarak
ekirdek ve hcre ii
svda (stoplazmada)
bulunan organeller
hcreyi oluturan temel
yap elemanlardr.
Hcreler aras
sk balant ve
geit blgesi
Mitekondri
ekirdek
ekirdekcik
Lizozom
Golgi cihaz
Endoplazmik
retikulum
Kromatin ve DNA
Hcre zar
Sindirim kofulu
Sekresyon
kesecii
Mikrofilamentler
Ribozomlar
Sentriyoller
ekil (3.1) Hcrenin yaps
3
IKI
> < 6/5/2014
23
ekil (3.3)de bir insanda bulunan baz hcrelerden rnekler grlmektedir.
Hcre ap 1-100 arasnda, hcre boyu ise 0,2-10 cm arasnda deiir.
ekil (3.3) Biyolojik iaretlerin alglanmas
a) b)
c) d)
skelet kas lifi Dz kas hcresi Motor sinir hcresi Alyuvar
3
IKI
> < 6/5/2014
24
Elektrik kkenli biyolojik iaretlerin temelini hcrelerde ortaya kan aksiyon
potansiyeli oluur.
Bu potansiyel, gerekte, hcre zarnn i ve d taraflarndaki potansiyel farkdr.
Aksiyon potansiyelinin oluumunda etkili olan etmenler:
a) Hcre zarnn iyonlara olan seici geirgenlii,
b) Hcre zarnn hcre iindeki negatif ykl ar moleklleri geirmeyii,
c) Hcrenin, elektriksel, kimyasal, sl, magnetik vs. etkilerel uyarlabilir olmas.
d) Uyarlan hcrenin zarnn iyonlara olan geirgenliinin deiik olmas,
e) Hcre zarnda pasif transporta ek olarak aktif transportun da bulunuyor olmas.
3.3 Aksiyon Potansiyelinin
Oluum Mekanizmas
3
IKI
> < 6/5/2014
25
ekil (3.4)de, aksiyon potansiyelinin deiimi gsterilmitir.
Hcre uyarlmadnda sukunette olup sukunet potansiyeli - 90mV kadardr.
Hcrenin elektrik aktivitesinde Na
+
, K
+
, Cl
-
iyonlar etkilidir.
ekil (3.4) Aksiyon potansiyeli
t a : Toplam aktivasyon sresi
t b : Bal bekleme sresi
t d : Depolarizasyon sresi
t m : Mutlak bekleme sresi
t mu : Minimum uyar sresi
t r : Repolarizasyon sresi
0
V m (mV)
t (ms)
- 90
+20
- 60 Eik seviyesi
Dinlenme pot.
1 2 0
t d t r
t a
t m t b
0
t (ms)
1 0
2
t mu
Ama
3
Uyar
yonlarn hcre zarn pasif olarak geiinde
ortamlar aras iyon konsantrasyon farklar
nemli olur. Bu ekildeki iyon geii, pasif
transport olarak ifade edilir.
Hcre ii, negatif ykl ar molekller
nedeniyle negatif (-90mV) olup bu
potansiyeli dengelemek zere, hcre zarnn
da kendilerini kolay geirir olmas
nedeniyle, K
+
iyonlar hcre iini
doldurmutur; oysa, hcre zarnn Na
+

iyonlarna olan geirgenlii yksek
olmadndan Na
+
iyonlar hcre iine
girememektedir.
Sukunette, hcre dnda, iine gre, Na
+
ve
Cl
-
iyon konsatrasyonu daha fazladr; K
+

iyonu ise hcre iinde daha konsantredir.
3
IKI
> < 6/5/2014
26
Enerji harcayarak alan Na-K aktif pompalar
Na
+
iyonlarn hcre dna (K
+
iyonlarn da
hcre iine) pompalamak suretiyle sukunetteki
konsantrasyon dengelerini kurmaya ve bu
dengeleri korumaya alr; repolarizasyon.
Repolarizasyonda, zar potansiyeli eski
seviyesine gelir. Bu deiime, aksiyon
potansiyeli ad verilir.
Hcre uyarldnda, zar poatansiyeli (hcre d
referans olmak zere) pozitife doru artar.
Belli bir eik gerilimini (-60mV) geer gemez,
uyar kesilse bile zar potansiyeli +20mV
repolarizasyon deerine kadar ykselmeye
devam eder. Eik deerini geemeyen zar
potansiyelleri uyar kesildiinde denge deerine
dnerler. Demek ki, hcre, zar potansiyelini
eik deerinin zerine karan uyaranlar iin
uyarlm olmakta; yoksa uyarlmam
kalmaktadr. Buna ya hep ya hi yasas denir.
Hcre uyarldktan sonra, tekrar uyarlabilmesi
iin bir sre gerekir. Buna, bekleme sresi
denir.
Hcre uyarldnda zarnn Na
+
iyonlarna olan geirgenlii artar; hcre iine Na
+
iyonlar
hcumu olur ve hcre ii potansiyeli +20mV deerine kadar ykselir; depolarizasyon.
Gerilim deerinden etkilenen hcre zarnn geirgenlii tekrar sukunetteki durumuna dner.
Bu durumda, aktif transport etkili olur.
ekil (3.4) Aksiyon potansiyeli
t a : Toplam aktivasyon sresi
t b : Bal bekleme sresi
t d : Depolarizasyon sresi
t m : Mutlak bekleme sresi
t mu : Minimum uyar sresi
t r : Repolarizasyon sresi
0
V m (mV)
t (ms)
- 90
+20
- 60 Eik seviyesi
Dinlenme pot.
1 2 0
t d t r
t a
t m t b
0
t (ms)
1 0
2
t mu
Ama
3
Uyar
3
IKI
> < 6/5/2014
27
Aksiyon potansiyellerinin deiimi eitli hcrelerde farkllklar gsterir.
Sinir ve izgili kas hcrelerindeki aksiyon potansiyelleri, sre ve genlik bakmndan
fazla farkl deildir. Kalp kasnda ise ekil biraz deiik olup 0mVda kald sre
200ms kadardr, ekil (3.5).
ekil (3.5) eitli hcrelere ait aksiyon potansiyelleri
0
Vm (mV)
t
- 90
+20
1 ms
0
Vm (mV)
t
- 70
+20
4 ms
0
Vm (mV)
t
- 95
+20
200 ms
Sinir hcresi izgili kas hcresi Kalp kas hcresi
3
IKI
> < 6/5/2014
28
Bir hcre uyarlp aksiyon potansiyeli rettiinde iyon akm akmaya balar. Bu
olay komu hcreleri de uyarabilir. Uzun aksonlu sinir hcrelerinde aksiyon
potansiyeli aksonun uzunluuna gre ok ksa bir ksmnda meydana gelir ve her
iki yne yaylr. Tabii durumda bir sinir hcresi yanlz giri ucuna yakn bir yerden
uyarlr. Aksiyon potansiyeli hcre boyunca yaylrken bekleme srelerinden
dolay nce uyarlm blge yeniden uyarlmaz. Bylece yaylma tek ynl olmu
olur, ekil (3.6).
3.4 Aksiyon Potansiyelinin
Yaylmas
ekil (3.6) Aksiyon potansiyelinin yaylmas
z
3
IKI
> < 6/5/2014
29
Aksiyon potansiyeli, sinir hcresi boyunca
darbe katar eklinde yaylr. Ya hep ya hi
prensibi gerei bu katardaki aksiyon
potansiyellerinin genlikleri ayn kaldndan
bilgi, aksiyon potansiyeli darbelerinin sklyla
(frekansyla) tanmaktadr, ekil (3.8).
ekil (3.7)de, aksiyon dalgas eklinde sinir aksonu boyunca yaylan bilginin
dier bir sinir hcresine (nrona) geii sinaps blgelerinde olmaktadr.
Sinapslarda bilgi geii, nro-transmiterler (kimyasal aktarclar) araclyla
olmaktadr.
Sinapslarda bilgi geii, sinapsn yaps gerei, tek ynl olmaktadr. Bu da,
bilginin sinir hcrelerinde tek ynl yaylma sebeplerinden biridir.
ekil (3.7) Sinaps olgusu
Sinaps blgesi
Bilgi gidii
Bilgi gidii
Akson
Dentrit
ekil (3.8) Aksiyon potansiyeli darbe katar
Frekans yksek,
bilgi nemli
Frekans dk,
bilgi az nemli
3
IKI
> < 6/5/2014
30
4. Biyolojik aretlerin
Alglanmas
4.1 Giri
4.2 Elektrik Kkenli Biyolojik aret Alglanmas
4.3 Elektrik Kkenli Olmayan Biyolojik aret
Alglanmas


IKI
> < 6/5/2014
31
Biyoelektrik potansiyelleri lebilmek iin iyonik potansiyel ve akmlar elektrik
potansiyel veya akmlarna dntren dntrclere ihtiya vardr.
Elektrik kkenli biyolojik iaretleri alglamakta kullanlan byle bir dntrc
iki elektrottan meydana gelir ve elektrotlarn uygulandklar noktalar arasndaki
iyonik potansiyel farkn ler. Her bir hcrenin rettii bireysel aksiyon
potansiyellerini lmek imkansz deilse de baz zel uygulamalar dnda ok
zordur. nk, hcre iine hassas olarak elektrot yerletirilmesi gerekmektedir.
Biyopotansiyelleri en geneI lme yntemi, vcut yzeyinden yaplan lmlerdir.
Bu durumda alttaki birok hcrenin aksiyon potansiyellerinin yzeye gelen
toplam alnmaktadr. Baz lmlerde ise bir kasa, sinire veya beyinin belirli
blgelerine batrlan ine elektrotlar yardmyla lm yaplr.
Biyopotansiyellerin vcut yzeyine nasl ulatklar kesin olarak bilinmemektedir.
Ortaya birok teoriler atlmtr. Kalbin elektriksel potansiyellerinin izah iin
ortaya atlan ve nisbeten gereki grnen teoriye gre yzeyden llen
potansiyel alttaki bireysel aksiyon potansiyellerinin kendilerinin deil fakat birinci
trevlerinin toplamdr. lme metodu ne olursa olsun biyoelektrik potansiyellerin
olduka iyi bilinen dalga ekilleri mevcuttur.
4.1 Giri
4
IKI
> < 6/5/2014
32
rnek (Yzey Elektrotlar)

a) d)
b) e)
c) f)
Balant
ucu
Lastik
hazne
Temas
yzeyi
ekil (4.1) Yzey elektrotlar
Gm
tel rg
Yapkan
bant
Balant teli
ki yz
yapkan bant
apka
elik disk
Balant
teli
Kuvvetlendirici
Elektrot
Yaltkan
bant
Jelli
snger
Yapkan
bant
Yzey elektrotlar, biyolojik iaretlerin deri zerinden alglanmasnda kullanlrlar.
e) Tmyle atlr elektrot
EKG iin gs elektrodudur.
Ag-AgCl elektrot.
Elektrot tabanna yapk jel
emdirilmi sngeri vardr.
Bir kere kullanlr ve atlr.
d) Emici dzenli elektrot
Temas silindirik boruyla olur.
Dier uta vakum pompas var.
EKG iin gs elektrodudur.
Yzey kk, empedans byk.
f) Kuru elektrot
Pasta gerektirmez. Statik elktr.
st deri, elektrot ile dermis
arasnda yaltkan durumunda.
C
d
kapasitesi kk; R
d
byk.
Kapasitif kuplaj olur, YGF gibi.
Kuvvetiend. giri emp byk.
Kuvv. elektrot yaknna kurulur
(izleyici) ve grlt azaltlr.
Si teknolojisi kullanlr.
Tabanda SiO
2
yaltkan kullan.
a) Metal plaka elektrot
Disk veya dikdrtgen biimindedir.
Ni-Ag (Ag-AgCl) alam kullanlr.
Deri ile arasna pasta (jel) srlr.
zel lastik veya kayla tutturulur.
EKG, EMG ve EEG iin kullanlr.
Yzeyi byk, empedans kktr.
b) Gezici tipten elektrot
Elektrot apka muhafazann iinde.
apkann iinde elektrolit jel var.
apka, yapkan bantla tutturulur.
apka hareket etse de elektrot
elektrolite gre hareket etmez.
Grlt az olur. Ag-AgCl kullanlr.
c) Bklebilir elektrot
Bir yz yapkan bant eklindedir.
Bant, plaster eklinde bklebilir.
Kk ocuklarda EKG iin kull.
AG-AgCl filmleri 2 kalnlnda.
X nn geirgendir.
4
IKI
> < 6/5/2014
33
Sinir liflerinden alglanan ve bir aksiyon potansiyeli deiiminin sonucu olarak
ortaya kan biyolojik iaret deiimlerine Elektronrogram (ENG) ad
verilmektedir. ENG iaretleri sinir lifinden alglama ekline ve elektrotlarn
yerletirili biimine gre monofazik, bifazik veya trifazik adlar verilen farkl
deiimler gsterir, ekil (4.2).
4.2 Elektrik Kkenli Biyolojik
aret Alglanmas
ekil (4.2) Monofazik, bifazik ve trifazik iaretler
t
t
t
v
v
v
Monofazik
Bifazik
Trifazik
4
IKI
> < 6/5/2014
34
Normalde (hcre dinlenmede iken)
elektrometre pozitif bir deer
gstermektedir. Depolarizasyon darbesi
aktif elektrodun bulunduu blgeye
yaklatnda elektrometrenin ular ayn
deerdeki potansiyeller balanm
olacandan elektrometre sfr
gstermeye balar. Depolarizasyon
darbesi sola doru ilerlediinde ise
elektrometre tekrar hcrenin dinlenme
durumundaki hcre zar d gerilim
deerini gstermeye balar. Bu ekilde,
gelen depolarizasyon darbesiyle birlikte,
elektrometre k zaman iinde, tek
ynde (negatif) bir deiim gstermi
olur; monofazik deiim.
ekil (4.3)'de gsterildii gibi, aksiyon potansiyeli kaydedilmek istenen sinirin hcresinin sol
ucu zedelenerek sabit bir potansiyelde kalmas salanm ve bu blgeye referans elektrot
balanmtr. Esas aksiyon potansiyeli deiimini alglayan aktif elektrot ise sinir lifinin
yzeyindeki harapl blgeden ve uyarma blgesinden uzak herhangi bir noktaya balanm
olsun. Bu iki elektrot arasna ise i direnci yksek olan ve aksiyon potansiyeli deiimlerini
izlemek iin kullanlan bir elektrometre balanmtr; monopolar balama.
Monofazik iaret
ekil (4.3) Monofazik iaret
t
v
A
B
A
B
a b c
A
B
a
b
c
0
4
IKI
> < 6/5/2014
35
Bu ekle gre, aksiyon potansiyelinin
sola doru ilerlemesiyle elektrotlardan
nce sadaki (A) soldakine (B) gre
daha negatif olur ve bu durumda
elektrometrede negatif bir sapma
gzlenir. Potansiyel darbesi sola doru
ilerlerken soldaki elektrodu sadakine
gre daha negatif yapar ve bunun
sonucunda da elektrometrede pozitif
bir sapma meydana gelir. Darbe, sola
iyice yaklatnda elektrometrede
tekrar sfr sapmas gzlenir.
Elektrometrede, veya bir gstericide,
bir negatif ve hemen arkasndan bir
pozitif deiim eklinde gzlenen
iaret, bifazik veya difazik iaret
olarak isimlendirilir.
ekil (4.4)'de gsterildii gibi, lme elektrotlar, sinir lifi zerinde birbirine yakn
iki noktaya yerletirilecek olursa bu balama ekline, bipolar balama ad
verilmektedir.
Bifazik iaret
ekil (4.4) Bifazik iaret
v
t
a b c
b
c
A B
a
A B
A B
A B
d
d
0
4
IKI
> < 6/5/2014
36
Bir motor birimindeki motor plakalarnda, uyar geldiinde ayn anda aksiyon
potansiyeli oluacak, bunlarn elektrot iftlerindeki yansmalar, motor plakalarnn
elektrotlardan olan uzaklna gre, eitli genlikteki bifazik deiimler eklinde
olacaktr. Bu deiimlerin fazlar ise motor u plann elektrotlarn sa veya sol
tarafnda oluuna gre deiecektir.
Sonuta, elektrotlarda, motor u plaklarnn aksiyon potansiyel deiimlerinin
etkileri, bu potansiyellerin toplam olarak gzkecektir; trifazik deiim.
ekil (4.5)'de gsterildii gibi, lme elektrotlar (A ve B) kas liflerinin arasna
yerletirilmi olsun. Kas motor siniri akson ayaklarnn kas lifleriyle olan
balantlarna motor u plakalar, ve bir motor siniri lifiyle birlikte bu plakalarn
oluturduu gruba ise motor birimi ad verilir.
Trifazik iaret
ekil (4.5) Trifazik iaret
1
2
i
n
Motor sinir lifi
Kas lifleri
Motor u plakas
A B
+
+
+
4
IKI
> < 6/5/2014
37
Aktivitenin artmasyla kasa ait daha ok sayda motor birimi devreye girer ve deri
zerine yerletirilen elektrot iftinde ortaya kan elektromiyogram, yalnz
balarna trifazik olarak gzkecek olan bu motor nite aksiyon potansiyellerinin
toplam eklinde olacaktr. ok sayda motor nite devreye girdiinden, onuta
elde edilen EMG iareti rasgele iaret karakteristiine sahip olacaktr, ekil (4.6).
EMG iareti
ekil (4.6) EMG iareti
EMG :
4
IKI
> < 6/5/2014
38
EKG iaretinde, aksiyon
potansiyellerinin kalbin
elektrik iletim sisteminde
yaylrken, P dalgasndan
sonra srasyla, QRS
kompleksi ve T dalgas
grlr.
EKG iaretinin
deiiminde, iletim
sistemindeki aksiyon
potansiyellerin yaylma
dorultusundaki ikinci
dereceden gradyanlarnn
neden olduu gr de
vardr.
ekil (4.7)de, kalbin eitli blgelerindeki aksiyon potansiyellerinin zamana gre deiim
ekilleri gsterilmitir. SA dm bu potansiyellerin kayna olduundan bu dme ait
aksiyon potansiyeli zaman ekseninde en solda bulunmaktadr.
SA dmnde meydana gelen depolarizasyon dalgas 0,3 m/s hzla her iki kulakn
(atriyumun) kaslarna yaylr ve btn bu aksiyon potansiyellerinin bilekesi olan ve kalbin
elektrik aktivitesini temsil ederek elektrotlarla vcut yzeyinden alglanan
elektrokardiyogramda (EKG iaretinde), kalbin dinlenme durumundaki izoelektrik seviyesi
zerinde P dalgas oluur. 0,1s Kadar sren P dalgasnn genlii, kulakk kaslarnn aktivitesi
hakknda bilgi verir.
EKG iareti
ekil (4.7) Kalpte aksiyon potansiyelleri ve EKG iareti
EKG:
His demeti
LV
Apeks
S

e

p

t

u

m
RV
RA
AV dm
SA dm
LA
U
yar geirm
eyen
tabak
a
Purkinje lifleri
EKG :
t
4
IKI
> < 6/5/2014
39
Dntrcler, bir fiziksel bykl baka bir bykle (enerjiye) dntren
elemanlardr.
Genelde, lme dzenlerinde; ileme, grntleme ve saklama kolayl asndan
dntrlen enerji, elektrik enerjisi olmaktadr.
Tpta, dntrcler, aadaki fizyolojik byklklerin ve amalar iin kullanlr;
Scaklk,
Yerdeitirme,
Kuvvet (basn),
Hz,
vme (titreme) ve
Hacim lmlerinde,
Ses analizinde,
Doku ve organlarn grntlenmesinde ve
Yapay organlarda.
4.3 Elektrik Kkenli Olmayan
Biyolojik aret Alglanmas
4
IKI
> < 6/5/2014
40
Bir ama iin birden fazla teknik kullanld iin, dntrcleri, kullanldklar yere gre
deil de kullandklar tekniklere gre anlatmak olaan olmutur. rnein, kan ak hz
lm iin elektromagnetik, deiken indktansl ve deiken direnli dntrme
teknikleri kullanlabilmektedir. Kullanlan tekniklerin birbirlerine olan stnlkleri vardr ve
bu stnlkler, u ekilde sralanabilir:
a) frekans cevab,
b) giri empedans,
c) lineerlii,
d) doruluu,
e) duyarl,
f) rezolsyonu (en kk deiimi farkedebilme yetenei),
g) operasyon (deme, yarma) gerektirip gerektirmemesi,
h) deiken ortam artlarnda (scaklk, nem, basn) uzun sre kararlln korumas,
i) fiyat,
j) yapm ve ileme kolayl,
k) grlts,
l) boyutu,
m) arl,
n) lm dzenine etkisi,
o) lme snrlar ve dinamii,
p) ataleti (cevap verme sresi),
r) g harcamas (disipasyon sabiti) ve
s) mr.
4
IKI
> < 6/5/2014
41
lme dzenleri, llen byklkle orantl gzlenebilir bir k vermek zere
tasarlanrlar. lme dzenlerinin girilerinde, llen bykl alglayan ve enerji
dntrme ilemini yapan bir giri dntrcs bulunur, ekil (4.8).
Dntrcler, elektrik kkenli olmayan biyolojik iaretlerin llmesinde kullanlrlar.
Elektrot da dntrc (kimyasal dntrc) snfna girmesine ramen, elektrik kkenli
biyolojik iaretlerin alglanmasnda kullanldklarndan, dntrlerden ayr bir balk
altnda incelenmektedir.
Kalibrasyon iareti ile tm sistem (dntrc dahil) kalibre edilebilir.
Geribesleme, sistem lineerliini, kararlln ve giri empedans karakteristiini iyiletirir.
aret biimlendirici, rnein, kuvvetlendirici ve filtre dzenlerini ierir.
lme dzeninin en son katn, giri iaretini gzlenebilir eklini veren yazc, gsterici
ve/veya saklayc (k dntrcs) blou oluturur.
ekil (4.8) lme dzeni
Kalibrasyon
iareti
llen
dzen
Giri
iareti
Dntrlm
iaret
k
iareti
Geribesleme
Giri
dntrcs
G
kayna
aret
biimlendirici
Yardmc
g kayna
k
dntrcs
(Yazc,
kaydedici
gsterici)
4
IKI
> < 6/5/2014
42
Dntrcler, dntrme ilemlerini gerekletirirken alternatif gerilim (AC)
veya doru gerilim (DC) g kayna ile beslenmek durumunda olabilirler ki, bu
dntrclere pasif dntrcler ad verilir. Deiken diren ve deiken
indktans dntrcleri, besleme kayna gerektirdiklerinden birer pasif
dntrcdrler.
G kayna kullanmay gerektirmeyen dntrcler ise aktif dntrc
snfna sokulur. Fotodiyot ve termokupl, birer aktif dntrcdr, Tablo (4.1).
Tablo (4.1) Aktif ve pasif dntrcler
Pasif dntrcler
Deiken direnli
Deiken indktansl
Deiken kapasiteli
Mekanorezistif
Magnetorezistif
Piezorezistif
Termorezistif
Fotoiletken
Hall olay
Aktif dntrcler
Piezoelektrik
Termoelektrik
Elektromagnetik
Magnetostriktif
Fotodiyot
Elektrokinetik
Piroelektrik
4
IKI
> < 6/5/2014
43
Deiken direnli (rezistif) dntrcler:
Pasif tiptendir.
Fizyolojik byklk olarak yerdeitirme, hareket ve kuvveti, diren deiimi yoluyla
elektrik enerjisine dntrrler.
Soluk hz lerler, karbon mikrofonlar (kalp sesleri iin), nem lerler, hacim (gs
hacmi deiiklii) lerler ve bolometreler bu tipten dntrc kullanrlar.
Potansiyometreler, gerinim lerler ve piezorezistif dntrcler bu snfa girer.
Scaklk dntrcler:
Pasif (termorezistif) veya aktif (termoelektrik) tipleri vardr.
Deiken indktansl (indktif) dntrcler:
Pasif tiptendir. Tek bobinli ve ok bobinli olanlar vardr.
Fizyolojik byklk olarak yerdeitirme, basn, kuvvet ve ivmeyi indktans deiimi
yoluyla elektrik enerjisine dntrrler.
Deiken kapasiteli (kapasitif) dntrcler:
Pasif tiptendir.
Fizyolojik byklk olarak yerdeitirme, basn, kuvvet ve ses titreimlerini kapasite
deiimi yoluyla elektrik enerjisine dntrrler.

Dntrc eitleri
4
IKI
> < 6/5/2014
44
Piezoelektrik dntrcler:
Mekanik uyar karsnda direkt olarak elektrik k veren aktif tipten dntrcdr.
Kullanlma yerlerine rnek olarak aadakiler verilebilir;
Kalp sesi lmleri iin mikrofonlar,
Titreim lerler iin ivme alglayclar,
Kan ak hz lmleri iin ultrasonik hz lerler,
Ultrasonik (kalp ve i organlar iin) grntleme cihazlar,
Ultrasonik operatrlk (cerrahi) cihazlar,
Ultrasonik diyatermi (doku stc) cihazlar,
Piezoelektrik kalbe destek eihazlar,
Sterilizatr (temizleyici) cihazlar,
Fizik tedavi cihazlar,
Deri zerinden bbrek ta paralayclar,
Elektromagnetik dntrcler:
Elektromagnetik dntrcler, gerek hareketi gerilime ve gerekse gerilimi harekete
dntrebilen ve en azndan ortamda magnetik alan oluturmak amacyla elektriksel olarak
beslenmeleri gereken pasif dntrclerdir.
Bu eit dntrclerden lme amacyla kullanlanlarnn dayand prensip; "magnetik
alan kesen hareketli bir iletkende bir gerilim endklenir" eklindedir. Faraday Yasas
Bu dntrcler; kan ak hz ve soluk hz lmelerinde kullanlrlar. Ayrca gs
mikrofonlar olarak ve balistokardiyograf cihazlar iin de uygulama alanlar vardr.
4
IKI
> < 6/5/2014
45
ekil (4.9)da, bir lme dzenine rnek olarak termorezistif (RTD) dntrcl bir
scaklk lme dzeni gsterilmitir.
Platin direnli rezistif scaklk dntrcsnden sabit bir akm aktlmakta ve direncin
scaklkla dorusal deimesi zelliinden yararlanlarak, scaklk deitike dorusal bir
gerilim deiimi platin direncin (PT100) ularndan elde edilmektedir.
Giri katnda, ortak mod grltlerinden (50Hzlik grlts vs) kurtulmak iin, Ortak aret
Bastrma Oran (CMRR) yksek olan bir enstrumantasyon kuvvetlendirici kullanlabilir.
Ofset ayar, veya baka bir deyile sfr ayar, lme aralnn banda, rnein 0 C'de,
ofset ayar potansiyometresi ile k sfrlanarak veya olmas gereken minimum bir deere
getirilerek yaplr. Daha sonra, kuvvetlendiricinin kazancyla oynanarak kuvvetlendirici
knn istenen scaklkta istenen deeri almas salanr. Bu iki ayar yardmyla kpr
kalibrasyon ilemi gerekletirilmi olur.
ekil (4.9) Termorezistif dntrcl bir scaklk lme dzeni
Karal akm kayna
1 mA
+V cc
ADC
AGF
Kontrol
yolu
Saysal
k
PT100
f o = 1 Hz
Ofset ayar Kazan ayar
Enstrumantasyon
kuvvetlendirici
K
Grntleme
Bellek
C
Kontrol
Gnderme
vs.
4
IKI
> < 6/5/2014
46
Kalibrasyon, lme dzenlerinde, lme sonucunun doruluunu salamak iin yaplan
ayarlardr. Sfr ayar ve kazan ayar olmak zere ikiye ayrlabilir. Bazen, kazan ayar,
kalibrasyon ayar olarak isimlendirilebilir, ekil (4.10).
Kalibrasyon, lme dzeninin giri-k karakteristiinin arzu edilen kazan karakteristiine
aktrlmas iin lme dzeninde yaplan ayarlar dizisidir. aktrma ilemi, eer dzenin
kazan karakteristii dorusal ise, genelde, iki noktann aktrlmas eklinde olur.
Bu iki noktadan biri sfr noktasdr. Sfr ayar iin, dzen giriine sfr iareti verilip dzen
knn da sfr olmasn salanr.
kinci aktrma noktas, genelde, lme st snrnn yaknlarnda seilir veya arada bir
deer iin ok doru olarak bilinen bir etalon deeridir. Bu byklk dzene uygulanarak,
dzen knda bu bykln deerini gsterecek ekilde dzen kazancnda ayar yaplr.
lme dzenlerinde kalibrasyon
ekil (4.10) lme dzeninde kalibrasyonun amacn aklayc ekil
k bykl
Giri bykl
Arzu edilen
kazan erisi
Sfr ayar
yaplm
lme dzeni
kazan erisi
0 1 2 3
0
1
2
3
k bykl
Giri bykl
Arzu edilen
kazan erisi
Kalibrasyonu
yaplm
lme dzeni
kazan erisi
0 1 2 3
0
1
2
3
k bykl
Giri bykl
Arzu edilen
kazan erisi
lme dzeni
kazan erisi
0 1 2 3
0
1
2
3
4
IKI
> < 6/5/2014
47
5. Biyolojik aretlerin
lenmesi
5.1 Giri
5.2 Genel lme ve Tanlama Sistemi

IKI
> < 6/5/2014
48
aret, genel anlam ile bilgi tayan, zamana gre deien veya deimeyen
byklklerdir.
aret ileme, genel olarak, alglanan iaretin deerlendirilebilir ve yorumlanabilir
ekle getirilmesi iin gerekletirilen bir ilemler dizisidir.
Biyolojik iaretler, gerek kk genlikli olmalar ve gerekse insan vcudu gibi
eitli iaret kaynaklarna sahip olan ve grltl bir ortam iinde bulunan byk
hacml bir yapdan alnmalar nedeniyle grltl iaretlerdir. Dier iaretler gibi
biyolojik iaretlerin de anlalabilir bir ekle getirilmeleri iin ncelikle bu
grltlerden temizlenmeleri gerekir. aretin grltden temizlenmesinde,
iaretin zelliine uygun eitli filtreleme ilemleri gerekletirilir. Bu filtreler,
analog olabilecei ve donanm olarak gerekletirilebilecei gibi saysal ortama
geilerek yazlm olarak da gerekletirilebilmektedir.
5.1 Giri
Analog iaret ileme Saysal iaret ileme
5
IKI
> < 6/5/2014
49
aret, bazen, direkt olarak orijinal bilgi kaynandan retilir ve bu durumda,
iarete bakarak kaynan yaps veya ileyii hakknda bilgi elde edilebilir.
Elde edilen iaret, direkt olarak istenen bilgiyi vermeyebilir ve bu durumda da
iaret zerine isteneni elde edebilmek iin eitli ilemler uygulanr, ki burada,
iaretin ilenmesi sz konusu olur. rnein, gze parlak bir k tuttuumuzda,
beyinden elde edilen EEG iaretlerinde k nedeniyle oluan iaretlerin, beynin
dier aktivitelerle rettii iaretler iinde gml olduu durumla karlarz.
Burada her trl bilgi bozucu ve esas iaret dnda kalan iaretler, grlt olarak
ele alnr ve esas iaretin bu grltden temizlenmesi iin szme ilemi gibi eitli
ilemler gerekir.
n filtreden geirilmi olan biyolojik iaret, hala yorumlanabilir dzeyde
olmayabilir. Bu durumda iaret zerine, iarete zg bakaca ilemler uygulamak
ve dnmlerle zaman domeninden baka domenlere geerek bu domenlerde
iareti ilemek gerekebilir.
5
IKI
> < 6/5/2014
50
ekil (5.1)de, genel lme ve tanlama (tehis) sisteminde iaret ilemenin yeri
gsterilmitir. Bu sistemde, dntrc yardmyla hastadan alnan (alglanan) ham
biyolojik iaretler, hastal bu iaretlere bakarak tanmaya alan doktor veya izleyicinin,
iareti en iyi anlayabilecei, baka bir deyile kolayca hazmedebilecei dzeye getirilmesi
iin iaret ileme bloundan geirilmektedir.
Eskiden, doktorun bu iaretleri yorumlayabilmesi iin zel eitimden gemesi, iaret ve
hastalklara kar deneyim sahibi olmas ve bu ikisi arasnda iliki kurabilmesi gerekiyordu.
Gnmzde ise, bilgisayar teknolojisinin getirdii gelimi iaret ileme olanaklar
kullanlarak, doktorun sahip olaca eitim ve deneyim, lme cihazlarna kazandrlmakta
ve doktora, tehi iin fazla birey braklmamaya allmaktadr.
5.2 Genel lme ve Tanlama
Sistemi
ekil (5.1) Genel lme tanma sisteminde iaret ilemenin yeri
Dntrc
Enerji
kayna
aret ileme
Grntleme,
yazdrma,
saklama,
gnderme
Alarm
Eitim,
Tecrbe,
dier veriler
lk rnekler
atlas
Tehis
Doktor
n iaret
ileme
Amaca
ynelik
iaret
ileme
Snflandrma,
yorumlama
Hasta
5
IKI
> < 6/5/2014
51
aret ileme blounda, iaret, nce n iaret ileme bloundan geirilmekte, daha
sonra amaca ve iarete uygun iaret ileme teknikleri uygulanarak
grntlenmekte ve bir taraftan da daha sonra karlatrma yapabilmek ve
izlenmek zere saklanmaktadr.
Daha ileri iaret ileme teknikleri yardmyla iaretin yorumlanmas ve
snflanmas da yaplabilmekte ve gerektiinde snflama sonucuna gre sistemin
alarm k da salanabilmektedir.
Tehis dnda sistem knn, kontrol amacna ynelik olarak kullanlmas da
mmkndr.
ekil (5.1) Genel lme tanma sisteminde iaret ilemenin yeri
Dntrc
Enerji
kayna
aret ileme
Grntleme,
yazdrma,
saklama,
gnderme
Alarm
Eitim,
Tecrbe,
dier veriler
lk rnekler
atlas
Tehis
Doktor
n iaret
ileme
Amaca
ynelik
iaret
ileme
Snflandrma,
yorumlama
Hasta
5
IKI
> < 6/5/2014
52
rnekler (Amaca Ynelik aret leme)
Elektroensefalografik (EEG) iaretin daha iyi ve hzl yorumlanabilmesi iin
iaretin frekans spektrumu elde edilerek, iaret, bu spektruma gre
renklendirilebilmektedir. Uyarlm potansiyel (UP) analizlerinde de, gze
uygulanan parlak bir k sonucu beyinden alglanan iaret (UP cevab), beynin
normal aktivitesi srasnda oluturduu EEG iareti iinde gml olduu (UP
cevabnn beynin spontan EEG cevab yannda en az 10 kere kk olduu)
durumla karlalr, ki bu durumda EEG cevab, bir bozucu iaret niteliine
brnm olmaktadr. UP cevabnn, bu durumda grlt olarak gzken EEG
cevab yannda temizlenebilmesi iin de zel senkron ortalama alma tekniklerine
bavurulmaktadr. Buradan da grld gibi, esas iaret dnda olan ve esas
iareti bozucu durumunda olan her trl iaret, baka durumlarda esas iaret
durumunda olsa bile, grlt olarak ele alnmaktadr. aret ilemenin nemli
adm olarak bu grltlerden iaretin temizlenmesi yoluna gidilmekte, baka bir
deyile iaretin aret/Grlt Oran arttrlmaya allmaktadr. aret/grlt
orann arttrmak iin grlt zayflatma veya yoketme teknikleri veya iaret
iyiletirme (signal enhancement) teknikleri uygulanmaktadr. Bu teknikleri
kullanabilmek iin iaret ve grlt konusunda bir n bilgiye sahip olmak gerekir.
yiletirme metotlarndan, deien artlara kendisini otomatik olarak
ayarlayanlar, adaptif metodlar olarak bilinmektedir.
5
IKI
> < 6/5/2014
53
rnekler (Amaca Ynelik aret leme)
Kontrol ve analiz amalarna ynelik olarak da biyolojik iaretin modellenmesi
gerekebilir. rnein, elektronik kol protezlerinde, zrlnn gdk kaslarndan
alnan ve protez kontrolunda kullanlan Elektromiyografik (EMG) iaretleri,
protezde belli hareketlerin gerekletirilebilmesi iin snflama ilemine sokulur.
Bunun iin de iaretin, modellenerek snflamada kullanlacak model
parametrelerinin elde edilmesi, baka bir deyile veri sktrma ilemi, gerekli
olur.
Elektrokardiyografik (EKG) iaretlerinin otomatik olarak deerlendirilmesinde de
modelleme gerekli olur. te yandan, baz durumlarda, EKG iaretlerinin, hasta
zerinden alnp ilenecei daha geni ilem kapasiteli ortama tanmas gerekli
olur, ki burada da, iaretin, haberleme kanalndan gnderilebilmesi iin, kanaln
gerektirdii art ve snrlamalara uygun biime gelecek ekilde ilenmesi gerekir.
Baz durumlarda da, biyolojik iaretlerin minimum kapasiteli bellek ortamnda
saklanmas gerekir. Gerek haberleme ve gerekse saklama ilemlerinde, iaret
zerine uygulanacak bu ilemler de iaret ilemenin bir kolu olan veri sktrma
ilemleri arasna girmektedir.
EKG iaretleri zerinde, saysal ortamda, QRS ve aritmi deteksiyon ilemleri
gerekletirilmektedir. Bu ekilde alan cihazlara yorumlu EKG cihaz ad
verilir.
5