STANBUL NVERSTES

KTSAT FAKLTES
EKONOMETR VE STATSTK
DERGS
Ekonometri ve statistik Say:21 2014 21-46

EKONOMK BYME VE REKABET GC

ZERNE TRKYE ANALZ
*
Ziya alar YURTTANIKMAZ Burhan KABADAYI ** mer Seluk EMSEN***

zet
Trkiyenin rekabet gc yaps zamana gre deimektedir. Karar vericiler iin Trkiyenin hangi sektrlerde
karlatrmal stnle sahip olduunun ve ekonomik bymeyi olumlu gnde etkilediinin bilinmesi politika
yapm srecinden nem arz etmektedir. Bu almada Trkiyenin rekabet gc 10 farkl sektr iin Balassa ve
Lafay endekslerine gre hesaplanmtr. Kii bana sermaye birikimi, KOF endeksiyle ifade edilen kreselleme
endeksi ve rekabet gc endekslerinin Trkiye kii bana GSYHs zerindeki etkileri snr testleri yardmyla
incelenmitir. Sonu olarak baz sektrlerin Trkiye ekonomik bymesini olumlu ynde etkilerken bazlarnn
da olumsuz ynde etkiledii gzlenmitir.

Anahtar Kelimeler: Rekabet gc, Balassa endeksi, Kreselleme, ekonomik byme ve snr testleri
Jel Snflamas: C32, F11, F43

Abstract

Turkeys the structure of comparative advantages changes according to the time. It is important to know which
sectors have comparative advantages and positive effects on the economic growth of Turkey for decision
makers. In this study, Turkeys competitive strengths in ten different groups sectors were examined by Balassa
and Lafay indexes. The effects of capital formation per capita, globalization index which represented by KOF
index and competitiveness on the GDP per capita growth rates were analyzed by bound testing. As a result, it
was found that some of sectors have positive effects on the Turkish growth rates while some of them have
negative effects.

Keywords: Competitiveness, Balassa Index, Globalization, Economic Growth, Bound Tests

Jel Classification: C32, F11, F43

*
Yrd. Do. Dr. , Atatrk niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, ktisat Blm, Erzurum,
ziya@atauni.edu.tr
**
Do. Dr. , Erzincan niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, ktisat Blm, Erzincan,
burhankabadayi@gmail.com
*** Prof. Dr. , Atatrk niversitesi, ktisadi ve dari Bilimler Fakltesi, ktisat Blm, Erzurum,
osemsen@hotmail.com
Ekonomik Byme ve Rekabet Gc zerine Trkiye Analizi

1. GR

Karlatrmal stnlkler yaps ilksel mallardan kompleks mallar lehine

deitirildike, retimde katma deer pay ve dolaysyla bymenin de artaca sylenebilir.
Bu noktada rekabeti yap ve onu besleyen da aklk unsuru ortaya kmaktadr. Rekabeti
yapda fiyat-maliyet boyutu ksa vadeli rekabet avantaj salarken; teknoloji ve verimlilik
boyutu ise uzun vadede rekabet avantajn tesis etmektedir. zellikle d ticaretin nedenlerinin
aklamada teknoloji ve verimlilik boyutuna iaret eden Posner (1961) ve Vernon (1966),
teknolojik mallarn ayn zamanda tama maliyetlerinden en az dzeyde etkilendiini ve bu
nedenle grece d ticarete daha fazla konu olduklarna iaret ederler (Fagerberg, 1996: 44).
zellikle bu yap otomobil, elik, telekomnikasyon ve uak sanayinde ve bilgisayar, tketici
elektronii, kimyasallar, ilalar ve dier birok rn ve hizmetleri reten irketler iin daha
belirgin ekilde kendini gstermektedir (Salvatore, 2010: 22).

Bu almada mal baznda Trkiye ekonomisinde rekabet gc Balassa ve Lafay

indeksine gre belirlenmeye allacaktr. Trkiye ekonomisi asnda 24 Ocak Kararlar ile
birlikte da alma sreci gerekleirken; ortaya kan bu yeni yapda, d oklara bal
krlganlklarn sebebiyet verdii nemli lde klmeler yaanrken; ayn zamanda ortaya
kan krizlerin de retim ve ihracat balamnda bir tr tedip edici rol oynad sylenebilir.
Bu gelimeler dikkate alndnda, Trkiye ekonomisinde da akln yeniden yaplanma
srelerini harekete geirerek, sektrel bazda rekabet gcnde de deiiklikler yaratt
gzlenmektedir. Ancak, rekabet gcnde ortaya kan gelimelerin halihazrda ithalata
baml hale gelen bir ihracat yap dourduu (Gerni v.d., 2008) ve bunun da dviz
darboaz yaratabilecei endiesi ekonominin krlganlnn temel noktasn oluturmaktadr.
Buna karlk da akla bal olarak bir tr yaparak renme srelerinin ilemesine
paralel olarak rekabet gcndeki gelimelerin yksek katma deerli alanlara kaymas ve
bylece daha yksek dviz getirisi salayabilirliine bal olarak cari krlganl ve dvize
bamll azaltabilirlii nem arz edecektir. Bu almada da rekabet gcn len
endekslerden yararlanlarak Trkiye ekonomisi zelinde sektrel bazda yaanan gelimelerin
byme zerine anlaml etkiler yaratp yaratmadnn belirlemesi hususu, ekonometrik
analizlerle ortaya konulmaya allacaktr. Dolaysyla almada dnya ekonomisinde d
ticaret ve ekonomik byme ilikileri incelenerek, da aklk olgusunun besledii rekabet
gcndeki gelimelere ve byme ilikilerine de temas edilecektir. Son olarak popler
 Ekonometri ve statistik Say:21 2014

konumda bulunan rekabetilii len endekslerden yararlanlarak mal gruplar itibaryla

Trkiye ekonomisindeki rekabet yaps ortaya konulacaktr. Daha sonra da bu mal guruplar
asndan 1980den gnmze rekabet yapsndaki gelimeler ile bu geliimin hangi mal
guruplarnda ekonomik byme zerinde anlaml etkiler yaratt tespit edilecektir.

2. DI TCARET VE EKONOMK BYME LKLERNDE

GELMELER

Merkantilist dncede zenginliin kayna olarak grlen altn ve gmn lkeye

ekilebilirliine bal olarak d ticaret fazlas veren politika uygulamalar yaygnd. Ancak,
d ticaret fazlas sonucu ortaya kan altn ve gm stokundaki fazlalklarn dorudan
emisyon hacmini artrarak enflasyonist etkiler yaratt ve bunun da nihayetinde rekabet
gcn bozarak d ticaret fazlasn erittii D. Hume tarafndan gelitirilen miktar teoremi ile
ispatlanmt. Dolaysyla mdahaleci olmayan ve bylece liberal politikalarla d ticaret ve
ekonomik byme arasnda dorusal ilikilerin yakalanabilecei grnn temelinde, A.
Smithten balayarak D. Ricordo, R. Torrens, J. Mill ve J. S. Mill gibi iktisatlarca
zenginletirilen Klasik iktisadi dnce okulu yer almt. Klasik iktisadn 18. yzyln sonu
ile 19. yzyln bandan beri ekillendirdii grte, serbest ticaretin uluslararas
uzmanlamay tevik ederek lkelerde iktisadi verimlilii ve dolaysyla bymeyi artrd
kabul edilir. yle ki, d ticaretin retim asndan iblm ve uzmanlamay salayarak,
avantajl alanlarda fazla ktnn salanaca ileri srlr. Bu mekanizmann ileyiinde,
iblm ve uzmanlamayla birlikte avantajl alanda daha fazla kt elde edilmesi ve bunun
da i piyasada tketilenden arta kalan da sunulurken; dezavantajl olunan alandaki mal ve
hizmetlerin de daha ucuza dardan yurtiine transferi sz konusu olmaktadr.

Tarihsel geliimde Klasik ekoln ksaca laissez faire, laissez passer eklinde ifade
edilen grlerinin I. Dnya Sava ve hemen akabinde 1929 Buhran ile II. Dnya Savana
giden srete sorgulanr olmutur. Zira zellikle sava yllarnda kendi kendine yeterlilik
abalar ile sava sonrasnda ortaya kan sava tazminatlarnn karlanabilirlii adna
rekabeti devalasyon (kur savalar) sreleri Klasik iktisadi dncenin d ticarete ilikin
argmanlarnda nemli sapmalarn balca nedeni olmutur. Ayrca Byk Buhran ile birlikte
artan isizlik ve daralan ekonomik yapda zellikle dneminin gelimi lkelerin gelime
aamasna ulancaya kadar korumac politikalar uygulad ve gelime asndan belirli bir

23
Ekonomik Byme ve Rekabet Gc zerine Trkiye Analizi

olgunluk dzeyine varnca, liberalizmi savunur hale gelerek, serbestiyet taraftar olduklar
ileri srlmektedir. Bu durum da literatrde bir tr merdiveni itme sz ile e anlaml kabul
edilmektedir (Chang, 2004: 9). Dolaysyla Klasik doktrin yerine, ekonomik kalknma iin
devlet mdahaleciliinin gereklilii hem Sosyalist hem de Keynesyen iktisat tarafndan
vurgulanm ve 20. yzyln ortalarnda popler hale gelmitir.

Gerek finans gerekse teknolojik gelimelerinde etkisiyle dnya ekonomisinde

1980lerden beri giderek artan ekilde kreselleme eilimleri grlmektedir. Bu durumun
bata J. Bhagwati (2004) olmak zere uluslararas balamda rekabet ve ekonomik byme
zerine olumlu yansmalarnn olduu iddialar mevcuttur. Ancak, bilinen bu gre kart
olarak J. Stiglitz (2002), giderek derinleen kreselleme ortamnn fakir ya da az gelimi
lkelere gre zengin ya da gelimi lkelerin yararna olduuna dair vurgulamalar
yapmaktadr. Benzer ekilde P. Krugman (1994), lkelerin sadece verimlilii dikkate aldna
ve rekabetin tehlikeli bir taknt olduuna temas etmektedir (Salvatore, 2010: 21). Genel
olarak deerlendirildiinde, kreselleme ve bu balamda da aklk ile korumaclk ve
bununla e anlaml kabul edilen da kapallk boyutunun byme ve gelir zerine yaratt
etkilerin kaynak dalm boyutunda kendini gsterdii sylenebilir. (Anderson ve di., 2000:
564).

Tarihsel geliim asndan yaplan deerlendirmelerde, zellikle grece siyasal adan

liberal uygulamalar benimseyip de iktisadi adan mdahaleci politikalar gden bir ksm
ekonomilerde ithal ekonomici politikalarn dviz darboazn derinletirmesi ve 1960l
yllarn banda Asya Kaplanlarnda da ak-ticareti tevik edici politika baarlarna
(Rutherford ve Tarr, 1993: 198) paralel olarak dnya ekonomisinde bir kez daha Klasik ekol
balamnda paradigma deiimleri sz konusu olmutur. Bylece 1970li ve 1980li yllarda
ou gelimekte olan lkede liberal politika uygulamalarna arlk verilirken; 1980lerin
sonu ve 1990larn banda da Sosyalist sistemin k ile beraber serbestiyet fikri hakim
dnce olmaya balanmtr (Medina-Smith, 2001: 2). Ayrca Dnya Bankas ve IMF gibi
kurulularn da nerdii ortodoks yapsal programlar, bu programlar uygulayan lkelerde
avantajl sektrlerde ihracat ve dezavantajl sektrlerde ithalat balamnda ticarete arlk
verme ana ama olmutur. Btn bu gelimelere paralel olarak balangta finans kapitalde
ortaya kan liberalleme eilimlerinin tm ekonomik faaliyetleri besleyen bir yapya
 Ekonometri ve statistik Say:21 2014

brnmtr (Mostert, 2003: 2-3). Burada tarihsel geliim dikkate alndnda, uzun dnemli
dalgalanmalar olarak ifade edilen Kondratieff dalgalanmalarndaki bir tr bu ykseli ve
d trendlerinin de da akla bak asn ekillendirmede etkili olduu sylenebilir. N.
D. Kondratieff tarafndan ileri srlen ve onun adyla anlan yaklama gre 1784den itibaren
ortalama 50 yllk dnemler eklinde ele alnan dalga boylarnn ilk 25 yllk A evresinde
ortalamann zerinde byme oranlar sz konusu iken; ikinci 25 yllk B evresinde ise
ortalamann altnda byme oranlarnn tecrbe edilecei ileri srlmektedir. Dolaysyla
dnya ekonomisinde de bu evrelerden A evresine denk gelen dnemlerde serbestiyet fikri
popler hale gelirken; B evresine denk gelen dnemlerde de liberal dnceden sapmalarn
yaand da sylenebilir.

ekil 1. Dnya Gelirinde hracatn Pay ve Kii Bana Gelirde Gelimeler

Dnya ekonomisinde 1980 ylnda 2000 yl sabit fiyatlaryla kii bana gelir (Y)
3.986 dolar iken (histogram ile gsterilmitir), 2010 ylnda 6.006 dolara km ve bu yllar
arasnda gelir art %50.68 olarak gereklemitir. Ekonominin da akl ise ihracatn
GSYH ierisindeki pay (X/GDP) ile llmtr. 1980 ylnda X/GDP %19.1 iken (eri ile
ifade edilmitir); 2010 ylnda %27.9 olmu ve bu yllarda da aklk oran da %46.07 olarak
gereklemitir. Dier taraftan logaritmik formda kii bana gelir baml deiken olmak
zere ihracatn GSYH ierisindeki pay aklayc deiken olarak alndnda, ihracat
artnn geliri olumlu ynde etkiledii grlmektedir. Burada dnya ekonomisinde ekonomik
byme ile d ticaret art hznn hemen hemen paralellik gsterdii gzlenmektedir. Da
akln kreselleme ile e anlaml kullanlmasnn yannda, da akl ve dolaysyla
kresellemeyi en iyi len indekslerden birisi de KOF endeksidir. KOF Kreselleme
ndeksi lkeler asndan kresellemilii kardinal bir lt olarak ortaya koyar. Bu indeks;
(i) ticaret ve finansal akmlar tarafndan llen ekonomik kresellemenin derecesinden, (ii)

25
Ekonomik Byme ve Rekabet Gc zerine Trkiye Analizi

bir lke vatandalar ile dier lke vatandalar arasndaki kiisel ilikiler (bilgi ve kltrel
akmlar) ile llen sosyal kresellemeden ve (iii) uluslararas kurululara lkenin katlmn
llen siyasi kresellemeden oluur (Salvatore, 2010: 23-24).

Genel trend olarak 1980lerin bana tekabl eden A evresinde Klasik ve Neo-klasik
teorisyenlere ait dnce balamnda lkelerin zelletirme ve da ak politika
uygulamalarnn ekonomik refah artrlabilirliine dikkat ekilmektedir. zellikle uluslararas
ticaretin de lkelerin retkenliini salayacak faktrleri harekete geirecek birok
mekanizmay tetikleyecei kabul edilmektedir (Grosman ve Helpman, 1991: 23; Alessandrini
ve Batuo, 2010: 146). Bu erevede ticaret akmlarn aklamaya ynelik olarak gelitirilen
yaklamlar ele alndnda, kronolojik olarak lkeler arasndaki teknolojik farkllklar
(Ricardo, 1817), nispi faktr bolluu (Heckscher, 1919; Ohlin, 1933), eitlilik ve lek
ekonomileri (Krugman, 1980, Ethier, 1982, Helpman ve Krugman, 1985), firma heterojenlii
(Melitz, 2003; Helpman ve di., 2004; Bernard ve di., 2007) eklinde bir gelimenin olduu
grlr (Hinloopen ve van Marrewijk, 2012: 1483).

Dolaysyla klasik iktisat meneli ihracat ve ekonomik byme ilikilerini ele alan
literatre ilaveten, bymenin srdrlebilirliinin baar koulu olarak ekonominin tek bir
sektre baml olmamas gerektiine dair iddialar da bulunmaktadr. Dier taraftan ihracat-
byme literatrnn birbiriyle elien sonular-bulgular verdii dikkat ekerken, ulalan
deiik sonularn nedeni olarak farkl testler veya filtreleyici teknikler kullanlmasndan ya
da lkelere zg yapsal artlarn varlndan bahsedilmektedir (Gordon ve Sakyi-Bekoe,
1993: 558). Yapsal gerilik koullarnn olduu lkelerde rn eitliliinin olmamas ve
talebin fiyat esnekliinin dk seviyede bulunmas, byme ve ihracat arasnda beklenen
pozitif ilikilerin yakalanamamasnn bir dier sebebi olarak gsterilmektedir (bkz. Edward,
1994: 4; Edward, 1992: 38; Prebisch, 1984: 179; Feder, 1982: 59-73). Bu ynyle da
akln daima byme zerine pozitif etkiler yaratmasnn ekonominin ancak belirli bir
olgunluk dzeyinde bulunmasyla salanabilecei kabulne de atflar sz konusudur.
 Ekonometri ve statistik Say:21 2014

3. REKABET GC VE EKONOMK BYME LKLER

Ekonomik bymedeki gelimeler d ticaretti harekete geirirken, d ticarette

salanan ivmeler de bymede besleyici rol oynayabilmektedir. Bu ynyle d ticaret ve
byme arasnda ift ynl nedensel ilikilerin varlndan bahsedilebilir. Ancak, d ticaretin
ve zellikle de ihracatn ekonomik byme zerine beklenen olumlu etkiler yaratabilmesinde
d oklara kar mal eitlilii ile esneklik yaps asndan yksek esneklikli mal ve
hizmetler retebilme kapasitesinin varl nem arz etmektedir. Zira da alma srelerinin
ekonomide yaratt dinamizm, dsallklar ve lek boyutu ile beraber bir takm unsurlarn
yksek katma deer ieren yapy dourmas, daha yksek byme yaratabilirlii salamas
kuvvetle muhtemeldir. Dolaysyla mal ticareti asndan retimin d talep esneklik deerinin
grece yksek olduu sektrlerde d ticaretin byme zerine daha kuvvetli etkiler yaratmas
beklenmektedir. Bu durum sektrler asndan deerlendirecek olunduunda, esneklik
deerleri asndan yksekliin baary getirdii, ancak bunun gerekli fakat yeterli koul
olmad aktr. Yeter koul olarak, ilgili sektrlerde lkenin rekabet gcnn olup olmamas
nem arz etmektedir. Uluslararas rekabet gc ise, greli olarak bir sektrn dier lkelerin
ayn sektrlerine gre daha yksek gelir ve istihdam yaratma gc olarak tanmlanmaktadr
(Demir, 2001: 46).

Rekabetilik, en yaln anlamyla ayn alandaki rakipleriyle rekabet edebilme olarak

tanmlanr. ktisadi anlamda uluslararas rekabet olgusu sadece mikroekonomi perspektifte ele
alnmaktadr. Dier bir ifadeyle yabanclar da kapsayacak ekilde, tm potansiyel arz
edicilerden gelen rekabete ak olacak biimde bir piyasada srdrlebilirlik olgusuna dayal
kendi mal veya hizmetini satabilmek iin iletmelere kar stnlk salayabilme anlamna
gelir. Gnmz modern dnyasnda karlatrmal stnlkler boyutu ise tabiattan ziyade
nemli lde insan tarafndan yaratlmaktadr. Sanayilemi lkelerde karlatrmal
stnlkler olgusu; kurumlarn kalitesinde, vatandalarn beeri sermaye boyutunda ve
kresel endstriyel teknik bilgiye ulamada farkllklar yanstabilme yetenei olarak
tanmlanr (Business Council of Australia, 2008: 7-8). Teknik bilgiye ulamada ve bu
balamda bilgi devriminin rekabeti yapy ekilde deitirerek rekabeti yapya etkide
bulunduu ileri srlmektedir. (i) Endstri yapsn ve rekabet kurallarn deitirme, (ii)
Rakiplerinden daha iyi performans gstermesi amacyla irketlere yeni yntemler sunarak
rekabet avantaj yaratma, (iii) Bir iletmenin cari faaliyetlerinden hareketle yeni i olanaklar

27
Ekonomik Byme ve Rekabet Gc zerine Trkiye Analizi

yaratabilme (Porter ve Millar, 1985: 2-3). Bireyler arasnda olduu gibi dnya apnda
organizasyonlarn baarsnda cari yeteneklerin n plana karlabilirlii rekabet gcn
harekete geirmenin en temel unsurudur. Dier bir ifadeyle var olan yeteneklerin n plana
karlabilirlii temelde rekabet gcnn varlna iaret eder. Bu adan nemli faktr,
onlarn pazar, ilem ve kltr alannda etkisini anlatmaya ynelik faaliyetleri entegre etme
yeteneinin bulunmasdr (Smith, 1995: 42).

En kapsaml olarak lkelerin rekabet gcn lmek zere Institute for Management
Development (IMD) endeksi kullanlmaktadr. IMD endeksi, lkelerin ekonomik olarak
birbirlerine kar sahip olduklar rekabet gcn yanstr. Bu noktada IMD endeksi, drt
unsurun arlkl ortalamas alnarak hesaplanr: (i) yurt ii ekonomiyi, uluslararas ticareti,
uluslararas yatrm, istihdam ve fiyatlar ieren ekonomik performans, (ii) kamu maliyesi,
maliye politikas, kurumsal ereve, i alemi mevzuat ve toplumsal yapy kapsayan hkmet
etkinlii, (iii) verimlilii, igc piyasasn, finans, ynetim uygulamalar ile tutum ve
deerleri ieren i verimlilii, (iv) fiziki altyap, teknolojik altyap, bilimsel altyap, salk
altyap ve eitimi ieren btn altyaplar (Salvatore, 2010: 25).

Bir dier tanmlamada rekabet gc, bir lkenin belirli mal ve hizmetlerde dnyann
kalanna gre daha ucuza ve daha kaliteli bir ekilde retimde bulunmasna iaret eder. Bunun
belirlenebilirlii hususunda ampirik d ticaret literatrnn bir boyutu, aklanm
karlatrmal stnlkleri [revealed comparative advantage (RCA)] tanmlamay amalayan
indekslerin hesaplanmasna dayanr. Bu indekslerden Liesner (1958)in ortaya atp
uygulamada ilk olarak Balassa (1965) tarafndan kullanlm olan indeksten Lafay (1992)a
varncaya kadar literatrde bir geliim srecinin varl dikkati eker. Dolaysyla gelitirilen
bu indekslerle bir lkenin rekabet gcnn hangi mallarda uzmanlat belirlenebilmektedir.

4. LTERATR ARATIRMASI

Makroekonomi anlamyla rekabet eksiklii daha ok bir reel dviz kuru sorunu olarak
adlandrlr ve baz ortak para birimi cinsinden ifade edilen nispi fiyat ve/veya maliyet
endeksi ile llr. Uluslararas Para Fonu ise nominal ve efektif dviz kurlar balamnda
bu analiz trn kullanr. Dnya Ekonomik Formu gibi analistler asnda da rekabetiliin
lmnde ulusal ekonomik byme kullanlr. Olduka ksr kabul edilen bu grn yan
 Ekonometri ve statistik Say:21 2014

sra ou analist iin rekabetilik uzun vadeli faktrleri etkileyen yapsal faktrlere younlar
ve daha ok da verimlilik, yetenek ile icatla atf yaplr. Uluslararas Ynetim ve
Kalknma Enstits (International Institute for Management and Development) de bu
yaklam baz alr iken; bu yaklam da karlatrmal stnlkler yaps asndan eletiri
konusu olmaktadr. Dolaysyla verimlilik, yetenek ve icatlk boyutunun mikro perspektifte
ele alnaca genel kabul bulunmaktadr. Bu nedenle makro perspektifte bir lkenin
rekabetilii onun verimlilik gc ile aklanmaktadr ki, bu tanmlama ayn zamanda Dnya
Bankas tarafndan kullanlan tanmlamadr (Farrugia, 2002: 21-22). Ancak, burada fiyat ve
maliyet boyutu ile rekabet gcnn tesis edilebilirlii ksa vadeli bir olgudur. Zira Thirlwall
(1979)n belirttii ekliyle ithalata gre ihracatn gelir esneklii ne kadar yksekse,
ekonominin byme hznn da o kadar yksek olaca kabul edilir. Uzun vadede ise fiyat ve
maliyet d faktrleri, yani yetenek ve icatlk boyutunu da ieren ve Kaldor (1981: 603)un
da belirttii ekliyle daha ok ar-ge boyutu ile temsil edilen teknoloji seviyesine ve
verimlilie atflar sz konusudur. Ampirik olarak ihracatn belirleyicisi olarak teknolojiyi
bamsz deiken olarak alan ve teknolojiyi de ar-ge ve patent (Soete, 1981)le ve icatlkla
(Greenhalgh, 1990 ve Greenhalgh v.d., 1994) temsil edildii ekliyle modelleyen almada
kontrol deikenler olarak fiyat-maliyet, yatrm ve lek eklenmitir. Elde edilen bulgularda,
ar-ge ve icatln ihracat performansnda nemli bir unsur olduu belirlemesi yaplmtr.
(Fagerberger, 1996: 39, 42-49).

Geniletilmi Dornbusch tipi Ricardo modeli temelli olarak emek unsurunun baz
alnd almada ise nispi ihracat gc belirlemesi yaplmtr. Bu erevede nispi ihracat
gcn aklayan deikenler olarak nispi emek maliyetleri (emek maliyetlerinin emek
verimliliine oran), nispi rn fiyatlar, nispi ticari maliyetler ve reel dviz kurlar alnmtr.
Bu erevede in ve Meksikann en byk ihracat yapt lkeler ile karlatrmaya
gidilmitir. Elde edilen bulgularda tekstil sektr iin nispi ihracat zerine nispi reel dviz
kuru avantajnn pozitif etkiye sahip olduu belirlenirken, reel kurlara ilaveten nispi maliyet
dzeyinin ve nispi birim deerlerinin de etkili olduu tespit edilmitir (Nowak-Lehmann D.
v.d., 2008: 5-21). Dier taraftan sve imalat sanayinde rekabet gc ile verimlilik
ilikilerinin 1964-1996 aras dnem iin incelendii Anderson ve di. (2000) tarafndan
yaplan almada, rekabet gcnde zamana bal olarak alt sektrler itibaryla dnmlerin
yaand ortaya konulmutur.

29
Ekonomik Byme ve Rekabet Gc zerine Trkiye Analizi

Bir dier almada ise parasal ve mali istikrar ile d aklk gibi liberal ekonomik
politikalarn fakir lkelerin gelirini artran unsurlar olduu belirlemesi yaplrken; hukukun
stnl, finansal gelime ve ticaret hacminde genilemelerin byme ve gelir
adaletsizliini azaltma zerine pozitif etkileri sz konusudur. Buna karlk enflasyon ve
kamunun byklndeki artlarn ise byme ve gelir dalm zerine olumsuz
yansmalarnn olduu belirlemesi yaplmtr (Dollar ve Kraay, 2002: 209-219). almalar
arasnda rekabet gc ve byme ilikilerini dorudan alan almalar bulunmamasna
karlk; buna yakn veya dolayl ilikilerin varlna temas eden almalarn bulunduu
grlmektedir. Rekabet gcnn ele alnd almalardan birinde de rekabet gc ile
kreselleme indeksi arasndaki ilikiler inceleme konusu yaplmtr. Bu almada rekabet
gc ile kreselleme indeksi arasndaki ilikilerde pozitif korelasyonun varl belirlenirken;
uluslararas rekabet gc ile ekonomik byme arasndaki ilikilerde de grece daha gelimi
ve kresel piyasalara daha ak olan ekonomilerde pozitif ilikilerin olduu tespit edilmitir
(Salvatore, 2010: 27, 29). Dolaysyla cari literatr rekabet gcnde daha ok parasal
maliyetlerin bir ls olarak dviz kurunu ele alrken, rekabet gcn ortaya koyan mikro
temelli endeksler ile byme ilikilerini ele almaktan uzak olduu dikkat ekmektedir.

5. TRKYE EKONOMSNDE REKABET GC VE EKONOMK BYME

Trkiye ekonomisinin geliim trendi incelendiinde, kii bana gelir asndan

krizlere duyarl olarak gelirde nemli dalgalanmalarn ortaya kt grlmektedir. Bu
balamda satn alma gc paritesiyle 2000 yl sabit fiyatlarla kii bana gelirde 1989, 1994,
1999, 2001 ve 2009 ylnda dlerin yaand gzlenirken; 2001 yl dndaki gelirin
d gsterdii yllarn hemen akabinde kriz ncesi gelir seviyesine ulald dikkat
ekmektedir. Ancak, 2001 ylndaki kriz ile ortaya kan gelir dnn telafisi 2002 ylnda
deil, 2003 ylnda ortaya kmtr. Dier taraftan d ticaretteki art trendinin ise zellikle
1994 ve 2001 krizlerinde srama gsterdii ve bunun da hem ortaya kan devalasyonlar
sonucu ksa vadeli rekabet gcndeki artlardan hem de payday oluturan milli gelirdeki
dlerden kaynakland sylenebilir.
 Ekonometri ve statistik Say:21 2014

ekil 2. Trkiye Ekonomisinde hracatn Pay ve Kii Bana Gelirde Gelimeler

Trkiye ekonomisinde 1980 ylnda 2000 yl sabit fiyatlaryla kii bana gelir (Y)
2.540 dolar iken (histogram ile gsterilmitir), 2010 ylnda 5.356 dolara km ve bu yllar
arasnda gelir art %108.66 olarak gereklemitir. Ekonominin da akl asndan ise
1980 ylnda X/GDP %5.2 iken (eri ile ifade edilmitir); 2010 ylnda %21.1 olmu ve bu
yllarda da aklk oran da %305.77 olarak gereklemitir. Krizlerin youn olarak
gzlendii Trkiye ekonomisinde kii bana gelir art dnya artndan 2 kat olarak
gerekleirken; da aklk ise dnya art trendine gre 4 kat olarak ortaya kt
grlmektedir. Logaritmik formda kii bana gelir baml deiken olmak zere ihracatn
GSYH ierisindeki pay aklayc deiken olarak alndnda, ihracat artnn geliri olumlu
ynde etkiledii grlmektedir. Da aklk boyutundaki derinlemelerin bata rekabet
gcnde olmak zere bir yapsal deiimi tetikledii aktr. Ancak ortaya kan yapnn
byme etkileri ise mulaktr, aratrlmaya deerdir.

5.1. Model Belirleme, Veri Seti ve Yntem

Trkiye ekonomisinin gerek byme hz, gerekse da aklk hznn dnya

trendinden daha yksek olduu ve buna karlk her iki gsterge asndan da dnya
ortalamasnn altnda kald dikkat ekmektedir. Ancak, gelime hznn grece yksek
olduu Trkiye ekonomisinde bu ivmenin 24 Ocak Kararlar olarak tanmlanan 1980deki
yapsal dnmle saland grlmektedir. Trkiye ekonomisi bu yapsal dnm
salarken; zaman zaman da gerek kendi bnyesinde arzulanan dzeyde yapsal dnm
yeteri dzeyde salayamamasndan, gerekse dsal oklara kar krlgan bir yapda
bulunmasndan kaynaklanan krizleri deneyim etmektedir. Ancak, sre istenen dzeyde
olmasa da, yapsal dnmn rekabet gcn deitirdii aktr. Bu almada 1980den

31
Ekonomik Byme ve Rekabet Gc zerine Trkiye Analizi

itibaren Trkiye ekonomisinde hem da akla bal olarak kresellemede hem de grece
mikro perspektifte rekabet gcndeki gelimelerin ekonomik byme zerine etkilerinin
aratrlmas amalanmaktadr. Dolaysyla cari literatrden farkl olarak da akl daha
geni temsil eden kreselleme endeksi ile rekabet gc endekslerinin byme etkileri
aratrlacandan aratrmann matematiksel formu aadaki ekilde olacaktr:

Y = (G, C) (1)

Burada Y, ekonomide milli gelir dzeyini; G, kreselleme seviyesini ve C de rekabet

dzeyini sembolize eder. (1) nolu modele ilaveten Neo-klasik retim fonksiyonundaki
deikenler ayn zamanda bir tr kontrol deikenler olarak eklemesi yaplarak hem retimin
asli belirleyicileri hem de ele alnan modele kontrol deikeni ilave edilmi olunacaktr.
Bylece gelitirilmi model kapsamnda ana form (2) nolu matematiksel forma ulalm
olunacaktr:

Y = (K, L, G, C) (2)

(2) nolu formda K, sabit sermaye stokunu ve L de igc stokunu ifade eder. (2) nolu model
kapsamnda gerek baml deiken Y, gerekse aklayc deikenler olan K, L, G ve Cyi
temsil edecek deikenlerin belirlenmesine ihtiya vardr. Bu deikenleri temsil edecek
verilerden sadece Cyi temsil edecek veride sknt sz konusudur. Zira literatr
aratrmasnda da belirtildii zere, genel rekabet gcn temsil eden IMD indeksinin veri
kst olmas nedeniyle, Cyi temsil edecek bir deiken atamasna ihtiya vardr. Bu ynyle
genel bir makro ekonomik rekabet gcnden ziyade, literatrde mal guruplar itibaryla mikro
ekonomik rekabet gcn len indekslerin arayna gidilmitir. Literatrde en yaygn olarak
gelitirilen indekslerden birisi aklanm karlatrmal stnlkler (RCA) kavram zerine
younlalmtr. lk olarak Liesner (1958) tarafndan ortaya atlan RCA daha sonra Balassa
tarafndan yaygnlatrlmtr ve bu indeks bir lkenin d ticarette gl ve zayf ynlerini
ortaya koymaktadr (Hinloopen ve van Marrewijk, 2012: 1483-1484). Balassa indeksinde ele
alnan mal gurubu iin hesaplanan RCA deerinin 1den byk olmas, bu mal gurubunda
RCAnn olduuna; RCA deerinin 1den kk olmas ise, avantajn olmadna iaret eder.
Zaman bal olarak Balassa indeksinden gnmze rekabet gcn lmeye ynelik olarak
 Ekonometri ve statistik Say:21 2014

Lafaya kadar 7 indeks gelitirilmitir. Balassa indeksine gre Lafay indeksi karlatrmal
stnlkler asndan daha dinamik bir lm kalbna sahiptir (Amador ve di., 2011: 448).
Lafay indeks deeri pozitif bir deer almsa, ele alnan lkenin ilgili mal gurubunda
karlatrmal stnle sahip olduu; buna karlk negatif bir deer almsa, rekabet
gcnn zayf olduu ileri srlr.

almada (2) nolu matematiksel formda yer alan Y deikeninin sabit fiyatlarla kii
bana gelir art hz (y), sermaye stokunu ifade eden K deikeni de sermayenin GSYHya
oran (k) ve igc stokunu temsilen alnan L deikeni de aktif igcnn toplam nfusa
oran (l) eklinde dnm yaplmtr. Bu dnmle birlikte (2) nolu form aadaki
biimde byme formunda dntrlmtr:

y = (k, l, G, C) (3)

Bu byme formu ise Balassa ya da Lafay indeksine gre her bir C iin tahmin
srelerine koturulacaktr. Ancak, logaritmik formda Lafay indeks deerlerinde (bkz. Ek 1)
negatif deerler sz konusu olduundan ve n birim kk snamalarnda duraanlk (bkn. Ek 3)
salanamam olduundan, rekabet gcn temsilen Lafay yerine Balassa indeksi (bkz. Ek 2)
alnacaktr. Bu erevede Balassa indeksinde de C iin 10 farkl kategori sz konusu
olduundan, y = (k, l, G) standart olmak zere C iin C0den balayarak C9a kadar
sralanacak ekilde ana mal gruplarnn eklemesi yaplarak model tahminleri sz konusu
olacaktr. Dier bir ifadeyle rekabet gc endeksini oluturan C1den balayan ve C10a kadar
sralanan endeks deerleri tek tek modellenecektir.

y = [(k, l, G), C0, C1, C2, C9] (4)

Dolaysyla (4) nolu matematiksel form ekonometrik modellemede her bir C iin
koturulmak kaydyla 10 farkl denklemle temsil edilecektir. Buna gre ekonometrik modeller
aadaki ekilde oluturulacaktr:

33
Ekonomik Byme ve Rekabet Gc zerine Trkiye Analizi

y = 0 + 1k + 2l + 3G + 4C0 (5.1)

y = 0 + 1 k + 2 l + 3 G + 4 C 1 (5.2)

y = 0 + 1k + 2l + 3G + 4C2 (5.3)

y = 0 + 1k + 2l + 3G + 4C3 (5.4)

y = 0 + 1k + 2l + 3G + 4C4 (5.5)

y = 0 + 1k + 2l + 3G + 4C5 (5.6)

y = 0 + 1k + 2l + 3G + 4C6 (5.7)

y = 0 + 1k + 2l + 3G + 4C7 (5.8)

y = 0 + 1k + 2l + 3G + 4C8 (5.9)

y = 0 + 1k + 2l + 3G + 4C9 (5.10)

(5.1)den (5.10)a kadar sralanan ekonometrik modelde; C0 Gda ve Canl

Hayvanlar; (5.2)de C1 ecekler ve Ttn, C2 Akaryakt Hari Malzemeleri, Yenmeyen Ham
Malzemeleri; C3 Mineral Yaktlar, Yalar ve lgili Maddeleri; C4 Hayvansal ve Bitkisel Kat-Sv
Yalar ve Mumlar; C5 Kimyasallar ve lgili rnleri; C6 Sanayi Mallarn; C7 Makine ve Ulam
Aralarn; C8 eitli Mamul Eyay; C9 Mal ve Dier lemleri temsil etmektedir.

almada (5.1) ile (5.10) arasndaki modeller iin gereksinim duyulan veri seti Dnya
Bankas (WB), KOF Kreselleme ndeksi ve Birlemi Milletler Ticaret ve Kalknma
Konferans (UNCTAD) veri tabanlarndan derlenerek oluturulmutur. Veri dnemi ise 1980-
2010 aras yllar kapsamaktadr. Bu veri setleri ile tahminlerde bulunmak amacyla da e-
views7 ekonometri paket program kullanlmtr.
 Ekonometri ve statistik Say:21 2014

5.2. Uygulama Sonular

Bu almada (5.1)den (5.10)a kadar olan modeller erevesinde Trkiyenin Balassa

endeksine gre rekabet glerinin ekonomik byme zerine etkileri aratrlmtr.
Aratrma, eviews7.0 ekonometri paket programnda analizleri yaplrken; burada 10 denklem
iin 10 adet snr testi analizine gidilmitir. Bylece 1980 sonras dnemde Trkiye
ekonomisinde iktisadi bymeyi destekleyen sektrlerin belirlenmesi sz konusu olacaktr.
Zira 24 Ocak 1980 Kararlar ile yapsal dnm sreci ierisine giren Trkiye ekonomisinde,
zellikle d alma ve ihracata dayal byme odakl politikalar arlk kazanmtr. Ancak,
1980lerin banda salanan dinamizmin srdrlebilirlii hususunda ortaya kan politik
endieler ile yine da almann getirdii domino etkilerine bal olas krlganlklar, 1990l
yllarn kriz yllar olarak anlmas anlamna gelmi ve bunun sonucunda 1994 ve 2001
krizleri yaanmtr. 2001 krizi ile birlikte yeniden bir yapsal dnm ve bu da ekonomiye
yeniden bir dinamizm yakalamaya vesile olmutur. Ayrca 1980ler benzeri, 2000li yllar da
siyasal istikrarn saland yllar olmutur. Dnm resmetmesi asndan mal ve hizmet
ticaretinin GSYH ierisindeki pay 1980-1988 dneminde %15.72den %28.61e
ykselmitir. Benzer sre 2000-2010 dneminde %30.86dan %40.79a kmtr. Bu durum
youn yapsal dnmlere paralel olarak da aklkta da nemli sramalarn olduuna
iaret etmektedir. Ancak veri setinin yllk olmas nedeniyle yapsal dnmleri gstermede
alt dnemsel analizlerin yaplabilirlii mmkn olmamtr. Yine de da almada nemli
sramalar yaanrken, ihracatn kompozisyonunda da deiimler dikkat ekicidir. Uzun yllar
ihracatta en temel sektr konumunda bulunan tekstil sanayi son zamanlarda yerini otomotiv
ve kimya sanayine terk etmitir ki, bu sektrlerin de grece daha yksek katma deer ve daha
yksek bymeyi besleyecei sylenebilir.

almada sahte regresyon problemiyle karlamamak iin birim kk testleri

yaplmtr. Zaman serilerinde deikenlerin ortalamas ile varyans zaman iinde
deimiyorsa, serinin duraan olduu sylenir ve uygulama sonularnda sahte regresyon
problemiyle karlalmaz (Gujarati, 2003: 713). Birim kk snama sonularna gre l, y, k ve
G ile C0, C1, C2, C4 ve C8 deikenleri birinci farktan; C3, C5, C6, C7 ve C9 deikenleri seviye
deerlerinden duraan kmtr (bkz. Ek 3). Serilerin ayn dzeyde duraan olmamas
halinde bile analizlere imkan veren snr testi yaklam almann analitik sonularn
verecektir. Snr testinde de e-btnleme testi iin uygun gecikme uzunluunun

35
Ekonomik Byme ve Rekabet Gc zerine Trkiye Analizi

aratrlmasna ihtiya vardr. Her bir model iin AIC ve SC kriterlerine gre belirlenecek
olan uygun gecikme uzunluklarndan hareketle, hem trendli hem de trendsiz denklemler iin
otokorelasyonun olmad eitliklerden bir gecikme uzunluunun uygun olduu belirlemesi
yaplmtr (bkz. Ek 4). Bu erevede e-btnleme testi iin uygun gecikme uzunluu
aratrmasnda LM deerlerinden 0.05 ve zeri deerlere sahip eitliklerin seimi sz
konusudur ki, burada LM deerleri otokorelasyon olup olmadn test eder. Elde edilen
bulgulara gre (3) nolu eitlik dndaki tm eitliklerde bir gecikme yakalanmtr. (3) nolu
eitlik ise %5 kritik deeri yakalanmamasna karlk, yine de en uygun gecikme uzunluu
ancak bir gecikme olarak tespit edilmitir.

Uygun bulunan eitlie dayal modelde uzun dnem ilikinin olup olmad ise wald
testi ile belirlenmeye allr. Buna gre hem trendli hem de trendsiz ekliyle her bir eitliin
tahmini yaplr ve wald testinde baml deikenin bamsz deiken boyutu ile yer ald
logaritmik deerinin modeldeki t deerleri dikkate alnr. Dier bir ifadeyle uygun modelde
baml deikenin modelde bamszlatrlm boyutu, yani logaritmik ulusal gelirin 1
gecikmeli deeri iin t istatistii alnr. Wald testlerinde de trendli ve trendsiz F deerlerine
baklr (bkz. Ek 5). Ek 5de hesaplanm olan t ve F deerleri ise Pesaran, Shin ve Smith
(2001) tarafndan yaplan almadaki kritik deerlerle karlatrlmtr.

Tablo 1: F ve t Deerleri in Pesaran ve di. (2001) Tarafndan Hesaplanan Kritik

Deerler

Trendli Trendsiz
nem %10 %5 %1 nem %10 %5 %1
Dzeyleri Dzeyleri
tv -3,13/- -3,41/- -3,96/- tiii -2,57/- -2,86/- -3,43/-
4,04 4,36 4,96 3,66 3,99 4,60
Fiv 2,68/3,53 3,05/3,97 3,81/4,92 Fiii 2,45/3,52 2,86/4,01 3,74/5,06
Fv 3,03/4,06 3,47/4,57 4,40/5,72
Kaynak: Pesaran, M. Hashem, Yongcheol Shin and Richard J. Smith (2001), Bounds Testing Approaches to
the Analysis of Level Relationships, Journal of Applied Econometrics, pp 301-302, 304-305.

Kritik deer karlatrmasnda sadece (7) nolu eitlik iin hesaplanan Fiii deerinin ise
trendsiz %10 nem dzeyinde kritik snr aldndan anlaml olduu tespit edilmitir. Bu ise
uzun dnemli ilikinin varln kantlar. Dier denklemler iin herhangi bir uzun dnemli
ilikilerin varl tespit edilmemitir.
 Ekonometri ve statistik Say:21 2014

Uzun dnem eitliinin oluturulabilmesi iin uzun dnem katsaylarnn

hesaplanmasna gerek vardr. Uzun dnem katsaylarnn hesaplanmasnda hem gecikme
sralamas hem de deiken sralamas sreleri takip edilerek nihayetinde uzun dnem
byme eitlii iin uygun gecikme uzunluu AIC deerleri dikkate alnarak tespit edilebilir
ve daha sonra buna bal katsaylarn oluturulmas srecine gidilir.

37
Ekonomik Byme ve Rekabet Gc zerine Trkiye Analizi

Tablo 2. Snr Testi ile Yaplan Uzun Dnemli Tahmin Sonularna likin Parametre Deerleri
Model R2 / DR2 F/ Snr Testi Tahmin Modeli Sonularna Gre Hesaplanan Parametre Deerleri
No D.W. 0 1 2 3 4 5 6 7
0.79/0.73 11.84 (0.00) 22.513 0.183 23.931(a) -26.439(a) -40.083 51.512(c) -0.624 -0.098
(0)
/1.87 (37.677) (0.126) (3.447) (4.833) (27.259) (26.822) (1.040) (3.384)
0.81/0.75 13.43 (0.00) 35.359 0.244(c) 25.156(a) -29.780(a) -22.491 64.082(b) 0.548 5.259
(1)
/2.31 (36.565) (0.126) (3.359) (4.804) (27.086) (26.229) (0.337) (3.738)
0.82/0.74 11.49 (0.00) 7.965 0.112 24.464(a) -26.655(a) -42.499 42.082 3.271 0.243
(2)
/2.12 (43.785) (0.125) (3.436) (4.658) (26.423) (26.692) (2.001) (6.844)
0.80/0.73 12.19 (0.00) 16.268 0.131 23.066 (a) -25.530(a) -40.755 62.419(b) 1.192 3.798
(3)
/1.84 (37.966) (0.131) (3.536) (4.947) (26.803) (28.179) (1.282) (4.083)
0.91/0.88 12.64 (0.00) 14.656 0.121 25.221 (a) -25.205(a) -40.113 39.864 0.976 -2.950
(4)
/2.15 (37.341) (0.129) (3.514) (4.843) (26.257) (28.157) (0.794) (4.244)
0.82/0.76 14.14 (0.00) 15.141 0.201(c) 26.691 (a) -26.508(a) -22.706 54.331 (b) -2.750(c) 3.050
(5)
/2.14 (35.293) (0.117) (3.512) (4.410) (26.110) (24.831) (1.435) (2.829)
0.79/0.72 11.59 (0.00) 22.441 0.173 23.985 (a) -26.969(a) -37.910 52.743(c) 0.429 0.831
(6)
/1.83 (39.111) (0.126) (3.332) (4.831) (28.201 (27.408) (5.157) (3.667)
0.93/0.90 11.41 (0.00) -18.012 0.274(b) 24.019 (a) -31.261(a) -30.999 46.567(c) -2.699 -7.415
(7)
/2.25 (45.121) (0.135) (2.982) (5.343) (26.211) (26.095) (1.717) (13.534)
0.79/0.72 11.59 (0.00) 24.885 0.174 24.009 (a) -27.092(a) -36.666 53.405(c) -0.171 0.882
(8)
/1.86 (45.547) (0.128) (3.596) (4.855) (28.486) (27.118) (2.587) (3.559)
0.79/0.73 11.83 (0.00) 22.402 0.187 24.563 (a) -28.118(a) -36.753 49.449(c) -0.209 0.763
(9)
/1.95 (37.704) (0.127) (3.607) (5.087) (26.875) (27.449) (0.358) (2.857)
Not: Tabloda farklar cinsinden yaplan tahmin sonular ksa dnemli ve buna karlk seviye deerler ise uzun dnemli tahmin sonularn gstermektedir. Parametre
katsaylarnn altnda yer alan parantez ierisindeki deerler ilgili parametrenin standart hata deerini vermektedir. AIC her bir model iin gecikme uzunluunu tespit eder.
Burada (a) %1, (b) %5 ve (c) %10) nem dzeyinde anlamll gstermektedir.
 Ekonometri ve statistik Say:21 2014

Tablo 3. Snr Testi ile Yaplan Ksa Dnemli Tahmin Sonularna likin Parametre Deerleri
Snr Testi Tahmin Modeli Sonularna Gre Hesaplanan Parametre Deerleri
Model R2 / DR2 F/ 0 1 2 3 4 5 6 7 ECM
No D.W.
0.91/0.87 23.91 (0.00) 0.167 0.228 23.840(a) -25.158(a) -31.083 77.151(a) -0.170 -9.507 -1.019(a)
(0)
/2.16 (0.543) (0.139) (3.334) (6.331) (24.351) (27.279) (0.842) (15.846) (0.262)
0.92/0.89 29.02 (0.00) 0.052 0.260(c) 24.943(a) -25.742(a) -17.971 86.828(a) 0.028 -4.343 -1.206(a)
(1)
/2.10 (0.486) (0.132) (3.067) (5.950) (22.828) (25.340) (0.590) (13.107) (0.260)
0.92/0.88 27.44 (0.00) 0.663 0.223(c) 24.808(a) -27.607(a) -32.190 58.210(b) 4.361(b) -10.570 -1.246(a)
(2)
/2.27 (0.533) (0.129) (3.181) (6.097) (22.396) (25.976) (1.924) (13.457) (0.280)
0.91/0.87 25.13 (0.00) 0.166 0.180 23.082(a) -23.506(a) -35.690 81.860(a) 1.599 -7.121 -1.019(a)
(3)
/2.22 (0.499) (0.143) (3.236) (6.533) (25.239) (26.662) (1.135) (13.935) (0.262)
0.91/0.88 26.65 (0.00) 0.151 0.222 23.859 (a) -25.019(a) -29.123 74.769(b) 0.500 -10.189 -1.143(a)
(4)
/2.15 (0.490) (0.131) (3.417) (5.996) (23.038) (28.111) (0.571) (14.201) (0.263)
0.92/0.89 29.09 (0.00) 0.143 0.235(c) 26.510 (a) -23.053(a) -16.288 84.427(a) -2.924 -4.201 -1.171(a)
(5)
/2.21 (0.472) (0.126) (3.151) (5.697) (22.769) (24.965) (2.039) (13.054) (0.263)
0.91/0.87 25.59 (0.00) 0.169 0.243(c) 23.458 (a) -25.156(a) -33.019 82.766(a) 4.235 -10.813 -1.013(a)
(6)
/2.17 (0.494) (0.136) (3.220) (6.153) (25.563) (26.387) (3.317) (13.895) (0.252)
0.93/0.90 32.26 (0.00) 0.524 0.271(b) 25.375 (a) -26.340(a) -21.568 77.049(a) -2.574(c) -15.117 -1.186(a)
(7)
/2.00 (0.526) (0.122) (2.982) (5.549) (21.607) (23.729) (1.346) (14.017) (0.239)
0.90/0.87 23.69 (0.00) 0.162 0.230 23.635 (a) -25.288(a) -28.482 79.874(a) 0.513 -8.970 -1.001(a)
(8)
/2.22 (0.512) (0.141) (3.347) (6.440) (24.287) (27.237) (2.960) (14.320) (0.272)
0.91/0.87 24.73 (0.00) 0.211 0.245(c) 24.099 (a) -25.658(a) -28.444 80.845(a) -0.200 -11.226 -1.071(a)
(9)
/2.25 (0.518) (0.140) (3.413) (6.357) (23.774) (26.828) (0.337) (14.684) (0.266)
Not: Tabloda farklar cinsinden yaplan tahmin sonular ksa dnemli ve buna karlk seviye deerler ise uzun dnemli tahmin sonularn gstermektedir. Parametre
katsaylarnn altnda yer alan parantez ierisindeki deerler ilgili parametrenin standart hata deerini vermektedir. AIC her bir model iin gecikme uzunluunu tespit
eder. Burada (a) %1, (b) %5 ve (c) %10) nem dzeyinde anlamll gstermektedir.

39
Ekonomik Byme ve Rekabet Gc zerine Trkiye Analizi

Tabloda 2de sadece uzun dnemli ilikinin olduu (7) nolu eitlik logaritmik
deerler cinsinden olup, ift logaritmik kalp uygulanmtr. Modelde 0 sabiti, 1 baml
deiken ynin 1 gecikmeli deerini, 2 sermaye stoku ky, 3 knn 1 gecikmeli deerini,
4 emek stoku lyi, 5 lnin 1 gecikmeli deerini, 6 C7deki mal grubunu ve 7 ise KOF
endeksi katsaysn gstermektedir. Uzun dnemli byme formunda C7 mal grubunun
(Makine ve Tat Aralar) byme zerinde negatif ynl etkilerinin olduu sonucuna
ulalmtr. Bu sonu, beklentilerle ters ynl ilikiyi vermesine karlk, Trkiyenin
zellikle otomotive bata olmak zere makine ve tat aralar sektrnde mevcut yapsnn
katma deer reten bir sektr olmaktan ziyade, montaj sanayinden ileriye geememesinden
kaynakland sylenebilir. Ayrca hem yerli girdiden yoksun olarak katma deer paynn
dk oluu hem de olas kaynak dalmn bozucu etkilerinin varl, bu sektrn byme
etkilerinin negatif oluunun sebepleri arasnda gsterilebilir. Dier taraftan henz yeni yeni
bu sektrde avantajlarn olutuu dikkate alnrsa ve bu avantajlarn byme zerine
olumlu yansmalarnn belirginlemedii de ileri srlebilir. Ancak bu sektrde faktr
younluunun tersine dnmeye balad ve uzun dnemde byme zerine kalc pozitif
etkiler yarataca dnlebilir.

Tablo 3de 10 ana grup iin yaplan snr testi tahmin sonularnn tmnde
(farklar) cinsinden katsaylar ifade etmektedir. Alnan katsay deerlerinden 3, 5, 6 ve 7
katsaylar sermaye, emek, Balassa indeksinde ilgili sektrdeki rekabet gcn ve KOF
indeksinin byme zerine farklar cinsinden etkileri ifade etmektedir. Buna karlk sabit
terim, baml deiken ynin 1 gecikme deeri, k ve lnin logaritmik deerleri ise srasyla
0, 1, 2, 4 ve 6 katsaylar yanstmaktadr. Ksa dnemli iliki aratrmasnda her bir
modelin hata terimi (ECM) deerlerinin negatif ve istatistiki adan anlaml olduu tespit
edilmitir.

Bu byme kalbnda sermaye birikimindeki artlarn ekonomik byme zerine

pozitif ve istatistiki adan anlaml etkiler dourduu; buna karlk sz konusu
deikenlerin gecikmeler cinsinden negatif ve anlaml etkilerinin olduu grlmtr.
Sermayenin etkilerinin aksine, igcndeki artlarn negatif, ancak anlamsz etkiler
yaratt gzlenirken; igc deikeninin gecikmeli deerinin byme zerine pozitif ve

40
 Ekonometri ve statistik Say:21 2014

anlaml etkiler yaratt belirlenmitir. Da akl ifade eden KOF indeksi ise negatif ve
istatistiki adan anlamsz bulunmutur.

Rekabet gcnn ekonomik byme zerine etkileri incelendiinde, pozitif ve

anlaml olan mal grubu olarak C2 tespit edilmitir. Pozitif ancak anlamsz olanlar ise C1
(ecekler ve Ttn), C3 (Mineral Yaktlar, Yalar ve lgili Maddeler), C4 (Hayvansal ve
Bitkisel Kat-Sv Yalar ve Mumlar), C6 (Sanayi Mallar) ve C8 (eitli Mamul Eya)
bulunmutur. Negatif ve istatistiki adan anlaml olan da C7 iken; negatif ancak anlamsz
olanlar ise C0 (Gda ve Canl Hayvanlar), C5 (Kimyasallar ve lgili rnler) ve C9 (Mal ve
Dier lemler)dur. Pozitif ve %5 nem dzeyinde anlamllk ieren C2 (Akaryakt Hari
Malzemeleri, Yenmeyen Ham Malzemeler)de arlkl politika uygulamalarnn bymeyi
uyard sylenebilir. Ancak, pozitif ve anlaml olan bu deiken ile pozitif etkilerin olduu
mal gruplarnn grece ilksel mal boyutlu olduu ve dolaysyla katma deerlerinin daha
dk olduu gzlenmektedir. Negatif ve anlaml etkisi olan C7 (Makine ve Ulam
Aralar)de arlkl politika uygulamalarnn bymeyi olumsuz ynde uyard ve
negatif etkileri olanlarn da benzer ekilde daha kompleks mallar ieren boyutta olduu
ileri srlebilir ve bu sektrde dnmn henz banda olunduu dikkate alnrsa, uzun
vadede sektre zellikle girdi temini ynnde destekleyici politika uygulamalarnn katma
deeri artrarak bymeyi uyaraca beklenir.

6. SONU VE NERLER

Trkiye ekonomisinde yapsal deiimin kkl olarak yapld 1980de avantajl

olunan sektrlerde mal ve hizmet retiminin yaplmas ve bunlarn i piyasada arta kalann
ihracatna dayal politika uygulamalarna gidilmitir. Bu politika uygulamasnda balangta
avantajl olarak gzken tekstil sektrnn ihracatn lokomotifi olduu dikkat ekmitir.
Ancak, 1990larda ortaya kan siyasal istikrarszlk ve beraberinde gelen ekonomik krizlerle
birlikte Trkiye ekonomisinde gelir ve kurlarda salnmlar tecrbe ederken; 2000li yllarn
banda uygulamaya konulan istikrar programlar da bir kez daha yapsal dnm
beraberinde getirmitir. Gelinen noktada Trkiye ekonomisinde tekstil nclndeki ihracat
yaps dnm yaamaya balam ve bu erevede henz yeni yeni otomotive ve kimyasal
rnler sektrleri lokomotif konumuna gemitir.

41
Ekonomik Byme ve Rekabet Gc zerine Trkiye Analizi

Trkiye ekonomisinin statik bir karlatrmal stnlkler yapsndan, grece daha

dinamik bir karlatrmal stnlkler yaps sergiledii aktr. Bunun da gerek Balassa,
gerekse Lafay indekslerinden gzlemek mmkndr. Yapsal dnmlere bal olarak mikro
perspektifte ihracat yap deiirken; deien bu yaplarn iktisadi byme zerine gl
etkiler yaratp yaratmad incelemeye deerdir. Bunun iin UNCTAD tarafndan dzenlenen
d ticaret snflandrmasna gre 10 temel mal grubu iin Trkiyenin rekabet gc en byk
d ticaret partneri konumunda bulunan OECD lkeleri ile ticaret toplamnda belirlemesi
yaplmtr. Rekabet gcn lmede kullanlan birok indeks ierisinde ilk endeks Balassa
endeksi ile en son gelitirilmi olan Lafay indeksi oluturulmutur. almann uygulama
ksm ift logaritmik kalpta bir byme eitlii eklinde planlanmas nedeniyle, bu byme
formu iin uygun olmayan negatif skorlar da ierebilen Lafay indeksi yerine, Balassa indeksi
kullanlmtr. Balassa indeksi skoru 0-1 arasnda ise bu sektrde rekabetiliin olmad; 1in
zerinde ise rekabeti yapnn olduu sylenmektedir.

Balassa indeksi ile elde edilen rekabet gc ile KOF endeksinin de dhil edildii
standart emek ve sermayenin yer ald byme kalbna bal olarak yaplan ekonometrik
analizlerin sonularna gre, Trkiye ekonomisinin C2 ile kodlanan Akaryakt Hari Ham
Malzemeleri ve Yenilenmeyen Ham Malzemelerde avantajl olduu belirlenmitir. statistiki
adan pozitif ve anlaml etkilerin olduu bu sektrn yapsnn daha ok ilksel nitelik tad
dikkat ekmektedir. Ayrca pozitif ancak istatistiki adan anlaml etkilerin olmad mal
gruplar ise C1, C3, C4, C6 ve C8dir. Negatif ve istatistiki adan anlaml olan da C7dir.
C7nin son zamanlarda henz yeni yeni rekabet gcnde dnmn yaand ve dolaysyla
ihracat yapnn da dnm gsterdii Makine ve Ulam Aralar ise byme zerine
negatif etkiler yaratt grlmtr. Ayrca negatif ancak istatistiki adan anlaml etkilerin
olmad mal gruplar ise C0, C5 ve C9dur.

Trkiyenin rekabet gcnn deitii, ancak deien rekabet gcnde ihracatta nc

sektr konumuna geen makine ve ulam aralarnda ihracatln yan sra ithalat yapnn
da srdrld dikkat ekmektedir. Bu durum zellikle Trkiye ekonomisinin re-eksportu,
yani ithalata dayal bir ihracat sre ierisinde bulunduuna iaret etmektedir. Ancak, ortaya
kan gelimelerin daha salkl bir byme motifi ve dolaysyla daha yksek katma deer
yaratlabilirliinin salanabilmesi iin yerli girdi kullanm oranlarn destekleyecek bir kur ve

42
 Ekonometri ve statistik Say:21 2014

tevik politikasnn iletilmesinin gereklilii aktr. Dier bir ifadeyle Trkiye ekonomisinde
karlatrmal stnlk yaps dinamik bir srete dnm gsterirken; bu dinamizmi
sekteye uratan tali politika uygulamalar yerine, daha gereki politikalarn
uygulanabilirliinin hem yapsal dnm hzlandraca hem de daha yksek katma deerli
retim ilikilerinin kullanlabilecei ileri srlebilir.

KAYNAKA

Alessandrini, Michele and Michael Enowbi Batuo (2010), The Trade Specialization
of SANE: Evidence from Manufacturing Industries, The European Journal of Comparative
Economics, 7 (1): 145-178.

Amador, Joo, Snia Cabral and Jos R. Maria (2011), A Simple Cross-Country
Index of Trade Specialization, Open Economies Review, 22: 447461.

Anderson, Linda, Ola Gustafsson and Lars Lunderberg (2000), Structural Change,
Competition and Job Turnover in Swedish Manufacturing Industry 1964-96, Review of
International Economics, 8: 566-582.

Bhagwati, J (2004). In Defense of Globalization. NY: Oxford University Press.

Business Council of Australia, Improving International Competitiveness in

Australian Business, Melbourne, 2008.

Chang, Ha-Joon, Kalknma Reetelerinin Gerek Yz, (ev. T. A. Onmu), letiim

Yaynlar, 2004, stanbul.

Choudri, E.U. and Schembri, L.L. (2002) Productivity performance and international
competitiveness: An old test reconsidered, Canadian Journal of Economics 35(2); 341-362.

Demir, brahim, Trkiye Beyaz Eya Sanayinin Rekabet Gc ve Gelecei, Devlet

Planlama Tekilat ktisadi Sektrler ve Koordinasyon Genel Mdrl Sanayi Dairesi
Bakanl Uzmanlk Tezi, DPT Yayn No.2571, Ankara, 2001.

43
Ekonomik Byme ve Rekabet Gc zerine Trkiye Analizi

Dolar, David and Aart Kraay (2002), Growth is Good for the Poor, Journal of
Economic Growth, 7: 195-225.

Edward, Sebastian (1992), Trade Orientation, Distortions and Growth in Developing

Countries, Journal of Development Economics, 39 (1): 31-57.

Edward, Sebastian, Trade and Industrial Policy in Latin America, Working Paper
No. 4772, 1994.

Feder, Gershon (1982), On Exports and Economic Growth, Journal of

Development Economics, 12: 59-73.

Fagerberger, Jan (1996), Technology and Competitiveness, Oxford Review of

Economic Policy, 12 (3): 39-51.

Farrugia, Nadia (2002), Index of International Competitiveness for Malta

FarrBugainak of Valletta Review, 26: 20-37.

Gerni, Cevat, M. Kemal Deer ve . Seluk Emsen (2008), thalata Dayal hracat ve
Ekonomik Byme: 1980-2006 Trkiye Deneyimi, zmir ktisat Kongresi Ansna 2. Ulusal
ktisat Kongresi, Dokuz Eyll niversitesi, zmir, 20-22 ubat 2008.

Golub, S.S. and Hsieh, C.-T. (2000) Classical Ricardian theory of comparative
advantage revisited Review of International Economics 8(2), 221-234.

Gordon, Daniel V. and Kwabena Sakyi-Bekoe (1993), Testing the Export-Growth

Hypothesis: Some Parametric and Non-parametric Results for Ghana, Applied Economics,
25: 553-563.

Grossman, Gene M. and Elhanan Helpman, Innovation and Growth in the Global
Economy, MIT Press, Cambridge MA, 1991.

44
 Ekonometri ve statistik Say:21 2014

Hinloopen, Jeroen and Charles van Marrewijk (2012), Power Laws and Comparative
Advantage, Applied Economics, 44: 1483-1507.

Krugman, P (1994). Competitiveness: A dangerous obsession. Foreign Affairs 73(2),

2844.

Krugman, P. (1996) Making Sense of the Competitiveness Debate,Oxford Review of

Economic Policy, Vol. 12:(3): 17-25.

Medina-Smith, Emilio J. (2001), Is the Export-Led Growth Hypothesis Valid for

Developing Countries? A Case Study of Costa Rica, United Nations Conference on Trade
and Development, Policy Issues in International Trade and Commodities Study Series No. 7.

Mostert, Johan (2003), The Impact of Globalisation on Developing Countries, The

Economic Society of South Africa, (http://www.essa.org.za/ download/ papers2003.htm)
(Aralk 2005).

Nowak-Lehmann D., Felicitas; Sebastian; Vollmer and Inmaculada Martinez-Zarzoso,

Does Comparative Advantage Make Countries Competitive? A Comparison of China and
Mexico, Georg-August-University, Goettingen, Juli 2008.

Porter, Michael E. And Victor E. Millar (1985), How Information Gives You
Competitive Advantage, Harward Business Review, July-August: 1-13.

Prebisch, Ral, Five Stages in my Thinking on Development, In Dudley Seers, Cd.,

Pioneers in Development, Oxford: Oxford University Pres, 1984.

Rutherford, Thomas F. and David G.. Tarr (1993), Trade Reform in the Partially
Liberalized, Economy of Turkey, The World Bank Economic Review, 7 (2): 191-217.

45
Ekonomik Byme ve Rekabet Gc zerine Trkiye Analizi

Salvatore, D (2004). International trade and economic development. Institutions and

Economic Development, 6, 543551.

Salvatore, Dominick (2010), Globalisation, International Competitiveness and

Growth: Advanced and Emerging Markets, Large and Small Countries, Journal of
International Commerce, Economics and Policy, 1 (1): 21-32.

Smith, Steve (1995), World-class Competitiveness, Managing Service Quality, 5

(5): 36-42.

Stern, N (2002). A Strategy for Development. World Bank, Washington, DC.

Stiglitz, J (2002). Globalization and Its Discontents. New York: W.W. Norton.

KOF, Index of Globalization, http://globalization.kof.ethz.ch/, (Temmuz 2012).

UNCTAD, United Nations Conference on Trade and Development, (UNCTAD) ,

http://unctadstat.unctad.org/ReportFolders/reportFolders.aspx, (Temmuz 2012).

WB, World Bank Indicators (WB)

http://databank.worldbank.org/ddp/home.do?Step=2&id=4&DisplayAggregation=N&SdmxS
upported=Y&CNO=2&SET_BRANDING=YES, (Temmuz 2012).

46