Professional Documents
Culture Documents
Xabier Boveda, Bóveda, Xavier, Belezas Locais, Bohemia e Aventura Emigrante: Colectánea de Textos Inéditos.
Xabier Boveda, Bóveda, Xavier, Belezas Locais, Bohemia e Aventura Emigrante: Colectánea de Textos Inéditos.
DA CULTURA
GALEGA
XAVIER
BVEDA
BELEZAS LOCAIS,
BOHEMIA E AVENTURA
EMIGRANTE
C O L E C C I N D E P E T O
ARQUI VO DA EMI GRACI N GALEGA
CONSELLO
DA CULTURA
GALEGA
X
A
V
I
E
R
B
V
E
D
A
B
E
L
E
Z
A
S
L
O
C
A
I
S
,
B
O
H
E
M
I
A
E
A
V
E
N
T
U
R
A
E
M
I
G
R
A
N
T
E
L
U
S
M
A
R
T
U
L
C
A
R
M
E
N
L
U
N
A
M
A
R
A
G
O
L
N
C
O
L
E
C
C
I
N
D
E
P
E
T
O
C O L E C C I N D E P E T O
Xavier Bveda viviu na
fugacidade dos tempos
iniciais da modernidade.
Pensou que o mundo
poda ser apreixado con
afouteza e intrepidez. En
cada anaco da sa vida
perfilou unha pluralidade
de imaxes que parecan
aproximalo arelada con-
sagracin. Mais de vagar a
historia foino apartando,
o silencio, despois o
esquecemento e, fin, a
morte nun Madrid que
coa sa indiferencia fxo-
lle recoecer no seu
derradeiro intre o seu aca-
bamento.
CONSELLO
DA CULTURA
GALEGA
ARQUI VO DA EMI GRACI N GALEGA
LUIS MARTUL CARMEN LUNA MARA GOLN
Colectnea de textos inditos
PUBLICACINS PERIDICAS
Revista Estudios Migratorios N. 10
Arquivo da Emigracin Galega
Anuario Galego de Estudios Teatrais 2001
Seccin de Msica e Artes Escnicas
(Comisin Tcnica de Teatro)
Revista Estudios de Comunicacin N. 1
Seccin de Comunicacin / Arquivo de
Comunicacin
COLECCIN INFORMES
A comunicacin en Galicia 2002
Seccin de Comunicacin
Museos e centros de arte contempornea
Seccin de Artes Plsticas
A aprendizaxe da lingua galega no ensino
non regrado de adultos
Centro de Documentacin Sociolingstica
de Galicia
Observatorio do audiovisual galego.
Informe e catlogo 1999-2000
Seccin de Comunicacin
Xornalismo en Internet. Actitudes profe-
sionais e condicins laborais dos periodis-
tas en lia
Seccin de Comunicacin
LTIMAS PUBLICACINS DO CONSELLO
DA CULTURA GALEGA
Informacin, tecnoloxa e territorio
Galicia ante a sociedade do coecemento
Seccin de Ciencia, Tecnoloxa e Sociedade
Director: Xos Carlos Arias
Reflexiones Literarias para una Biblioteca
Real
De Martn Sarmiento
Edicin e estudio de Jos Santos Puerto
(Versin en galego e casteln)
Coloquio en mil duascentas coplas
De Martn Sarmiento
Facsmile do orixinal autgrafo
CD-Rom ndice documental de escultores
galegos do sculo XX
Seccin de Artes Plsticas
Galicia e a sega en Castela longo dos
tempos
Catlogo da Exposicin
Seccin de Antropoloxa Cultural
Actas dos IV Encontros para a Normaliza-
cin Lingstica
Centro de Documentacin Sociolingstica
de Galicia
Arquivo de Planificacin e Normalizacin
Lingstica
Nos lindeiros da galeguidade. Estudio
antropolxico do val de Fornela
Seccin de Antropoloxa Cultural
Autores: X. M. Gonzlez Reboredo (coord.),
Clodio Gonzlez Prez e Luis Costa
Vzquez-Mario
Actas das Xornadas Galicia-Finlandia:
modos de pensar
A cultura, o mundo, a comunicacin
Seccin de Comunicacin
portada XABIER BOVEDA 19/12/02 15:41 Pgina 1
CONSELLO
DA CULTURA
GALEGA
XAVIER
BVEDA
BELEZAS LOCAIS,
BOHEMIA E AVENTURA
EMIGRANTE
C O L E C C I N D E P E T O
ARQUI VO DA EMI GRACI N GALEGA
CONSELLO
DA CULTURA
GALEGA
X
A
V
I
E
R
B
V
E
D
A
B
E
L
E
Z
A
S
L
O
C
A
I
S
,
B
O
H
E
M
I
A
E
A
V
E
N
T
U
R
A
E
M
I
G
R
A
N
T
E
L
U
S
M
A
R
T
U
L
C
A
R
M
E
N
L
U
N
A
M
A
R
A
G
O
L
N
C
O
L
E
C
C
I
N
D
E
P
E
T
O
C O L E C C I N D E P E T O
Xavier Bveda viviu na
fugacidade dos tempos
iniciais da modernidade.
Pensou que o mundo
poda ser apreixado con
afouteza e intrepidez. En
cada anaco da sa vida
perfilou unha pluralidade
de imaxes que parecan
aproximalo arelada con-
sagracin. Mais de vagar a
historia foino apartando,
o silencio, despois o
esquecemento e, fin, a
morte nun Madrid que
coa sa indiferencia fxo-
lle recoecer no seu
derradeiro intre o seu aca-
bamento.
CONSELLO
DA CULTURA
GALEGA
ARQUI VO DA EMI GRACI N GALEGA
LUIS MARTUL CARMEN LUNA MARA GOLN
Colectnea de textos inditos
PUBLICACINS PERIDICAS
Revista Estudios Migratorios N. 10
Arquivo da Emigracin Galega
Anuario Galego de Estudios Teatrais 2001
Seccin de Msica e Artes Escnicas
(Comisin Tcnica de Teatro)
Revista Estudios de Comunicacin N. 1
Seccin de Comunicacin / Arquivo de
Comunicacin
COLECCIN INFORMES
A comunicacin en Galicia 2002
Seccin de Comunicacin
Museos e centros de arte contempornea
Seccin de Artes Plsticas
A aprendizaxe da lingua galega no ensino
non regrado de adultos
Centro de Documentacin Sociolingstica
de Galicia
Observatorio do audiovisual galego.
Informe e catlogo 1999-2000
Seccin de Comunicacin
Xornalismo en Internet. Actitudes profe-
sionais e condicins laborais dos periodis-
tas en lia
Seccin de Comunicacin
LTIMAS PUBLICACINS DO CONSELLO
DA CULTURA GALEGA
Informacin, tecnoloxa e territorio
Galicia ante a sociedade do coecemento
Seccin de Ciencia, Tecnoloxa e Sociedade
Director: Xos Carlos Arias
Reflexiones Literarias para una Biblioteca
Real
De Martn Sarmiento
Edicin e estudio de Jos Santos Puerto
(Versin en galego e casteln)
Coloquio en mil duascentas coplas
De Martn Sarmiento
Facsmile do orixinal autgrafo
CD-Rom ndice documental de escultores
galegos do sculo XX
Seccin de Artes Plsticas
Galicia e a sega en Castela longo dos
tempos
Catlogo da Exposicin
Seccin de Antropoloxa Cultural
Actas dos IV Encontros para a Normaliza-
cin Lingstica
Centro de Documentacin Sociolingstica
de Galicia
Arquivo de Planificacin e Normalizacin
Lingstica
Nos lindeiros da galeguidade. Estudio
antropolxico do val de Fornela
Seccin de Antropoloxa Cultural
Autores: X. M. Gonzlez Reboredo (coord.),
Clodio Gonzlez Prez e Luis Costa
Vzquez-Mario
Actas das Xornadas Galicia-Finlandia:
modos de pensar
A cultura, o mundo, a comunicacin
Seccin de Comunicacin
portada XABIER BOVEDA 19/12/02 15:41 Pgina 1
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 1
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 2
XAVIER BVEDA.
BELEZAS LOCAIS, BOHEMIA E AVENTURA EMIGRANTE
Colectnea de textos inditos
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 3
CONSELLO DA CULTURA GALEGA
Pazo de Raxoi, 2 andar
Praza do Obradoiro, s/n
15705 Santigo de Compostela
Tel. 981 569020 Fax 981 588699
correo@consellodacultura.org
Proxecto grfico
e deseo de cubertas
MANUEL JANEIRO
ISBN 84-95415-60-7
Depsito legal C-2022-2002
Imprime
Imprenta PLANA, S.L.
Santiago de Compostela
Bveda, Xavier
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante : colectnea de textos
inditos / Xavier Bveda; estudio introductorio, Lus Martul, Carmen Luna,
Mara Goln. Santiago de Compostela : Consello da Cultura Galega,
Seccin de Cultura Galega no Exterior, Arquivo da Emigracin Galega,
2002. 306 p. ; 21 cm. (Coleccin de peto)
DL C-2022-2002. ISBN 84-95415-60-7
I. Martul, Lus. II. Luna, Carmen. III. Goln, Mara. IV. Consello da Cultura
Galega. Arquivo da Emigracin Galega. V. Ttulo
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 4
CONSELLO
DA CULTURA
GALEGA
SECCI N DE CULTURA GALEGA NO EXTERI OR
ARQUI VO DA EMI GRACI N GALEGA
XAVIER BVEDA.
BELEZAS LOCAIS, BOHEMIA
E AVENTURA EMIGRANTE
Colectnea de textos inditos
Lus Martul
Carmen Luna
Mara Goln
ESTUDIO INTRODUCTORIO
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 5
Fotografa do Arquivo Xavier Bveda doado Real
Academia Galega
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 6
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 7
A Lino Villanueva, o noso fotgrafo xa para sempre, e
habilsimo experto en informtica.
Real Academia Galega por amosarnos os seus tesou-
ros agarimosamente acochados e a todos os que al tra-
ballan, pola sa paciencia.
A Fernndez del Riego polo seu tempo e por facilitar-
nos as sas cartas persoais de Xavier Bveda.
Fundacin Penzol.
A Hugo Bernani pola sa desinteresada axuda dende
Arxentina.
A Jos Mara Gonzlez Gil que a cada pouco traanos
novas de Bveda.
A Marta Lombn, incansable investigadora, polas con-
tinuas atencins.
Consello da Cultura Galega por permitirnos que
todo isto se faga pblico.
Gracias a todos.
AGRADECEMENTOS
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 7
Xavi er Bveda 8
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 8
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 9
Este volume resultado das actividades que na actualidade
desenvolve o Grupo de Investigacin de Literatura Hispanoameri-
cana do Departamento de Literatura Espaola, Teora da Literatura
e Lingstica Xeral da Universidade de Santiago de Compostela. A
investigacin na que se enmarca forma parte do proxecto Escrito-
res de orixe galega: a sa insercin nos sistemas literarios arxentino
e cubano, subvencionado pola Xunta de Galicia e que integran o
seu director, Dr. Lus Martul, e as doutoras Carmen Luna e Mara
Goln. Os obxectivos deste proxecto son dilucidar a significacin
de escritores de orixe galega nas literaturas nacionais nas que inter-
vieron e ver en que medida a sa incidencia foi ou non determi-
nante neses sistemas literarios.
LIMIAR
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 9
Xavi er Bveda 10
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 10
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 11
Introduccin . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
Ensaio . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .107
Poesa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141
Teatro . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .163
Epistolario . . . . . . . . . . . . . . . . . . .233
Reproduccin de cartas . . . . . . . . .294
NDICE
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 11
Xavi er Bveda 12
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 12
As orixes: Ourense
Desvalido de toda suerte de bienes, hundida mi
familia, como la trgica maldicin de un espantoso
annank...
Desprovisto de toda cultura, de todo conocimiento
anterior, educado en el socrtico verso de Machado
(quien habla solo, espera hablar a Dios un da )
1
Estas palabras, que pertencen a unha conferencia dada por
Bveda no teatro Cervantes de Bos Aires o 31 de marzo de 1923,
tratan de sinalar as sas orixes; o espacio xeogrfico, econmico e
cultural do que xorde como poeta. Un espacio pequeno, reducido,
pobre, que explicitamente est contrapondo -quere contrapor con
orgullo- ao que pose no momento de pronunciar esas palabras: un
espacio populoso e cosmopolita como Bos Aires, onde non ten
problemas econmicos gracias a que pode vivir da sa poesa e da
prctica cultural por el forxada. Non obstante, e como mis adian-
te veremos, eses fragmentos levan explcitas ademais das das tei-
mas que o perseguiron no seu desexo de profesionalizacin litera-
ria; teimas que unha e outra vez non cansara de repetir ao longo
da sa vida en Espaa e Amrica e que converte, con fachenda, no
seu selo identificador: a pobreza e o seu convencemento neorro-
mntico de ser poeta por nacemento.
1. Del sentimiento de la Naturaleza en la totalidad de mi obra potica.
Hogar Gallego, 29 de abril de 1923.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 13
INTRODUCCIN
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 13
Mais volvamos s sas orixes. En efecto, Bveda, nace en un
pueblo de reducida extensin, en Gomesende (Ourense), o 31 de
xaneiro de 1898
2
, sen embargo aos poucos meses a sa familia tras-
ldase ao Ourense de fin de sculo. A sa nenez decorre con total
normalidade ata que, sen ter cumpridos os dez anos, morre o seu
pai nun accidente. A partir de aqu comezan para el e a sa familia
as necesidades econmicas e a obriga de encontrar un traballo que
contriba economa familiar. Desta poca posterior morte do
seu pai comentara mis tarde que, dado que a sa era unha fami-
lia de clase media espaola onde o piar sempre fora o pai, ao faltar
este vronse abocados pobreza
3
.
Se atendemos s sas propias declaracins en varias entrevistas,
afastadas entre elas mis de quince anos
4
, temos que crer que a orixe
da sa vocacin potica est nun abafallo amoroso por mor da sa
baixa condicin social, e do asombro que lle causou a figura popular
e con xito, por riba de todo con xito, de Emilio Carrere na prensa
e nas revistas da poca. Ten dezasete anos e pensa que a poesa pode
darlle un nome do mesmo xeito que a Carrere, famoso en Espaa, tal
vez en muchos otros pases, fama, gloria. Aquel hombre era algo
5
.
Comeza a escribir versos, versos que cantan ao amor, bohemia, aos
soos inefables e non tan inefables, como cupletista Estrella Soler,
que lle escribiu un ardoroso soneto de cuarenta y cinco
2. Nac en un pueblo de reducida extensin y reducida historia. Metido en
el interior de Galicia, alejado del mar por luengas horas de andadura de un tren
horrsono y deteriorado, mis ojos no pudieron abrirse nunca, en mi adolescencia,
a la luminosa alegra, o al csmico estruendo, del fecundo y eterno Creador de
Todos los mitos: el Mar Atlntico. La Palabra, 3 de abril de 1923.
3. El Heraldo de Cuba, 16 de maio de 1924.
4. Vida Gallega, 25 de novembro de 1917; Vida Gallega, 10 de xuo de 1920
e El Orden, Santa Fe, 19 de outubro de 1933.
5. El Orden, Santa Fe, 19 de outubro de 1933.
Xavi er Bveda 14
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 14
versos
6
. Durante seis meses non cesou de escribir, sempre seguindo
os pasos do mestre Carrere, ata que un da creou o que el mesmo cha-
ma su primer poema personal: Las Cruces Rurales, de inspiracin
galaica e que foi a chave que, como veremos, lle abriu as portas dos
dous espacios culturais nos que se vai mover a partir de agora e ata a
sa marcha definitiva a Bos Aires: o ambiente cultural ourensn e a bo-
hemia madrilea. Ese constante vaivn entre ambas as das cidades,
desde a sa primeira chegada a Madrid en 1916 e a sa marcha defi-
nitiva a Bos Aires, , por outra banda, a manifestacin do que, viven-
cial e ideoloxicamente, estas cidades representan para el; a manifes-
tacin fsica do abalar das sas ideas en canto concepcin da funcin
do poeta e, consecuentemente, da poesa: o poeta como cantor dunha
aristocracia seorial / o poeta como iconoclasta. Ante ese dilema, e ma-
lia que o seu nome vai ser lembrado en relacin coa vangarda debido
ao seu efmero momento ultrasta, Bveda optar por alongar as fun-
cins ideolxicas tradicionais da poesa. Ser o vate neorromntico
dun nebuloso rexionalismo
7
. Tan nebuloso que lle permite achegarse
tanto ao mecenado do conservador conde de Bugallal
8
como ao libe-
ralismo do xornal La Voz Pblica, enfrontado ao bugallalista El Diario
de Orense; procurar o amparo do agrarista Basilio lvarez ou publicar os
seus primeiros poemas na conservadora revista viguesa Vida Gallega.
6. Paisanos Ilustres. Xavier Bveda. Vida Gallega, 10 de xuo de 1920. Nesta
entrevista dinos o seguinte da inspiracin feminina como motor dos seus inicios po-
ticos: A mi me hizo poeta una mujer; una novia all en Orense, fue la que inspir
mis primeros versos Era encantadora y yo estaba de verdad enamorado de ella
Tiempo despus, lleg all, una cupletista: Estrella Soler, de la que me prend brba-
ramente. Y un da perdi una peineta que yo tuve la suerte de encontrar, y al entre-
grsela lo hice con un ardoroso soneto de cuarenta y cinco versos. Qu idea tena yo
entonces de lo que era un soneto! No? Y as comenc a escribir en verso.
7. Esa opcin, por outra banda, ser a que o vai levar a Bos Aires nunha
viaxe que se alongar, como veremos, case toda unha vida.
8. Gabino Bugallal (Ponteareas, 1861-Pars, 1932) poltico galego. Foi,
entre outros cargos, presidente do Congreso, do Consello de Ministros, xefe do
Partido Liberal-Conservador e ministro de Facenda.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 15
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 15
Mais sigamos onde cronoloxicamente quedaramos. Estaba-
mos no Ourense de 1915. Bveda coece ben a sociedade adieira-
da desta cidade, xa que recadeiro de caf. Sabe ben de aquellos
seores que no quiero nombrar, aquellas respetables damas de las
que no quiero acordarme, aquellas familias mesuradas y correctas en
el vestido y en las recepciones, como mis tarde dira ao lembrar ese
momento da sa vida
9
. o tempo, nesta cidade, das conferencias no
Ateneo, das reunins sociais na casa da marquesa de Atalaya Ber-
meja, das reunins da Comisin de Monumentos, das tertulias no
Caf La Unin ou no Royalty de intelectuais e artistas como Risco,
Primitivo Sanjurjo, Eduardo Neira ou Emilio Amor. Bveda, reca-
deiro de caf e aspirante a poeta, comparte esa afeccin con outros
mozos compaeiros de infancia ou adolescencia como o seu curmn
Eduardo Blanco Amor, Eugenio Montes, Fernndez Mazas e os ir-
mns Cid. Mozos que tratan de achegarse e buscar o apoio daque-
loutros. Unha noite, Bveda, nun caf, le o seu poema Las Cruces
Rurales; al est Emilio Amor que, entusiasmado, felictao e brelle
o camio para descubrilo como poeta diante dos seus vecios
10
e no
ambiente intelectual devandito, xa que, gracias mediacin deste, o
poema foi publicado na revista Nuevo Mundo e obtivo unha boa aco-
llida crtica, a partir da cal comezou a colaborar en La Voz Pblica:
Diario de Orense
11
. Pero Bveda segue desvalido de toda suerte de
bienes, segue sendo un ningun, un mozo que promete, mais un
ningun que ten moi difcil abeirarse sociedade adieirada de Ou-
rense. E axia dectase das pexas que atrancan o camio de ascensin
social e que leva aos crculos acomodados cos que desexa mesturarse.
Acrdase de Carrere, coida que para ser algun en Ourense ten que
triunfar en Madrid e vai al por primeira vez en 1916 cuns poucos
9. Vida Gallega, 25 de novembro de 1917.
10. Vida Gallega, 10 de xuo de 1920.
11. Neste momento de supoer que cando Bveda coece ao que ser o
seu mecenas, Gabino Bugallal.
Xavi er Bveda 16
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 16
cartos
12
, unha carta de presentacin para Carrere do seu amigo co-
mn Primitivo Rodrguez Sanjurjo e os seus primeiros versos, un
cargamento precioso de un amanecer de gloria
13
. O mozo Bveda
vai cara a Madrid vendo no xito de Carrere o seu propio triunfo,
unha posibilidade
Madrid, unha posibilidade
Xa en Madrid vai na procura de Emilio Carrere ao Caf Varela
e atpao al, como rememora no seguinte fragmento pertencente a
unha entrevista publicada en Vida Gallega
14
:
12. Reun unas pesetas; y me fui al gobernador a pedirle un billete de cari-
dad; por eso el billete me cost treinta pesetas. Pocas ms tena. Y una buena maa-
na llegu a Madrid. Con tres pesetas sesenta y cinco cntimos en el bolsillo Le
dir que la Puerta del Sol me pareci pequea que com y que me qued sin un
cntimo. Aquella noche, dorm en un banco de la Plaza de Oriente frente al Palacio
Real. Paisanos Ilustres. Xavier Bveda. Vida Gallega, 10 de xuo de 1920.
13. Con palabras de Basilio lvarez en El xito de Javier Bveda en Madrid.
Bellsimo discurso de don Basilio lvarez. La Voz Pblica, Ourense, n. 322, 1 de
decembro de 1916.
14. Paisanos Ilustres. Xavier Bveda. Vida Gallega, 10 de xuo de 1920.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 17
Eduardo Blanco Amor
e Manuel Azaa,
fotografa dedicada
a Xavier Bveda
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 17
Me acuerdo como si fuera ahora mismo. No? Me acerqu a
l. Estaba escribiendo El Seor Catafalco. Iba por la cuartilla treinta
y tres. Yo vengo a saludarle. Soy un seor que hace versos -le dije-.
Me lo supona, contestome l, mirndome fijamente. Yo me qued
parado y en seguida me pregunt: Y qu trae? Versos, le dije yo. No
se conquista Madrid con eso solo, me replic. Trae dinero? No.
Tiene aqu familia? No. Pues mire, lo mejor, es que se vuelva a su
pueblo y cuando tenga menos versos y ms dinero vuelva
-Y usted, que hizo?
-Le d un carta que traa para l, de Primitivo R. Sanjurjo el
poeta de Las Mesetas Ideales y despus de leerla Carrere, me hizo
que le recitase algo. Le le Las Cruces Rurales y entonces me invi-
t a cenar. Desde ese da todas las noches me llevaba a su casa a
comer, y me daba dinero para ir a acostarme; eso no lo ha hecho
con nadie ms que conmigo.
Bveda, frecuenta, nun primeiro momento, as tertulias a
carn do seu admirado Emilio Carrere e posteriormente as de
Rafael Cansinos-Assns. Este ltimo, na sa autobiografa, La nove-
la de un literato
15
, dedcalle pxinas dabondo ao noso autor, onde
nos relata, con ton irnico e sarcstico -como todo o libro-, as vici-
situdes de Bveda na capital
16
. Cansinos presntanos as ao que acaba
de chegar:
Xavier Bveda, este chico gallego que por su tosquedad pare-
ce un Han de Islandia en miniatura, es un hijo de la naturaleza per-
vertido por la literatura bohemia de Carrere.
15. La novela de un literato, 2. Madrid, Alianza Editorial, 1985. Sempre que
citemos farmolo desta edicin.
16. As referencias a Bveda no libro de Cansinos Assns podemos atopalas
nas seguintes partes: Xavier Bveda (154-158), La poetisa (173-177), Vuelve la
poetisa (183-186), El Ultra (234-239), Idilio en Liliput (265-268), Las preo-
cupaciones de Bveda (280-283), Velada ultrasta (337-341), Bveda vincitor
(391-393), Bveda se va a Amrica (410-411).
Xavi er Bveda 18
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 18
Hasta ayer vivi oscuramente en su aldea natal de Orense,
() Calzaba almadreas de campesino y deba de trabajar en el
campo, pues sus manos, recias y callosas, parecen desprender an
pellas de barro.
Poeta espontneo, sin estudios de ninguna clase, alondra del
terruo, incitado a cantar por los versos de Rosala de Castro y
Curros Enrquez, sinti al leer libros de Carrere, como La cofrada
de la pirueta, la ambicin de conquistar Madrid, incorporndose a
esa cofrada pintoresca y absurda.
Un da dej su aldea, tir las almandreas, se calz botas de
ciudadano y se vino a la corte. Su primera visita fue para Carrere.
(154-155).
Cansinos segue contando de xeito anecdtico a historia de
Bveda na casa de Carrere, que difire substancialmente da xa men-
cionada hai un pouco en boca daquel: presntase sa muller; o
mestre non est; invitado cortesmente a xantar; el acepta. Ao da
seguinte reptese a invitacin, esta vez con Carrere presente, quen
tamn, con educacin, lle ofrece a sa casa. Bveda tmao ao p da
letra e todos os das acode a xantar ata que o mestre, encirrado pola
sa muller, faille saber que a sa casa non unha fonda. Bveda
enfdase con el. Cansinos remata esta historia da relacin de
Bveda e Carrere co seguinte fragmento que perfila a figura do noso
autor e pon de relevo a busca trasnoitada e paradoxal -ou non tan
paradoxal-, por parte de Bveda, de mecenado no Madrid da bohe-
mia -co que isto ocasiona de refuncionalizacin da poesa tradicio-
nal- e o seu achegamento a un vago galeguismo; observacins das
que xa fixemos mencin con anterioridade:
Esa fue la primera leccin que le dio la corte. Le haba fallado
su primer mecenas. Pero Bveda, como buen gallego, no se desani-
m y sigui adelante practicando la pirueta. Hizo amistad con Pedro
Luis de Glvez, Vidal y Planas y otros ilustres hampones literarios,
que le dieron cursos de picaresca y de esgrima de sable. () Pero esa
poca de bohemia miserable dur poco. Bveda se dio cuenta de la
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 19
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 19
fuerza de los paisanos que un gallego tiene en Madrid, y que van
desde el guardia y el sereno hasta el ministro. Los gallegos todos son
hermanos y, amparando en ese ttulo, Bveda fue a ver a don Basilio
lvarez, el curita aventurero, alma de la Casa de Galicia, y a don
Benigno Bugallal, uno de los caciques mximos de la regin.
La figurilla de Bveda, su osada y su ingenuidad, su acento
galaico, an no deformado por el trato con los madrileos, les haca
gracia a todos y les traa como una rfaga fresca de la tierra lejana.
(155-156)
Arroupado pola carta de presentacin de Primitivo Rodrguez
Sanjurjo e o apoio de Gabino Bugallal, aos poucos meses da sa
chegada comeza a rozarse, ademais de con Carrere e os seus pros-
litos, con intelectuais galegos que se moven arredor da Casa de
Galicia, como Basilio lvarez ou Novoa Santos. Deste xeito, en
decembro de 1916, a un mes escaso da sa chegada a Madrid,
Basilio lvarez presenta a Bveda na Casa de Galicia e, curiosa-
mente, na sa descricin vai utilizar o argumento da pobreza -que
el mesmo vindicara en anos posteriores- como revulsivo da incli-
nacin potica de Bveda:
Javier Bveda surgi poeta como las aguas de los regatos sal-
tarines de las montaas gallegas emergen de la piedra bruta. Y no
precis que la vara milagrosa de Moiss tundiese su cerebro. El con-
juro realizose por obra de la inspiracin y el hambre. La inspiracin,
que es una diosa justa y magnnima, y que sabe burlarse de las aris-
tocracias de la sangre y la fortuna para entregarse por entero a los
prceres del espritu. Y el hambre que tamiza con sus garfios finos
y agudos las almas, para que se filtre lumbre brillantsima por su
criba gloriosa () Y es que en el hambre encuentra el genio el ms
poderoso de los reactivos. La inspiracin es grcil y etrea, y huye
como el demonio, del horror de las digestiones
17
.
17. El xito de Javier Bveda en Madrid. Bellsimo discurso de don Basilio
lvarez. La Voz Pblica. Ourense, n. 322, 1 de decembro de 1916.
Xavi er Bveda 20
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 20
Nestas palabras de Basilio lvarez tamn est presente a sa
segunda obsesin vindicativa ao longo dos anos
18
: desprovisto de
toda cultura el coma un regato que xorde da pedra bruta
19
. Por
outra banda, esta presentacin tivo eco na prensa galega como o
demostra o artigo titulado El xito de Javier Bveda en Madrid.
Bellsimo discurso de don Basilio lvarez impreso en La Voz
Pblica o 1 de decembro de 1916, no que se describe o triunfo de
Bveda na Casa de Galicia coa lectura, entre outras poesas, da sa
loada e recoecida Las Cruces Rurales, e tamn se reproduce a
descricin de Basilio lvarez recollida de El Parlamentario.
Ousado e inxenuo
20
, canso da caridade de Carrere, quen lle
presta atencin e lle d algo que comer, mais non unha sada aos
seus versos, decide levarllos persoalmente a Francisco Verdugo, o
director de La Esfera. Verdugo, nun primeiro momento, non o reci-
be, pero Bveda persuade o seu secretario para que cheguen s sas
mans; as o fai e Verdugo le os poemas e chama a Bveda para coe-
celo. A sa ousada logra que ao pouco tempo os versos saian luz
en La Esfera
21
. Xa comeza a ser coecido en Madrid. A Galicia
tamn chegan os ecos da sa recentemente estreada fama, mais os
seus problemas econmicos non se solucionan.
18. Esas das teimas das que estamos a falar dende o principio, se nos fixa-
mos, tamn xorden na descricin de Cansinos reproducida anteriormente.
19. En 1923, en Bos Aires, dir na conferencia titulada Pueblo, Naturaleza
y Poesa ofrecida no Teatro San Martn: Yo no tuve maestros, yo no tuve libros, yo
no tuve cultura, ni conocimientos de nada Arrancado por las superiores necesi-
dades de la vida, desde los diez aos, al campo prcer de la escuela, mi espritu era,
entonces, un erial donde podan igualmente darse la rosada rosa o el atormentado
cardo. Despiadada, pero santamente, el humano dolor fue laborando el terreno
Y un da -quin recuerda por qu!- surgi la primera estrofa y despus el primer
poema. Conferencia reproducida en En honor y despedida de Xavier Bveda. La
Repblica, 3 de maio de 1923.
20. Como o caracteriza Cansinos na descricin mis enriba reproducida.
21. El Orden, Santa Fe, 19 de outubro de 1933.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 21
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 21
Outra vez Ourense. O cenculo orensn
e La Centuria
Decide volver a Galicia e atopmolo de novo durante o mes de
abril de 1917 recitando os seus poemas nunha xira polas cidades
galegas. As informa O To Marcos da Portela o 7 de abril de 1917,
facndose eco da prensa da Corua, sinalando o xito do mozo,
poeta e paisano, Xavier Bveda na culta Reunin de Artesanos desa
cidade, coa lectura dalgunhas das sas composicins. Este mesmo
xornal, no seu nmero do 21 de abril de 1917, fai mencin do reci-
tal de Bveda no caf ourensn de La Unin, e anda que salienta os
aplausos recollidos, reprchalle o ton fnebre e pesimista das sas
composicins que nin a sa xuventude nin a sa vida xustifican. Esta
xira tamn destacada por Vida Gallega no seu nmero do 20 de abril
de 1917, onde, baixo o ttulo La alborada de un gran poeta. Versos
de Bveda, ademais de inclur tres sonetos e realizar unha breve des-
cricin biogrfica, informa destes recitais na Corua, Ourense e
Pontevedra
22
. Esta descricin, que pon en estilo indirecto pensamen-
tos de Bveda, sitao na bohemia de Rubn e Carrere, da fame e do
ajenjo, do antiburguesismo
23
. Mais o que chama outra vez a aten-
cin a insistencia na fertilidade da sa inspiracin potica, na sa
poesa espontnea: Mas no son el ajenjo, la trova, el sombrero y el
amor al hambre lo que asombra, en Bveda: es la portentosa fertili-
dad de su imaginacin. Esta se adelanta a los conocimientos del
poeta. Bveda no tuvo tiempo de enterarse de nada -qu son dieci-
22. Hace algunos das visit nuestra redaccin el poeta orensano Javier
Bveda. Despus, bohemio incorregible, sali Galicia adelante. En Pontevedra, en
Orense y en La Corua recit, en tertulias fraternales o ante pblico nutrido, algu-
nas de sus poesas.
23. Por exemplo dinos: Bveda no concibe la vida con la seguridad de que
a fin de cada mes le entregarn, en una taquilla burocrtica, treinta duros para
comer. En su opinin, esto constituira un grave mal. Se tumbara a lo oriental o se
los gastara en champagne y en lo dems la noche del da 30.
Xavi er Bveda 22
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 22
nueve aos?- y habla de todo. Insistencia que, pasado o tempo, far
que responda pregunta: Escribe usted con facilidad? -Muchsimo;
como hablo; yo sera capaz de hacer versos jugando al foot-ball
24
.
Nesta etapa ourens Bveda vai formar parte do chamado
mis tarde por Vicente Risco Cenculo ourensn
25
, reunin de
intelectuais que coincidiron nesta cidade nas das primeiras dca-
das do sculo XX: Ramn Otero Pedrayo, Vicente Risco, Florentino
L. Cuevillas, Arturo Noguerol Bujn -homes estes que intervirn
posteriormente na fundacin de Ns e que se vencellarn s
Irmandades da Fala a partir de 1919- e Eduardo Blanco Amor,
Primitivo Rodrguez Sanjurjo, Antonio Rey Soto, Eduardo del
Palacio e Sebastin M. Risco. Nesta poca todos eles sentanse atra-
dos polo neoceltismo e pola esttica e o pensamento modernista, co
que iso supua de decadentismo, esoterismo e concepcin do poeta
como guieiro da humanidade. Estas ideas, e mais o ambiente propi-
cio tertulia, organizacin de conferencias arredor do Ateneo
26
e
ao intercambio de ideas, deveen no xurdimento, en xuo de 1917,
da revista neosfica La Centuria
27
, fundada e dirixida por Vicente
Risco e da que Bveda foi un dos seus colaboradores.
24. Paisanos Ilustres. Xavier Bveda. Vida Gallega, 10 de xuo de 1920.
25. Expresin acuada por Vicente Risco no seu ensaio Ns, os inadaptados
(1994, V:55).
26. A sede do Ateneo era a Aula de Fsica do Instituto de Ourense. Foi crea-
do e sostido gracias vontade do catedrtico de Fsica don Antonio Gaite. Unha
desas sesins foi, por exemplo, a organizada en 1917 por Otero Pedrayo na que foi
invitado Noriega Varela. Salientamos esta sesin porque na Historia de la literatura
contempornea de Carballo Calero, Pedrayo dinos que entre os que pasaban as noites
con Noriega cando baixaba de Trasalba estaba Xavier Bveda: Gastaba a noite nos
cafs e parolando deica a ialba cos bohemios literatos e os esmorguistas. Seu amigo
e ademirador o doctor Parada Justel, Berbn o baixo cantante, prodixio de ximnasta
e clsico empregado de Facenda, o estribillante Atilio Noguerol, Blanco Amor e
Xavier Bveda, daquila mozos, eran seus compaeiros (Carballo Calero: 545).
27. Inicia a sa publicacin en xuo de 1917 e remata en xullo de 1918.
Entre os seus colaboradores podemos destacar a Francisco lvarez de Novoa,
Emilio Amor, Cansinos Assns, Correa Caldern, Cuevillas, Arturo Noguerol,
Noriega Varela, Otero Pedrayo, etc.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 23
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 23
Unha excelente crnica de Eduardo Blanco Amor
28
-da que
ns extraemos amplos pargrafos por clarividentes- flanos do
ambiente intelectual ourensn a carn da revista La Centuria, do
que formou parte Xavier Bveda:
Orense donde fu, quiz por primera vez en Espaa, defini-
da la esencia del europesmo esttico de la postguerra, en la revis-
taneosfica La Centuria, dirigida por Vicente Risco, quien vena de
descubrirles Tagore a los madrileos, en la misma poca venturosa
en que diez provincianos valientes anuncibamos, muy sueltos de
modales, al mundo, que nuestra ciudad era una estrella septaptala
que se prolongaba en siete carreras, brincadores de montes, en busca
de la atencin universal, y que la ciudad, adems de siete carrete-
ras, nos tena a nosotros, por lo cual Orense estaba ms cerca de
Nueva York que de Madrid. En la misma dichosa poca fue tambin
cuando Eugenio Montes, hoy escritor de nombre, en Pars, quera
convertir, con el propio ejemplo, el football en un ballet clsico,
(...) Y era por aquel entonces cuando el poeta Primitivo R. Sanjurjo,
a quien Rubn Daro llamaba maestro por sus Mesetas ideales,
montado en el trpode del ocultismo, oficiaba de astrlogo ulico y
crea que escandalizaba a las cortes de Europa con sus feroces vatici-
nios, sobre las Reales Personas, que por cierto se cumplieron; y
cuando el no menos poeta Xavier Bveda, hoy en Buenos Aires,
publicaba -con aplauso de toda la prensa espaola- el Epistolario sen-
timental, rosario lrico y otros poemas, y cortejaba a una dentista rusa,
con aires de walkiria madura, montado, a manera de Pegaso, en
una bicicleta de alquiler girando a toda marcha por la Plaza Mayor,
dado al viento el magnfico airn de su melena. Tiempos aquellos en
que nos creamos unos terribles satanistas, (...); y tiempos aquellos
tambin en que nuestros profesores de historia -de tal palo tal asti-
lla- nos aseguraban, con la mxima seriedad, que ramos nosotros
los elegidos, destinados a crear una gran cultura de tipo atlntico
sobre la base de un neoceltismo prodigioso.
28. Galicia otra vez. De Vigo a Orense. La Nacin, domingo, 23 de xullo
de 1933.
Xavi er Bveda 24
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 24
O contido da revista foi vario, predominando nela o orien-
talismo, a ascendencia literaria modernista e o neoceltismo.
Bveda publica na revista varios poemas de ton romntico e
modernista, con claras pegadas rubenianas e machadianas, carac-
tersticas tamn presentes nos seus libros publicados por esa
data: El madrigal de las hermosas: semblanzas de mujeres orensanas
(Ourense, 1917) e Epistolario romntico y espiritual. Rosario lrico
y otros poemas (Ourense, 1917), prologado por Couceiro
Freijomil
29
. Destes poemas, os mis logrados, e polos que acadou
fama axia, son aqueles, como Ante el Prtico de la Gloria ou
Las Cruces rurales, nos que fusiona a prctica modernista coa
defensa do poeta da raza, revelador da alma galega, orientacin
que ser a que definitivamente adoptar e a que permitir que se
dea a coecer nos crculos galegos hispanoamericanos. Esta
orientacin correspndese coa potica de Vicente Risco, quen
pola sa vez presenta coincidencias evidentes coa de Joan
Maragall
30
.
Xa non un ningun; d recitais, forma parte das tertulias,
publica os seus poemas na prensa galega -La Voz Pblica, El Diario
de Orense, Vida Gallega ou La Centuria- e tamn o seu primeiro libro
de versos: El madrigal de las hermosas: semblanzas de mujeres orensa-
nas (Ourense, 1917), baixo o mecenado do Conde de Bugallal.
Libro este onde lles canta s mulleres da alta burguesa ourens,
onde ofrece unos lricos exvotos a sus devociones femeninas, unos
generosos presentes a Fmina
31
. Pero el para a xente podente un
golfo
32
, un desclasado que soamente conta en Ourense co apoio
29. Couceiro Freijomil foi redactor-xefe do conservador e bugallalista El dia-
rio de Orense (1874-1928).
30. Para mis informacin vid. Ribera Llopis e Rodrguez Gonzlez (2000:
529-543).
31. Correa Caldern, E.: Juventud que triunfa. Xavier Bveda. La Voz
Pblica, Ourense, n. 449, 13 de xullo de 1917.
32. Vida Gallega, 25 de novembro de 1917.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 25
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 25
de Wladimiro Dainow
33
, quen financiar a publicacin do seu
segundo libro Epistolario romntico y espiritual. Rosario lrico y otros
poemas (Ourense, 1917). Uns anos mis tarde
34
, preguntado nunha
entrevista polas sas aventuras amorosas, confesar o seu amor pola
muller de Dainow, musa do seu segundo libro de poemas:
Me enamor una vez; la mejor de mi vida, pero de un imposi-
ble Ella era una rica rusa. Una mujer extica, original, verdadera-
mente hermosa; ideal, atrayente; aquel amor mo fue intensivo flore-
ciente, esplndido; un amor romntico, que, puedo decir, fue el que
dio lugar y me inspir mi libro Epistolario Sentimental, cuya edi-
cin por cierto me pag su familia. Hoy de aquellos amores como
saudades lejanas, no queda ms que una buena y sincera amistad
Deste xeito, Bveda segue querendo ser o cantor dunha aris-
tocracia social. Cntalles s seoritas ben de Ourense, a un amor
romntico e trasnoitado e acepta a necesidade dun mecenas para
publicar as sas obras. Pero, ao mesmo tempo, sente, como el
mesmo manifesta, que as sas orixes humildes, a sa pobre indu-
mentaria () que se justificaba en la pobreza de mi vida y en la
absoluta carencia de medios para vivir
35
, son unha barreira infran-
queable ante a sociedade adieirada de Ourense. altura de outu-
bro de 1917, Bveda viviu nesta cidade unha das experiencias que
recorda con maior desagrado e que, de feito, como en mis dunha-
ocasin manifestou, foi a que provocou a sa nova viaxe -a sa nova
33. Dentista ruso asentado en Ourense. Deste e da sa familia dinos, ao pouco
tempo de instalarse por segunda vez en Madrid, as seguintes palabras ao rememorar
a ingratitude de certa xente ourens: Hasta que un da, -da inolvidable- una familia
cuya cultura y fortaleza de espritu estaba por encima de la mediocre comprensin de
los necios, me tendi su mano generosa para favorecerme y aconsejarme (). Hoy
estoy en Madrid. Y conmigo, mi protector incansable don Wladimiro Dainow, que,
en compaa de mi gran amigo D. Jos Zarauza, -como V. y los lectores de mi libro
saben- fue y es mi Mecenas (Vida Gallega, 25 de novembro de 1917).
34. Vida Gallega, 10 de xuo de 1920.
35. Vida Gallega, 25 de novembro de 1917.
Xavi er Bveda 26
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 26
fuxida- cara a Madrid. Por outra banda, este suceso repercutiu na
sada do Ateneo dos mis novos desta institucin e desencadeou unha
crise que desembocou na sa desaparicin. Os feitos sucederon do
seguinte xeito. Bveda foi invitado a recitar os seus poemas no Ateneo
por un grupo de xente nova da institucin entre os que se encontra-
ba o poeta Eduardo Neira; isto foi solicitado Xunta Directiva, pero
algun se opuxo e a Xunta non accedeu. Isto non lles sentou ben aos
promotores, que se deron de baixa no Ateneo e comezaron unha cam-
paa de descrdito nun xornal local contra o que chamaron o Ateneo
de Gaite, para evidenciar o carcter dictatorial deste
36
. Bveda snte-
se decepcionado en aquel Orense que deca ayudarme e marcha a
Madrid, onde aos oito das de ter chegado manifesta con desafo
dende Vida Gallega
37
:
Tengo necesidad de hablar y de gritar para apostrofar publi-
camente todos aquellos espritus envidiosos y malsanos -porque yo
quiero tener la pretensin de ser envidiado- que justificndose en la
diferencia de clase hicieron que, hastiado, huyese nuevamente de mi
pueblo para refugiarme en el generoso corazn de este Madrid que,
como dijo Basilio lvarez, est abierto a todo arribo prometedor.
As boas novas: o Ultrasmo. E volta s orixes
En Madrid, Bveda conta coa proteccin do conde de
Bugallal, quen acabar entregndolle mensualmente unha cantida-
de para atender os seus gastos
38
, o que o obriga a seguir sendo un
36. Estes sucesos estn explicados no artigo La crisis del Ateneo. En busca del
Orense perdido. La Regin, 18-XI-1958, por Vicente Risco, un dos seus protagonistas.
37. Vida Gallega, 25 de novembro de 1917.
38. En Vida Gallega, 10 de xuo de 1920, di, falando do libro Poema de los
Pinos que xa ten en preparacin: [L]ibro que se lo dedicar a la hija de Bugallal,
Matilde, en agradecimiento de los muchos favores y de la proteccin que constan-
temente me dispensa su padre. A l le estoy y le estar toda mi vida reconocidsi-
mo. Su casa siempre la tengo abierta, y mensualmente me entrega una cantidad
para atender a mis gastos.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 27
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 27
segrel pagado pola corte. Isto vmolo reflectido, por exemplo, nos
versos A la seorita Matilde Bugallal (en su boda), escritos en
xuo de 1919 en Madrid e publicados por Vida Gallega o 31 de
xullo de 1919, e onde Bveda rende obediencia a Bugallal dicindo:
Seora: hasta la casa de vuestro padre, un da,
arrastrando el harapo de mi vida doliente,
llegu, buscando, hundido por la melancola,
un hombre, entre la turba vanal e indiferente.
Yo era, entonces, un nio. Mi melena, incipiente,
sobre mi crneo adusto, como una flor se abra.
Un chambergo gallardo coronaba mi frente,
y era, como el chambergo, gallarda el alma ma.
Unas manos cordiales se tendieron al nio
que ya pensaba entonces; mientras que, con cario,
aplaudan el hondo sentir de su alma inquieta.
Han paso tres aos. El nio, se hizo hombre.
Y hoy reparte su vida -ya aureolada de un nombre-
entre el duelo y el goce de haber nacido poeta.
En Madrid tamn conta cos contactos xa establecidos na
viaxe anterior. Isto facilitaralle a sa colaboracin en La Esfera, Los
Xavi er Bveda 28
Xavier Bveda co Conde Bugallal cando este era presidente da Cmara
do Congreso
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 28
Lunes del Imparcial e Prensa Grfica, e a contratacin como redac-
tor de El Parlamentario de Antn del Olmet, onde far entrevistas
a personaxes de actualidade e anoar amizade, entre outros, con
Vidal e Planas. Denantes de colaborar en El Parlamentario, nada
mis chegar, traballa durante unha tempada como caixista de
imprenta na tipografa de Sanz Calleja e despois na de Casa Pueyo
ata que o despiden.
Distanciado xa de Carrere, comeza a frecuentar as tertulias de
Cansinos no Colonial e inicia unha amizade moi sentida co poeta
Pedro Luis de Glvez. a poca na que, instado por Valle-Incln, cam-
bia a grafa do seu nome
39
e na que, como sinala Juan Manuel de
Prada na descricin de Bveda includa no seu recente libro
Desgarrados e excntricos (2000: 257), se instal en una pensin del
39. O encontro con Valle-Incln no Madrid da bohemia e o cambio de nome
tmolo descrito na seguinte reportaxe includa na publicacin Mundo Argentino (29-
01-1941): Lo visit [a Don Ramn]. Me trat afablemente. Me dedic sus libros.
Al poner mi nombre en la dedicatoria escribi Xavier con X. Yo, que hasta enton-
ces haba firmado Javier con J, acept aquella X valleinclanesca y me convert en
Xavier con gran satisfaccin suya. El poeta como el toro -me deca despus en su
tertulia del caf- siempre debe obstentar una divisa.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 29
Xavier Bveda fronte s pinos das sas poesas
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 29
vicebarrio latino de la calle ancha de San Bernardo, fatig los infinitos
vericuetos de la picaresca, mendig el mecenazgo de los caciques
gallegos y altern con los hampones de la literatura
40
.
O contacto con Cansinos e con poetas achegados a el propi-
ciou que Bveda, momentaneamente, se adherise ao ultrasmo asi-
nando en 1918 o manifesto Ultra xunto con outros oito asinantes
que manifestaban seguir a orientacin marcada por Cansinos na
entrevista que, precisamente, Bveda lle fixo en decembro de 1917
para El Parlamentario. Deste acontecemento fai mencin Guillermo
de Torre, un dos asinantes do manifesto, en Ultrasmo, existencialis-
mo y objetivismo (1968: 58-59) criticando a actitude manipuladora
de Cansinos e apuntando a aparicin circunstancial de Bveda arre-
dor deste ismo:
Quiz en aquellas reuniones -yo no era asiduo- comenz a
cundir la voz ultrasmo. El hecho es que Cansinos-Assns se pose-
sion del trmino. Y Ultra titul un breve manifiesto escrito por
l, a cuyo pie un buen da del otoo de 1918 encontr con sorpre-
sa mi firma -pues nada se me haba anunciado o consultado-, junto
con la de otros siete jvenes, de tres de los cuales (Fernando
Iglesias, Pedro Iglesias Caballero y J. De Aroca) nunca se tuvo noti-
cia literaria, pues se limitaban a ser contertulios de las reuniones de
Cansinos-Assns. Otro, Xavier Bveda, llevaba y sigui llevando
distinto rumbo literario; slamente los tres restantes (Cesar A.
Comet, Pedro Garfias, J. Rivas Panedas) s escribieron en las revis-
tas ultrastas. Cansinos-Assns, por su parte, se inhiba como fir-
mante, pero con el fin de destacar en primer plano su ambicionado
papel de gua, nombrndose en el primer prrafo del documento,
redactado con el estilo de gacetilla annima. Comenzaba as:
40. Con anterioridade, Juan Manuel de Prada escribiu a novela Las msca-
ras del hroe (1996) inspirada na vida do poeta, bohemio e anarquista Pedro Luis
de Glvez. Nela tamn xorde como personaxe de ficcin Xavier Bveda, quen man-
tivo unha grande amizade con Glvez na realidade.
Xavi er Bveda 30
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 30
Los que suscriben, jvenes que comienzan a realizar su obra,
y que, por eso, creen tener un valor pleno de afirmacin, de acuer-
do con la orientacin sealada por Cansinos-Assns en la intervi
que, en diciembre ltimo, celebr con l Xavier Bveda en El
Parlamentario, necesitaban declarar su voluntad de un arte nuevo
que supla la ltima evolucin literaria: el novecentismo.
Non obstante, por estas datas, Bveda participou en veladas
ditirmbicas ultrastas, como a celebrada na sala Parisiana, acom-
paado de Juan Jos Llovet e Joaqun Dicenta (fillo); nesta velada
Gerardo Diego, xa catedrtico do Instituto de Soria, leu un poema
que dica Un remo, dos remos, tres remos... e nela participaron:
Humberto Rivas, J. Rivas Panedas, Jorge Luis Borges, Pedro Garfias,
Eugenio Montes, Csar A. Comet, Lasso de la Vega, Toms Luque,
Lpez-Parra, Ciria Escalante, os irmns Rello e o galego Goy de
Silva. E publicou de xeito illado poemas adscritos ao novo ismo
na revista Grecia de Isaac del Vando Villar, como os onomatopeicos
Un automvil pasa e El tranva
41
. Axia vai abandonar esta ten-
dencia. El mesmo flanos do seu protagonismo no nacemento do
ultrasmo, e a sa posterior viraxe, nunha entrevista realizada por
Zindo Rudhe en Los Principios de Crdoba o 20 de maio de 1926:
Fue entonces que el poeta Cansinos Assns y yo, que pertene-
camos a la nueva generacin pensamos en el problema. Y decidimos
luchar hasta vencer. Un manifiesto que tuvo mucha resonancia fue el
principio de todo, y desde entonces los escritores de la nueva ten-
dencia hallan cordial acogida en las revistas y en los centros literarios
41. Grecia, Sevilla, 15 de abril de 1919. Reproducido en Videla, Gloria
(1971). Unha anlise textual do poema El tranva, xunto con outros de Francisco
Vighi e Gerardo Diego, tmolo en Martnez Ferrer, Hctor: Ultrasmo, creacionis-
mo, surrealismo. Anlisis textual. Analecta Malacitana. Anexo XXVI, Mlaga, 1999,
p. 49-53. Outos poemas ultrastas publicados nesta revista son Los Poemas del
Ultra. Miedo, 20 de maio de 1919 e La plstica del ambiente, 30 de xullo de 1919.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 31
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 31
() Pero yo me separ del movimiento ultrasta poco despus de su
iniciacin. Sin renegar de l, he permanecido alejado. Asegurado el
ambiente de los jvenes de la nueva tendencia, me refugi en Galicia,
donde luego publiqu mi libro El Poema de los Pinos que obtuvo
un xito verdaderamente asombroso. Reconozco que gran parte de
ese xito es debido a la notoriedad que rode mi nombre a raz de la
publicacin del famoso manifiesto ultrasta.
Bveda renuncia pronto ao movemento vangardista e volve
de novo a Ourense e a aquel nebuloso rexionalismo, aprendido nas
tertulias ourenss, do primeiro Risco, de Primitivo Rodrguez
Sanjurjo, do grupo que colaborou en La Centuria con posicins ide-
olxicas moi diversas pero que defenden o neoceltismo. En Madrid,
antes de volver a Ourense, publicar en 1920 Los Poemas de los
Pinos, libro que en mis dunha ocasin considerou o seu maior
logro
42
. Deste retorno a posicionamentos anteriores a ese rexiona-
lismo esvado -cando xa parte dos compoentes do grupo de La
Centuria radicalizaran o seu pensamento- dixanos constancia
Cansinos-Assns (1985:158) coa sa sorna habitual:
Bveda no cae en el extremo separatista de su paisano Correa
Caldern, un universitario con lentes, que niega todo lo ibrico, se
declara gallego enxebre, palabra que explica con sutilezas metafsi-
cas, es miembro de A Irmandade da Fala y escribe artculos en galle-
go, con ayuda del diccionario.
En Ourense segue sen encontrar un sitio; segue a ser un
segrel, como o demostra a sa xira polas cidades galegas en 1920
recitando os poemas do seu libro El madrigal de las hermosas. Vida
Gallega anuncia esta xira no seu nmero do 10 de xuo de 1920 da
42. E mesmo nun determinado momento chega a consideralo o camio a
seguir no futuro: En mi futura obra espero seguir la misma tendencia simplicista
que ya inici, hace cuatro aos, con Los Poemas de los Pinos. Los Principios,
Crdoba, 20 de maio de 1926.
Xavi er Bveda 32
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 32
seguinte maneira: Este notabilsimo artista gallego est realizando
una brillante tourne por Galicia. Es algo original y simptico, que
merece amplio comentario. Con una troupe de variets, Bveda
va por los escenarios leyendo sus madrigales a las gallegas bonitas.
El xito coron el alma popular cuando el alma popular pareca
poco dispuesta a ir a la poesa. O recital que Bveda deu no Teatro
Principal de Santiago quedou reflectido nun artigo de
Grandmontagne e que Dionisio Gamallo Fierros rescatou noutro:
En torno a Grandmontagne. Xavier Bveda y sus triunfos en la
Compostela de 1920 publicado o 12 de novembro de 1963 en La
Noche. Nel incle os comentarios feitos por Grandmontagne trala
contemplacin deste espectculo e dos que ns reproducimos o
seguinte porque nos ofrece, de xeito moi escnico, a visin de
Bveda como poeta madrigalesco e neorromntico:
Y sali Xavier Bveda (cmo en una crnica de toros pudie-
ra exclamar el revistero) y se abri el toril. Un aplauso cerrado,
largo, entusiasta, salud la presencia del poeta. () Se adelanta a
las candilejas. Un poco cohibido, porque no hay en el gentil y
romntico escritor, asomo alguno de histrionismo teatral. El pbli-
co le alienta con nuevos aplausos (es lgico suponer que con espe-
cial fervor, las mams y paps de las madrigalizadas, y, sobre todo
las propias interfectas). Los madrigales, como toda su obra potica,
estn escritos en castellano, en un castellano puro, limpio y sonoro.
Comienza la lectura: A la seorita Fulanita de Tal: Todas las
miradas se vuelven al palco que ocupa la pollita. Bveda hace una
antologa de sus dones fsicos y de sus condiciones morales. Todo
poeta es un poco exagerado, un poco amplificador. Don Xavier no
excluye esta regla general.
Pese a todo isto, Bveda sntese incomprendido nun Ourense
conservador e retorna a Madrid. Al publicar La luna, el alma y la
amada (1922), Los poemas de los pinos (1922) e De los pazos gallegos
(1922), pero antes, en 1921, enviado a Marrocos como corres-
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 33
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 33
pondente de guerra do diario barcelons La Vanguardia. Desta expe-
riencia dinos: Huelga decir que mataba yo ms moros con mi
pluma que con el fusil. Y un poco arrepentido de tanto sacrificio
humano me largu a la Argentina
43
. Al ir, en 1923, precedido da
sa fama de ultrasta, de poeta pobre feito a si mesmo, de poeta da
alma galega Desvalido de toda suerte de bienes Desprovisto
de toda cultura.
A fabricacin dun escritor
Y yo, que por mi vida de entonces ms pareca
para tentativas audaces ()
X. Bveda
Resulta evidente, unha vez coecida a maneira como afron-
tou a vida durante a sa primeira xuventude, que Bveda tia con-
ciencia da necesidade de organizar unha estratexia o mis precisa
posible coa que endereitar axeitadamente os seus pasos. Sen dbi-
da, tendo el presentes as sas capacidades literarias, calculou moi
ben o que podera conseguir e o que non. Deste xeito, no ano 1922,
e a vida foi moi rpida para el nestes anos, mediante a intervencin
de Bugallal
44
consegue unha invitacin do Hogar Gallego de Bos
Aires para dar unhas conferencias durante un par de semanas.
Chega a Arxentina en marzo de 1923, anda que a preparacin da
43. El Diario, Montevideo, 28 de decembro de 1924.
44. Bugallal, de certo, pagoulle a viaxe e posiblemente tamn a roupa: S,
adems pienso irme de aqu, har el viaje de Amrica Todo gallego debe visi-
tar por lo menos una vez Amrica Ya le he hablado a don Gabino para que me
consiga un pasaje de primera en la Trasatlntica Voy a descubrir Amrica
Cansinos Assns: La novela de un literato, 2. Madrid, 1985, p. 283.
Xavi er Bveda 34
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 34
viaxe fora moi coidadosa nos meses anteriores: mantn unha
correspondencia asidua na que precisa os detalles, busca gaar as
simpatas co seu rebordante entusiasmo e recoecementos, preoc-
pase dos detalles, como o envo de libros de regalo, non perde a
oportunidade de enviar sados afectuosos, etc. O Hogar Gallego, a
travs do seu rgano xornalstico, encrgase de lanzar unha cam-
paa que de xeito rimbombante e hiperblico valora ao grande
escritor espaol e galego, e nos das previos sa chegada failles
unha chamada aos lectores para que acudan ao peirao norte darlle
un gran recibimento.
Posiblemente, antes de vivir a que vai ser a sa experiencia
bonaerense, Xavier Bveda tia unha idea mis limitada do que a
viaxe podera traerlle: unha certa gratificacin econmica puntual e
algunha vinculacin con institucins e especialmente coa prensa.
Mais a vida de Bveda vai virar decisivamente con esta experiencia
americana. Unha vez al, dectase ao pouco tempo das posibilidades
que se lle estn abrindo e albisca que a solucin das incertezas da sa
vida, e da sa vida como escritor, pasa polo meridiano de Bos
Aires
45
. Deste xeito, nun primeiro momento vai estar vencellado
como correspondente en Madrid, con previsibles visitas anuais ou
anda mis frecuentes; sen embargo, nun segundo momento vaise
converter nun escritor radicado nesa banda do ocano. Como todo
escritor, coece as dificultades que impn a sociedade burguesa para
vivir da pluma. A sa experiencia ourens e a posterior bohemia
madrilea non deixan que se ilusione e percibe a posibilidade de
45. Temos outra perspectiva na obra de Cansinos Assns: Xavier Bveda
acaba de regresar de Amrica () El poeta galaico, muy serio y protocolario, son-
re y me explica: - Un triunfo, maestro. Estuve en Buenos Aires, di recitales de mis
versos, escuch ovaciones tremendas, fui recibido por el presidente Alvear ()
Mire, aqu lo traigo en esta carpeta para enserselo a usted () Pasemos al caf
y se lo mostrar todo! Ha sido algo de apoteosis! Ibid., p. 391. Con todo, houbo
veces que recibiu crticas moi severas. Unha especialmente dura publicouse no
xornal Crtica no tempo da sa primeira viaxe, en 1923.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 35
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 35
alcanzar un status de escritor perfectamente integrado e consagrado
nas estructuras culturais arxentinas.
A travs da documentacin que se conserva, comprbase que
Bveda est a empregar as mesmas armas das que se serviu no seu
asalto s sociedades ourens e madrilea, anda que todo est mis
graduado agora. De certo, o mesmo atrevemento xuvenil, a mesma
vontade de imporse, mais xa non o descaro, a actitude provocati-
va nos medios xornalsticos madrileos nin tampouco o desparpajo
que mostraba tras da afelpada capa espaola de Emilio Carrere.
Bveda regula as sas capacidades de captacin nas relacins sociais.
Mantn a xovialidade, a afectuosidade, o entusiasmo e, inevitable-
mente tamn, o enfatismo, a expresin artificiosa. Dicidor, aprox-
mase un chisco ao que o xornalista mexicano Ortega dixera de
Vargas Vila: No calla nada de lo que se le ocurre. A estratexia de
Bveda est, en boa medida, en cativar pola exuberancia expresiva.
A visita, que a ser breve, dura uns tres meses. Nese perodo
repara no que significa e srvese da rede de casas e fogares de emi-
grantes galegos espallados por toda a xeografa, pero tamn dos
clubs espaois, non menos abondosos
46
. Pola propia condicin
dos actos estes non teen un carcter exclusivamente intelectual,
senn que como culturais que son implican unha dimensin
social. A mido incianse ou pchanse con actos rituais como a
interpretacin dos himnos nacionais de ambos os pases
47
, e
46. Bveda disertou nos clubs e casinos espaois de Bos Aires, Crdoba,
Rosario e mantivo sempre bos contactos con eles. () la atencin del poeta era
reclamada por otra persona: acababa de aparecer el doctor Espejo Prez, presidente del
Crculo Espaol, quien llegaba al Plaza para presentar sus saludos al ilustre husped.
Los principios, Crdoba, 20-V-1926; tena anunciada y preparada esta conferencia para
el da 17; pero como ese da celebra el Casino Espaol la fiesta del natalicio de Alfonso
XIII, me han rogado que posponga la fecha. El Heraldo de Cuba, 16-V-1924.
47. Ante una sala repleta de concurrencia se llev a cabo anoche la anun-
ciada conferencia de X. Bveda, en La Casa de Galicia. El acto di comienzo con
los Himnos uruguayo y espaol, que fueron odos con religiosa uncin patritica.
La Democracia, Montevideo, 3-VI-1923.
Xavi er Bveda 36
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 36
Bveda dectase de que entre os asistentes atpanse os emigrantes
prsperos das comunidades galegas, xente de peso ou influencia
econmica, as autoridades locais e das institucins culturais arxen-
tinas e mesmo asisten escritores orgnicos do Centenario, como
Leopoldo Lugones. Ademais estn presentes autoridades espaolas
-o mesmsimo embaixador do goberno da monarqua-, e, anda
que sexa s por radio, tamn o escoita o presidente da Repblica,
Manuel Alvear, a quen, por certo, Bveda visita e, logo do encon-
tro, failles saber a todos o vivo interese de Alvear polas sas diser-
taciones. Por tanto, descobre que ten a posibilidade de relacionar-
se con xente influente das distintas cidades polas que viaxa.
En efecto, as conferencias de Bveda nunca se celebraron nun
mbito estrictamente literario ou artstico, e non se pode dicir que
eses espacios non existisen, inclundo tanto os dos vangardistas de
Proa (agosto 1922), Inicial (outubro 1923) ou, mis tarde, dos mar-
tinfierristas e dos boedistas. A nica ocasin en que se achega mis
a un crculo literario coa revista Nosotros, que organiza simple-
mente un acto protocolario de homenaxe ao autor hispano-galego
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 37
Xavier Bveda lendo La
emocin lrica na Sala
do Teatro Cervantes en
Bos Aires o 12 de abril
de 1923
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 37
co gallo da sa volta a Espaa. Anda as, resulta significativo que
s fose cos desta revista cos que entrara en relacin. Lmbrese o
papel que os membros de Nosotros desempeaban nesas datas no
espacio cultural arxentino como escritores integrados nas estructu-
ras culturais do Estado e o carcter emblemtico do grupo como
entidade que procuraba o establecemento hexemnico dun campo
literario e artstico moderado. Isto , Bveda s entrou en contacto
cos escritores vinculados a resortes burocrticos da cultura. Habera
que engadir que algo que axuda a caracterizar o seu afastamento
dos crculos da vangarda o uso mesmo da conferencia como acto
exclusivamente cultural. Malia o ritmo atrasado co que se vai
desenvolvendo o anovamento esttico en Arxentina, para eses anos
da metade da dcada, a conferencia era xa un acto propio dun
tempo prevangardista e se tia vixencia era en mbitos moi esta-
blecidos ou tradicionais que sen dbida anda eran maioritarios
para entn. As vangardas van impor outro tipo de actos, e non s
literarios, cos que comunicar as ideas de anovamento. Non obstan-
te, non deixa de ser estrao que non se encontrara de maneira for-
mal con Borges
48
, a quen tivo que coecer en Madrid nos crculos
do ultrasmo, ou mis exactamente no ambiente de Cansinos
Assens. Nunha entrevista que dous anos despois da sa primeira
viaxe, maio do ano 1926, lle fan en Crdoba a resposta de Bveda
, polo menos, sorprendente. O xornalista fai un comentario ao fo
da conversa sobre a distribucin dos grupos literarios arxentinos e
a reaccin de Bveda demostra que a descoece ou ten un coece-
mento moi superficial. O primeiro menciona as das tendencias
principais do momento -Boedo e Martn Fierro- e Bveda pregun-
ta: Dos tendencias? Cules son?. O xornalista precsalle e
Bveda responde: Conozco ambas publicaciones. He ledo Los
Pensadores y Martn Fierro, y, francamente, no hallo diferencia
48. Alomenos non descubrimos confirmacin documental dese posible
encontro.
Xavi er Bveda 38
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 38
apreciable entre un grupo y otro. El antagonismo que se demues-
tran ambos entre s es slo fruto de su mocedad
49
. A resposta
parece querer agochar o descoecemento cun argumento engloba-
dor no que todo trazo particular resulta subsumido.
Poderase adiantar, entn, que para o tempo do seu periplo
americano Xavier Bveda escolleu xa definitivamente o tipo de lite-
ratura que vai facer e o tipo de pblico que vai destinada. Ese
pblico moderado que enche as salas do conferenciante o que el
procura e quere. Cre comprender que a decisin de endereitarse
cara a unha poesa e ensasmo convencionais acaba de encontrar o
seu pblico cunha amplitude como nunca soara. En realidade, era
este o destino mis apropiado para el, xa que, anda que un poeta
posuidor, aparentemente, dunha facilidade natural, isto implica
pola sa vez que sexa unha produccin falta de creatividade. Isto ,
foi un poeta prolfico e capaz, mais dentro do xa establecido. As
obras que ten publicadas para 1923, e as que seguirn, sitanse
todas elas no marco dunhas correntes xa desde haba tempo con-
solidadas e mesmo convencionais. O seu rexeitamento do ultras-
mo a proba da falta de vontade por tentar camios novos, por
todo o que isto implicaba. Por tanto, o que busca, invariablemente,
son espacios transitados, seguros, que lle poidan traer a consagra-
cin e o establecemento como poeta. Resulta evidente que as com-
posicins de El poema de los pinos y otros poemas as como De los
pazos gallegos non poden reclamar ningunha orixinalidade, sexa en
temas, motivos ou procedementos. Poderase afirmar que un
poeta que aproveita materiais dentro dun conxunto de correntes
que para ese tempo xa estaban asentadas. Consciente deste feito,
Bveda non deixa de protexerse ao argumentar ou dar por suposto
que a sa poesa forma parte dunha gran tradicin potica que a
que lexitima a propia produccin. Abertamente, reclama para si esa
tradicin como unha maneira de ennobrecer o que est a facer.
49. Una entrevista con el poeta Xavier Bveda. Los Principios, Crdoba,
20-V-1926.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 39
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 39
Temos, entn, que Bveda, sen abandonar a poesa, convr-
tese en conferenciante, e esta vai ser a actividade decisiva deste
novo perodo. A lectura dos seus poemas forma parte da actuacin
pblica, mais vese que adoita situalos despois da exposicin, co
gallo de alcanzar a apoteose final, dada a acesa emocin (pola Terra)
que posen. De feito, a conferencia encaixa cunha prctica intelec-
tual que acababa de dedicarse nos tempos inmediatamente ante-
riores sa viaxe. Diriamos que arredor do ano 1922, e tal vez xa
a fins de 1921, estaba entregado ao estudio da filosofa. Un estudio
improvisado e superficial do que temos constancia nas breves pero
precisas secuencias que Cansinos deixou nas sas memorias La
novela de un literato: Bveda mira ahora con cierto desdn la poe-
sa; l aspira a ser filsofo. Est leyendo con toda atencin las obras
de Ortega y Gasset, de Bergson y La razn pura, de Kant, las extrac-
ta en cuadernitos y medita sobre ellas
50
. Esta pragmtica incli-
nacin filosofa vai ser potenciada pola sa nova condicin de
conferenciante e ensasta, xa que bota de conta que o seu futuro en
Arxentina non vai polo camio da poesa, senn da prosa.
Especialmente porque tamn neste momento Bveda descobre a
veta que lle pode supor unha base segura aos seus proxectos: o his-
panoamericanismo. E deste xeito, os dous temas que inicialmente
constiten as sas exposicins son a sa teora da poesa e o hispa-
noamericanismo e, en ltima instancia, un hispanismo, do que
resaltar un aspecto especialmente e polo que Bveda vai loitar para
que fique como o seu santo e sinal: o humanismo. Conferencias
como Humanismo espaol vanse suceder e, para o tempo da gue-
rra de Espaa, no que estar co bando da Repblica, ese vai ser o
seu marco interpretativo emblemtico. Quere que o identifiquen
como pensador humanista hispano.
Desde as sas primeiras conferencias defende a superiorida-
de dun concepto de poesa que cmpre definir como tradicional
50. Cansinos Assns, op. cit., pp. 392-3. As mesmo vxase p. 282.
Xavi er Bveda 40
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 40
respecto s solucins contemporneas, especificamente as vangar-
distas. De feito, a segunda conferencia da primeira viaxe artllase
nun claro contraste entre a sa postura e a vangardista. Comeza por
definir o tempo como un tempo de ismos, cun marcado afasta-
mento persoal, e establece unha confrontacin, non recoecida
abertamente, coa vangarda a partir da destitucin, que esta faca, do
sentimentalismo e confesionalismo, esteo clave, como imos ver, de
Bveda. Pola sa vez, este responde atacando a metfora, ao ser
consciente de que cobre un lugar principal no ideario vangardista e
en concreto no que est a xermolar en Bos Aires, como testemuan
algns dos primeiros artigos de Borges. Dela di que non mis que
a sntese dunha emocin particular ou tamn a invencin dun
obxecto e, por tanto, s pode ser dun tempo e dun lugar, estando
sometida s modas, ao transitorio, de a a sa caducidade. As met-
foras pasan, son un valor de poca, carecen de valores universais e
son o resultado de combinacins enxeosas, puramente intelec-
tuais, o que vai implicar, anda que non o diga agora, unha impos-
tura moral, en oposicin sinceridade que reclama para a sa idea
de poesa. Non esta a nica ocasin en que Bveda fai referencia
ao vangardismo; as veces en que relata episodios biogrficos ten
interese en subliar o seu afastamento del. Como tampouco infre-
cuente que se apoie na sa participacin no ultrasmo inicial como
base que lle confire autoridade para condenalo.
A sa postura sobre a poesa parte da consideracin de que o
concepto de emocin ou emocin sentimental a clave e cerna da
verdadeira poesa, porque aquilo que lle pode conferir universali-
dade e eternidade. Toda aquela que careza dela ser unha poesa cir-
cunstancial, limitada temporal e localmente. A inmediata consecuen-
cia o rexeitamento de toda idea de poesa que non estea a prol
dunha dimensin transcendental e espiritual do feito potico, o cal se
integra deste xeito nunha indubidable tradicin idealista-romntica.
Defende, entn, que a emocin o compoente mis univer-
sal xa que se acubilla en todos os homes e no universo. A tarefa do
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 41
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 41
poeta non reproducir nin crear, senn recrear o anceio espiritual
que alenta na realidade, o alm di, recorrendo ao termo galego,
anda que el o remita aos lricos portugueses en exclusiva. Para isto
indica que se debe partir -el partiu- dunha contemplacin da natu-
reza que a orixe da anulacin da sa individualidade, perde a sa
personalidade para integrarse no todo, e a conseguinte integracin
nun estado de alma universal, onde, perdido todo coecemento
adquirido, pode interpretar os anceios universais. Os compoentes
da paisaxe van ser os chanzos nos que o poeta se apoia na sa
ascensin espiritual e que ter que esquematizar para poder
expresar a sa experiencia de integracin nun todo: () y ya,
cuando Naturaleza y poeta se hayan fundido en un soplo nico, su
espritu, reflejo fiel de sentimiento, sentir la fusin del todo.
Bveda afirma que, cumpridos estes requisitos, estarase en pose-
sin dunha poesa realmente universal e transcendental ya que el
anhelo lrico, el alem, late idnticamente en los espritus todos del
Universo
51
.
Segundo isto, o poema non supn un descubrimento, a con-
secucin dunhas verdades, senn un estado de fusin co mundo e,
mis particularmente, coa paisaxe. Como se ve, por anceio non debe-
mos entender un sinnimo do desexo, polo contrario, anceio leva a
un espiritualismo mstico que ten como obxectivo a experiencia
dunha harmona absoluta. A pretensin ltima de Bveda facer
unha poesa esencial, entendendo por isto a que se apoia nas cate-
goras consideradas espiritualmente mis fondas, o mis definitorio
do home en termos dun transcendentalismo subxectivista. E deste
xeito, a idea de poeta que quere transmitir est caracterizada pola
harmonizacin dos mbitos de vida e poesa e polos trazos de espi-
ritualidade, esencialidade, transcendencia e misticismo, que impli-
can unha dimensin moral a mido aireada. A entrega prctica
51. Xavier Bveda dio su anunciada conferencia, La Unin, Bos Aires, 4-
IV-1923.
Xavi er Bveda 42
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 42
potica fai do poeta un ser empeado nunha misin, o obxectivo
principal desta esforzarse na perfeccin espiritual do xnero
humano. Esta misin procura que a sa conducta mostre como vir-
tudes propias a xenerosidade, a emotividade, a fraternidade e o
entusiasmo.
Por outra banda, a referencia a E. Allan Poe, do que extrae o
enfoque base, ben sintomtico da filiacin romntica da sa
defendida poesa lrica. Recuperando a tradicin romntica a par-
tir de Poe, afirma que esta poesa lrica est constituda por Amor,
Dor e Morte, s que Bveda lles engade a idea de paisaxe, da que
aparentemente o escritor norteamericano non se decatara. A adi-
cin desta idea ltima non unha casualidade. Sen dbida, el viu
a posibilidade de darlle sa formulacin un ar de orixinalidade
que xustificara a introduccin do feito de ser galego, mais de certo,
tanto na literatura espaola coma na galega, esa idea estaba moi
presente.
Na sa conferencia Del sentimiento de la naturaleza en la
totalidad de mi obra potica, precisamente, Bveda desenvolve
mis extensamente a importancia que tivo na sa decisin de ser
poeta o contacto coa paisaxe galega. Expn que o esprito do poeta
fica marcado pola experiencia da natureza e mis precisamente
polos primeiros contactos con ela na vida. Esta xustificacin terica
permtelle falar da sa vida con breves pero moi escollidos datos
biogrficos, o que establece un duplo xogo: captar ao pblico por
identificacin, mostra unha proximidade, e por admiracin, marca
unha distancia, agora o poeta. Proximidade e distancia a estrate-
xia da sa presentacin inaugural. Polo primeiro, fai referencias
sa orixe, tan semellante de milleiros de emigrantes, nunha alde-
a ou vila pequena, como tantas do interior de Galicia, atrasada,
humilde; pode reclamar unha condicin compartida; polo segundo,
elabora unha biografa que, como se ver, est coidadosamente enfa-
tizada e da que fornece unha imaxe pattica: desde os primeiros
anos falto de felicidade, golpeado pola adversidade, marcado pola
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 43
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 43
dor. Non aforra termos para configurarse como un mozo sensible,
empurrado pola fatalidade: () como bajo la trgica maldicin de
un espantoso anank -que an hoy me horroriza. O cume desta
constitucin romntica da sa imaxe alcnzase na mencin a
Alfonso Reyes e, sobre todo, a Rubn Daro: a intencin melodra-
mtica ben clara ao citar as palabras de Rubn: ()yo supe del
dolor desde mi infancia, y como el alma lrica del Maestro, yo puedo
interrogar tambin: Mi juventud!, fue juventud la ma?
52
.
Pois ben, neste segundo obxectivo procura convencer do seu
perfil orixinal e diferente como poeta. Ten conciencia de que no
espacio da literatura e das artes da sociedade burguesa marcar unha
diferencia fundamental. E argumenta que o sentimento da natu-
reza aquilo que o afasta dos demais poetas, sexan modernistas ou
ultrastas. Sublia que a experiencia espiritual da paisaxe confor-
mativa, educativa da sensibilidade, e a sa continuidade lle nece-
saria a todo poeta lrico. A experiencia da paisaxe descubriulle as
claves da sa vida e do seu ser. Esta condicin de poeta nado a
carn da natureza decisiva para a sa imaxe de poeta esencial,
como nacendo do contacto directo coa realidade natural, como
experiencia vital. El poeta lrico por imposicin da paisaxe. A
sa poesa tomou ese rumbo orixinal de xeito espontneo, dicir,
como resultado dunha experiencia directa da paisaxe galega.
Esta formulacin da paisaxe leva a dous puntos significativos.
Lembremos por un momento que a sa postura terico-potica
supn unha recuperacin da tradicin romntica e un afastamento
da vangarda. En consonancia, a imaxe de poeta que quere promover
non a do que fai da sa arte unha construccin, un artificio, dira
Borges, senn unha arte resultado directo da vinculacin natureza,
por tanto, unha arte ou poesa supostamente natural. A sa poesa
est garantida na sa reclamacin de excelsitude polo argumento da
sa orixe no natural. Ao ser unha postura substancialista, a poesa
52. Hogar Gallego, Bos Aires, 25-IV-1923.
Xavi er Bveda 44
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 44
conseguinte ter que espirse e presentar a alma espida do poeta.
Vlvese, entn, comprensible que eleve a trazo principal a condi-
cin de sinceridade. O constructor artificioso de poemas non sin-
cero porque carece do vnculo esencial e universal que d a emo-
cin da natureza, sen esquecer as outras emocins naturais men-
cionadas e, por tanto, a sa falta de esencialidade concle non na
depuracin senn na sofisticacin que insincera. O poeta vangar-
dista fundamentalmente non sincero.
A involucin reflectida na recuperacin sagrada do vnculo
coa natureza como condicin artstica amplase en actuacins pos-
teriores e aparece primeiramente formulada nunha conferencia
titulada Pueblo, naturaleza y poesa e con posterioridade, como
enfoque exclusivo, en Ciudad y naturaleza. Sen dbida, era un
tema coecido naquelas datas e mesmo cun chisco de actualidade
no mbito hispano. Desde comezos de sculo vase debatendo
sobre a cidade, e os traballos de Simmel eran familiares para moi-
tos na terceira dcada do sculo XX. Pois ben, Bveda recolle o
tpico e repite que a cidade trouxo o afastamento da natureza, o
que est na orixe dos males morais que aflixen sociedade. Por
tanto aconsella que hai que recuperar ese contacto e decatarse de
que a sociedade urbana a xeradora dos males. Mais como algun
que vive na cidade e que se dirixe a un pblico tamn urbano vese
enfrontado a dar necesariamente unha solucin, entn claramente
apunta que cada un se apae como poida. El persoalmente encon-
trou en Warner a solucin, que consiste nun acto de decisin indi-
vidual pola que posible gardar unha esencia campesia gracias ao
mantemento da lembranza amada dos bosques e dos campos. Algo
as como unha lealdade ntima realidade ausente: Es hora de que
pensemos en retornar a ella [ natureza]. Cmo? Busque cada uno
su solucin. Por mi parte yo he logrado hallarla
53
. Remedio que
non encaixa moi ben coas ideas de necesario contacto natural man-
tidas nesa mesma conferencia.
53. La Repblica, 3-V-1923.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 45
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 45
Caricatura de Xavier Bveda
por Massaguer publicada en
La Lucha, A Habana, 22 de
maio de 1925
Para dar consistencia ao seu labor literario, e comprenden-
do a necesidade de ter unha imaxe pblica, Bveda acudiu
estratexia de servirse da propia biografa que, inserida nos textos,
nas conferencias, nas declaracins xornalsticas, vai corroboran-
do, no mbito do vivido, as teses expostas no discurso terico.
un xeito de facer polo que o humano corrobora as ideas, de a a
importancia da sa imaxe de home apaixonado, afervoado, acti-
vo, etc. Segundo esta prctica, ao mesmo tempo que describe os
conceptos que definen a sa poesa, vai facendo referencias auto-
biogrficas que actan de probas ou confirman a verdade da idea
pola certeza da experiencia vital. A unha poesa esencialista
correspndelle unha vinculacin orixinal; a unha poesa da har-
mona transcendental correspndelle unha experiencia inmediata
da natureza; a unha poesa irracionalista correspndelle o rexeita-
mento da formacin intelectual e unha reclamacin do espont-
Xavi er Bveda 46
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 46
neo; a unha poesa pura correspndelle a sinceridade mis fonda
do poeta
54
.
Todos estes trazos aparecen figurados nun relato en que
Bveda se concibe a si mesmo e aos seus avatares segundo as pau-
tas dunha perspectiva romntica. El est marcado desde o come-
zo da sa vida por un fado adverso que se manifesta na sa orfan-
dade espiritual e vital: Antes de mi manifestacin, no hubo en
toda mi familia, precedente alguno literario y, si bien hijo de una
familia culta y aunque econmicamente venida a menos (), na
imaxinacin dickensiana de adversidade infantil e prostracin
econmica: Arrancado por las superiores necesidades de la vida,
desde los diez aos, al campo prcer de la escuela, mi espritu
era, entonces, un erial (), a sa condicin potica vai nacer
como reaccin ao sufrimento: Despiadada, pero santamente, el
humano dolor fue laborando el terreno () mais equilibrarase
fin pola revelacin da natureza: () porque la tierra me impuso
su Numen.
Non obstante, a sa imaxe compltase coa do heroe que
loita contra o destino hostil e vnceo. Poeta da raza galega, defi-
nido pola emocin e o sentimento, tamn o loitador heroico que
entronca coa imaxe de personalidade entusiasta, emprendedora,
optimista: Pero yo supe enfrentarme a ella [a vida] como un
muchacho dscolo y rebelde! He amado con intensa pasin la
lucha ruda, la batalla. Las vicisitudes, los obstculos han sido para
m una gimnasia poderosa para templar los msculos de mi
voluntad
55
.
54. A utilizacin do emocional reflctese nesta ancdota: Pasebamos por
Palermo una noche tranquila () De improviso Bveda se detiene y pregunta: -
Qu hora es? -Las doce, se le contesta -No, responde nervioso y agitado, la hora
de Orense es la que quiero saber. () -En Orense han dado las dos de la madru-
gada! Por qu ha hecho usted esa pregunta? -Pues, hombre! Para saber qu
estar haciendo mi madre Duerme en su casuca de Orense y suea en su hijo
lejano. La Epoca, 4-IV-1923.
55. El poeta Xavier Bveda. El Heraldo de Cuba, 16-V-1924.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 47
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 47
A sa poesa, xa que logo, ser o resultado da combinacin
deses dous factores. Esta circunstancia, poeta da dor e da inte-
gracin natureza, permitiralle rexeitar unha determinacin
intelectual da sa prctica potica. Presentrase como poeta
intuitivo e espontneo: De ah que no haya tenido escuelas, ni
me haya preocupado nunca la eleccin de motivos. Poeta de la
sinceridad () desdeando a todas las escuelas y a los maestros
todos (si bien, impensadamente, alguno de ellos se infiltrase en
mis primeros tiempos) () ou tamn di: No, yo no siento, y
mucho menos, asimilo, las influencias de otros escritores
Tampoco sigo determinadas orientaciones literarias. Todo eso
sera indigno de mi clara estirpe de poeta...
56
ou ben: Bien, en
Madrid comprend que era preciso leer e ilustrarse. Y, sin fre-
cuentar las aulas universitarias, sin buscar Profesores ni
Maestros, realic una intensa labor autodidctica () Al cum-
plir los 21 aos yo ya poda decir con orgullo que conoca pro-
fundamente toda la literatura europea, como quizs muy pocos
intelectuales en Espaa
57
. Resulta irnica esta reclamacin de
fundamental independencia literaria -que noutras declaracins
contrad-, respecto a figuras e obras, por quen, precisamente,
seguiu de xeito tan aplicado as solucins poticas xa existentes.
Son tan recoecibles as influencias doutros autores que as sas
palabras s se poden explicar como froito da ficcionalidade coa
que pensou que tia que presentarse. O que defenda a necesaria
sinceridade na poesa o que, remodelando os feitos, melodra-
matiza a sa biografa e exhbea pragmaticamente diante do
pblico.
56. dem. E anda nunha entrevista de Mundo Argentino do 29-I-1941, insis-
ta na sa independencia artstica: A esa edad ya haba ledo a los poetas inevita-
bles; pero ninguno ejerci sobre m la menor influencia.
57. dem.
Xavi er Bveda 48
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 48
Xavier Bveda ou o poeta de Galicia
Yo canto en castellano lo que siento en gallego.
Otros proceden a la inversa:
dicen en gallego lo que sienten en castellano.
Xavier Bveda.
(Actualidades, 16-I-1925)
Bveda coeca o que se dica del; levaba anos lendo as des-
cricins que se deran da sa persoa, da sa aparencia na prensa
madrilea. Saba a impresin que causaba e as interpretacins s
que dera lugar. En 1923 saba que imaxe poda e deba elaborar e
cal non. Imaxe que vai ter sempre un compoente, o de galego.
Posiblemente foi Cansinos un dos que mis insistiu na sa
filiacin galega e promoveu esa imaxe, instaurada por Boveda
mesmo
58
, de interpretar a obra do autor ourensn, xa no seu pero-
do madrileo, a partir da sa orixe. Nas recensins, nos comenta-
rios xornalsticos e polo que mostra e deixa entrever o seu diario,
isto , La novela de un literato, reptese a idea do seu ser marcado
polo contacto coa natureza e dunha poesa de condicin espont-
nea. A prensa bonaerense e cubana unnime en describilo polas
referencias campesias, ao fsico recio, ao rostro tallado en roca.
Bveda vira a ser o escritor non desvirtuado pola sociedade urba-
na, senn aquel cunha creatividade que anda debera moito a un
impulso directo proveniente da terra. Todo isto aprovitao para
compor a imaxe dun poeta enraizado na natureza ou na paisaxe
galega. Poeta da esencialidade, da sinxeleza, da emocin e dunha
58. Bveda proclamouse sistematicamente continuador da tradicin litera-
ria galega e mesmo da raza galega. Dentro das moitas manifestacins que fixo, esta
s a proba: En esto, por lo dems, no hago ms que seguir la tradicin lrica de
mi raza gallega de la que nuestra Rosala y el inmortal gran Noriega Varela son los
mximos representantes. Crtica, VI-1923.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 49
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 49
certa recuperacin do primitivismo. E, de acordo coa representacin
de Galicia que se via facendo desde distintos espacios, uns como
proxecto de definicin da identidade galega, outros como trivializa-
cin e captacin, os significantes de carcter celta ou pas primitivo
e atlntico pasaron a cualificar a obra de Bveda. Nunha entrevista
xornalstica conta como nunha ocasin Cansinos-Assns dijo que
yo requera una gran arpa ossinica sobre una piedra cltica
59
.
O obxectivo ltimo era demostrar que os poemarios haba que
inserilos na tradicin cultural galega e, anda mis, e nisto Cansinos
volve insistir, vencellalos produccin literaria en galego que preci-
samente nesa terceira dcada do sculo estaba a agromar. A presen-
cia de Bveda explicarase no renacer das letras galegas e, por isto,
non s sera o representante de Galicia e da sa cultura senn que
tamn podera reivindicar unha literatura galega... en espaol, anda
que para el Galicia, literariamente, s merece unha atencin secun-
daria, supeditada ao espaol. A sa idea era a de que se pode ser
galego en virtude da relacin fundamental que se ten coa terra, mais
a lingua non ten por que ser a galega. Deste xeito, non lle vai ser dif-
cil ao mozo que faca de galego en Madrid, volvelo facer en Bos
Aires. Nunca se argumentou que os seus escritos en galego foron
irrelevantes e que nunca estivo vinculado efectivamente a ningn
sector do galeguismo ou do nacionalismo galego, nin participou en
ningn dos proxectos ideolxicos, xa non digamos polticos, que se
daban na Galicia daqueles anos, anda que se relacionase persoal-
mente con algn dos seus persoeiros. Abonda con lembrar, polo
contrario, a dependencia de Bveda con Bugallal
60
. Sen embargo,
todos teiman en identificalo como poeta de Galicia, por mis que a
59. El Diario, Montevideo, 28-XII-1924.
60. Don Gabino (Bugallal) es mi Mecenas Yo no necesito mas que pedir-
le una cosa para que me la haga. Yo entro en la casa de don Gabino como en la ma.
Los dos somos gallegos y los dos damos lustre a Galicia () Yo trato a don Gabino
como a mi padre, me siento en su mesa de despacho, me fumo sus puros ()
Bien; pues yo le dije a don Gabino: -Mire usted, don Gabino, yo estoy ya harto de
la bohemia: necesito regularizar mi vida para poder trabajar, y para eso necesito
Xavi er Bveda 50
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 50
sa necesaria vinculacin literatura galega non merece ser compro-
bada. Cando expresamente se fai a conexin, por referilo a Rosala ou
a Pondal, a redaccin dabondo inconsistente, xa que se emprega o
discurso espaol sobre a literatura galega
61
e tamn, noutro nivel, o
discurso simplemente rexionalista ou tpico, o dos emigrantes.
Portada de Penumbras,
nica novela escrita por
Xavier Bveda e publicada
en 1923 en Bos Aires en
La novela semanal
Mais nos seus actos pblicos e nos seus artigos atpanse refe-
rencias a Galicia nas que se aprecia que se est a servir de certas
poner casa y usted tiene que ayudarme Don Gabino me ayud, Cansinos
Assns, op. cit., p. 281. Nunha das primeiras conferencias Bveda afirma sen reca-
to: Yo no puedo tener la culpa de que, por una parte mi carencia de medios eco-
nmicos y por otra la usura de los editores, me hayan impedido ofrecrselo [un
libro de poemas] con ms anterioridad al pblico. Hoy mismo no estara impreso,
de no ser por el hidalgo desprendimiento de ese mi grande y generoso protector
que se llama el Conde de Bugallal. Hogar Gallego, Bos Aires, 25-IV-1923. Vxase
tamn a carta de Bugallal a Bveda includa neste volume.
61. Para esta cuestin vxase Francisco Rodrguez: Anlise sociolxica da
obra de Rosala de Castro. Vigo, 1988.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 51
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 51
caracterizacins de orixe diversa que circulaban no medio cultural
hispano. As sas mencins directas ao seu pas natal non amosan
un coecemento aceptable do que estaban a facer os escritores gale-
gos nos distintos eidos. De certo, a interpretacin da sa terra
mvese sempre entre tpicos e estereotipos expresados en clixs
repetidos sen parar. Practicamente s menciona a Rosala, Pondal,
Curros e esporadicamente a Noriega Varela. Resulta ben significati-
vo que, anda que sabe da sa existencia, non tea nin unha soa
palabra sobre o movemento galeguista nas sas distintas activida-
des. Non xa en 1923, senn en 1930, nunca menciona os grandes
nomes desa dcada. O silencio a este respecto sintomtico e am-
ao pouco a inclusin nas pxinas de Sntesis, do ano 1927, dun
artigo de Otero Pedrayo
62
. Dun xeito ou doutro, a sa produccin
potica e ensastica, cada vez mis entregada a unha pretensin filo-
sfica e hispanstica, vai estar lonxe das canles da produccin lite-
raria e intelectual galega.
En resumo, Bveda tense que ver como integrante da literatu-
ra e da cultura espaola do seu tempo e isto resulta evidente, anda
mis que na poesa, no ensasmo de pretensin filosfica ao que se
dedica unha vez dada a viraxe da segunda metade dos anos 20.
Parece que non era relevante decatarse de que bases parta Bveda
para escribir sobre Galicia, bases que pertencan de cheo dinmi-
ca cultural espaola e a clasificacins e definicins do mbito da sa
literatura. O seu primeiro esforzo potico caracterzase por unha
desconexin cos procesos literarios galegos e no que a elaboracin
literaria do tema Galicia vn a ser semellante ao tratamento do tema
Espaa polos escritores espaois, e encontra a sa explicacin na
formulacin de Castela feita, por exemplo, por Antonio Machado,
ao que o autor ourensn recoece como un dos autores que mis
admirou. Os poemarios de Bveda deben verse como unha conti-
nuacin ou un complemento dunha corrente potica espaola que
62. R. Otero Pedrayo: Un paisaje de rocas. Sntesis, 7, 1927, p. 175-187.
Xavi er Bveda 52
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 52
tia como obxectivo caracterizar ou definir Espaa. A sa obra vira
a engadir a parte correspondente a Galicia no seo dese proxecto de
interpretacin unificadora. Sera a maneira de incorporar o propia-
mente galego literatura espaola, de acordo con certa visin anci-
lar na que Bveda querera ser o adiantado. Isto , na medida en que
el se sita no seo da literatura espaola, a sa elaboracin non se
corresponde ao desexo definitorio galego, senn s lias culturais -
xeracin do 98/modernismo, novecentismo- que se xeran no campo
literario espaol. Velaqu o equivocado de aplicarlle a Bveda o que
Garca Mart definira do movemento literario e cultural galego dos
anos 20. E habera que engadir que non tampouco trivial que
nunca demostrase ter coecemento, ou mellor, interese polos escri-
tores galegos contemporneos. Ou sexa, literariamente falando, os
escritores galegos non revestan importancia ningunha. A literatura
galega non lle poda ofrecer un mercado literario e desde ese instan-
te Bveda desentndese. O nico espacio literario posible era o espa-
ol; a dinmica do galego era outra.
De a a confusin que xeraban a postura de Bveda e os artigos
de Cansinos e outros xornalistas que van, desde unha perspectiva
espaola, os seus traballos como propiamente galegos mis exacta-
mente, o que desde unha perspectiva espaola se esperaba de
Galicia, ao non deslindar produccin literaria en lingua galega de
literatura espaola de tema galaico. Mais que precisamente o lugar
que el quera conseguir era o de representante do espacio, escasa-
mente tratado, dos temas galaicos na literatura espaola. Ese espacio
estara lexitimado ou xustificado na diferencia mnima que Bveda
debera traer como orixinalidade: o tema galaico en clave transcen-
dental. Captulo que permita un desenvolvemento na historia da
literatura espaola. O feito diferencial de Bveda aquilo que permi-
tira que se establecese como escritor nesa literatura. un diferencial
interno a esta, e non para construr un proxecto autnomo galego
dentro dunhas estratexias de signo nacionalista. Con todo, o seu pro-
xecto non calla no eido potico, en primeiro lugar, porque non hai
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 53
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 53
unha visin interior a Galicia, o que o conduce a recoller unha tem-
tica que se resente do tpico e ao que tampouco axuda a sa depen-
dencia dos modelos literarios -espaois- que segue con incansable
decisin. No seu ltimo libro sobre Galicia, Tierra nativa, xa de
ensaio, Bveda pretende sistematizar un suposto ser de Galicia des-
cubrindo as sas caractersticas a partir dunha psicoloxa colectiva,
ou a presuncin de algo as, a entrega a unha interpretacin da reali-
dade galega desde unha idea xeral de arquetipos ou simplemente a
elucubracin sobre aparentes claves que se achan, tanto nos grandes
nomes da literatura -que son tomados como expresin dese ser gale-
go- coma nos distintos feitos e figuras da vida tradicional galega (a
santa compaa, as romaras, a supersticin, o cego dos romances).
Por este camio procura de claves profundas chega a propugnar a
idea de que a razn da emigracin galega se encontra no individua-
lismo de la raza e no seu orgullo, e desbota causas socioeconmicas
que lle parecen simplistas. Afirma que hai que rexeitar a pobreza del
campo como un viejo absurdo e remacha: El hombre de este pas
no emigra por rigurosa necesidad, sino por una impulsin dinmica.
Un exceso de vitalidad -y una sacrosanta rebelda- son los motores
que as lo impulsan
63
. Cmpre apuntar que este ensasmo gratuto e
simplificador non tivo ningunha repercusin no lector galego, sen
dbida polo seu carcter artificioso, mis preocupado en atopar
algunha interpretacin rechamante ou enxeosa, o que el cra que era
reflexin filosfica, que de contribur cun pensar mis responsable e
de maiores consecuencias.
Entn, cmpre preguntarse por unha cuestin mis ampla,
pola cuestin de qu idea deixa translucir Bveda a propsito do ser
e da identidade de Galicia. Tendo presente a sa postura diante da
literatura galega pdese apuntar o que se desprende dun conxunto de
manifestacins sobre a constitucin de Espaa e das sas regiones.
Non deben desnortar as sas reclamacins como pertencente raza
63. Xavier Bveda: La esencia de lo espaol y otros temas. Bos Aires, 1929, p. 39.
Xavi er Bveda 54
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 54
ou estirpe galega, de intrprete de Galicia e de su alma supersti-
ciosa. Este discurso, polos seus conceptos e artellamento ao espaol,
non contn ningunha idea de autonoma nin de emancipacin. Xa en
Tierra nativa. Emociones (1928), no artigo inaugural, El pasado, pri-
meiro inqurese estratexicamente se o momento presente ser o
futuro esplndido que presentira Curros, para a continuacin levar
a argumentacin no sentido contrario, acudindo s ideas, tan espa-
lladas, de Spengler -sociedades orgnicas, ciclos de cultura e civiliza-
cin- e conclur que Galicia vai camio da desaparicin. Cauteloso,
grada os seus argumentos; indica que a cultura galega tivo posible-
mente o seu momento lxido no tempo das Cantigas -as de Alfonso
X- e implicitamente deixa que se deduza que desde ese momento o
pas galego vive un proceso de esmorecemento sen solucin. Non se
atreve a afirmalo abertamente e por iso concle deste xeito: Yo veo
en la historia universal dice Spengler la imagen de una eterna for-
macin y deformacin, de un maravilloso advenimiento y pereci-
miento de formas orgnicas. Cada cultura posee sus propias posibili-
dades de expresin, que germinan, maduran, se marchitan, y no revi-
ven jams Sera acaso este el sino de la cultura gallega?
64
.
Ser nun artigo recollido no seu libro La esencia de lo espaol y
otros temas, no que trae a discusin o problema da unidade de
Espaa, onde vai ser mis explcito sobre o seu artellamento polti-
co, anda que el pretenda non falar en termos polticos, e o papel
que lle corresponde nesa estructura a Galicia. Primeiro comenta a
cuestin catalanista e o noso autor vai establecer unha dobre fr-
mula na integracin dos distintos compoentes do Estado espaol.
Segundo a primeira, explica que Catalua, que unha rexin, e
Castela (como formadora de Espaa) son dous procesos semellantes,
cunha evolucin paralela que non impide a coexistencia ou a cola-
boracin, dada a sa fundamental identificacin: Nos hallamos
64. Xavier Bveda: Tierra Nativa. Emociones. Bos Aires, La Facultad, 1928,
p. 21.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 55
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 55
ante el caso inslito de dos procesos biolgicos; de dos factores vita-
les. Son, ambos os dous, procesos culturais propios que crearon
cadansa lingua de cultura. As pois, existe unha cultura catalana de
seu, subxectiva e obxectivamente, froito dunha tradicin exclusiva,
mais apresrase a asegurar que isto non significa que tea que haber
confrontacin ou antiespaolismo: Quiere esto decir que coexis-
ten dos estilos de cultura en pugna? Dios nos libre de ese dispara-
te, ya que cultura espaola y cultura catalana son una y la misma
cosa!. Son o mesmo, mais non hai supeditacin.
Na segunda frmula, na que se encontra Galicia, refrese a
aquelas regiones que non puideron construr unha cultura de seu
e, por tanto, carecen de lingua de cultura e teen unha posicin de
inferioridade. A sa relacin co Estado, con Espaa, de fusin, xa
que carecen de procesos culturais autnomos. As di: Queremos
ver ahora cmo se efecta esa fusin y concordancia mutua entre lo
regional con lo nacional? Tomemos, para ello, una regin: Galicia.
Esta condicin e vinculacin sometida parte do feito, para Bveda,
de que a expansin espaola na pennsula no seu obxectivo de
Estado non se debeu a un proceso violento ou de dominacin
senn a un proceso obxectivo de ocupacin inevitable, porque
Castela creou un idioma que , por definicin, universal, no que
posible expresar as ideas mis abstractas e mis elevadas, mentres
que Galicia ficou paralizada nese proceso e s foi capaz de crear un
dialecto. As necesidades de expresin cultural dos galegos, ao non
teren un idioma propio, tiveron que ser canalizadas en espaol; de
a que Bveda diga que foi un feito obxectivo inevitable, non froito
dunha poltica de dominio movida por intereses concretos e con
responsabilidades morais e polticas especficas: (...) muy al con-
trario de lo que algunos creen y por lo que a las dems regiones
atae, la extensin del castellano no fue resultado de una imposi-
cin violenta, sino necesidad estricta
65
.
65. La esencia de lo espaol y otros temas, p. 54.
Xavi er Bveda 56
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 56
En consecuencia, o galego un dialecto e Galicia unha
rexin. Dialecto, para el, a intimidade verncula, que est vence-
llado a unha terra que s el pode expresar. un instrumento axei-
tado para expresar o mis inmediato, o afectivo, o ntimo, o cotin,
o particular dun pas, o subxectivo, segundo a sa definicin, pero
non ten capacidade intelectual, isto , de abstraer, de sistematizar,
de teorizar
66
. Mais a manobra ideolxica est anda a medio cami-
o. Unha vez argumentada a posicin inferior de Galicia por cau-
sas obxectivas, nun segundo momento queda convencer do papel
sobranceiro de Galicia en Espaa. As rexins posen unha vida
esencial, sentimental, profunda, que intransferible en boa medi-
da, mais que resulta moi importante para a vida da nacin porque
nese retiro exclusivo delas onde se manteen e reelaboran os valo-
res espirituais cos que as rexins contriben realidade nacional
arrequecndoa. o que el titula Funcin vital de las regiones. A
rexin e o seu dialecto reclense na sa esixente intimidade, a
vertente subxectiva, mais, ao mesmo tempo, por unha propen-
sin obxectiva, tenden cara nacionalidade; isto , completan a
grandeza da nacin ao contribur con particularidades transferibles:
La misin que cumple Galicia en el acervo de la pennsula, es el
aporte de su genio lrico. E completa cunha nota a p: Toda men-
talidad genuinamente gallega se expresa en una forma lrica.
Espaa outrgalle o idioma e trazos do seu acervo, e Galicia pode
colocar algunhas das sas caractersticas no conxunto nacional.
unha vez mis a idea de sntese, tan representativa do seu pensar e
actitude ideolxica.
O momento presente, entn, descrbese desde a perspectiva
dunha coecida interpretacin histrica pola que Espaa se fai
nun abalo sucesivo entre centro e periferia; o momento actual, o
de Bveda, o dunha nova influencia da periferia: Si, en nuestro
66. Entendemos por dialecto aquella lengua que slo expresa una intimi-
dad. Op.cit., p. 48.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 57
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 57
primer perodo, y debido a la reconquista, el movimiento nacional
parti de la periferia al centro, para retornar, unificador, del cen-
tro a la periferia, esperemos y anhelemos ahora, ya que de reinte-
grarnos a lo espaol se trata, que en un prximo porvenir (...), la
periferia imprima direccin al centro. Que esta nueva profesin de
fe regionalista, entrae, tambin, nuestra pblica afirmacin de fe
nacionalista. Vale decir: espaola
67
.
No ano 1929, Bveda responde a unha enquisa promovida
polo xornal El Diario Espaol de Bos Aires
68
en termos que mostran
por onde discorra a sa identidade, a do autor, a propsito da defi-
nicin das comunidades de emigrantes. Unha vez mis a idea de
unificacin do campo hispano a clave da sa resposta, agora
dunha maneira moi nidia. Das sas apreciacins desprndese que
el se considera identidariamente como espaol. Non achega nin-
gunha consideracin que indique unha conciencia autnoma de ser
galego. A sa profesin de fe espaola queda plasmada no centro
da sa argumentacin, na que apunta que o deber da comunidade
de emigrantes o de cumprir a misin que lle corresponde reali-
zar ao espaol en Amrica, xa que el emigrante espaol () l, y
no otro alguno, es el autntico representante, aqu, del pueblo y la
tradicin hispanas () A nosotros, espaoles, nos compete traba-
jar por l [o futuro de Espaa]. Y es a nosotros, espaoles de
Amrica, aquellos a quienes Espaa ha confiado la misin ms tras-
cendente y bsica para su futuro: la de velar aqu por su continui-
dad cultural. Reparemos que nestas declaracins non estamos a
asistir a unha manifestacin do argumento de harmonizacin dos
diferentes pueblos y tierras de Espaa, senn a unha postura de
principios na que Bveda se declara sen ambigidades espaol e a
prol dunha construccin da unidade de Espaa. Esa debe ser a con-
clusin sobre a sa identidade e, por iso, dbese ver a sa entrega
ao hispanismo en Latinoamrica como unha decisin congruente.
67. A cursiva nosa. Op. cit., p. 58.
68. El Diario Espaol, Bos Aires, 14-I-1929.
Xavi er Bveda 58
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 58
Con todo, a imaxe que el promoveu coidadosamente, e que
colaborou tanto uniformidade da opinin expresada na prensa e
actos culturais, debe ser reducida na sa homoxeneidade e posta a
contraluz, e, deste xeito, subtraernos a unha circular contempla-
cin frontal; simplemente abonda con confrontar algunhas das
declaracins feitas por Bveda naqueles tempos iniciais.
Anda que insista na elevada misin que yo quise encomen-
dar a mi arte
69
, hai, no acontecer, feitos, declaracins, informa-
cins, relacins que desdobran a uniformidade e homoxeneidade do
retrato que Bveda quixo impor. Certas crnicas xornalsticas, as
descricins, as entrevistas, permiten recompor ou completar o que
foi a primeira viaxe e, en xeral, as primeiras etapas do que ser o
enraizamento definitivo de Bveda en Bos Aires. Conseguiu estable-
cer relacins con xentes e institucins de maneira duradeira, () y
en las amistades que ha trabado durante su estancia entre nosotros,
Xavier Bveda ha sabido vincularse perfectamente en nuestro
ambiente intelectual en el que deja amigos sinceros ()
70
. Non
pouca cousa quedar como correspondente deste diario Crtica e
tamn de Plus Ultra e Caras y caretas. sa volta, no ano 1924, pre-
cisamente menciona que ten que arranxar o seu contrato cun destes
rotativos. Isto , por mis que proclame o seu desinterese, de que
unicamente lle interesa que Espaa e Amrica se coezan, tampou-
co perdeu o tempo para conseguir os apoios econmicos dos que
andaba tan necesitado en Espaa. Mis dunha vez, nas entrevistas,
insiste en que el non se preocupa nin do dieiro nin dos ricos. O
xornalista chega a subliar este aspecto desprendido e altrusta
dicindo: La sinceridad y el desinters de Bveda son sus rasgos
caractersticos. () Ellos guiaron sus primeros pasos en la senda del
arte, ellos le condujeron al triunfo y ellos le han acompaado aqu
en todo momento hasta el de ahora en que Bveda vuelve a su
69. La Repblica, 3-V-1923.
70. Crtica, V-1923.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 59
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 59
patria ms pobre de lo que vino porque tiene la costumbre, poco
literaria sin duda, de pagar sus cuentas de hotel
71
.
Comparemos agora estas palabras co que o mesmsimo Bveda
di nunha entrevista, non en Bos Aires senn na Habana, na primave-
ra do ano 1924, un ano despois da sa aventura arxentina: Tuve un
xito franco en Buenos Aires. Di ms de treinta conferencias (...).
Gan dinero, mucho dinero! Y, con todo esto, cuando regres a
Espaa, no llevaba ni cien pesetas en la bolsa! Pero eso s, viva regia-
mente en uno de los mejores hoteles de la Avenida 25 de Mayo. Y
no permita que se me hicieran gastos Yo, en verdad, no haba lle-
vado la sorda ambicin de hacer dinero
72
. De certo, hai algo que
non concorda nestas ltimas palabras e as declaracins propias nos
xornais arxentinos e as recensins laudatorias dos seus xornalistas.
Nas sas palabras soa unha corda coecida e case soterrada nos tem-
pos da xira arxentina, o desenfado do bohemio que fora en Madrid.
Comparemos unha vez mis: Poco despus de mi llegada recib una
carta gentilsima de Enrique R. Larreta () Larreta que vive como
todo un gran seor, opulento y magnfico; disfrutando de las delicias
de un capital de quinientos millones de pesetas, me peda que le
concediera una recepcin Figrese usted () Luego el intenden-
te de Buenos Aires me ofreci un almuerzo, al cual asisti la lite de
la intelectualidad bonaerense
73
. Pasou pouco mis dun ano e o
Bveda que se expresa agora as revela aspectos que dificilmente se
encontraran na altura da sa viaxe a Arxentina. Dun consciente coi-
dado na imaxe dada, mesmo propiciando unha especial humildade
ou sinxeleza, pasa agora a inclur unha nota mis fanfurrieira, outra
vez promovndose sen recato, como cando d noticia do conoci-
dsimo que era xa en Bos Aires antes de chegar e como cuando al
pasar el barco frente a Rio de Janeiro, los ms renombrados literatos
brasileos me enviaron por aerograma, una salutacin cordial Y lo
71. La Accin, Bos Aires, 1-V-1923.
72. El Heraldo de Cuba, 16-V-1924.
73. El Heraldo de Cuba, dem.
Xavi er Bveda 60
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 60
mismo me sucedi en Montevideo El da de mi arribo a Buenos
Aires, una bandada de fotgrafos y de reprters, invadi la nave en
mi busca Yo, que como he dicho, viajaba de incgnito, no poda
salir de mi asombro, al ver que era esperado con tan delirante entu-
siasmo, sin haber anunciado mi visita
74
. No caso de Brasil hai unha
hiperbolizacin do acontecido, e no de Bos Aires Bveda non se
axusta a unha estricta verdade dos feitos
75
. No caso de Bos Aires sabe-
mos que a sa chegada foi preparada sen reparar en medios polo
Hogar Gallego, con anuncios no xornal e chamadas para que a xente
acudise a recibilo. Viaxar de incgnito? Mais esta declaracin come-
za coa afirmacin: Yo sal de Madrid, casi de incgnito, con rumbo
a Buenos Aires. Polas referencias de Cansinos-Assns non parece
probable ou ben estanse a eliminar matices importantes.
Outro aspecto que vai ser revelador o contraste entre as
palabras de despedida, no momento de deixar Arxentina, na pri-
mavera de 1923, e as que profire na Habana en 1924. Nunha
especie de balance da sa primeira visita Bveda menciona todos
aqueles puntos importantes que lle aconteceron, entre eles a aco-
llida e o trato da colonia galega. Na entrevista de Crtica di: Del
comportamiento seguido por la colonia gallega voy encantadsi-
mo. He tenido a mi lado al pueblo, al hombre que gana el pan con
el sudor de su frente y del que yo he sido siempre gran amigo y
camarada () Mi mayor alegra es la de no haber cultivado la
amistad de los gallegos ricos. Ni uno slo puede vanagloriarse de
que yo le haya halagado; no as el pueblo, el hombre trabajador,
que fue a quien entregu todo mi corazn (...). Hogar Gallego que
(), fue la sociedad que auspici mis disertaciones, se ha portado
conmigo en una forma extremadamente caballerosa. Hogar Gallego
74. El Heraldo de Cuba, dem.
75. No caso de Montevideo non se puido ter un testemuo independente,
mais pode ser orientativa a noticia dun diario no que se informa de como era cos-
tume que un reprter subise ao barco a preguntar de oficio se algun importante
se encontraba a bordo. Vxase El autor de El madrigal de las hermosas. El Diario,
Montevideo, 28-XII-1924.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 61
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 61
es una institucin que triunfar plenamente. Est toda ella compues-
ta por hombres honorables y buenos y el triunfo ha de ser con
ellos
76
. Mais na Habana afirma: Tuve un xito franco en Buenos
Aires. Di ms de treinta conferencias. Y le advierto a usted que, con-
tra todo lo que yo esperaba, el pblico que llenaba el teatro, era
argentino. Por cada diez argentinos haba un gallego! Qu tal si me
hubiera confiado a mis paisanos!
77
. O ton e as aseveracins que se
profiren mostran unha actitude diferente e reveladora. En primeiro
lugar, non certo que non cultive os poderosos ou ricos, galegos ou
non; de feito, a sa poltica de contar sempre cun mecenas, chmese
Gabino Bugallal ou Virginio F. Grego, desmente as sas palabras. En
segundo lugar, a ltima cita mostra como desaparece o populismo
anterior e xorde, por razns de imaxe, a necesidade de querer con-
vencer de que o seu xito non se debeu ao vnculo cos galegos senn
ao feito de sorprender os arxentinos. Sen dbida, pareceulle que o
galego era un mbito limitado e de pouco prestixio.
O proxecto final
Necesitamos un amplio programa de accin, que sea
capaz de unificarnos en un ideal histrico. Y qu otro
programa mejor () que ese de velar, en Amrica, por el
futuro espaol?
X. Bveda (El Diario Espaol, 14-I-1929)
() hasta los que apenas suean con un puesto
de ltima fila en los festines del espritu.
X. Bveda (La Accin, 1-6-1923)
A actividade que Bveda a desenvolver tia o segundo dos
seus alicerces nunha nova misin, coas connotacins relixiosas do
76. Crtica, 1923.
77. El Heraldo de Cuba, 16-V-1924.
Xavi er Bveda 62
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 62
termo includas, a de promover os lazos de unin entre os escrito-
res e lectores das das bandas do Atlntico. Vai retomar e consa-
grarse ao hispanoamericanismo.
Como xa se ten comentado, a viraxe cara ao ensasmo, anda
que xestado na sa dedicacin s lecturas filosficas nos ltimos
tempos do seu perodo madrileo e de asistente tertulia de
Cansinos, desenvlvese de xeito consistente no tempo da sa reo-
rientacin americana. Para o proxecto en que se embarca agora, a
temtica galega resulta insuficiente e mesmo localista. Escolla da
prosa e eleccin de temas hispanos veen impostos por ese obxec-
tivo que desde 1923 se vai afinando. A sa experiencia de confe-
renciante, o seu mergullo no mbito xornalstico e cultural institu-
cional esixen a prosa, sobre todo pola sa misin de hispanista
avant la lettre. O esforzo principal vai ser converterse nun ensasta
hispano equiparable aos Maeztu, Menndez Pidal, Unamuno,
Ortega, Gregorio Maran
Que entende ou pretende Bveda co termo hispanoamerica-
nismo? Para a segunda metade dos anos vinte o termo tivera xa
unha intensa, mesmo apaixonada, historia no pensamento hispa-
noamericano, e o noso escritor vai encontrar un terreo preparado
para a sa insercin como intelectual hispano. Desde fins de scu-
lo producrase un movemento moi forte cara definicin de
Latinoamrica como resposta s intencins imperiais dos Estados
Unidos plasmadas no panamericanismo. o momento en que esa
preocupacin definitoria, que recibe distintos nomes, une a idea de
latinidade, herdada do XIX, coa revalorizacin e aceptacin de
Espaa, en virtude da viraxe que agora mostra exclusivamente
como vencello co mundo latino, vctima tamn da barbarie nortea-
mericana -guerra de 1898- e transmisora de bens culturais da civi-
lizacin occidental na sa vertente clsica e cristi.
Desde a sa chegada e durante os primeiros tempos deman-
da con urxencia o restablecemento da relacin literaria e cultural
entre Espaa e Latinoamrica. Encrgase de enfatizar unha realida-
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 63
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 63
de presente de descoecemento mutuo, algo inadmisible, para el,
tendo en conta os vnculos histricos, a participacin nunha
mesma lingua, os novos lazos que establece a emigracin. Cmpre
que ambos os mundos literarios se coezan mutuamente. Esta rei-
vindicacin de Amrica e Espaa non esquece asegurarlle a el un
posto de relevo: presntase como aquel que asumiu a responsabili-
dade en exclusiva de facer que a situacin de afastamento e igno-
rancia mutua desaparezan. Expn que se vai dedicar a unha activi-
dade de divulgacin incansable mediante actos culturais de todo
tipo en todo espacio cultural posible, no mbito peninsular e ame-
ricano. Son os momentos de asegurar a confianza dos demais
mediante a expresin dunha capacidade de accin inmensa e, sobre
todo, dunha actitude moral irreprochable. polo que neste afn de
organizar un proxecto hispanoamericanista exclusivo marca as dis-
tancias con aqueles escritores que o precederon. Reproducindo a
retrica xa usada no pasado, reclama para si unha actitude nova
que permitira anular malos entendidos e desconfianzas mutuas, xa
que as figuras que pretenderon facer algo semellante con anteriori-
dade tiveron unha actitude moral equivocada. Estes an, segundo
Bveda, a Amrica cunha certa arrogancia, desinteresados de ante-
mn pola literatura americana, e s preocupados polo dieiro que
puidesen apaar: Me ha tocado llegar a Amrica sobre las tristes
huellas que dejaran Noel, Benavente, Zamacois, Villaespesa Estos
seores ya son viejos. Carecen de curiosidad; carecen de inters
verdadero por las cosas de Amrica. El dinero es su nica preocu-
pacin () Yo que soy joven todava pienso que el dinero es algo
secundario. () Ya le he dicho () que la mayor parte de los seo-
res que me han precedido slo han venido en busca de dinero
78
.
Neste momento presntase, entn, como o intelectual res-
ponsable, cheo de optimismo, consciente da importancia da sa
tarefa, desinteresado e xeneroso, movido s por desexos artsticos e
78. Crtica, VI-1923.
Xavi er Bveda 64
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 64
intelectuais, por unha sincera atraccin por Hispanoamrica. A el
s o move a vontade de fomentar o coecemento mutuo, difundir
a cultura hispnica
79
. Para lograr este obxectivo, afirma que as sas
viaxes non son de turista, son para aprender, tamn el, o que se est
a facer e, deste xeito, dar a coecelo sa volta en Espaa. Non fai
falla dicir que o tempo en que descobre que ten unha inusitada
admiracin polos pases americanos, un amor fervente polos seus
habitantes, un asombro, vertido en loanzas, pola produccin litera-
ria. o tempo en que elabora slogans de teimuda persistencia:
Amrica es el porvenir intelectual de Espaa, pero tambin adver-
t que Espaa era el porvenir espiritual de Amrica.
En resumo, procurando asegurar para si un papel sobrancei-
ro nesta idea e apoindose no proxecto identidario que os latinoa-
mericanos foran desenvolvendo en clave cultural ou etnocultural, o
que Bveda vn a promover non outra cousa que recuperar a uni-
dade do mundo hispnico a travs dos lazos artsticos e espirituais;
isto , reconstrur a idea de Hispanidade sobre esteos que, de feito,
son os tradicionais pois a referencia segue a ser o pasado histrico
e a cultura, a lingua e os corolarios espirituais que desde sempre se
lle engadiron. Baixo a figura nova do intercambio que define o seu
hispanoamericanismo, Bveda reserva para Espaa a praza de
maior prestixio -segundo as sas ideas-, a da espiritualidade, co que
vn a reproducir solapadamente a dependencia americana respecto
da antiga metrpole. Por tanto, por hispanoamericanismo Bveda
entende aquilo que debe ser integrado na gran simboloxa da his-
panidade. De feito, Bveda est a repetir o que fixera con Galicia,
que, como xa se viu, deba ser incorporada a Espaa para enrique-
cer a sa unidade mediante as contribucins culturais galegas.
79. Por lo que al hispanoamericanismo atae, dar conferencias en los
principales centros de cultura de mi nacin. () Invitar a la juventud espaola a
que se acerque a conocer a ustedes. Y les dir que es necesario venir en la forma
que yo lo hice; esto es: sencillamente; y regresar en la forma que yo lo hago; es
decir: tan pobre como he venido. Crtica, VI-1923.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 65
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 65
Caricatura de Xavier Bveda
feita por Lobos Porto e
publicada en La Voz del
Interior, Crdoba, 11 de
novembro de 1933
Mais cando se establece definitivamente en Bos Aires este
modelo de hispanoamericanismo lixeiramente rectificado. No
nivel da sa formulacin ideolxica non se acenta tanto a sa
implicacin nunha prctica de mutuo coecemento, dado o seu
distanciamento fsico de Espaa, como o desenvolvemento ou tra-
tamento dos grandes temas da cultura espaola. O seu libro La
esencia de lo espaol y otros temas sintomtico do abandono de toda
veleidade por dar a coecer a literatura hispanoamericana e, polo
contrario, revela a dedicacin creacin da sa imaxe de intelec-
tual e ensasta de temas hispnicos. Finalmente, o hispanoamerica-
nismo de Bveda queda nidiamente exposto: divulgar en Amrica os
temas espaois e a ideoloxa que os acompaa, na intencin de
crear aquela grande unidade da hispanidade. A tentacin imperial
sempre est a asomar na pequena burguesa espaola e nuns pou-
cos anos vai integrar a ideoloxa falanxista.
En 1929, despois dunha xeira de publicista e activista do his-
panismo/hispanoamericanismo, publica La esencia de lo espaol y
otros ensayos. Na sa introduccin indica que se pecha con este
Xavi er Bveda 66
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 66
libro o perodo de iniciacin; por tanto, a partir de aqu hai que
agardar polo de madurez. Esta madurez est vencellada necesaria
valoracin do seu labor como hispanista da que, significativamen-
te, tanto el como Cansinos debuxan a traxectoria seguida que
comeza con Terra nativa (1927) e remata loxicamente na cultura
espaola: De lo particular a lo universal. El pensador que se va for-
mando en Xavier Bveda () ampla su onda concntrica
80
, apun-
ta Cansinos. A declaracin ten que verse como parte da sa estra-
texia de consagracin como hispanista, ponte entre Amrica Latina
e Espaa, xa que est a crear el mesmo a definicin que quere que
se estenda. Precisa converterse ou crear a conviccin de que un
ensasta de grande altura e a sa forma de actuar volve ser a de
situarse nun eido consolidado. Al onde outros autores estableceron
un espacio pola seleccin de certos temas onde Bveda se vai
introducir. Non se aventura na apertura de vas orixinais ou de
temas novos, senn que vai a valores seguros. Sabe que est dotado
dunha capacidade combinatoria e reproductiva e confa nos seus
dotes retricos para engadirlle unha pequena variante a un corpus
existente. Crese quen de poder suplantar rigor intelectual e orixi-
nalidade por elucubracin, glosa e mmese de estilo. Cre que pode-
ra mesturarse cos seus mestres pola sa capacidade para a imita-
cin; non obstante, as urxencias da improvisacin para aproveitar
o que a sorte lle deparaba non deixan de mostrar os signos do auto-
didacta mis que os dun intelectual que asume a sa tarefa con
rigor e seriedade. O seu proxecto era, en ltima instancia, lograr a
sa consagracin, e para iso tia que aceptar o mapa intelectual
establecido. Facerse ensasta do espaol era ter a intencin de
situarse nun statu quo que lle permitise converterse nun escritor
integrado, isto , consagrado.
A perspicacia, e a raposada, de Cansinos as o deixa entrever
de certo, Cansinos tampouco quera comprometerse completamente
80. Crtica literaria. La Libertad, Madrid, 1930.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 67
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 67
con Bveda, anda que lle agradecera as colaboracins (ben paga-
das) para a prensa arxentina, e nunha recensin ao libro La esencia
de lo espaolapunta: En este ensayo inicial del libro puede darse
por terminada la labor inquisitiva del poeta, Bveda ha encontrado
ya la esencia de lo espaol con una facilidad que nos deja perplejos
y admirados (). Contina Cansinos comentando que lle gustara
revisar e discutir os argumentos de Bveda, pero iso obrigarao a el
mesmo a afrontar o ingente problema que definir esa esencia
famosa e, polo contrario, prefire deixar ben clara a sa distancia
persoal ao respecto: () apenas si nos permitiremos reprocharle su
simplicidad excesiva
81
.
A pretensin de dar coas caractersticas do espaol, como a
de discutir a figura de don Quixote, significa inmediatamente que-
rer que o vexan dialogando con Unamuno ou Ortega y Gasset.
Escoller o tema das rexins significa colocarse na extensa nmina
de intelectuais espaois vencellados ao noventayochismo e que
seguiran activos ata a Guerra Civil. As sas anlises, como moitas
daquel tempo, limtanse a barallar o que para os ollos actuais ine-
vitablemente resultan teses gratutas e intelectualmente febles. Todo
o escrito en clave de psicoloxa dos pobos ou da determinacin
polo medio xeogrfico prestbase pura elucubracin e foi lugar
onde as combinacins e definicins caprichosas e arbitrarias de tra-
zos era agra aberta a toda capacidade expresiva.
Antes de que publicase as obras que o levan definitivamente
polo rumbo do hispanismo, Bveda realiza un breve episodio de
participacin nunha empresa literaria e cultural no que debeu depo-
sitar grandes esperanzas. En xuo de 1927 aparece como director da
revista Sntesis. Bveda tivo que velo como un chanzo importante na
sa ascensin na estructura cultural arxentina; infelizmente a expe-
riencia foi breve. Para o nmero 7 da publicacin xa abandonou a
direccin e a revista. As causas ofrecidas resultan formais dabondo
81. La Prensa, Madrid, 1928.
Xavi er Bveda 68
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 68
tanto que o mesmo Cansinos pregntalle nunha carta se non hai
outras razns da sa renuncia
82
, basicamente, por non poder dis-
por do tempo necesario para atender a direccin.
A presentacin, sen dbida, foi redactada por X. Bveda e o
ttulo moi representativo do trazo mis persistente da sa ideolo-
xa que, de feito, ralle necesario para levar adiante os seus proxec-
tos de hispanidade. Este concepto, tal como el o precisa, basase
nunha idea de fusin do plural. De certo, mesmo con ocasin dou-
tras cuestins culturais chega a propor a conciliacin de contrarios
ou opostos. As ideas de Bveda conteen un obxectivo ou unha
solucin proposta que sempre pasa pola harmonizacin das reali-
dades contrapostas. Sen dbida, adobibase moi ben coa sa pos-
tura de irmandade hispana e, por outra banda, hai que ver a as
debilidades da sa formacin autodidacta. A prctica da hispanida-
de, que precisamente tia como obxectivo fornecerlle a Bveda
postos como o de Sntesis, e a mencionada incorporacin s estruc-
turas culturais arxentinas o que o leva a traer s pxinas da revis-
ta os artigos de escritores como Unamuno e Waldo Frank, ou
inclur as recensins comprometidas e militantes coa idea de his-
panoamericanismo.
Cal era o obxectivo de Sntesis? Que funcin via a cum-
prir? O primeiro nmero incle unha presentacin e un programa
de tres puntos. Segundo estes, pretende ser revista de animacin
da cultura en Arxentina e de dedicacin a todo o que redunde no
ben da comunidade nacional. Os deseos que acompaan os tex-
tos recollen motivos inmediatamente recoecibles de filiacin his-
pana en Amrica: a carabela en alta mar inscrbese na simboloxa
mis tradicional, e diriamos acrtica, do papel de Espaa en
Amrica; un friso de cabaleiros da poca da conquista, que anda
non perderon un ar medieval e que quere ser fiel a unha concep-
cin iconogrfica herdada.
82. Vxase a carta includa na seleccin epistolar deste volume.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 69
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 69
unha publicacin multidisciplinaria, ten como subttulo
Revista de ciencias, artes y letras, e nela inclense artigos de historia de
Latinoamrica, de matemticas, filosofa, ciencias, creacin literaria:
poesa, conto, ensaio... unha revista que quere ser, ademais de rga-
no aglutinador e dinamizador, estructura organizativa do campo cul-
tural. Ten a pretensin de ser un referente organizativo da actividade
cultural no pas, cunha forte conciencia de institucionalizacin da
cultura, que no momento en que anda se d a polarizacin entre
vangardas e cultura oficial e convencional, desentndese dela para
presentarse coa actitude dunha revista entregada a un ideal por riba
de todo conflicto. No seo do consello de redaccin, onde son maio-
ritarias as personalidades moderadas, encntranse nomes do mbito
institucional, como Arturo Capdevila, que promoven unha prctica
literaria nesa direccin, pero tamn se atopa Jorge L. Borges
83
, o que
indica que a revista non se pecha a nada que artisticamente se faga
no pas, isto , adptase unha postura eclctica esttica e intelectual-
mente falando
84
. A sa empresa, por tanto, procura implantar unha
prctica que sexa do gusto dunha mentalidade ben pensante, asenta-
da e dadora de prestixio. Quere consolidar e perfeccionar unha cul-
tura nacional que recolla a tradicin cultural arxentina e a harmoni-
ce coas formas culturais de prestixio no mundo no presente, o que
quere dicir, ante todo, que Sntesis vindica unha intervencin e unha
responsabilidade no desenvolvemento da cultura no espacio dos pa-
ses vencellados hispanidade. A revista expresa a demanda de actuar
a prol dunha unificacin cultural e espiritual dos pases unidos por
un idioma comn, o espaol. O segundo punto do programa di:
Unificar la curiosidad cientfica e intelectual de los pueblos de
83. Borges colabora nos primeiros nmeros con dous artigos intitulados
Indagacin de la palabra. Sntesis, n. 1 e 3, 1927, p. 69-76 e 53-57, respectiva-
mente. Son artigos representativos da sa postura anovadora, mais en diante s vai
publicar recensins.
84. Ben certo que este eclecticismo mostra inevitables preferencias, como
no caso dun artigo antimarxista, traducido e publicado no nmero 8, intitulado
Lenin, e redactado en termos rudamente ideolxicos.
Xavi er Bveda 70
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 70
progenie hispana. Mais asemade, inevitablemente, reivindica unha
posta hora do tempo mundial, Europa. O terceiro punto expn:
Consagrar las pginas de SNTESIS al estudio objetivo y amplio -
verdaderamente especializado- de los valores del siglo.
Entre o perodo vangardista e o novo que se vai abrir co
putsch militar de Uriburu e a aparicin da revista Sur, Sntesis est
mis preto de Nosotros pola pretensin eclctica e organizativa do
campo cultural. Debido a isto, Bveda tia que ser consciente das
amplas posibilidades que se lle abran como director da publicacin
no senso de integracin nas estructuras institucionais da cultura.
Por todo isto, as causas da dimisin non resultan cribles, xa que van
en contra do que o seu proxecto central tentaba. Represe que antes
e durante a sa experiencia en Sntesis est a entregar as sas cola-
boracins a La Prensa sobre temas hispanos, artigos que van cons-
titur La esencia de lo espaol y otros temas.
Para finais da dcada, Bveda ten conquistado un espacio no
mundo dos escritores que viven entre a creacin e o xornalismo.
Atrs fica o perodo potico, diante a prosa xornalstica e ensastica,
axia, no inmediato futuro, vaise abrir unha nova fronte: o teatro.
Bveda xornalista
Hace ya mucho tiempo que la forma mtrica
rimada y su sucedneo el verso blanco, no
puede expresar ms all de un lindo madrigal
o un momento agnico del hombre
85
.
Os anos trinta son, principalmente, os anos do Bveda xor-
nalista. O poeta, que xa se iniciara coas colaboracins a La Prensa
85. Bveda, Xavier: Prefacio que es una despedida. Integracin del hombre:
poemas en profundidad. Bos Aires, Araujo Hnos., 1934.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 71
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 71
cinco anos antes publicando as crnicas que logo veran a luz como
libro en Tierra Nativa (1928), decide abandonar publicamente o
cultivo do verso e anuncia a sa resolucin de dedicarse ao perio-
dismo. un perodo de arideces ou de cansazo potico no que o
autor sente que est a percorrer un camio xa trillado.
O 24 de maio de 1931, mentres a delegacin galega da
Arxentina atravesaba o ocano rumbo a Galicia co fin de defender o
estatuto e integrarse na FRG (Federacin Republicana Galega) de
cara s eleccins s Cortes do recentemente estreado rxime repu-
blicano, Lino Prez, un dos lderes galeguistas da Federacin de
Sociedades Gallegas Agrarias y Culturales, presenta un ciclo de con-
ferencias do que se fai eco o voceiro Galicia que dirixe Blanco Amor.
A inauguracin deste relatorio, que ten a finalidade de fixal-as bases
do galeguismo autntico, corre a cargo de Xavier Bveda e na sa
presentacin, Lino Prez, tempo que fai, como esixe a cortesa, a
gabanza do escritor que fai gala destar tanto de canto os nacio-
nalistas galegos e os novos escritores levan producido, non deixa de
amosar a distancia que o separa deste intelectual non acorde con-
nosco na forma, e parece convidalo toma de novos camios na
sa lrica cando di: mais, eu penso, por certos sinos estelares que
moi pasenio van acercndose a Va Lctea, que tamn el vai rumbo
a Galicia, de regreso, polo camio de Sant-Iago
86
.
Non ser as, por certo. O Xavier Bveda que nesta conferen-
cia fai unha chamada colaboracin dos escritores si queremos
galleguizar e critica a defeccin de la tierra por parte de los ms
obligados a servirla que deben atender terra incgnita, ou sexa,
a las races ms hondas de nuestra existencia, nuestra verdad y
nuestra realidad vital, o sean: nuestro campo y nuestro mar, este
86. Xavier Bveda dio una magnfica conferencia. Se inaugur as, brillan-
temente, el ciclo de conferencias semanales organizado por la Federacin.
Significativo discurso de Lino Prez en el acto de apertura. Galicia, Bos Aires, 24
de maio de 1931.
Xavi er Bveda 72
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 72
Xavier Bveda desaparecer, oportunamente, igual que apareceu,
dndolle as costas a un maior compromiso con Galicia que eses
tempos convulsos lle requiran. Foron outros os vieiros de Bveda,
mis ben contrarios aos proxectos que pretenda a intelectualidade
galega na emigracin dende a FSGAC
87
, anda que nunca chegou a
romper as relacins co Centro Gallego de Bos Aires, como veremos.
Tamn o xornal da Sociedade Nazonalista Pondal, A Fouce, lle dedi-
cou algunhas lias ao noso autor para denunciar a sa falla de com-
promiso coa cultura galega. No editorial do 15 de maio de 1931
aparece, na seccin titulada Pasando o cribo, unha nota que di:
O Xavier Bveda, que ainda non fai moito tempo afirmaba que
o noso idioma non tia categora, xa que non hai ningunha obra filo-
sfica escrita nl, empeza agora a falar no xornal La Prensa, lau-
dando alguns valores da Galicia actual.
Ser que os feitos que se desenrolan na Terra, chaman autor
realidade, ou unha postura a tono das que se usan agora?
Nos xornaes de Bos Aires, bastante mal atendidos no que toca
as nosas cousas, podase facer laboura de mais proveito, si a vaid e a
parvez non se puxeran diante do amor e o intrs polo noso
88
.
87. Houbo sempre unha maior relacin de Bveda co Centro Gallego anda
que iso non quere dicir que non colaborase con outras asociacins de emigrantes.
O Centro Gallego foi unha institucin que se mantivo nun primeiro momento
morna, cando non allea, s expresin galeguistas; co tempo esta situacin ir cam-
biando froito da chegada masiva de exiliados. Sobre este gradual aumento do com-
promiso por parte destas entidades e da crecente politizacin da comunidade gale-
ga en Arxentina vid. Nez Seixas, X. M.: O galeguismo en Amrica, 1879-1936.
Sada, A Corua, Edicis do Castro, 1992.
88. Esta mesma publicacin d conta, noutras ocasins, do quefacer de
Bveda. As no n. 61, correspondente 1 de xullo de 1933, describe o acto da
homenaxe a Murgua organizado polo Centro Gallego: Atopamos que mal que lle
pese seor Bveda, e os seus esforzos, non pudo acadar un Viva para la patria
comn Espaa. E mis adiante: Fannos rir as lucubracins do Sr Bveda pedir
que os galegos debemos de trocar a caracterstica de ser, para ser todo o contrario
do que somos, nos tamn o quixeramos ver trocado a el, nuns cantos centmetros
mais, sober todo cando fala da raza... pero en fin.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 73
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 73
Non son poucas as veces que A Fouce arremete contra o noso
personaxe; certo que a sa confesa poltica arredista fai que tome
unha postura moi crtica e severa con aqueles membros da comu-
nidade galega que mantian actitudes ambiguas e mesmo contra-
rias galeguismo que os membros da Sociedade impulsaban. E, se
intelectuais da talle de Vicente Risco ou Castelao foron nalgn
momento obxectivo dos seus dardos, como non haba de selo, ata
o insulto, un personaxe esvaradizo e adaptable como Bveda.
Temos as que o 25 de xullo de 1934 sae unha nota que, como nou-
tras ocasins, arremete contra da falla de compromiso lingstico
89
e a incompetencia do noso autor:
89 A loita pola dignificacin da lingua galega foi, xunto cunha contundente
poltica separatista, unha das premisas desta publicacin e non perde ocasin de gol-
pear a recoecidos galeguistas que mantian unha actitude hipcrita en canto a que
cando fan algo serio fan-o en casteln, e logo as cousas pequeneiras sen nengun valor
literario ou cientfico fan-o en galego. As diatribas non esquivaron a Otero Pedrayo
e a Vicente Risco, que xa dende as pxinas da revista neosfica ourens La Centuria
(1917-1918) manifestaron a necesidade de facer literatura galega en espaol, e tam-
pouco aos seus aclitos colaboradores na publicacin, Xavier Bveda e o seu curmn
Eduardo Blanco Amor, arestora vencellados ao semanario Galicia en Bos Aires. Resulta
revelador, neste sentido, e desculpen a largueza da cita, o retrato que deste ltimo
publica A Fouce no n. 38, ano II, Bos Aires, 15 de agosto 1931:
Un individuo, escravo da verba pretensiosa e con vocabulario e ditos de
peixeira sin merchantes. Un badulaque, que por que foi a das crases de decrama-
cin onde cortou e puliu seu esprito como unha nia bien as uas, e que por eso
ten a pretensin de chamar a todo o mundo analfabeto.
Un asimilador sorprendente de versos de outros; de estilo ampuloso e valei-
ro; floripn churrigueresco e oo si os hai. Un fatuo pedante, acaparador de toda
idea e verba snob que gusta -como unha cocotte- de aparvar s que o arrodean e
non vacila en falarlles de cousas que nin entenden eles nin l tampouco. (...) Un
botarate que en ocasin de editar un libro de versos, tivo a osada de facerlle el
mesmo a crtica a que firmou con seudnimo.
Un oportunista sin talento que se pasou a vida pechando as portas que a
boa f de algunhos lle abrira sin coecelo e que cando pechen as da Federacin ter
que dedicarse a imitador de vedettes si que ainda para entn non xa tarde. (...)
Un ente que fracasou en todo, campen en estulticia e vaidade, acaparador de todo
aquelo que tea sello de snob, e enfermo de narcisismo, non merez que se lle con-
teste, e non pensamos contestarlle.
Xavi er Bveda 74
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 74
Coecedes a Xavier Bveda, o Vaquia? Non? Pois evos o
idiota mais idiota de todos os idiotas; e se vos parece quesaxero,
non tedes mais ca ler o Resumen Esencial da Historia de Galicia
de Murgua que llencarregou dextractar o Centro Gallego e com-
probardelo; pois en toda-las partes que Murgua deca idioma gale-
go, o moi cretino correxu, dialecto gallego.
O monifate do Xavierio, correxindo o mais grande histo-
riador da nosa patria!
E como sexa que, unha vez mis, o destino, axudado polo seu
talante sociable, pon aos seus ps un novo protector, Bveda inicia
en 1933 un periplo como conferenciante que o leva por distintas
rexins da Arxentina. O patrocinador desta xira de estudio, como
el a denomina, Virginio F. Grego, comerciante de tabaco e poeta
el mesmo nos anos mozos, quen, cos seus millns, cobre todos os
gastos que tamaa empresa cultural precisa. O obxectivo desta
sinuosa carreira que o leva de Bos Aires a Paran, Santa Fe,
Corrientes, Jujui, Salta, outra volta capital e logo a Crdoba,
Mendoza... non mis que o estudio dos tipos e paisaxes arxenti-
nos por ver que de hispnico se mantn neste pobo onde se con-
serva ms acendrado el espritu mater de la raza. O tema dos dis-
tintos relatorios, que responden vontade humanista e patriotis-
mo espaolista do autor, non poda ser outro que Significacin
histrica y cultural de Espaa, El humanismo espaol,
Revaloracin hispnica.
Bveda fai nesas conferencias un repaso historia de Espaa
amparndose en citas superficiais de Menndez Pelayo, Menndez
Pidal, Costa, Keyserling e Oliveira Martins -do que ser traductor e
prologuista al polo ano 1945 cando traballa como asesor literario
de El Ateneo-. Trtase de facer unha valoracin positiva da cultura
hispnica e da sa pegada sobre as terras conquistadas responden-
do a un esprito maternal, en contra doutras visins que menos-
prezan o rumbo da historia espaola cun concepto depresivo
espallado por certas personalidades eminentes del pensamiento
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 75
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 75
espaol
90
. Est Bveda a referirse ao Ortega de Espaa invertebrada,
que fixera, poucos anos antes, unha xira de conferencias por
Sudamrica? O impacto das teoras de Ortega en Arxentina
91
, difun-
didas pola prestixiosa Revista de Occidente, mais tamn polos comen-
tarios dos intelectuais nacionais aos libros de Ortega
92
, e mesmo a tra-
vs das polmicas suscitadas polas sas conferencias, foi determinan-
te nos anos 30, nun clima de reflexin sobre a cuestin nacional e o
papel dos intelectuais. A contribucin de Bveda foi, neste aspecto,
cando menos, singular. adobo orteguiano, hai que engadirlle a
pegada humanista
93
do noso autor, comn a ambos, por outra parte,
na sa formacin (Maeztu, Menndez Pidal), que reivindica o ser his-
pnico e proclama a finalidade tica do ser humano. A concepcin da
historia que alenta os seus escritos, prxima aos postulados que
desenvolver Ortega en Historia como sistema (1935), basase en que
la autntica historia no es la historia de lo que acontece y pasa en un
momento determinado, sino la de lo que permanece y queda, o mejor
an, la de lo que todava est pendiente de porvenir
94
. Os diarios dos
distintos lugares polos que pasa agasallan cunha propaganda efusiva
o autor das conferencias. Estas, anda que son de balde (patrocinadas
90. El Liberal, Santiago del Estero, xoves, 28 de setembro de 1933.
91. Vid. Tzvi Medin: Ortega y Gasset en la cultura hispanoamericana. Mxico,
Fondo de Cultura Econmica, 1994.
92. En Sntesis, a revista fundada por Bveda, publcase en 1929 unha recen-
sin da obra de Ortega feita por M. A. Virasoro, Nosotros (1930), e outras publica-
cins de maior tirada, como El espectador ou La Nacin, colaboraron directa ou indi-
rectamente na difusin de Ortega.
93. Mis ou menos nesa poca Leopoldo Zea faca unha interpretacin das
ideas de Ortega basendose nunha postura humanista: Ensayos sobre filosofa en la
historia. Mxico, Stylo, 1948. Tamn Samuel Ramos: Hacia un nuevo humanismo.
Mxico, La Casa de Espaa en Mxico, 1940. Como indica Tvdi Medin (op. cit):
El historicismo, que ya vena calando en el continente, se constituy casi natural-
mente en el sustrato filosfico de la respuesta americana al desafo histrico y cul-
tural de la crisis del eurocentrismo, p. 90.
94. Bveda, Xavier: Humanismo espaol (Significacin histrica y cultural de
Espaa). Bos Aires, Editorial Mundo Espaol, 1934.
Xavi er Bveda 76
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 76
por V. Grego), van avaladas por entidades como o Club Espaol e
a Sociedad Espaola de Su Majestad.
Como resultas desta prolfica viaxe sae do prelo en 1934
Humanismo espaol (Significacin histrica y cultural de Espaa), que
recolle a serie de conferencias e mais unha nota laudatoria final
figura de Virginio Grego. Deste libro tirronse 50.000 exemplares na
primeira edicin e 30.000 na segunda; s uns poucos foron postos
venda, o resto foi repartido de forma gratuta polas escolas arxen-
tinas e espaolas. O libro, como as conferencias, foi concibido
cunha clara intencin divulgativa e didctica. En Correo de Galicia,
rgano de moderada expresin galeguista, Paco Meana encomiaba o
libro e anunciaba o envo de 10.000 exemplares a las escuelas de
Espaa, por medio de las Sociedades Espaolas de la Argentina. Es
hora -afirma- de que el nio sienta, por el conocimiento de los ver-
daderos valores de Espaa, la honda satisfaccin de ser espaol
95
.
Caricatura de Xavier
Bveda publicada en
La Libertad, Mendoza,
22 de novembro
de 1933
95. Correo de Galicia. Bos Aires, 26 de abril de 1934.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 77
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 77
Presenta Bveda o libro como unha alegacin contra a lenda
negra espaola que, sobre todo dende o sculo XIX, via sendo ali-
mentada dende Norteamrica e espallada mesmo dende os manuais
escolares infants.
Claro que esta reivindicacin do hispnico, acorde en parte
co que Unamuno expresara no seu ensaio Hispanidade publicado
en Sntesis no ano 27, difera no seu fundamento da impulsada por
Don Miguel, que lle outorgaba lingua a capacidade para irmandar
todos os pobos que se comunican en espaol, lonxe doutras con-
tinxencias polticas ou raciais. Bveda pon a nfase no talante
maternal da conquista espaola e no espritu mater
96
que se man-
tn nos pobos de Amrica e os engrandece. Parece estar lonxe da
igualdade e tabula rasa que propugnaba Unamuno ao manter con-
ceptos tan caducos como o de madre patria, pero, evidentemente
prximo s posturas mis reaccionarias das organizacins espao-
las mantidas polos emigrantes. Cabe pensar que as sas querencias
por Unamuno fan que anien as teoras deste baixo os seus propios
comentarios. O 16 de outubro do ano 1935 publcase en Crtica
unha entrevista a Bveda na que se adhire s protestas da comuni-
dade espaola polo escamoteo del Da de la Raza; do mesmo xeito
que o seu mestre Unamuno
97
, Bveda afirma:
La fiesta de la Raza, es en realidad la fiesta del idioma comn, ya
que en la enorme extensin ideal de su contenido, ese da engloba la
Da de la Raza es la exaltacin del espritu que responde a los pueblos
96. Son moitas as declaracins prensa de Bveda onde se remarca este
concepto. Vaia de mostra esta publicada en Mendoza no xornal Los Andes, xoves 23
de novembro de 1933: Y sobre todo, (mi anhelo) es ver qu nexos de lo hispni-
co quedan aqu. Estoy convencido, por diversas impresiones que he recogido a tra-
vs de varios puntos del territorio, que en pocas partes de Amrica como en la
Argentina se conserva ms acendrado el espritu mater de la raza.
97. Nos ensaios titulados La Fiesta de la Raza e De nuevo la raza, Unamuno
baseaba no compoente lingstico -e todo aquilo que comporta una concepcin
de la vida y del destino humano, un arte, una filosofa y hasta una religin- o seu
concepto de raza.
Xavi er Bveda 78
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 78
significacin espiritual de muy diversos conglomerados humanos. El
de nuestro idioma, y ms que nada la manifestacin de sus sentido
espiritual, de su etos, del sentido del hombre como ser moral y res-
ponsable de su propio destino, concepcin de individualismo trans-
cendental de tpica raz ibrica
98
.
A pegada unamuniana vai ser determinante sobre todo na sa
obra potica posterior, Integracin del hombre, que se publicar en
outubro de 1934 tamn a cargo do mecenas V. Grego. Parte das com-
posicins que integran o poemario foron inspiradas e escritas duran-
te a xira anterior, e absolutamente todas estn dedicadas, moitas
familia de Virginio Grego, pero tamn a outros mentores: Gregorio
Maran, Ortega y Gasset, Cansinos Assens, Miguel de Unamuno,
Blanco Amor, Manuel Azaa... O libro, despedida oficial do seu
labor literario en verso, contn dous poemas escritos en galego en
homenaxe a Ramn Mndez, e nel todo, temas e motivos, evidencia
cles son as reflexins deses anos de estudio histrico filosfico.
Non deixa de ser significativo o subttulo do poemario, Poemas en
profundidad, como resposta a unha busca de novas formas. Bveda
est en el momento arduo y difcil de la filosofa; en las horas de las
tremendas preguntas
99
, afirma o comentarista que fai unha das
poucas recensins que recibiu Integracin del hombre, e destaca la
belleza del acento agnico dos seus versos, entendendo a expresin
nun sentido unamuniano. Poemas como Hombre e Dios hispni-
co, que xa lle anunciara prensa durante a xira de conferencias,
dedicados cada un deles s figuras de Ortega y Gasset e Unamuno,
evidencian a significativa influencia que estes autores tiveron na sa
obra. El tema vital de Integracin del hombre es, efectivamente, la
perpetua agona en el tiempo del hombre (...) Ese mstico anhelo,
esa desesperada angustia de Dios se expresa plenariamente en Alta
noche del Hombre, poema que en su forma, estilo y esencia delata
98. Crtica, Bos Aires, 16 de outubro 1935.
99. El Litoral, Santa Fe, 22 de decembro de 1934.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 79
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 79
-como muchos otros de Bveda- una fuerte influencia del ms hondo
poeta lrico espaol moderno: de Don Miguel de Unamuno- afirma
Luis Miguel Soler Caas
100
. As teimas son xa coecidas e responden
a esa determinacin que leva a Bveda a aproximarse intelectuali-
dade espaola do momento; meterse naquela esencia do espaol, a
travs da meditacin filosfica, a crise mstica, a relixin, o tema da
raza, o home hispnico en Amrica, a vivencia determinante da pai-
saxe, vencellan o noso autor co ton adoutrinador e o aquel filosfi-
co que o novo humanismo espaol, por medio de figuras senlleiras
-Ortega, Unamuno, Maeztu
101
- estaba a espallar por Amrica daquela.
En 1935, tamn por xentileza de Virginio Grego e como
corresponde ao seu proxecto cultural, edtanse 5.000 exemplares
dun novo libro, Tertulias Literarias, que, do mesmo xeito que se fixe-
ra con Humanismo espaol, se distriben gratuitamente polas escolas
do pas. Nestas Tertulias Literarias, reproduccin das emitidas a tra-
vs de Radio Prieto durante os meses de novembro e decembro de
1934 e xaneiro de 1935, Bveda emula aquelas vividas por el
mesmo no Madrid bohemio de principios de sculo. O autor d a
imprimir as sas conversas radiofnicas charlas ou mis ben
comentarios sobre literatura de cada noite, nun ton que s veces
quere ser lixeiro e familiar e s veces erudito e mesmo resabido, mes-
turando a reflexin pseudofilosfica co anecdotario persoal. Amosa
as sas opinins sobre o que el entende por cultura, sobre figuras
pasadas e temas de certa actualidade -Galds, Rosala de Castro, Jos
100. Soler Caas, Luis Miguel: Integracin del hombre. Cabildo, Bos Aires,
domingo, 31 de xaneiro de 1943. Esta crtica faise con motivo da publicacin de
Cantos de la Aurora y de la Noche (1942), onde Bveda, ademais de incorporar poe-
sa indita, reimprime os poemas de Integracin que a crtica ten considerado o
mellor do seu labor en verso.
101. Este autor publica en 1934 Defensa de la hispanidad. Sobre a relacin
de Bveda con Ramiro de Maeztu, ver a carta que lle enva o embaixador espaol
en 1928 agradecendo Tierra nativa, e onde se observa a comn opinin dunha
Espaa que cingue s bos povos ibricos.
Xavi er Bveda 80
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 80
Enrique Rod, Miguel de Unamuno-. Para iso vlese, a xeito de
recensin, de libros que deducimos que son capitais no seu ideario:
Concepto y tragedia de la cultura de Jorge Simmel, El saber y la cultu-
ra de Max Scheller e, sobre todo, Unamuno: Del sentimiento trgico
de la vida, Vida de Don Quijote y Sancho... As pxinas finais do libro
conteen crticas escollidas sa obra; vemos al fragmentos de
notas periodsticas laudatorias e extractos do seu epistolario privado
case sempre agradecementos polo envo do libro en cuestin.
A Guerra Civil espaola
Espaa necesitaba una sangra de estas para
reaccionar, para darse cabal cuenta de que
viva, y agigantarse una vez ms
102
.
Semella evidente que as relacins de Bveda coa intelectuali-
dade espaola afn repblica anuncian cal ser a postura que
tomar unha vez que estala a confrontacin en Espaa. O seu labor
en Radio Prieto obrigbao a dar novas diarias do que estaba a acon-
tecer na pennsula e dende al decntase abertamente por denun-
ciar o levantamento
103
. Pouco antes do suceso, en declaracins a
Crtica, o 9 de abril de 1936, Bveda opina sobre a destitucin do
presidente Alcal Zamora e mira o destino do seu pas con opti-
mismo. A penas tres meses mis tarde, na mesma publicacin, un
titular anuncia unha entrevista a Bveda con estas palabras: Es
102. Crtica, Bos aires, 18 xullo de 1936.
103. Na introduccin que Nstor Astur Fernndez fai nica antoloxa po-
tica de Bveda publicada despois da sa morte afirma que Bveda toma partido
decidida y categricamente, del lado de la Repblica. Como a tantos otros, esa
actitud habra de acarrearle sinsabores y distanciamientos. (Antologa potica de
Xavier Bveda. Bos Aires, Ediciones Los Pinos, 1970).
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 81
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 81
doloroso pero necesario lo que ocurre en Espaa. O noso autor
est a celebrar o vigor e a grandeza dun pobo que loita pola sa
liberdade fronte a un fato de militares rebeldes, e pregunta de cl
sera o rxime que xurdira do triunfo desta contenda di:
Supongo que continuar la Repblica, mucho ms firme que
antes, aun cuando ahora mucho ms resueltamente orientada en la
izquierda. El comunismo, si llegara a establecerse, no podra per-
durar, porque toda la regin vital de Espaa est profundamente
apegada a la pequea propiedad. Pero incluso en el caso de que se
sostuviera un rgimen comunista, este no podra tener el carcter
del ruso, por ejemplo; sera una cosa distinta, hija de nuestra raza y
al calor de nuestro cielo, as, profundamente humana
104
.
Bveda opina que no fondo do conflicto non hai mis que el
esfuerzo egosta [das forzas reaccionarias] por sostener privilegios
incompatibles con el progreso y la realidad actual.
Fotografa coa que
Garca Lorca agasalla a
Xavier Bveda en Bos Aires
na poca da estrea de Bodas
de Sangre
A marcha dos acontecementos co enfrontamento das das
Espaas, o elevado nmero de mortos, leva a Bveda a tomar,
104. Crtica, Bos Aires, 18 de xullo de 1936.
Xavi er Bveda 82
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 82
incomprensiblemente dada a sa firmeza inicial, unha ambigua pos-
tura humanista onde parece eximirse de todo compromiso ideolxi-
co e fala da grandeza de calquera dos bandos en loita, vamos a
negarle civilidad a los hombres de las derechas que matan y mue-
ren cual los de la izquierda?
105
. Aqu est! e Crtica publicaron
naquela poca declaracins certamente esquivas dun Bveda que
semella vacilar nos seus propios pasos
106
; as colaboracins en pren-
sa queren dicir unha cousa e as emisins radiofnicas outra ben
distinta. Representativa desta actitude descomprometida e preten-
didamente conciliadora a sa obra teatral Caos
107
que Bveda
publicou en 1938, en plena contenda blica, e que nunca chegou a
ver representada. A obra, como vn sendo habitual na prctica do
autor, est dedicada s senadores arxentinos Alfredo L. Palacios,
Carlos Serrey e Hctor Gonzlez Iramain, que lle axudaron a dar
refuxio a algns exiliados, de izquierda y de derecha, que fuxan
da guerra. A que foi a sa primeira incursin no xnero dramtico,
denunciar os horrores que todo enfrontamento fratricida trae
consigo dende a atalaia do humanismo, sen afondar no feito hist-
rico, non tivo a recepcin que o autor esperaba e foi criticada pola
sa ambigidade
108
. Os argumentos humanistas perden peso cando
tropeza con sucesos como o asasinato de figuras como Garca
Lorca, a quen tratou cando estivo na Arxentina e a quen, sen dbi-
da, admiraba. No quiero creer que Garca Lorca fue fusilado reza
105. Aqu est!, Bos Aires, ano I, 17 de agosto 1936, n. 26.
106. Como mostra da aparente incomodidade que se veu sometido
Bveda debido a este asunto pertinente destacar a aclaracin que, en nota manus-
crita, far a unha entrevista publicada por Crtica, o 26 de agosto de 1936, nun
recorte de prensa dos seus papeis persoais actualmente depositados na R.A.G.; nela
desmente e corrixe moitas das afirmacins contidas no artigo en cuestin, tanto que
desvirta a impresin inicial que produce a sa lectura.
107. Bveda, Xavier: Caos. Bos Aires, Anaconda, 1938.
108. Vid. Vilanova Rodrguez, Alberto: Los gallegos en la Argentina. Bos
Aires, Ediciones Galicia, 1966.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 83
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 83
un titular dun artigo que Bveda publica en Crtica. En el momen-
to en que golpeo frenticamente sobre la mquina de escribir estas
palabras incrdulas y horrorizadas que dispara mi alma, tengo fren-
te a m expresamente colocado por mis manos sobre mi mesa, el
retrato que Federico me dedic en Buenos Aires y que consagra de
por vida nuestra devocin
109
. Nada de denuncias; un negar a evi-
dencia e un alarde de amizade, a iso queda resumida a necrolxica.
Tal e como se apunta, de xeito ben certeiro, en Crtica falar
do papel do programa radiofnico Radio Prieto durante a Guerra
Civil: Xavier Bveda habla sobre la actualidad espaola y debe
hacerlo dentro de una discrecin partidaria que no desate sobre la
estacin las furias de determinados sectores de la colectividad
espaola
110
.
Bveda e o teatro
El teatro es, esencialmente, intrprete. No es
la presencia de un gran autor el que determi-
na la existencia de un gran teatro. Lo contra-
rio es lo cierto
111
.
Logo de pregoar o seu abandono da poesa para dedicarse a
outros xneros que o atraen mis polo seu prosasmo, Bveda ini-
cia a sa andaina teatral en 1936 coa posta en escena de Laura
busca un amante
112
. Esta experiencia, realizada por un grupio de
afeccionados con mis boa vontade que medios e que non parece
109. Crtica, Bos Aires, xullo de 1936.
110. Crtica, Bos Aires, 18 de setembro de 1936.
111. Bveda, Xavier: Acerca del teatro. Ensaio indito depositado no
Arquivo Xavier Bveda da R.A.G. que inclumos nesta publicacin.
112. A noticia desta estrea tommola de Crtica, Bos Aires, 18 de outubro
de 1936.
Xavi er Bveda 84
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 84
que fora considerada pola crtica seria do autor, foi o seu primeiro
intento dentro da farndula. Unha farsa fluda chea de situacins
graciosas, equvocos e enxeo verbal, amais de certo toque absur-
do que a libera, en parte, de caer na frivolidade da comedia de
saln que imperaba na escena comercial bonaerense.
Pero sen dbida a entrada oficial vira mis tarde, e con gran
recoecemento, con Tierra Dura, en 1938, cando o 16 de outubro
estrea a obra no Teatro Smart con posta en escena do nomeado
autor e director Samuel Eichelbaum
113
, representada pola compa-
a de Pedro Lpez Lagar. A partir dese momento, e sen ter en
conta a publicacin en 1942 de Cantos de la aurora y de la noche.
Integracin del hombre, que via a ser unha reedicin do ltimo poe-
mario co engadido dalgunha poesa indita, e de Cartas a una mujer,
compilacin feita a partir dun programa radiofnico, Bveda entr-
gase por completo sa produccin teatral e ao seu labor como
xornalista de radio e mesmo fai algunha colaboracin para televi-
sin. Tierra dura, traxedia de ambiente rural e con reminiscencias
lorquianas, que no dicir da crtica gozou dun grande xito, non foi
publicada ata 1943. Da obra dixo o autor no momento da sa
estrea: Lo que ms me satisface de Tierra dura y lo que estoy segu-
ro que llegar de manera directsima a mi espectador, es la profun-
da identificacin racial y telrica que media entre los protagonistas
de mi obra y el suelo geogrfico que los sustenta
114
. Tierra dura
est ambientada no rural casteln e conta as relacins entre dous
irmns, labrador un e pastor o outro, traslacins do mito bblico de
Can e Abel. A crtica saudou con galanura estes inicios na farndula
113. Samuel Eichelbaum foi dramaturgo e a partir de La mala sed (1920)
representante dun teatro psicolxico que, s veces, recorre mito clsico no seu
intento de ilustrar conflictos do inconsciente: Cuando tengas un hijo (1929).
Representante da que foi unha tendencia do teatro bonaerense dominada pola
temtica psicanaltica, logo sufriu unha evolucin que o levou cara a un teatro mis
atento a outro tipo de manifestacins como Un guapo del 900 (1940) ou Un tal
Servando Gmez (1942).
114. La Nacin, Bos Aires, sbado 15 de outubro de 1938.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 85
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 85
do autor novel anda que as opinins foron unnimes hora de sina-
lar a influencia, s veces excesiva, de Garca Lorca e de Unamuno. Si
bien advirtese en el fondo de la pieza y en algunos aspectos forma-
les la influencia de Garca Lorca, el seor Bveda realiza una labor
bien personal
115
. Muy vivas son, en cambio, en toda la obra, las
[referencias] de Bodas de sangre. En espritu y forma, Tierra dura es
lorquiana, y ms que en su prosa trabajada, escueta, en su verso lri-
co, que, a veces, se acerca con la seguidilla, al folklore, y otras se
levanta con el endecaslabo. Esta fuerte influencia, lgica en una obra
inicial, que, por otra parte es mucho ms que una promesa, acaso
hace sentir su demasiado peso sobre el drama
116
.
Tras dela vir Galicia madre (1944), que non pode ocultar a
sa filiacin co Valle Incln das Comedias Brbaras, e que ser
representada en varias ocasins, a primeira delas no Teatro Mayo de
Bos Aires en 1940 pola compaa de Herminia Pearanda e a
segunda no Teatro Sols de Montevideo da man da compaa de
Mara Guerrero e Fernando Daz de Mendoza.
En 1945, no Teatro Arxentino, a compaa de Garca Len-
Ornat estrea El perfecto optimista e en 1949 o T.E.A. (Teatro
Experimental Argentino), dirixido por Julio Kaufman, fai unha nova
posta en escena da comedia Laura busca un amante. Son estas, obras
de enredo, lixeiras, con abundantes toques efectistas pero de bo ton,
de acordo co que se produca na alta comedia da capital. O teatro,
do que Bveda nalgunha ocasin dixo Hoy los autores se acercan al
teatro porque, entre todos los gneros literarios, es el que produce
ms dinero, al par que ofrece popularidad
117
, era, anda daquela,
un valor seguro, espectculo multitudinario, lugar encontro da
sociedade burguesa bonaerense. Sen embargo a crise non tardara en
chegar; coincidindo coa etapa peronista, prodcese o peche de salas
teatrais de gran prestixio. As causas son variadas e teen que ver
115. La Prensa, Bos Aires, domingo 16 de outubro de 1938.
116. La Nacin, Bos Aires, domingo 16 de outubro de 1938.
117. Acerca del teatro, X. Bveda, Vid. nesta publicacin.
Xavi er Bveda 86
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 86
coa falta de apoio estatal ou co traslado dos intereses de pblico e
actores
118
cara a novas expresins como o cine e a televisin, que
proporcionaban a un unha distraccin alternativa barata e cmo-
da, e a outros, os intrpretes, amplas e substanciosas posibilidades
de expansin.
Daquela, a renovacin teatral vir da man de grupos de afec-
cionados formados por mozos s que lles gustaba a experimenta-
cin e con intereses moi afastados dos que tivera o teatro comercial
das grandes salas. Era este un teatro preferentemente universitario,
feito en pequenos espacios alternativos e arredado dos circutos
comerciais, anda que verdade que sempre existiu un recuncho,
apartado da consideracin da elite cultural, no que se acochaba o
teatro mis popular que enfeitizaba inxente cantidade de emi-
grantes que albergaba a urbe arxentina, porque era capaz de des-
cubrir as sas propias contradiccins. A tendencia popular que se
estaba a desenvolver en Arxentina dende as primeiras dcadas en
forma de sainetes e farsas mis ou menos dependentes de frmulas
importadas de Europa tivo, a partir dos anos trinta, unha particu-
larsima manifestacin co xnero do grotesco. Este hbrido de farsa
e traxedia que foi o grotesco crioulo mesturou o ambiente e os tipos
mis populacheiros coa crtica social e poltica, cunha gran calida-
de que conquistou moitos achados estticos.
Xavier Bveda, logo de traballar nunha lia de teatro potico
e filosfico, vai, conforme evolucin dos tempos, inclinando a
sa balanza dende a traxedia comedia lixeira e compracente. Deste
xeito, cando estrea El perfecto optimista o 19 de maio de 1945 xa
variara a temtica e o ton da que fora a sa obra dramtica anterior,
118. Hoy estamos en la poca de los astros, algn da se ver que estos
fulgentes meteoros, que arrastran su cola por la escena, solo cayeron en el teatro
para hacer su noche ms tormentosa. As de lcidas foron as palabras de Bveda
en Acerca del Teatro cando empezaba a cambiar a estructura piramidal da com-
paa dramtica. Do teatro de divos pasouse ao teatro de compaeiros, onde non
era preciso empregar a unha gran figura como reclamo ante o pblico.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 87
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 87
ambientada no mundo rural espaol ou galego. Obras como Tierra
dura ou Galicia madre respondan a unha visin do mundo con
estructuras preindustriais e relacins feudais, onde a terra, smbolo
mstico da nai, funciona como forza telrica, tal e como se mani-
festou, alomenos nalgunhas obras, nos autores que foron puntos de
referencia capitais para Bveda: Valle Incln e Garca Lorca. En El
perfecto optimista, que o autor cualificou xenericamente como
Divertimento, a accin sitase no Bos Aires coetneo autor. Un
espacio urbano e cosmopolita onde, dunha maneira moi transver-
sal, aparecen conflictos latentes na sociedade do momento. O emi-
grante en paro e a desilusin canalizada cara a outras vas alterna-
tivas como o espiritismo son temas claves da obra de Bveda
119
.
Non se trata de presentar unha problemtica social dun xeito pol-
mico; mis ben hai un desexo de enfatizar os aspectos concretos do
personaxe evitando as tensins. Rozo el problema social sin estri-
dencias, de un modo amable, encargando al humorismo la tarea de
limar ciertas asperezas, afirma o autor nunha entrevista concedida
no momento da estrea, El tema de la pieza tiene contornos poti-
cos y otros aspectos muy relacionados con la vida en nuestro
ambiente, en este Buenos Aires donde se venden tantas cosas que
no son sino ilusiones, y a un precio muy elevado
120
.
Sexa como for, os textos dramticos de Bveda, que quedaron
inditos, seguiron xa esa pegada determinada polo fino ambiente de
sala burguesa. Cun fo de humor ocorrente e certo toque absurdo
pretenda aproximarse aos gustos de vangarda que comezaban a
callar na escena arxentina. Malia o seu interese exclusivo polo tea-
tro xa non se volveu representar obra ningunha de Bveda e entn el
dirixiu todas as sas esperanzas cara a un porvir madrileo.
119. Convn recordar como por esa poca o dramaturgo Roberto Arlt esta-
ba a traballar coas mesmas teimas nas sas farsas trxicas como El desierto entra
en la ciudad (1942) ou La fiesta del hierro, estreada o 18 de xullo de 1940, onde a
esttica do grotesco fltrase entre un realismo asumido e un psicoloxismo de paren-
tesco pirandelliano.
120. El Diario Espaol, 20 de maio de 1945.
Xavi er Bveda 88
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 88
Arranxando o retorno. Derradeiros tempos
En mi el galleguismo no fue nunca un acci-
dente, sino una vocacin, y todo lo que en mi
obra pueda haber de valioso es gallego por su
contenido
121
.
O teatro foi a opcin final dun Bveda que durante os anos 50
a penas se dedicaba seu traballo en radio e mantia as escasas par-
ticipacins nos actos organizados pola colectividade galega. Esta rela-
cin de Bveda co ambiente peninsular en xeral foi constante e con-
servouse longo dos anos; mesmo chegou a desempear, nos lti-
mos tempos, un cargo na Comisin de Cultura do Centro Gallego.
Tivo a coto o seu posto de honra nos actos que as numero-
sas sociedades galegas organizaban co gallo de celebrar calquera
121. Carta de Xavier Bveda a Fernndez del Riego desde Bos Aires, 20 de
novembro de 1954.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 89
Xavier Bveda acompaado de Ricardo Rojas nun dos seus
programas radiofnicos
(Arquivo R.A.G.)
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 89
acontecemento. Participou nas homenaxes a Murgua, Castelao,
Gonzlez Carbalho e Mara Casares, estivo presente no I Congreso
da Emigracin celebrado no ano 1956, anda que non tivo partici-
pacin activa, e foi membro da A.G.U.E.A. Tamn lle enviaba asi-
duamente pequenas colaboracins s publicacins galegas, de modo
que se pode afirmar que a sa foi unha presencia constante nos actos
culturais oficiais e nos organismos representativos correspondentes.
Era a sa unha postura de estar a ben coas institucins e manter
unha actitude permeable e amigable coas distintas faccins en que
estaba dividida a comunidade galega. Isto provocou as antipatas
que cara a el tia o sector galeguista mis esquerdista e comprome-
tido; non hai que esquecer que Bveda aspiraba a ser considerado
dentro das letras espaolas.
A especial situacin que se viviu en Bos Aires, na chamada
quinta provincia galega, a partir da Guerra Civil, foi algo excep-
cional. Al confluron e traballaron arreo intelectuais chegados a tra-
vs do exilio e a emigracin, en contacto cos que permanecan en
Galicia atenazados por unha dictadura que os obrigaba exilio inte-
rior. En Arxentina construuse un proxecto cultural galego feito por
todos aqueles que soaban unha Galicia distinta. Xavier Bveda non
foi indiferente a este clima de optimismo. O contacto con Castelao,
Rafael Dieste, Lus Seoane e outras figuras senlleiras, o pulo que as
editoriais galegas en Bos Aires lles daban s nosas letras, todos estes
factores unidos necesidade de non quedar marxe cando xa se lle
pecharan outras portas fixeron que o noso autor iniciase un progre-
sivo movemento de aproximacin cultura galega. Comeza a escri-
bir en lingua galega as sas conferencias e tamn algn poema,
como os que leu na homenaxe a Mara Casares
122
. Incluso sente que
122. Diversas testemuas informan de que Bveda escribiu poemas en gale-
go, os cales leu publicamente en distintas ocasins; sen embargo ningn deles foi
includo no volume de poesa completa que o autor deixou preparado antes de
morrer e tampouco aparecen nos poemarios inditos Gamas verdes (1962) e El
Santo y el poeta (1962).
Xavi er Bveda 90
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 90
preciso xustificarse. Nunha conferencia lida cando se celebraba o
primeiro lustro da morte de Castelao di:
Por eso, nistres intres a que mestou referindo, gallego emi-
grado bastballe saber que levava terra no curazn, e sentase
tanto mais gallego segn fora a door con qua sofrise. Galicia era a
forma da sua ternura, e nada que semellase intresado poda inter-
porse intra terra e l.
Dah que todo problema real se soslaiase; inda mais, todo
planteamento dun probrema con relacen condicen verdadeira
de Galicia, calificbase de poltico, i-era arrenegado pol-os nosos
homes.(...)
Dah que tdo probrema concreto franos noxoso. Como si,
estando debruzados, alguen tirase unha pedra para enlavar o
fondo
123
.
O sentimento cara terra o concepto que vai vertebrar a sa
teorizacin sobre a psicoloxa do emigrante. Bveda exprsao con-
tundentemente: O emigrante un home que se desplazou da terra
s para gaar dieiro. E por iso e expricable quo que supo conque-
rilo, constituya o seu ideal do home triunfador
124
. Nun momento
en que a intelectualidade galega discuta sobre a problemtica da
123. Bveda, Xavier: No pirmeiro lustro da morte de Castelao. Discurso pro-
nunciado no Centro Orensano de Bs Aires. 7 de xaneiro de 1955. Mis adiante
anota que a esta actitude pouco comprometida dos galegos de fra correspon-
dalle unha similar en Galicia: Si aquiles homes soio foron adirixidos pol-o senti-
mento, se non quixeron ter concencia dos probremas xeraes de Galicia, en xusti-
cia hai que recoecer que na misma Galicia eran meditacins dunha minora,
pois al tambn a eispresin da terra era un sentimento, e tia, comeiqu, unha
constancea lrica.
124. Bveda, Xavier: Homaxe a nai galega. Discurso lido no Centro Gallego
de Bos Aires o 23 de xullo de 1953. No n. 484 de A Nosa Terra, Bos Aires, agosto
de 1953, na recensin que se fai dos actos celebrados co gallo das patriticas
Xornadas Galegas comntase con ton crtico esta intervencin de Bveda, que fai
unha interpretacin un tanto caprichosa encol dos ricos como factor decisivo no
desenrolo i engrandecimento das institucins da nosa coleitividade.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 91
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 91
emigracin, a postura de Bveda incide unicamente nun punto: a
nica aspiracin do emigrante son os cartos.
Na psicoloxa diste home, este punto constituye a sa gran-
deza e a sa limitacen; a sa grandeza, porque dise punto neco,
-o afn de poder- xurden todos os seus feitos; a sa limitacen, por-
que poer o mpetu de toda vida a ise logro neco, equivale a acor-
tar o vo das azas da nosa ialma. Por eso sa vida sentimental, mais
cunha fluenza nada do propeo esprito, unha invencen, unha
fantasa, nada da limitacen dos seus aceis
125
.
Nos anos cincuenta Bveda inicia contactos coa intelectuali-
dade galega que non tomou o camio do exilio; coece, entre
outros, a Fernndez del Riego, con quen establece unha certa rela-
cin epistolar
126
. Este, que coecera a Bveda nunha estada sa na
Arxentina, dende as pxinas da publicacin La Noche fala deste
125. bidem.
126. Vid. as cartas includas nesta publicacin.
Xavi er Bveda 92
Bveda a carn de Salvador de Madariaga en Radio Argentina, onde
organiza conferencias radio-telefnicas
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 92
escritor descoecido para o contexto cultural de Galicia, o que pro-
voca o seu resentimento. Bveda, que acariaba a idea do retorno,
desexaba darse a coecer, pero aturou malamente o cualificativo de
olvidado na sa terra, que era algo, como vemos no epistolario
que mantn con Paz Andrade, que o desacougaba.
Fronte a outros intelectuais galegos que nos das derradeiros
buscaron na terra e cultura propias certo refuxio
127
, tal foi o cami-
o que seguiu o seu curmn e compaeiro Eduardo Blanco Amor,
Bveda continuou ata a fin coa sa teima, ter un sitial nas letras
espaolas. Quixo triunfar nos escenarios madrileos co seu teatro e
atopar a fama perdida polo camio.
O 16 de setembro de 1963, despois de ser despedido cunha
homenaxe no Centro Gallego de Bos Aires, Bveda
128
embarca con
rumbo a Espaa co propsito de dar a coecer a sa obra literaria,
interesado, sobre todo, en estrear nos escenarios madrileos a sa
tarda obra teatral. Levaba como equipaxe varios textos dramticos
inditos nos que estivera a traballar a correr no ltimo ano: Los dere-
chos de la locura, El otro Digenes, Tro apasionado, Tuya libremente e
No va ms, e ademais dous poemarios, El santo y el poeta e Gamas
127. Vid. Varela Iglesias, Jos L: Literatura e emigracin galegas: Xavier
Bveda e lvaro de las Casas. A literatura do exilio galego en Amrica. Coleccin
Letras, n. 4, Santiago de Compostela, Fundacin Alfredo Braas, 1995, p. 109-127.
Neste artigo o autor fai unha breve anda que atinada aproximacin figura de Xavier
Bveda; ao falar da sa traxectoria esttica di: dicir, que Bveda, despois de ver
como os seus mestres de La Centuria dan o paso a unha literatura vinculada a uns
intereses literarios e artsticos e ata os intereses econmicos e polticos, por suposto,
do propio pas el segue mantndose leal, fiel ou inmbil, como vostedes queiran, den-
tro dunha literatura vinculada a Rubn Daro, dicir, anda post-modernista.
128. Pola informacin que d Gonzalo Allegue na sa biografa: Eduardo
Blanco Amor. Diante dun xuz ausente. Vigo, Editorial Nigra, 1993, p. 282, parece que
esta viaxe foi financiada pola mediacin de Ramn Mourente, director de inclinacins
franquistas do xornal Faro de Espaa, quen tamn axuda un pouco a Blanco Amor na
sa viaxe do ano 1963. O hbil Xavier Bveda, descubridor desa Nova Amrica que
se chama Ramn Mourente, a cambio dunhas cuartillas para Faro de Espaa conse-
gue cen mil pesos para a viaxe, mis doce ou catorce mil pesos ao mes polos artigos.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 93
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 93
verdes, de ambiente galego e mirada nostlxica, unha poesa longa-
mente revisada pois foi escrita xa dende as sas viaxes dos anos
vinte a Galicia. Logo de ser recibido por uns parentes en Barcelona
dirxese a Madrid, onde o agardan compaeiros e amigos doutros
tempos como Eugenio Montes.
A recepcin en Madrid foi clida. Por medio do amigo Montes
coece a Mariano Tudela e a outros escritores galegos novos que resi-
den daquela na capital espaola. Na casa de Carlos Martnez Barbeito
le algunha comedia; coece tamn a Csar Gonzlez Ruano; estaba
previsto que pronunciase unha conferencia no Centro Gallego de
Madrid e tamn no Ateneo; ademais Montes contacta con Fernn
Gmez para ver de axudalo a estrear unha comedia... Pero todos estes
proxectos quedan inconclusos. Na tarde do 31 de outubro, vspera
do da de defuntos, a Xavier Bveda sobrevenlle un ataque cardaco
que non pode superar. Chama a Mariano Tudela, que acode cun
mdico vella pensin onde reside. Cando chegan al Bveda xace
morto na mesma butaca dende onde chamou por telfono.
Un da antes, o 30 de outubro, entrevistrase con Gonzlez
Ruano no caf Teide, onde este adoitaba escribir as sas colabora-
Xavi er Bveda 94
Xavier Bveda na homenaxe de recibimento coa que o agasalla
o Centro Gallego de Madrid en outubro de 1963
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 94
cins na prensa. Pouco despois do pasamento do escritor, Gonzlez
Ruano cumpre a promesa que lle fixera e escribe un artigo no ABC
na sa honra, anda que este escrito , lamentablemente, unha nota
necrolxica: Xavier Bveda: cita con la muerte
129
. Nela debxanos
a figura dun Bveda cargando coa sa sempiterna carteira chea de
recordos, atestada de recortes de prensa que repasaba constante-
mente quizais para sentir el mesmo que todo aquilo vivido fora real
e non deixarse levar pola sensacin de fracaso; un Bveda desen-
cantado despois do reencontro cun Madrid que nada se pareca ao
da sa mocidade e que non embargante amosaba anda un entusias-
mo, pode que excesivo, por estrear das obras teatrais, Me ser dif-
cil, porque, despus de cuarenta aos, no me conoce nadie
130
. Un
Bveda sabedor de que aquel xa non era o seu sitio, que non haba
nada que facer al onde ningun o recordaba e desexoso de volver
rutina e seguridade dun Bos Aires que, por fin, asume como a sa
patria. Abandona a idea inicial, que levaba anos agarimando, do
retorno definitivo e o establecemento cmodo na capital de Espaa
vivindo do teatro ou da prensa. Me vuelvo a Buenos Aires. En rea-
lidad no s yo mismo por qu he venido. Algo as como misterioso.
Necesitaba ver Espaa. Nin tempo tivo de voltar a Galicia
131
, a terra
natal, que lle dedicou o poemario serodio de Gamas verdes.
Tamn Mariano Tudela, impresionado pola morte repentina e
afectado polo triste velorio da noite de defuntos, escribe a sa emo-
cionada lembranza
132
. A casualidade quixo que o mesmo da 1 de
129. Gonzlez Ruano, Csar: Xavier Bveda: cita con la muerte. ABC,
Madrid, 9 de novembro de 1963.
130. bidem.
131. As informacins sobre a sa posible estada en Galicia son contradic-
torias. Mariano Tudela (1993) afirma que Bveda estivo en Ourense antes de reen-
contrarse con el en Madrid pouco antes do seu pasamento.
132. Tudela, Mariano: A Xavier Bveda, por ltima vez. El Ideal Gallego, 8 de
novembro de 1963. Nesta especie de misiva de despedida, Tudela fala, en segunda
persoa, con Bveda, confesndolle as sas vivencias daquel da en que el finou e man-
teno informado tamn das xestins para axudalo a representar o seu teatro: Sabes?
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 95
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 95
novembro sara en El Ideal Gallego unha nota escrita por el das
antes que anunciaba o regreso daquel autor ourensn que triunfa-
ra no Madrid dos anos vinte. Nela daba conta, de seguro con
nimo de axudalo a reiniciar a sa carreira, do interese de Bveda
por dar a coecer o seu teatro. Es un hombre que sabe que hay
que vencer a la inevitable sensacin de la angustia del regreso,
ahuyentar espectros y derribar nostalgias para plantarse en el pre-
sente indefectible, inexorable y, por qu no?, entraablemente
hermoso tambin. Todos os apoios foron poucos para ocultarlle a
Bveda unha verdade que bouraba nel con angustia, xa o seu
momento pasara.
Anos despois, moitos anos despois, Tudela volvera o seu
recordo a aqueles momentos e a aquel personaxe:
Despus de aquella lectura llegu a alcanzar los talantes
equivocados del poeta y la posible tragedia personal a la que
podan dar lugar. La hora de su voz y de su palabra haba pasa-
do. En Espaa y posiblemente en cualquier otro sitio el teatro que
Xavier Bveda crea muy nuevo sonaba a rancio, a trasto viejo y
ya intil de otro tiempo. Me parece que todos los que asistimos a
la velada entendimos lo mismo y algo de ello me confi ngel
Lzaro. El nico que mantena la esperanza a flor de piel era el
viejo ultrasta, que deseaba morir con las botas puestas y olor de
celebridad teatral
133
.
O finado foi soterrado no cemiterio da Almudena en Madrid.
O Centro Gallego da capital fxose cargo do enterro e organizou un
acto de homenaxe no que participaron Manuel Hermida Balado,
He tenido carta de Eugenio desde Roma. Hoy mismo. Me pide tus seas y dice que
yo te de las suyas. Ya se ha puesto en contacto con Fernn-Gmez para lo de tu come-
dia. Y espero que Nuria Espert conteste muy pronto a mi carta de presentacin... En
fin, Xavier, adis. Catorce das de conocimiento levantan montaas de amistad.
133. Tudela, Mariano: Xavier Bveda: el ltimo ultrasta. La Corua:
paraso del turismo, vern, 1993.
Xavi er Bveda 96
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 96
Carlos Martnez Barbeito e Mariano Tudela. Na capital arxentina
houbo pranto na prensa pola sa morte. Ignorante da proporcin da
traxedia, unha viva ficaba soa en Bos Aires cunha hipoteca e nume-
rosas dbedas. Xavier Bveda, o poeta autodidacta, o traballador a
soldo da literatura, morra na compaa daquelas das pragas das que
fuxira, dende os seus comezos ourensns, toda a sa vida, a pobreza
e o esquecemento.
Luis Martul - Carmen Luna - Mara Goln
Grupo de investigacin de Literatura Hispanoamericana
Universidade de Santiago de Compostela
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 97
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 97
Xavi er Bveda 98
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 98
BIBLIOGRAFA CITADA
De Xavier Bveda
El madrigal de las hermosas: semblanzas de mujeres orensanas.
Ourense, imp. de La Regin, 1917
134
.
Epistolario romntico y espiritual. Rosario lrico y otros poe-
mas. Prlogo de Couceiro Freijomil. Ourense, imp. de La
Regin, 1917.
Poesas del Ultra. Un automvil pasa. Grecia, n. 13, 15
de abril de 1919.
Los Poemas del Ultra. Miedo. Grecia, n. 14, 30 de abril
de 1919.
La plstica del ambiente. Grecia, n. 23, 30 de xullo de
1919.
A la seorita Matilde Bugallal (en su boda). Vida Gallega,
Vigo, 31 de xullo de 1919.
Los poemas de los pinos. Prlogo de Rafael Cansinos Assns.
Madrid, Grfica Ambos Mundos, 1920.
La luna, el alma y la amada. (Intermezzo lrico). Ilustracins
de Cndido Fernndez Mazas. Ourense, imp. La Regin,
1922.
134. A maior parte das composicins includas neste poemario foron publi-
cadas no ano 1916 no Diario de Ourense.
Belezas locais, bohemia e aventura emigrante 99
C. DE PETO MAQUETA 4 19/12/02 15:05 Pgina 101
Obras de carcter xeral
Carballo Calero, Ricardo: Historia de la literatura gallega
contempornea. Vigo, Galaxia, 1981.
Nez Seixas, Xos: O Galeguismo en Amrica, 1879-1936.
Sada, Edicis do Castro, 1992.
Ribera Llopis, Juan e Rodrguez Gonzlez, Olivia: O
modernismo do Cenculo de Ourense e a atencin s
modelos catalns. Literatura modernista y tiempo del 98.
Actas do Congreso Internacional. Lugo, novembro de 1998.
Universidade de Santiago de Compostela, 2000.
Risco, Vicente: Obras Completas. VII vols., Vigo, Galaxia,
1994.
Rodrguez, Francisco: Anlise sociolxica da obra de Rosala
de Castro. Vigo, 1988.
Tzvi, Medin: Ortega y Gasset en la cultura hispanoamericana.
Mxico, Fondo de Cultura Econmica, 1994.
Torre, Guillermo de: Ultrasmo, existencialismo y objetivismo.
Madrid, Ediciones Guadarrama, 1968.
Videla, Gloria: El ultrasmo. Madrid, Gredos, 1971.
Xavi er Bveda 102
V
E
D
A
B
E
L
E
Z
A
S
L
O
C
A
I
S
,
B
O
H
E
M
I
A
E
A
V
E
N
T
U
R
A
E
M
I
G
R
A
N
T
E
L
U
S
M
A
R
T
U
L
C
A
R
M
E
N
L
U
N
A
M
A
R
A
G
O
L
N
C
O
L
E
C
C
I
N
D
E
P
E
T
O
C O L E C C I N D E P E T O
Xavier Bveda viviu na
fugacidade dos tempos
iniciais da modernidade.
Pensou que o mundo
poda ser apreixado con
afouteza e intrepidez. En
cada anaco da sa vida
perfilou unha pluralidade
de imaxes que parecan
aproximalo arelada con-
sagracin. Mais de vagar a
historia foino apartando,
o silencio, despois o
esquecemento e, fin, a
morte nun Madrid que
coa sa indiferencia fxo-
lle recoecer no seu
derradeiro intre o seu aca-
bamento.
CONSELLO
DA CULTURA
GALEGA
ARQUI VO DA EMI GRACI N GALEGA
LUIS MARTUL CARMEN LUNA MARA GOLN
Colectnea de textos inditos
PUBLICACINS PERIDICAS
Revista Estudios Migratorios N. 10
Arquivo da Emigracin Galega
Anuario Galego de Estudios Teatrais 2001
Seccin de Msica e Artes Escnicas
(Comisin Tcnica de Teatro)
Revista Estudios de Comunicacin N. 1
Seccin de Comunicacin / Arquivo de
Comunicacin
COLECCIN INFORMES
A comunicacin en Galicia 2002
Seccin de Comunicacin
Museos e centros de arte contempornea
Seccin de Artes Plsticas
A aprendizaxe da lingua galega no ensino
non regrado de adultos
Centro de Documentacin Sociolingstica
de Galicia
Observatorio do audiovisual galego.
Informe e catlogo 1999-2000
Seccin de Comunicacin
Xornalismo en Internet. Actitudes profe-
sionais e condicins laborais dos periodis-
tas en lia
Seccin de Comunicacin
LTIMAS PUBLICACINS DO CONSELLO
DA CULTURA GALEGA
Informacin, tecnoloxa e territorio
Galicia ante a sociedade do coecemento
Seccin de Ciencia, Tecnoloxa e Sociedade
Director: Xos Carlos Arias
Reflexiones Literarias para una Biblioteca
Real
De Martn Sarmiento
Edicin e estudio de Jos Santos Puerto
(Versin en galego e casteln)
Coloquio en mil duascentas coplas
De Martn Sarmiento
Facsmile do orixinal autgrafo
CD-Rom ndice documental de escultores
galegos do sculo XX
Seccin de Artes Plsticas
Galicia e a sega en Castela longo dos
tempos
Catlogo da Exposicin
Seccin de Antropoloxa Cultural
Actas dos IV Encontros para a Normaliza-
cin Lingstica
Centro de Documentacin Sociolingstica
de Galicia
Arquivo de Planificacin e Normalizacin
Lingstica
Nos lindeiros da galeguidade. Estudio
antropolxico do val de Fornela
Seccin de Antropoloxa Cultural
Autores: X. M. Gonzlez Reboredo (coord.),
Clodio Gonzlez Prez e Luis Costa
Vzquez-Mario
Actas das Xornadas Galicia-Finlandia:
modos de pensar
A cultura, o mundo, a comunicacin
Seccin de Comunicacin
portada XABIER BOVEDA 19/12/02 15:41 Pgina 1
CONSELLO
DA CULTURA
GALEGA
XAVIER
BVEDA
BELEZAS LOCAIS,
BOHEMIA E AVENTURA
EMIGRANTE
C O L E C C I N D E P E T O
ARQUI VO DA EMI GRACI N GALEGA
CONSELLO
DA CULTURA
GALEGA
X
A
V
I
E
R
B
V
E
D
A
B
E
L
E
Z
A
S
L
O
C
A
I
S
,
B
O
H
E
M
I
A
E
A
V
E
N
T
U
R
A
E
M
I
G
R
A
N
T
E
L
U
S
M
A
R
T
U
L
C
A
R
M
E
N
L
U
N
A
M
A
R
A
G
O
L
N
C
O
L
E
C
C
I
N
D
E
P
E
T
O
C O L E C C I N D E P E T O
Xavier Bveda viviu na
fugacidade dos tempos
iniciais da modernidade.
Pensou que o mundo
poda ser apreixado con
afouteza e intrepidez. En
cada anaco da sa vida
perfilou unha pluralidade
de imaxes que parecan
aproximalo arelada con-
sagracin. Mais de vagar a
historia foino apartando,
o silencio, despois o
esquecemento e, fin, a
morte nun Madrid que
coa sa indiferencia fxo-
lle recoecer no seu
derradeiro intre o seu aca-
bamento.
CONSELLO
DA CULTURA
GALEGA
ARQUI VO DA EMI GRACI N GALEGA
LUIS MARTUL CARMEN LUNA MARA GOLN
Colectnea de textos inditos
PUBLICACINS PERIDICAS
Revista Estudios Migratorios N. 10
Arquivo da Emigracin Galega
Anuario Galego de Estudios Teatrais 2001
Seccin de Msica e Artes Escnicas
(Comisin Tcnica de Teatro)
Revista Estudios de Comunicacin N. 1
Seccin de Comunicacin / Arquivo de
Comunicacin
COLECCIN INFORMES
A comunicacin en Galicia 2002
Seccin de Comunicacin
Museos e centros de arte contempornea
Seccin de Artes Plsticas
A aprendizaxe da lingua galega no ensino
non regrado de adultos
Centro de Documentacin Sociolingstica
de Galicia
Observatorio do audiovisual galego.
Informe e catlogo 1999-2000
Seccin de Comunicacin
Xornalismo en Internet. Actitudes profe-
sionais e condicins laborais dos periodis-
tas en lia
Seccin de Comunicacin
LTIMAS PUBLICACINS DO CONSELLO
DA CULTURA GALEGA
Informacin, tecnoloxa e territorio
Galicia ante a sociedade do coecemento
Seccin de Ciencia, Tecnoloxa e Sociedade
Director: Xos Carlos Arias
Reflexiones Literarias para una Biblioteca
Real
De Martn Sarmiento
Edicin e estudio de Jos Santos Puerto
(Versin en galego e casteln)
Coloquio en mil duascentas coplas
De Martn Sarmiento
Facsmile do orixinal autgrafo
CD-Rom ndice documental de escultores
galegos do sculo XX
Seccin de Artes Plsticas
Galicia e a sega en Castela longo dos
tempos
Catlogo da Exposicin
Seccin de Antropoloxa Cultural
Actas dos IV Encontros para a Normaliza-
cin Lingstica
Centro de Documentacin Sociolingstica
de Galicia
Arquivo de Planificacin e Normalizacin
Lingstica
Nos lindeiros da galeguidade. Estudio
antropolxico do val de Fornela
Seccin de Antropoloxa Cultural
Autores: X. M. Gonzlez Reboredo (coord.),
Clodio Gonzlez Prez e Luis Costa
Vzquez-Mario
Actas das Xornadas Galicia-Finlandia:
modos de pensar
A cultura, o mundo, a comunicacin
Seccin de Comunicacin
portada XABIER BOVEDA 19/12/02 15:41 Pgina 1