COLEXIO PLURILINGE

LINGUA GALEGA E LITERATURA

( 2 BACHARELATO)
COMPAA DE MARA
A CORUA

TEMA 2: A POESA DE VANGARDA. CARACTERSTICAS, AUTORES E

OBRAS REPRESENTATIVAS

Nas primeiras dcadas do s. XX, un movemento de renovacin esttica

revolucionou todos os aspectos da arte; o que se denominou co apelativo xenrico
de vangardas. As vangardas responden a un reformulamento terico das artes, e
as diferentes solucins reciben o nome de ismos: futurismo, cubismo, dadasmo,
creacionismo, surrealismo...
En Galicia introdcese a vangarda a partir de 1918 a travs, principalmente, de
Vicente Risco e tamn grazas a outros autores como Euxenio Montes ou Evaristo
Correa Caldern, que publican os seus poemas e textos vangardistas nas pxinas da
revista A Nosa Terra e tamn en revistas espaolas. Na correspondencia de Manuel
Antonio (poeta vangardista) mstrase a grande influencia de Risco en todos os poetas
novos do momento e en concreto no poeta de Rianxo, que accedeu aos grandes
autores europeos da vangarda guiado polos consellos e recomendacins do escritor
ourensn.
Polas especiais caractersticas da literatura galega difcil falar da vangarda tal
e como podemos facelo noutras literaturas. Mentres que na literatura europea xurdan
manifestos poticos vangardistas (e non s poticos, artsticos en xeral) que buscaban
renovar radicalmente a arte de comezos do sculo XX, a literatura galega loitaba por
ter unha presenza normalizada no mundo das letras. O grande poeta daquelas das
primeiras dcadas do sculo XX era Ramn Cabanillas que mostraba nos seus versos o
seu compromiso coa terra e continuaba unha poesa arraigada na tradicin, de corte
social, tan cultivada polos escritores do sculo XIX, par de dar cabida nos seus
versos a influencias modernistas.
Fronte a esta maneira de entender a poesa xurdiron nos anos vinte uns poetas
que intentaron que a poesa galega se abrise a novos temas e novas formas de
escribir fra dos moldes clsicos. Esta xeracin de novos escritores de vangarda
denominada de varias maneiras:
- Xeracin do 25 porque se constite en volta dese ano, cando publican as sas
obras mis representativas.
- Novecentistas por estar formada por escritores nados arredor de 1900.
- Xeracin do 22 porque neste ano se publica o nico manifesto vangardista da
literatura galega: Mis al! (Manuel Antonio e pintor lvaro Cebreiro), no cal se
sentan as bases literarias destes novos escritores:
A radical ruptura coa tradicin que se vencella aos mestres do
Rexurdimento.
A influencia de varios movementos da vangarda, non dun s.
O desexo de orixinalidade da sa obra. O artista convrtese no creador
dunha realidade autnoma.
As races fondamente galegas da sa arte.
O afastamento do sentimentalismo romntico e a procura de novos sistemas
expresivos.
Este manifesto un claro exemplo desta pugna xeracional cos vellos
(Xeracin Antre dous sculos e Xeracin Ns). Trtase dun breve folleto escrito desde
un punto de vista esttico e poltico no que fan un chamamento s novas xeracins de
intelectuais galegos para romper co pasado e buscar o seu propio camio.
Outro elemento claramente caracterizador desta poca a importancia que
acadan as publicacins peridicas, que van ser, xunto cos manifestos, documentos de

grande valor para poder comprender como se desenvolveu a vangarda galega. As,
revistas como Alfar, Ronsel, Yunque ou Cristal van ser medios privilexiados de difusin
das novas ideas estticas e de popularizacin da poesa dos autores chamados
novecentistas ou Xeracin do 25.
As, ao longo dos anos vinte e trinta a poesa galega renvase e acada unha
modernidade como nunca antes acadara e deu orixe a varias correntes poticas
vangardistas, unhas anda ligadas en certos trazos tradicin (neotrobadorismo ou
hilozosmo ), outras mis plenamente vangardistas, caso da poesa creacionista.
NEOTROBADORISMO
A pesar da aparicin no ano 1886 en Galicia do libro El idioma gallego de Antonio
de la Iglesia no que haba unha referencia s cantigas medievais, estas s eran
coecidas naquel momento polos estudosos. Tiveron que pasar corenta anos para que
os poemas medievais acadaran plena difusin, cando no ano 1928 o portugus Jos
Joaquim Nunes publicou unha edicin das cantigas de amigo e amor galegoportuguesas da Idade Media. O coecemento da existencia dunha tradicin clsica tan
rica leva aos escritores galegos a reutilizar como material potico o corpus das
cantigas, desde un punto de vista esttico. Por iso hai quen non considera a este
movemento potico propiamente vangardista, ags o caso de Cunqueiro.
Anda sendo un movemento mimtico (imita sobre todo a cantiga de amigo e a de
amor), supn, fronte poesa que mantia a tradicin decimonnica ou combativa
das Irmandades, unha renovacin diferente levada a cabo polos ismos. A poesa
neotrobadoresca caracterzase por:
a) A presenza de temas e lugares comns das cantigas: amor, ausencia amorosa, a
alba, a fonte...
b) Os recursos estruturais medievais de paralelismo ou refrn.
c) Mais nesta reelaboracin hai tamn unha vontade de ruptura e de novidade con
respecto
ao poema, sobre todo na elaboracin das imaxes que os textos
presentan.
Os principais representantes desta corrente potica, que se prolongou durante
dcadas, son: Fermn Bouza Brey que iniciou a corrente co seu libro Nao senlleira
(1933) e lvaro Cunqueiro, que o representante mis destacado, pola mestra con
que combina a imaxe vangardista cos esquemas mtricos tradicionais no seu
poemario Cantiga nova que se chama riveira (1933).
Esta corrente potica non s se d nos anos de preguerra que estamos a estudar,
senn que contina na posguerra, impndose como unha actitude evasiva que
adoptan os poetas diante da dura realidade, representando a frmula menos
comprometida da reanudacin do cultivo literario do galego na ditadura franquista.
Xos M lvarez Blzquez pon fin a esta tendencia en 1953 coa publicacin do seu
Cancioneiro de Monfero, que fai pasar por un autntico cancioneiro do sculo XIII,
levando ao extremo o xogo literario da imitacin potica.
HILOZOSMO
Esta denominacin dbese a Carballo Calero, anda que esta corrente potica
recibiu tamn o nome de "Imaxinismo" dado por Ferrn, ou "Impresionismo" dado por
A. Lpez Casanova. O seu creador foi o poeta pontevedrs Lus Amado Carballo, que
nos seus poemarios
Proel (1923) e O Galo (editado postumamente), mostra
influencias de Cabanillas. A grande achega deste movemento lrica galega ha vir
dada pola sabia combinacin das novas correntes das vangardas coas formas
tradicionais da nosa poesa.
a) O motivo central do poema a paisaxe galega, que se pretende captar en toda
a sa esencia.
b) Presenta nos seus poemas unha natureza viva, humanizada.
c) Gusto polo neopopulismo, referencia nos textos a motivos campesios, aldens,
folclricos.
d) Mantemento da rima, case sempre asonante, en metros populares.

e) Entrada de elementos procedentes das vangardas: estranxeirismos, lxico e

imaxes vangardistas.
O influxo de Amado Carballo na literatura galega foi moi grande; non s marcou os
autores da sa poca, senn que se prolongou ata os anos 60, cando a poesa de
denuncia fai presenza na literatura galega.
CREACIONISMO
A lia potica que mis se adscribe vangarda a que representara a poesa do
poeta rianxeiro Manuel Antonio. Este autor ofrece unha lectura persoal do
Creacionismo do poeta chileno Vicente Huidobro e das caractersticas da vangarda
europea a travs do ultrasmo espaol. Este ismo, a diferenza dos dous anteriores, non
creou unha escola; a sa poesa representa case un fito illado dentro da nosa
literatura.
Mis revolucionario que o hilozosmo, rompe totalmente coa tradicin anterior, e
procura a orixinalidade evitando o localismo. Manuel Antonio un dos primeiros
autores que pretende a universalidade escribindo en galego. Para acadar isto,
adscrbese s vangardas europeas, pero inclnase polo Creacionismo, movemento
potico que prescinde de toda referencia ao real, pois o poeta creacionista crea unha
realidade autnoma: "o poeta deus".
A xustaposicin de imaxes o centro, a armazn do poema: a tcnica creacionista
xira arredor da imaxe como recurso case exclusivo. Excle polo xeral o
sentimentalismo, a musicalidade modernista e case prescinde da rima. No centro da
temtica de Manuel Antonio est o mar e o eu do poeta, e a sa profunda vivencia do
mar e da soidade o que humaniza esta poesa elaborada coa tcnica deshumanizadora
das vangardas poticas: o poema non un xogo, como sucede con frecuencia nos
poetas ultrastas, senn a expresin dunha vivencia.
A nica obra que publicou en vida foi De catro a catro (1928). Nela a sa poesa
basase na superposicin de imaxes que teen como ncleo temtico a interiorizacin
da paisaxe maria e a reflexin sobre o propio eu potico. un poemario arredor do
tema da viaxe, escrito como un caderno de bitcora, no que Manuel Antonio utiliza
trazos marcadamente vangardistas como a disposicin irregular dos versos, o uso de
espazos en branco, a tipografa, a xustaposicin de imaxes, o multilingismo, os
tecnicismos lxicos...
SURREALISMO
Cunqueiro, parte da sa achega ao neotrobadorismo, o que introduce o
surrealismo nas nosas letras. Poemas do si e non (1933) o seu libro surrealista. O
seu surrealismo un surrealismo inxenuo, sentimental, sen chegar ao automatismo
potico e libre de todo patetismo e forma dramtica que caracteriza a un bo nmero
de textos deste movemento.