Eksploatacija I Planiranje EES Predavanja1

3.
1 Pregled osnovnih funkcija operativnog planiranja 66

3.2 Kratkorona prognoza potronje 67
3.3 zrada plana re!onta i odr"avanja ter!ikih jedinica 7#
3.$ Proraun rezervi proizvodnih kapaciteta 71
3.4.1 Regulaciona rezerva 71
3.4.2 Rotirajua havarijska rezerva 72
3.4.3 Remontna rezerva 77
3.% &lektroenergetski 'ilansi 7(
3.5.1 Opta razmatranja 7
3.5.2 !ilansi elektri"ne energije 7
3.5.3 !ilansi elektri"nih snaga #2
&K)P*+,-,./, P*,01,0/&
&*&K-1+&0&12&-)K3 ))-&4,
1. 56+7 2
1.1 8unkcije aktivnosti eksploatacije i planiranja &&)9a 2
1.2 ,ktuelne transfor!acije elektroenergetskog sektora 3
1.3 4odeli organizovanja elektroenergetskog sektora %
a. $onopolski mo%el 5
&. $o%el je%nog kupca 'single &u(er) *
c. $o%el konkurencije na tr+itu na veliko 7
%. $o%el konkurencije na tr+itu na malo 7
2. &0&12&-)K+9&K)P*+,-,.+0& K,1,K-&1)-K& &&)9a (
2.1 Potroai (
2.1.1 ,nevni %ijagram i kriva trajanja optereenja
a. -arakteristi"ni pokazatelji %ijagrama
&. .o%jela %nevnog %ijagrama optereenja 11
c. /proksimacija krive trajanja optereenja 13
%. 0e%mi"ni1 mjese"ni i go%inji %ijagrami optereenja i 15
o%govarajui %ijagrami trajanja
2.2 :6+1 &*&K-1;0& &0&12/& 1<
2.2.1 Osnovni pokazatelji elektrana 1#
2.2.2 2i%roelektrane '23) 21
a. Opta svojstva i vrste 23 21
&. .rora"un snage i energije 23 27
c. 3nergetske karakteristike hi%roagregata 33
2.2.3 4ermoelektrane '43) 35
a. 4ipovi 43 35
&. 43 na paru 35
c. 5asnotur&inske 43 37
%. 43 sa kom&inovanim ciklusom 3
e. 4ermoelektrane 6 toplane '43 6 4O) 3
7. Osnovne energetske karakteristike 43 42
g. /nga+ovanje poje%inih tipova 43 u %ijagramu optereenja 57
h. 8nvesticioni trokovi 43 5#
2.2.4 Rezerve proizvo%nih kapaciteta *2
2.2.5 3ksploatacija 330 i pouz%anost *5
3.
850K./& +P&1,-60+2 P*,01,0/,
66
6.1 +pta raz!atranja 1#<
6.2 &lektroenergetski 'ilansi za potre'e planiranja 11#
6.3 Pouzdanost proizvodnog podsiste!a 113
*.3.1 Rezerviranje generatorskih kapaciteta 113
*.3.2 O%re9ivanje :O:. in%eksa pouz%anosti 115
*.3.3 :O3. in%eks pouz%anosti 11
*.3.4 8n%eks u"estanosti i trajanja ';,) 6 in%eks 11
6.$ z'or elektrana i veliine proizvodnih agregata 12#
6.% z'or najpovoljnije strukture izvora elektrine energije 12$
*.5.1 4rokovi proizvo%nih agregata 124
6.6 Postupci planiranja razvoja izvora 126
*.*.1 2euristi"ko planiranje razvoja izvora 12*
*.*.2 /utomatsko optimalno planiranje izvora 127
$. P10.P P*,01,0/, 1,:6+/, &&)9a <3
$.1 +snovne faze= vre!enska i prostorna deko!pozicija procesa <3
planiranja
$.2 +snovni koncepti planiranja <%
4.2.1 -oncept sigurnosti i sta&ilnosti #5
4.2.2 -oncept pouz%anosti #*
4.2.3 -oncept kvaliteta elektri"ne energije #*
4.2.4 -oncept ekonomi"nosti #7
%. P1+20+:, P+-1+>0/& &*&K-1;0& &0&12/& )0,2& <7
%.1 +pti pro'le!i <7
%.2 4etodi za dugoronu prognozu potronje elektrine energije i (#
snage
5.2.1 -valitativni meto%i 1
5.2.2 <ezavisni 'ekstrapolacioni) meto%i 1
a. ,eterministi"ki mo%eli 2
&. 0tohasti"ki mo%eli 7
5.2.3 =avisni 'korelacioni) meto%i 7
a. =avisni mo%el potronje elektri"ne energije u 7unkciji &ruto
nacionalnog proizvo%a
&. .rognoza potronja elektri"ne energije uz pomo
koe7icijenta osjetljivosti
%.3 6arijacija potronje i karakteristinih pokazatelja potronje toko!
godine
1#3
%.$ Prognoza vrnog i !ini!alnog optere?enja 1#$
%.% Praktine pri!jene !odela prognoze potronje 1#6
6. P*,01,0/& 1,:6+/, :6+1, 1#<
7. P*,01,0/& 1,:6+/, 41&@, 12<
7.1 5vod 12<
7.2 )tudija dogradnje prenosne !re"e 12(
*iteratura 132
Eksploatacija i planiranje EES
literatura
1. $ilan 0. >alovi1 /n%rija 4. 0ari?
3-0.:O/4/@8A/ 3:3-4RO3<3R5340-82 08043$/
!eopres1 !eogra% 1. g.
2. $ilan 0. >alovi1 /n%rija 4. 0ari?
.:/<8R/<A3 3:3-4RO3<3R5340-82 08043$/
!eopres1 !eogra% 2BBB. g.
1
1. 56+7
1.1 8unkcije aktivnosti eksploatacije i planiranja &&)9a
3lektroenergetski sektor 'elektroprivre%a) &avi se pro&lemima
proizvo%nje1 prenosa1 %istri&ucije i potronje elektri"ne energije. Osnovni
za%atak ovog sektora je %a o%govarajuim aktivnostima
o&ez&ije%i potroa"ima zahtijevane isporuke elektri"ne energije1 uz
propisani kvalitet1 neopho%ne nivoe sigurnosti i pouz%anosti isporuke i uz
najmanje sopstvene trokove. ,ostizanje ovog cilja posti+e se preko %va
skupa komplementarnih procesa. 4o su eksploatacija i planiranje 3306a1 pri
"emu je 330 tehni"ko6 ekonomski sistem na kome se o%vijaju sve
aktivnosti elektroprivre%e. C tehni"kom smislu1 330 je slo+eni %inami"ki
sistem koji se sastoji o% skupa elektrana1 prenosnih i %istri&utivnih
vo%ova1 trans7ormatora i potroa"a me9uso&no povezanih tako %a %jeluje
kao je%instvena procesna cjelina.
Eksploatacija 3306a je aktivnost koja ima za cilj %a se primjenom
tehni"ko6ekonomskih meto%a na naj&olji mogui na"in iskoristi postojei1 ve
izgra9eni o&jekti i sistem. ,a &i se taj cilj ostvario1 neopho%no je poznavati
energetske i eksploatacione 'ekonomske) karakteristike poje%inih elemenata
sistema1 o&jekata1 o%vojenih po%sistema i 3306a kao cjeline. Ove
karakteristike u se&e uklju"uju i sva konstrukciona i tehni"ka rjeenja i
investicione trokove ugra9ene opreme.
3ksploatacija se "esto %e7inie i kao skup upravlja"kih akcija
pre%uzetih u cilju za%ovoljenja potre&a potroa"a1 uz uslov %a se o&ez&ije%e
sigurnost pogona izvora i mre+e1 pouz%anost napajanja potroa"a kvalitetnom
elektri"nom energijom i najmanji trokovi poslovanja. Ove upravlja"ke akcije
'ru"ne ili automatske) mogu uzeti najrazli"itije 7orme1 kao to su %irektne ili
posre%ne manipulacije na opremi i aparatima lociranim u o&jektima 3306a1
promjene ra%nih re+ima1 prepo%eavanje parametara ure9aja za kontrolu1
zatitu i regulaciju1 reviziju ra%nih ograni"enja1 izra%u upravlja"kih
algoritama i ra"unarskih programa1 propisivanje proce%ura upravljanja1
pose&no u a&normalnim pogonskim re+imima i sl. .ri tome se sve 7unkcije
eksploatacije mogu raz%vojiti u tri vremenska perio%a?
priprema pogona 'ili operativno planiranje)1
upravljanje u realnom vremenu1
analiza ostvarenog pogona.
,etaljnije o nave%enim 7unkcijama e &iti kasnije govora.
Planiranje 3306a je aktivnost koja se o%nosi na izra%u planova razvoja1
projektovanje i izgra%nju sistema i njegovih elemenata koji e za%ovoljiti
neke pretpostavljene &u%ue potre&e1 polazei o% zate"enog 'po"etnog) stanja.
.olazi se o% postojee izgra9enosti i prognoza potre&a potroa"a1 na &azi
2
kojih se prou"avaju razne mogue varijante lokacija izvora i kon7iguracije
mre+e sa kojima se za%ovoljavaju potre&e sistema1 uz pretpostavljeni stepen
pouz%anosti i sigurnosti i uva+avanje ograni"enja koja nameu priro%ni
resursi1 ekologija i 7inansijski izvori sre%stava za realizaciju planova razvoja.
8z&or naj&oljeg 'optimalnog) scenarija vri se na osnovu uspostavljenih
kriterijuma koji se naj"ee svo%e na minimizaciju ukupnih 'investicionih i
operativnih) trokova1 uz jako prisustvo neizvjesnosti u pretpostavkama na
osnovu kojih se %onose o%luke.
0 %ruge strane1 planiranje 3306a je usko povezano sa planovima razvoja
ukupne energetike jer postoji "itav niz potroa"a '%omainstva1 +eljezni"ki i
gra%ski sao&raaj1 grijanje it%.) koji mogu energetske potre&e za%ovoljiti iz
razli"itih energetskih izvora. =&og toga se pri planiranju razvoja 3306a mora
poi o% generalne strategije razvoja zemlje 'ako takva strategija postoji)1 pa
on%a pristupiti planiranju razvoja poje%inih energetskih sektora1 o% kojih je
je%an i sektor elektroenergetike. 8zra%a nave%enih planova razvoja je
multi%isciplinarnog karaktera i uklju"uje1 pore% tehni"kih1 i ekonomske1
socijalne1 ekoloke i politi"ke aspekte o% kojih se neki teko kvanti7ikuju.
1.2 ,ktuelne transfor!acije elektroenergetskog sektora
3lektroenergetski sektor prolazi kroz va+ne trans7ormacije u celom
svetu koji su poslje%ica te+nji za poveanjem e7ikasnosti ra%a sistema kroz
smanjenje trokova proizvo%nje1 poveanje pouz%anosti napajanja potroa"a
elektri"nom energijom1 kao i ruenju monopola u tom sektoru. 4ehni"ki i
ekonomski razlozi1 kao i politi"ke o%luke tjeraju elektroenergetski sektor u
pravcu restrukturiranja i uvo9enja konkurencije i ostalih tr+inih mehanizama.
4ra%icionalni koncept vertikalno integrisanih sistema koji su &ili u %r+avnom
ili u privatnom vlasnitvou1 mijenja se sa kompleksnim sistemom u kojemu se
kao nezavisni elementi pojavljuju? proizvo%nja1 prenosni sistem1 %istri&ucija1
sistem operatori1 &rokeri energije ... -ao rezultat svega ovoga1 %olazi %o
naputanja koncepta centralizovanog sistema i i%e se ka %ecentralizovanoj
sistemskoj strukturi koja e 7unkcionisati u veoma %inami"kom okru+enju.
0a tehni"kog aspekta1 napre%ak u tehnologiji proizvo%nje je zna"ajan
razlog za restrukturiranje elektroenergetskog sna&%ijevanja. 4okom *B6tih i
7B6tih1 kapacitet tipi"ne elektrane na ugalj ili nuklearne elektrane %ostigao je
veli"inu o% *BB D 1BBB $E. Frijeme izgra%nje je &ilo "esto %u+e o% 465
go%ina1 a za nuklearne elektrane to vrijeme je &ilo i %o 1B go%ina. =&og
ovoga1 o%luke o gra%nji novih elektrana su se tre&ale po%ro&no analizirati i
%onijeti mnogo prije nego to je planirani kapacitet &io potre&an. 8nvesticije
su1 tako9e1 &ile enormne1 a pro&ijanje &u%+eta "esto. C ovim uslovima1 samo
su veliki1 vertikalno integrisani 3301 koje je posje%ovala %r+ava1 sa strogom
3
Eksploatacija i planiranje EES Predavanja
regulativom1 mogli %a o&ez&ije%e potre&ne investicije1 kao i %a relativizuju
eventualne greke u planiranju.
Razvoj gasnih elektrana sa kom&inovanim ciklusom %oveo je %o
poveanja termi"ke e7ikasnosti i %o smanjenja optimalnih veli"ina
generatorskih je%inica. -orienjem ove tehnologije1 tipi"na instalisana snaga
generatorske je%inice mo+e &iti manja o% 3BB $E1 vrijeme izgra%nje se mo+e
smanjiti na 162 go%ine1 a investicija po instalisanom kE je zna"ajno manja.
Gtavie1 razvoj tr+ita gasa je %oveo i %o znatno manjih cijena gasa kao goriva.
4ako9e1 ova tehnologija ima mnogo manji tetni uticaj na +ivotnu okolinu. C
ovim uslovima1 investicije mogu %a sprove%u i manje organizacije. Ovaj
napre%ak je omoguio pojavu manjih proizvo9a"a koji proizvo%e elektri"nu
energiju po ni+im cijenama nego tra%icionalne kompanije.
3konomski i politi"ki razlozi su1 tako9e1 izuzetno zna"ajni za
trans7ormaciju elektroprivre%nih pre%uzea.<a7tna kriza 7B6tih go%ina
prologa vijeka je natjerala veinu razvijenih zemalja %a smanje svoju
energetsku zavisnost o% na7te i %a se orjentiu ka %rugim energentima. <ovim
pravilima koja uzimaju u o&zir i zatitu +ivotne okoline '-(oto .rotokol)
zna"ajno se 7avorizuju proizvo%nja elektri"ne energije iz o&novljivih izvora.
3lektrane na ugalj i nuklearne elektrane se z&og svojih energenata i
tehnologije1 izuzetno teko uklapaju u ove stan%ar%e1 i opti tren% u
razvijenom svijetu je njihovo zatvaranje. Claskom novih Higra"aH koji su
vezani za novo%olazee tehnologije 'gas1 o&novljivi izvori) %olo je %o
poveanja pritiska ka restrukturiranju sistema.
.oliti"ki razlozi1 tako9e1 igraju zna"ajnu ulogu u procesu
trans7ormacije. .rvo1 primjer nekih zemalja koje su relativno rano ule u
proces li&eralizacije. ,rugo1 opti tren% prihvatanja pre%nosti koje %onosi
konkurencija i slo&o%no tr+ite elektri"ne energije. <a kraju1 pritisak nekih
me9unaro%nih 7inansijskih organizacija1 kao to su 0vjetska !anka i 3vropska
investiciona &anka1 koje "esto uslovljavaju kre%itiranje sa ekonomskom
%eregulacijom1 uklju"ujui i elektroprivre%ni sistem.
Ferikalnim i horizontalnim raz%vajanjem se u proizvo%nji uvo%i
konkurencija koja ima za cilj stvaranje novih proizvo%nih kompanija i
nezavisnih proizvo9a"a '8.. 6 Independent Power Producer)1 "ime se
za%ovoljavaju potre&e u koli"ini energije1 a time se %o&ija i je7tinija i
pouz%anija elektri"na energija1 to je i cilj za krajnje potroa"e.
.renos se 7ormira kao je%na kompanija o%govorna za manipulacije1
o%r+avanje i irenje sistema. Ona garantuje pristup prenosnoj mre+i1 to se
regulie transparentnim i ne%iskriminatornim 7ormama pristupa prenosnom
sistemu1 kao i cijenama usluga prenosa.
<ezavisni sistem operator '80O D Independent System Operator) stara
se za tehni"ku sigurnost i pouz%anost ra%a 3306a1 te propisuje minimalne
zahtjeve za pristup mre+i i njeno korienje. 80O mora &iti neutralan i
4
5
5
ne%iskriminatoran prema korisnicima prenosne mre+e. Osnovni za%atak 80O
je o%r+avanje ravnote+e energije 'uskla9ivanje proizvo%nje i potronje) i
o%r+avanje ravnote+e sistema 'o%r+avanje 7rekvencije i napona unutar
propisanih granica).
,istri&utivna %jelatnost se %ijeli u niz o%vojenih %istri&utivnih po%ru"ja
na kojima 7unkcioniu vie 7unkcionalno raz%vojenih %istri&utivnih
kompanija. ,istri&utivne kompanije su o%govorne za izgra%nju1 irenje1
razvoj1 upravljanje i o%r+avanje %istri&utivnih mre+a.
0 o&zirom na potre&u postepenog otvaranja tr+ita i uvo9enja
konkurencije1 slo&o%a iz&ora isporu"ioca elektri"ne energije se1 po pravilu1 u
po"etku ograni"ava na kvali7ikovane potroa"e koji e1 u po"etku1 &iti veliki
in%ustrijski potroa"i.
1.3 4odeli organizovanja elektroenergetskog sektora
.ostoje "etiri osnovna mo%ela za organizovanje elektroenergetskog
sektora?
monopolski mo%el1
mo%el je%nog kupca1
mo%el konkurencije na tr+itu na veliko i
mo%el konkurencije na tr+itu na malo.
Ovi mo%eli su %e7inisani prema stepenu konkurencije. !ilo koji %rugi
mo%el se mo+e smatrati kom&inacijom nekih o% ovih "etiri osnovnih mo%ela.
a. $onopolski mo%el
Ovo je integrisani monopol koji nema konkurenciju ni u je%nom
segmentu '0l. 1.1). .otroa" se nalazi na kraju niza i na&avlja elektri"nu
energiju o% kompanija koja ima monopol na% njim. Cgovorni o%nosi postoje
samo sa velikim potroa"ima.
0mjer
energije
)l. 1.1 Monopolski model
&. $o%el je%nog kupca 'single &u(er)
-o% ovog mo%ela je proizvo%nja raz&ijena1 o%nosno uve%ena je
konkurencija na nivou nezavisnih proizvo9a"a '0l. 1.2). $e9utim1 ovim
mo%elom krajnji potroa"i i %istri&uteri su o&avezni %a na&avljaju elektri"nu
energiju o% Hsingle &u(er6aH. 0ingle &u(er se nalazi u monopolskom polo+aju
jer mo+e %a %iktira uslove kako 8..1 tako i %istri&uterima. Ovaj mo%el je
zna"ajno unaprije9en u o%nosu na monopolski1 me9utim i %alje postoje
elementi monopola. 4rokovi prenosa1 %istri&ucije1 transakcija i mjerenja su
relativno niski i pokrivaju se pro7itom je%inog kupca 'Hsingle &u(erH6a).
)l. 1.2 Model jednog kupca
c. $o%el konkurencije na tr+itu na veliko

C ovom mo%elu '0l. 1.3)1 tako9e1 krajnji potroa"i nisu u mogunosti
%a &iraju svog sna&%jeva"a elektri"nom energijom 'osim kvali7ikovani
potroa"i)1 ve su upueni na %istri&utera koji ima mogunost iz&ora
proizvo9a"a. C ovom mo%elu je uve%ena konkurencija u proizvo%nji i
%istri&uciji. Cpravljanje 3306om je u na%le+nosti prenosa. 4rokovi
transakcije su vei nego u pretho%nom mo%elu1 a neopho%na je slo+enija
mjerna i o&ra"unska in7rastruktura. .ro&lemi isporuke i kvaliteta elektri"ne
energije u ovom mo%elu rjeavaju se ugovorima.
)l. 1.3 Model konkurencije na tr!i"tu na #eliko
%. $o%el konkurencije na tr+itu na malo
Ovaj mo%el '0l. 1.4) pretpostavlja potpuno li&eralizovano tr+ite
elektri"ne energije sa konkurencijom u svim elementima sistema1 osim u
prenosu. -rajnji potroa" mo+e %a &ira svog isporu"ioca1 a mo+e %irektno ili
preko posre%nika '%istri&uter) imati pristup svim proizvo9a"ima. Ovako
ure9eno tr+ite1 z&og velikog &roja u"esnika u ugovaranju i transakcijama1
postaje veoma slo+eno1 pa se poveavaju i svi servisni trokovi.
$
)l. 1.$ Model konkurencije na tr!i"tu na malo
C skla%u sa /tinskim procesom otvaranja tr+ita elektri"ne energije i
=akonom o energetici R@51 u @rnoj 5ori je 2BB5. g. otpo"eo proces
restrukturiranja elektroenergetskog sektora. C elektroprivre%i @rne 5ore
konstituiu se "etiri 7unkcionalne cjeline za proizvo%nju1 prenos1 %istri&uciju
i sna&%ijevanje potroa"a elektri"nom energijom1 a pre%vi9ena je i
privatizacija svih sektora1 osim prenosne mre+e.
%
2. &0&12&-)K+9&K)P*+,-,.+0& K,1,K-&1)-K& &&)9a
2. 1 Potroai
C je%nom 3306u postoje &rojni i raznovrsni potroa"i. <aj"ee se
karakteriu %ijagramima optereenja1 o%nosno pokazateljima koji opisuju te
%ijagrame. =&og &rojnosti poje%ina"nih potroa"a 'koji su naj"ee
priklju"eni na niski napon)1 oni se grupiu u o%vojene kategorije potronje sa
sli"nim 7izi"kim karakteristikama. -riterijumi grupisanja mogu &iti razli"iti1
ali se naj"ee u praksi koriste slje%ee kategorije?
%omainstva1
in%ustrija1
sao&raaj1
poljoprivre%a1
ostala potronja.
,ijagrami optereenja izra+avaju promjenu snage u 7unkciji vremena i
mogu se crtati za poje%ina"ne potroa"e ili za agregiranu potronju u okviru
a%ministrativnih i geogra7skih cjelina1 ili raznih kategorija i sektora potronje.
.oto %ijagrami optereenja 'ili %ijagrami potronje) mogu uklju"iti i gu&itke
snage u poje%inim elementima sistema1 mogue je razlikovati %ijagrame?
6 &ruto potronje 'na generatorima)1
6 na pragu elektrane 'umanjena &ruto potronja za sopstvenu potronju
elektrane)1
6 na pragu prenosa ' umanjena potronja na pragu elektrane za gu&itke
u generatorskim &lok trans7ormatorima)1
6 na pragu %istri&ucija 'umanjena potronja na pragu prenosa za gu&itke
u prenosnoj mre+i)1
6 neto potronja koja se naplauje o% potroa"a '&ez gu&itaka u
%istri&utivnim mre+ama).
2.1.1 ,nevni %ijagram i kriva trajanja optereenja
a. -arakteristi"ni pokazatelji %ijagrama
C pogle%u vremenskih perio%a %ijagrami optereenja se javljaju kao
%nevni1 se%mi"ni1 mjese"ni i go%inji %ijagrami1 pri "emu je osnov svih tih
%ijagrama %nevni %ijagram.
,nevni %ijagram .
p
I 7't) se 7ormira prema trenutnim1 ili prema nekim
usre%njenim snagama na intervalima o% 15 min1 pola sata ili je%an sat i za
potre&e eksploatacije se naj"ee prikazuju za optereenja sistema na pragu
elektrane1 ili za neto potronju. <a 0l. 2.2 %at je tipi"an %nevni %ijagram
sre%njesatnih optereenja je%nog konzumnog po%ru"ja. -arakteriu ga tri
&
p$
pm
p$
$
J .
pm
J .
p$
p$
osnovna pokazatelja? maksimalno .
%
i minimalno %nevno optereenje .
%
i ukupna potronja energije E
p
%
koja je %ata povrinom ispo% %nevnog
%ijagrama optereenja.
8z naprije% nave%ena tri osnovna pokazatelja %e7iniu se %rugi izve%eni
karakteristi"ni pokazatelji i to?
7aktor %nevnog optereenja? m
%
I E
p
%
J 24 .
%
'2.1)
sre%nje %nevno optereenje? .
psr
%
I E
p
%
J 24 '2.2)
vrijeme iskorienja maks. snage 4
%
I E
p
% %
'2.3)
o%nos %nevnog min. i maks. m
B
%
I .
% %
'2.4)
8z relacija '2.1) 6 '2.4) slije%i %a izme9u pokazatelja postoji veza?
%
I 4
%
J 24 '2.5)
m
%
I .
psr
%
J .
p$ $
Sl. 2.1 Op"ti o'lik dne#nog dijagrama optere(enja nekog kon)uma
=a energetsko 6 ekonomske analize prilika u 3306u1 umjesto
hronolokog %ijagrama optereenja sa 0l. 2.11 pogo%nije je %a se koristi
preure9ena kriva trajanja optereenja kao na 0l. 2.2.
1*
p$
Sl. 2.2 Preure+ena kri#a trajanja optere(enja
4a kriva se %o&ija tako to se optereenja iz %nevnog %ijagrama
pore9aju po opa%ajuim vrije%nostima1 &ez o&zira na vremenske trenutke
njihovih pojava. <a preure9enoj krivoj sa 0l. 2.2 sa"uvani su osnovni
% % %
pokazatelji hronolokog %ijagrama sa 0l. 2.1? .
p$
1 .
pm
i E
p
.
&. .o%jela %nevnog %ijagrama optereenja
,nevni %ijagram optereenja se mo+e po%ijeliti na %va na"ina?
po trajanju optereenjaK
po tipu optereenja.
.o prvoj po%jeli %nevni %ijagram optereenja se raz%vaja na peri%e
visokih 4
v
%
i niskih optereenja 4
n
%
kao na 0l. 2.36a. 5ranice izme9u ta %va
perio%a i njihovo trajanje nijesu jasno o%re9eni1 jer zavise o% o&lika
%ijagrama.
.o%jela po tipu optereenja raz%vaja %nevni %ijagram na konstantno 'ili
&azno) optereenje .
pk
%
i na varija&ilno 'ili vrno) optereenje .
pv
%
kao na 0l.
2.36&. 0a%a je mogue izraziti konstantnu %nevnu energiju kao
E
pk
%
I 24 .
pk
%
'2.*)
%ok se %nevna varija&ilna snaga .
pv
%
i varija&ilna energija E
pv
%
%e7iniu kao
.
pv
%
I .
%
6 .
pk
%
'2.7)
p$
pm
E
pv
%
I E
p
%
6 E
pk
'2.#)
.rema tome1 po%jelu %nevnog %ijagrama optereenja na konstantni i
varija&ilni %io karakteriu tri veli"ine? maksimalno %nevno optereenje .
%
1
konstantno %nevno optereenje .
pk
%
i ukupna %nevna energija E
p
%
.
Sl. 2.3 Podjela dne#nog dijagrama optere(enja
a, na periode #isoki- i niski- optere(enja
', na konstantni i #arija'ilni dio
,nevni %ijagrami razlikuju se za ra%ne i nera%ne %ane1 o%nosno
ne%jelje i praznike. Razlike su1 kako po veli"ini ukupne energije1 tako i po
maksimalnom optereenju i vremenu trajanja varija&ilnog optereenja. 0ve
na&rojene veli"ine su vee u ra%nim %anima.
/ko je %nevno trajanje velikih optereenja 4
v
%
1 trajanje malih
optereenja je 4
n
%
I 4
%
6 4
v
%
1 g%je je 4
%
I 24 h. O&i"no se polazi o%
pretpostavke %a je konstantno opterenje .
pk
%
isto za ra%ne 'in%eks LrM) i
nera%ne %ane 'in%eks LnM) i o%re9uje se relacijom
.
pk
%
I 'E
p
%
6 E
%
p1vis
)J 4
n
%
'2.)
pri "emu su E
%
p1vis
i 4
n
%
%e7inisani na 0l. 2.36a. C optem slu"aju va+i %a je
.
pk
%
.
%
i E
%
p1vis
E
%
p1v
.
p$
p$
% %
<aprije% izlo+ena po%jela %nevnog %ijagrama na konstantni i varija&ilni
%io naro"ito je va+na u vezi sa njegovim popunjavanjem anga+ovanjem
razli"itih tipova elektrana. -onstantno ili H&aznoH optereenje se o&i"no
pokriva proto"nim 23 iJili 431 %ok se varija&ilno optereenje pokriva
HvrnimH elektranama 'akumulacione i reverzi&ilne 23 ili gasne 43).
c. /proksimacija krive trajanja optereenja
$ogua su %va na"ina aproksimacije krive trajanja optereenja .
p
't)?
pomou vie pravih linija ili pomou vremenskog polinoma proizvoljnog
stepena. Osnovni princip svih aproksimacija je %a aproksimacije moraju
sa"uvati najva+nija svojstva stvarne krive? maksimalno i minimalno 'ili
konstantno) optereenje i ostvarenu potronju1 o%nosno povrinu ispo% krive
trajanja.
<a 0l. 2.4 prikazana je "esto primjenjivana aproksimacija sa tri prave. .olazi
se o% koncepta po%jele normalizovanog %ijagrama trajanja optereenja na
konstantni i varija&ilni %io i zamjene stvarnog %ijagrama sa tri segmenta
pravih o%re9enih slje%ei koor%inatama?
6 'B11) i '
%
v
1 p
pk
%
N p
pv
%
) za segment / 6 ! 'B
%
v
)K
6 '%
v
1 p
pk
% N p
pv
%) i '%
v
1 p
pk
%) za segment ! 6 @ '%
v
%
v
)K
6 '
%
v
1 p
pk
%
) i '11 p
pk
%
) za segment @ 6 , '
%
v
1).
g%je su normalizovane koor%inate p
p
%
I .
p
J .
%
i I t J 4
%
kao i sve ostale
veli"ine na 0l. 2.4 izra+ene u relativnim je%inicama 'pri "emu je 4
%
I 24 h).
<epoznati parametri i %e7iniu krajnje ta"ke segmenata pravih i
o%re9uju se iz uslova %a je u zamjenskom %ijagramu povrina koja o%govara
varija&ilnoj energiji ostaje nepromijenjena?
O
pv
%
I E
pv
%
J .
%
4
%
I B15
[
%
v
p
pv
'1 N ) N
%
v
p
pv
'1 6 )] I
o%akle je
I B.5
%v
p
pv%
' N ) '2.1B)
N I 2 O
pv
%
J
%
v
p
pv
%
I 2 E
pv
%
4
%
J .
pv
%
4
v
%
'2.11)
/ko se uzmu u o&zir grani"ne vrije%nosti promjene varija&ilne energije
E
pv
%
I B i E
pv
%
I .
pv
%
4
v
%
'o%nosno njihovih relativnih vrije%nosti O
pv
%
I B i
O
pv%
I
%v
p
pv%
) na osnovu je%na"ine '2.11) %o&ija se neje%nakost
B N 2 '2.12)
Ae%na"ina '2.11) u koor%inatnom sistemu '1 ) pre%stavlja pravu "iji je
koor%inantni po"etak u ta"ki 'B1B) na 0l. 2.51 a o%sje"ci
v
'za I 1) na 6
koor%inati i p
pv
' za I 1) na 6 koor%inati. Ova prava ' N I @onst.)
pre%stavlja geometrijsko mjesto ta"aka presjeka pravih koje aproksimiraju
varija&ilni %io normalizovane krive trajanja optereenja i ima je%nake
o%sje"ke na novim koor%inatnim osama i
13
B
I
B
I 2 O
pv%
J
%v
p
pv%
'2.13)
Sl. 2.4 .proksimacija kri#e trajanja dne#nog optere(enja sa tri pra#e
,ruga aproksimacija krive trajanja optereenja koristi vremenski
polinom
p
p
%
') I
n
k =
B
a
k
k
'2.14)
g%je su nepoznati koe7icijenti a
k
K k I B11121P1n 'o&i"no se uzima n 5)
o%re9uju minimizacijom z&ira kva%rata o%stupanja vrije%nosti 7unkcije '2.14)
o% poznate vrije%nosti za%ate ta"ke na stvarnoj krivoj trajanja optereenja.
/proksimacija polinomom '2.14) je u principu preciznija o%
aproksimacije sa tri prave i %o&ija se u je%nom koraku rjeavanjem
optimizacionog pro&lema H7itovanjaH.
14
Sl. 2.5 Odre+i#anje presje/ne ta/ke 0 pra#i- sa Sl, 2,4
%. 0e%mi"ni1 mjese"ni i go%inji %ijagrami optereenja i o%govarajui
%ijagrami trajanja
Osnov za 7ormiranje u naslovu nave%enih %ijagrama su %nevni
%ijagrami optereenja. ,ijagrami za %u+e vremenske perio%e o% 24 h %o&ijaju
se hronolokim slaganjem o%govarajuih %nevnih %ijagrama za posmatrani
vremenski perio% onoliko puta koliki je sa%r+aj %ana u njima? 7 puta za
se%mi"ni %ijagram1 3B '2#1 2 ili 31) puta za mjese"ni %ijagram i 3*5 '3**)
puta za go%inji %ijagram optereenja. ra%i pregle%nosti1 ovi %ijagrami se
mogu crtati tro%imenzionalno kao1 na primjer1 na 0l. 2. * i 0l. 2.7 za se%mi"ni
i mjese"ni perio%.
Co"eno je %a su %nevni %ijagrami optereenja tokom je%ne se%mice
me9uso&no sli"ni za sve ra%ne %ane1 a %a se razlikuju u nera%nim %anima
'ne%jelja i praznik). =&og toga se pose&no prou"avaju %ijagrami za ra%ne1 a
pose&no za nera%ne %ane. =&og ponavljanja o&lika %ijagrama za ra%ne i
nera%ne %ane rijetko se crtaju hronoloki %ijagrami .
p
I 7't) sa 0l. 2.1 za
se%micu1 mjesec i go%inu. .rete+no se koriste krive trajanja optereenja za
o%re9ene vremenske perio%e 4 '1*# h za se%micu1 72B h1 o%nosno 744 h1 ili
*72J** h za mjesec i #7*B1 o%nosno #7#4 h za go%inu). Ra%i uni7ikacije
"esto se ovi %ijagrami normalizuju po snazi iJili po vremenu. !azna veli"ina
za normalizaciju snage je vrna snaga .
p$
1 a za normalizaciju vremena
o%govarajua %u+ina perio%a ' 4
s
za se%micu1 4
m
za mjesec i 4
g
za go%inu).
15
Sl. 2.6 1rodimen)ionalni dijagram optere(enja )a sedmi/ni period
Sl. 2.7 1rodimen)ionalni dijagram optere(enja )a mjese/ni period
<ormalizovani %ijagrami su pogo%ni jer se vrije%nosti normalizovanih
koor%inata izra+avaju u relativnim je%inicama 'r.j.) u opsegu izme9u B i 1 kao
na 0l. 2.#. -a%a se izvri zamjena apscise i or%inate1 %o&ija se normalizovani
inverzni %ijagram optereenja I 7'p
p
) kao na 0l. 2..
1
%
s s s
Sl. 2.8 2ormali)o#ani dijagram trajanja optete(enja p
p
34
Sl. 2.9 In#er)ni normali)o#ani dijagram trajanja optere(enja 5 63p
p
4
/nalogno %e7inicijama karakteristi"nih pokazatelja %nevnog %ijagrama
m
%
'2.1)1 .
psr
%
'2.2) i 4
$
'2.3) mogu se %e7inisati i o%govarajui
karakteristi"ni pokazatelji se%mi"nih 's)1 mjese"nih 'm) i go%injih 'g)
%ijagrama optereenja?
m
s
I E
p
s
J 1*# .
p$ K .
psr
s
I E
p
s
J 1*# K 4
$
I E
p
s
J .
p$
'2.15)
m m m m m m m
m
m
I E
p
m
Ja
m
.
p$
K .
psr
I E
p
J a K 4
$
I E
p
J.
p$
'2.1*)
g g g g g g g
m
g
I E
p
g
J a
g
.
p$
K .
psr
I E
p
J a K 4
$
I E
p
J.
p$
'2.17)
g%je koe7icijenti a
m
i a
g
zavise o% &roja sati u mjesecu 'a
m
*721 **1 72B1
744) i go%ini 'ag #7*B1 #7#4).
.ore% %ijagrama trajanja optereenja1 potronju nekog potroa"a ili
regiona mogu karakterisati i se%mi"ni1 mjese"ni i go%inji %ijagrami
potronje. <a 0l. 2.1B prikazan je tipi"an se%mi"ni %ijagram potronje sa
1$
%nevnom %iskretizacijom vremenske ose1 a na 0l. 2.11 go%inji %ijagram
potronje sa mjese"nom %iskretizacijom vremenske ose.
Sl. 2.10 1ipi/an sedmi/ni dijagram potro"nje kon)umnog podru/ja
Sl. 2.11 7odi"nji dijagram 3-istogram4 potro"nje energije 3)a d#ije godine4
2.2 :6+1 &*&K-1;0& &0&12/&
2.2.1 Osnovni pokazatelji elektrana
=a%atak izvora elekri"ne energije 'elektrana) jeste %a u svakom
trenutku za%ovolje potronju sistema1 pri "emu se po% potronjom
po%razumijevaju neto potronje potroa"a i gu&ici u prenosnim i
%istri&utivnim mre+ama. .ore% toga1 u izvorima se mora o&ez&ije%iti i
neopho%na rezerva kapaciteta za pokrivanje?
1%
iznena%nih promjena optereenja 'regulaciona rezerva)1
istovremenog ispa%a najvee mogue snage proizvo%nih agregata
'havarijska rotirajua rezerva)1
generatorskih kapaciteta u remontu 'remontna rezerva) i
%rugih %u+ih neplaniranih ispa%a proizvo%nih kapaciteta 'hla%na
rezerva).
.rimarni energetski izvori koji se %anas koriste za proizvo%nju
elektri"ne energije mogu se glo&alno klasi7ikovati u o&novljive i neo&novljive
izvore. C o&novljive spa%aju hi%roizvori1 elektrane na sunce1 vjetar i morske
talase1 a u neo&novljive svi izvori koji koriste 7osilna 'ugalj1 te"na i gasovita) i
nuklearna goriva 'uranijum).
Osnovni zaje%ni"ki pojmovi vezani za sve izvore sa kojima se operie u
procesima eksploatacije i planiranja su?
Instalisana 3akti#na ili pri#idna4 snaga agregata mjerena na generatoru
'.
M
5i
K 0
M
5i
)1 ili na pragu generatora 'elektrane) '.
5i
K 0
5i
) je %eklarisana
trajna 'istovremeno i nominalna) snaga proizvo%nog agregata1 izra+ena u
[$E] ili
[$F/].
Instalisana snaga elektrane '.
3i
) je z&ir nominalnih snaga tur&ina [$E]1
ili generatora elektrane [$F/].
Maksimalna snaga elektrane je ona najvea snaga '.
3$
.
3i
) koju
elektrana kao cjelina mo+e %ati uz pretpostavku %a su svi %jelovi elektrane
sposo&ni za pogon. =a 23 se pri tome pretpostavlja %a su protok i pa%
optimalni1 a za 43 na paru %a na raspolaganje stoji %ovoljna koli"ina goriva
propisanog kvaliteta i %ovoljna koli"ina vo%e normalne temperature i
"istoe za napajanje generatora pare i hla9enje kon%enzata.
8aspolo!i#a snaga agregata '.
5r
) ili elektrane '.
3r
) %o&ija se preko
zaje%ni"kog izraza
.
r
I .
Mi
6 .
sp
6 .
ReR
6 .
op
'2.1#)
g%je je u koherentnim je%inicama?
.
sp
6 snaga sopstvene potronje agregata 'elektrane)1
.
ReR
6 snaga u remontuK
.
op
6 smanjena snaga uslje% pose&nih operativnih razloga kao 1 na primjer1
uslje% smanjenja pa%a ko% 231 porasta temperature rashla%ne vo%e ko% 431
kvara na mlinovima 43 i sl.
Snaga sopst#ene potro"nje '.
sp
) je snaga neopho%na za pogon pomonih
ure9aja agregata ili elektrane 'pumpe1 ventilatori1 mlinovi1 kompresori
it%.). =natno je vea ko% 43 na paru '* 6 12 Q o% nominalne snage)1 nego
ko% 23 'B15 6 2 Q).
1&
E
$
5
5
5
5
g
.kti#na snaga na pragu generatora '.
5
)1 ili elektrane '.
3
) je razlika
izme9u snage na generatoru '.
M
5
) i snage sopstvene potronje generatora
ili elektrane '.
sp
)1 o%nosno
.
5
I .
M
5
6 .
sp
K .
3
I
.
gi
'2.1)
i
.nga!o#ana snaga elektrane '.
3a
) %e7inie se kao razlika izme9u
raspolo+ive snage elektrane '.
3r
) i kapaciteta koji se %r+i u rezervi u
elektrani '.
rez
)
.
3a
I .
3r
6 .
rez
'2.2B)
Srednja godi"nja snaga agregata 'elektrane) %e7inie se kao koli"nik
izme9u o%govarajue go%inje proizve%ene energije u [$Eh] agregata
g
'ili elektrane E
3
g
) i &roja sati u go%ini 4
l
g
'#7*B h za prostu ili
#7#4 h za prestupnu go%inu).
g
J4 K . I E J4
[$Eh] '2.21)
.
5sr
g
I E
5 l
g
g g g
3sr 3 l
7odi"nje #rijeme iskori"(enja nominalne 3maksimalne4 snage 4
g
je
koli"nik izme9u go%inje proizve%ene elektri"ne energije u [$Eh]
agregata E
g
'ili elektrane E
3
g
) i nominalne snage agregata .
5n
'ili
elektrane .
3n
) u [$E]
4
$5
g
I E
g
J .
5n K 4
$3
g
I E
3
J .
3n
[h] '2.22)
7odi"nji 6aktor iskori"(enja nominalne snage m
g
'ili go%inji 7aktor
optereenja) agregata 'elektrane) je koli"nik
m
g
5
I E
g
J'4
l
g
.
5n
) I .
5sr
g
J .
5n
I 4
$5
g
J 4
l
g
'2.23)
m
g
3
I E
3
g
J'4
l
g
.
3n
) I .
3sr
g
J .
3n
I 4
$3
g
J 4
l
g
/nalogno se mogu %e7inisati pokazatelji '2.1#) 6 '2.23) za %ruge
vremenske intervale '%an1 se%mica1 mjesec).
7aranto#ana maksimalna snaga elektrane je najvea snaga koju
elektrana mo+e ostvariti o%re9eni &roj sati %nevno 'na primjer 4 hJ%an) i
o%re9eni &roj %ana go%inje 'na primjer 3BB %anaJgo%).
Razni tipovi re)er#i proizvo%nih kapaciteta suA
Ckupna rezerva 6 CR
Remontna rezerva 6 ReR
Rezerva proizvo%nih kapaciteta 6 R.-

2*
2la%na rezerva 6 2R
Operativna rezerva 6 OR
Rotirajua rezerva 6 RoR
<erotirajua rezerva 6 <RoR
Regulaciona rezerva 6 RgR
Rotirajua havarijska rezerva 6 Ro2R.
Poka)atelji k#aliteta rada elektrana su?
Frijeme ra%a u [h] N Frijeme u rezervi u [h]
Raspolo+ivost I 1BB [Q]
,u+ina perio%a osmatranja u [h]
,u+ina prinu%nih ispa%a u [h]
.ouz%anost I 1BB 6 1BB [Q]
,u+ina perio%a osmatranja u [h]
g%je je %u+ina perio%a osmatranja o&i"no je%na go%ina 4
l
g
'#7*B ili #7#4 h).
5o%inji intenzitet prinu%nih ispa%a ';OR 6 H;orce% Outage RateH) je
Frijeme trajanja prinu%nih ispa%a u [h]
Rg I ';OR)g I 1BB [Q]
'Frijeme u kojem je je%inica raspolo+iva u [h] N
N Frijeme trajanja prinu%nih ispa%a u [h])
Ostali speci7i"ni pojmovi pose&no vezani za 23 i 43 &ie o&janjeni u
%aljem izlaganju.
2.2.2 2i%roelektrane '23)
a. Opta svojstva i vrste 23
23 su postrojenja u kojima se potencijalna energija vo%e pretvara
preko hi%rauli"kih tur&ina prvo u mehani"ku1 a potom posre%stvom
generatora u elektri"nu energiju. 3nergetske karakteristike svake 23 zavise
o% vo%otoka na kome je izgra9ena1 o%nosno o% protoka1 ukupne koli"ine
raspolo+ive vo%e i njene raspo%jele tokom go%ine i o% pa%a. <i protok1 ni
koli"ina vo%e ni pa% se ne mogu po volji &irati1 jer su to inherentne
karakteristika svakog rje"nog toka i polo+aja elektrane.
23 se u energetskom pogle%u karakteriu moguom proizvo%njom koja
se o&i"no izra+ava kao sre%nja go%inja proizvo%nja u [5Eh]. 4a sre%nja
21
proizvo%nja se %o&ija kao aritmeti"ka sre%ina moguih go%injih proizvo%nji
u posmatranom %u+em nizu go%ina za koje se raspola+e sa po%acima o
ostvarenim %otocima. .o% pojmom Hmogua proizvo%njaH po%razumijeva se
maksimalna proizvo%nja koja &i se mogla ostvariti korienjem najvee
koli"ine raspolo+ive vo%e po% najpovoljnijim uslovima1 uzimajui u o&zir
veli"inu izgra%nje svake o% 23.
-arakteristika 23 je i veli"ina akumulacionog &azena1 g%je tre&a
razlikovati ukupnu 'ili geometrijsku) i korisnu zapreminu &azena koja se
o&i"no %aje u [1B
*
m
3
].
Ckupna zapremina &azena F
u
je koli"ina vo%e koja se mo+e smjestiti
izme9u %na i najvieg nivoa vo%e u normalnom pogonu.
-orisna zapremina F
k
o%govara iskoristivoj koli"ini te vo%e izme9u
najni+eg i najvieg ra%nog nivoa akumulacije1 %ok je mrtvi prostor
neiskoristivi %io ukupne zapremine akumulacije.
Relativna vrije%nost korisne zapremine v
k
akumulacionog &azena je
o%nos korisne zapremine F
k
i ukupne koli"ine vo%e koja tokom go%ine 'F
g
%u
)1
se%mice 'F
s
) ili %ana 'F
%
) %otekne u &azen. -orisna zapremina &azena se %u %u
jo karakterie i energetskom vrije%nou akumulacionog &azena.
3nergetska vrije%nost akumulacionog &azena je ona koli"ina elektri"ne
energije koja &i se sa raspolo+ivom vo%om mogla proizvesti u sopstvenoj i
svim nizvo%nim 23 u slu"aju kompletnog pra+njenja korisne zapremine
akumulacije F
k
ka%a u tom procesu ne &i &ilo %otoka vo%e u &azen1 ni
gu&itaka vo%e.
<a 0l. 2.12 prikazan je izgle% krivih povrine 0
a
i ukupne zapremine F
u
je%ne velike akumulacije 'Aa&lanica1 !i2)1 a na 0l. 2.13 opti izgle% krive
nivoa gornje vo%e 2
5
o% korisne zapremine akumulacije F
k
.
Ra%i ilustracije razli"itih slu"ajeva akumulacija1 u 4a&eli 2.1 %ati su
osnovni po%aci o tri karakteristi"ne akumulacije 'H4re&injeH u !i2 je 23 sa
viego%injom akumulacijom1 HSer%ap 1H u 0r&iji je 23 sa ne%jeljnom
akumulacijom i H,u&rovnikH u 2rvatskoj je 23 sa %nevnom akumulacijom).
Fi%i se %a je za go%inje ili viego%inje izravnanje vo%a potre&na
akumulacija velike relativne zapremine F
k
J F
g
%u
I B12 6 B1*1 za sezonsko je F
k
J F
g
%u
I B1B# 6 B121 a za ne%jeljno izravnanje je F
k
J F
g
%u
I B1B1 6 B1B4.
Ostale karakteristike akumulacije su?
6 $inimalni ra%ni nivo1 o%nosno najni+a kota nivoa gornje vo%e 2
5m
%o koje se smije spustiti nivo akumulacije u normalno pogonu.
6 $aksimalni uspor1 o%nosno najvia kota nivoa gornje vo%e u
akumulaciji 2
5$
.
22
Sl. 2.12 9ri#e po#r"ine i ukupne )apremine #elike akumulacije 3:a'lanica4 u
6unkciji od kote gornje #ode
Sl. 2.13 Op"ti o'lik kri#e ni#oa gornje #ode od korisne )apremine 'a)ena
Taela 2.1 Osno#ni podaci o tri karakteristi/ne akumulacije ;E
23
<a 0l. 2.14 prikazan je po%u+ni presjek je%ne %erivacione 23 sa
naznakom svih osnovnih veli"ina.
Sl. 2.14 Podu!ni presjek tipi/ne deri#acione ;E
24
C energetskom pogle%u postoji %va osnovna tipa 23?
1. 23 koje vo%u koriste za proizvo%nju elektri"ne energije isklju"ivo u
tur&inskom re+imu ra%a 'klasi"ne 23)
2, .umpno 6 tur&inske 23 koje ra%e u tur&inskom i u pumpnom re+imu. <a
taj na"in one mogu %a vre pre&acivanje vo%e iz gornjeg u %onji
akumulacioni &azen '0l. 2.15) i o&rnuto1 "ime se istovremeno posti+e i
pre&acivanje energije iz je%nog %ijela povrine ispo% %ijagrama
optereenja '&aznog) u %rugi 'vrni)1 to je ilustrovano na 0l. 2.1*. -a%a
se pumpni tur&inski re+im o&avljaju preko iste maine1 takve elektrane se
nazivaju reverzi&ilne 23.
Sl. 2.15 <ema tipi/ne re#er)i'ilne ;E
Sl. 2.16 Plasman energije 8;E u dne#nom dijagramu optere(enja sistema
25
Reverzi&ilne 23 mogu ra%iti u %nevnom ili u sezonskom ciklusu.
<jihov glo&alni 7aktor optereenja je re%a 7B Q1 ali su korisne ra%i
izravnavanja %ijagrama optereenja1 jer poveavaju minimalne i smanjuju
e7ektivne vrne snage sistema.
0 o&zirom na postojanje i veli"inu akumulacionog &azena1 razlikuju se
"etiri tipa 'klasi"nih) 23?
1. .roto"ne 231
2. 23 sa %nevnom akumulacijom1
3. 23 sa se%mi"nom akumulacijom1
4. 23 sa sezonskom 'mjese"nom1 viemjese"nom1 viego%injom)
akumulacijom.
.roto"ne 23 su elektrane ko% kojih skoro %a ne postoji akumulacioni
&azen1 tako %a one moraju proizvo%iti energiju potpuno u skla%u sa re+imom
priro%nih %otoka vo%e. 0uprotno tome1 ko% 23 sa sezonskom akumulacijom
postoje veoma veliki akumulacioni &azeni i iroke mogunosti sezonskog
izravnanja proizvo%nje elektri"ne energije. ,rugim rije"ima1 re+im
proizvo%nje ovih 23 uglavnom je %iktiran zahtjevima sistema1 a ne
veli"inama priro%nih %otoka vo%e.
-riterijum za pripa%nost 23 je%noj o% gornjih grupacija u %omaoj
elektroprivre%i zasnovan je na vremenu trajanja pra+njenja akumulacionog
&azena sa instalisanim protokom 231 pretpostavljajui %a pri tome nema
%otoka u akumulaciju. Ovo vrijeme %e7inisano je relacijom
4
pr
I F
k
J 3*BB T
i
[h] '2.24)
g%je je F
k
6 korisna zapremina akumulacije u [m3]K
T
i
6 instalisani protok 23 u [m3Js].
/ko je?
B 4
pr
2 h 6 23 je proto"naK
2 4
pr
4BB h 6 23 je sa %nevnom i se%mi"nom akumulacijiomK
4
pr
> 4BB h 6 23 je sa sezonskom 'o%nosno viego%injom)
akumulacijom.
C eksploataciji se 23 sa %nevnom i se%mi"nom akumulacijom o&i"no
tretiraju kao proto"ne.
.ostoji i %ruga"ija klasi7ikacija 23 koja se mo+e sresti u zapa%nim
izvorima1 a koja se &azira na %e7iniciji vremena potre&nog za punjenje
akumulacionog &azena sa %otokom je%nakim instalisanom protoku1 &ez
pra+njenja. .o takvom kriterijumu ima se slije%ea klasi7ikacija?
1. 23 je proto"na ako je vrijeme punjenja akumulacionog &azena manje
o% 2 h. 'Ov%je se ne uzima u o&zir protok &iolokog minimuma koji
2
pre%stavlja proizvo%nju koja o%govara najmanje zahtijevanom protoku koji
ne ugro+ava +ivot nizvo%no o% 23).
2. 23 ima %nevnu akumulaciju ako je vrijeme punjenja akumulacionog
&azena '&ez protoka &iolokog minimuma) izme9u 2 h i 24 h.
3. 23 je sa se%mi"nom akumulacijom ako je vrijeme punjenja
akumulacionog &azena '&ez protoka &iolokog minimuma) izme9u 1%an i 3
%ana.
4.23 je sa sezonskom akumulacijom ako je vrijeme punjenja
akumulacionog &azena '&ez protoka &iolokog minimuma) %u+e o% 3 %ana.
&. .rora"un snage i energije 23
=avisno o% veli"ine1 tipa konstrukcije akumulacionog &azena i
priro%nih uslova %otoka1 23 mogu ra%iti sa konstantnim ili sa
promjenjljivim &ruto pa%om 2
&
. 0naga generatora .
5
mjerena na pragu 23
izra"unava se preko relacije
.
5
I
t
5
g'16 p
spt
) T
t
'2
&
6 2) 1B
63
I 1#1 T
t
2
n
# T
t
2
n
[kE]
'2.3B)
g%je je?
I 1BBB kgJm
3
6 speci7i"na masa vo%eK
t1
1
5
6 stepeni korisnog %jejstva tur&ine i generatoraK
I
t
5
6 ukupni stepen korisnog %jejstva hi%roagregata u
tur&inskom re+imuK
g I 1#1 m J s
2
6 u&rzanje zemljine te+eK
p
spt
6 sopstvena potronja 23 u tur&inskom re+imu u [r.j]K
T
t
6 protok kroz tur&inu [ m
3
Js]K
2
&
6 &ruto pa% pri tur&inskom pogonu u [m]K
2
n
I 2
&
6 2 6 neto pa% u [m]K
2 6 ekvivalentni gu&itak pa%a uslje% otpora proticanja
vo%e u %ovo%nim organima tur&ine [m]. Ae%na"ina '2.3B)1 iako naizgle% je%nostavna1 uklju"uje nelinearne
zavisnosti izme9u 1 .
5
1 T
t
i 2
n
koje se pre%stavljaju tzv. Htopogra7skimH
'koljkastim) %ijagramima tur&ine. .rimjer topogra7skog %ijagrama
-aplanovih tur&ina hi%roagregata 23 Ser%ap 8 prikazan je na 0l. 2.17.
2$
Sl. 2.17 1opogra6ski dijagram tur'ina -idroagregata u ;E =erdap I
8z topogra7skih %ijagrama tur&ine mogu se izvesti razne energetske
karakteristike hi%roagregata kao1 na primjer?
6 karakteristika stepena korisnog %jejstva o% snage tur&ine '0l. 2.1#)K
6 karakteristika stepena korisnog %jejstva o% protoka kroz tur&inu
'0l. 2.1)K
6 ulazno 6 izlazna karakteristika tur&ine 'ili generatora1 nakon korekcije
sa
5
)1 kao na 0l. 2.2BK
Sl. 2.18 Op"ti i)gled karakteristike
t
5 6
1
3P
t
4 pri konstantnom neto padu ;
n
2%
Sl. 2.19 Op"ti i)gled karakteristike
t
5 6
1
3>
t
4 pri konstantnom neto padu ;
n
Sl. 2.20 ?la)no @ i)la)na 3ili osno#na4 karakteristika -idroagregata )a
konstantni neto pad ;
n*
.ri&li+ni izraz u relaciji '2.3B) polazi o% "injenice %a 23 imaju
relativno malu sopstvenu potronju .
sp
'B15 6 2 Q)1 za razliku o% 43 ko%
kojih .
sp
iznosi * 6 12 Q. .ore% mo%ela u relaciji '2.3B)1 postoje i %rugi
mo%eli koji opisuju ra% 23 kao1 na primjer1 5limn 6 -irchma(erov1
2il%er&ran%ov1 2amilton 6 :amontov1 /rvaniti%is 6 Rosingov mo%el i %r.1
"iji %etaljniji prikaz izlazi iz okvira ovog kursa. 0utinski1 svi ti mo%eli
pre%stavljaju razli"ite interpretacije izraza '2.3B)1 a razlog za postojanje
veeg &roja mo%ela le+i u razli"itostima karakteristika 23 postrojenja.
C stu%ijama ekonomi"ne eksploatacije 23 potre&no je raspolagati
mo%elima neto pa%a 2
n
i korisne zapremine rezervoara F
k
koji povezuju ove
veli"ine sa priro%nim %otokom T
%
1 protokom kroz tur&ine T
t
i prelivom T
s
.
C stru"noj literaturi postoje &rojni egzaktni i pri&li+ni mo%eli za 2
n
i F
k1
1
"iji prikaz1 tako9e1 izlazi iz okvira ovog kursa. .ritom tre&a uzeti u o&zir i
"injenicu %a se mnoge akumulacije gra%e kao vienamjenske1 pa je za
eksploataciju takvih 23 postrojenja neopho%no poznavati potre&e ostalih
korisnika 'navo%njavanje1 plovi%&a1 vo%osna&%ijevanje1 kontrola o% poplava1
rekreacija it%.). =ato se u eksploataciji 23 &azena pojavljuju ograni"enja
tipa?
2&
F
km
F
k
F
k$
T
tm
T
t
T
t$
'2.31)
T
m
T
t
N T
$
.rvo ograni"enje o%nosi se na sam akumulacioni &azen1 %rugo na
zahtjeve minimalnog1 o%nosno maksimalnog proputanja vo%e kroz tur&ine
'z&og &iolokog minimuma1 pojave kavitacije lopatica tur&ine i sl.)1 a tree na
zahtjeve irigacije1 plovi%&e1 vo%osna&%ijevanja1 rekreacije i sl.1 zaje%ni"ki
ozna"ene kao protok . .rema tome1 T
m
i T
$
ozna"avaju minimalni i
maksimalni %ozvoljeni protok u prisustvu protoka . <a ovom mjestu mogue je %e7inisati i energetsku vrije%nost
akumulacije. <aime1 u energetskim prora"unima je%nostavnije je %a se1
umjesto korisne zapremine akumulacionog &azena F
k
u [m
3
] koristi energetski ekvivalent vo%e u [kEh] ili [$Eh]. =a 23 sa konstantnim pa%om energetska vrije%nost akumulacije je%naka je proizvo%u snage svih
generatora 23 '.
3
) i vremena pra+njenja '4
pr
)
E
a
I .
3
4
pr
I .
3
F
k
J 3*BB T
i
[kEh] '2.32)
g%je se snaga 23 .
3
izra+ava u [kE]1 korisna zapremina F
k
u [m3]1
instalisani protok tur&ine T
i
u [m3 Js]1 tako %a o%nos .
3
J 3*BB T
i
pre%stavlja speci7i"nu energetsku vrije%nost m3 vo%e izra+enu u [kEhJ m3].
C slu"aju 23 sa promjenjljivim pa%om1 energetska vrije%nost
akumulacije je 'za neto pa% 2
n
u [m])
1pr
1pr Ak
E
a
I

.
3
%t I 1#1

T
i
2
n
'F) %t I1#1

2
n
'F) %F [kEh]
B B B
'2.33)
=a izra"unavanje energetske vrije%nosti akumulacije neopho%no je
poznavati zavisnost &ruto6pa%a i gu&itaka 2 o% zapremine &azena F %a &i
se preko njih o%re%ilo 2
n
'F).
=a potre&e eksploatacije i planiranja 3306a potre&no je o%re%iti
najva+niju energetsku karakteristiku 23 6 moguu proizvo%nju elektri"ne
energije i raspore% te proizvo%nje tokom go%ine. Osnovna razlika u tretiranju
23 i 43 upravo le+i u na"inu o%re9ivanja njihovih moguih proizvo%nji.
,ok je mogua proizvo%nja elektri"ne energije 43 o%re9ena je%ino njenom
raspolo+ivom snagom i vremenom korienja1 proizvo%nja 23 zavisi o%
priro%nih %otoka1 kao i veli"ine i stanja akumulacionih &azena. Re+im
%oticanja vo%a je promjenjljiv o% %ana %o %ana i o% go%ine %o go%ine i zavisi
o% topogra7skih1 klimatskih i geolokih oso&ina slivnih po%ru"ja. /ko se
3*
gra7i"ki pre%stave sre%nji %nevni1 se%mi"ni ili mjese"ni protoci za je%an
rje"ni pro7il u perio%u o% je%ne go%ine %o&ie se hronoloki %ijagram1 ili
hi%rogram sre%njih protoka. Ovi hi%rogrami su razli"iti za razli"ite go%ine1
ali postoji izvjesna sli"nost u njihovim o&licima1 "ime se potvr9uje %a se
vrije%nosti protoka na istom pro7ilu je%nog rje"nog sliva mijenjaju cikli"ki1
sa perio%om o% go%inu %ana1 kako je to za slu"aj 23 Ser%ap 8 ilustrovano na
0l. 2. 21.
Sl. 2.21 O'lik -idrograma srednji- dne#ni- protoka 3Buna# kod ;E
=erdap I4 )a tri karakteristi/ne godine
/ko se1 na isti na"in kao i ko% konstrukcije krivih trajanja optereenja1
or%inate %nevnih protoka %iskretizuju i slo+e po opa%ajuim vrije%nostima1
%o&ie se kriva trajanja protoka. <a ovoj krivoj '0l. 2.22) vremenski interval
o% 3*5 %ana uzima se kao 1BB Q. $a kojem iza&ranom protoku na or%inati
o%govara apscisa koja pokazuje vjerovatnou pojave o%nosno vrijeme 'na
&azi 3*5 %ana I 1BB Q) u kojem se mo+e pojaviti iza&rani ili vei protok
'&ez primjene izravnanja protoka akumulacijom). /ko je instalisani protok
elektrane takav %a se kroz tur&ine mo+e propustiti taj protok1 on%a or%inata1
u o%govarajuoj razmjeri %aje moguu go%inju proizvo%nju energije 'ili
alternativno1 go%inje vrijeme ra%a elektrane sa instalisanim protokom).
31
Sl. 2.22 O'lik kri#e trajanja protoka )a tri ra)li/ite #rijednosti srednji-
godi"nji- dotoka 3Buna# kod ;E =erdap I4 sa Sl, 2,21
O% pose&nog zna"aja su krive trajanja go%inje 'ili mjese"ne)
proizvo%nje 23 koje se1 na &azi kumulativnih vjerovatnoa pojave %otoka1
crtaju za neki %u+i vremenski perio% osmatranja 'o&i"no 3B 6 5B go%ina). <a
or%inati se prikazuje mogua proizvo%nja 231 a na apscisi Q o% ukupnog
vremena osmatranja '1 go%ina I 3133 Q za 3B 6 go%inji1 a 2 Q za 5B 6
go%inji perio% osmatranja)1 kako je prikazano na 0l. 2.23.
Sl. 2.23 9ri#a trajanja godi"nje proi)#odnje ;E
32
-
-
m m m
reg
Or%inate "ije su apscise manje o% 1B Q karakteriu vla+ne1 a or%inate
"ije su apscise vee o% B Q karakteriu sune go%ine. 8zme9u 1B i B Q su
go%ine sa normalnom vla+nou. .rema kriterijumima %omae
elektroprivre%e1 apscisa o% 7B Q za proto"ne1 o%nosno 5B Q za akumulacione
23 %aje moguu proizvo%nju u prosje"noj go%ini.
=a potre&e planiranja 3306a razlikuju se %va pojma? mogua i
ostvarena proizvo%nja.
$ogua proizvo%nja je%naka je onoj proizvo%nji koja &i se mogla
ostvariti u o%re9enom vremenskom perio%u sa ukupnim priro%nim %otokom.
C slu"aju planiranja razvoja izvora1 ka%a se simulacija vri na mjese"noj &azi1
mogua mjese"na proizvo%nja proto"nih i akumulacionih 23 sa %nevnom i
se%mi"nom akumulacijom je%naka je ostvarenoj proizvo%nji i ona za .
3
.M
3
iznosi
!
1
3.
I
3
m m m
%sr n 1 n 1
E
m
g%je je?
. %t I 1#1 T
m
2 4
#
# T
%sr
2 4
[kEh]
'2.34)
4
1
m
6 trajanje je%nog mjeseca u [h] '"esto se u tu svrhu koristi pojam
Hstan%ar%nog mjesecaH trajanja 73B h)K
T
m 3 m
%sr
6 sre%nji mjese"ni priro%ni %otok u [m Js] 'T
%sr
T
i
).
Ostvarena proizvo%nja u slu"aju neke 23 sa sezonskom akumulacijom
razlikuje se o% mogue z&og sposo&nosti pre&acivanja energije priro%nog
%otoka iz mjeseca u mjesec. Ona se izra"unava kao
!
1
E
30
I
#
.
3
%t I 1#1 T
reg
2
n
4
1
[kEh] '2.35)
g%je je T
m
sre%nji mjese"ni regulisani protok u [m
3
Js]. =a 23 sa
promjenjljivim pa%om1 umjesto neto6pa%a 2
n
1 koristi se sre%nja vrije%nost
neto6pa%a na po"etku i kraju razmatranog mjeseca. -a%a postoji vie
kaska%nih 23 na vo%otoku ili slivu1 mora se vo%iti ra"una i o uticaju
regulisanog protoka na proizvo%nje nizvo%nih 23.
c. 3nergetske karakteristike hi%roagregata
8z osnovne energetske ulazno 6 izlazne karakteristike hi%rogregata '0l.
2.2B) mogu se izvesti karakteristika speci7i"ne potronje vo%e
%
2
I 31* T
t
'.
g
)J.
g
I %
2
'.
g
) [m
3
JkEh] '2.3*)
ili
%
2
I 3*BB T
t
'.
g
)J.
g
I %
2
'.
g
) [m
3
J$Eh]
33
i karakteristika %i7erencijalnog prirataja potronje vo%e
2
I 31* %T
t
'.
g
)J%.
g
I
2
'.
g
) [m
3
JkEh] '2.37)
ili
2
I 3*BB %T
t
'.
g
)J%.
g
I
2
'.
g
) [m
3
J$Eh]
<aprije% nave%ene karakteristike %
2
'.
g
) i
2
'.
g
) nazivaju se
izve%ene karakteristike hi%roagregata1 pri "emu se protok T
t
izra+ava u
[m
3
Js]1 a izlazna o%ata snaga generatora .
g
u [$E]. Ove karakteristike su
za neki tipi"an slu"aj 23 prikazane na 0l. 2.24 i 0l. 2.25.
Sl. 2.24 9arakteristika speci6i/ne potro"nje #ode -idroagregata d
;
3P
g
4
Sl. 2.25 9arakteristika di6erencijalnog prira"taja potro"nje #ode
-idroagregata
;
3P
g
4
<a energetske karakteristike 23 u velikoj mjeri uti"u hi%rauli"ka
kon7iguracija postrojenja i zahtjevi %rugih1 neenergetskih korisnika1 a isto
tako i hi%rauli"ka sprega poje%inih je%inica unutar elektrane1 ili elektrana na
o%re9enom vo%otoku1 o%nosno slivu. 8z tih razloga sve su hi%roenergetske
instalacije speci7i"ne1 pa i sve njima pripa%ajue hi%roenergetske
karakteristike.
34
2.2.3 4ermoelektrane '43)
a. 4ipovi 43
43 su energetska postrojenja koja za proizvo%nju elektri"ne energije
koriste procese sagorijevanja ra%i %o&ijanja toplotne iz latentne hemijske
energije goriva i njenog pretvaranja u mehani"ku energiju posre%stvom nekog
me%ijuma za prenos toplote i o%govarajuih pogonskih maina 'parne i gasne
tur&ine1 %izel motori). ,alje pretvaranje mehani"ke u elektri"nu energiju
o&avlja se posre%stvom sinhronih generatora.
0 o&zirom na primarnu 'pogonsku) mainu pomou koje se pokree
sinhroni generator1 razlikuju se tri osnovna tipa 43?
1. 43 na paru 'ra%ni 7lui% je vo%ena para1 a primarna maina je parna
tur&ina)K
2. 5asnotur&inske 43 'ra%ni 7lui% je vreli gas1 a pogonska maina je gasna
tur&ina)K
3. 43 "ije generatore pokreu motori sa unutranjim sagorijevanjem
'naj"ee ,iesel 6 motori). Ovo su konstrukciono najje%nostavnije 431 ali
su im snage ograni"ene i imaju relativno nizak stepen iskorienja 'ispo%
2B Q).
=a 330 su o% najveeg zna"aja 43 iz prve %vije grupe. 43 na paru koje
kao gorivo mogu koristiti "vrsta goriva 'uglavnom ugalj)1 priro%ni gas i te"na
goriva '43 na 7osilna goriva)1 ili 7isiona goriva 'nuklearne 43)1 %ok
gasnotur&inske 43 kao gorivo koriste priro%ni gas ili te"na 7osilna 7osilna
goriva.
.ore% ovih osnovnih tipova 431 kao izvori elektri"ne energije zna"ajne
su?
4. 43 sa kom&inovanim ciklusom i
5. 43 6 4O 'termoelektrane 6 toplane).
O nave%enim tipovima 43 'osim o tipu 3) &ie vie rije"i u nare%nom
prikazu.
&. 43 na paru
43 na paru koriste 7osilna '"vrsta1 te"na i gasovita) i nuklearna goriva
'priro%ni i o&ogaeni uranijum)1 pa je i ra%ni 7lui% uvijek vo%ena para. ,anas
se naj"ee konstruiu u tzv. &lokovskoj izve%&i1 g%je svaki &lok 'kotao ili
reaktor1 sa parogeneratorom 6 tur&ina sinhroni generator) pre%stavlja cjelinu1
nezavisnu o% ostalih &lokova. 0toga je1 u sutini1 svaki &lok nezavisna 43.
0tepen iskorienja pretvaranja toplotne u elektri"nu energiju ko% savremenih
43 na paru je 35 6 4B Q.
35
4ipi"na kon7iguracija 43 na paru koja koristi 7osilna goriva prikazana je
na 0l. 2.2* i "ine je slje%ee osnovne komponente?
-otao sa lo+item1 &u&njem1 vo%ogrejnim cijevima1 zagrjeva"em vo%e1
pregrjeva"em i %ogrjeva"em 'me9upregrjeva"em) pareK
.arna tur&ina koja mo+e &iti je%nooklopna i %vooklopna sa sekcijama
visokog1 sre%njeg i niskog pritiskaK kon%enzaciona 'sa ili &ez
me9upregrijavanja) ili sa protivpritiskomK
-on%enzatorK
0istem za napojnu vo%u 'uklju"ujui postrojenje za pripremu i
%eareator)K
0inhroni generator.
Sl. 2.26 <ematski prika) 1E na paru koja koristi 6osilna gori#a
4ipi"na ema nuklearne 43 prikazana je na 0l. 2.27. <uklearne 43
naj"ee koriste lakovo%ne reaktore1 sa vo%om po% pritiskom '.ER) ili sa
klju"alom vo%om '!ER) kao mo%eratorom. <e ulazei u tehnoloki proces
ov%je e se navesti samo osnovne komponente ovih 43?
Reaktor sa sistemom za kontrolu nuklearne 7isije koji je okarakterisan
korienim mo%eratorom i rashla9iva"em 'ko% lakovo%nih reaktora to
je o&i"na vo%a)K
.rimarni cirkulacioni krug ra%nog 7lui%a 'o&i"na vo%a1 teka vo%a ili
te"ni metal)K
5enerator pare 'izmjenjiva" toplote)K
0ekun%arni cirkulacioni krug ra%nog 7lui%a 'vo%ena para) sa
sistemom napojne vo%eK
3
.arna tur&ina 'o&i"no %vooklopna sa sekcijama visokog i niskog
pritiska) je kon%enzaciona1 sa me9upregrijevanjem pareK
-on%enzatorK
0istem za napojnu vo%uK
0inhroni generator.
Sl. 2.27 <ematski prika) nuklearne 1E sa lako#oednim reaktorom
3lektri"na snaga 'na generatoru) termi"ke je%inice na paru sa
je%nostepenom tur&inom izra"unava se prema 7ormuli
.I
t
g
5
t
'h
t
6 h
B
) 1B
63
'2. 3#)
g%je je?
t
I
t1
t
6 koe7icijent koji uva+ava o%uzimanje toplote ra%i zagrijevanja
vo%e
t1
i koe7icijent korisnog %jejstva tur&ine
t
K
g
6 koe7icijent korisnog %jejstva generatoraK
5
t
6 protok pare kroz tur&inu u [kg J s]K
h
t
'h
B
) 6 speci7i"na entalpija pregrijane pare na ulazu u tur&inu
'entalpija izra9ene pare na izlazu iz tur&ine) u [kA J kg].
c. 5asnotur&inske 43
5asnotur&inske 43 koriste te"na i gasovita 7osilna goriva. -o% ovih 43
ra%ni 7lu% je vreli gas koji se %o&ija sagorijevanjem smjee goriva i vaz%uha
3$
po% pritiskom. -ao i za 43 na paru i za gasnotur&inske 43 je karakteristi"na
&lokovska kon7iguracija. 0tepen korisnog %jejstva ko% ovih 43 je 3B 6 35 Q.
<a 0l. 2.2# ematski je prikazana tipi"na gasnotur&inska 43 "ije su
osnovne komponente?
0istem za %ovo% vaz%uha sa kompresoromK
0istem za %ovo% gorivaK
-omora za sagorijevanjeK
5asna tur&ina 6 je%nostepena ili viestepena 'na 0l. 2.2# tur&ina je sa
otvorenim ciklusom)K
$otor za pokretanjeK
0inhroni generator.
Sl. 2.28 <ema jednosta#ne gasnotur'inske 1E
O%ata 'elektri"na) snaga 'na generatoru) gasnotur&inske je%inice 'sa
je%nostepenom) izra"unava se prema 7ormuli
. I
g
5
t
c
p
[4
ut
'16 1JU)
t
6 4
uc
'U61) J
c
]1B
6*
[$E] '2.3)
g%je je?
U I r
' 6 1)J
6 izentropski parametar ciklusaK
r 6 o%nos pritiska kompresije i ekspanzijeK
3%
6 o%nos speci7i"nih toplota vrelog gasa pri konstantnom
pritisku i zapreminiK
5
t
I 5
F N
5
5
5
F
6 protok vrelog gasa kroz tur&inu u [kgJs]K
5
5
6 potronja goriva '5
5
VV 5
F
) u [kgJs]K
4
ut
I 27311 N
ut
6 apsolutna temperatura vrelog gasa na ulazu gasnu
tur&inu u [
o
-]K
4
uc
I 27311 N
uc
6 apsolutna temperatura vaz%uha na ulazu u kompresor
u [o -]K
ut
'
uc
) 6 temperatura vrelog gasa na ulazu u gasnu tur&inu
'temperatura vaz%uha na ulazu u kompresor) u [o @]K
t
1
c
i
g
6 koe7icijenti korisnog %jejstva tur&ine1 kompresora i
generatora1 respektivnoK
c
p
6 speci7i"na toplota vrelog gasa pri konstantnom
pritisku . .
at
na ulazu u gasnu tur&inu u [kAJkg
o
-].
%. 43 sa kom&inovanim ciklusom
C najkraem1 to su 43 u kojima se za pogon sinhronog generatora
koriste gasne i parne tur&ine1 kom&inovane u zaje%ni"kom toplotnom ciklusu1
g%je se toplotna energija koja se mo+e iskoristiti u gasnoj tur&ini1 sa%r+ana u
vrelim izlaznim gasovima1 koristi za proizvo%nju vo%ene pare u
rekuperacionom generatoru pare. 4a toplotna energija se %alje1 pomou parne
tur&ine1 koristi za pogon sinhronog generatora i proizvo%nju elektri"ne
energije. <a 0l. 2.2 prikazana je stan%ar%na kon7iguracija je%ne 43 sa
kom&inovanim ciklusom. <jene osnovne komponente su?
5asnotur&inski agregat1 kao na 0l. 2.2#K
8zmjenjiva" toplote 'sa ili &ez %o%atnog sagorijevanja goriva) i
rekuperacioni generator pareK
/gregat na paru1 kao na 0l. 2.2*.
.oto 43 sa kom&inovanim ciklusom koriste otpa%nu toplotu
gasnotur&inskih 431 one imaju poveani stepen iskorienja toplotne u
elektri"nu energiju koji se ov%je penje i izna% 5B Q.
e. 4ermoelektrane 6 toplane '43 6 4O)
43 64O slu+e za kom&inovanu proizvo%nju elektri"ne i toplotne
energije. 3lektri"na energija se mo+e ov%je proizvo%iti posre%stvom gasnih ili
parnih tur&ina koje pokreu sinhrone generatore. 4oplota se proizvo%i u 7ormi
3&
Sl. 2.29 Standardna kon6iguracija 1E sa kom'ino#anim ciklusom
niskotemperaturne vo%ene pare ili tople vo%e po% pritiskom1 a zatim se
preko toplo%alekovo%a %istri&uira spoljnim korisnicima. .ritom o%nos
izme9u toplotne i elektri"ne snage postrojenja zavisi o% toplotnog
konzuma. 4o ima o%lu"ujui uticaj na iz&or kon7iguracije i kapaciteta za
proizvo%nju toplote i elektri"ne energije. <aj"ee se 4364O gra%e tako %a
se toplota o%uzima o% parne tur&ine1 a rje9e se za proizvo%nju toplote
koriste izlazni vreli gasovi iz gasne tur&ine1 ra%i proizvo%nje vo%ene pare
ili tople vo%e u rekuperacionim izmjenjiva"ima toplote1 kao je to ematski
prikazano na 0l. 2.3B i 0l. 2.31.
Osnovni kvalitet primjene 4364O je to pri proizvo%nji elektri"ne
energije koriste otpa%nu toplotu koja &i1 ina"e1 &ila izgu&ljena. <a taj na"in
mo+e se poveati stepen iskorienja ulazne latentne toplotne energije
goriva i %o 7B Q.
4*
Sl. 2.30 1E@1O sa odu)imanjem toplote sa parne tur'ine
Sl. 2.31 1E@1O koja )a proi)#odnju toplote koristi i)la)ne #rele gaso#e i)
gasne tur'ine i i)mjenji#a/ toplote kao generator pare
41
Osnovne komponente ovih 4364O sa 0l. 2.3B su?
-otao sa lo+item1 &u&njem1 vo%ogrejnim cijevima1 zagrjeva"em
vo%e1 pregrjeva"em 'i eventualno me9upregrjeva"em)1 kao na 0l.
2.2*K
.arna tur&ina 'sa protivpritiskom ili o%uzimanjem pare)K
,va o&ilazna ' &( 6 pass) ventila 'sa priguiva"em pritiska)1 za
%irektno korienje toplote pare iz kotla u slu"aju kvara na parnoj
tur&iniK
-on%enzator K
0istem za napojnu vo%u 'uklju"ujui postrojenje za pripremu i
%eareator)K
4oplo%alekovo%K
0inhroni generatorK
Osnovne komponente postrojenja 4364O za koncept sa 0l. 2.31 su?
5asnotur&insko postrojenje sa kompresorom1 sistemom za %ovo%
goriva i vaz%uha1 komorom za sagorijevanje1 gasnom tur&inom i
sinhronim generatorom1 kao na 0l. 2.2#K
5asovo% za %ovo% izlaznih gasova iz gasne tur&ine u generator pareK
-otao 'rekuperacioni generator pare)K
-on%enzator 'opciono)K
0istem za napojnu vo%uK
4oplo%alekovo%.
7. Osnovne energetske karakteristike 43
.ore% optih pokazatelja elektrana1 %e7inisanih u o%jeljku 2.2.11 43
karakteriu i neki speci7i"ni pokazatelji1 kao to su?
Maksimalna raspolo!i#a snaga 1E je najvea snaga koja se mo+e
plasirati u sistem1 uzimajui u o&zir kvalitet goriva1 temperaturu rashla%ne
vo%e i vaz%uha1 sopstvenu potronju i stanje pomonih pogona.
1e-ni/ki minimum 1E je ona minimalna snaga pri kojoj 43 mo+e trajno
ra%iti sa osnovnim gorivom1 uz o%r+avanje sta&ilnosti procesa %o&ijanja
toplote iz primarnog izvora energije 'vatra u lo+itu kotla u 43 na 7osilna
goriva1 kontrolisani proces 7isije u nuklearnom reaktoru1 %o&ijanje vrelog gasa
u komori za sagorijevanje gasnotur&inskih 43). -o% 43 na paru koje koriste
7osilna goriva minimalni nivo sta&ilnog sagorijevanja u lo+itu jako zavisi o%
vrste goriva1 konstrukcije i izve%&e kotla. C optem slu"aju1 tehni"ki
minimumi su relativno manji ko% termi"kih &lokova sa kotlovima na gas i
te"na goriva1 nego za termi"ke &lokove za "vrsta goriva ko% kojih se tehni"ki
minimum poveava sa smanjenjem toplotne moi goriva. 4ako su relativno
najvei za termi"ke &lokove na paru lo+ene lignitom i tresetom.
42
Bo)#oljena 'r)ina promjene optere(enja 1E o%re9ena je termi"kim
naprezanjima materijala i prvenstveno zavisi o% karakteristika i konstrukcije
tur&ine.
Mogu(a proi)#odnja 1E u nekom vremenskom perio%u 4 'po%
pretpostavkom %a na raspolaganju stoje %ovoljne koli"ine goriva) izra"unava
se kao proizvo% raspolo+ive snage elektrane u tom perio%u '.
gr
u [$E]) i
%u+ine pre%vi9enog ra%a1 uzimajui u o&zir planske prinu%ne zastoje '4
r
4 u [h]) .
Pogonske karakteristike koje omoguavaju prora"un trokova su
najva+nije energetske karakteristike 43.
Osnovne pogonske karakteristike svake 43 su tzv. ulazno 6 izlazne
karakteristike poje%inih proizvo%nih je%inica1 "ijom se agregacijom 7ormira i
ulazno 6 izlazna karakteristika cijele 43. -ao ulaz uzimaju se energetski
pokazatelji korienog goriva? satni utroak 'potronja) toplote , u [$AJh]1
satna potronja goriva ; 'u [kgJh] za "vrsta1 [kgJh] ili [ l Jh] za te"na goriva i
[<m
3
J h] za gas) i satni trokovi goriva @ u [n.j. J h]1 a izlaz je o%ata generatorska snaga u [$E]. C principu1 ove karakteristike se %aju za &ruto 6
ulaz1 sho%no 0l. 2.321Gto zna"i %a se ra"una sa snagom .
g
na pragu elektrane.
Sl. 2.32 <ematski prika) termi/kog 'loka )a do'ijanje osno#ne energetske
karakteristike B3P
g
4C D3P
g
4 ili E3P
g
4
,akle1 pore% osnovne karakteristike satne potronje goriva u 7unkciji
snage ,'.
g
)1 mogu se %e7inisati jo %vije varijante ulazno 6 izlaznih
karakteristika 43? ;'.
g
) ili @'.
g
)1 koje su me9uso&no povezane preko
je%nostavnih relacija?
;'.
g
) I ,'.
g
)JR '2.4B)
@'.
g
) I ;'.
g
) c I ,'.
g
) c JR '2.41)
43
g%je je?
R 6 %onja toplotna vrije%nost goriva izra+ena u [$AJkg] za
"vrsta1 [$AJkg] ili [$AJ l ] za te"na goriva i [$AJ<m
3
] za gasK
c
1
6 speci7i"na cijena goriva po je%inici mjere u [n.j. J kg]
za
"vrsta1 [n.j.Jkg] ili [n.j.J l ] za te"na goriva i [n.j. J <m3] za gasK
cI c
1
JR 6 7aktor konverzije satnog utroka toplote u satne trokove
goriva [n.j. J $A].
O"igle%no je %a su to u sutini i%enti"ne karakteristike1 sa razli"itim
skaliranjem za ,'.
g
)1 ;'.
g
) i @'.
g
)1 pa e se u %aljem razmatranju koristiti
karakteristika satnog utroka toplote u zavisnosti o% snage na pragu elektrane
,'.
g
).
Osnovne pogonske karakteristike se u %aljem razmatranju izvo%e
pose&no za svaki naprije% pomenuti tip 43.
.arne 43 na 7osilna goriva
<a 0l. 2. 33 prikazan je tipi"ni o&lik ulazno 6 izlazne karakteristike ,'.
g
)
43 na 7osilna goriva. 0li"no kao i u slu"aju %e7inisanja karakteristika
speci7i"ne i %i7erencijalne potronje vo%e hi%roagregata '2.3*) i '2.37)1 tako
se iz ulazno 6 izlazne karakteristike ,'.
g
) izvo%i karakteristika speci7i"nog
utroka 'potronje) toplote.
%
4
'.
g
) I ,'.
g
) J .
g
[$AJ$Eh] '2.42)
i karakteristika %i7erencijalnog utroka toplote
4
'.
g
) I %,'.
g
) J %.
g
[$AJ$Eh] '2.43)
-a%a je karakteristika utroka toplote termi"ke je%inice ,'.
g
) poznata1
ukupni utroak toplote tokom nekog vremena pogona 4 u [h]
je
,
4
I
4
,'.
g
't)) %t [$A] '2.44)
B
g%je je %ijagram .
g
't) 'B t 4) unaprije% za%at ili poznat na osnovu
po%ataka ostvarenog pogona u perio%u o% interesa 4.
,iskontinuiteti na 0l. 2.43 6 0l. 2.45 poslje%ica su naglog porasta
gu&itaka u mlaznicama parne tur&ine pri uzastopnom uputanju pare u tur&inu
sa vie regulacionih ventila. $e9utim1 u veini slu"ajeva pokazuje se kao
za%ovoljavajua aproksimacija nave%enih pogonskih karakteristika glatkim
krivama1 %e7inisanim kao neka polinomna zavisnost satnog utroka toplote ,
44
o% neto izlazne snage .
g
. C veini slu"ajeva za%ovoljavajua aproksimacija
ulazno 6 izlazne karakteristike posti+e se kva%ratnim polinomom.
Sl. 2.33 Osno#na energetska ula)no @ i)la)na karakteristika parne 1E
na 6osilna gori#a
Ove karakteristike se nazivaju izve%ene energetske karakteristike 43 i za
slu"aj parnih termi"kih &lokova na 7osilna goriva prikazane su na 0l. 3.34 i 0l.
3.35.
Sl. 2.44 1ipi/na karakteristika speci6i/nog utro"ka toplote parni-
termi/ki- 'loko#a na 6osilna gori#a d
1
3P
g
4
45
Sl. 2.45 1ipi/na karakteristika di6erencijalnog prira"taja utro"ka toplote
parni- termi/ki- 'loko#a na 6osilna gori#a
1
3P
g
4
-arakteristike utroka toplote parnih termi"kih je%inica zavise o%
konstrukcionih parametara agregata kao to su? po"etno stanje pare1 &roj
stepena o%uzimanja pare za regenerativno zagrijavanje i %ruge potre&e1
pritisak pare i temperatura vo%e za hla9enje u kon%enzatorui sl.
-onvencionalne kon%enzacione je%inice naj"ee ra%e sa stepenom korisnog
%jejstva o% 3B 6 35 Q1 to zna"i %a su njihove speci7i"ne potronje toplote %
4
izme9u 1B3BB i 12BBB kA JkEh. =a &rza ra"unanja mo+e se koristiti sre%nja
vrije%nost o% 11BBB kAJkEh. .ore9enjem po%ataka za je%inice iste snage
zaklju"uje se %a je speci7i"ni utrak toplote najmanji u slu"aju korienja
"vrstih goriva1 a najvei ko% je%inica na gasovita goriva1 %ok se je%inice na
te"na goriva nalaze izme9u njih. 4ako9e va+i %a speci7i"ni utroci toplote %
4
opa%aju sa porastom snage je%inice1 a %a satni utroak ,'.
g
) raste sa
veli"inom je%inice po nekom nelinearnom zakonu.
-o to je ve naglaeno1 krive utroka toplote se naj"ee aproksimiraju
kva%ratnim para&olama o&lika
,'.
g
) I N .
g
N .
2g
'2.45)
C 4a&eli 2.2 %ate su vrije%nosti koe7icijenata 1 i za je%inice tipi"nih
karakteristika nominalne snage 5B 6 12BB $E.
4
Taela 2.2 Arijednosti koe6icijenata C i k#adratne para'ole
B3P
g
4
.o%aci o speci7i"nim potronjama toplote u 4a&eli 2.2 o%nose se na
optimalne ra%ne ta"ke poje%inih regulacionih ventila i grupe mlaznika '0l.
2.45). 0vako u%aljavanje o% optimalne ra%ne ta"ke izaziva porast speci7i"ne
potronje toplote1 z&og "ega je potre&na korekcija po%ataka iz 4a&ele 2.2.
-orekcija se vri tako to se po%aci o potronjama toplote za poje%ine
regulacione ventile usre%njavaju u cijelom ra%nom opsegu i koriguju sa
aktuelnim stepenom iskorienja kotla i sopstvenom potronjom &loka.
-orekcioni 7aktori za razne tipove i snage parnih tur&ina %ati su u 4a&eli 2.3.
Taela 2.3 9orekcioni koe6icijenti )'og odstupanja kri#i- B3P
g
4
od glatke kri#e
8z krivih satnog utroka toplote ,'.
g
)1 speci7i"nog utroka toplote
%
4
'.
g
) i %i7erencijalnog utroka toplote
4
'.
g
) lako se %o&ijaju krive trokova
goriva @'.
g
)1 speci7i"ni trokovi goriva %
c4
'.
g
) i %i7erencijalni prirataj
trokova goriva
c4
'.
g
)1 sho%no izrazima '2.41)1 prostim skaliranje prvih sa
koe7icijentima c
1
JR u [n.jJ$A]. -o% prora"una ukupnih trokova 431 trokovima goriva moraju se
%o%ati i trokovi pogona i o%r+avanja. C ta&eli 2.4 nave%eni su tipi"ni po%aci
4$
o zahtjevima za o%r+avanjem i intenzitetima prinu%nih ispa%a termi"kih
je%inica na 7osilna goriva. 4rokovi pogona i o%r+avanja @
$
pre%stavljaju
trokove koji se imaju u svako%nevnoj eksploataciji 43 'plate pogonskom
oso&lju1 porezi1 takse1 rutinski pregle%i postrojenja it%.)1 uslje% planiranih i
neplaniranih remonata i opravki'trokovi ra%ne snage i rezervnih %jelova) i
ostalih iz%ataka vezanih za eksploataciju.
Taela 2.4 1ipi/ni )a-tje#i )a )a odr!a#anjem i inten)iteti prinudni-
ispada parni- termi/ki- jedinica na 6osilna gori#a
.rema tome1 trokovi pogona i o%r+avanja se sastoje iz %vije
komponente? iz stalnih i iz promjenjljivih trokova. 0talni trokovi su
nezavisni o% proizvo%nje elektrane i o&i"no se prora"unavaju na go%injoj
&azi kao neki konstantan procenat o% investicionih ulaganja. .romjenjljivi
trokovi zavise o% proizve%ene elektri"ne energije1 pa se ukupni trokovi
pogona i o%r+avanja 43 mogu izraziti kao
@
g$
I
g$
N
g$
E
g
N
g$
.
gsr
'2.4*)
g%je su?
g
$
6 stalni go%inji trokovi pogona i o%r+avanja u [n.jJgo%.]1
g
$
'g
$
) 6 speci7i"ni trokovi pogona i o%r+avanja u [n.jJ$EJgo%.]1
'o%nosno u [n.jJ$EhJgo%.]1
Eg 6 go%inja proizvo%nja 43 u [$Eh]1
.
gsr
6 sre%nja go%inja snaga 43 u [$E].
8z 4a&ele 2.4 se vi%i %a su intenziteti prinu%nih ispa%a 'H;orce% Outage
RateH 6 ;OR) vei ko% veih je%inica1 pri "emu se ovaj 7aktor za sve parne 43
'.43) izra"unava preko 7ormule
4%
R
.43
I ';OR)
.43
I
Frijeme trajanja prinu%nih ispa%a
I '2.47)
Frijeme trajanja pogona N Frijeme trajanja prinu%nih ispa%a
0va vremena u '2.47) se izra+avaju u [hJgo%.].
Frije%nost stalnih go%injih trokova pogona i o%r+avanja g
$
'&ez
trokova amortizacije) za 43 na paru koje koriste 7osilna goriva je izme9u B15
Q i 2 Q go%inje o% ukupnih investicija 81 %ok je koe7icijent promjenjljivih
trokova
g
$
re%a 215 6 315 C0 WJ $EhJgo%.
.ore% ukupnih pogonskih trokova @
R
'.
g
) koji se sastoje o% trokova
goriva @'.
g
) i trokova pogona i o%r+avanja @
$
'.
g
)1 tj.
@
R
'.
g
) I @'.
g
) N @
$
'.
g
) '2.4#)
termi"ke je%inice imaju i trokove stavljanja u pogon @
0
i zaustavljanja @
=
.
Ovi trokovi uslovljeni su potre&om %a se pri stavljanju u pogon kotao i
tur&ina postepeno zagrijavaju1 uz postepen porast pritiska i temperature pare
sve %ok se ne postignu njihove ra%ne vrije%nosti i je%inica ne sinhronizuje
namre+u. =a to vrijeme troi se neka toplotna energija koja jo ne rezultira u
proizvo%nju elektri"ne energije. Ovi trokovi se kreu o% nekih maksimalnih1
ka%a se je%inica pokree iz potpuno hla%nog stanja1 %o znatno manjih
vrije%nosti1 ako se pokretanje vri poslije kraeg stajanja i rashla9ivanja
je%inice. Otu%a su trokovi stavljanja u pogon termi"ke je%inice na paru
7unkcija vremena rashla9ivanja kotla
.
C pogle%u tretmana zaustavljenih je%inica praksa mo+e &iti %vojaka.
.rva mogunost je %a se prije ponovnog stavljanja u pogon je%inica prepusti
priro%nom rashla9ivanju. Ctroak toplote ,
0
1 potronja goriva ;
0
i trokovi
stavljanja u pogon @
0
se ta%a mijenjaju po eksponencijalnom zakonu o%
vremena stajanja tako %a
je
@
0
I @
tB
N @
kB
'1 6 e
6 a
) I @
tB
N @
kB
'1 6 e
6 J4h
) [n.j]. '2.4)
g%je su @
kB
i @
tB
trokovi stavljanja u pogon kotla i tur&ine iz hla%nog stanja
u [n.j]1 a I 1J4
h
je konstanta rashla9ivanja kotla u [h
61
]1 4
h
je vremenska konstanta hla9enja [h]1 a vrijeme stajanja1 tako9e izra+eno u [h]. ,ruga mogunost je %a se je%inica o%r+ava u toplom stanju na
normalnoj temperaturi1 za to je potre&na %o%atna energija1 ka%a se trokovi
pokretanja izra+avaju po linearnom zakonu
@
0
I @
tB
N @
!
[n.j] '2.5B)
4&
g%je @
!
pre%stavlja satne trokove goriva u [n.jJh] neopho%nog za o%r+avanje
je%inice u toplom stanju 'H&ankingH).
O&ije pomenute mogunosti ilustrovane su na 0l. 2.4*1 o%akle se vi%i
%a je %o nekog vremena 'o&i"no je I 5 h) ekonomi"nija ova %ruga o%
prve alternative.
4rokovi zaustavljanja @
=
o%nose se na trokove gu&itka toplote uslje%
postepenog ili naglog smanjivanja optereenja pri zaustavljanju termi"kog
&loka. 4eko se i%enti7ikuju1 pa se zato "esto pri%ru+uju prvom slije%eem
stavljanju &loka u pogon.
.oslije planskog zaustavljanja termi"ki &lok se mo+e nai u je%nom o%
tri mogua statusa. 4o su?
1. O%r+avanjeK
2. 4opla rezervaK
3. 2la%na rezerva.
Sl. 2.46 Fa#isnosti tro"ko#a sta#ljanja u pogon termi/ki- 'loko#a koji su
pret-odno prirodno -la+eni ili odr!a#ani u toplom stanju
0tatus o%r+avanja po%razumijeva manje opravke1 a ne re%ovni go%inji
remont. $o+e se unaprije% planirati i o&i"no traje nekoliko sati %o je%nog
%ana1 za razliku o% re%ovnih go%injih remonta koji traju po nekoliko
ne%jelja. .oto ta o%r+avanja ne proisti"u iz ekonomskih razloga1 to njihove
trokove pokretanja i zaustavljanja ne tre&a ura"unavati u kriterijumu
trokova anga+ovanja agregata. $e9utim1 oni ulaze u glo&alne trokove
pogona u go%injem energetskom &ilansu sistema.
5*
0tatus tople rezerve o%govara na 0l. 2.4* o%r+avanju isklju"ene je%inice
u toplom stanju. .onovna sinhronizacija takvih je%inica na mre+u zahtijeva
relarivno kratak perio%? nekoliko minuta %o je%nog sata. 0vrha ovog re+ima
jeste %a se o%r+avanjem je%inice u toplom stanju o&ez&ije%i visoka
raspolo+ivost je%inice1 o%nosno smanji rizik o% ne%ostatka energije i re%ukcija
u sistemu.
0tatus hla%ne rezerve okarakterisan je trokovima ponovnog pokretanja
koji1 sho%no relaciji '2.4)1 zavise o% vremena stajanja . 4rokovi
zaustavljanja mogu se pri%ru+iti pogonskim trokovima je%inice u toploj ili
hla%noj rezervi1 pri "emu se uzima %a su satni trokovi je%inice u toploj
rezervi konstantni1 a ko% hla%ne rezerve opa%aju eksponencijalno sa
vremenom stajanja .
.roce%ura pokretanja je%inica na paru1 koje koriste 7osilna goriva1 iz
hla%nog stanja traje oko * h.
<uklearne 43
-ao to je naprije% naglaeno1 postoji vie tipova nuklearnih reaktora
koji se primjenjuju kao izvor toplote za generatore pare u nuklearnim 43. Ove
elektrane se1 tako9e1 gra%e u &lokovskoj izve%&i. <aj"ee se komercijalno
koriste lakovo%ni reaktori sa vo%om po% pritiskom '.ER)1 ili klju"alom
vo%om '!ER) kao mo%eratorom1 koji kao gorivo koriste lako o&ogaeni
priro%ni uranijum 'sa 2 6 4 Q C
235
). O&ogaeni uranijum se isporu"uje u 7ormi
gorivih elemenata "iji je proces proizvo%nje jako slo+en. .oslije ugra9ivanja
tih elemenata u jezgro reaktora1 to je u osnovi skup investicioni po%uhvat1 i
po"etka proizvo%nje toplote i pare 'a time i elektri"ne energije) koli"ina
korisnog 7isionog goriva se postepeno smanjuje. =&og toga u o%re9enom
trenutku reaktor vie nije u mogunosti %a o%r+ava kriti"no stanje na +eljenom
nivou snage1 tako %a se mora izvriti zamjena gorivih elemenata. ,ananji
komercijalni reaktori koji se koriste u nuklearnim 43 konstruisani su tako %a
im se prilikom ove zamjene o&avlja 1J5 %o 1J3 goriva u jezgru.
O%stranjeni gorivi elementi pre%stavljaju jako ra%ioaktivne otpatke koji
se %alje moraju prera9ivati 'reciklirati) i uskla%ititi na na"in %a ne
pre%stavljaju opasnost po okolinu. Ovo je %anas je%an o% najte+ih ekolokih
pro&lema1 praen jakim antinuklearnim lo&ijem koji usporava razvoj
nuklearne energetike.
.rora"un trokova goriva je ov%je u sutini ekonomska analiza
investicija u gorivo. .rosto re"eno1 postoje o%re9eni investicioni iz%aci za
%ato punjenje reaktorskog jezgra koji u se&e uklju"uju trokove cjelokupnog
procesa proizvo%nje1 ugra%nje i %emonta+e gorivih elemenata1 zatim njihove
prera%e i uskla%itenja. 0vako takvo punjenje proizvee neku koli"inu
elektri"ne energije o%re9enu %u+inom ciklusa zamjene gorivih elemenata.
51
0peci7i"ni trokovi proizvo%nje elektri"ne energije u nuklearnoj
elektrani mogu se izraziti kao
%
c<3
I 'p
a
8 N @
g$
) J 4
g
.
n
N '@
g
6 @
go
) J
<3
.
tr
4
c
[n.jJ$Eh] '2.51)
g%je su?
8 6 ukupna investiciona ulaganja u elektranu u [n.j]K
p
a
6 stopa amortizacije u [r.jJgo%.]K
@
g
$
6 go%inji trokovi o%r+avanja elektrane u [n.jJgo%.]K
4
g
IE
g
J.
gi
6 go%inje vrijeme iskorienja instalisane snage elektrane u
[hJgo%.]K
.
gi
6 instalisana elektri"na snaga elektrane u [$E]K
Eg 6 go%inja proizvo%nja elektri"ne energije u [$EhJgo%.]K
@
g
6 vrije%nost nuklearnog goriva koje se unosi pri punjenju
reaktora u [n.j]K
@
gB
6 vrije%nost nuklearnog goriva koje se uzima iz reaktora pri
zamjeni goriva u [n.j]K
<3
6 glo&alni stepen korisnog %jejstva nuklearne 43K
.
tr
6 nominalna termi"ka snaga reaktora u [$E]K
4
c
6 trajanje ciklusa izme9u zamjene goriva u reaktoru u [h]K
.rvi "lan sa %esne strane u izrazu za speci7i"ne trokove '2.51)
o"igle%no je u%io investicionih trokova i trokova o%r+avanja1 a %rugi u%io
trokova goriva u ukupnoj speci7i"noj proizvo%noj cijeni elektri"ne energije
nuklearnih 43. 0 o&zirom %a je vrijeme ciklusa u kome se vri zamjena goriva
4
c
const.1 jasno je %a se speci7i"ni trokovi %
c<3
za %atu je%inicu smanjuju
sa poveanjem go%injeg vremena iskorienja instalisane snage 4
g
1 to zna"i
%a sa stanovita ekonomije ove 'kao i %ruge) elektrane tre&a %a ra%e sa to je
mogue vie sati u go%ini. C principu nuklearne elektrane ra%e sa
konstantnom 'maksimalnom) snagom u &aznom %ijelu %ijagrama optereenja.
,i7erencijalni prirataj utroka toplote %ove%ene gorivom nuklearnog
reaktora
<R
pri&li+no je konstantan1 pa je satni utroak toplote reaktora ,
r
linearno zavisan o% termi"ke snage reaktora .
tr
,
r
I ,
rB
N
<R
.
tr
[$AJh] '2.52)
g%je je ,
rB
satni utroak toplote reaktora pri praznom ho%u u [$AJh].
<a %rugoj strani1 satna potronja toplote u kon%enzacionim parnim
tur&inama sa kojima se normalno opremaju nuklearne elektrane je
,
t
I
<R
.
tr
I ,
tB
N
t
.
t
[$AJh] '2.53)
g%je je ?
52
,
tB
6 satni utroak toplote tur&ine pri praznom ho%u u
[$AJh]K
t
I %.
tr
J %.
t
6 %i7erencijalni prirataj utroka snage u parnoj tur&ini
pri pretvaranju toplotne energije u mehani"ku u [r.j]K
.
t
6 mehani"ka snaga na osovini parne tur&ine u [$E].
0a%a je glo&alni %i7erencijalni prirataj utroka toplote nuklearne 43?
<3
I %,
r
J %.
g
I
<R
%.
tr
J %.
t
%.
t
J %.
g
I
<R
g
'2.55)
g%je je
g
I %.
t
J %.
g
%i7erencijalni prirataj utroka snage generatora pri
pretvaranju mehani"ke energije u elektri"nu energiju.
5lo&alni %i7erencijalni prirataji utroka toplote
<3
u tipi"nim
nuklearnim 43 %ati su u 4a&eli 2.5.
Taela 2.5 7lo'alni di6erencijalni prira"taji utro"ka toplote
2E
u nuklearnim 1E
<ominalna snaga tur&ine [$E] #B 2BB 5BB
<3
u [$AJ$Eh] 135B 1B55B 1BB4B
0 o&zirom %a je %i7erencijalni prirataj utroka toplote
t
za stan%ar%ne
termi"ke &lokove o% 2BB $E na "vrsta goriva iznosi oko 1BBBB $A J $Eh1
zna"i %a su u termo%inami"kom pogle%u1 "ak i velike nuklearne elektrane
in7eriornije o% savremenih 43 na 7osilna goriva.
C 4a&eli 2.* %ati su tipi"ni po%aci o potre&nom vremenu za o%r+avanje
nuklearnih termi"kih je%inica za planirane i neplanirane remonte1 kao i po%aci
o intenzitetima i sre%njim vremenima trajanja ispa%a i opravki.
5asnotur&inske 43
.ostoje razni tipovi gasnotur&inskih 43 sa je%nom ili %vije tur&inske
osovine1 je%nim1 %va ili vie stepena ekspanzije sa ili &ez rekuperacije izlaznih
gasova i sl. Osnovno %o&ro svojstvo im je %a se mogu &rzo staviti u pogon
'3B 6 *B min)1 opteretiti1 rasteretiti i zaustaviti1 uz relativno male trokove.
=&og toga su pogo%ne za pokrivanje vrnih optereenja. $e9utim1 speci7i"na
potronja im je znatno vea 're%a 14BBB $AJ$Eh)1 a stepen korisnog %jejstva
je manji nego u slu"aju parnih 43 iste snage 6 maksimalno 25 6 35 Q. =&og
toga se naj"ee koriste kao vrne je%inice sa relativno malim &rojem "asova
go%injeg iskorienja. Recimo i to %e se ove 43 1 poto ne zahtijevaju vo%u
za hla9enje kao parne 431 koriste kao &azne 43 u &ezvo%nim 'pustinjskim)
o&lastima.
53
Taela 2.6 1ipi/ni )a-tje#i )a odr!a#anjem i inten)iteti prinudni- ispada
nuklearni- termi/ki- jedinica
5ra%e se za nominalne snage 'po 80O stan%ar%u) o% 215 %o 25B $E1
o&i"no u stan%ar%nim izve%&ama1 sa komorama za alternativno sagorijevanje
gasa ili te"nih goriva. 8maju relativno malu sopstvenu potronju1 pa se ulazno6
izlazne karakteristike o&i"no %e7iniu za snagu na generatoru. O%ata snaga
im jako zavisi o% atmos7erskog pritiska i am&ijetalne temperature1 pa se
prema 80O '8nternational 0tan%ar% Organization)1 kao normalni uslovi1
propisuju atmos7erski pritisak o% 1B13125 m&ar1 to o%govara nultoj
na%morskoj visini1 i temperaturi o% N 15
o
@. .ritom su raspolo+ive snage vee
za temperature ispo% N 15
o
@ i o&rnuto.
.rora"un svih pokazatelja per7ormansi vri se na potpuno isti na"in kao
i u slu"aju 43 na paru. 4ako9e va+i i ista 7orma kva%ratne para&ole za
aproksimaciju karakteristike utroka toplote '2.45)1 uz neto %ruga"ije
vrije%nosti za 1 i koe7icijente.
C 4a&eli 2.7 nave%eni su tipi"ni zahtjevi o%r+avanja gasno tur&inskih
je%inica1 sa po%acima o intenzitetima prinu%nih ';OR) ispa%a koji se ov%je
neto %ruga"ije %e7iniu nego ko% 43 na paru?
R
54
I ';OR)
543
I
Frijeme trajanja prinu%nih ispa%a
I '2.5*)
Frijeme rasplo+ivosti N Frijeme trajanja prinu%nih ispa%a
Razlika je u tome to se u imeniocu izraza '2.5*)1 umjesto vremena trajanja
pogona iz '2. 47)1 koristi vrijeme u kojem je je%inica raspolo+iva. 4akav
prora"un R
54
je korektniji jer &i u slu"aju primjene '2.47)1 z&og relativno
malog &roja sati ra%a u go%ini1 R
54
&ilo neoprav%ano vie nego nego za 43 na
paru.
Taela 2.7 1ipi/ni )a-tje#i )a odr!a#anjem i inten)iteti prinudni- ispada
gasnotur'inski- jedinica
54
4rokovi pogona i o%r+avanja '2.4*) gasnotur&inskih 43 su manji nego
ko% parnih 43 na 7osilna goriva. 0talni go%inji trokovi su
g
$
I B14 6 112
QJgo% o% ukupnih investicija 81 a promjenjljivi g
$
I 21B 6 31B
C0,J$EhJgo%.
43 sa kom&inovanim ciklusom
5asnotur&inske 43 sa prostim 'otvorenim) ciklusom iz&acuju u
atmos7eru iz%uvne gasove sa temperaturom re%a 5BB
o
@. 4oplota tih gasova
mo+e se iskoristiti za grijanje vo%e u svrhu topli7ikacije naselja1 ili za
proizvo%nju in%ustrijske pare. .ose&an na"in iskorienja ove otpa%ne toplote
ima se u slu"aju 43 sa kom&inovanim ciklusom1 ko% koji se ta toplota u
rekuperatorima koristi za proizvo%nju pare1 a ona za pogon parnih tur&ina1
o%nosno za proizvo%nju elektri"ne energije1 kao je to ematski prikazano
naprije% na 0l. 2.2.
43 sa kom&inovanim ciklusom ra%e sa znatno po&oljanim ukupnim
stepenom iskorienja 'i %o 4BQ) i sa manjom speci7i"nom potronjom 'oko
BBB $AJ$Eh)1 nego u slu"aju poje%ina"nih gasnotur&inskih i parnih 43.
.ritom se mo+e paralelno spregnuti vie gasnih tur&ina sa je%nom parnom1
kako je to prikazano na 0l. 2.47.
-arakteristike speci7i"ne potronje toplote u 7unkciji o% snage elektrane
sa kom&inovanim ciklusom i vie gasnih tur&ina pokazuju %iskontinuitete1
ka% go% se uklju"uje nova gasna tur&ina '0l. 2.4#)
55
Sl. 2.47 1E sa kom'ino#anim ciklusom sasta#ljenim od /etiri
gasnotur'inske 3714 i jedne jedinice na paru 3P14
Sl. 2.48 O'lik karakteristike speci6i/ne potro"nje toplote u 1E sa
kom'ino#anim ciklusom i #i"e gasnotur'inski- jedinica
5
4ermoelektrane 6 toplane '4364O)
-o% korienja 43 6 4O za pokrivanje potre&a elektri"ne energije
potroa"ima napajanim iz javne mre+e1 vrlo va+nu ulogu igra "injenica %a li je
takva elektrana prvenstveno namijenjena proizvo%nji elektri"ne ili toplotne
energije. C prvom slu"aju postrojenje je o&i"no u vlasnitvu elektroprivre%e1
pa je sa stanovita ekonomije elektri"na energija primarni1 a toplotna energija
sekun%arni proizvo%. 4a%a se eksploatacija 4364O tretira kao i ko% svih
%rugih 431 uz uva+avanje potre&a za proizvo%njom in%ustrijske toplote1 ili
toplote za grijanje1 sho%no toplotnom konzumu.
Ograni"enja koja pose&no u grejnoj sezoni %iktira proizvo%nja toplote1
pozicionira eksploataciju 4364O u &azni %io %ijagrama optereenja1 sli"no
proto"nim 23 ko% koji je proizvo%nja %iktirana raspolo+ivim %otocima.
0 %ruge strane1 ka%a je primarni proizvo% toplotna1 a sekun%arni
elektri"na energija1 postrojenje je o&i"no u vlasnitvu neke in%ustrije koja u
svom tehnolokom procesu koristi vo%enu paru. 3lektri"na energije se
prvenstveno proizvo%i za pokrivanje sopstvenih potre&a %oti"ne in%ustrije1 a
eventualni viak mo+e se isporu"ivati u javnu mre+u1 na &azi &ilateralnih
ugovora izme9u proizvo9a"a i elektroprivre%e. 4a energija ima tretman kao i
u svim %rugim slu"ajevima kupovine vikova elektri"ne energije o% in%ustrije.
.rema tome1 osnovni pro&lem u eksploataciji 4364O je kako korektno
raz%vojiti ukupne trokove na trokove koji pokrivaju proizvo%nju elektri"ne
o% trokova proizvo%nje toplotne energije. 4a praksa mo+e &iti trojaka?
1. /ko je proizvo%nja elektri"ne energije primarna1 on%a su trokovi
toplotne energije samo %o%atni trokovi 'investicioni i eksploatacioni)
koji se imaju uslje% proizvo%nje toplotne energije.
2. /ko je proizvo%nja toplotne energije primarna1 postupa se i%enti"no
kao u pretho%nom slu"aju1 s tim %a se trokovi proizvo%nje elektri"ne
energije tretiraju kao %o%atni trokovi izna% &aznih trokova
proizvo%nje toplotne energije.
3. 4rokovi proizvo%nje toplotne i elektri"ne energije prora"unavaju se
srazmjerno o%govarajuim stvarnim trokovima opreme 'investicioni
trokovi) i pogona kom&inovanog postrojenja 'eksploatacioni
trokovi)1 oko "ega se u svakom konkretnom slu"aju moraju razviti
pose&ni algoritmi.
g. /nga+ovanje poje%inih tipova 43 u %ijagramu optereenja
<aprije% %e7inisane energetske i tehni"ke karakteristike 43 opre%jeljuju
i na"in njihovog korienja u popunjavanju povrine ispo% %ijagrama 'krive
trajanja) optereenja potroa"a. .ri tome1 &itne su i ostale eksploatacione
5$
karakteristike kao to su vrijeme potre&no za stavljanje u pogon i
zaustavljanje1 mogui opseg i &rzina promjena optereenja it%. C pogle%u
popunjavanja povrine ispo% %ijagrama 'krive trajanja) optereenja1
anga+ovanje poje%inih tipova 43 u principu vri se na slje%ei na"in?
1. 43 na paru koje sagorijevaju 7osilna goriva o&i"no se anga+uju u
&aznom %ijelu %ijagrama optereenja. .ri tome1 prvo se koriste agregati
iz 4364O1 zatim termi"ki agregati na ugalj1 %ok se agregati na te"na i
gasovita goriva1 zavisno o% potre&a1 mogu koristiti i za pokrivanje
vrnog %ijela %ijagrama optereenja1 jer su 7leksi&ilniji nego agregati na
ugalj.
2. <uklearne 43 skoro isklju"ivo se koriste za pokrivanje &aznog %ijela
%ijagrama optereenja.
3. 5asnotur&inske 431 z&og svoje pogonske 7leksi&ilnosti1 pose&no su
pogo%ne %a se koriste u vrnom %ijelu %ijagrama optereenja sa relativno
malim 7aktorom %nevnog i go%injeg iskorienja nominalne snage
'z&og visokih pogonskih trokova).
4. ,izel 6 elektrane o&i"no se koriste u po"etnom sta%ijumu razvoja 3306a i
kao rezerva za potroa"e koji ne trpe preki%e. One su tako9e pogo%ne za
male1 autonomne sisteme koji ra%e izolovano. !rzo se mogu staviti u
pogon i zaustaviti i %ozvoljavaju "este promjene optereenja. 8maju
stepen korisnog %jejstva izme9u 3B i 4B Q.
5. 43 sa kom&inovanim ciklusom1 z&og svoje ekonomi"nosti1 koriste se za
pokrivanje povrine u &aznom %ijelu ispo% %ijagrama optereenja.
*. 43 6 4O naj"ee se koriste za proizvo%nju elektri"ne energije zavisno
o% potre&a toplotnog konzuma i u tom slu"aju pokrivaju &azni %io
povrine ispo% %ijagrama optereenja.
h. 8nvesticioni trokovi 43
-ao i ko% 231 trokovi koji se pri%ru+uju 43 mogu se po%ijeliti u %vije
osnovne grupe? investicione i eksploatacione. O eksploatacionim trokovima
poje%inih tipova 43 &ilo je ve govora u kontekstu izlaganja o pogonskim
energetskim karakteristikama. .oznavanje investicionih trokova 43 je o%
naro"itog interesa za rjeavanje pro&lema planiranja &u%uih izvora.
Ckupna investiciona ulaganja 'trokovi) u je%an generatorski agregat
proporcionalni su njegovoj nominalnoj snazi .
5n
i mogu se1 sli"no kao u
slu"aju 231 izraziti preko je%nostavne relacije
@
8
I c
s
.
5n
[n.j] '2.5*)
5%
3U
g%je c
s
ozna"ava speci7i"ne investicione trokove po je%inici nominalne
'instalisane) snage agregata u [n.jJ$E] koji se razlikuju za agregate razli"itih
tipova i nominalnih snaga1 a .
5n
nominalna snaga na pragu generatora u
[$E].
<a 0l. 2.4 prikazani su relativni o%nosi cijena za razli"ite tipove 43 u
7unkciji o% nominalne 'instalisane) snage za nivo cijena u 0/, 1#2. go%ine.
-ao &aza za pore9enje uzet je termi"ki agregat na paru koji sagorijeva 7osilna
goriva nominalne snage 5BB $E.
0a slike se vi%i e7ekat veli"ine agregata na speci7i"ne investicione
trokove koji se relativno smanjuju sa poveanjem snage agregata 'H3conom(
o7 0caleH). 4ako1 na primjer1 ako se razmatra izgra%nja &azne 43 na paru koja
sagorijeva 7osilna goriva1 instalisane snage o% 1BBB $E1 ona e u pogle%u
potre&nih investicija &iti 1*1* Q skuplja1 ako se gra%i sa %va agregata po 5BB
$E nego ka%a se ugra9uje samo je%an agregat snage o% 1BBB $E.
O apsolutnim iznosima tih speci7i"nih cijena mo+e se stei pri&li+na
slika iz po%ataka %atih u 4a&eli 2.# g%je su prikazani procijenjeni po%aci koji
su korienipri planiranju novih proizvo%nih kapaciteta u %r+avi <eO 6 Xork
'0/,) u 1#5. go%ini. C istoj ta&eli speci7i"ne cijene prera"unate su na 17.
go%inu sa pretpostavljenom stopom in7lacije o% 5 Q go%inje.
4e cijene su za 17. go%inu oko 11# puta vee o% speci7i"nih cijena u 1#5.
go%ini1 %osti+ui oko 15BB C0,JkE za termi"ke agregate na 7osilna goriva
nominalne snage o% 4BB $E1 %ok je za nuklearne termi"ke agregate snage
55B $E ta speci7i"na cijena oko 1BB C0,JkE.
0li"ni po%aci mogu se vi%jeti i iz 4a&ele 2. u kojoj su %ati tipi"ni
investicioni i eksploatacioni parametri novih proizvo%nih agregata za stanje
oko 1B. go%.
C poslje%nje %vije %ecenije u"injen je ogroman tehnoloki napre%ak u
konstrukciji opreme za 43 koji je uslovio i neto ni+e speci7i"ne cijene o%
onih procijenjenih za 17. go%inu iz 4a&ele 2.#. <a primjer1 u nekim novijim
ra%ovima navo%e se po%aci %a su speci7i"ne investicije za &lokove u
kom&inovanim postrojenjima u perio%u 1B 6 15. go%ine opale sa 47B na
325 C0,JkE1 uz istovremeni porast stepena korisnog %jejstva termi"kih
agregata snage *5B $E porastao sa 5215 na 5712 Q. 0li"na ten%encija je
registrovana i za termi"ke &lokove na paru koji koriste te"na i gasovita goriva.
C poje%inim analizama1 naro"ito u o&lasti planiranja razvoja
proizvo%nih kapaciteta1 vri se %etaljna procjena trokova po svim go%inama
razmatranog perio%a u &u%unosti. 4a%a se1 umjesto ukupnih investicionih
ulaganja u je%an generatorski agregat kao i u slu"aju 231 koriste ukupni
go%inji trokovi. Oni o&uhvataju sve investicione '@
8
g
) i eksploatacione
'@
g
) 'uprosje"ene) trokove tokom poje%inih go%ina razmatranog perio%a.
5&
Sl. 2.49 Fa#isnost speci6i/ni- in#esticioni- tro"ko#a od nominalne snage
termi/ki- agregataC pri 'a)noj sna)i 5** MG
Taela 2.8 1ipi/ne speci6i/ne cijene ra)li/iti- tipo#a termoagregata u
1&%5 3S.B4 sa procjenama )a 1&&$, g, 3prera/unato sa
srednjom stopom in6lacije od 5H godi"nje4
*
Taela 2.9 1ipi/ni in#esticioni i eksploatacioni parametri no#i- generatorski- agregata )a stanje u S.B oko 1&&*, g,
1
5o%inji investicioni trokovi o&i"&o se prikazuju kao %io1 ili procenat
ukupnih investicionih ulaganja
@
ig
I c
8g
@
8
I c
8g
c
s
.
5n
[<AJgo%] '2.57)
g%je je c
8
g
go%inja stopa ukupnih investicionih trokova @
8
pri%ru+en nekom
termi"kom agregatu. C 4a&eli 2.1B %ate su vrije%nosti +ivotnog vijeka
elektrana koje se koriste pri planiranju razvoja 3306a.
Taela 2.10 Ii#otni #ijek elektrana u ekonomskim anali)ama u procesu
planiranja ra)#oja EES@a
4ip elektrane gra9evinski o&jekti Oprema
43 na paru i 7os. goriva 2B 6 25 go%ina 2B 6 25 go%ina
<uklearne 43 25 6 35 go%ina 25 6 3B go%ina
5asnotur&inske 43 12 6 15 go%ina 12 6 15 go%ina
2i%roelektrane 4B 6 5B go%ina 2B 6 25 go%ina
2.2.4 Rezerve proizvo%nih kapaciteta
.ojam rezerve u proizvo%nim kapacitetima o%nosi se na razliku izme9u
instalisanih snaga generatora i stvarnog optereenja 3306a. .o svojoj priro%i i
svrsi korienja razni tipovi rezervi u nekom 3306u mogu se me9uso&no jako
razlikovati. .ostojanje rezervi proizvo%nih kapaciteta u eksploataciji osnovni
je 7aktor koji o&ez&je9uje pouz%anost i sigurnost sistema.
.o%jela rezervi proizvo%nih kapaciteta mo+e se zasnivati na razli"itim
principima. =a eksploataciju najzna"ajnija je po%jela prema ulozi poje%inih
tipova rezervi. $e9utim1 ta po%jela nije otra1 jer se poje%ini tipovi rezervi
mogu koristiti vienamjenski. <a 0l. 2.5B %at je ematski prikaz rezervi
proizvo%nih kapaciteta u 3306u.
Ckupna rezerva 'CR) instalisanih proizvo%nih kapaciteta je razlika
2
izme9u instalisane 'nominalne) snage u generatorima sistema .
gi
I
aktuelnog optereenja '.
p
)

.
gnj
i
j=1
CR I .
gi
6 .
p
'2.5#)
Ckupna rezerva se %ijeli na remontnu 'ReR) i ukupnu rezervu
raspolo+ivih proizvo%nih kapaciteta 'R.-)1 pa je
CR I ReR N R.- '2.5)
2
Sl. 2.50 <ematski prika) re)er#i proi)#odni- kapaciteta u EES
Remontna rezerva pre%stavlja onaj %io proizvo%nih kapaciteta koji se
koriste za pokrivanje snage proizvo%nih je%inica koje se nalaze u stanju
planiranih remonta1 opravki i njege.
Ckupna rezerva raspola+ivih kapaciteta je onaj %io instalisanih snaga
generatora sistema koji se koristi za pokrivanje svih nepre%vi9enih ispa%a
uslje% kvarova na generatorima u pogonu. 0astoji se iz %va %ijela? hla%ne
rezerve '2R) i operativne rezerve 'OR)
R.- I 2R N OR '2.*B)
2la%nu rezervu "ine generatori u starijim i skupljim elektranama koji su
u stanju %a se u slu"aju potre&e relativno &rzo '1 6 2) %ana pokrenu i koriste za
pokrivanje potre&a potroa"a.
Operativna rezerva je %io rezerve proizvo%nih kapaciteta koja se
neposre%no koristi u eksploataciji. 0astoji se o% rotirajue 'RoR) i
nerotirajue operativne rezerve '<RoR)
OR I RoR N <RoR '2.*1)
3
Rotirajua rezerva je %io neiskorienih proizvo%nih kapaciteta koji je
sinhronizovan na mre+u1 a "ije se korienje mo+e ostvariti u vrlo kratkom
vremenskom roku '5 6 1B min.). Ov%je se razlikuju %vije osnovne
komponente rotirajue rezerve? regulaciona rezerva 'RgR) i rotirajua
havarijska rezerva 'Ro2R)
RoR I RgR N Ro2R '2.*2)
Regulaciona rezerva slu+i za kompenzaciju greaka izme9u izme9u
prognozirane i ostvarene potronje sistema1 a rotirajua havarijska rezerva za
pokrivanje iznena%nih ispa%a proizvo%nih kapaciteta iz pogona.
<erotirajua operativna rezerva pre%stavlja rezervne kapacitete koji
nijesu sinhronizovani na mre+u1 ali se mogu &rzo staviti u pogon1
sinhronizovati i opteretiti. -omponente ove rezerve su hla%na nerotirajua
operativna rezerva '2<RoR) i topla nerotirajua operativna rezerva '4<RoR)
<RoR I 2<RoR N 4<RoR '2.*1)
2la%nu nerotirajuu operativnu rezervu "ine &rzo startujue je%inice u
23 i gasnotur&inskim elektranama1 %ok se topla nerotirajua rezerva sastoji
o% agregata u parnim 43 koji su van pogona1 ali se o%r+avaju u toplom stanju1
spremni za &rzo pokretanje i sinhronizaciju.
Ckupnu havarijsku operativnu rezervu sa"injavaju svi slo&o%ni
kapaciteti u operativnoj rezervi1 izuzev regulacione rezerve?
C2R I Ro2R N <RoR I Ro2R N 2<RoR N 4<RoR I OR D RgR '2.*2)
.rema nekim autorima operativna rezerva proizvo%nih kapaciteta se
kalsi7ikuje prema potre&nom vremeno za njihovo anga+ovanje na?
primarnu rezervu koja se aktivira za vrijeme o% najvie 1B min. i
sekun%arnu rezervu koja se aktivira za vrijeme o% najvie 2B 6 3B
min.
C prvu grupu &i se svrstali regulaciona i havarijska rotirajua rezerva1
kao i &rzo startujue je%inice iz hla%ne rezerve koje se mogu staviti u pogon i
opteretiti za vrijeme o% 1B min1 a u %rugu grupu je%inice iz hla%ne
nerotirajue rezerve koje za stavljanje u pogon i optereivanje zahtijevaju
vrijeme %u+e o% 1B min.
2.2.5 3ksploatacija 330 i pouz%anost
4
.ouz%anost i in%eksi pouz%anosti kao mjera ispravnog 7unkcionisanja
sistema su va+ni 7aktori perio%u pripreme pogona1 kao i u procesu planiranja
3306a. 4ako se uo&i"ajeno koriste slje%ei in%eksi pouz%anosti?
- :O:. 'Y:oss o7 :oa% .ro&a&ilit(Z) koji se naj"ee izra+ava kao
&roj sati u go%ini u kojima se pojavljuje ne%ovoljna snaga
proizvo%nje %a pokrije %nevne vrhove potronjeK
- :O3. 'Y:oss o7 3nerg( .ro&a&ilt(Z) koji %aje vjerovatnou pojave
manjka proizve%ene u o%nosu na zatijevanu energiju potroa"a
sistemaK
- 3,<0 'Y3Upete% Falue o7 the ,eman% not 0erve%Z) koji karakterie
vjerovatnou pojave nemogunosti %a se za%ovolje potre&e
potroa"aK
- 33<0 'Y3Upete% Falue o7 the 3nerg( not 0erve%Z) koji %aje
o"ekivanu vrije%nost neisporu"ene energijeK
- ;[, 'Y;reRuenc( an% ,urationZ) 7rekvencija i trajanje kvarova koji
izazivaju gu&itak optereenja.
<eki o% nave%enih in%eksa se koriste pri izra%i elektroenergetskih
&ilansa. .ri analizi ostvarenog pogona tako9e se koriste neki in%eksi koji
karakteriu kvalitet ra%a elemenata sistema1 kao na prmjer?
.roizve%ena energija \$Eh]
;aktor optereenja I 1BB \Q]
$aU. snaga \$Eh] U .erio% osmatranja \h]
Frijeme ra%a \h] N Frijeme u rezervi
Raspolo+ivost I 1BB \Q]
,u+ina perio%a osmatranja \h]
,u+ina prinu%nih ispa%a \h]
.ouz%anost I 1BB 6 1BB \Q]
,u+ina perio%a osmatranja \h]
g%je je perio% osmatranja o&i"no je%na go%ina1 tj. #7*B h za prostu ili #7#4 h
za prestupnu go%inu.
5
3. 850K./& +P&1,-60+2 P*,01,0/,
3.1 Pregled osnovnih funkcija operativnog planiranja
;unkcije operativnog planiranja o&avljaju se u go%injim1 mjese"nim
'se%mi"nim) i %nevnim ciklusima.
C go%inji ciklus aktivnosti pripreme pogona spa%aju slje%ee 7unkcije?
- prognoza potronje 'energije1vrne i minimalne snage)1
- planovi remonta i o%r+avanja o&jekata 'elektrane1 razvo%na
postrojenja1 vo%ovi)1
- o&ez&je9enje remontne rezerve1
- planovi proizvo%nje elektrana1
- planovi razmjene 'uvozJizvoz) elektri"ne energije1
- planovi kupovine elektri"ne energije o% in%ustrijskih elektrana1
- izra%a go%injih elektroenergetskih &ilansa1
- analiza ra%a sistema u karakteristi"nim pogonskim sistuacijama1
- izra%a plana na&avke i pre%ra"un trokova goriva1
- prora"un trokova goriva i ekonomska analiza priho%a i rasho%a
planiranog ra%a 3306a 'poslovni &ilans kompanije u
elektroenergetskom sektoru).
C okviru mjese"nog 'se%mi"nog) ciklusa najzna"ajnije aktivnosti
operativnog planiranja su?
- prognoza potronje1
- planovi o%r+avanja i ra%ova u o&jektima1
- o&ez&je9enje operativne rezerve1
- planovi proizvo%nje elektrana1
- plan razmjene sa susje%ima1
- izra%a mjese"nog 'se%mi"nog) elektroenergetskog &ilansa1
- analiza i provjera ra%a sistema1
- o&ra"un trokova pogona.
,nevni ciklus aktivnosti pripreme pogona o&uhvata slje%ee 7unkcije?
- prognoza %nevnog %ijagrama potronje1
- izra%a plana anga+ovanja termi"kih agregata i elektrana1
- prora"un havarijske i regulacione o&rtne rezerve1
- izra%a %nevnog plana pogona elektrana i razmjene sa susje%ima1
- analiza i provjera ra%a sistema1
- ekonomski prora"uni pogona sistema.
3.2 Kratkorona prognoza potronje
p B
S
;
G
S
;
.rognoza potronje za potre&e eksploatacije se znatno razlikuje o%
prognoze za potre&e planiranja razvoja 3306a. $o%eli prognoze za potre&e
eksploatacije su kratkoro"ni '%nevni1 se%mi"ni i mjese"ni) i zavise o%
sezonskih i vremenskih 7aktora kao to su temperatura i vla+nost vaz%uha1
vjetar1 osvjetljaj i sl.
Opti izraz za o"ekivanu i6tu mjese"nu 'se%mi"nu) potronju energije u
nekoj o%re9enoj i6toj go%ini mo+e se pre%staviti preko "etiri komponente?
i 1 j
=
i 1 j
+
i 1 j
+
i 1 j
+
i
1 j
\$Eh] '3.1)
G
p
g%je je?
G
p B
S
p
;
p p
j I 1121.... 6 in%eks go%ine1
i I m I 1121...111112 D in%eks mjeseca u go%ini1 ili
i I s I 1121...151152 D in%eks se%mice u go%ini1
%ok su komponente prognoze ukupne potronje?
G
i 1 j
6 osnovna prognoza potronje energije u i6tom mjesecu 'se%mici) j6te
go%ine1
i 1
j p
i 1
j p
i 1
j p
6 korekcija osnovne prognoze potronje energije uslje% sezonskih
7aktora1
6 korekcija osnovne prognoze potronje energije z&og uticaja praznika
i nera%nih %ana1
6 rezi%ualna greka prognoze potronje.
Osnovna prognoza
i 1
j p
B
%o&ija se iz mo%ela %ugoro"ne go%inje
prognoze i raspo%jele te prognoze na mjesece1 o%nosno se%mice u go%ine i
ona o%ra+ava komponentu tren%a porasta potronje iz go%ine u go%inu.
-orekcija osnovne prognoze potronje energije uslje% sezonskih
varijacija korekcija
i 1
j p
uva+ava sezonske promjene potronje elektri"ne
energije1 prvenstveno po% uticajem klimatskih e7ekata i %rugih ekonomskih i
socijalnih 7aktora 'go%inji o%mori1 raspusti1 uticaj sezonskih aktivnosti poput
turizma ili poljoprivre%e i sl.). =a o%re9ivanje ove komponente tako9e se
koriste pose&ni mo%eli &azirani na vremenskim nizovima po%ataka ostvarenja
u prolosti. C poslje%nje vrijeme se u ove svrhe koriste razli"iti postupci
vjeta"ke inteligencije1 pose&no postupci vjeta"kih neuralnih mre+a.
-orekcija osnovne prognoze z&og uticaja praznika i nera%nih %ana
i 1
j p
se za svaki konkretni perio% i I m ili i I s mo+e %osta precizno
pre%vi%jeti na osnovu statisti"kih po%ataka o o%nosima potronje u ra%nim i
nera%nim %anima.
$
P
P
p
G
1
P P
M
P
1 m
P P A B
p B
P
i
i
= + +
.rognoza maksimalne
i 1
j
pM
i minimalne snage
i 1
j
pm
vri se na osnovu
prognozirane potronje energije G
i 1 j
za isti perio%1 tj.
P
i 1 j
i 1 j
=
p
'3.2)
pM
i 1 j
M
.rema '3.2)1 za o%re9ivanje
i 1
j
pM
i 1
j
pm
neopho%no je pretho%no za
razmatrani vremenski interval i I m1 ili i I s procijeniti vrije%nost vremena
iskorienja maksimalne snage 1
i 1
j
i o%nos minimuma i maksimuma
m
i 1 j
i 1
j
pm
B
=
i 1 j
P
pM
'3.3)
=a o%re9ivanje
i 1 j
M
i 1 j
B
se1 tako9e1 koriste pose&ni mo%eli na &azi
statisti"kih po%ataka ostvarenja iz prolosti.
.ri prognozi %nevne krive optereenja iroko se koriste po%aci
kratkoro"ne vremenske prognoze hi%rometeorolokih zavo%a.
O&lik je%na"ine za prognozirano satno optereenje u %6tom %anu sli"na
je je%na"ini za mjese"nu1 o%nosno se%mi"nu prognozu potronje energije?
k 1
d p
k 1
d p
B
k 1
d p
k 1
d p
+
k
1d
\$E] '3.4)
g%je je?
P
k 1d
6 osnovno optereenje u satu k I 1121P1241 %ana % I 1121P17K
k 1d
A
p
k 1d
6 korekcija uslje% promjenljivih meteorolokih uslova z&og varijacije
temeperature '^)1 vla+nosti vaz%uha 'h)1 osvjetljaja 'ili o&la"nosti l) i
e7ekta uslje% rashla9ivanja vjetra 'c)K
B
p

k
1d
6 korekcija uslje% e7ekata %ana u se%mici '% I 1 ozna"ava pone%jeljak1
% I 2 utorak1 it%.)K
6 rezi%ualna greka prognoze.
Osnovno optereenje
k 1
d p
B
%o&ija se sre%nja vrije%nost nekolika
ostvarenja iz &liske prolosti1 na primjer za iste sate i ra%ne1 o%nosno nera%ne
p
%ane i praznike.
-orekcija uslje% varijacije meteorolokih uslova A
k 1d
o%re9uje se preko
koe7icijenata osjetljivosti optereenja na promjenu temperature i vla+nosti
vaz%uha1 e7ekta vi%ljivosti i temperaturnog ekvivalenta &rzine vjetra na
%
B
o
p a
o
promjenu optereenja. =a o%re9ivanje ovih koe7icijenata osjetljivosti koriste
se iskustvene 7ormule1 ili slo+eniji statisti"ki mo%eli.
-ona"no1 e7ekat %ana u ne%jelji
k 1d
p
mo+e se sasvim %o&ro procijeniti
na osnovu ostvarenja po%ataka iz prolosti u uzastopnim %anima u se%mici i
pri sli"nim vremenskim uslovima.
$o%el kratkoro"ne prognoze koji zavisi o% sre%nje satne temperature
'g%je se zanemaruju uticaji vla+nosti vaz%uha1 sun"evog zra"enja i vjetra) ima
relativno je%nostavan o&lik?
P 'k ) = 0'k ) + .'k )
[
'k )
gr
]+ 'k
)
'3.5)
g%je je?

gr
=

)
ili
gr
=
l

)
= 15 2B
E
zimskom
l
= 24 E

a
'k )
'k )
0'k )1 .'k )
6 gornja grani"na temperatura uklju"enja grijanja u
perio%u u \
o
@]K
6 %onja grani"na temperatura ra%a klimatizacije u ljetnjem
perio%u u \
o
@]K
6 sre%nja temperatura vaz%uha 'am&ijenta) za kI1121PK
6 rezi%ualna grekaK
6 koe7icijenti u \$E]1 o%nosno u \$EJ
o
@] koji se
o%re9uju na osnovu niza mjerenjaK
k 6 in%eks mjernog uzorka.
Czorci k za ovaj mo%el uzimaju se perio%i"no 'na primjer1 svakog sata
ili svakih 1562B minuta). ,e7inisanje vremenskog perio%a _t u kojem se
uzimaju uzorci omoguava %a se koristi njihov in%eks k preko kojeg se
speci7icira k 6 ti uzorak in7ormacije prema 7ormuli?
t
k
= t
B
+
kt
K k I1121...1 '3.*)
g%je t
B
ozna"ava po"etni trenutak.
C tipi"nom vremenski osjetljivom mo%elu potronje '3.5) o% interesa je
%a se o%re%i temperaturna zavisnost promjene optereenja. /ko se mjerenja
vre u vremenu ka%a je &azno optereenje sistema pri&li+no konstantno i ka%a
nema nekih specijalnih %oga9aja1 relacija '3.5) se svo%i na?
P
p
'k ) = 0 + .
a
'k ) + '
k ) '3.7)
&
g%je je

a
'k ) =
a
'k )

l
u ljetnjem1 a
a
'k ) =
)

a
'k )
u zimskom perio%u.
3.3 zrada plana re!onta i odr"avanja ter!ikih jedinica
Remonti i o%r+avanje o&jekata 3306a spa%aju me9u najva+nije
aktivnosti u eksploataciji. pose&no su osjetljivi pro&lemi o%r+avanja
proizvo%nih o&jekata jer se1 iz ekonomskih razloga1 savremeni 3306i razvijaju
tako %a ra%e sa to je mogue manjom rezervom.
Remonti 23 se1 po pravilu1 o&avljaju u perio%u malih vo%a tako %a ne
zahtijevaju postojanje pose&ne remontne rezerve. $e9utim1 remonti 43
moraju se pa+ljivo isplanirati i sprovesti1 tako a% se imaju najmanji pogonski
trokovi u sistemu.
.lan remonta i o%r+avanja termi"kih je%inica sastoji se u o%re9ivanju
perio%a i re%oslje%a remonata poje%inih agregata1 uz minimalne pogonske
trokove i uz ograni"enje %a potre&e svih potroa"a u sistemu &u%u
za%ovoljene. 2euristi"ka proce%ura za izra%u optimalnog plana remonata
sastoji se u ra"unarskoj simulaciji ra%a sistema za svaku se%micu ukupnog
%ozvoljenog perio%a o%r+avanja1 po% pretpostavkom %a su o%re9ene je%inice
u remontu1 a %a su sve ostale je%inice raspolo+ive sa ukupnom snagom
je%nakom z&iru svojih nominalnih snaga1 pomno+enim sa o"ekivanom
raspolo+ivou. ,ozvoljeno isklju"enje proizvo%ne snage je%inica u cilju
remonata u svakoj se%mici tog perio%a %o&ija se pore9enjem ukupne
o"ekivane raspolo+ive snage sa prognoziranim vrnim optereenjem sistema u
istoj se%mici.
/ko iz skupa je%inica koje tre&a remontovati1 je%inica sa najmanjim
pogonskim trokovima zahtijeva s
1
uzastopnih se%mica za remont1 on%a tre&a
prora"unati pogonske trokove sistema sa tom je%inicom van pogona u
se%micama 1121...1s
1
K 2131...1's
1
N1)K...K n1 'nN1)1...1's
1
Nn)1 uz provjeru %a je
isklju"enje te je%inice mogue. /ko je mogue %a se i &ez te je%inice
za%ovolje potre&e konzuma1 %onosi se o%luka %a ta je%inica i%e u remont.
=&irne vrije%nosti snaga je%inica koje su ve raspore9ene %a u9u u
remont pore%e se sa %ozvoljenim snagama sistema koje smiju &iti van pogona
u svim se%micama razmatranog remontnog perio%a prije prelaska na iz&or
svake slje%ee je%inice. 0poljna ograni"enja programa remonta i o%r+avanja1
kao to su vrijeme proteklo o% poslje%njeg remonta1 najvei %ozvoljeni
istovremeni &roj je%inica izvan pogona na istoj lokaciji1 ograni"enja prenosne
mre+e1 specijalizovane ra%ne snage i sl. moraju se1 tako9e1 uva+avati ko%
izra%e ovog programa.
3.$ Proraun rezervi proizvodnih kapaciteta
$*
Ov%je e se pose&no prikazati postupci za prora"un regulacione 'RgR)1
rotirajue havarijske 'Ro2R) i remontne rezerve 'ReR) u perio%ima
operativnog planiranja ra%a 3306a. -ao to je nave%eno u O%jeljku 2.2.41
prva %va tipa pomenutih rezervi pripa%aju klasi operativne rezerve 'OR) sa
kojom se ra"una pri upravlajnju u realnom vremenu1 a trei D remontna
rezerva 'ReR) je o% interesa za operativno planiranje ra%a 3306a.
3.4.1 Regulaciona rezerva
Regulaciona rezerva je po %e7inicijionaj %io slo&o%nih proizvo%nih
kapaciteta koji slu+i za kompenzaciju greaka izme9u prognoziranih i stvarnih
optereenja u sistemu u normalnim uslovima pogona. -ako ove greke mogu
&iti o&a znaka1 regulaciona rezerva 'opseg) mora &iti sposo&na %a %jeluje1
kako u smjeru poveanja 'ka%a je planirano optereenje manje o% stvarnog)1
tako i u smjeru smanjenja snage agregata na koje je koncentrisana ova rezerva
'ka%a je planirano optereenje manje o% stvarnog). O&i"no se za o%re9ivanje
ovog regulacionog opsega koristi pri&li+na 7ormula?
8g8 = a P
p
\$E] '3.#)
g%je je a I '162) u \$E]
1J2
1 a P
p
optereenje sistema u \$E].
.rimjena relacije '3.#) se u eksploataciji uproava tako to se za neki
246satni perio% %ijagram optereenja aproksimira sa %va nivoa. C nonim
satima optereenje se zamjenjuje sa minimumom1 a u %nevnim satima sa
maksimumom optereenja sistema1 pa je?
8g8
Ban
=
a
8g8
2oc
=
a
P
pM
P
pm
\$E]
\$E]
'3.)
Ovako o%re9ena regulaciona rezerva iznosi ` '163 Q) o% optereenja
sistema i raspore9uje se na je%inice 'regulacione agregate) koje u"estvuju u
ru"noj ili automatskoj sekun%arnoj regulaciji.
3.4.2 Rotirajua havarijska rezerva
Rotirajua havarijska rezerva slu+i za pokrivanje iznana%nih ispa%a
proizvo%nih kapaciteta iz pogona ra%i o&ez&je9enja normirane 'ciljne)
pouz%anosti sna&%ijevanja potroa"a koja mora &iti vea o% B1. 4o
$1
n
prakti"no zna"i %a se planska nemogunost za%ovoljavanja potre&a potroa"a
tokom je%nog %ana pojavljuje u vie o% 2174 go%ine.
.ojave naruavanja normalne isporuke elektri"ne energije potroa"ima1
nastale ispa%ima iz pogona poje%inih proizvo%nih agregata1 slu"ajnog su
karaktera1 pa se za procjenu neopho%ne havarijske rezerve moraju koristiti
meto%e teorije vjerovatnoe.
Fjerovatnoa ispa%a iz pogona nekog proizvoljnog &roja agregata istog
tipa o% ukupno n agregata u sistemu o%re9uje se po !ernoullijevoj 7ormuli
'&inomni o&razac)?
' p + J)
n
= p
n
+ n p
n1
J
+
n'n 1)
p
n2
J
2
+ : +
p J
n1
+ J
n
=
1
'3.1B)
1 2

n 1
g%je je p vjerovatnoa ra%nog1 a J vjerovatnoa havarijskog stanja agregata1

pri "emu je
p + J = 1.
Fjerovatnoa havarijskog stanja 'stanja ispa%a) agregata J nalazi se
naosnovu statisti"kih po%ataka o njegovom ra%u u prolosti preko izraza
'2.47) koji se mo+e svesti na o&lik?
J = 'DO8) =
1
-
1
-
+
1
i
'3.11)
g%je je 1
i
vrijeme ispravnog1 a 1
-
vrijeme havarijskog stanja 'vrijeme
opravki) agregata u nekom o%re9enom vremenskom perio%u 'o&i"no 1
go%ina). Frije%nosti za vjerovatnou pojave havarijskog stanja 'ili intenzitet
ispa%a) kreu se o% B1BB5 za hi%rogeneratore %o B1B5 D B1B* za velike
tur&oagregate na 7osilna goriva1 pa "ak i preko B11 za velike tur&oagregate u
<3 i starijim 43 na paru koje troe 7osilna goriva.
0vaki "lan na %esnoj starni izraza '3.1B) o%govara vjerovatnoi je%nog
mogueg stanja? p
n
je vjerovatnoa ispravnog ra%a svih agregata1 np
n1
J je
vjerovatnoa ispa%a je%nog agregata1 %ok je J
n
agregata.
vjerovatnoa ispa%a svih n
Fjerovatnoa %a istovremeno ispa%ne iz pogona m o% ukupno n
agregata o%re9ena je naosnovu '3.1B) izrazom?
na
ma'n m)a
p
nm
J
m
= E
m
p
nm
J
m
'3.12)
g%je je
E
m na
n

.
= =
n
ma'n m)a m

$2
1
1
1
n n
1 2
2 )
2
n 1 1
/ko u 3306u postoji z grupa agregata istog tipa1 "iji je &roj u svakoj
grupi n
1
1 n
2
1P1 n
z
1 vjerovatnoa razli"itih havarijskih stanja agregata iz raznih
grupa prora"unava se preko izraza?
' p
1 + J )
n
1
'
p
+ J
2
)
n
2
:'
p
+ J
)
)
n
)
=
1
'3.13)
g%je su p
i
i J
i
vjerovatnoe ispravnog ra%a i kvara agregata grupe iI1121P1z1
respektivno.
C je%nostavnom slu"aju ka%a je zI2 i neka n
1
I2 agregata prve grupe
ima raspolo+ivu snagu .
g1
1 a n
2
I2 agregata %ruge grupe raspolo+ivu snagu
.
g2
1 on%a va+e slje%ee relacije?
' p
1 + J )
2
= 1
' p
2 + J
2
)
2
=
1
'3.14)
o%akle je?
2 2 2 2
2 2 2 2
' p
1
+ J
1
)
' p
2
+ J
2
)
= p
1
p
2
+ 2J
1
p
1
p
2
+ J
1
p
2
+ 2J
2
p
2
p
1
+ 4J
1
J
2
p
1
p
2
+
+2J
2
J p + J
2
p
2
+ 2J J
2
p
+ J
2
J
2
=
1
'3.15)
1 2 2 2 1 1 2 1 1 2
.rvi "lan sa %esne strane '3.15) pre%stavlja vjerovatnou %a se svi
agregati grupa 1 i 2 nalaze u pogonu1 %rugi %a je je%na agregat iz grupe 1 van
pogona1 trei %a su o&a agregata prve grupe van pogona1 a o&a agregata %ruge
grupe u pogonu it%.1 %ok poslje%nji "lan pre%stavlja vjerovatnou %a su svi
agregati o&ije grupe istovremeno van pogona.
O"igle%no je %a se izrazi za vjerovatnou raznih stanja jako komplikuju
sa porastom &roja agregata istog tipa je%ne grupe 'n
1
1 n
2
1P1 n
z
) i &roja grupa
z. <a primjer1 ako je z I 21 n
1
&roj agregata snage .
g1
1 n
2
&roj agregata snage
.
g2
1 relacija '3.14) postaje?
' p
1 + J )
n
1
'
p
+ J
2
)
n
2
=
1
'3.1*)
Fjerovatnoa je%novremenog ispa%a iz pogona m
1
o% ukupno n
1
agregata grupe 1 i m
2
o% ukupno n
2
agregata grupe 2 je?
J J = E J p
1 2
E
n
J
2
p
2
'3.17)
m
1
m
2
m
1
m
1
n
1
m
1
m
2
m
2
n
2
m
2
<a primjer1 neka 330 ima z I 3 grupe agregata istog tipa1 sa n
1
1 n
2
i n
3
agregata u grupi1 sa vjerovatnoom njihovog ispa%a R
1
1 R
2
i R
3
1 %ok je o%nos
$3
snaga agregata .
g1
? .
g2
? .
g3
I 1 ? B15 ? B125. 0a%a je vjerovatnoa ispa%a iz
pogona je%nog agregata iz grupe 3 'tj. gu&itka snage .
g3
) je?
n J p
n
3
1
p
n
2
p
n
1
'3.1#)
3 3 3 2 1
5u&itak snage .
g2
I 2 .
g3
mo+e se %ogo%iti pri je%novremenom ispa%u
%va agregata iz grupe n
3
'm
3
I2)1 ili je%nog agregata iz grupe n
2
'm
2
I1).
Fjerovatnoa %e7icita snage 2.
g3
je on%a
n
3
'n
3
1)
J
2
p
n
3
2
p
n
2
p
n
1
+ 2J p
n
2
1
p
n
3
p
n
3
'3.1)
1 2
3 3 2 1 2 2 1 3
.rvi "lan u gornjem izrazu pre%stavlja vjerovatnou istovremenog
ispa%a iz pogona %va agregata iz grupe n
3
'm
3
I2)1 %ok su u pogonu ostali svi
agregati iz grupa n
1
'm
1
IB) i n
2
'm
2
IB). 4ako i %rugi "lan pre%stavlja
vjerovatnou ispa%a iz pogona je%nog agregata iz grupe n
2
'm
2
I1)1 %ok su svi
agregati iz grupa n
1
i n
3
u pogonu. =&ir tih vjerovatnoa %aje optu
vjerovatnou %e7icita snage 2.
g3
. -ako se sa poveanjem vrije%nosti m
vjerovatnoa istovremenog ispa%a m agregata jako umanjuje1 uva+avaju se
je%ino slu"ajevi sa malim &rojem ispalih agregata m.
8zlo+enim meto%om mo+e se o%re%iti vjerovatnoa ispa%a iz pogona
razli"itih %iskretnih vrije%nosti snaga proizvo%nih kapaciteta je%nog sistema.
,a &i se iz vjerovatnoe ispa%a snage 'koja pre%stavlja cjelo&rojni umno+ak
ispale snage _.
g
) o%re%ila procjena opte pouz%anosti 3306a1 neopho%no je
koristiti go%inji %ijagram trajanja optereenja '0l. 3.1).
C o%sustvu havarijske rezerve1 ispa% iz pogona generatorske snage _.
g
u \$E] na go%injem nivou trajanja izazvao &i havarijski manjak o% E
g
u1%e71
I E
g
%e71
u \$Eh]1 ozna"en ra7iranom povrinom ispo% samog vrha krive
trajanja na 0l. 3.1.
.ri vjerovatnoi R
1
je%nog ispa%a _.
g
1 vjerovatnoa ukupnog %e7icita
energije &ie?
F
g
u1%e71
I R
1
E
g
u1%e71
I R
1
E
g
%e71
'3.2B)
ili u relativnim vjerovatnoama
v
g
u1%e71
I R
1
O
g
u1%e71
I R
1
O
g
%e71
'3.21)
pri "emu je O
g
u1%e71
I O
g
%e71
I E
g
%e71
J E
g
p
1 g%je je E
g
p
ukupna go%inja
energija.
$4
J w
w
Sl. 3.1 Odre+i#anje manjka isporuke elektri/ne energije
.ri istovremenom ispa%u iz pogona 2_.
g
1 relativna vjerovatnoa
%e7icita energija &ie
v
g
u1%e71
I v
g
%e71
N v
g
%e72
I R
1
O
g
%e71
N R
2
O
g
%e72
'3.22)
/ko se nataj na"in prora"unaju vjerovatnoe %e7icita energije pri ispa%u
iz pogona raznih vrije%nosti generatorskih snaga1 uzetih kao cjelo&rojni
umno+ak o% _.
g
1 mo+e se 7ormirati %ijagram ukupnih vjerovatnoa
relativnog go%injeg %e7icita energije?
m
v
g
u1%e7
I v
g
u1%em
I
i=1
g
i de6i
'3.23)
za razne vrije%nosti ispa%a generatorskih snaga _.
g
1 2_.
g
1P1 m_.
g
u o&liku
krive na 0l 3.2. 0a uveanjem umnoka i I 1121P1m1 veli"ina
g
de6i
raste1 ali
istovremeno jako opa%a vrije%nost vjerovatnoe je%novremenog ispa%a svih i
agregata R
i
. =&og toga vjerovatnoa v
g
u1%e7i
u po"etku raste &rzo1 a zatim se taj
porast usporava.
.ri havarijskoj rezervi snage u sistemu je%nakoj snazi ispa%a osnovnog
&loka .
gr
I _.
g
1 vjerovatni havarijski go%inji %e7icit energije smanjuje se za
_E
g1
%e7
1 tako %a ostaje nepokriven iznos o% E
g1ost11
. 4ako1 ako se poveava u1%e7
rezerva1 %o&ija se sve manji porast ukupnog %e7icita energije E
g1ost1i
u1%e7
.
$5
G
G
G

Sl. 3.2 9ri#a #jero#atno(e poja#e de6icita u 6unkciji ispale snage
8z pretho%ne analize mo+e se o%re%iti potre&na havarijska rezerva
sistema na taj na"in to se unaprije% propie neka normirana6 ciljana
pouz%anost1 koja se ra"unski %o&ija iz izraza?
g
p =
p
g 1ost
1i u
1de6i
'3.24)
g
p
O%re9ivanje vrije%nosti normirane D ciljane pouz%anosti nije prost
pro&lem i zahtijeva opse+na tehni"ko6ekonomska razmatranja. =a neki
konkretni 330 ova rezerva se "ee o%re9uje na osnovu nov"anih gu&itaka
z&og neisporu"ene energije pri ispa%u snage i_.
g
1 upore9ene sa investicionim
trokovima ugra%nje %o%atne je%inice iste snage1 tj.
E
g
u1%e7i
c
O
V _8
i
N _3
i
'3.25)
g%je je?
E
g
u1%e7i
6 manjak isporu"ene energije u \kEhJgo%]1 pri ispa%u
proizvo%nih generatorskihkapaciteta i_.
g
u \$E]1
c
O
6 speci7i"na cijena izgu&ljene energije u \n.j.JkEh]1
_8
i
6 %opunski investicioni trokovi u \n.j.Jgo%] za ugra%nju
%o%atnog proizvo%nog kapaciteta snage i_.
g
u \$E]1
_3
i
6 %opunski eksploatacioni trokovi u \n.j.Jgo%] za izgra9eni
%o%atni proizvo%ni kapacitet snage i_.
g
u \$E].
$
1
=
/ko je uslov '3.25) ispunjen1 poveanje havarijske rezerve za i_.
g
se
ne isplati1 pa se tre&a ograni"iti na provjeru veli"ine te rezerve Ro2R I 'i 6 1)
_.
g
. .ostupak se nastavlja sve %ok se ne promijeni smisao neje%nakosti
'3.25).
.ri o%re9ivanju osnovne snage havarijskog ispa%a _.
g
u sistemu1 tre&a
poi o% je%ini"ne snage najveeg &roja agregata u razmatranom perio%u
razvoja sistema. C savremenim 330 ta rezerva se o&ez&je9uje na nivou 5 D
7Q vrne snage sistema. bea praksa je %a se ona je%nostavno uzima %a je
je%naka najveem moguem %e7icitu snage pri vjerovatnom je%nostrukom
ispa%u1 a to je po pravilu snaga najvee je%inice u sistemu.
3.4.3 Remontna rezerva
Remontna rezerva 'ReR) slu+i za pokrivanje agregata u
termoelektranama koje se nalaze u stanju re%ovne i vanre%ne go%inje njege1
opravki ili remonata koji se ne mogu o&aviti u vrijeme malih go%injih
optereenja sistema. $o+e se %ogo%iti %a potre&a za ovim vrstama o%r+avanja
pa%ne1 "ak1 i u perio%ima maksimalnog optereenja sistema. =&og toga je u
razvijenim termosistemima o&ez&ije%iti neopho%nu rezervu u proizvo%nim
kapacitetima u opsegu 56#Q o% ukupne instalisane snage termoelektrana. C
takvim1 razvijenim sistemima ova rezerva se ne pre%vi9a pose&no za
hi%roelektrane1 "iji remonti se po pravilu o&avljaju u perio%u malih vo%a1 tako
%a se remontima ne ugro+ava njihova proizvo%nja.
.otre&na rezerva za pokrivanje snage %e7icita termoje%inica koje su u
stanju kapitalnih remonata o%re9uje se preko izraza?
'Re 8)
g%je su?
P
gni
k

P
gni
1
kri

S
i =1
kr
kri
6 nominalna snaga u \$E]1
'3.2*)
1
kri
6 trajanje kapitalnog remonta u \mjes.] ili u \se%.] i6tog agregata1
0 6 povrina izme9u linije raspolo+ivih snaga u sistemu tokom
go%ine 'pri "emu se uzima %a se ta snaga mijenja po pravoj :
koja povezuje mjese"ne maksimume na po"etku i kraju go%ine)
i stvarne linije mjese"nih maksimuma $ '0l. 3.3)1
c 6 koe7icijent iskorienja povrine 0 u svrhu remonata.
$$
p
rem
Sl. 3.3 Ilustracija prora/una remontne re)er#e
.rava : na gornjoj slici karakterie raspolo+ivu snagu proizvo%nih
agregata 3306a1 a povrina 0 rezervu u energiji tokom go%ine. .ovrina 0 u
izrazu '3.2*) o&i"no iznosi 7 D 15 Q o% ukupne povrine ispo% linije
mjese"nih maksimuma 1 %ok se c o&i"no nalazi u opsegu B1#5 D B1.
C optem slu"aju1 ukupna ReR o%re9uje se kao z&ir rezerve za tekuu
njegu i o%r+avanje 'ReR)
to
i za kapitalne remonte 'ReR)
kr
1 pa je?
ReR I 'ReR)
kr
N 'ReR)
to
'3.27)
Ckupna remontna rezerva ReR u veim sistemima mo+e %ostii
vrije%nost o% 7 D 1B Q o% ukupne instalisane snage u termoelektranama
sistema.
/ko se sa .
g
rem
u \$E] ozna"i sre%nja vrije%nost snage agregata u
remontu 1 a sa 4
rem
u \%ani] sre%nje vrijeme trajanja svih remonata u sistemu1
o%re9uje se &roj agregata te sre%nje snage koji se mogu za%ovoljiti sa je%nim
agregatom remontne rezerve?
n =
3*5
1
1
rem
'3.2#)
kao i procenat neopho%ne remontne rezerve1 &ez korienja povrine 0 sa 0l.
3.3?
p
rem
=
1BB
Q '3.2)
gr
n
a pri korienju povrine 0?
rem
grS =
p
grS
Q '3.3B)
$%
g%je je d koe7icijent iskorienja snage povrine 0 sa 0l. 3.3 koji se kree u
opsegu B14 D B1*5.
4re&a naglasiti %a je u "isto hi%ro i mjeovitim 3301 pore%
o&ez&ej9enja neopho%nih rezervi snaga1 potre&no o&ez&ije%iti i rezerve u
energiji. 4o se o&i"no posti+e akumulacionim 231 u o&liku akumulisane vo%e
koja se koristi u slu"aju %u+ih kvarova nekih agregata1 ili pojave sue i %rugih
priro%nih nepogo%a.
3.% &lektroenergetski 'ilansi
3.5.1 Opta razmatranja
5eneralno1 pojam &ilansa je vezan za su"eljavanje priho%ne i rasho%ne
strane neke 7izi"ke1 ekonomske ili &ilo koje %ruge veli"ine u o%re9enom
vremenskom intervalu. C tom smislu i elektroenergetski &ilansi pre%stavljaju
me9uso&no upore9enje potronje i proizvo%nje elektri"ne energije i
o%govarajuih snaga tokom o%re9enog perio%a '%ana1 se%mice1 mjeseca i
go%ine). Co&i"ajeno je %a se &ilansi na nivou zemalja1 ili 3306a tih zemalja1
prave na pragu elektrana1 a za %istri&utivna pre%uzea na pragu %istri&ucija.
!ilansi se1 po pravilu1 ra%e za go%inji perio% sa %iskretizacijom na mjse"noj i
se%mi"noj &azi.
Osnovne relacije koje %e7iniu elektroenergetske &ilanse su?
6 za &ilans energije
G
p
=
G
gi
+ G
u
G
i)
+
G
red
i
'3.31)
6za &ilans snaga
P
p

P
gi
+ P
u
P
i)
+ P
red
+ P
gr
i
'3.32)
g%je in%eks p ozna"ava potronju1 g D proizvo%nju generatora1 u D uvoz1 iz D
izvoz1 re% D re%ukciju potronje i gr D rezervu generatorskih kapaciteta.
3.5.2 !ilansi elektri"ne energije
!ilansi elektri"ne energije se pose&no iskazuju za rasho%nu1 a pose&no
za priho%nu stranu. Oni se mogu 7ormirati ne samo za potre&e kratkoro"ne
prognoze '%o je%ne go%ine)1 ve i za potre&e analize ostvarenja potronje
elektri"ne energije.
$&
/ko se &ilans rasho%ne strane 7ormira u o%nosu na prag generatora1
on%a se potronji na pragu elektrane %o%aje i sopstvena potronja elektrane1
kako je to ilustrovano u 4a&eli 3.1.
Taela 3.1. Mjese/ne potre'e elektri/ne energije KMG;L
.riho%na strana go%injeg &ilansa o&uhvata mjese"ne planove 'ili
ostvarenja) proizvo%nje elektri"ne energije svih raspolo+ivih elektrana
sistema i planove uvoza elektri"ne energije1 tako %a se 7ormira 4a&ela 3.2
raspolo+ive energije na pragu elektrana. -o% prognoze mogue proizvo%nje
elektrana uva+avaju se stajanja elektrana z&og remonata1 opravki i njege1 kao i
pretpostavljene hi%roloke prilike klasi"nih 23 i planirani ra% reverzi&ilnih
23 u generatorskom re+imu.
O%uzimanjem mjese"nih potre&a potroa"a na pragu elektrana 'vrsta 5
4a&ele 3.1) o% raspolo+ive mjese"ne energije za potronju 'vrsta 12 4a&ele
3.2) %o&ija se &ilans energije po mjesecima. .ojava pozitivne razlike
ozna"ava viak proizvo%nje na% potronjom1 a pojava negativne razlike
manjak ili %e7icit. <aravno1 u poje%inim mjesecima se mogu pojaviti vikovi1
a u %rugim manjkovi1 %ok se na go%injem nivou &ilans uravnote+ava1 tj.
nema vikova ni manjkova.
,a &i %olo %o anuliranja mjese"nih vikova pre%uzimaju se neke o%
sle%eih planskih akcija?
a) pro%aja vikova susje%ima1
&) poveanje vremena ra%a R23 u re+imu pumpanja1
c) smanjenje proizvo%nje 43 %o uravnote+enja &ilansa1
%) %ozvoljavanje preliva na 231 kao krajnjeg sre%stva.
%*
Taela 3.2. Mjese/na proi)#odnja 3sa u#o)om4 elektri/ne energije KMG;L i
godi"nji 'ilans sa mjese/nom diskreti)acijom
C mjesecima u kojima se pojavljuju manjkovi1 ra%i uravnote+enja
&ilansa sprovo%e se slje%ee planske akcije?
a) kupovina vikova o% susje%a 'ako ih imaju)1
&) poveanje proizvo%nje u 43 putem poveanja &roja "asova
iskorienja njihove raspolo+ive snage1 ili anga+ovanjem rezervni
agregata1
c) korienje rezervne energije iz akumulacionih 231
%) re%ukcija potronje kao krajnjeg sre%stva za uravnote+enje &ilansa.
Frlo "esto se %aju vizuelne ilustracije &ilansa u o&liku energetskih
tokova sa uneenim svim veli"inama o% interesa1 kako je to ura9eno na 0l. 3.4
za ostvareni elektroenergetski &ilans 3306a 0r&ije i @rne 5ore 1*. go%ine.
%1
Sl. 3.4 Ost#areni elektroenergetski 'ilans Sr'ije i Erne 7ore 1&&, g,
3.5.3 !ilansi elektri"nih snaga
!ilansi elektri"nih snaga su usko povezani sa &ilansima elektri"ne
energije1 ali sho%no relaciji '3.32) imaju i samostalni zna"aj. O&i"no se
pose&no razmatraju samo &ilansi snaga pri maksimalnom i minimalnom
optereenju sistema.
!ilansi maksimalnih snaga su neopho%ni %a &i se utvr%ila mogunost
pokrivanja vrnog optereenja1 uz o&ez&je9enje rezerve u sistemu1 a &ilansi
minimalnih snaga %a &i se provjerile mogunosti anga+ovanja 43 sa
tehni"kim minimumima u uslovima malih optereenja u sistemu1 ili u perio%u
poveane proizvo%nje proto"nih 23 u re+imu velikih vo%a.
=a razliku o% &ilansa energija1 u &ilansima snaga se uvo%i u
razmatranje i snaga rezerve koja je se mora pre%vi%jeti za perio%e visokih
optereenja sistema.
%2
$. P10.P P*,01,0/, 1,:6+/, &&)9a
$.1 +snovne faze= vre!enska i prostorna deko!pozicija procesa
planiranja
.roces planiranja razvoja 3306a 'kao i energetike1 generalno) sastoji se
iz vie cjelina1 o% kojih su najva+nije prikazane na 0l. 4.1. 8zvrenje svake o%
cjelina se mo+e ponoviti vie puta prije nego to se pre9e na slje%eu cjelinu.
Sl. 4.1 Osno#ne cjeline planiranja ra)#oja EES@a
Osnovnu %e7iniciju pro&lema planiranja razvoja 3306a1 &ez o&zira na
vlasnitvo1 pre%stavlja minimizacija ukupnih trokova koji se javljaju u
cjelokupnom perio%u planiranja1 pri "emu moraju &iti za%ovoljena
ograni"enja tehni"kog1 ekonomskog1 ekolokog1 socijalnog i politi"kog
karaktera. 8z ovakve %e7inicije je o"igle%no %a se pri planiranju razvoja
preplie veliki &roj raznoro%nih 7aktora koje je naj"ee veoma teko
kvanti7ikovati. $e9utim1 %va osnovna aspekta moraju uvijek &iti uklju"ena u
7ormulaciju pro&lema? ekonomski i tehni"ki. <a osnovu ekonomskih analiza i
kriterijuma %onose se o%luke o novim investicionim ulaganjima. O&last
ekonomije u okviru koje se o&ra9uje ekonomi"nost investiranja1 o%nosno
i%enti7ikuje naj&olji smjer akcija koje za%ovoljavaju tehni"ke kriterijume1 uz
korienje ograni"enih resursa kapitala u pre%vi9enom vremenu naziva se
in!enjerska ekonomija.
%3
0 %ruge strane1 poto je proces planiranja razvoja 3306a veoma slo+en1
neopho%na je njegova #remenska i prostorna %ekompozicija na je%nostavnije
cjeline.
C pogle%u vremenske %ekompozicije1 razlikuju se slje%ee kategorije
planiranja razvoja 3306a?
1. Bugoro/no planiranje razvoja1 sa horizontom planiranja o% 1B %o 3B
go%ina u &u%unosti. Ovakvim proce%urama se %e7inie %ugoro"na razvojna
strategija1 o%nosno u osnovnim crtama se usmjerava evolucija sistema.
2. Srednjoro/no planiranje razvoja1 sa horizontom planiranja 5 %o 1B
go%ina u &u%unosti. $o+e se rei %a je ovo i najva+nija 7aza planiranja jer se
u ovoj 7azi %onose o%luke o izgra%nji konkretnih o&jekata koje moraju &iti
uskla9ene sa %ugoro"nim planovima razvoja.
3. 9ratkoro/no planiranje razvoja1 koje se vri za vremenski interval o%
1 %o 5 go%ina u &u%unosti. C ovoj etapi se vri uskla9ivanje ve %onesenih
o%luka o izgra%nji sa novonastalom sistuacijom.
.otre&no je napomenuti %a ovako %e7inisana vremenska %ekompozicija
nije striktna i %a se u literaturi srijeu razlike oko vremenskih horizonata
poje%inih kategorija.
.rostorna %ekompozicija se %onekle poklapa sa po%jelom 3306a na
7unkcionalne cjeline proizvo%nje1 prenosa i %istri&ucije energije1 kao i
potronje.
1. .laniranje razvoja potro"nje elektri"ne energije pre%stavlja
prognozu razli"itih parametara koji opisuju potronju nekog konzuma u
&u%unosti. <aj"ee se prognoziraju ukupne potronje elektri"ne energije1
vrne i minimalne snage potronje1 7aktori optereenja it%. .rognoza potronje
se mo+e vriti za cijelu zemlju1 za je%nu regiju1 ili za poje%ine "vorove 3306a.
.rimjenjuje se kao %ugoro"na1 sre%njoro"na i1 eventualno1 kao kratkoro"na
prognoza potronje.
2. .laniranje razvoja proi)#odni- kapaciteta je proce%ura kojom se
%onose o%luke o izgra%nji novih elektrana i generatorskih je%inica. C okviru
ove proce%ure se zanemaruju prenosna i %istri&utivna mre+a1 o%nosno cio
330 se posmatra kao je%na ta"ka 'tzv. jednota/kasti sistem) u kojoj su
skoncentrisane ukupna proizvo%nja i potronja elektri"ne energije. Osnovni
princip planiranja razvoja proizvo%nih kapaciteta pre%stavlja &ilans
proizvo%njaJpotronja elektri"ne energije u cjelokupnom posmatranom
sistemu.
3. .laniranje razvoja prenosni- i distri'uti#ni- kapaciteta je aktivnost
pomou koje se o%lu"uje o izgra%nji novih elemenata '%alekovo%i1
trans7ormatori1 razvo%na postrojenja) prenosnih i %istri&utivnih mre+a. C
ovom slu"aju se cio 330 uzima o&zir1 o%nosno o&ra9uju se proizvo%ne
je%inice1 %alekovo%i1 trans7ormatori i potroa"i. Osnovni princip planiranja
%4
razvoja prenosnih i %istri&utivnih mre+a je &ilans tokova elektri"ne energije u
svim "vorovima 3306a.
.rema naprije% nave%enom1 %a &i se pro&lem razvoja 3306a postavio
na o%govarajuu na"in1 najprije je potre&no %e7inisati njegove glo&alne
ciljeve. C tom pogle%u postoje "etiri osnovna pitanja na koje svako planiranje
razvoja 3306a mora o%govoriti?
1) -oliko novih kapaciteta razli"itih tipova o&jekata tre&a izgra%iti %a
&i se o&ez&ije%io zahtijevani nivo pouz%anosti i sigurnosti u
sna&%ijevanju potroa"ae
2) C kojim go%inama perio%a planiranja tre&a staviti u pogon nove
o&jektee
3) 5%je e se locirati novi o&jektie
4) -ako %a se iskom&inuju postojee i nove tehnologije pomou kojih
e se realizovati novi o&jektie
O%govor na prva tri pitanja %e7inie investicioni program koji je
neopho%an za razvoj 3306a.
$.2 +snovni koncepti planiranja
<akon postavke glo&alnih ciljeva planiranja razvoja 3306a1 neopho%no
je %e7inisati osnovne koncepte i kriterijume prema kojima se planiranje
o&avlja.
4.2.1 -oncept sigurnosti i sta&ilnosti
3306i se o&i"no planiraju na 'n@1) koncept sigurnosti pri kome sistemi
mogu po%nijeti &ez ugro+avanja normalnog pogona sve mogue je%nostruke
poremeaje. .ri tome je n ukupan &roj elemenata po%lo+nih ispa%u
'generatori1 trans7ormatori i vo%ovi). O"igle%no je %a se koncept sigurnosti
&azira na na razmatranjima %eterministi"kog karaktera koja se poneka%
proiruju i na provjeru sigurnosti pri %vostrukim simultanim ispa%ima1 tj. na
' n 2 )
koncept.
0tati"ka sta&ilnost mora &iti o&ez&ije9ena za sve %vostruke prenosne
vo%ove1 pri ispa%u neke o% %ionica je%nog vo%a. 0 %ruge strane1 tranzijentna
sta&ilnost mora &iti o&ez&ije9ena pri pojavama je%nostrukog 'ili %vostrukog)
zemljospoja na &ilo kojem prenosnom vo%u u sistemu.
0tati"ka sigurnost1 stati"ka i tranzijentna sta&ilnost provjeravaju se tek
na kraju procesa planiranja1 tj. samo za o%a&rane varijante razvoja sistema u
naju+em iz&oru izme9u kojih e se usvojiti plan &u%ueg razvoja.
Ckoliko zahtijevani uslovi sigurnosti i sta&ilnosti nijesu za%ovoljeni1
potre&no je u 7azi planiranja pre%vi%jeti mjere koje e sistem iz nesigurnog
'o%nosno nesta&ilnog) stanja %ovesti u zonu sigurnog 'sta&ilnog) pogona.
%5
4.2.2 -oncept pouz%anosti
.ro&lem o&ez&je9enja pouz%anosti 3306a je je%an o% najva+nijih
za%ataka1 kako u planiranju tako i u eksploataciji.
.ouz%anost 3306a izra+ava vjerovatnou ispravnog 7unkcionisanja
sistema i o&ez&je9enje isporuke elektri"ne energije potroa"ima. -ako je to
nave%eno u pretho%nom poglavlju 'ta"ka 2.2.5 )1 ta vjerovatnoa vezuje se za
o%re9ene in%ekse pouz%anosti koji me9uso&no povezuju karakteristi"ne
pokazatelje preki%a isporuke elektri"ne energije i njihove e7ekte na potroa"e.
<aj"ee se u tu svrhu koriste pokazatelji vezani za veli"inu ispa%a snage1 za
re%ukciju isporuke energije1 za koli"inu neisporu"ene energije1 ili za
u"estanost pojava i trajanje ispa%a. 4o su isti pokazatelji %e7inisani u ta"ki
2.2.5 ':O:.1 :O3.1 3,<01 33<01 ;[3).
.ri planiranju razvoja izvora o&i"no se koriste :O:.1 :O3. i 33<01
pa se osnovni tehni"ki kriterijumi vezuju za prora"un ovih in%eksa1 "ije se
ciljne vrije%nosti unaprije% za%aju. 0 %ruge strane1 pri planiranju razvoja
prenosne mre+e vri se samo provjera %a li o%a&rana opcija za%ovoljava
unaprije% za%ate vrije%nosti tih in%eksa.
-ao to se pokazalo u o%jeljku 3.41 najvei uticaj na pokazatelje
pouz%anosti imaju rezerve sistema1 kako u proizvo%nom1 tako i u prenosnim i
%istri&utivnim kapacitetima. Aasno je %a vee rezerve o&ez&je9uju i veu
pouz%anost1 ali istovremeno zahtijevaju i vea investiciona ulaganja. Ova
vea ulaganja se posre%no oprav%avaju smanjenjem teta1 &oljom
pro%uktivnou i sigurnim ra%om potroa"a. Ovo naro"ito va+i za in%ustriju
koja "esto i sama nalazi interes %a ula+e u elektroprivre%ne kapacitete koji e
joj o&ez&ije%iti veu pouz%anost i sigurnost isporuke i vii kvalitet isporu"ene
elektri"ne energije.
C sutini1 tre&a ii na onaj kompromisni nivo pouz%anosti koji e
o&ez&ije%iti maksimalnu korist i za isporu"ioca elektri"ne energije i za
potroa"e.
4.2.3 -oncept kvaliteta elektri"ne energije
Osnovni pokazatelj kvaliteta isporuke elektri"ne energije je
nepreki%nost napajanja potroa"a. On se kvanti7ikuje preko pretho%no
%e7inisanih in%eksa pouz%anosti. Otu%a poti"e inherentna povezanost zahtjeva
pouz%anosti isporuke i kvaliteta isporu"ene energije koji se moraju za%ovoljiti
u procesu planiranja razvoja 3306a. Ostali pokazatelji kvaliteta isporuke
elektri"ne energije1 koji su pre%met normiranja i stan%ar%izacije1 o&i"no su
vezani za %vije najva+nije promjenjljive koje karakteriu ra% svakog 3306a?
%
u"estanost i napon. Oni se pose&no normiraju za normalni ra%ni re+im1 a
pose&no za a&normalne re+ime.
4.2.4 -oncept ekonomi"nosti
$inimalni ekonomski zahtjev je %a se svaki projekat isplati pro%ajom
svog proizvo%a 'u ovom slu"aju to je elektri"na energija)1 uz neki nivo pro7ita
koji e o&ez&ije%iti prostu i proirenu repro%ukciju. =ato su ekonomske
analize raznih opcija vrlo zna"ajan segment u procesu o%lu"ivanja i iz&ora
najpovoljnije varijante izme9u vie kan%i%ata.
-oncept ekonomi"nosti &azira se na analizi priho%a i trokova koji su
pri%ru+eni svakom projektu. 0ami iz&or izme9u vie opcija vri se na &azi
o%re9ivanja minimuma ili maksimuma je%nog ili vie iza&ranih kriterijuma. C
7azi planiranja kriterijum je minimizacija aktuelizovanih investicionih ili
ukupnih 'investicionih i eksploatacionih) trokova realizacije poje%inih opcija
razvoja sistema. $e9utim1 u 7azi eksploatacije1 g%je se ra%i sa ta"no
%e7inisanim 'izgra9enim) sistemom1 koncept ekonomi"nosti se svo%i na
minimizaciju tekuih eksploatacionih trokova.
$atemati"ki1 ka%a su 7unkcija cilja i ograni"enja %e7inisani u o&liku
7unkcionalnih zavisnosti1 za optimizaciju se koristi razli"iti meto%i kao1 na
primjer1 linearno1 nelinearno1 %inami"ko i mjeovito6cjelo&rojno
programiranje i sl. -a%a 7unkcija cilja i ograni"enja nijesu izra+eni u
kona"noj matemati"koj 7ormi1 on%a se za o%re9ivanje optimalnog iz&ora
koriste tzv. meto%e varijantnih rjeenja.
%. P1+20+:, P+-1+>0/& &*&K-1;0& &0&12/& )0,2&
%.1 +pti pro'le!i
.rognoza potronje pre%stavlja je%nu o% osnovnih aktivnosti u procesu
planiranja razvoja i eksploatacije u svakom 3306u. 4o je1 zapravo1 prvi korak
u rjeavanju postavljenog za%atka planiranja razvoja izvora i prenosne mre+e.
8skustvo je pokazalo %a razvoj potronje elektri"ne energije po%lije+e
nekim zakonitostima i %a je pre%vi%iv1 jer su potre&e potroa"a %irektno ili
in%irektno vezane za "itav niz uticajnih 7aktora kao to su ostvareni stepen
porasta potronje u prolosti1 opti socijalni i ekonomski am&ijent1 vremenske
prilike1 komplementarnost sa potronjom ostalih vrsta energije it%. -ako
veina tih 7aktora zavisi o% niza promjenjljivih slu"ajnog karaktera1 jasno je
%a sva pre%vi9anja potronje elektri"ne energije u &u%unosti u se&i nose
mnogo neizvjesnosti. =ato je meto%oloki uputno i veoma va+no %a se
prognoza s vremena na vrijeme aktuelizuje1 uzimajui pri tome u o&zir nova
saznanja i zapa+ene promjene u ten%enciji razvoja potronje. 4re&a imati u
%$
vi%u %a o% preciznosti prognoze zavise veli"ine i %inamika izgra%nje novih
o&jekata u sistemu.
.ore% uloge prognoze za planiranje razvoja novih o&jekata1 prognoza
potronje je &itna i za rjeavanje niza pro&lema operativnog planiranja kao
to su? anga+ovanje agregata1 izra%a plana remonata1 hi%ro 6 termo
koor%inacija i ekonomski %ispe"ing. =ato je prognoza potronje elektri"ne
energije neopho%ni %io svih programskih paketa ra"unarskih programa koji se
koriste u te svrhe.
.rognoza potronje mo+e se situirati u krai ili u %u+i interval vremena
u &u%unosti1 kao i u neki u+i ili iri prostorni okvir 'lokalni konzum1 region1
%r+ava). =avisno o% pro&lema za "ije rjeavanje e se koristiti rezultati
prognoze1 ona mo+e uzeti vie razli"itih 7ormi koje u se&i sa%r+e sve zna"ajne
pokazatelje %ijagrama optereenja. C osnovi svih njih su tri tipa procjena
osnovnih karakteristika &u%uih potre&a potroa"a u aktivnoj energiji i snazi.
4o su?
- prognoza potre&a sistema u energijiK
- prognoza maksimalnih 'vrnih) i minimalnih optereenjaK
- prognoza kompletne 'normalizovane) krive trajanja optereenja.
4ako je za planiranje izgra%nje elektrana potre&na glo&alna
'agregirana) prognoza potronje elektri"ne energije i vrnog optereenja za
cio 3301 kao i prognoza kompletne krive trajanja optereenja. 0 %ruge strane1
u stu%ijama razvoja prenosne mre+e mora se raspolagati sa prognozama
maksimalnih 'vrnih) i minimalnih aktivnih i reaktivnih optereenja u svim
"vorovima. 4ako9e1 u stu%ijama razvoja %istri&utivnih mre+a potronja se
mo+a razlo+iti na jo 7inije i manje &lokove1 %o nivoa %istri&utivnih napojnih
vo%ova1 ili sitnih %istri&utivnih potroa"a. C o&lasti eksploatacije 330 veoma
se "esto zahtijevaju precizne prognoze svih gore nave%enih veli"ina1 kao na
primjer za stu%ije gu&itaka1 izra%u plana o&ez&je9enja naru%+&ina goriva za
43 i za procjenu pouz%anosti sistema.
Gto se ti"e rjeenja pro&lema prognoze u vremenu1 primijenjena
meto%ologija zavisi o% posmatranog horizonta za koju se prognoza vri. C
tom pogle%u su uo&i"ajene tri slije%ee kategorije prognoze potronje?
1. 9ratkoro/na progno)a sa horizontom o% je%nog %ana %o je%ne
semice i satnom vremenskom %iskretizacijom. <eopho%na je pri
rjeavanju pro&lema vezanih za %nevno i ne%jeljno planiranje ra%a
3306a 'izra%a programa ra%a elektrana1 planiranje razmjene
elektri"ne energije1 o%re9ivanje operativne rezerve1 prora"uni
pouz%anosti i sigurnosti it%.). Ovaj tip prognoze je1 %akle1 u 7unkciji
eksploatacije 3306a1 pa se za neke hitnije zahtjeve eksploatacije u
poslje%nje vrijeme iz%vaja tzv. vrlo kratkoro"na prognoza.
2. Srednjero/na progno)a1 sa horizontom o% je%nog mjeseca %o pet
go%ina1 sa ne%jeljnom ili mjese"nom vremenskom %iskretizacijom.
%%
Ova prognoza je neopho%na pri rjeavanju pro&lema vezanih za
sre%njero"no operativno planiranje i simulaciju mjese"nog i
go%injeg ra%a 3306a 'mjese"ni i go%inji &ilansi1 izra%a planova
remonata1 zamjene goriva u nuklearnim 431 punjenje i pra+njenje
akumulacija 231 razmjene garantovanih koli"ina energije1 na&avke
goriva1 stu%ije sigurnosti1 ekonomske analize poslovanja it%.). Ova
prognoza slu+i1 tako9e1 i u svrhe kratkoro"nog planiranja izgra%ne
sistema i pre%stavlja sponu izme9u eksploatacije i planiranja razvoja
3306a.
3. Bugoro/na progno)a= sa horizontom o% 5 6 3B go%ina i go%injom
'rje9e mjese"nom) vremenskom %iskretizacijom. Ova prognoza je
neopho%na pri rjeavanju glo&alnih %ugoro"nih planova investiranja1
o%nosno izgra%nje sistema1 pose&no pri izra%i plana izgra%nje novih1
ili proirenja postojeih proizvo%nih i prenosnih kapaciteta.
0ve nave%ene kategorije prognoze potronje mogu se vriti na raznim
prostornim nivoima 'lokalnom1 regionalnom i nacionalnom)1 za poje%ine
sektore potronje1 in%ivi%ualne sisteme ili interkonekcije vie nezavisnih
3306a. .ritom se1 u skal%u sa 0l. 5.11 potronja mo+e planirati na nekoliko
nivoa?
na generatoru '&ruto potronja)K
na pragu generatora 'elektrane)K
na pragu prenosaK
na pragu %istri&ucijeK
na pragu potroa"a 'neto potronja).
Sl. 5.1, 8a)li/iti ni#oi mjerenja i 6ormiranja dijagrama optere(enja
Razlike u tim prognozama pojavljuju se z&og na"ina ura"unavanja ili
izostavljanja sopstvene potronje elektrana i gu&itaka u mre+i u prognozi
ukupnih potre&a. Co&i"ajeno je %a se za planiranje razvoja izvora koristi
prognoza &ruto 6 potronje na pragu elektrana1 za planiranje i analizu
%&
prenosne mre+e prognoza na pragu %istri&ucija1 a za planiranje i analizu
%istri&utivne mre+e prognoza neto potronje.
=a planiranje potre&a sistema u energiji1 vrnih iJili minimalnih
optereenja1 o%nosno kompletne krive trajanja optereenja1 koriste se u
%omenu %ugoro"ne i sre%njoro"ne prognoze veoma sli"ni meto%i1 pa e se u
%aljem ti meto%i zaje%no tretirati. 4i meto%i se mogu svrstati u slje%ee tri
kategorije?
kvalitativni meto%iK
nezavisni 'ekstrapolacioni) meto%iK
zavisni 'korelacioni) meto%i.
-valitativni meto%i su uglavnom opisnog karaktera i %osta su
neprecizni. <ezavisni i zavisni meto%i1 koji zaje%ni"ki "ine grupu
kvantitativnih meto%a1 koriste matemati"ke mo%ele i %aju preciznije po%atke
o &u%uim potre&ama.
$eto%i za kratkoro"nu prognozu potronje me9uso&no se razlikuju po
tome %a li uklju"uju?
postupke koji uva+avaju i meteoroloke 'vremenske) in7ormacijeK
postupke koji koriste je%ino po%atke o potronji u prolosti.
C %ugoro"nim kvantitativnim mo%elima prognoze potronje koriste se
razne tehnike pre%vi9anja 'ekstrapolacija1 korelacija i njihova kom&inacija) i
razli"iti postupci prora"una '%eterministi"ki i pro&alisti"ki)1 pa se po tim
osnovama mo+e izvriti %alja po%jela ovih mo%ela. <o1 &ez o&zira na iza&rani
meto%1 sam postupak prognoze mo+e se svesti na slije%ea "etiri koraka?
analiza ostvarenja iz prolostiK
iz&or meto%ologije i iz&or uticajnih 7aktoraK
prora"un &u%uih tren%ova u potronjiK
analiza rezultata prora"una i kona"na ocjena &u%uih potre&a.
besto je potre&no1 nakon analize rezultata iz poslje%njeg koraka
nave%ene proce%ure1 preispitati iz&or meto%ologije i uticajnih 7aktora iz
%rugog koraka i viestruko ponoviti prora"une sa krajnjom analizom.
%.2 4etodi za dugoronu prognozu potronje elektrine energije
i snage
Ckupna potronja energije se sastoji iz vie razli"itih kategorija i
sektora potronje "ije se karakteristike me9uso&no razlikuju. =ato se pri
%ugoro"noj prognozi vri pretho%no razgrani"avanje potronji po
kategorijama 'sektorima)1 zatim poje%ina"na prognoza1 a na kraju agregacija
%o&ijenih rezultata po go%inama prognoznog perio%a. -ao osnovne kategorije
potronje uzimaju se naj"ee iroka potronja '%omainstva i ostali mali
potroa"i na niskom naponu)1 in%ustrija i sao&raaj1 poljoprivre%a1 turizam1
gu&ici i sl.
&*
.rognoza potronje u sektorima in%ustrije1 sao&raaja i ostalim
komercijalnim potroa"ima vezuje se za planove razvoja tih privre%nih
sektora1 ka%a se moraju konsultovati o%govarajue o%govorne institucije
'resorna ministarstva1 privre%na komora1 pre%uzea iz tih sektora it%.).
Giroka potronja je1 sa gle%ita prognoze1 najinteresantniji sektor i svi
mo%eli koji se analiziraju u %aljem izlaganju o%nose se na taj sektor1 ili na
ukupnu potronju 3306a ka%a je taj sektor %ominantan.
C velikim 330 potronja po sektorima se agregira1 prvo na nivou
poje%inih regiona1 a zatim na nivou cijelog 3306a.
5.2.1 -valitativni meto%i
C ovu kategoriju spa%aju meto%i prognoze koji se ne vezuju za mo%el
iroke potronje u matemati"kom smislu. <a primjer1 ta potronja elektri"ne
energije mo+e se prognozirati pomou?
anketiranja eksperata1 ili mjero%avnih 7aktora i pon%erisanja njihovog
miljenjaK
agregacijom in%ivi%ualnih prognoza za poje%ine potroa"e1 ili grupe
potroa"aK
analogijom sa razvojem iroke potronje elektri"ne energije u
zemljama koje su u pretho%nom perio%u prole kroz istu 7azu razvojaK
gra7i"kom ekstrapolacijom krivih ostvarene potronje za prognozu u
&u%unosti.
Ovi meto%i su jo uvijek u primjeni1 &ilo kao samostalni1 ili u%ru+eni sa
%rugim meto%ama prognoze. .oto su zasnovani na lju%skim procjenama i
rasu9ivanju1 sla&ost im je %a su su&jektivni1 pa je i rezultat vie izraz +elja1
o"ekivanja1 raspolo+enja1 nego realna o&jektivna procjena. $e9utim1 s %ruge
strane1 ovi meto%i koriste preimustva lju%ske intuicije1 pa u se&e mogu
uklju"iti i in7ormacije koje se matemati"ki teko mogu kvanti7ikovati.
<aj"ee se primjenjuju ka%a nije mogue primijeniti ni je%nu kvantitativnu
meto%u1 to je1 na primjer1 slu"aj prognoze potronje elektri"ne energije
je%nog novog gra%skog naselja1 ka%a se ne raspola+e sa po%acima o
ostvarenoj potronji energije u prolosti.
5.2.2 <ezavisni 'ekstrapolacioni) meto%i
4ehnika prognoziranja prema ovim meto%ama sastoji se u o&ra%i i
analizi vremenske serije po%ataka o energiji i snazi u prolosti i u njihovoj
ekstrapolaciji u &u%unost preko o%govarajueg matemati"kog postupka.
C grupu nezavisnih meto%a spa%aju %va osnovna tipa mo%ela?
%eterministi"ki mo%eli '&azirani na analizi vremenskih nizova)K
stohasti"ki mo%eli.
&1
a. ,eterministi"ki mo%eli
,eterministi"ki mo%eli polaze o% pretpostavke %a e se rast potronje
energije i snage iz prolosti nastaviti i u &u%unosti. =ato se ko% nezavisnih
meto%a prognoze pro&lemi pre%vi9anja &u%ue potronje svo%e na
o%re9ivanje porasta1 ili tren%a %ugoro"nog porasta potronje u razmatranom
perio%u.
0am postupak prognoze iz kategorije %eterministi"kih mo%ela
vremenskih nizova po"inje crtanjem %isperzionog %ijagrama ostvarenja neke
karakteristi"ne veli"ine 'energija1 vrno ili minimalno optereenje1 tren%) iz
prolosti f
B
t
. =atim se sprovo%i analiza tih ostvarenja ra%i pronala+enja
7unkcionalne zavisnosti f
t
I 7't) koja na naj&olji na"in aproksimira ostvarenja
%oti"ne veli"ine iz prolosti. 4a kriva povu"ena kroz %iskretne ta"ke
ostvarenja iz prolosti tako9e se koristi za ekstrapolaciju potronje u
&u%unosti1 kako je prikazano na 0l. 5.2. .ritom su rezultati prognoze
pouz%aniji ako je perio% osmatranja u prolosti znatno %u+i o% prognoznog
perio%a u &u%unosti. 4o zna"i %a se pro&lem prognoze u sutini svo%i na
iz&or matemati"ke 7orme 7unkcije koja karakterie prognoziranu veli"inu i
o%re9ivanje njenih parametara.
Sl. 5.2 Ilustracija progno)e ekstrapolacijom trenda
&2
.ostoji vei &roj analiti"kih 7unkcija koje se koriste za Y7itovanjeZ
prolosti i za pre%vi9anje razvoja potronje i %rugih veli"ina vezanih za
potronju elektri"ne energije u &u%unosti1 kao na primjer?
.olinom f
t
I

i
t
i
'5.1)
i
.ara&ola f
t
I a t
&
'5.2)
3ksponencijalna 7unkcija f
t
I a e
&t
'5.3)
'ili? f
t
I a e
&t N ct2
) '5.4)
8nverzna logaritamska 7unkcija f
t
I a e
&Jt
'5.5)
:ogaritamska prava log f
t
I aN&t '5.*)
:ogaritamska para&ola log f
t
I aN&t N ct
2
'5.7)
:ogisti"ka 7unkcija f
t
I a J '1 N &e
6ct
) '5.#)
'ili? log f
t
I a J '1 N &e
6ct
) '5.)
5ompertzova kriva f
t
I a e
6&ct
'5.1B)
C 7unkcijama '5.1) 6 '5.1B) t ozna"ava vremensku koor%inatu1 a
prognozirana veli"ina f
t
vrije%nost 7unkcije f
t
I 7't) u %iskretnom trenutku t
unutar razmatranog vremenskog perio%a1 %ok su
i
1 a1 & i c nepoznati
parametri koje tre&a o%re%iti u procesu prognoze. :ogaritamske 7unkcije '5.*)
i '5.7) pretstavljaju trans7ormisane eksponencijalne 7unkcije '5.3) i '5.4)
respektivno1 ali se vrije%nosti nepoznatih koe7icijenata u njima razlikuju o%
koe7icijenata koji se javljaju u originalnim 7unkcijama '5.3) i '5.4).
=a o%re9ivanje konstanti analiti"kih 7unkcija '5.1) 6 '5.1B) koristi se
meto% minimuma sume kva%rata o%stupanja. <a osnovu ovog meto%a 7ormira
se suma kva%rata o%stupanja 7unkcije f
t
'log f
t
) o% ostvarenih vrije%nosti te
7unkcije u prolosti f
B
t
'log f
B
t
)1 %e7inisanih raspolo+ivim po%acima sa 0l.
3.2 u %iskretnim vremenskim trenucima t I 11 21 . . . 1< iz prolosti. Ova suma
%e7inisna je izrazom
ili
2
t
'
i
1 a1 &1 c)I
t =1
2
t
'
i
1 a1 &1 c)I
t =1
' f
t
6 f
B
t
)
2
'5.11)
' logf
t
6 logf
B
t
)
2
&3
g%je su nepoznate veli"ine parametri 7unkcije f
t
'
i
1 a1 &1 c). <aj&olja 7unkcija
f
t
koja1 sho%no iza&ranoj 7unkcionalnoj zavisnosti '5.1) 6 '5.1B)1 opisuje
raspolo+ive po%atke iz prolosti f
B
t
1 za t I 1121 . . . 1< je ona 7unkcija ko%
koje je suma kva%rata o%stupanja '5.11) minimalna. Ovaj minimum nalazi se
tako to se prvi parcijalni izvo%i o%
t
po nepoznatim
i
1 a1 &1 c izje%na"e sa
nulom
t
'
i
1 a1 &1 c)J
i
I BK
t
'
i
1 a1 &1 c)J a I
BK
t
'
i
1 a1 &1 c)J &I BK
t
'
i
1 a1 &1 c)J c I
BK
'5.12)
<a ovaj na"in %o&ija se onoliko je%na"ina koliko ima nepoznatih
parametara
i
1 a1 & i c u analiti"koj 7unkciji f
t
koja je iza&rana za
ekstrapolaciju tren%a prognozirane elektroenergetske veli"ine. Ra%i lakeg
%o&ijanja rjeenja sistema je%na"ina '5.12)1 po+eljno je %a taj sistem &u%e
linearan po nepoznatim promjenjljivim
i
1 a1 & i c. =ato se o&i"no iz&or
analiti"ke 7unkcije f
t
vri tako %a se ona pogo%nim matemati"kim
trans7ormacijama mo+e na"initi linearnom. .rimjera ra%i1 logaritamska prava
'5.*) %o&ija se logaritmovanjem eksponencijalne 7unkcije '5.3)1 a
logaritamska para&ola '5.7) logaritmovanjem 7unkcije '5.4). $e9utim1
linearizacija nije mogua u slu"aju logisti"kih 7unkcija '5.#) i '5.)1 pa se za
rjeavanje sistema je%na"ina '5.12) moraju rjeavati sistemi nelinearnih
je%na"ina primjenom iterativnih meto%a.
,a &i se ocijenio kvalitet aproksimacije1 o%nosno iza&rane 7unkcije1
mo+e se koristiti sre%nja kva%ratna greka %e7inisana relacijom?
2
I [
t
'
i
1 a1 &1 c) J <]
1J2
I '
t =1
' f
t
6 f
B
t
)
2
J < )
1J2
'5.13)
koji se je%nostavno prora"unava preko izraza '5.11)1 ka%a se prona9u
parametri 7unkcije f
t
'
i
1 a1 &1 c) iz je%na"ine '5.12). .rognoza je H%o&raH1 ako
je vrije%nost sre%nje6kva%ratnog o%stupanja HmaloH1 pri "emu tre&a pretho%no
%e7inisati kriterijum HmalogH .
C o&imnoj literaturi su %etaljnije analizirane poje%ine 7unkcionalne
zavisnosti '5.1) 6 '5.1B) i niz %rugih1 kao i pripa%ajuih sistema je%na"ina
'5.12) za o%re9ivanje parametara ovih zavisnosti. 4ako9e su razvijeni
specijalni so7tverski paketi koji se %anas uveliko koriste za %o&ijanje svih
neopho%nih vrije%nosti razli"itih prognoznih mo%ela. Ov%je emo se1 primjera
ra%i1 osvrnuti samo na logaritamsku pravu.
Mogaritamska pra#a? pre%vi9anje po logaritamskoj pravoj '5.*)
ekvivalentno je mo%elu eksponencijalne 7unkcije '5.3). Ono se &azira na
pretpostavci %a e se razvoj u &u%unosti nastaviti istim tren%om 'sa istom
&4
go%injom stopom rasta) koji je ostvaren u prolosti. 4u se pro&lem
pre%vi9anja &u%ue potronje elektri"ne energije svo%i na o%re9ivanje &u%ue
konstantne stope rasta 'p
t
I p
sr
I @onst.). 4a%a se potronja u nekom
vremenskom perio%u o% t go%ina mo+e opisati mo%elom '5.3) "ija je 7orma
sve%ena na o&lik
f
t
I f
B
'1 N p
sr
)
t
'5.14)
g%je je f
B
potronja na po"etku posmatranog raz%o&lja 'go%ina tIB)1 a p
sr
sre%nja 'konstantna) go%inja stopa rasta 'tren%) potronje elektri"ne energije
za cijelo posmatrano raz%o&lje.
$o%el '5.14) se mo+e prostom operacijom logaritmovanja pretstaviti u
7ormi logaritamske prave '5.*)
f
t

I log f
t
I log f
B
N t log '1 N p
sr
) I a N &t '5.15)
g%je je? a I log f
B
i & I log'1 N p
sr
).
binjenica %a je logaritamskom pravom '5.15) prikazan razvoj potronje
pri konstantnom rastu %okazuje se ka%a se o%re%i go%inji rast potronje p
t
koji se %o&ija iz o%nosa izme9u potronje u %vije uzastopne go%ine 't i t61)?
1N p
t
I f
t
J f
t61
I f
B
'1 N p
sr
)
t
J f
B
'1 N p
sr
)
t61
I 1 N p
sr
o%akle je p
t
I p
sr
7't).
=a o%re9ivanje potronje elektri"ne energije u &u%unosti na osnovu
energije ostvarene u prolosti tre&a o%re%iti konstante a i & u '5.15)1 uz uslov
%a se postigne minimalna vrije%nost z&ira kva%rata o%stupanja izme9u
potronje prema logaritamskoj pravoj '5.15) i logaritma ostvarene potronje u
nizu go%ina u prolosti 'log f
B
t
). 4om uslovu o%govara relacija
2
min{
t
'a1&) I min{

[ aN&t 6 log f
B
t
]
2
'5.1*)
t=1
a1& a1&
g%je je ?
< 6 &roj go%ina 'po%ataka) iz prolosti koji se razmatraju ra%i
o%re9ivanja potronje elektri"ne energije u &u%unosti1
f
B
t
6 ostvarena 'poznata) potronja u prolosti u go%inama tI1121. . .1<.
$inimum 7unkcije
t
'a1&) %o&ija se iz uslova ?
2
t
'a1&) J a I 2

[ aN&t 6 log f
B
t
] I B
t=1
&5
2
t
'a1&) J & I 2

[ aN&t 6 log f
B
t
] t I
B
t=1
'5.17)
.oslije sre9ivanja je%na"ina '5.17) %o&ija sistem o% %vije linearne
alge&arske je%na"ine sa %vije nepoznate a i &?
2 2
a< N &

t 6

log f
B
t
I B
t=1
2 2
t=1
2
'5.1#)
a

t N &

t
2
6

t log f
B
t
I B
t=1 t=1 t=1
0tavljajui?
2

t I 0
1
K
t=1
2

t
2
I 0
3
K
t=1
2

log f
B
t
I 0
2
K
t=1
2

t log f
B
t
I 0
4
K
t=1
'5.1)
sistem je%na"ina '5.17)1 o%nosno '5.1#) %o&ija o&lik?
a< N &0
1
I 0
2
a0
1
N &0
3
I 0
4
'5.2B)
Rjeenje ovog sistema je?
0
2
0
1
0
4
0
3
0
2
0
3
6 0
1
0
4
a I I '5.21)
< 0
1
< 0
3
6 0
1
2
0
1
0
3
< 0
2
0
1
0
4
< 0
4
6 0
1
0
2
& I I '5.22)
< 0
1
< 0
3
6 0
1
2
0
1
0
3
&
C cilju olakanja prakti"nih prora"una koe7icijenata a i &1 uz pretho%no
o%re9ivanje 0
1
6 0
4
1 koriste se sistematizovani postupci za unos po%ataka o
realizovanim vrije%nostima f
B
t
.
&. 0tohasti"ki mo%eli
Osnovni ne%ostatak %eterministi"kih mo%ela jeste %a se poslije
sprove%ene prognoze raspola+e samo sa je%nom vrije%nou prognozirane
veli"ine u svakom intervalu razmatranog perio%a u &u%unosti1 ali ne i sa
nivoom povjerenja u tu vrije%nost. Ovaj pro&lem naro"ito je izra+en u
poje%inim segmentima planiranja razvoja sistema 'izvora ili prenosnih
mre+a)1 ka%a je neopho%no %a se %etaljno analizira uticaj promjene
prognoziranih veli"ina na &u%uu strukturu sistema. 0toga su razvijeni
stohasti"ki 'ili pro&a&ilisti"ki) postupci za %ugoro"nu prognozu koji se
zasnivaju na regresionim mo%elima. .rimjenom tih postupaka %o&ijaju se
sre%nje vrije%nosti prognoziranih veli"ina u &u%unosti1 ali i o%govarajui
intervali povjerenja1 tj. opseg prognozirane veli"ine u kojem e se ona sa
o%re9enom vjerovatnoom nai.
5.2.3 =avisni 'korelacioni) meto%i
.otronja elektri"ne energije zavisi o% niza uticajnih veli"ina kao to su
veli"ina i struktura %rutvenog proizvo%a1 cijene raznih vrsta energije1 nivo
elektri7ikacije u %omainstavima i in%ustriji it%. .rimjenom korelacione
analize mogue je 7ormirati a%ekvatne 7unkcionalne zavisnosti koje
preslikavaju sve te me9uso&ne veze i uticaje izme9u raznih relevantnih
7aktora i potronje elektri"ne energije.
=avisni 'ili kauzalni) mo%eli koriste opisne promjenjljive1 tj.
promjenjljive koje ne pre%stavljaju samu potronju elektri"ne energije1 ali se
pretpostavlja %a na nju manje ili vie uti"u. =ato se ovi mo%eli nazivaju i
korelacioni sa egzogenim 'spoljanjim) i en%ogenim 'unutranjim)
promjenjljivim koje su sa%r+ane u svakom zavisnom mo%elu.
3gzogene 'opisne) promjenjljive pre%stavljaju nezavisne spoljne
'upravlja"ke) ulaze u sistemima je%na"ina u kojima se potronja elektri"ne
energije 'en%ogena promjenjljiva) opisuje kao 7unkcija o% ovih egzogenih
promjenjljivih. -ao egzogene promjenjljive korelacionih mo%ela naj"ee se
uzimaju razni %emogra7ski i ekonomski 7aktori kao to su?
&ruto nacionalni proizvo% '!<.)K
in%ustrijska aktivnost i investicije po privre%nim sektorimaK
prirataj stanovnitvaK
cijene elektri"ne energijeK
pro%aja elektri"nih aparata it%.
&$
3gzogene promjenjljive koje uti"u na sezonske varijacije potronje su?
1. $eteoroloke 'vremenske) promjenjljive?
temperaturaK
vla+nost 'ili pa%avine)K
osvjetljaj 'ili o&la"nost)K
&rzina vjetraK
7aktor hla9enja uslje% vjetra.
2. 0ezonski nivoi proizvo%nje u?
turizmuK
poljoprivre%iK
gra9evinarstvuK
%rugim sezonskim privre%nim aktivnostima.
=avisnost go%inje potronje elektri"ne energije f
t
I E
g
pt
'en%ogena
promjenjljiva) o% %rugih uticajnih 'egzogenih) veli"ina u optem slu"aju
opisuje se preko nelinearne relacije 'viestruka nelinearna regresija)
f
t
I ; 'egzogenih promjenjljivih) N 'slu"ajna promjenjljiva) '5.23)
Fiestruka linearna regresija je specijalni slu"aj zavisnosti '5.23)1 u
kojoj je 7unkcija egzogenih promjenjljivih ;'.) linearna1 tj. potronja f
t
'en%ogena promjenjljiva) izra+ava se preko relacije
M
f
t
I
B
N
i=1
i
X
ti
N
t
I
B
N
1
X
t1
N
2
X
t2
N. . . N
t
'5.24)
tI11 21 . . . 1<
g%je su X
ti
'iI1121. . .1:) egzogene promjenjljive1
B
1
1
1 . . .1
:
su
koe7icijenti uticaja elemenata X
ti
u 7unkciji '5.24) 1 a
t
'tI11 21 . . . 1<) je slu"ajna promjenjljiva1 ta"no %e7inisanih oso&ina.
8stra+ivanje 7unkcionalne zavisnosti potronje f
t
o% egzogenih
promjenjljivih X
ti
1 svo%i se na o%re9ivanje koe7icijenata
B
1
1
1 . . .1
:
u
linearnom mo%elu '5.24). -ao i u slu"aju nezavisnih mo%ela1 ovi koe7icijenti
se o%re9uju meto%om minimuma sume kva%rata o%stupanja
2
min {
t
'
B
1
1
1
2
1. . .1
:
) I min{
t =1
' f
t
6 f
B
t
)
2
'5.25)
g%je je1 kao i ranije1 f
B
t
ostvarena potronja u prolosti u go%ina t I 11 21 . . . 1
<. Cslov za postojanje minimuma 7unkcije '5.25) je %a prvi izvo%i po
nepoznatim
B
1
1
1 . . .1
:
&u%u je%naki nuli1 tj.
t
'
B
1
1
1
2
1. . .1
:
)J
B
IB
t
'
B
1
1
1
2
1. . .1
:
)J
1
IB
&%
t
'
B
1
1
1
2
1. . .1
:
)J
:
IB
'5.2*)
0istem '5.2*) pre%stavlja sistem o% ':N1) linearnih je%na"ina po
nepoznatim
B
1
1
1
2
1. . .1
:
koje se %alje mogu rijeiti nekim o% meto%a za
rjeavanjem takvih sistema je%na"ina.
8ako su po svom o&liku i na"inu rjeavanja zavisni mo%eli veoma sli"ni
nezavisnim mo%elima1 potre&no je istai je%nu &itnu razliku? prognoza
potronje na osnovu zavisnih meto%a se1 za razliku o% nezavisnih meto%a1 u
sutini sprovo%i u %va koraka. C prvom koraku o%re9uje se zakonitost
promjene potronje f
t
o% egzogenih promjenjljivih X
ti
1 putem o%re9ivanja
nepoznatih koe7icijenta mo%ela '5.24) korienjem je%na"ina '5.2*). C
%rugom koraku je u cilju %o&ijanja prognoze potronje neopho%no izvriti i
pre%vi9anje promjena egzogenih promjenjljivih X
ti
sa vremenom.
0lije%e %va primjera primjene zavisnih mo%ela za prognozu &u%uih
potre&a elektri"ne energije.
a. =avisni mo%el potronje elektri"ne energije u 7unkciji &ruto
nacionalnog proizvo%a
Feli"ina &ruto nacionalnog proizvo%a '!<.) u zemlji generalno uti"e
na nivo potronje energije1 a samim tim i na ukupnu potronju elektri"ne
energije. /ko se pretpostavi linearna zavisnost izme9u go%inje potronje
elektri"ne energije i !<.1 ona se mo+e posmatrati kao specijalni slu"aj opteg
linearnog korelacionog mo%ela '5.24) i pre%stavlja je%na"inom pravca1 pri
"emu je zanemaren uticaj
t
f
t
I a N & X
t
'5.27)
g%je je f
t
I E
g
pt
ukupna go%inja potronja elektri"ne energije 'en%ogena
promjenjljiva)1 a X
t
I'!<.)
t
&ruto nacionalni proizvo% 'egzogena
promjenjljiva) u t6toj go%ini1 %ok su a i & koe7icijenti koje tre&a o%re%iti na
osnovu ostvarenja u prolosti.
Cz %o%atnu pretpostavku %a se promjena X
t
I '!<.)
t
u %vije uzastopne
go%ine mo+e izraziti preko relacije
X
t
I X
t61
'1 N p
'!<.)t
) '5.2#)
g%je je p
'!<.)t
go%inja stopa porasta !<.6a izme9u t6te i 't61) go%ine koja se
mo+e o%re%iti iz o%nosa
f
t
J f
t61
I E
g
pt
J E
g
p't61)
I 1 N p
t
I 'aN& X
t
)J'aN& X
t61
)I
&&
B B B
B
)
B
B
I [ aN& X
t61
'1 N p
'!<.)t
)] J 'aN& X
t61
) '5.2)
o%akle se1 poslije sre9ivanja1 %o&ija
p
t
I p
'!<.)t
[1 6 a J 'aN& X
t61
)] '5.3B)
.ri konstantnoj 'prosje"noj) go%injoj stopi porasra !<. u nizu o% <
go%ina1 !<. raste po eksponencijalnom zakonu1 pa e u t61 go%ini iznositi
X
t61
I X
B
'1 N p
'!<.)sr
)
t61
'5.31)
tako %a izraz '5.3B) za go%inju stopu postaje
p
t
=
p
' 02P )
sr
a
a + 'N
B
'1 +
p
' 02P )
sr
t 1
t = 1121:1 2
'5.32)
On%a se linearno zavisni 'korelacioni) mo%el '5.27) i '5.2#) mo%i7ikuje
i %o&ija o&lik
f
t
I a N & X
t
X
t
I X
t61
'1 N p
'!<.)sr
)
'5.33)
-a%a se raspola+e sa po%acima o ukupnoj go%injoj potronji elektri"ne
energije f
B
t
I E
gB
pt
i &ruto nacionalnom proizvo%u X
B
t
I '!<.)
B
t
u nizu o% <
go%ina iz prolosti1 primjenom meto%a minimuma sume kva%rata o%stupanja
'5.25)1 o%nosno '5.21) i '5.22)1 o%re9uju se nepoznati parametri a i & prave
'5.33).
=a ocjenu stepena povezanosti promjenjljivih u mo%elu prognoze1
potre&no je %e7inisati neki pokazatelj koji e u se&e uklju"iti i en%ogenu i
egzogene promjenjljive. 4aj pokazatelj je koe7icijent korelacije izme9u
promjenjljivih. =a%r+avajui se samo na prostom linearnom mo%elu '5.27)1
'5.2#) ili '5.33) vi%i se %a on sa%r+i %vije slu"ajne vremenske promjenjljive?
f
t
I E
g
pt
i X
t
I '!<.)
t
1 pa se koe7icijent korelacije za mo%el '5.33) %e7inie
kao
2
1

' O
t
O
tsr
)
'N
t
N
tsr
)
2
1

O
t
N
t
)
r =
t =1
=
t =1
'5.34)
2
O

N
2
O

N
1**
O O
t
2
2 2
2
2
2
O
'
t
)
2
2
g%je je?
B
1
B
S
2
2
B B B B
O
tsr
=

O
t
=
t =1
S
2
=

O
t
t =1
O
t
= O
t
O
tsr
B
1
B
S
1
2
B B B B
N
tsr
=
N
t
=
t =1
2
S
1
=
N
t
t =1
2
N
t
= N
t
N
tsr
2
=
1
B
2
t =1
B 2
tsr
=
1
2
t =1
'O
B
)
2
'5.35)

2
1
'
B
B
)
2
1
'
B
)
2
N
=

N
t
2
t =1
N
ts
r
=
2
t =1
N
t
!rojilac izraza '5.34) pre%stavlja sre%nju vrije%nost proizvo%a
me9uso&nih o%stupanja promjenjljivih f
B
t
i X
B
t
o% svih sre%njih vrije%nosti1
respektivno1 i najlake ga je pore%iti sa izrazom za varijansu neke veli"ine.
<jime se u sutini utvr9uje stepen povezanosti %vije posmatrane slu"ajne
promjenjljive %e7inisane je%na"inama '5.33).
.romjene egzogene 'X
t
) i en%ogene promjenjljive 'f
t
) sa vremenom
mogu se o%re%iti na analogan na"in kao u slu"aju primjene naprije% opisanog
mo%ela logaritamske prave.
=a prakti"ne prora"une1 vrije%nosti koe7icijenta korelacije '5.34) &liske
je%inici pokazuju %a izme9u slu"ajnih promjenjljivih f
B
t
i X
B
t
postoji jaka
povezanost 'korelacija). 0uprotno1 u%aljavanje tog koe7icijenta o% je%inice
pokazuje sla&ljenje korelacije izme9u promjenjljivih f
B
t
i X
B
t
.
&. .rognoza potronja elektri"ne energije uz pomo koe7icijenta
osjetljivosti
C ovom slu"aju e se pretpostaviti %a je en%ogena promjenjljiva 'f
t
)
7unkcija o% egzogenih promjenjljivih 'X
ti
) u optem zavisnom mo%elu '5.23)
nelinearna. <eka je 7orma te 7unkcije eksponencijalna. Ograni"avajui se kao
u pretho%nom slu"aju samo na je%nu egzogenu promjenjljivu 'X
t
) i
%eterministi"ki slu"aj1 njena 7orma 'analogna prvoj relaciji iz '5.33)) je
f
t
I a X
t
&
'5.3*)
g%je je f
t
I E
g
pt
go%inja potronja elektri"ne energije u t go%ini en%ogena1 a
X
t
I '!<.)
t
&ruto nacionalni proizvo% u zemlji u t go%ini1 egzogena
promjenjljiva.
3ksponent & u 7unkciji '5.3*) naziva se Hkoe7icijent osjetljivosti
promjene zavisne 'en%ogene) promjenjljive f
t
na promjenu nezavisne
1*1
'egzogene) promjenjljive X
t
H. -ako je po %e7iniciji normalizovani koe7icijent
osjetljivosti
s I lim U J( (JU I UJ( (JU '5.37)
(!B
to za %iskretizovane vrije%nosti promjenjljivih U I f
t
i ( I X
t
u mo%elu '5.37)
va+e slje%ee je%na"ine
f
t
J X
t
I % f
t
J% X
t
I a &X
t&61
to zna"i %a je u slu"aju zavisnog mo%ela '5.3*) koe7icijent osjetljivosti s
je%nak eksponentu &1 pa poznavanje ovog koe7icijenta omoguava prognozu
go%inje potronje elektri"ne energije u &ilo kojoj 't6toj) go%ini u &u%unosti.
<eka je go%inji porast potronje elektri"ne energije izme9u t i t61
go%ine %at izrazom
1 N p
t
I f
t
J f
t61
I 'X
t
J X
t61
)
&
'5.3#)
g%je je1 kao i ranije1 p
t
go%inja stopa porasta potronje elektri"ne energije f
t
I E
g
pt
. /ko se pretpostavi %a su o%nosi X
t
J X
t61
I '!<.)
t
J '!<.)
t61
pri&li+no
konstantni u svim go%inama iz prolosti 'tI1121. . .1<) i je%naki nekoj sre%njoj
vrije%nosti '1N p
'!<.)sr
)1 g%je je1 kao i u pretho%nom primjeru1 p
'!<.)sr
sre%nja
stopa porasta &ruto nacionalnog proizvo%a1 ta%a sre%nja stopa porasta
go%inje potronje elektri"ne energije p
sr
iznosi
p
sr
I '1N p
'!<.)sr
)
&
6 1 '5.3)
Feli"ina '1N p
'!<.)sr
) je &liska je%inici1 pa se razvojem izraza '1N
p
'!<.)sr
)
&
iz '5.3) u 4a(lorov re% i nakon zanemarivanja svih viih "lanova
re%a %olazi %o linearizovanog izraza za sre%nju vrije%nost go%inje stope
porasta zavisne 'en%ogene) promjenjljive f
t
I E
g
pt
p
sr
I '1N &p
'!<.)sr
N . . .) 6 1 &p
'!<.)sr
'5.4B)
o%akle se vi%i %a su sre%nje stope porasta go%inje potronje elektri"ne
energije 'p
sr
) i &ruto nacionalnog proizvo%a 'p
'!<.)sr
) linearno zavisne1 sa
koe7icijentom proporcionalnosti je%nakom koe7icijentu osjetljivosti &.
/ko se sa%a je%na"ina '5.3#) za p
t
I p
sr
napie u rekurzivnom o&liku
f
t
I f
t61
'1N p
sr
) I f
t62
'1N p
sr
)
2
I . . . 1 '5.41)
1*2
E
m
m
je%nostavno se %olazi %o krajnjeg izraza za vrije%nost zavisno promjenjljive
f
t
u &ilo kojoj go%ini tI1121. . . 1 <
f
t
I f
B
'1N p
sr
)
t
'5.42)
g%je f
B
I pre%stavlja go%inju potronju elektri"ne energije E
g
pt
na po"etku
analiziranog perio%a 'go%ina t I B).
%.3 6arijacija potronje i karakteristinih pokazatelja potronje
toko! godine
<aprije% prikazani mo%eli za %ugoro"nu prognozu elektri"ne energije
imaju vremensku %iskretizaciju o% je%ne go%ine. $e9utim1 ta potronja nije
ravnomjerna tokom go%ine1 ve se razlikuje o% mjeseca %o mjeseca1 ili o%
se%mice %o se%mice. 0ama varijacija potronje tokom go%ine poslje%ica je
rastueg tren%a1 sezonskih varijacija i %rugih moguih uticaja 'znatniji
klimatski i %rugi nepre%vi%ivi poremeaji).
O%re9ivanje tih varijacija potronje tokom go%ine mo+e se posmatrati
kao pro&lem sre%njoro"ne prognoze na go%injem intervalu1 uz unaprije%
o%re9enu go%inju potronju elektri"ne energije. 4akva prognoza sezonskih
varijacija ima zna"aj za uskla9ivanje sre%njoro"nih planova u pogon novih
generatorskih kapaciteta sa potre&ama potroa"a1 za operativno planiranje i
izra%u go%injih elektroenergetskih &ilansa sa mjese"nom ili se%mi"nom
%iskretizacijom1 za izra%u plana remonata i na&avke goriva kao i za
utvr9ivanje sre%njoro"nih planova razmjene elektri"ne energije sa susje%ima.
.otronja elektri"ne energije u poje%inim mjesecima 'ili se%micama)
tokom go%ine mo+e se o%re%iti preko 7aktora u%jela a
i
m
'a
j
s
) u ukupnoj
go%injoj potronji E
g
p
pi
I a
i
E
m
m
E
g
s
E
g
p
K iI1121 . . .112K
12
i=1
52
a
i
I 11BB
s
j
'5.43)
pj
I a
j p
K jI1121 . . .152K
i=1
a I 11BB
.rosje"ne 'sre%nje) vrije%nosti ovih 7aktora u%jela su?
a
sr
m
I 1J12 I B1B#33K a
sr
s
I 1J52 I B1B12
C naim klimatskim uslovima vrije%nosti ovih 7aktora u%jela u zimskim
mjesecima su vee o% prosje"nih1 a u ljetnjim manje o% prosje"nih. <jihova
vrije%nost u prvih se%am mjeseci ima ten%enciju smanjenja1 a u ostalom %ijelu
go%ine ten%enciju poveanja.
1*3
p$ p
p$
p
pm B
. K .
B
. K I m
.ore% sezonskih varijacija 7aktora u%jela poje%inih mjeseci 'se%mica)
analizom po%ataka iz prolosti mogu se uo"iti i e7ekti %rugih uticajnih 7aktora
'poremeaji privre%nih aktivnosti1 iznena%ne promjene temperature u o%nosu
na tipi"ne temperature za poje%ine mjesece it%.). 8stom analizom mogu se
o%re%iti i vrije%nosti 7aktora u%jela poje%inih mjeseci 'se%mica) u ukupnoj
go%injoj potronji elektri"ne energije putem Y7itovanjaZ i ekstrapolacije krive
promjene za svaki interval o% interesa 'mjesec1 se%mica) u %isperzioni
%ijagram viego%injih osmatranja njihove promjene. .oslije toga1 mjese"ne
ili se%mi"ne potronje ra"unaju se u skla%u sa relacijama '5.43).
%.$ Prognoza vrnog i !ini!alnog optere?enja
.re%vi9anja ukupnih go%injih 'o%nosno mjese"nih i se%mi"nih)
potronji aktivne elektri"ne energije su osnovne prognosti"ke veli"ine pri
%ugoro"nom 'sre%njoro"nom) planiranju razvoja 330. $e9utim1 za analizu
prilika u sistemu isto tako su va+ne i prognoze vrnih i minimalnih
optereenja za razmatrani prognozni perio%. =a ovu prognozu mo+e se
koristiti je%an o% slje%ea %va alternativna koncepta.
1. .rognoza vrnih i minimalnih optereenja striktno se vezuje za
prognozu potronje elektri"ne energije. =a njihovo o%re9ivanje koriste se
ranije izve%eni izrazi?
.
g
p$
I E
g
p
Ja
g
m
g
K .
m
I E
m
Ja
m
m
m
K .
s
I E
s
J1*# m
s
K
a
g
I #7*B ili #7#4 hK a
m
I *721 **1 72B ili 744 hK '5.44)
.
g
pm
I m
g
B
.
g
p$
K .
m
I m
m m s
p$ pm
s s
p$
g%je se postavlja pitanje poznavanja o%govarajuih 7aktora optereenja m 'm
g
za go%inu1 m
m
za mjesec i m
s
za se%micu) i o%nosa minimalnih i vrnih
optereenja m
B
za iste vremenske perio%e. /%ekvatno o%re9ivanje tih 7aktora
tako9e po%lije+e prognozi g%je se mogu koristiti isti postupci i meto%i kao i za
%ugoro"nu prognozu potronje elektri"ne energije1 opisani u poglavlju 3.21 uz
pose&no tretiranje razli"itih sektora potronje. =a sektor iroke potronje u tu
svrhu se naj"ee koriste nezavisni 'ekstrapolacioni) meto%i. Ovaj koncept
prognoze vrnih i minimalnih optereenja naj"ee se koristi u svrhe
planiranja razvoja izvora g%je se ta prognoza vri glo&alno za cio 330.
.rognoza vrnih 'minimalnih) optereenja sistema1 sho%no izrazima
'5.44) naj"ee se vri agregacijom prognoze po poje%inim kategorijama ili
sektorima potronje prema 7ormuli
1*4
.
p$0
I k
je%
.
p$j
'5.45)
j
g%je je k
je%
7aktor je%novremenosti1 a j in%eks kategorije 'sektora)?
%omainstva1 in%ustrija1 sao&raaj it%. Cmjesto 7aktora je%novremenosti mo+e
se koristiti i 7aktor neje%novremenosti k
nje%
I 1J k
je%
I

.
p$j
J .
p$0.
j
O&i"no se pretpostavlja %a ta prognoza o%govara nekom HnormalnomH
vremenskom in%eksu ' na primjer1 temperaturi am&ijenta
<
I N'15 6 2B)"@).
/ko se temperatura razlikuje o% praga grijanja za sisteme sa zimskim vrhom
'
=
I N 15"@)1 o%nosno o% praga rashla9ivanja u sistemima sa ljetnjim vrhom
'
:
I N24"@)1 tre&a izvriti popravku za sektore HjH "ije vrno optereenje
zavisi o% temperature1 prema koe7icijentu osjetljivosti na promjenu
temperature k
j
1 tako %a je o%govarajue vrno optereenje j6te kategorije
'sektora) koje ulaze u z&ir '5.45)
.
p$j
I .
<
p$j
[1N k
j
' 6
<
)]K V
=
ili g
:
'5.4*)
g%je je koe7icijent osjetljivosti k
j
za 330 sa zimskim vrhom negativan1 a za
sisteme sa ljetnjim vrhom pozitivan.
2. .rognoza vrnih i minimalnih optereenja sprovo%i se nezavisno o%
prognoze potronje elektri"ne energije1 primjenom u osnovi istih postupaka i
mo%ela koji se koriste i za prognozu potronje. .ri primjeni nezavisnih
mo%ela za ovu prognozu moraju se koristiti to %u+i intervali osmatranja iz
prolosti jer su varijacije vrnih i minimalnih optereenja neravnomjernije o%
varijacija potronje. =&og toga je pogo%nije %a se ovaj postupak koristi za
krae vremenske perio%e o% go%ine 'mjesec1 se%mica)1 "ime se u osnovi
prelazi na meto%e svojstvene kategoriji sre%njoro"nih prognoza. Ovaj
nezavisan koncept prognoza vrnih minimalnih optereenja pogo%an je pri
planiranju razvoja prenosnih mre+a1 g%je nije potre&no poznavati prognoze
potronje elektri"ne energije1 ve samo prognozirane snage injektiranja u
"vorovima mre+e.
.rognoza vrnog i minimalnog optereenja za perio% o% interesa lako se
%o&ija ako se koristi koncept prognoze cjelokupne krive trajanja optereenja.
=a ovaj koncept prognoze neopho%no je %a se raspola+e sa velikim &rojem
po%ataka koji opisuju krive trajanja optereenja cijelog razmatranog perio%a
iz prolosti. ,a &i se iz&jegla o&ra%a ovako velikog &roja ulaznih po%ataka1
"esto se pretpostavlja %a normalizovane krive trajanja optereenja za svaki o%
tretiranih sektora potronje iz prolosti ostaju u &u%unosti. .rognoziranje
&u%ue krive trajanja vri se tako to se postupak ponavlja za niz %iskretnih
ta"aka1 o&i"no uz pomo opisanih nezavisnih meto%a. .ri tome je va+no %a se
izvri me9uso&no uskla9ivanje pretho%no sprove%ene prognoze potronje
elektri"ne energije sa ovako %o&ijenom krivom trajanja optereenja.
1*5
=a planiranje prenosne mre+e nije %ovoljno poznavati samo prognoze
ukupnih vrije%nosti vrnog i minimalnog optereenja1 ve i %a se iste
Hraz&ijuH po poje%inim potroa"kim "vorovima. 4a%a se potroa"i iz sektora
in%ustrije i sao&raaja raspore9uju ta"no prema planovima razvoja %oti"nih
sektora1 %ok se za iroku potronju pretpostavlja %a ima i%enti"an o&lik
%ijagrama optereenjima u svim "vorovima prenosne mre+e. .oslije toga se
o%re9uju konstantni koe7icijenti u"ea svakog "vora u ukupnom optereenju
sistema '"iji je z&ir za cio sistem je%nak 11BB). <a osnovu tih koe7icijenata
lako se prora"unavaju i apsolutne veli"ine optereenja za kategoriju iroke
potronje u svakom "voru i sa njima se %alje ra"una u analizi prilika u
sistemu.
%.% Praktine pri!jene !odela prognoze potronje
-o% prakti"ne primjene mo%ela prognoze potronje pojavljuju se
razlike zavisno o% 3306a. -a%a su u pitanju sistemi u kojima se proizvo%nja
&azira isklju"ivo na 431 koje se %imenzioniu na snagu1 najva+nije prognozne
veli"ine su vrno i minimalno optereenje. 0uprotno1 sistemi sa isklju"ivo ili
prete+no 23 %imenzioniu se na energiju1 pa je najva+nija prognozna veli"ina
potronja elektri"ne energije iz koje se %alje izvo%e prognoze vrnog i
minimalnog optereenja.
.retho%ni prikaz je pokazao %a postoji vei &roj razli"itih meto%a i
mo%ela za prognozu potronje elektri"ne energije1 o%nosno vrnih i
minimalnih optereenja. 4o istovremeno zna"i %a ne postoji neki meto% koji
&i se mogao smatrati Hnaj&oljimH. =&og toga je u prakti"nim primjenama
neopho%no koristiti razli"ite mo%ele i kriti"ki procijeniti opsege
primjenjljivosti svakog o% njih.
<a razvoj potronje elektri"ne energije i zahtijevanih vrnih optereenja
znatan uticaj ima i glo&alna energetska politika je%ne zemlje i mogunost
supstitucije elektri"ne energije sa %rugim vrstama energije. /ko potroa"u
stoje na raspolaganju razli"iti zamjenjljivi izvori energije1 on e se opre%ijeliti
za onaj iz&or koji za%ovoljva vie kriterijuma? cijena energije1 pouz%anost
sna&%ijevanja1 u%o&nost korienja1 trokovi o&ez&je9enja instalacione
in7rastrukture it%. 4ren%ovi iz prolosti pokazuju %a je u%io elektri"ne energije
u ukupnoj energetskoj potronji1 &ez o&zira na cijenu1 permanentno rastao1 to
je prvenstveno poslje%ica u%o&nosti koju ona nu%i u raznim primjenama.
4ako9e je va+no istai %a se ko% prognoze energetsko 6 intenzivni
potroa"i '+eljezare1 elektrolize1 topionice o&ojenih metala1 +eljeznica it%.)
moraju tretirati sho%no planovima izgra%nje i energetskih potre&a konkretnih
in%ustrija1 jer se njihov razvoj ne mo+e o&uhvatiti nikakvim %rugim
meto%ama pre%vi9anja. Cticaj ovakvih energetski intenzivnih potroa"a na
razvoj 3306a mo+e &iti znatan 'kao u slu"aju @rne 5ore sa -/.6om i
1*
heljezarom koji u"estvuju sa oko 5B Q u ukupnoj potronji)1 jer oni o&i"no
postavljaju pose&ne zahtjeve u pogle%u pouz%anosti 3306a. 4o se na
o%govarajui na"in preslikava na planove izgra%nje izvora i prenosne mre+e.
,a &i korisnik raspolagao sa to vjero%ostojnijom %ugoro"nom
prognozom potronje elektri"ne energije u svakom trenutku1 po+eljno je %a se
ona aktuelizuje svake go%ine1 neposre%no poslije prikupljanja po%ataka o
potronji u pretho%noj go%ini. Osnovni razlozi za ovu preporuku su mogui
poremeaji u veli"ini pretpostavljenih ulaznih parametara tokom pretho%nog
perio%a1 me9u kojima su najva+niji?
- <ivo zasienja potronje u %omainstvima1 na koji jako uti"u
promjene cijena elektri"ne energije1 supstitucija potronje sa %rugim
vi%ovima energije1 mjere upravljanja potronjom i sl.
-
.romjena pretpostavljene stope porasta stanovnitva i &roja
%omainstava.
- .romjena planova izgra%nje iJili rekonstrukcije velikih in%ustrijskih
potroa"a.
- .romjena 7aktora optereenja sistema i nivoa gu&itaka u prenosu i
%istri&uciji.
Fa+nost korektnog pre%vi9anja &u%uih potre&a u elektri"noj energiji i
vrnom 'minimalnom) optereenju proizlazi iz korienja tih rezultata kao
osnove za planiranje izgra%nje novih proizvo%nih i prenosnih kapaciteta koji
e pokriti rastue potre&e u &u%unosti. .otcjenjivanje porasta potre&a
izazvalo &i re%ukcije potronje ili vee iz%atke za uvezenu elektri"nu energiju.
0 %ruge strane1 precjenjivanje potre&a &i %ovelo %o ne%ovoljnog iskorienja
izgra9enih proizvo%nih i prenosnih kapaciteta. C o&a slu"aje se kao krajnji
e7ekat pojavljuju 7inansijski gu&ici u poslovanju %oti"ne elektroprivre%ne
organizacije. =&og toga se o%luke o izgra%nji novih elektrana i proirenju
prenosne mre+e1 &azirane na prognozi &u%uih potre&a1 ne mogu posmatrati
kao interni pro&lemi elektroprivre%e1 ve i kao ekonomski1 socijalni i politi"ki
pro&lemi je%ne zemlje. =ato je potre&no ne samo sprovesti postupak prognoze
&u%uih potre&a u elektri"noj energiji i snazi1 ve se moraju %ati i a%ekvatna
o&janjenja te prognoze1 primijenjenih meto%a1 pretpostavki i analiza ulaznih
po%ataka i rezultata prognoze. 8z nave%enih razloga neke elektroprivre%e
'3,; u ;rancuskoj1 3<3: u 8taliji i %ruge)1 kao krajnji rezultat prognoze
%aju %vije krive razvoja potre&a 6 optimisti"ku i pesimisti"ku1 ra"unajui %a e
se1 uz sva mogua iznena9enja1 stvarne potre&e realizovati neg%je izme9u ta
%va ekstremna scenarija za koje se tre&a na vrijeme pripremiti.
-ako je elektroenergetika je%an o% sektora ukupne energetike1 ona se
mo+e prognozirati u sklopu opte energetske potronje zemlje. C tom cilju
postoje &rojni razvijeni komercijalni prognosti"ki mo%eli1 kao to je na
primjer mo%el $/3, 'H$o%el 7or /nal(sis o7 the 3nerg( ,eman%H).
1*$
6. P*,01,0/& 1,:6+/, :6+1,
6.1 +pta raz!atranja
.laniranje 3306a je o&last u kojoj se tehnika i ekonomija neraz%vojno
prepliu. 4o je zato to su izgra%nja novih o&jekata i njihova eksploatacija u
okviru poslovanja 3306a skop"ani sa trokovima i priho%ima1 pri "emu su u
pitanju relativno visoka 7inansijska sre%stva. C tom kontekstu1 planiranje
razvoja izvora elektri"ne energije je%na je o% najva+nijih i najosjetljivijih 7aza
u slo+enom procesu planiranja savremenih 330. O%luke %oneene u ovoj 7azi
planiranja imaju1 tako9e1 pose&an uticaj na 7azu planiranja prenosne mre+e i
%ominantno %iktiraju ekonmsko 6 7inansijske pokazatelje svake slo+ene
elektroprivre%ne organizacije. 4o je poslje%ica izuzetno velikog u"ea
ulaganja u izvore elektri"ne energije1 koje u sa%anjim uslovima u svijetu
%osti+e oko *B 6 *5 Q ukupnih investicionih ulaganja u elektroprivre%u.
5eneralno re"eno1 plan razvoja izvora u 3306u mora za%ovoljiti stalno
rastue zahtjeve za elektri"nom energijom i snagom1 uz %e7inisani nivo
pouz%anosti1 sigurnosti i kvaliteta isporuke elektri"ne energije1 uz prihvatljivu
cijenu. <aravno1 po+eljno je %a se razmatraju samo oni planovi razvoja koji su
ekonomski oprav%anii koji o&ez&je9uju najmanje prostu repro%ukciju1 uz neki
ograni"eni pro7it. .oznato je %a je elektroprivre%a u pogle%u investicionih
ulaganja visoko intenzivna in7rastrukturna grana1 sa kontinualnim razvojem.
Ovo namee stalnu &rigu za o&ez&je9enje potre&nih 7on%ova za 7inansiranje
novih investicija u sve vee i vee proizvo%ne kapacitete. C tom smislu
planiranje razvoja izvora je nepreki%an proces u kome se sukcesivno rjeavaju
%va potpro&lema. 4o su?
potpro&lem o%re9ivanja veli"ine i vremenskog plana ulaska u pogon
potre&nih novih generatorskih kapaciteta i
potpro&lem iz&ora tipa novih proizvo%nih agregata koji se %o%aju u sistem1
sho%no potre&ama izra+enim preko rjeavanja prvog potpro&lema.
Rjeavanje %rugog potpro&lema zavisi o% raspolo+ivih priro%nih 'i
komercijalnih) primarnih energetskih resursa i tehnolokih rjeenja koja se
nu%e na tr+itu.
=a rjeavanje prvog potpro&lema 'koliko novih kapaciteta i ka%ae)
koriste se analize &ilansa i pouz%anosti 3306a. =a rjeavanje %rugog
potpro&lema 'koji tip izvora? 23 iJili 43e) vri se na osnovu analize
investicionih i eksploatacionih 'pogonskih) trokova. O%re9ivanje
najekonomi"nijeg rjeenja %o&ija se na osnovu minimuma ukupnih trokova
u sistemu1 uz uva+avanje pogonskih i 7inansijskih ograni"enja. C tom cilju
tre&a sprovesti simulaciju ra%a 3306a za sve iza&rane mogue opcije razvoja
1*%
k
'scenarija) i go%ine perio%a planiranja o% prve %o tzv. horizont 6 go%ine1 uz
analizu investicionih i eksploatacionih 'pogonskih) trokova. .ritom se
koriste meto%i aktuelizacije '%iskontovanja) kojima se svo%e vrije%nosti
sre%stava raspolo+ivih u razli"itim vremenskim trenucima 'na primjer na
sa%anju1 il neku &u%uu vrije%nost poslije isteka o%re9enog vremenskog
perio%a). <a taj na"in se omoguava ekonomsko pore9enje projekata ili
privre%nih aktivnosti sa razli"itom %inamikom priho%a i rasho%a.
;aktor svo9enja na sa%anju 'ili aktuelizovanu) vrije%nost .F;
'H.resent Falue ;actorH) je
.F; I 1J '1Ni)
n
'*.1)
g%je je?
i 6 stopa aktuelizacije u [r.j.Jgo%]K
n 6 &roj go%ina 'intervala) unutar perio%a koji se razmatra u
ekonomskom
ra"unu.
0a%anja vrije%nost . vie &u%uih go%injih iznosa kapitala ;
k
g
'kI1121. . .1n)1 sa razli"itim go%injim stopama aktualizacije i
k
je
n
g
. I
D
k
k=1
'1+ i
k
)
'*.2)
Fremenski perio% u kome se %onose planovi razvoja izvora mora &iti
%ovoljno %uga"ak %a omogui niz aktivnosti koje pretho%e stavljanju u
re%ovni pogon izgra9enih o&jekata. 4o su slje%ee aktivnosti?
1. .rojektovanje 'investicioni program sa stu%ijom izvo%ljivosti1 i%ejni
projekat i glavni projekat).
2. O&ez&je9enje 7inansijskih sre%stava.
3. Cgovaranje opreme ira%ova.
4. 8zgra%nja o&jekata1 konstrukcija1 isporuka i monta+a opreme.
5. 8spitivanje i prijem o&jekta.
*. .ro&ni ra%.
Frijeme potre&no za o&avljanje gornjih aktivnosti za razli"ite tipove
elektrana1 za prilike u 0/, oko 1#4. go%. %ato je u 4a&eli *.1
Taela 6.1 Potre'no #rijeme )a s#e akti#nosti oko i)gradnje ra)li/iti-
tipo#a elektrana u S.B oko 1&%4, godine
4ip agregata J elektrane 4rajanje izgra%nje
[go%.]
<uklearni termi"ki agregati # 6 14
4ermi"ki agregati naparu1 sa 7osilnim gorivima * 6 1B
1*&
4ermi"ki agregati sa kom&inovanim ciklusom 4 6 #
5asnotur&inski agregati 3 6 5
2i%roelektrane cca *
0ama proce%ura planiranja razvoja izvora jako zavisi o% tipa 3306a i
raspolo+ivosti priro%nih energetskih resursa. C optem slu"aju proce%ura
planiranja razvoja izvora sastoji se iz slje%eih aktivnosti?
a. /naliza proizvo%nih mogunosti postojeih proizvo%nih kapacitetaK
&. O%re9ivanje nivoa pouz%anosti isporuke elektri"ne energije
potroa"imaK
c. .rora"un %o%atnih generatorskih kapaciteta sistema koji o&uhvata?
c.1 <eopho%nu izgra%nju novih proizvo%nih o&jekata ra%i
za%ovoljenja relacija elektroenergetskih &ilansa '*.3) i '*.4)1
c.2 .otre&ne rezervne kapacitete 'po veli"ini i strukturi)1
c.3 O%luku o veli"ini novih proizvo%nih agregata.
%. 8zra%a plana gaenja ili promjene lokacija nekih proizvo%nih
agregataK
e. 8zra%a %inami"kog plana izgra%nje novih energetskih izvoraK
7. 8z&or lokacije novih elektranaK
g. 8zra%a plana o&ez&je9enja sre%stava za izgra%nju planiranih izvora
elektri"ne energijeK
h. 8zra%a plana na&avke goriva za pogon novih 43K
i. 8zra%a plana neopho%nog proirenja prenosne 'eventualno i
%istri&utivne) mre+e koja e otkloniti sva mogua Huska grlaH u
prenosu uslje% izgra%nje novih izvora.
6.2 &lektroenergetski 'ilansi za potre'e planiranja
-a%a se ra%i o planiranju razvoja proizvo%nih kapaciteta1 simulacija
ra%a sistema o&i"no se vri na go%injoj osnovi sa mjese"nom %iskretizacijom1
pa se u tu svrhu koriste go%inji i mjese"ni elektroenergetski &ilansi.
=ahtijevani generatorski kapaciteti moraju u svakoj go%ini perio%a
planiranja k I 1121. . .1n %a za%ovolje &ilansne relacije snage i energije?
.
k
5,
# .
k
p$
N .
k
rez
6 .
k
5r
N .
k
iz
6 .
k
u
6 .
k
re%
'*.3)
E
k
5,
# E
k
p
6 E
k
5
N E
k
iz
6 E
k
u
6 E
k
re%
'*.4)
g%je su snage u [$E]1 a energije u [$Eh].
=na"enje korienih sim&ola u relacijama '*.3) i '*.4) je slje%ee?
.
k
5,
6 neopho%ni generatorski kapaciteti koji tre&a %a se %o%aju u
k6toj go%iniK
11*
.
k
p$
6 vrno 'maksimalno) go%inje optereenje potroa"a sistema
u k6toj go%iniK
.
k
rez
6 potre&na operativna rezerva pri vrnom optereenju potroa"a
u k6toj go%ini1 uklju"ujui planirane i prinu%ne ispa%eK
.
k
5r
6 raspolo+iva snaga postojeih izvora u sistemu pri vrnom
optereenju potroa"a u k6toj go%iniK
.
k
iz
6 snaga ugovorenog izvoza elektri"ne energije pri vrnom
.
k
u
6 snaga ugovorenog uvoza elektri"ne energije pri vrnom
.
k
re%
6 re%ukcija potroa"ke snage pri vrnom optereenju
potroa"a u k6toj go%iniK
E
k
5,
6 mogua go%inja proizvo%nja elektri"ne energije %o%atnih
generatorskih kapaciteta u k6toj go%iniK
E
k
p
6 potre&na go%inja energija zahtijevana o% potroa"a
sistema u k6toj go%iniK
E
k
5
6 mogua proizvo%nja energije postojeih elektrana u sistemu
u k6toj go%iniK
E
k
iz
6 ugovoreni izvoz elektri"ne energije u k6toj go%iniK
E
k
u
6 ugovoreni uvoz elektri"ne energije u k6toj go%iniK
E
k
re%
6 planska re%ukcija isporuke elektri"ne energije potroa"a
u k6toj go%ini.
!ilansne relacije '*.3) i '*.4) moraju &iti za%ovoljene za svaku go%inu
kI1121. . .1n planskog razvojnog perio%a. 8z&or plana razvoja nije je%nozna"an1
jer za njegovo za%ovoljenje1 po pravilu1 postoji vie moguih opcija.
$e9utim1 svaki razvojni plan karakterie niz neizvjesnosti1 po"ev o%
nepouz%anosti prognoza go%injih potronji E
k
p
i vrnih optereenja .
k
p$
1
preko raspolo+ivosti termi"kih agregata i mogue proizvo%nje 231 %o porasta
cijena investicione opreme1 ra%ne snage i goriva.
.olazni osnovi svakog elektroenergetskog &ilansa su hronoloki
%ijagrami optereenja i njihove krive trajanja1 zahtijevana pouz%anost1
o%nosno neopho%na rezerva koja e o&ez&ije%iti +eljeni kvalitet ra%a sistema1
kao i ostale tehni"ko 6 ekonomske pokazatelje proizvo%nog po%sistema.
.oslije toga1 na osnovu po%ataka o raspolo+ivosti proizvo%nih agregata i
mogunosti proizvo%nje raspolo+ivih izvora elektri"ne energije1 pristupa se
popunjavanju povrine ispo% pre%metnog %ijagrama optereenja 'ili krive
trajanja). -a%a u 3306u stoji na raspolaganju vie razli"itih tipova izvora1
popunjavanje povrine ispo% krive trajanja po%lije+e nekim pravilima koja se
o%nose na re%oslje% anga+ovanja mogue proizvo%nje poje%inih izvora. <a
0l. *.1 ilustrovan je uo&i"ajeni princip popunjavanja povrine ispo% %nevne
krive trajanja optereenja1 g%je je re%oslje% anga+ovanja poje%inih tipova
elektrana slje%ei?
111
Osnova povrine popunjava se proizvo%njom proto"nih 231 nuklearnih
431 4364O i uvozom elektri"ne energije o% susje%a 'po %ugoro"nim
ugovorima).
0re%nji %io povrine popunjava se proizvo%njom 43 'na "vrsta goriva1
priro%ni gas i te"na goriva) sho%no prioritetnoj listi1 g%je se re%oslje% pravi na
osnovu speci7i"nih eksploatacionih 'pogonskih) trokova agregata.
Frni %io %ijagrama popunjava se proizvo%njom akumulacionih 23
'sho%no raspolo+ivim ili pre%vi9enim koli"inama vo%e koje se mogu
anga+ovati iz akumulacija1 prema generalnoj politici punjenja i pra+njenja
akumulacionih &azena) i proizvo%njom gasnotur&inskih 43.
Sl. 6.1 Princip popunja#anja po#r"ine ispod dne#ne kri#e trajanja
optere(enja proi)#odnjom i) ra)ni- #rsta i)#ora
Ckoliko se ne raspola+e %ovoljnom energijom %a se popuni cjelokupna
povrina ispo% krive trajanja optereenja1 moraju se pre%vi%jeti manjkovi1
o%nosno re%ukcije potronje. $anjkovi se mogu pokriti Ha% hocH uvozom
energije o% susje%a1 ili proizvo%njih skupih rezervnih elektrana.
-rajnji rezultat ovog postupka je %nevni plan anga+ovanja i
proizvo%nje generatorskih agregata1 uvoza J izvoza i re%ukcija koji u svakom
trenutku mora %a za%ovolji &ilansnu neje%na"inu snage '*.3) i energije '*.4)
za razmatrani %ijagram ili krivu trajanja optereenja. .ostupak &ilansiranja za
%nevni perio%1 ilustrovan na 0l. *.11 i%enti"an je i za %u+e vremenske perio%e
analize 'se%mica1 mjesec ili go%ina).
!ilansne relacije '*.3) i '*.4)1 zavisno o% svrhe &ilansiranja 'operativno
planiranje pogona ili planiranje razvoja izvora)1 mogu se postaviti za razne
pragove posmatranja u sistemu 'o% praga elektrane %o praga potronje). =a
112
potre&e planiranja razvoja izvora1 one se razmatraju za sve veli"ine 'snage1
energije1 trokovi) na pragu elektrana. C tu svrhu ra%e se mjese"ni i go%inji
elektroenergetski &ilansi1 pri "emu se go%inji %o&ijaju kao sinteza 12
mjese"nih &ilansa za pre%metnu go%inu. najza%1 ovi &ilansi se razra9uju za
sve go%ine perio%a planiranja kI1121. . .1n.
O veli"ini %o%atnih proizvo%nih kapaciteta ne o%lu"uje se samo na
osnovu izra%e elektroenergetskih &ilansa1 ve i na osnovu analize pouz%anosti
proizvo%no 6 potroa"kog po%sistema 3306a1 g%je je za%ovoljenje relacija
'*.3) i '*.4) potre&an uslov. =a%ovoljavanje ciljnog nivoa pouz%anosti1 uz
minimalne eksploatacione trokove sistema1 glavni su 7aktor o%lu"ivanja ko%
iz&ora na"ina popunjavanja povrine ispo% krive trajanja optereenja1 tipa i
veli"ine novih proizvo%nih agregata.
6.3 Pouzdanost proizvodnog podsiste!a
*.3.1 Rezerviranje generatorskih kapaciteta
/naliza pouz%anosti proizvo%nog po%sistema ima za%atak %a
kvanti7ikuje pouz%anost napajanja potroa"aelektri"nom energijom. C vezi sa
tim o% primarnog interesa je %a se utvr%i snaga proizvo%nog po%sistema koja
e o&ez&ije%iti kvalitetno napajanje potroa"a. -onvencionalna relativna
mjera tog kvaliteta je pojam rezerve generatorskih kapaciteta koja se mo+e
%e7inisati u o%nosu na vrno optereenje 'H5eneration Reserve $arginH) kao?
generatorska snaga u pogonu 6 vrno optereenje
R
r
[Q] I 1BB '*.5)
vrno optereenje
ili u o%nosu na snagu generatora u pogonu 'H5eneration @apacit( $arginH)
kao
generatorska snaga u pogonu 6 vrno optereenje
R
c
[Q] I 1BB '*.*)
generatorska snaga u pogonu
g%je se sve snage 'optereenja) izra+avaju u [$E]. 8zme9u pokazatelja R
r
i
R
c
postoji veza
R
r
[Q] I R
c
[Q] I $
$
R
c
[Q] '*.7)
vrno optereenje
113
pri "emu je
$
$
I '*.#)
vrno optereenje
i pre%stavlja 6aktor re)er#e sistema pri vrnom optereenju.
-ao to je ve naglaeno1 rezerva generatorskih kapaciteta neopho%na
je ra%i pokrivanja ispa%a proizvo%nih kapaciteta u sistemu1 greaka u
prognozi optereenja1 ne%ovoljne pouz%anosti susje%nih 330 pri ra%u u
zaje%ni"koj interkonekciji1 potencijalnih ispa%a prenosnih kapaciteta i
kanjenja planiranog ulaska u pogon novih generatorskih kapaciteta.
Rezerva proizvo%nih kapaciteta o%re9uje se na vie na"ina. <aj"ee se
'u slu"aju sistema sa %ominantnim u%jelom 43) to "ini propisivanjem nekog
iskustveno oprav%anog procenta generatorske snage izna% vrnog optereenja1
koji se mora o&ez&ije%iti u svakoj razmatranoj go%ini. 4aj se procenat
naj"ee kree izme9u 15 6 25 Q. Ovaj %eterministi"ki pristup ima osnovnu
manu %a je neosjetljiv na intenzitete prinu%nih ispa%a1 veli"ine proizvo%nih
agregata i sl. C sistemima sa znatnim u"eem 23 mora se vo%iti ra"una ne
samo o rezervi snage1 ve i o rezervi energije.
,rugi meto% je1 kao i naprije% opisani1 tako9e %eterministi"ki i &azira
se na veli"ini rezerve je%nake je%nostrukom ispa%u najvee mogue
generatorske snage .
5$
1 uz %o%atak neke konstantne vrije%nosti .
B
1 nezavisne
o% veli"ine najvee generatorske je%inice u sistemu '.
rez
I .
5$
N.
B
). <a ovaj
na"in uva+ava se e7ekat najkriti"nijeg je%nostrukog ispa%a generatorske snage
u sistemu1 ali se ne vo%i ra"una o intenzitetima prinu%nih ispa%a. Ovakvo
o%re9ivanje veli"ine rezerve je prosto i ima preimustvo u o%nosu na prvi
meto%1 jer se sa uvo9enjem veih agregata u sistem automatski poveava i
rezerva.
=a razliku o% prva %va1 trei meto% za o%re9ivanje rezerve u sistemima
sa %ominantnim u%jelom 43 je stohasti"ki. On se &azira na vjerovatnoi
simultanog ispa%a proizvo%nih agregata i go%injeg mo%ela %nevnih
maksimuma optereenja sistema1 na osnovu kojih se o%re9uje &roj %ana u
go%ini u kojima se o"ekuje manjak generatorske snage1 neopho%an %a pokrije
potre&e potroa"a1 okarakterisan sa :O:. 'H:oss o7 :oa% .ro&a&ilit(H)
in%eksom.
*.3.2 O%re9ivanje :O:. in%eksa pouz%anosti
:O:. in%eks se mo+e se matemati"ki %e7inisati na vie razli"itih na"ina
koji se me9u so&om razlikuju po tome kako se vri pore9enje izme9u
114
raspolo+ivih proizvo%nih kapaciteta i zahtijevane snage potroa"a1 kao na
primjer?
a1. Fjerovatnoa %a se ne mogu za%ovoljiti potre&e potroa"a izna%
neke speci7icirane vrije%nosti vrne snage1 koja se pokriva sa z&irom
maksimalno raspolo+ivih snaga svih proizvo%nih kapaciteta u sistemu.
a2. O"ekivani &roj %ana ili sati u go%ini u kojima se pojavljuje
ne%ovoljna snaga proizvo%nje %a pokrije prognozirane %nevne vrhove
potronje.
H8n%eks gu&itka optereenjaH ilustrovan je na 0l. *.2 g%je su ucrtane
go%inja kriva trajanja %nevnog vrnog optereenja .
%
p$
1 maksimalna
raspolo+iva snaga generatora sistema .
5r$
1 potre&na rezerva .
rez
i ispa%
generatorske snage .
gi
. O"ekivani &roj %ana ,
i
u kojima se pojavljuje
ne%ostatak snage uslje% tog ispa%a %o&ija se u presjeku go%inje krive
trajanja %nevnog vrnog optereenja i or%inate '.
5r$
6 .
gi
). Ovaj o"ekivani
&roj %ana sa manjkom generatorske snage mo+e se smanjiti poveanjem
rezerve .
rez
1 o%nosno maksimalne raspolo+ive snage generatora sistema .
5r$
.
:O:. in%eks se sastoji iz %va segmenta u kojima je neraspolo+ivost
generatorskih kapaciteta intenzitetom prinu%nih ';OR) 'H;orce% Outage
RateH) i planskih ispa%a 0OR 'H0che%ule% Outage RateH). 37ekat slu"ajnih
prinu%nih ispa%a procjenjuje se pro&a&ilisti"ki1 a planskih %eterministi"ki.
=ato je vrlo va+no %a se o%re%i pouz%anost proizvo%nog po%sistema pri
uticaju prinu%nih ispa%a. 4ri naprije% opisana meto%a za o%re9ivanje rezerve
proizvo%nih kapaciteta u %ominantno termoenergetskim sistemima koriste se
za procjenu potre&ne %o%atne generatorske snage koja tre&a %a pokrije rastue
potre&e sistema. ,anas se u tu svrhu najvie koristi pro&a&ilisti"ki :O:. 6
in%eks pouz%anosti.
115

r
r

Sl.6.2 Ilustracija odre+i#anja o/eki#anog 'roja dana sa manjkom
proi)#edene snage
=a prora"un :O:. 6 in%eksa pouz%anosti koriste se osnovni po%aci o
veli"inama proizvo%nih kapaciteta1 intenzitetima prinu%nih ispa%a i vrnom
optereenju sistema1 %atim preko go%inje krive trajanja %nevne vrne snage.
5o%inji :O:. in%eks pre%stavljen preko z&irne vjerovatnoe ukupnog
o"ekivanog &roja %ana , u go%ini sa manjkom generatorskih kapaciteta .
5
izra"unava se preko je%na"ina?
:O:.
g
I % ' .
5
) , I
%' .
gi
'r
j
)) ,
i
[r.j.] '*.)
i
n
% ' .
gi
'r
j
))I % 'r
j
) I
j

j
R
j
r
j
p
j
n
j
6 r
j
K p
j
I 1 6 R
j
'*.1B)
g%je je?
iI1121. . .1 n
j
6 in%eks ispa%a generatorske snage .
gi
K
r
j
6 &roj agregata istog tipa j '/1!1@1 . . .) koji su u kvaruK
n
j
6 ukupan &roj svih moguih kom&inacija ispa%a
poje%inih j i%enti"nih agregata1 za neku o%re9enu
ispalu snagu .
gi
K
,
i
6 &roj %ana koji na 0l. 4.2 o%govara presjeku or%inate
'.
5r$
6 .
gi
) sa go%injom krivom trajanja %nevnog
vrnog optereenja pri pojavi ispa%a generatorske
snage .
gi
1 izra+en u [r.j.]1 re7erisanim na &roj %ana
u go%ini ',
g
I 3*5)K
% ' .
gi
'r
j
)) 6 vjerovatnoa pojave %e7icita generatorske snage .
gi
koja se ra"una preko izraza '*.1B)1 pri "emu ispala
snaga .
gi
mora &iti cjelo&rojni umno+ak je%ini"ne
raspolo+ive snage j6tog tipa agregata .
5rj
i &roja r
j
u
i6 toj kom&inaciji kvarova raspolo+ive snage agregata
istog tipa r
j
I 1121 . . .1 n
rj
' .
gi
'r
j
)Ir
j
.
5rj
)K
% 'r
j
) 6 vjerovatnoa sismultanih ispa%a r
j
o% ukupno n
rj
agregata iste je%ini"ne raspolo+ive snage .
5rj
i
i%enti"nih intenziteta prinu%nih ispa%aK
R
j
6 vjerovatnoa pojave prinu%nih ispa%a in%ivi%ualnih
agregata j6tog tipaK
p
j
I 1 6 R
j
6 vjerovatnoa ispravnog ra%a in%ivi%ualnih
agregata j6tog tipaK

n
j
6 &roj kom&inacija istovremenih ispa%a r

j
o% ukupno n
j
i%enti"nih agregata istog tipa j.
11
/ko u sistemu postoji vie tipova i%enti"nih agregata1 vjerovatnoa
simultanih ispa%a '*.1B) ra"una se za svaki tip pose&no. <a primjer1 neka se
raspola+e sa tri tipa agregata 'jI/1 ! i @)1 "ijhi je ukupan &roj moguih
kom&inacija ispa%a n
/
1 n
!
i n
c
1 respektivno1 a poje%ina"na raspolo+iva snaga
.
5r/
1 .
5r!
i .
5r@
i vjerovatnoa pojave prinu%nih ispa%a R
/
1 R
!
i R
@
1
respektivno. Fjerovatnoe pojave poje%inih ispa%a r
/
agregata tipa /1 r
!
agregata tipa ! i r
@
agregata tipa @ su?

n
.
r
/
n
/
6 r
/
% 'r
/
) I
r
.
R
/
p
/
K .
5
'r
/
) I r
/
.
5r/

n
0
r
!
n
!
6 r
!
% 'r
!
) I
r
0
R
!
p
!
K .
5
'r
!
) I r
!
.
5r!
'*.11)

n
E
r
@ n
@
6 r
@
% 'r
@
) I
r
E
R
@
p
@
K .
5
'r
@
) I r
@
.
5r@
Fjerovatnoa simultanog ispa%a r
/
agregata tipa / i r
!
tipa !1 ukupne
ispale snage .
5
'r
/
N r
!
) I r
/
.
5r/
N r
!
.
5r!
1 on%a je
% 'r
/
N r
!
) I % 'r
/
) % 'r
!
)K .
5
'r
/
N r
!
) I r
/
.
5r/
N r
!
.
5r!
'*.12)
%ok je vjerovatnoa simultanog ispa%a r
/
agregata tipa /1 r
!
agregata tipa ! i
r
@
agregata tipa @1 ukupne ispale snage
.
5
'r
/
N r
!
N r
@
) I r
/
.
5r/
N r
!
.
5r!
N r
@
.
5r@
'*.13)
%ata izrazom
% 'r
/
N r
!
N r
@
) I % 'r
/
) % 'r
!
) % 'r
@
) '*.14)
C sutini1 7ormule '*.12) 6 '*.14) %aju vjerovatnou simultane pojave
%va i tri nezavisna %oga9aja kao proizvo% njihovih in%ivi%ualnih vjerovatnoa
pojava. One ustvari %aju je%no o% moguih stanja nave%enih %oga9aja koja su
za slu"aj tri proizvo%na agregata razli"itih snaga '/1 ! i @) i razli"itih
intenziteta prinu%nih ispa%a 'R
/
N R
!
N R
@
)1 nave%ena u ta&eli *.2.
Coptavanje 7ormula '*.13) i '*.14) za prora"un vjerovatnoe %e7icita
snage % ' .
gi
) u izrazu '*.) za &ilo koji &roj i kom&inaciju istih agregata je
je%nostavno i mo+e se po 4a&eli 4.2 sprovesti za svaki pose&an slu"aj.
Taela 6.2 Mogu(a stanja proi)#odnog podsistema od tri ra)li/ita
proi)#odna agregata 3.C 0 i E4 sa d#a ni#oa raspolo!i#osti
11$
!roj %ana ,
i
za o%re9eni %e7icit snage .
gi
o"itava se na go%injoj
krivoj trajanja %nevnih vrnih optereenja1 kako je to pokazano na 4.2.
<a osnovu prora"unatog &roja %ana u go%ini u kojima se pojavljuje
%e7icit proizvo%nih kapaciteta koji tre&a %a za%ovolje vrne snage na
%ijagramima optereenja sistema i vjerovatnoe njihove pojave1 prora"unava
se go%inji :O:. in%eks preko izraza '*.) i %onosi zaklju"ak o nivou
pouz%anosti 3306a. O&i"no se unaprije% speci7icira neka ciljna vrije%nost
pokazatelja , u '*.) 'na primjer1 1 %anJgo%1 ili "ak B12 %anaJgo%)1 pa se
provjerom stvarne vrije%nosti koja se %o&ija na osnovu prognoziranog
optereenja i plana izgra%nje novih proizvo%nih kapaciteta i pretpostavljene
raspolo+ivosti proizvo%nih agregata1 utvr9uje %a li je on sa pre%lo+enim
planom razvoja postignut ili nije. /ko nije1 u plan razvoja sistema se %o%aju
novi proizvo%ni kapaciteti "ime se1 pri istom vrnom optereenju1 poveava
rezerva generatorske snage sve %ok se ne postigne +eljena pouz%anost
sistema.
:O:. in%eks je naj"ee korieni pokazatelj pouz%anosti po%sistema.
C optem slu"aju1 on po"iva nsa procjeni 3*5 %nevnih vrnih optereenja u
go%ini. .ritom tre&a imati u vi%u %a su vrna optereenja prazni"nih %ana i
viken%a znatno manji nego ra%nih1 tako %a imaju mali uticaj na go%inji
:O:. in%eks. /ko se posmatraju vrna optereenja svakog %ana u go%ini1
go%inji :O:. in%eks se izra+ava kao ukupan o"ekivani &roj %ana u go%ini sa
%e7icitom generatorske snage.
/ko se :O:. in%eks prera"una na &azi #7*B satnih optereenja1 on je
u tom slu"aju osjetljiv na %nevne promjene krivih trajanja optereenja1 pa
uva+ava e7ekte upravljanja potronjom1 ra%a reverzi&ilnih 23 i sli"ne uticaje
na poveanje rezerve u 3306u.
*.3.3 :O3. in%eks pouz%anosti
11%
4re&a napomenuti %a go%inji :O:. in%eks pouz%anosti %aje samo
o"ekivani &roj %ana 'ili sati) pojave %e7icita generatorske snage u go%ini1 ali
ne %aje nikakvu in7ormaciji o trajanju tih %e7icita. <a primjer1 ne zna se koliki
je %e7icit energije izazvao o%re9eni %e7icit snage.
,a &i se kvanti7ikovao energetski e7ekat %e7icita snage1 koristi se :O3.
in%eks 'H:oss o7 3nerg( .ro&a&ilit(H)koji pre%stavlja vjerovatnou pojave
manjka proizve%ene energije 'u o%nosu na ukupne potre&e sistema za
energijom). :O3. in%eks se za svaki sat izra+ava kao o"ekivana koli"ina
neisporu"ene energije1 po%ijeljenom sa aktuelnim optereenjem sistema.
=a prora"un go%injeg :O3. in%eksa tre&a sprovesti prora"un
o"ekivane neisporu"ene energije za svaki o% #7*B sati u go%ini. =&ir svih
vrije%nosti e on%a %ati ukupnu o"ekivanu go%inju neisporu"enu energiju.
5o%inji :O3. in%eks se %alje %o&ija preko izraza
:O3.
g
I
ukupna o"ekivana go%inja neisporu"ena energija [$Eh]
go%inja koli"ina isporu"ene energije [$Eh]
'*.15)
<a sli"an na"in mo+e se %e7inisati i mjese"ni ':O3.) 6 in%eks.
*.3.4 8n%eks u"estanosti i trajanja ';,) 6 in%eks
8n%eks u"estanosti i trajanja1 ili ;, 6 in%eks 'H;reRuenc( an%
,urationH) pre%stavlja o"ekivanu u"estanost i trajanje kvarova koji izazivaju
gu&itak optereenja tokom go%ine. Ovaj in%eks pre%stavlja %opunu :O:. 6
in%eksa.
0atni 2:O:. 6 in%eks povezan je sa u"estanou u [h
61
] i trajanjem %e7icita u [h] generatorskih kapaciteta preko proste relacije?
2:O:. I u"estanost trajanje %e7icita
'*.1*)
=a prora"un ;, 6 in%eksa neopho%no je poznavati jo %va
karakteristi"na pokazatelja proizvo%nih agregata? sre%nje vrijeme trajanja
kvarova i sre%nje vrijeme trajanja opravki u stima po %anu1 o%akle se %alje
ra"unaju &rojevi o"ekivanih %nevnih kvarova i opravki kao
%nevni &roj kvarova I
1
'sre%nje vrijeme trajanja kvarova) [hJ%an]
'*.17)
11&
kN1
N .
1
%nevni &roj opravki I 666666666666666666666666666666666666666666666666666666
'sre%nje vrijeme trajanja opravki) [hJ%an]
.roizvo%ni agregati mogu se mo%elovati kao elementi sa %va stanja? Hu
pogonuH ili Hu kvaruH1 sa &rojem prelaza iz je%nog u %rugo stanje. =a prora"un
o"ekivanog trajanja i u"estanosti pojave %e7icita generatorskih kapaciteta
koriste se mo%el stanja prelaza i a%ekvatan mo%el zahtjeva sistema.
6.$ z'or elektrana i veliine proizvodnih agregata
.reliminarni iz&or elektrana 6 kan%i%ata za izgra%nju zavisi o%
raspolo+ivih priro%nih ili komercijalnih energetskih resursa1 pri "emu se kao
prioritet smatra korienje hi%ropotencijala i %rugih o&novljivih izvora.
-a%a su u pitanju 431 izra+en je tren% pove"anja njihovih je%ini"nih
snaga u cilju smanjenja speci7i"nih investicionih trokova po [kE]
instalisane snage i eksploatacionih trokova po [kEh] proizve%ene elektri"ne
energije. 0 %ruge strane1 tre&a imati u vi%u %a se sa veim termi"kim
agregatima u sistemu poveavaju i zahtjevi za veli"inom neopho%ne rezerve
kojom e se ostvariti +eljeni nivo pouz%anosti 3306a. 0a%anja je praksa %a se
snaga najvei termi"kih agregata u sistemu ograni"ava na * 6 # Q o%
prognoziranog vrnog optereenja u go%inama ka%a tre&a %a u9u u pogon.
Osim toga1 iz ekolokih razloga 'z&og emisije tetnih gasova i
o%laganja ljake i pepela1 velikog sa%r+aja sumpora u uglju i sl.) instalisane
snage 43 na je%noj lokaciji se ograni"avaju na 24BB $E.
.ro&lem iz&ora ekonomi"ne snage termi"kih agregata mo+e se u
kontekstu nave%enih ograni"enja posmatrati na poje%nostavljen1
%eterministi"ki na"in. <ajprije se nacrta %ijagram porasta o"ekivanog vrnog
optereenja sistema o% k6tog %o slje%eeg 'kN1) 6 og trenutka1 %e7inisanog
%u+inom je%nog intervala u perio%u planiranja1 kako je to u"injeno na 0l. 4.3.
.ri tome se pretpostavlja %a je promjena %nevnog vrnog optereenja u
intervalu izme9u k6tog i 'kN1)6og trenutka linearna. <a istom %ijagramu na
kN1
0l. *.3 nazna"ena su %nevna vrna optereenja sistema .
k
p$
i .
p$
1 potre&ne
rezerve proizvo%nih kapaciteta u %va posmatrana trenutka .
rez
kN1
'u k6tom
trenutku) i .
rez
k
'u 'kN1)6om trenutku)1 pri "emu je .
rez
k
g .
rez
k61
1 zatim
planirani %o%atni generatorski kapacitet kapacitet u k6tom trenutku .
5,
k
i
ukupna raspolo+iva snaga .
5r
k
u k6tom trenutku. !ilansna neje%na"ina snaga
sistema '*.3) ov%je se mo+e pisati kao
.
5r
k
# .
5,
k
N .
rez
k61
N .
k
p$
# .
p$ rez
k
'*.1#)
o%akle je potre&an %o%atni generatorski kapacitet u k6tom trenutku
12*
p$
p$ p$
.
5,k
# '.
kN1
6 .
k
g%je je?
p$
) N '.
rez
k
6 .
rez
k61
) I n
k
.
5j
k
K .
5j
k
.
kp$
'*.1)
.
5j
k
6 snaga na pragu generatora najveeg %o%atnog termi"kog agregata
u k6tom trenutkuK
n
k
6 potre&an &roj novih agregata poje%ina"ne snage .
5j
k
K
6 najvea relativna veli"ina %o%atnog agregata u o%nosu na vrno
optereenje sistema .
k
p$
.
=a prakti"nu primjenu je%na"ine '*.1) uvo%i se aproksimacija %a je
relativni porast vrnih optereenja sistema u %va posmatrana %iskretna
vremenska trenutka 'k6ti i 'kN1) 6 i) konstantan
.
kN1
J .
k
I & '*.2B)
g%je je & pretpostavljeni koe7icijent ravnomjernog relativnog porasta vrnih
optereenja u %va %e7inisana uzastopna vremenska trenutka. 8sta pretpostavka
uvo%i se i za o%nos potre&nih rezervi
.
rez
k
J .
rez
k61
I & '*.21)
Sl. 6.3 Bijagram promjene osno#ni- poka)atelja )a-tje#a EES@a i
planirani- proi)#odni- kapaciteta i)me+u d#a u)astopna diskretna
121
p$
p$
p$
trenutka 3k@tog i 3kP14@og4
4ako9e se pretpostavlja %a je
.
rez
k
I a .
5j
k
'*.22)
g%je je HaH relativna veli"ina rezerve u o%nosu na snagu najveeg agregata
.
5j
k
u posmatranom vremenskom intervalu [k1 'kN1)].
=amjenom izraza '*.2B)1 '*.21) i '*.22) u '*.1)1 za potre&an %o%atni
generatorski kapacitet u k6tom trenutku %o&ija se
.
5,
k
I '&61)' .
k
N .
5j
k
aJ&) I n
k
.
5j
k
'*.23)
o%akle se za snagu najveeg agregata %o&ija izraz
.
5j
k
I .
k
'&61) J [n
k
6 '&61) aJ&] '*.24)
Ckupni investicioni trokovi za %ogra%nju n
k
novih agregata iznose
@
8
k
I n
k
@
8j
k
I n
k
c
sj
.
5j
k
I c
sj
.
5,
k
I c
sj
'&61)' .
k
g%je su?
N .
5j
k
aJ&)
'*.25)
@
8
k
6 ukupni investicioni trokovi %o%atnih generatorskih kapaciteta
potre&nih u k6tom vremenskom trenutkuK
@
8j
k
6 investicioni trokovi najveeg %o%atnog generatorskog kapaciteta
snage .
5j
k
K
c
sj
6 speci7i"ni investicioni trokovi po je%inici snage agregata "ija je
snaga na pragu generatora 'instalisana snaga) .
5j
k
.
8z izraza '*.25) slije%i %a na veli"inu ukupnih investicionih trokova
novih agregata @
8
k
%ominantan uticaj imaju speci7i"ni investicioni trokovi po
je%inici snage c
sj
'koji zavise o% snage agregata .
5j
k
). O%nos investicionih
trokova agregata istog tipa mo+e se izraziti kao
@
8j
k
J @
8B
I '.
5j
k
J .
5B
)

'*.2*)
g%je .
5B
i @
8B
pre%stavljaju nominalnu snagu i investicione trokove
re7erentnog agregata1 a .
5j
k
i @
8j
k
nominalnu snagu i investicione trokove j6
tog agregata koji se upore9uje1 %ok je empirijski utvr9ena vrije%nost 7aktora
izme9u B17B i B15.
Cvo9enjem izraza '*.2*) u '*.25) %o&ija se
122
p$
k
k
@
8
k
I @
8j
k
J .
5j
k
['&61)' .
k
N .
5j
k
aJ&)] I
k k 61 k
I @
8B
J '.
5B
)

'&61) [ .
p$
'.
5j
)
N aJ& '.
5j
) ] '*.27)
.oto je V 11 on%a je i 61 V B)1 iz izraza '*.27) slije%i %a se ukupni
investicioni trokovi @
8
k
sastoje iz %vije komponente1 o% kojih je%na opa%a1 a
%ruga raste sa porastom najveeg proizvo%nog agregata .
5j
k
. 4rokovi '*.27)
imaju minimum pri
%'@
8
k
)J%'.
5j
k
) I
k k 62 k 61
I @
8B
J '.
5B
)

'&61) [ .
p$
'61)'.
5j
)
N aJ& '.
5j
) ] I B
o%akle je optimalna vrije%nost snage najveeg agregata kojeg tre&a uvesti u
sistem u k6tom trenutku1 uz uva+avanje ograni"enja maksimalne je%ini"ne
snage
'.
5j
k
)
i
I .
p$ &Ja '16)J
.
p$
'*.2#)
Optimalna vrije%nost snage '.
5j
k
)
i
o"igle%no zavisi o% o% vrnog
optereenja u k6tom trenutku i empirijskih koe7icijenata a1 & i . .ogo%no je
%a se prora"un te snage izvri za nekoliko vrije%nosti koe7icijenta tren%a
porasta vrnih optereenja &1 svo%ei trokove '*.27) na re7erentni agregat iz
'*.2*)1 o%akle se za %e7inisanu etapu razvoja 3306a mogu nacrtati neopho%ne
karakteristi"ne krive relativnih trokova @
8j
k
J @
8B
I 7'&). <a osnovu ovih
krivih se %onosi o%luka o veli"ini najveeg agregata koji se mo+e planirati za
o%re9eni k6ti vremenski trenutak.
6.% z'or najpovoljnije strukture izvora elektrine energije
/ko za %ogra%nju '&u%ue proirenje) stoji na raspolaganju nekoliko
tipova elektrana1 najprije je potre&no prou"iti in%ivi%ualne karakteristike
svakog svakog o% tih moguih tipova izvora. <akon toga1 sho%no &ilansnim
potre&ama1 pristupa se 7ormiranju razli"itih kom&inacija izvora istog iJili
razli"itih tipova1 pri "emu se1 pore% &ilansnih potre&a u energiji1 vo%i ra"una i
o %rugim uticajnim 7aktorima1 kao to su veli"ina sistema1 o"ekivano vrno
optereenje i trokovi izgra%nje i eksploatacije poje%inih izvora. <a kraju1
izme9u vie kom&inacija elektrana sli"nih tehni"kih per7ormansi1 &ira se
najekonomi"nija kom&inacija1 tj. ona koja %aje minimum ukupnih go%injih
trokova svih elektrana u sistemu.
*.5.1 4rokovi proizvo%nih agregata
123
@ I
80
-lasi"no planiranje razvoja konkretnog 3306a zahtijeva analizu
trokova cijelog sistema za razmatrane kom&inacije novih izvora1 za koje se
%aje vremenski plan ulaska u pogon o% po"etne %o krajnje 'horizont) go%ine1
koje "e za%ovoljiti zahtjeve &ilansa i pouz%anosti. ,vije osnovne komponente
trokova o kojima je ve &ilo govora su?
1. 8nvesticioni trokovi i
2. 3ksploatacioni 'pogonski) trokovi.
In#esticioni tro"ko#i su svi oni trokovi neopho%ni %a se projekat
izgra%nje nekog o&jekta realizuje. Ckupni trokovi izgra%nje nekog
proizvo%nog agregata nominalne snage mogu se izraziti preko je%nostavne
relacije
@
8
I c
s
.
5n
[n.j.] '*.2)
-omponente tih trokova na go%injem nivou su?
a. Otplata zajma 'kre%ita) za izgra%nju novog izvora1
&. -amata na pozajmljena sre%stva1
c. porezi1 %oprinosi1 takse i osiguranje.
0ho%no je%na"ini @
8
g
I c
8
g
@
8
I c
8
g
c
s
.
5n
[n.j.Jgo%]1 go%inji
investicioni trokovi izra+avaju se kao procenat 'stopa) po"etnih investicionih
ulaganja '@
8
). =aje%no sa stalnim trokovima pogona i o%r+avanja oni "ine
7iksne go%inje trokove.
Ckupni go%inji investicioni trokovi svih elektrana mjeovitog 23643
sistema su
g
@
823
g
N
;E 1E
@
843
g
'*.3B)
/ko se go%inja stopa investicionih 'u optem slu"aju 7iksnih) trokova
c
8
g
mijenja iz go%ine u go%inu1 umjesto c
8
g
koristi se stopa izravnatih 7iksnih
go%injih trokova c
;:
g
.
Eksploatacioni 3pogonski4 tro"ko#i su svi trokovi koji se ostvaruju pri
ra%u proizvo%nih agregata. $ogu se precizno o%re%iti samo ako su poznati
realni uslovi pogona za svaku &u%uu se%micu 'ili mjesec) u svim go%inama
perio%a planiranja. 0astoje se iz stalnih i promjenjljivih trokova goriva 'samo
u slu"aju 43).
Ckupni go%inji eksploatacioni trokovi proizvo%nog sistema su
@
g
3U0
I

@
g
B$23
N
;E

' @
g
B$43
N @
g
g43
) [n.j.Jgo%] '*.31)
1E
124
g%je su ukupni trokovi pogona i o%r+avanja 23 'o&uhvataju klasi"ne i
reverzi&ilne 23) i 43 @
g
B$
I @
og
B$
N @
vg
B$
'uz o%govarajui in%eks 23 ili
431 respektivno)1 a trokovi goriva 23 @
g
g23
I B.
?kupni i prosje/ni tro"ko#i proizvo%nje elektri"ne energije "itavog
proizvo%nog sistema %o&ijaju se kao z&ir investicionih '*.3B) i
eksploatacionih 'pogonskih) trokova '*.31)1 'ili z&ir 7iksnih i promjenjljivih
trokova)
@
g0
I @
g80
N @
g3U0
I @
g;0
N @
gvar0
[n.j.Jgo%] '*.32)
a prosje"ni trokovi go%inje proizve%ene elektri"ne energije na pragu
elektrana sistema kao koli"nik
c
O0
I @
g0
J E
g30
[n.j.J$Eh] '*.33)
g%je je E
g
30
o"ekivana 'planirana) go%inja proizvo%nja elektri"ne energije
na pragu elektrana "itavog 3306a u [$Eh].
.rosje"ni trokovi go%inje proizve%ene elektri"ne energije koja se
isporu"uje potroa"ima moraju jo uzeti u o&zir gu&itke u prenosnoj mre+i i
trokove prenosa1 %istri&ucije1 upravljanja i a%ministracije1 tako %a se mogu
izraziti kao
c
O0u
I c
O0
'1 N c
,
) [n.j.J$Eh] '*.34)
g%je c
,
pre%stavlja prosje"ne %o%atne trokove u [r.j.] koji se uklju"uju u
trokove proizve%enog [$Eh] elektri"ne energije na pragu elektrana.
6.6 Postupci planiranja razvoja izvora
*.*.1 2euristi"ko planiranje razvoja izvora
2euristi"ko planiranje razvoja izvora pre%stavlja kom&inaciju analize
pouz%anosti 'procjena :O:. 6 in%eksa)1 simulacije proizvo%nje i
investicionih trokova u cilju %onoenja %etaljnih planova izgra%nje novih
proizvo%nih kapaciteta u &u%unosti.
!lok6ema na 0l. *.4 ilustruje glavne 7aze ovog meto%a. C prvom
koraku 7ormira se pre%log alternativnih kom&inacija moguih novih izvora
koji e za%ovoljiti potre&e potroa"a u svakoj go%ini perio%a planiranja.
125
Sl. 6.4 0lok @ "ema -euristi/kog planiranja dugoro/nog ra)#oja
proi)#odni- kapaciteta u EES@u
-ao to se vi%i iz pretho%nog opisa1 heuristi"ko planiranje razvoja
izvora zahtijeva %etaljne analize pouz%anosti i aktuelizaciju investicionih1
eksploatacionih i ukupnih trokova1 sa velikim &rojem intervencija planera1
z&og &rojnosti opcija koje tre&a ispitati. =ato se ono "esto naziva i Hru"noH ili
Hinteraktivno planiranjeH1 za razliku o% Hautomatskog planiranjaH g%je se
koriste 7ormalne tehnike matemati"ke optimizacije.
*.*.2 /utomatsko optimalno planiranje izvora
/utomatizovani meto%i optimalnog planiranja razvoja izvora koriste
razli"ite 7ormalne postupke matemati"ke optimizacije 'linearno1 nelinearno1
mjeovito 6 cjelo&rojno1 %inami"ko programiranje i %ruge) i njihove
aproksimacije uklopljene u pro7esionalne programske pakete. <ajpoznatiji
pro7esionalni programski paketi su E/0.1 E85.:/<1 $<81 A/0. i %rugi1
o% kojih su najveu popularnost u poslje%nje %vije %ecenije stekli programski
paketi E/0. i A/0..
E/0. je skraenica za HEien /utomatic 0(stem .lanning .ackageH1
originalno razvijen u ameri"koj elektroprivre%noj kompaniji 4F/
'H4ennessee Fale( /utorit(H) i istra+iva"koj organizaciji OR<: 'HOak Ri%ge
<ational :a&orator(H) u perio%u 172. 6 173. za me9unaro%nu atomsku
12
agenciju 8/3/ 'H8nternational /tomic 3nerg( /genc(H) u !e"u. -asnije je
razvijeno vie verzija 'E/0. 88 za termo sisteme i E/0. 888 6 za mjeovite
hi%ro 6 termo sisteme).
.rimjena ovog mo%ela %aje za%ovoljavajue rezultate u sistemima sa
relativno uni7ormnom raspo%jelom potronje i primarnih energetskih resursa1
g%je nema restrikcija u pogle%u lokacije novih elektrana i g%je je prenosna
mre+a relativno jaka.
E/0. 888 program mo+e razmatrati optimalno proirenje proizvo%nog
po%sistema '%o 12 kategorija izvora) u perio%u %o 3B go%ina unaprije%1 uz
proizvoljan &roj ograni"enja. =a ekonomsku ocjenu moguih opcija koristi
kriterijum minimalnih kumulativnih aktuelizovanih go%injih trokova. C
7unkciju trokova uklju"eni su aktuelizovani trokovi1 sve%eni na sa%anju
vrije%nost '.F@) investicija1 goriva1 pogona i o%r+avanja i re%ukcija 'tj.
neisporu"ene elektri"ne energije).
Ograni"enja u E/0. 888 se o%nose na zahtjeve pouz%anosti i &ilanse
elektri"ne snage i energije1 kao i ostala tehni"ka ograni"enja. -ao meto%
optimizacije E/0. 888 koristi %inami"ko programiranje.
8nvesticioni i eksploatacioni 'pogonski) trokovi koji se razmatraju u
procesu planiranja razvoja izvora nijesu nezavisni o% lokacija elektrana i
kon7iguracije prenosne mre+e. <aprotiv1 ta %va 7aktora1 kao i %ruge lokalne
oso&enosti1 znatno uti"u na iz&or novih elektrana1 o "emu se u E/0.
programu nije vo%ilo ra"una. C tom cilju %olo je %o razvoja novih mo%ela za
%ugoro"no planiranje razvoja izvora u kojima se svi oni1 sa svojim pose&nim
karakteristikama1 razmatraju poje%ina"no. Ae%an o% takvih mo%ela je A/0.
'HAoint /utomatic 0(stem .lanningH )1 razvijen u -ini osam%esetih go%ina.
7. P*,01,0/& 1,:6+/, 41&@,
7.1 5vod
.laniranje razvoja prenosnih kapaciteta o&avlja se u nekoliko o%vojenih
etapa1 koje spa%aju u %omen %ugoro"nog i sre%njero"nog planiranja razvoja.
Osnovni zahtjev koji se postavlja u proce%uri planiranja razvoja prenosnih
kapaciteta jeste %a prenosna mre+a ne smije %a pre%stavlja ograni"avajui
7aktor u %opremanju elektri"ne energije o% proizvo%nih kapaciteta %o
potroa"a u o%re%jenim ra%nim re+imima. <ave%eni zahtjev je posle%ica
"injenice %a su elementi prenosnih mre+a znatno je7tiniji o% komponenti
proizvo%nih kapaciteta. .rema tome1 planiranje razvoja prenosnih kapaciteta
pre%stavlja posle%nju etapu u cjelokupnom procesu planiranja razvoja 3306a.
12$
5eneralna 7ormulacija pro&lema planiranja sastoji se u sle%eem? na(i
s#e plano#e ra)#oja prenosne mre!e u cjelokupnom peridu planiranjaC tako
da su ukupni tro"ko#i minimalni i da su )ado#oljena s#a nametnuta te-ni/ka
ograni/enja, .ostoji 7un%amentalna razlika izme%ju proce%ure planiranja
razvoja proizvo%nih i prenosnih kapaciteta. ,ok je u prvom slu"aju korien
osnovni mo%el u vi%u je%nota"kastog sistema1 u ovom %rugom pro&lemu
uva+avaju se sve veze izme%ju izvora i potroa"a1 to u matemati"kom
smislu zna"i %a se koristi cjelokupni gra7 razmatrane mre+e.
.oto u okviru je%ne strategije razvoja proizvo%nih kapaciteta postoji
mogunost vie kom&inacija mikrolokacija novih elektrana1 potre&no je
usvojiti i je%nu njihovu kom&inaciju koja e &iti relevantna za povezivanje
novih elektrana na prenosnu mre+u. .otre&no je %e7inisati prognozu &u%uih
vrije%nosti optereenja u svim "vorovima razmatrane prenosne mre+e. =a to
se koristi osnovna prognoza1 po% kojom se po%razumijevaju vrije%nosti
prognoziranih veli"ina %o&ijene %eterministi"kom meto%om1 ili sre%nje
vrije%nosti prognoziranih veli"ina1 ka%a se koriste pro&a&ilisti"ki mo%eli.
.rora"un razvoja prenosnih kapaciteta o&avlja se u nekoliko nezavisnih
etapa?
1. 0tu%ija %ogra%nje prenosne mre+eK
2. 0tu%ija pouz%anosti prenosne mre+eK
3. 0tu%ija %ogra%nje izvora reaktivne energijeK
4. 0tu%ija provjere planova razvoja prenosne mre+e.
.rve %vije o% nave%enih stu%ija spa%aju u o&last %ugoro"nog
planiranja1 %ok se posle%nje %vije mogu svrstati u %omen sre%njero"nog
planiranja razvoja 3306a.
C prvoj stu%iji vri se planiranje %ogra%nje prenosne mre+e novim
prenosnim elementima. C ovoj stu%iji se koristi princip sigurnosti1 o%nosno
zahtijeva se %a prenosna mre+a o&ez&ije%i nesmetano napajanje potroa"a i u
slu"ajevima unaprije% pretpostavljenih ispa%a proizvo%nih i prenosnih
elemenata.
C nare%noj etapi1 opet na &azi potronji i tokova aktivnih snaga1
potre&no je prora"unati pokazatelje pouz%anosti cijelog elektroenergetskog
sistema i upore%iti ih sa ciljnim 'grani"nim) vrije%nostima.
/ko je cjelokupna razmatrana strategija razvoja prenosne mre+e
za%ovoljila testove pouz%anosti u svim go%inama perio%a planiranja1 mogue
je pristupiti izra%i tree stu%ije koja se &avi pri&lematikom %ogra%nje izvora
reaktivne energije1 o%nosno1 za%ovoljenjem naponskoJreaktivnih prilika.
C okviru posle%nje stu%ije vri se %etaljna provjera svih pretho%no
%o&ijenih planova razvoja prenosne mre+e iz razmatrane strategije razvoja1 pri
"emu su sa%a o&uhvaeni svi aspekti pro&lema1 o%nosno tokovi i aktivnih i
reaktivnih snaga.
12%
12&
C stu%ijama %ugoro"nog planiranja razvoja koriste se pri&li+ni mo%eli
koji o&uhvataju je%ino tokove aktivnih snaga1 %ok se u stu%ijama
sre%njero"nog planiranja razvoja koriste mo%eli kako aktivnih1 tako i
reaktivnih snaga.
Ov%je e se1 ukratko1 ukazati samo na osnovne zahtjeve 0tu%ije
%ogra%nje prenosne mre+e.
7.2 )tudija dogradnje prenosne !re"e
,o sa%a je razvijen veliki &roj razli"itih mo%ela za planiranje %ogra%nje
prenosne mre+e. C zavisnosti o% %u+ine planiranja koji je mo%elom
o&uhvaen1 razlikuju se stati/ki mo%eli u kojima je o&uhvaen samo je%an
interval i dinami/ki mo%eli kojima je uzeto u o&zir vie intervala 'sve go%ine
perio%a planiranja). C praksi se gotovo isklju"ivo primjenjuju stati"ki mo%eli.
,a &i se iz&jegao ne%ostatak koji se ogle%a u tome %a se mre+a ovim
mo%elom %ogra%juje putem malih proirenja1 u praksi se naj"ee koristi
logika planiranja za horizont go%inu. Ona se sastoji iz tri osnovna koraka koji
su prikazani algoritmom na 0l. 7.1.
C prvom koraku se prora"unavaju potre&na poja"anja prenosne mre+e
za krajnju 'horizont) go%inu perio%a planiranja. Ovako %o&ijena poja"anja se
ne izvravaju nego se samo memoriu. =atim se primjenom istog stati"kog
mo%ela vri prora"un potre&nih poja"anja iz %ogra%nje prenosne mre+e u svim
go%inama perio%a planiranja1 po"evi o% prve %o posle%nje go%ine. -ona"no1
ka%a je %ostignuta horizont go%ina peri%a planiranja1 vri se provjera %a li su
ukupna poja"anja prenosne mre+e u skla%u sa prvo&itnim rjeenjem za
horizont go%inu. C slu"aju negativnog o%govora1 potre&no je vratiti se na
%rugi korak proce%ure planiranja %ogra%nje prenosne mre+e i primijeniti
%ruga"iju strategiju %ogra%nje.
.rvi korak u glo&alnom algoritmu prora"una %ogra%nje prenosne mre+e
pre%stavlja u"itavanje polaznih po%ataka. C nare%nom koraku1 sprovo%i se
proce%ura analize sigurnosti. Ov%je se kao osnovni kriterijum koristi
%eterministi"ki princip sigurnosti1 prema kojem se zahtijeva za%ovoljenje
postavljenih tehni"kih ograni"enja u svim unaprije% pretpostavljenim ra%nim
re+imima.
Proraunati potre'na pojaanja prenosne !re"e u
horizont godini perioda planiranja
5zeti u raz!atranje slede?u godinu perioda planiranja
Bpoinje se od prve godineC
Proraunati potre'na pojaanja prenosne !re"e u
raz!atranoj godini i dograditi !re"u u skladu sa
rjeenje! iz horizont godine
)l. 7. 1 .lgoritam planiranja dogradnje prenosne mre!e
/ko u &ilo kom o% analiziranih re+ima postoji preoptereenje &ar
je%nog prenosnog elementa1 neopho%no je prei na trei1 u meto%olokom
smislu1 najva+niji korak algoritma1 a to je %e7inisanje naj&oljih grana1
kan%i%ata za poja"anje prenosne mre+e.
C okviru posle%njeg koraka najprije se sve pretho%no memorisane
grane kan%i%ati za poja"anje re%jaju po e7ikasnosti za eliminisanje
preoptereenja1 %a &i se zatim izvrila %ogra%nja prenosne mre+e je%nim
'naj&oljim) elementom. C slu"aju postojanja preptereenja grana1 postupak se
vraa na istu go%inu perio%a planiranja1 u cilju provjere a%ekvatnosti
uve%enog poja"anja.
8z nave%enog algoritma je o"igle%no %a se u je%noj go%ini perio%a
planiranja vri o%a&ir izme%ju vie moguih grana za poja"anje mre+e.
@jelokupna proce%ura se ponavlja i u ostalim go%inama perio%a planiranja1
o%akle se vi%i %a se je%nim proputanjem algoritma sa 0l.7.1 %olazi %o je%ne
strategije razvoja prenosne mre+e. Czastopnim proputanjem algoritma sa
slike %olazi se %o sta&la o%luke. -ao naj&olja strategija usvaja se ona koja
zahtijeva minimalne ukupne trokove.
0vi potre&ni po%aci se mogu po%ijeliti u tri osnovne grupe?
1. .o%aci o prognoziranim potronjamaK
2. .o%aci o proizvo%nim kapacitetimaK
3. .o%aci o prenosnoj mre+i.
C okviru prve grupe po%ataka1 zahtijevaju se po%aci o prognozama
aktivnih snaga potronje svih "vorita razmatrane prenosne mre+e1 u svim
go%inama peri%a planiranja. C pogle%u %ruge grupe po%ataka1 osnovni po%aci
su ograni"enja minimalne i maksimalne aktivne snage proizvo%nje1 kao i
re%osle% anga+ovanja agregata. <eopho%ni su po%aci i o topolokoj
13*
povezanosti1 maksimalnim propusnim sposo&nostima1 kao i investicionim
trokovima elemenata prenosne mre+e. <a kraju je potre&no %o%ati i spisak
%ozvoljenih kori%ora za izgra%nju novih %alekovo%a.
0li"no kao i u slu"aju planiranja razvoja izvora1 razvijeni su
kompleksni ra"unarski paketi za planiranje razvoja prenosnih mre+a. Ae%an o%
takvih paketa koji se koristio u pretho%noj Augoslaviji je programski paket
4R/<0.:/< 'skraenica o% H4R/<0$848O< .:/<8<5H). 4aj paket je
razvijen u &elgijskoj 7irmi H0(stem 3uropeH krajem se%am%esetih go%ina.
0ve naprije% re"eno o planiranju 3306a1 o%nosno njegovih po%sistema1
govori %a su u pitanju veoma kompleksni postupci koji1 pore% soli%nih &aza
po%ataka1 zahtijevaju o%govarajue komercijalne so7tverske pakete 'sa
&rojnim programskim &lokovima) i veoma iskusne timove eksperata za
njihovo korienje i interpretaciju %o&ijenih rezultata.
4ako9e1 proce%ura planiranja razvoja 3306a nije stati"ki1 ve %inami"ki
proces. <aime1 tokom vremenski %ugog perio%a koji protekne izme9u
planiranja i po"etka eksploatacije1 mogu se promijeniti1 kako ulazne
pretpostavke1 tako i same karakteristike 3306a. .romjene u sastavu potroa"a1
strukturi proizvo%nog po%sistema1 kon7iguraciji prenosne i %istri&utivnih
mre+a1 napre%ak u tehnologiji osnovne opreme it%.1 mogu "esto zahtijevati i
promjene usvojenih principa planiranja razvoja 3306a. =ato ti principi ne
smiju &iti skup tvr%ih i nepromjenjljivih %ogmi1 ve elasti"na pravila koja se
mogu lako prilago%iti stvarnoj situaciji i promjenama tokom poje%inih 7aza
razvoja sistema u perio%u planiranja. Oni tre&a %a omogue relativno
je%nostavnu aktuelizaciju planova razvoja1 &ilo u regularnim vremenskim
intervalima1 &ilo poslije nekih veih promjena prilika u sistemu1 ili promjena
ulaznih pretpostavki u mo%elima iz kojih se sastoji paket za planiranje razvoja
sistema. -orieni mo%eli moraju &iti prilago9eni speci7i"nostima sistema
koji se razmatra1 to isklju"uje prosto preuzimanje i primjenu &rojnih stranih
meto%ologija koje se pojavljuju na tr+itu1 &ez pretho%ne provjere i
neopho%nih prilago9avanja na speci7i"ne lokalne prilike u sistemu koji se
razmatra.
*iteratura
1. $ilan 0. >alovi1 /n%rija 4. 0ari? Eksploatacija Elektroenergetski-
SistemaC !eopres1 !eogra% 1. g.
2. $ilan 0. >alovi1 /n%rija 4. 0ari? Planiranje Elektroenergetski- SistemaC
!eopres1 !eogra% 2BBB. g.
131
3. R. :. 0ullivan? Power System PlanningC $c5raO 2ill1 <eO Xork1 <X1
C0/1 177
4. 2..o+ar? Snaga i Energija u Elektroenergetskim SistemimaC 0vezak 1 i 21
88 iz%anje1 8n7ormator1 =agre&1 1#3
5. !. C%ovi"i? Elektroenergetika1 Gkolska knjiga1 =agre&1 1#3
*. 4.E. !errie? Power System EconomicsC 8333 .oOer engineering1 0eries 51
.eter .eregrinus :t%1 :on%on1 C-.
132

Eksploatacija I Planiranje EES Predavanja1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Eksploatacija I Planiranje EES Predavanja1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

3.

1 Pregled osnovnih funkcija operativnog planiranja 66

Eksploatacija i planiranje EES Predavanja

Rezerva proizvo%nih kapaciteta 6 R.-

g%je je p vjerovatnoa ra%nog1 a J vjerovatnoa havarijskog stanja agregata1

Eksploatacija i planiranje EES Predavanja

Eksploatacija i planiranje EES Predavanja

6 &roj kom&inacija istovremenih ispa%a r

You might also like