26 «XANIΩTIKA NEA», Τρίτη 24 Μαρτίου 2009
Η σφαγή των Ασφεντηλιανώ στο Σέλινο
Γράφει ο ΕΥΤΥΧΗΣ ΚΟΡΚΙΔΗΣ
Δυο επιστολές καταμαρτυρούν την άθλια κατάσταση που είχαν περιέλθει ο Ρωμιοί
του Σελίνου απ’ τη μια και η άγνωστη σε πολλούς, σφαγή των Ασφεντηλιανώ από τους
Καούρηδες του Αζωγυρέ, απ’ την άλλη. Και οι δυο επιστολές είναι αντιπροσωπευτικά
δείγματα που φανερώνουν κάτω από ποιες συνθήκες μπόρεσε να ανάψει η επαναστατική
φλόγα του μεγάλου ξεσηκωμού στο Σέλινο και κατ’ επέκταση και στην Κρήτη.
Μ
ετά την αποτυ-
χία της επανα-
στάσεως του
Δασκολογιάν-
νη, οι χριστια-
νοί της Κρήτης βίωσαν ένα
πρωτόγνωρο κατακτητικό μέ-
νος από τους αλλόθρησκους.
Τα πενήντα χρόνια που ακο-
λούθησαν μέχρι τον μεγάλο
ξεσηκωμό του εικοσιένα, χα-
ρακτηρίζονται σαν τα βιαιό-
τερα ολόκληρης της τουρκο-
κρατίας. Τα σύννεφα του ξε-
σηκωμού που έφθασαν από
την Ελλάδα, μαζί με την ολο-
ένα αυξανόμενη συμμετοχή
των Κρητικών στη Φιλική Ε-
ταιρεία, ξεσήκωσε τους ανε-
ξέλεγκτους γενίτσαρους και
τους Τούρκους, που προέβαι-
ναν σε κάθε είδους αντίποινα,
στο χριστιανικό στοιχείο.
Η ιστορία κατέγραψε
πρωτοφανείς αγριότητες, που
διέπραξαν οι γενίτσαροι του
Σελίνου, η οικογένεια των
Καούρηδω του Αζωγυρέ, του
Κακοδικιού και του Βουτά,
αλλά και οι υπόλοιποι Τούρ-
κοι της επαρχίας, σε βάρος
των χριστιανώ. Οι Σελινιώτες
χρισ. καταδυναστευόμενοι α-
πό τους Τούρκους, είχαν πε-
ριέλθει στο τελευταίο στάδιο,
πριν την απόλυτη αθλιότητα.
Το όνομα του Καούρη είναι
συνδεδεμένο με τα περισσότε-
ρα από τα παραπάνω δεινά.
Η ασυδοσία, η ανεξέλεγκτη
δράση, οι εξισλαμισμοί και οι
σφαγές ολόκληρων χωριών,
οι ατιμώσεις κ.ά. είναι μερικά
από τα δεινά που επέβαλαν
στους Ρωμιούς. Ο ικανότατος
στην πολεμική τέχνη Καού-
ρης (1) του Αζωγυρέ εξορμώ-
ντας, από το πυργόσπιτό του,
ή από το σεράγιο και κάστρο
της Καντάνου ή από τον
Πύργο του Σταυρού αλλά και
από κάθε αγαδόσπιτο της ε-
παρχίας, καταδυνάστευε ό-
λους τους χριστιανούς και α-
μάχους της επαρχίας.
Την εξαθλίωση τω Ρωμιώ
του Σελίνου και της Κισάμου
και την απελπιστική κατά-
σταση που είχαν περιέλθει,
διαφαίνεται γλαφυρά μέσα α-
πό τις γραμμές μιας επιστο-
λής των καπεταναίω του Α-
ποκόρωνα (2) προς τους όμοι-
ούς των της επαναστατικής ε-
πιτροπής κατά τα πρώτα χρό-
νια του μεγάλου ξεσηκωμού
στην Κρήτη εναντίον των
Τουρκώ.
H ΕΠΙΣΤΟΛΗ
ΤΩ ΚΑΠΕΤΑΝΕΩ
Κήριη Γενική δηκητέ
500αρχη καπετανέη και ληπή
πρόκριτη μέ δάκρια εις τούς
οφθαλμούς ζητή όλος ο λαός
τού αποκορώνου καί τόν χα-
νιόν να αποφασίσετε τό πάτη-
μα και ελευθερίαν του σελή-
νου και κησάμου. Ο περισό-
τερος λαός είνε διά να αποθά-
νη από τήν μπίνα και ληπή
διστηχία. γημνή και διστη-
χησνένη ζητούσιν έλεος από
τήν θέλησίν σας καί απελπι-
σμένη εβρίσκοντε ή σεσχάτη
αμιχανία και παρετημένη
πλέον έχουσι και τήν ηδία
ζοήν διά νά προσκινήσουν η-
στόν σκληρόν εχθρόν καί άν
χαρήσι κανενός ζοή καλός
διαφορετικά νά τούς θανατό-
σι μιά όρα προτήτερα νά ξε-
μπερδεύοσι από τέτηα αθλήα
ζοή.
κήριη αδελφή ηστήν θέ-
λησί σας στέκετε να αποφασί-
σετε τήν ελεφθερία αφτόν τόν
μερόν. κάμετε ληπόν διά έλε-
ος θεού διά τό όνομα τού ηι-
σού Χριστού διά τό οπίο δε-
κημάζουν τόσα βάσανα νά
πατηθή εκήνο τό μέρος αλέος
χάνουτε όλη η χριστιανή. η-
νήκει στον Εμμ. Τζανάκη.
Η ΕΚΘΕΣΗ
ΕΜΜ. ΤΖΑΝΑΚΗ (5)
Κατά την εποχή της επα-
ναστάσεως του 1821 οι Τούρ-
κοι του χωρίου Αζωγυρέ επέ-
δραμον κατά των χριστιανών
του χωρίου Ασφενδηλέ, ούτω
πως. Κατ’ αρχάς εζήτησαν
τους κατοίκους χριστιανούς
προς αγγαρείαν δήθεν, συνέ-
λαβαν δε δώδεκα εξ αυτών
άνδρας, ο Γεώργιος όμως
Νταουντάκης και Ιωάννης
Δασκαλάκης κατώρθωσαν
και εξέφυγον, κρυφθέντες ου
μακράν του χωρίου, και ανε-
ζήτησαν μεν αυτούς επί πολύ
προφασιζόμενοι ότι τους θέ-
λουν δι’ αγγαρείαν, αλλά δεν
επαρουσιάσθησαν, ή δεν εύ-
ρον αυτούς. Τους δώδεκα δε
ειρημένους αφού τους συνέ-
λαβον τους μετέφερον εις Α-
ζωγυρέ και ενέκλεισαν αυ-
τούς εις τι υπόγειον του Κα-
ουραγάζη επί 7 ημέρας. Έ-
πειτα τους εξήγαγον εκ του
υπογείου τούτου, ίνα μεταφέ-
ρωσι αυτούς εις την οικίαν
δήθεν του Καουραγάζη, ό-
στις θα των έλεγε κάτι τι. Αλ-
λά οι Τούρκοι τους διηύθυ-
νον προς το ρυάκι της Σησα-
μιάς (6) λεγόμενον. Τότε εις
εξ αυτών Κυριάκος Γιαννα-
κάκης είπεν εις τους άλλους
«δε θωρείτε, μωρέ, πως πάνε
να μας σφάξουνε», τότε οι
Τούρκοι είπον εις αυτούς « ε-
μής προσκαλούμεν τήν αδελ- με την ένοσι καί βοήθηα σας
φική βοήθηάν σας καί μήν α- καί κάμετε εκήνο οπού απετή άν θέλετε τουρκέψετε να μη
σας σφάξουμε», αλλ’ ο Γιαν-
ποβλέψετε την αθλήα δηστη- το χριστιανικό χρέος ηγιένε-
χήα τοσούτου λαού οπού κρέ- ται. νακάκης αποκριθείς είπεν.
«ημείς χριστιανοί εγεννηθή-
μετε ηστήν ψυχή σας καί η-
στον λεμό σας λυπηθήτε πλέ- = 1823 = Ιανουαρίου 3 = καμε και χριστιανοί θα απο-
θάνωμεν», και άλλους μεν εξ
ον τήν διστηχήαν τος καί (Ακολουθόυν 17 υπογρα-
προθτάσετε τήν ελεφθερία φές καπετανέων) (3) αυτών ετουφέκισαν φεύγο-
τος διά αγάπι θεού. Μια από τις σφαγές (4) ντας άλλους δε έσφαξαν.
Μετά ταύτα επανήλθαν
ημής σίμφωνη ήρθομεν νά της εποχής εκείνης που δεν
σάς παρακαλέσομε διά αυτό είναι πολύ γνωστή, είναι η εις το χωρίον Ασφεντηλέ και
καί ήθελα έρθομε καί χωρίς σφαγή των Ασφεντηλιανώ, κατέσφαξαν και τας εναπο-
μεινάσας οικογενείας, και ού-
νά μάς τό γράψετε όθεν διά που διέπραξαν οι Καούρηδες
τής παρούσις μας αναφέρομε του Αζωγυρέ, λίγες δεκάδες τω πως ετελείωσε το ιστορι-
τους στεναγμούς αυτόν τον α- μέτρων κάτω από τον οικισμό κόν γεγονός της σφαγής των
χριστιανών του χωρίου Ασφε-
θλήον αδελφό μας και ζητού- Κριαριανά. Η περιγραφή α-
ντηλέ.
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ: Σελίνου να εξορμήσουν προς τα Χανιά, διά
μέσου του Αποπηγαδιού – Σέμπρωνα, και
(1). Τούρκος από οικογένεια γενιτσάρων από τα μάλιστα χωρίς να συνθηκολογήσουν, με α-
Καουριανά του Αζωγυρέ. Το πυργόσπιτο ποτέλεσμα να θανατωθούν από τους επα- (6). Το τοπωνύμιο είναι πασίγνωστο, μόνο που
που έμενε το έχτισε με αγγαρείες, αλλά την ναστάτες κατά την διαδρομή πάνω από
διαρρύθμισή του εσωτερικά την εμπιστεύ- 1000 ή κατ άλλους 2000 ψυχές. Μόλις α-
θηκε σε δύο Ρωμιούς κτιστάδες, τους οποί-
ους φόνευσε μετά την ολοκλήρωση των ερ-
νήγγειλαν στον ετοιμοθάνατο Καούρη την
μεγάλη σφαγή, άφησε μια μεγάλη κραυγή
γασιών. Τον φόνο των κτιστάδω το πλήρω-
σε αργότερα με τον θάνατο δύο από τους
και ξεψύχησε. Αυτά συνέβησαν τις πρώτες
μέρες του Ιουνίου του 1823 όπου ο αρμο-
γιούς του. Μετά από έντονη φιλονικία, ο έ- στής Τομπάζης ελευθέρωσε την Κάντανο
νας εκπαραθύρωσε τον άλλο, παρακινώ-
και το Σέλινο.
ντας τον να παρενοχλήσει δυο Ρωμιωπού- (2). Η ημερομηνία της επιστολής δεν συμφωνεί (7). Οι Χαϊνηδες την εποχή εκείνη έδρασαν με
λες, που περνούσαν την στιγμή εκείνη από
με την ημερομηνία των γεγονότων, μιας και
κάτω. Ο τραυματισμένος νέος όπως βρι- το κάστρο της Καντάνου έπεσε στα χέρια
σκόταν κατά γης και πριν ξεψυχήσει, πυ-
επαναστατών (υπό τον Έπαρχο Εμμ.Το-
ροβόλησε με την πιστόλα του και φόνευσε μπάζη), ένα εξάμηνο περίπου νωρίτερα.
το αδελφό του, όταν πρόβαλε από το παρα- (3). Η έκθεση παρατίθεται αυτόγραφη -Συλλογή
θύρι του οντά. (Η παράδοση διασώθηκε α- Εγγ. Ζαχ. Πρακτικίδη. Αριθ. 44- Έκδ. Ι.Α.
πό τον νεαρό καταστηματάρχη και ευπατρί- Κρήτης.
δη Κουκουτσάκη Ευτ. στον Αζωγυρέ). Ο (4). Η σφαγή των Ασφεντηλιανώ έρχεται να
Καούρης πέθανε μέσα στο κάστρο της Κα- προστεθεί στην προηγηθείσα όμοιά της αλ-
ντάνου από την ασθένεια πανώλης, που α- λά και τραγικότερη, σφαγή τω Φούμηδω
ποδεκάτιζε την εποχή εκείνη, τους πολιορ- στα Παπαδιανά Κακοδικίου.
κημένους μωαμεθανούς. Πριν πεθάνει και (5). «Έκθεση για τα γεγονότα στην Κρήτη»,
από το κρεβάτι, έπεισε τους Τούρκους του
Σας ασπάζομαι
Ο φίλος σας
Εμμ. Τζανάκης
Η σφαγή των Ασφεντη-
λιανώ είναι μια από τις σφα-
γές που διέπραξαν οι Καού-
ρηδες στο Σέλινο. Παρόμοιες
αποτρόπαιες πράξεις (όπως η
σφαγή τω Φούμηδω στο Κα-
κοδίκι) την ίδια εποχή, τόνω-
σε το επαναστατικό φρόνημα
τω Ρωμιώ. Οι Χαϊνηδες (7),
όπως ονομάστηκαν προεπα-
ναστατικά, περνούσαν από
λεπίδι κάθε κατακτητική αδι-
κία. Οι Θοδωράκηδες, οι Τσι-
σκιανοί, οι Μπογιατζήδες, οι
Καλαϊτζάκηδες, οι Παπαδο-
γιάννηδες, οι Πρωτοπαπάδες,
οι Γιωργιάκοι, οι Κουμήδες,
οι Κασέλοι, οι Κατσιγάρηδες,
οι Κοντολέοι, οι Κριάρηδες,
οι Μπασιάδες, οι Κορκίδη-
δες, οι Φούμηδες, είναι μερι-
κοί απ΄ τους εκατοντάδες των
Σελινιωτών Χαϊνηδων, που έ-
χουν ανδραγαθήσει, μεμονω-
μένα ή και ομαδικά, την επο-
χή εκείνη. Το Αγερινιώτικο
Φαράγγι και η άγρια Μαδά-
ρα ήταν το καταφύγιο των
κατατρεγμένων, αλλά και το
αρματολίκι του Ανατολικού
Σελίνου, κατά τον μεγάλο ξε-
σηκωμό. Αλλά και στην υπό-
λοιπη επαρχία, κατέφευγαν
σε απρόσιτες και ασφαλείς
θέσεις, σε κρύπτες ή και σε ο-
μαδικές αναχωρήσεις στην
στερεά ή στην νησιωτική Ελ-
λάδα, αν το απαιτούσαν οι
περιστάσεις, προκειμένου να
σωθούν από την μάνιτα των
Τουρκώ. Οι Τούρκοι γνώρι-
ζαν πολύ καλά ότι τίποτα δεν
θα έμενε ατιμώρητο. Ο Καού-
ρης όση πολεμική δεινότητα
και αγριότητα και αν διέθετε,
δεν κατάφερε να κάμψη στο
ελάχιστο την επαναστατική
ορμή των Ρωμιώ του Σελίνου,
οι οποίοι παρά την εξαθλίω-
σή τους, ένωσαν τα επανα-
στατικά μπαϊράκια τους, με
την επαναστατική σημαία της
λεφτεριάς.
προς τον Κ. Κριτιβουλίδη - Κρητ. Ιστορικά
Έγγραφα 1821 - 1830 –Αριθ. 697– Έκδ. Ι.Α.
Κρήτης.
πρόκειται για μια μικρή περιοχή που άπτε-
ται στο παρακείμενο ρυάκι. Την ονομασία
στην περιοχή την έδωσαν οι κάτοικοι, γιατί
στους αναβαθμούς και ενδιάμεσα από τις
αιωνόβιες ελιές που υπάρχουν, φύτευαν
σησάμι. Ιδιοκτησιακά ανήκει στον κ. Κρια-
ράκη, ο οποίος και μου υπέδειξε την ακρι-
βή θέση του τοπωνύμιου.
πολλές επιτυχίες σε όλη την Κρήτη. Η ζωή
τους παραλληλίζεται με την ζωή του αγριμι-
ού, που θέλει να ζει και να επιβιώνει ελεύ-
θερο σε απρόσιτα και άγρια μέρη. Για τους
Τούρκους, ήταν άπιστοι και προδότες. Στην
ουσία όμως ήταν ολιγομελείς ομάδες, βασι-
ζόταν στον αιφνιδιασμό και ανταπέδιδαν τα
εγκλήματα κατά των Ρωμιών. Οι περισσότε-
ροι από τους Χαϊνηδες, προεπαναστατικά,
μυήθηκαν στην Φιλική Εταιρεία και αποτέ-
λεσαν σημαντικότατο ρόλο στις επαναστά-
σεις που ακολούθησαν.