T.C.

MLL ETM BAKANLII

MEGEP
(MESLEK ETM VE RETM SSTEMNN
GLENDRLMES PROJES)





KMYA TEKNOLOJS





AKIKANLAR MEKAN











ANKARA 2008



Milli Eitim Bakanl tarafndan gelitirilen modller;

Talim ve Terbiye Kurulu Bakanlnn 02.06.2006 tarih ve 269 sayl
Karar ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve Kurumlarnda
kademeli olarak yaygnlatrlan 42 alan ve 192 dala ait ereve retim
programlarnda amalanan mesleki yeterlikleri kazandrmaya ynelik
gelitirilmi retim materyalleridir (Ders Notlardr).
Modller, bireylere mesleki yeterlik kazandrmak ve bireysel renmeye
rehberlik etmek amacyla renme materyali olarak hazrlanm,
denenmek ve gelitirilmek zere Mesleki ve Teknik Eitim Okul ve
Kurumlarnda uygulanmaya balanmtr.
Modller teknolojik gelimelere paralel olarak, amalanan yeterlii
kazandrmak koulu ile eitim retim srasnda gelitirilebilir ve
yaplmas nerilen deiiklikler Bakanlkta ilgili birime bildirilir.
rgn ve yaygn eitim kurumlar, iletmeler ve kendi kendine mesleki
yeterlik kazanmak isteyen bireyler modllere internet zerinden
ulaabilirler.
Baslm modller, eitim kurumlarnda rencilere cretsiz olarak
datlr.
Modller hibir ekilde ticari amala kullanlamaz ve cret karlnda
satlamaz.




NDEKLER
AIKLAMALAR ...................................................................................................................iii
GR ..................................................................................................................................... 64
RENME FAALYET-1................................................................................................... 66
1. AKIKANLAR MEKAN............................................................................................. 66
1.1. Akkanlar Mekaniini Nedir?.................................................................................... 66
1.2. Akkanlarn Genel zellikleri ................................................................................... 67
1.3. Akkan eitleri......................................................................................................... 68
1.4. Akkanlarn Fiziksel zellikleri ................................................................................ 69
1.4.1. Buhar Basnc ...................................................................................................... 69
1.4.2. Younluk ............................................................................................................. 70
1.4.3. Viskozite.............................................................................................................. 76
1.4.4. Yzey Gerilimi .................................................................................................... 76
1.5. Akkan Statii............................................................................................................ 80
1.5.1. Manometre........................................................................................................... 83
1.6. Akkanlar Dinamii ................................................................................................... 85
1.6.1. Genel Bilgi........................................................................................................... 85
1.6.2:Akkann Genel zellikleri ................................................................................. 85
UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 87
LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 91
PERFORMANS DEERLENDRME.............................................................................. 93
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 94
2. BORU DONANIMI VE KONTROL................................................................................. 94
2.1. Borular ........................................................................................................................ 94
2.2. Boru Donanm............................................................................................................ 95
2.2.1. Boru aplar ........................................................................................................ 95
2.2.2. Borularda Kullanlan Ksaltmalarn Anlamlar.................................................... 96
2.2.3. n Sistemi Borularn Tanmlanmas ................................................................... 97
2.2.4. Metrik Sistemi Borularn Tanmlanmas ............................................................. 97
2.3. Borularda Termik Genleme Etkileri .......................................................................... 97
2.4. Boru Standartlar ......................................................................................................... 98
2.5. Boru eitleri .............................................................................................................. 99
2.5.1. Demir Borular...................................................................................................... 99
2.5.2. Galvanizli Borular ............................................................................................... 99
2.6. Borularda Ak eitleri............................................................................................ 100
2.6.1. Laminer Ak ..................................................................................................... 100
2.6.2. Trblant Ak................................................................................................... 100
2.7. Boru ile Akkanlarn Tanmas............................................................................... 101
2.8. Boru Balant Elemanlar.......................................................................................... 103
2.8.1. Flan................................................................................................................... 104
2.8.2. Saplama Cvata ............................................................................................... 105
2.8.3. Contalar ............................................................................................................. 106
2.8.4. Dirsekler ............................................................................................................ 106
2.8.5. Redksiyonlar.................................................................................................... 108
2.8.6. Kepler ................................................................................................................ 109
2.8.7. Rekorlar ............................................................................................................. 110
i
2.8.8. Kaynakl Nipel ( Welding Bosse)..................................................................... 110



ii
2.8.9. Kaplin (Couplng) (Manon) ve Nipel............................................................... 111
2.8.10. Te (TEE) ve Kros (Crosse) .............................................................................. 111
2.8.11. Weldolet (Kaynakl ), Thredolet (Dili ), Sockolet (Geme)........................... 112
2.8.12. Dkme Demir Borularn Balantlar .............................................................. 113
2.9. Boru Donanmnda Ypranmann Nedenleri ............................................................. 113
2.10. Boru Donanmnda Teknik Kontroln Skl......................................................... 113
2.10.1. Gvenlik nlemleri ve n Hazrlklar ............................................................ 114
2.10.2. Donanm letmede ken Yaplacak Kontroller ............................................... 114
2.10.3. Durularda Yaplacak Kontroller..................................................................... 115
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 117
LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 121
PERFORMANS DEERLENDRME............................................................................ 123
RENME FAALYET3 ................................................................................................ 124
3. VANALAR ...................................................................................................................... 124
3.1. Genel Bilgi ................................................................................................................ 124
3.2. Vana eitleri, Fonksiyonlar ve Onarm ................................................................ 125
3.2.1. Geyt (Srgl) Vanalar...................................................................................... 125
3.2.2. Glob (Tablal )ve Al Vanalar ......................................................................... 128
3.2.3. ek Vanalar ...................................................................................................... 131
3.2.4. ne Vana........................................................................................................... 133
3.2.5. Salmastra ve zellikleri..................................................................................... 134
3.3. zel Vanalar ............................................................................................................. 135
3.3.1. Genel Bilgi......................................................................................................... 135
3.3.2. Balansl Vanalar ................................................................................................ 136
3.3.3. Pistonlu Vanalar ................................................................................................ 101
3.3.4. Kresel Vanalar ................................................................................................. 101
3.3.5. Tapan Vanalar .................................................................................................. 103
3.3.6. Blf Vanalar ..................................................................................................... 103
3.3.7. Diyaframl Vanalar ............................................................................................ 104
3.3.8. Gey Vanalar ..................................................................................................... 104
3.3.9. Yangn Hidrat ................................................................................................... 105
3.3.10. Kontrol Vanalar .............................................................................................. 105
3.3.11. Kelebek Vanalar .............................................................................................. 108
3.3.12. Atmosferik Rilifli Vanalar............................................................................... 108
3.3.13. Slayt Vanalar ................................................................................................... 109
3.3.14. Vanalarn Onarm ........................................................................................... 110
UYGULAMA FAALYET ............................................................................................ 115
LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 120
PERFORMANS DEERLENDRME............................................................................ 122
LME VE DEERLENDRME .................................................................................. 123
MODL DEERLENDRME ............................................................................................ 125
CEVAP ANAHTARLARI ................................................................................................... 127
KAYNAKA....................................................................................................................... 129





AIKLAMALAR
AIKLAMALAR

KOD 524KI0098
ALAN Kimya Teknolojisi
DAL/MESLEK Petrol - Petrokimya - Petrol Rafineri
MODLN ADI Akkanlar Mekanii
MODLN TANIMI
Akkanlarn borulardan, balant elemanlarndan ve
vanalardan ak ve kontrol ile ilgili bilgilerin verildii
renme materyalidir.
SRE 40/32
N KOUL
YETERLK Ak kontrol yapmak
MODLN AMACI
Genel Ama
Gerekli ortam salandnda standartlara ve kurallara uygun
olarak proseste ak kontrol yapabileceksiniz.
Amalar
Kurallara uygun olarak;
1. Svlarda yzey gerilimini belirleyebileceksiniz.
2. Boru hatlarnda ak trn belirleyip kontroln
yapabileceksiniz.
3. Vanalarn ama, kapama ve bakmn yapabileceksiniz.
ETM RETM
ORTAMLARI VE
DONANIMLARI
Ortam: Snf, atlye, laboratuvar, iletme, ktphane, DVD,
VSD, ev, bilgi teknolojileri ortam (nternet) vb. kendi
kendinize veya grupla alabileceiniz tm ortamlar.

Donanm: Boru donanm, vana eitleri, boru balant
elemanlar, termometre, beher, bakr tel, pense, anahtar
takm, eki, vana bakm malzemesi.

LME VE
DEERLENDRME
Modln iinde yer alan herhangi bir renme faaliyetinden
sonra, verilen lme aralar ile kendi kendinizi
deerlendireceksiniz.
Modl sonunda retmeniniz tarafndan lme teknikleri
uygulanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve
becerileriniz llerek deerlendirilecektir.


iii



iv






GR
GR


Sevgili renci,

Akkan denilince hem sv hem de gaz hlindeki maddelerin ifade edilmesi bir
gerektir. Gnlk yaantmzda nemli bir yeri olan, nefes altmz hava, itiimiz su,
ulam aralarnda kullandmz petrol rnleri, damarlarmzda dolaan kan hepsi
akkanlar ifade etmektedir.

Kavram ve uygulamalaryla akkanlar mekaniinin temel ilkelerinin incelendii bu
modlde, Kimya Teknolojisi alannn dallar olan petrol- rafineri ve petrol-petrokimya
almalarnzda yardmc olacak bilgileri renebileceksiniz. Bu bilgilerle svlarn tm
yzeyleri ayn a ile slatmadn ve yzey gerilimlerinin nasl olduunu
renebileceksiniz.

Bu modl baaryla bitirdiinizde evimizde, okulumuzda ve fabrikalarda akkanlarn
nasl tandn ve kontrol altnda tutulduunu ok daha iyi anlayabileceksiniz.

64



65





RENME FAALYET1
RENME FAALYET-1



AMA
Gerekli ortam salandnda kurallara uygun olarak akkanlarla ile ilgili bilgi, beceri
ve deneyime sahip olabileceksiniz.





ARATIRMA
Rafineri ve petrokimya tesislerindeki kimyasal akkanlar aratrnz.
Kimyasal akkanlarn, korozyon olarak metallere etkisini aratrnz.
Ham petroln ak hatlarna etkilerini aratrnz.

1. AKIKANLAR MEKAN

1.1. Akkanlar Mekaniini Nedir?

Mekanik kuvvet ve hareket bilimidir. Akkanlar mekaniinde akkanlarn hareketini
ve etki eden kuvvetleri konu alan bilim daldr.

Gnlk yaantmzda nemli yeri olan, nefes altmz hava ,itiimiz su, st , ulam
aralarnda kullanlan benzin, mazot, yakt olarak kullandmz doal gaz, kalorifer sv
yakt, damarlarmzda dolaan kan, hepsi akkanlara birer rnektir. Bu kadar yakn ve doal
olarak bildiimiz akkann bilimsel tanmn yapmak ve kat maddelerden farkn
belirlemek, kayma gerilimi kavramn kullanarak mmkndr.


Resim 1.1: Suyun akkanl
66



67
Akkanlar mekanii ikiye ayrlr. Akkanlar statii, akkann denge hlini inceler.
Akkanlar dinamii , akkann hareketini inceler. Eer bir akkann younluu scaklk
ve basnla ok az deiiyorsa bu tip akkana sktrlamayan akkan; akkann
younluu scaklk ve basnla nemli bir miktarda deiiyorsa bu tip akkana da
sktrlabilen akkan ad verilir.

Yz kilogram arlnda silindirik bir cisim dnelim. Bu cismi elik bir ubuk
kullanarak tavana asarsak, ubua bir gerilme kuvveti uygulayacaktr.

Gerilim = kuvvet / kuvvetin etki ettii alan olarak tanmlanrsa, ubua bir gerilme
gerilimi etki etmektedir denilebilir. Yz kilogramlk bu cisim gene bir elik ubuun
zerinde yere konursa, ubua bu defa etki eden gerilim, sktrma gerilimidir. Mekanikte
ok karlalan bu gerilme gerilimi ve sktrma geriliminden baka bir de kayma gerilimi
vardr. Yz kilogramlk cismi, kendi apndan biraz daha byk apl ve i yzeyi zamk gibi
ak zor bir sv madde ile kaplanm dey konumlu bir boru iinden aaya doru, yer
ekimi kuvveti etkisi altnda kaydrdmzda, cisim ile boru arasndaki svya etki eden
kuvvete kayma kuvveti ve silindirik cismin yan alanna gre ifade edilmi birim alandaki
kuvvete de kayma gerilimi denir.

Katlar ok byk kayma kuvvetlerine srekli olarak kar koyabilen maddelerdir.
Akkanlar ise ok kk olsa bile bir kayma kuvvetine srekli olarak diren gsteremeyen
maddelerdir. Bir kayma kuvvetinin etkisinde kaldklarnda, akkanlar hareket etmeye balar
ve kayma kuvveti etki ettii srece akkanlarn hareketi de devam eder.

1.2. Akkanlarn Genel zellikleri

Akkan, sv ve gaz halindeki maddeleri ifade etmektedir. Molekl seviyesinde doal
olarak svlar ve gazlar birbirinden ok farkldr. Svlarda molekller birbirine daha yakndr
ve aralarnda nemli byklkte ekim kuvveti vardr. Gaz molekllerinin arasndaki ekim
kuvveti ok zayftr ve molekler aras uzaklk svlardan ok daha fazladr. Scaklk ve
basn artka, svlar ile gazlar arasndaki farklar da azalr. Normal artlarda gazlar ve svlar
arasndaki en nemli farkllk, genlemeye tabii tutulduklarnda gsterdikleri davran ile
belirginleir.

rnein ,bir pistonlu silindir iinde bulunan bir gaz dnlrse, piston darya doru
hareket ettirilip silindirin hacmi artrlrsa, gaz artan hacmin tmn dolduracaktr. Sv ile
doldurulmu bir silindirin pistonu da doru ekildiinde ise, svnn hacminde gzle
grlecek bir deiiklik olmaz. Sadece artan hacim, yani sv ile pistonun yeni konumu
arasndaki hacim svnn buharlaan moleklleri doldurur. Yani svlarn hacmi sabittir.

Bir maddenin moleklleri her zaman hareket halindedir. Bu maddenin stlmas onun
molekllerinin hareketinin hzlandrlmas demektir. Istma bu maddenin molekllerini
birbirinden uzaklatrmaya yneliktir. Bir maddenin soumas o maddeden s alnmas
demektir. Soutma molekllerin hareketini yavalatr. Maddeler souyunca bzlrler.
Bunun sebebi s kaybnn molekller aras uzakl azaltmasdr.



Bir akkan dokunduu her eye bir basn uygular. Resimdeki beherdeki sv hem
beherin yzeyine hem yan duvarna basn uygular. steki hava ise hem behere hem de
svya basn uygular.

Gaz moleklleri devaml olarak hareket hlindedirler. Bu hareket srasnda devaml
olarak birbiriyle arprlar. Eer bu gaz kapal bir kaba konulursa molekller kabn
duvarlarna arparlar. Gaz basnc, gaz molekllerinin kap cidarlarna arpmas ile meydana
gelir. Bu durum sktrlan gazn basncnn artmasna neden olur. Bir gaz sknca hacmi
azalr, basn artar ve s deiir.







Metan moleklleri Su moleklleri
ekil 1.1: Sv su moleklleri ile gaz hlinde metan molekllerinin dalm

1.3. Akkan eitleri

Birok madde akkan olabilir. Eer bir maddenin akmas salanabilirse bu madde
akkan olur. Hem basn, hem de scaklk bir maddenin fiziksel halini etkilediinden o
maddenin akkan olup olmamas basn ve scakla baldr. Eer bir karm belli bir
basn ve scaklk altnda akyorsa bu sistem bir akkan sistemdir. Akkan tek (hl) yani
yalnzca sv veya gaz fazndan meydana gelmi olabilecekleri gibi iki fazn bir araya
gelmesiyle de oluabilir. rnein, amur iki fazl akkan sistemdir. amurda kat madde
paracklar sv iinde dalm halde bulunurlar. Kat maddelerin sv iine dalm hlde
bulunduklar karma sspansiyon denir. Gaz faz ile sv fazn birlikte oluturduklar iki
fazl ak sistemleri de vardr.

Ayn fazda eitli maddelerden meydana gelmi akkan sistemleri ok yaygndr.
rnein, hava iinde azot ve oksijen gazlarnn bulunduu tek fazl (gaz) bir akkandr. Su
damlacklarnn zeytinya iinde dalmasndan oluan bir sistemde tek fazl bir akkandr.
68



Byle birbirlerine karmayan iki svdan meydana gelmi akkanlara emlsiyon
denir. Emlsiyonda bir sv, dieri iinde dalm halde bulunmaktadr.

1.4. Akkanlarn Fiziksel zellikleri

1.4.1. Buhar Basnc

Basn, birim alan zerine etki eden kuvvet olarak tanmlanr.



69


A
F
P =

P : Basn
F : Kuvvet (F= m x a ), (N= 1kgm/sn.)
A : Alan

SI (Uluslararas birim sistemi) birim sistemine gre basncn birimi Newton /m
2
;
(N/m
2
), bu birim ok kk olduundan genellikle basn bar cinsinden verilir. Basn
birimi olarak Pascal da kullanlr. Birim dnmlerinde ,

1atm = 76 cmHg = 760 mmHg
1mm Hg basnca talyan Fiziki Torricelli ansna torr (tor) da denir.

1 atm pascal olarak deerini hesaplamak iin,



g d h P =




h= Kap iindeki svnn ykseklii (Hg) (cm) ( h = 0,76 m)

d= Younluk (Hg) (kg/ cm
3
), ( d
Hg
=13,6 g/ cm
3
= 13600 kg / m
3
)

g= Yerekimi ivmesi (N/kg ) , ( g = 9,8 N/ kg)

P= Basn (N /m
2
)

P= 0,76 m . 13600 kg /m
3
. 9,8 N/m
2

P= 101300 N/m
2

1 atm = 101300 N/m
2
100000 Pa = 100 KPa

Basn akkanlarn bir fiziksel zellii olmasna karn sabit scaklktaki buhar
basnc akkann bir zelliidir.



70

ekil 1.2: Sv zerindeki buhar basnc
ekilde gsterilen kapal bir kap ierisinde bulunan bir sv zerindeki havay vakum
uygulayarak boaltlr. Vakum vanasn kapatarak sistem sabit scaklkta tutulur. Kapal
sistemde ara yzeyde buharlaan molekller, ara yzeyde sv fazna dnen molekllerin
says belli bir zaman sonra sistem dengeye eriince eit olacaktr. te bu denge halindeki
buhar faznn basncna buhar basnc denir. Buhar basnc svnn molekler aktivitesine
bal olduundan svnn bir zelliidir ve scaklkla deiir.

Sv zerinde ayn maddenin buhar faznn basnc, ortam scaklnda svnn buhar
basncna eit olunca sv kaynamaya balar.

1.4.2. Younluk
Birim hacimdeki ktle miktardr.





d= Younluk (kg/m
3
, g/ cm
3
)
m= Ktle (kg, g)
V= Hacim (m
3
; cm
3
)

Sv Younluk
d, kg/m
3
Sv Younluk
d, kg/m
3
Sv Younluk
d, kg/m
3

Sv Younluk
d, kg/m
3
Aseton 787 Cva 13560 Gliserin 1258 Toluen 867
Benzen 876 Deniz
suyu
1030 Fuel- oil
orta
852 Metanol 789
Benzin 680 Etanol 787 Gaz ya 823 Prapanol 802
n-Butanol 810 Etil glikol 1100 Fuel oil
ar
906 CCl
4
1590
Tablo 1.1: Baz svlarn 25
0
C ve 1 atm. artlarnda younluklar
Hava
Buhar
sv sv

V
m
d =



zgl younluk: Younluun referans artlardaki suyun younluuna blnmesi ile
elde edilen deerdir.

Sv ve kat maddenin younluunun suyun 40C scaklk ve 1atm basntaki
younluuna oranna zgl younluk denir. Suyun bu koullardaki younluu 1g/ cm
3
veya
1000 kg/m
3
tr.


w
d
d
SG =







SG= zgl younluk
d= Younluk
d
w
= Referans basnta ve scaklkta suyun younluu

rnek 1.1: Etil alkoln younluu 0,9 g/cm
3
olduuna gre zgl younluu katr?
(Suyun younluu 1 g/cm
3
tr.)

zm: zgl younluk bantsnda deerleri yerine yazarsak,

d = 0,9 g/cm
3
(etil alkoln younluu)
d
w
= 1 g/cm
3
(suyun younluu )
SG= ? ( etil alkoln zgl younluu )

9 , 0
1
9 , 0
= = = SG SG
d
d
SG
w


Svlar iin zel younluk birimleri: Ya ve petrol rnleri iin Amerikan Petrol
Enstits tarafndan gelitirilen 0API younluu, eker endstrisinde kullanlan
0
Brix, tuzlu
su (salamura) ve slfrik asit zeltilerinde kullanlan
0
Baume younluklar Arimet
yasasn esas alan yntemlerle llr.

0
API younluu ile zgl younluk arasndaki bant,


71




denklemiyle verilir.
5 , 131
5 , 141
0
=
SG
API





Benzer ekilde,
0
Brix ve
0
Baume dereceleri ile zgl younluk arasndaki bantlar
aadaki gibidir.

SG
SG
Brix
) 1 ( 400
0

=


Younluu sudan fazla (d>1 g/cm
3
) olan maddelerin Baume dereceleri iin,

SG
SG
Baume
) 1 ( 3 , 144
0

=


Younluu sudan az (d<1 g/cm3 ) olan maddelerin Baume dereceleri iin,

SG
SG
Baume
) 1 ( 3 , 144
0

=


Baume derecesi lm aralar tuzlu su, Brix derecesi lm aralar ise ekerli su
zeltileri kullanlarak kalibre edilir.

API Gravite

Petrol endstrisinde normalde gravite lei API kullanlr. API gravite sv
petrol rnlerinin hafifliini, arln belirlemekte kullanlr.
API gravite spesifik gravitenin tersidir. Yksek spesifik graviteli ar bir
metalin API gravitesi dktr.
Petrol rnleri ne kadar hafif ise o kadar yksek API gravitesi vardr. API
gravitesi 47 olan bir materyal API gravitesi 37 olan bir materyalden daha
hafiftir.
API gravitesi 42 olan bir petrol rn API gravitesi 36 olan rnden daha
hafifdir.
Bir rnn API gravitesi 40 45 olarak spesifikasyonlandrlmsa ve
laboratuvar sonularnda API 43 ise spefikasyona ulalmtr.

rnek 1.2: Suyun
0
API younluunu hesaplaynz? (SG = 1g /cm
3
)

zm: Suyun zgl younluu 1 g/cm
3
ise,
5 , 131 5 , 141 5 , 131
1
5 , 141
0 0
= = API API
10
0
= API

rnek 1.3: zgl younluu 0,8684 olan petroln younluunu kg /m
3
, g/cm
3

birimlerinde hesaplaynz. E deer
0
API derecesini bulunuz.
72



zm:
SG= 0,8684
dw= 1000 kg/m3
ds=? (kg /m3, g/cm3)
0API=?
3
/ 4 , 868
1000
8684 , 0 m kg d
d
d
d
SG
s
s
w
s
= = =

3 3 3
/ 87 , 0 )
1
1000
( )
100
1
( / 4 , 868 cm g
kg
g
cm
m
m kg d
s
= =

4 , 31 5 , 131
8684 , 0
5 , 141
5 , 131
5 , 141
0 0 0
= = = API API
SG
API

Gazlarn younluu: Gazlarn moleklleri birbirlerinden tamamen bamsz
olduklar iin, younluklar molekler dzeyde basnlarna, basnlar ise i enerjilerine
baml olarak tanmlanr. deal gazlarn younluu,

73

veya



RT
PM
d
A
=

ZRT
PM
d
A
=


Z simgesiyle gsterilen bu dzeltme faktr, molekl iinde bal atomlarn
arasndaki dnme ve titreim kinetik enerjisi ile potansiyel enerjinin, dorudan basnca
evrilebilen yer deiim kinetik enerjisi zerindeki azaltc etkisini ierir. Ksacas
yukardaki ba etkilerini gazn scaklk ve basnca bal olarak gz nne alan sktrma
faktrdr.

R= 0,082 atml/mol K (sabit deer)
P= Basn (atm .)
M
A
= Gazn mol ktlesi ( g/mol)
T= Kelvin scakl (K) (T= 273 +t )
d= Gazn younluu (g /l)
Z= Sktrma faktr

rnek 1.4: Normal artlarda NH
3
gaznn younluu ka g/ ldir ? (NH
3
=17 g/mol )

zm: Gazlarn normal koularda ( artlarda ) basnc 1atm. ve scaklk 0
0
C
(273 K)




P= 1atm.

M
A
= 17 g/mol

R=0,082 atml/mol K

T= 273 +t ise T= 273 +0 ise T=273 K

d=?
L g d d
T R
M P
d
A
/ 759 , 0
273 . 082 , 0
17 . 1
.
.
= = =
Gazlarn zgn younluu; zgl younluk SGg, gazn younluu dg,nin 1atm
basnta, 15,50C veya standart koul olarak kabul edilen 00C scaklktaki havann younluu
dh ye oran olarak tanmlanr ve birimsizdir.


h
g
g
d
d
SG =






SG
g
= Gazn zgl younluu
d
g
= Gazn younluu
d
h
= Havann younluu (Havann standart koulardaki younluu=
1,285kg/m
3
)

rnek 1.5: Karbondioksit gazn ideal gaz kabul ederek 0
0
C scaklk ve 1 atm.
basnta younluunu ve zgl younluunu hesaplaynz.

zm: Verilenleri yazp,
P= 1atm. = (1,013.10
5
N/m
2
)
R= 8314 N m / k mol K (sabit deer )
t = 0
0
C
d
h
= 1,285kg/m
3
T=?
M
A
= 44 kg /k mol
d
g
= ? kg/m
3
SG= ?

Verilenler bantda yerine yazarsak,

K T T t T 273 0 273 273 = + = + =

74



3
2 5
/ 960 , 1
) 273 ).( / 8314 (
/ 44 ).( / 10 013 , 1 (
m kg d
K K kmol Nm
kmol kg m N
d
RT
PM
d
g g
A
g
=

= =

zgl younluk: 519 , 1
285 , 1
960 , 1
= = =
g g
h
g
g
SG SG
d
d
SG

Gaz ve sv karmlarn younluu: Birbiriyle her oranda karabilen sv
karmlarnn (zeltilerinin ) ve gaz karmlarnn younluu, mol ve hacim kesrine gre
arlkl ortalamalarna eittir.


s s d d karar
x d x d d . . + =







d
karm
= Karmn younluu
d
d
= Datlm fazn younluu
x
d
= Datlm fazn hacminin toplam hacme oran
d
s
= Srekli fazn younluu
x
s
= Srekli fazn hacminin toplam hacme oran

rnek 1.6: % 30 etan , %70 metandan oluan gaz karmnn 6 bar basn ve 20
0
C
scaklkta karmn younluunu bulunuz? ( Etan C
2
H
6
= 30 kg / kmol , Metan CH
4
= 16 kg
/ kmol ), ( Z
Etan
= 0,95 ,Z
Metan
=0,985 ), (R= 0,082 atm m
3
/kmol
0
K)

zm: Verilenleri yazarsak;
R= 0,082 atm m
3
/kmol
0
K
Z
Etan
= 0,95
Z
Metan
=0,985
M
A
= 30 kg / kmol (Etan )
M
A
=16 kg / kmol (Metan)
P= 6 bar = 5,92 atm
t= 20
0
C
T=?
d
Etan
= ?
d
Metan
=?
d
karm
=?


Scakl
0
K evirmek iin;

T = 273 +t ise T= 273 + 20 ise T= 294
0
K

Verilen deerleri formlde yerine yazarak her bir gazn younu hesaplamak iin;

75



3
tan
0 0 3
tan
tan
tan
/ 8 , 7
293 . / . 082 , 0 . 95 , 0
/ 30 . 92 , 5
. .
.
m kg d
K K kmol m atm
kmol kg atm
d
T R Z
M P
d
E E
E
E
= = =

3
tan
0 0 3
tan
tan
tan
/ 02 , 4
293 / . 082 , 0 985 , 0
/ 16 92 , 5
. .
.
m kg d
K K kmol m atm
kmol kg atm
d
T R Z
M P
d
Me Me
Me
Me
=


= =
tan tan tan tan Me Me E E Karar
d x d x d + =

3
/ 15 , 5 02 , 4 7 , 0 8 , 7 3 , 0 m kg d d
Karar Karar
= + =
1.4.3. Viskozite

Akkanlarn akmaya kar gsterdikleri direntir. Btn akkanlarn viskozitesi
vardr. Eer bir svnn viskozitesi yksekse bu sv akmaya kar daha fazla diren gsterir,
yani kolay akmaz. Viskozitesi yksek olan akkanlara kaln akkanlar denir. Viskozitesi
dk olan, yani kolayca akan akkanlara ince akkanlar denir. rnein, baln viskozitesi
sudan yksektir. O hlde bal suya gre kaln bir akkandr.


Resim 1.2: Svnn akkanl ve viskozite lm cihazlar
Bir svnn scakl ykseldii zaman viskozitesi der yani sv incelir. Scaklk
dt zaman svnn viskozitesi ykselir. Scaklk karsnda sv ve gazlarn viskozite
deiimleri birbirinin tersidir. Ayrca akma noktas dk olan rnlerin viskozitesi dk,
akma noktas yksek olan rnlerin viskozitesi daha yksektir. Viskozite lmlerinde
deiik birimler kullanlr. Rafineride kullanlan en nemli birimler: SSU (saybolt saniye
universal), SSF (saybolt saniye furol) ve CP (centi poise)dir. Svlarn viskozitesi
viskozimetre denilen bir aletle llr.

1.4.4. Yzey Gerilimi

Svlar, sanki ekilip bzlme eilimde olan bir zar ile erevelenmi gibi davranrlar.
Bu olay svdaki ekme kuvvetleri nedeniyle oluur. Bilindii gibi btn molekller birbirini
eker. Merkezdeki molekller, btn ynlere eit olarak ekilirler. Fakat yzeydeki
molekller sadece merkeze doru ekilirler. nk dier ynde olanlar darya doru
ekecek sv moleklleri yoktur. Yzeydeki molekllere uygulanan, bu net kuvvet nedeniyle
yzeyde bir gerilim oluur. Buna yzey gerilimi denir ve birim yzey alanndaki yzey
enerjisi olarak tanmlanr.
76



Bylece her bir sv molekl merkeze yaklama eiliminde olacandan, svnn tm
dikkate alndnda merkezi blgede en yksek molekl saysn verecek bir yaplanma
gzlenecektir. Bu da svnn kresel bir ekil alma eiliminde olmas demektir. Svnn ekli
ne olursa olsun yzey gerilimi kuvvetleri svy kresel bir ekil almaya doru zorlar. Baka
bir ifadeyle, akkan daima yzey alannn minimuma indirme gayreti iindedir.

Sv yzeyindeki bu bzlme veya ekilme eilimini, yani yzey gerilimini basit bir
cihaz;












ekil 1.3: Svnn yzey gerilimi
Bir kenar hareketli olarak telden yaplm bir ereve, bir sv iine daldrlp, dikkatli
bir ekilde karldnda, ereve iinde ince bir sv olduu grlr. Sv film yzey
gerilimi nedeniyle kresel bir ekil almaya alacaktr.

Svlarn yzey geriliminin llmesinde dikkat edilmesi gereken hususlarda slatma
zellii ve temas asdr. Svlar baz katlar slatt hlde bazlarn slatmaz. rnein, su
cam, seramii ve metali slatt hlde, polietileni ve teflonu slatmaz. Temas as, svlarn
slatma zelliklerinin belirlenmesinde bir l olarak kullanlabilir.

Temas as sv yzeyinin kenar ile kat yzey arasndaki adr. ekildeki a,b,c, ile
gsterilen haller, srasyla iyi bir slatma (sfra yakn bir temas as ), orta dereceli bir
slatma ( < 900), kt bir slatma veya slatmama ( 1800 ye yakn bir temas as )
durumlarna aittir. Mkemmel slatma iin = 00 ve hi slatmama iin = 1800 olmaldr.
Genellikle, < 900 ise svnn yzeyi slatt, > 900 ise svnn yzeyi slatmad ifade
edilir.








( ) (b)
Kat Madde Kat madde
Sv
Kat madde
Sv
A()
A
A
Sv









F
t
Sv film
l
l
F
t
=

=Yzey gerilimi (N /m )
t
F = Filmin birim yzeyine uygulana
kuvvet(N )
l = Uzunluk (m )

ekil 1.4: Svlarn kat madde zerinde slatma ve temas alar
77



Yzeyi slatan svlar yzey boyunca yaylma eilimi gsterirken, cva gibi yzeyi
slatmayan svlar dz plaka zerinde bile hemen kreselleip ekil 1.4-c deki grnmn
alrlar. Svlarn kapiler (svlarn kk tplerde) veya gzenekli ortamlarda ykselmesi.
(rnein; gemici fenerinde gaz yann fitilde ykselmesi gibi ) hareketleri de, slatma
zelliine baldr. Su gibi, kat yzeyi slatan svlar, yzey gerilimi nedeniyle, kat
yzeyine yapabilir ve ilerine daldrlan bir tp iinde ykselebilir. Civa (Hg) gibi, kat
yzeyi slatmayan svlarn iine tp daldrldnda ise tp iindeki sv, yzey gerilimi
nedeniyle bask altnda kalr.


ekil 1.5: Svlarn kapiler tpte hareketi

Bahe sulama hortumundan kan suyun damlacklar oluturmas, svlarn yzey
gerilimi nedeniyle oluan olaydr. Emlsiyon ortamlarnda, petrol yaktlarnda olduu gibi
gzenekli ortamlardaki ok fazl akta, bir kabarckl kolonda sv ortam iinde gaz
kabarcnn oluumu gibi birok endstriyel uygulamalarda yzey gerilimi etkindir.

Sv yzey gerilim kuvveti bir kapiler tp iinde ne kadar ykselebilecei
hesaplanabilir. Bu, yzey gerilimine, temas asna, svnn younluuna ve tp yar apna
bal olarak ifade edilir.
78
















Sv yzeyini slatt durum Sv yzeyini slatmad durum

g d R
g
h
L
c


=
cos 2

= Yzey gerilimi ( N/m )
g
c
= evirme faktr ( 1kg-m /N-s
2
)
g = Yerekimi ivmesi (m/sn
2
)
R = Yarap (m )
d
L
= Younluk ( kg / m
3
)
cos = A



Sv
Asetik
asit
Aseton Benzen Cva Etil
alkol
Gliserol Metanol Su Toluen
,N/m
0,028 0,0245 0,028 0,5254 0,0228 0,0634 0,0226 0,0753 0,028
Tablo 1.2: Baz svlarn hava ile temasta iken 20
0
C de llen yzey gerilimleri

Sv ortama enjekte edilen gazn oluturduu kabarca etki eden yzey gerilimi
kuvveti de benzer yaklamla incelenebilir. Yarap R olan gaz kabarcnn iki yarm
kreden olutuu ve bu iki yarm krenin birletii evre boyunca da yzey gerilim
kuvvetlerinin uygulad dikkate alnrsa,


79


yazlabilir.



rnek 1.7: Svya daldrlan ekil 1.3deki gibi dzenek, karldktan sonra 0,0006
Nluk bir kuvvetle ekilerek svnn 3 cm uzamas gerekletiriliyor. Svnn yzey gerilimini
hesaplaynz.

zm: Verilenleri yzey gerilim bantsnda yerine yazarak ,

3cm = 0,03 m

m N
m
N
l
F
t
/ 02 , 0
03 , 0
0006 , 0
= =

rnek 1.8: 2mm yarapl bir tp iinde suyun yzey gerilimi nedeniyle ykselmesini
hesaplaynz?

= 600, cos 60 = 1 ,

= 0,0753 N/m , dL=1000kg /m3, g= 9,81 m/sn.2, gc = 1kg-m /N-s2

zm: Verilenleri yazalm;
R= 2mm = 0,002 m
g= 9,81 m/sn.
2
g
c
= 1kg-m /N-s
2
= 0,0753 N/m
d
L
=1000kg /m
3
cos = 60
0
= 0,5

Banty yazp verilenleri yerine yazarsak;

g d R
g
h
L
c


=
cos 2
m h h 00384 , 0
81 , 9 1000 002 , 0
1 5 , 0 0753 , 0 2
=


=
R
P P
sv gaz
2
+ =




rnek 1.9: Bir su tanknda, sv basncnn 111kPa olduu konumda ( atmosfere ak
bir tankta su yzeyinden yaklak 1 m derinlikte ) yerletirilen bir havalandrma tanda
oluan 5mm apl kabarcn iindeki basn ne kadardr?

zm: Verilenleri yazarsak;
P
sv
= 111kPa = 111000 Pa
= 0,0753 N/m
R = 5mm ap, Yarap = 5/2 = 2,5 = 0,0025 m
P
gaz
= ?

Verilenleri bantda yerine yazarsak;

Pa P
R
P P
gaz sv gaz
111060
0025 . 0
0753 , 0 2
111000
2

+ = + =



1.5. Akkan Statii

Her akkan bulunduu kaba, arlndan dolay bir basn uygular. Bu basnca
statik basn denir. Statik basn, akkan ktlesine etki eden yerekimi tarafndan
meydana getirilir. Havadaki molekllere etki eden yerekimi atmosferik basncn
oluturur.

Akkanlar younluu azatlka yapt basnta azalr. Okyanus younluunun her
tarafta ayn olduunu kabul edelim. Okyanusun basnc derinlere inildike artar. O zaman
statik basn svlarn ykseklii ve younluu artka artar. Statik basn, durgun yani
hareket etmeyen akkanlarnn meydana getirdii basntr. Bir kapta bulunan svnn kaba
yapt basnc hesaplamak iin;


ekil 1.6: Suyun bir kap iinde A noktasndaki basnc
80




81


veya

g
d
c
0
h
g
g
d P P
c
=
0

+ = h
g
P P



P= svnn A noktasndaki basnc (Pa)
h= Svnn ykseklii (m )
d= Svnn younluu (kg /m
3
)
P
0
=Svnn yzeyine olan basnc (Pa)
g = Yerekimi ivmesi (m/sn.
2
)
g
c
= Birim evirme faktr (kg m/N sn.
2
)

rnek 1.10: ekil 1,5 ten yararlanarak; su yzeyi ile A noktas arasndaki ykseklik
100 cm ve ak hava basnc 1atm olduuna gre A noktasndaki basn ka atmdir. (g=9,81
m/sn
2
), (g
c
= 1 kg m/N sn.
2
)

zm: Verilenleri yazalm;
g= 9,81 m/sn.
2
g
c
= 1 kg m/N sn.
2
h = 100 cm = 1m
P
0
= 1atm
d
su
= 1g/cm
3
= 1000kg / m
3
P =?

Yazdmz deerleri bantda yerine yazarsak;

h
g
g
d P P h
g
g
d P P
c c
=

+ =
0 0


( ) ( ) m
sn N m kg
sn m
m kg
atm
m N
atm P 1
/ 1
/ 81 , 9
/ 1000
/
101325 1
2
2
3
2

=

atm P 099 , 0 =

rnek 1.11: Okyanusta 500 m derinlikteki basn 49,41 atm. olduuna gre suyun
younluu ka g/ cm
3
tr? ( g= 9,81 m/sn.
2
), (g
c
= 1 kg m/N sn.
2
) (P
0
= 1atm. )

zm:
g= 9,81 m/sn.
2
g
c
= 1 kg m/N sn.
2
h = 500 m



P
0
= 1atm.
P = 49,41 atm.
d
su
=?
( )
h g
P P g
d h
g
g
d P P
c
c


= =
0
0

( ) ( )
m sn m
atm m N atm sn m kg
d
500 / 81 , 9
/ / 101325 1 41 , 49 / 1
2
2 2

=
3
/ 1000 m kg d =
3
/ 1 cm g d =

rnek 1.12: ekildeki silindirik tankta, 8 m yksekliinde, 900 kg /m
3
younluunda
bir sv vardr. Tank atmosfere aktr ( P
0
=1atm .).Tankn tabanndaki basn ne kadardr?



zm: Verilenleri yazarsak;
d=900 kg /m
3
h= 8 m
P
0
= 1atm. = 101325 N/m
2
g= 9,81 m/sn.
2
g
c
= 1 kg m/N sn .
2
P=?

+ = h
g
g
d P P
c
0

atm Pa P 7 , 1 171957 ) 8
1
81 , 9
900 ( 101325 + =

82



1.5.1. Manometre

B
A P
h
a b
p
B
A P
h
a b
p

P
b
P
a
ekil 1.7: U - tpl manometre
Manometre, basn farkn lmek iin kullanlan cihazdr. Bir cam borunun U
eklinde kvrlmas ile elde edilen cihazdr.

Bir akkan ortamnn iki farkl noktasndaki basn fark (P
a
-P
b
) lmek iin,
yukardaki ekilde grld gibi U- eklinde camdan bir tp (manometre ) kullanlabilir.
Younluu, basnc llecek akkandan daha byk olan bir sv, manometre svs olarak
kullanlr. Manometrenin iki ucu, basnlar llecek a veb noktalarna
balandnda, yksek basn tarafndaki manometre kolundaki sv seviyesi daha aaya
olacaktr. Sol ve sa kollardaki basn deiimleri;

A= Manometre svs
B= Akkan

83



bants yazlr.
( ) h d d
g
g
P P
b a
c
b a
=


h= Manometre svsnn ykseklii
P
a
= Basn
P
b
= Basn
d
a
= Manometre svsnn younluu
d
b
= Akkann younluu
a- b noktalar aras basn fark




rnek 1.13: ekilde grlen tanktaki gazn basncn belirlemek iin bir U- tp
manometre kullanlmaktadr. Manometre svs sudur. Manometredeki basn fark 40 cm su
stunudur. Atmosferik basn 685 mmHg dir ve scaklk 20
0
C dir. Tanktaki gazn
younluu 1,15 kg/m
3
tr. Tanktaki gazn basncn hesaplaynz. P=? (Pa) (d
su
=
1g/cm
3
=1000k/ m
3
)



zm: Verilenleri yazalm;

g= 9,81 m/sn.
2
g
c
= 1 kg m/N sn .
2
h= 40 cm =0,4 m
d
su
= 1g/cm
3
= 1000k/ m
3

d
gaz
=1,15 k/ m
3
P
atm
= 685mmHg(P
b
)
P
gaz
= ? Tanktaki gazn basnc (P
a
)

685 mm Hg lik ak hava basncn atm ve Pa evirelim.

1atm = 760 mmHg ise;

atm P P
atmosfer atmosfer
9013 , 0
760
685
= =

Verilen deerleri bantda yerine yazalm;


( ) ( ) 4 , 0 15 , 1 1000
1
81 , 9
= =
atmosfer gaz gaz su
c
Atmosfer gaz
P P h d d
g
g
P P
101325
3914
3914 = =
atmosfer gaz atmosfer gaz
P P Pa P P
84




atm P P
atmosfer gaz
0386 , 0 =

0389 , 0 9013 , 0 0386 , 0 + = + =
gaz atmosfer gaz
P P P

atm P
gaz
94 , 0 =

1.6. Akkanlar Dinamii

1.6.1. Genel Bilgi

Akkan olarak adlandrlan maddelerin ( genel olarak sv ve gazlar) fiziksel davranlarn
inceleyen bilim daldr. Genelde hidrolik ve pnomatik olarak ikiye ayrlr.

Hidrolik: Svlarn mekanik zelliini inceleyen mhendislik ve bilim daldr. Sv
gcnn faydal bir ekilde disipline edilmesi konu edilmitir. Hidrolik kelimesi Yunanca
da su ve boru kelimelerinden gelmektedir. Hidrolik konusu ierisinde su kanal tasarm,
ak lmleri, mmerik akkanlar dinamii, trbinler, pompalar, ak kontrol devreleri,
baraj dizayn, boru ak vb. yer alr.

Pnmatik: Hava basnc ile alan otomasyon makineleridir. Bu makinelerin
kullanm hidrolie gre daha hijyenik ortamlarda alabilmesidir.

1.6.2:Akkann Genel zellikleri

Bir kapta bulunan bir akkann baka bir kapa akmas iin bu iki kap arasnda bir
basn farknn olmas gerekir.


ekil 1.8: A tankndan B tankna sv seviyelerinin eit oluncaya kadar ak

85



ekilde de grld gibi sv A tankndan B tankna doru akar. Bunun nedeni iki
tank arasndaki basn farkdr. Statik basn A tanknda daha fazla olduundan sv Adan
Bye akar. Her iki kaptaki seviye birbirine eit olduunda sv ak durur. nk statik
basn her iki kapta da ayndr.




B Tank
A Tank
Sv
Sv













ekil 1.9: A Tankndan B tankna svnn tamamnn ak
ekildeki dzenekte A tank B tankndan daha yksektir. Dolaysyla A tankndaki sv
B tankna akar. Bu aka gravite (yerekimi) ile ak denir. Ayn younluktaki svlar
seviyeleri eit oluncaya kadar gravite ile akmaya devam eder.


86




UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Gerekli malzemeler
50 cm lik metal tel
Beher
Pense
nce telefon kablosu
5. Cetvel
6. Termometre
7. Kargaburun


lem Basamaklar neriler

Metal teli 35 ve 7 cm olarak lnz.
Atlye nlnz giyerek alma
tezghnz dzenleyiniz.
alma ortamnz hazrlaynz.
Kullanacanz malzemeleri
retmeninizden alnz.
Cam malzemenin temizliini yapnz.

ltnz yerlerden kesiniz.
Kesme ilemlerini dikkatli yapnz.

35 cm uzunluundaki metal teli iki
uundan on ikier cm iaretleyiniz.
Cetvelle lerek her iki ucu
iaretleyiniz.
87




15 cmlik ular dik olarak ayn ynde
katlaynz.
Ular dik olarak katlamak iin
mengeneyi kullannz.
Dik ularn dzgn olmasna dikkat
ediniz.

7cm lik metal telin ularndan birer cm
iaretleyiniz.
Cetvelle lerek her iki ucu
iaretleyiniz.

1cmlik ular daire eklinde kvrnz.

Daire eklinde katladnz ular
metalin apndan kk olmamasna
dikkat ediniz.

Kenarlar halkal olan metalin tam
ortasna ince telefon kablosu balaynz.
Cetvelle tam ortasn belirleyerek
iaretleyiniz.
aretlediiniz yere ipi salamca
balaynz.
Metalin dengede olduunu kontrol
ediniz.
88




500 ml lik behere saf su koyunuz ve
scakln 20
0
C ayarlaynz.
Kullanacanz suyun saf su olmasna
dikkat ediniz.
Termometre ile suyun scakln
lnz.
Suyun scakl fazla ise buz, az ise
scak su banyosunda 200Cye
ayarlaynz
Ular daire eklindeki dzenei U
eklindeki dzenee taknz.
Ular daire eklindeki dzenek dik
ularda rahat hareket edip etmediini
kontrol ediniz.

Metal telden yapl hareketli ereveyi
dikkatlice suya daldrnz.
ereve eklini alm olan dzenei
yavaa kapal ekilde suya daldrnz.

Hareketli metal ereveyi dikkatlice
sudan kartnz.
ereveyi sudan kartrken
titretmemeye dikkat ediniz.
Suyu renklendirebilirsiniz.

Kabloya kuvvet (Ft )uygulayarak yavaa
ekiniz ve sv yzeyinin yrtld anki
noktay iaretleyiniz.
pi dengeli ekilde ve yava ekiniz.
Svnn gerilmesini ereve zerinde iyi
takip ediniz.
Gerilmenin bittii anda, hareketli
metalin olduu yeri iaretleyiniz.
Yzey gerilimi uygulamasn birka
kez tekrarlaynz.
89





Cetvel veya metre ile dik nokta ile
iaretlediiniz nokta arasn lnz.
aretli nokta ile dik kenar arasndaki
uzunluu cetvelle lp not alnz.
Svy renklendirip yzey gerilimini
daha net grebilirsiniz.
Hesaplama yapnz.

Svnn yzey gerilimi iin
uyguladnz kuvveti hesaplamak iin;
(20
0
C) m N / 0753 , 0 = olarak alnz.
Rapor hazrlaynz.
Yaptnz ilemleri ve deneyleri,
sonular ile raporunuza yaznz.


90




LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorularda bo olan ksmlar doldurup ve test sorularn znz.
Cevaplarnz cevap anahtarndan kontrol ediniz.

1. Mekanik . ve bilimidir.

2. Akkanlar mekanii ve . olarak
ikiye ayrlr.

3. Birim alan zerine etki eden kuvvete denir.

4. API gravitesi 46 olan bir petrol rn API gravitesi 38 olan rnden daha ..
dir.

5. Akkanlarn akmaya kar gsterdikleri dirence .. denir.

6. Sv arlndan dolay kaba yapt basnca .. denir.

7. Aadakilerden hangisi younluu scaklk ve basnla ok az deien akkan tanmlar?
A) Sktrlabilen akkan B)Sktrlamayan akkan
C) Scaklkla hacmi deien akkan D) Basnla hacmi deien akkan

8. Aadakilerden hangisi basn birimi deildir ?
A) atm B) Pascal C) N /m
2
D)Kg m/sn.

9. NO
2
gazn ideal gaz kabul ederek 0
0
C scaklk ve 1 atm. basnta zgl younluu
aadakilerden hangisidir? ( N= 14; O= 16 )
A)1,6 B) 2,7 C) 3,5 D) 3,6

10. zgl younluu 0,68 g /cm
3
olan benzinin younluu kg / m
3
biriminde deeri
aadakilerden hangisidir?
A)68 B)680 C) 6800 D) 68000

11. Etil alkol svsna daldrlan yzey gerilim dzenei, svdan karldktan sonra 0, 0001
N luk kuvvetle 0,01 m gerdiriliyor. Etil alkoln uygulama artlarndaki yzey gerilim deeri
aadakilerden hangisidir?
A) 0,02 B) 0,002 C)0,0001 D)0,01

12. Aadaki kat cisimlerden hangisini su slatmaz?
A) Cam B) Tahta C) Teflon D) Seramik

13. Svnn bir cismi mkemmel slatabilmesi iin asnn deeri aadakilerden
hangisidir?
A) 0 B) 45 C) 90 D)180
91




14. Bir su tanknn ykseklii 2 m ve yarsna kadar su ile doludur. Tankn tabanndan 10 cm
ykseklikteki her hangi bir noktadaki basn ka atm. dir. Tankn st aktr. ( P
0
= 1 atm.) (
g= 9,81 m/sn.
2
), (g
c
= 1 kg m/N sn.
2
) ( d
su
= 1g/cm
3
= 1000 kg / m
3
)
A) 0.87 B) 1.087 C) 1,87 d) 18,7

15. 3 mm yarapl bir tp iinde suyun yzey gerilimi nedeniyle ykselmesinin mm olarak
deeri aadakilerden hangisidir?
( = 60
0
, cos 60 = 1 , = 0,0753 N/m , d
L
=1000kg /m
3
, g= 9,81 m/sn.
2
, g
c
= 1kg-m /N-s
2)
A) 29,43 B)0,1506 C) 0,0051 D)5,1



DEERLENDRME

Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru
ise uygulamal teste geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne
dnerek konuyu tekrar ediniz.

92




PERFORMANS DEERLENDRME

PERFORMANS DEERLENDRME
Uygulama sorusu: Asetonun 20
0
C deki yzey gerilimi iin uygulanan F
t
yi hesaplaynz?
( m N / 0245 , 0 = )

Gerekli malzemeler:

1. 1.35 ve 7 cm lik metal tel
2. Beher
3. Pense
4. nce telefon kablosu
5. Cetvel
6. Termometre
7. Kargaburun

Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1
nlnz giyip alma masanz dzenlediniz mi?

2 35 cmlik metal telin ularndan 15 cm lp iaretlediniz mi?
3 ltnz ular ayn ynde dik olarak bktnz m?
4 7 cm lik metal telin ularndan 1 cm lp iaretlediniz mi?
5
Birer cm lik ular daire eklinde kvrdnz m?

6
Ular daire olan metalin ortasna ince telefon kablosu balayp
dengesini kontrol ettiniz mi?

7 20
0
C lik 50 ml asetonu beherde hazrladnz m?
8
Ular daire eklindeki dzenei U eklindeki dzenee takp
almasn kontrol ettiniz mi?

9
ereveyi yavaa svya daldrp iki metal arasnn sv ile
temasnn saladnz m?

10
Telefon kablosunu Ft kuvveti ile hafife ekip svnn
gerilmesini saladnz m?

11
Svnn koptuu anki noktay iaretleyip cetvelle ltnz m?

12 Uygulanan F
t
kuvvetini hesapladnz m?
13
Deney malzemelerinizi temizleyip retmeninize teslim ettiniz
mi?

14 Rapor hazrladnz m?

DEERLENDRME

Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz
veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz.
Kendinizi yeterli gryorsanz dier uygulama faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzu
dnyorsanz retmeninize dannz.
93




RENME FAALYET2
RENME FAALYET2



AMA
Gerekli ortam saladnda, kurallara uygun olarak prosesteki boru donanmlarnda
akkanlarn ak kontroln yapabilecek, beceri ve deneyimine sahip olacaksnz.




ARATIRMA
Evinizde ve okulunuzdaki boru donanmlarnn kullanm amalarn aratrnz.
Akkanlarn basncnn boruya etkisini aratrnz.

2. BORU DONANIMI VE KONTROL

2.1. Borular

Borular demir esasl olan veya olmayan malzemelerden ,ya da alamlardan yaplrlar.
ekerek, kaynakla veya dkerek imal olunurlar. Petrol sanayi genelde dikisiz ekme boru
kullanr. Dikisiz borular, normal olarak 12 in apa kadardrlar; bu ap ve daha bykleri
ise dikili yaplrlar. Dikili borular dz bantlarn bir seri makaradan geirilerek istenen apa
kvrlmalar ve sonra kaynaklanmalar suretiyle retilirler. Kullanm giderek artan dkm
borularn imalat ise ya sadece dkmle veya dkmden sonra istenen cidar kalnlna kadar
tala kaldrarak ilemek suretiyle gerekletirilir. Karbonlu veya alaml elik borular 24
ine kadar kan standart aplarda ve schedules olarak anlan standart cidar kalnlklarnda
imal olurlar. Boru cidar kalnlklar, geleneksel olarak u deyimlerle de ifade edilir.
Standart etli
Kaln etli
ok kaln etli

ekme veya dkme borularn cidar kalnlnda imalat tolerans yzde 12,5tir.
Btn standart llerde cidar kalnl ne olursa olsun di ap hemen hemen sabit kalr.
l deyimi, 12 in ve daha kk borularda i apn anma (nominal ) deerini; 14in
ve daha byk borularda ise di apn gerek (actual) deerini ifade eder. Borular,
+

eitli boylarda
Ularna eitli ekiller verilmi olarak (dz kesilmi, kaynak iin hava alm,
di ekilmi)

Malzemenin cinsine ve grd s ilemine bal olarak eitli dayanm dzeylerinde
imal edilebilirler.


94





Resim 2.1: ekme ve dkme borular

Dkme demir boru tehlikesi olmayan hatlarda, rnein su hatlarnda olduka sk, oysa
basnl hidrokarbon hatlarnda nadiren kullanlr. Dkme demir boru standartlar ve lleri
elik borularnkinden farkldr. Kk apl borular ounlukla cihaz devrelerinde, yalama
devrelerinde, izleyici buhar devrelerinde vs. yerlerde kullanlr. Genelde dikisiz ekme
borulardr. Bunlarda d ap lszdr. eitli aplarda ve cidar kalnlnda yaplrlar.

2.2. Boru Donanm

Boru donanm (tesisat) akkanlarn iletilmesi iin her hangi bir kapal kanal
sistemini gsteren genel bir terim olarak kullanlr. Kimyasal sre endstrilerinde boru
tesisat, fabrikalar alr vaziyette tutmak iin akkanlar ikmal eden, fabrikalarn atar veya
toplardamarlar olarak ifade edilir. Boru ile tp ayn maksat iin kullanlmakta olup
aralarndaki fark; lleri, malzemelerin kimyasal ve fiziksel zellikleridir.

2.2.1. Boru aplar

elik borular eitli aplarda ve standart llerde retilir. Ayn anma aplaryla
adlandrlr. D aplar ayn olup et kalnlna gre i aplar deiir. Aadaki tabloda
boru aplar verilmitir.


95




Resim 2.2: Boru apn lmek
Dikili siyah elik
boru
TS 301/2
Dikisiz siyah elik
(patent, ekme
elik) boru
DIN 2448
Galvanizli elik
boru
TS301/3
Gaz borusu
TS6047
Anma
ap
Et
kalnl
Anma
ap
Et
kalnl
Anma
ap
Et
kalnl
Anma
ap
Et
kalnl
m
m
in mm mm in mm mm in mm mm in mm
10 3/8 2,35 40 -
2,50
2,60
15 " 2,60 15 " 2,80
15 1/2 2,65 50 -
2,75
3,00
20
3/4
"
2,60 20
3/4
"
2,90
20 3/4 2,65 65 -
3,00
3,20
25 1" 3,20 25 1" 3,40
25 1 3,25 80 -
3,25
3,50
32 l 3,20 32 l 3,60
32 1 3,25 100 -
3,75
4,00
40
1

3,20 40
1

3,70
40 1 3,25 125 -
4,00
4,25
50 2" 3,60 50 2" 3,90
50 2 3,65 150 - 4,50 65
2

3,60 65
2

5,20
65 2 3,65 160 - 4,50 80 3 4,00 80 3 5,50
80 3 4,05 175 - 5,50 100 4 4,50 100 4 6,00
10
0
4 4,50 200 - 6,50 125 5 5,00 125 5 6,60
150 6 5,00 150 6 7,10
Not: TS301/2 dikili siyah borular galvaniz
kaplanarak da retilir. Et kalnl galvaniz
kalnl kadar artar.
Not:TS301/3 galvanizli elik borular, su
tesisatlarnda 25 bar iletme basncna kadar
kullanlabilir.
Tablo 1.1: elik boru anma aplar
2.2.2. Borularda Kullanlan Ksaltmalarn Anlamlar

SMLS( SEAMLESS) : Dikisiz (elik ekme )boru
ERW :Dikili ( dz veya heliseli dikili )boru
BW(BUT WELDING) :Her iki ucuna kaynak az alm boru
PE (PLAIN END) :Her iki ucu dz kesilmi boru
96



97
SCH (SCHEDULE) :Boru et kalnlklarn gsteren liste
THRD (THREAD) :Dili boru

2.2.3. n Sistemi Borularn Tanmlanmas

rnein , 10 SCH 40 SMLS ASTM A- 106 Gr.B 60 m boru

10: Boru anma ap
SCR 40: Boru et kalnl
SMLS: elik ekme dikisiz boru
ATMS A- 106 Gr. B 60m boru: Amerikan standartlarna gre boru malzemesi
miktar

n sistemi borularn tanmlanmasnda 10 denildii zaman 254 mm boru ap
anlalmaldr. rnein 1 = 25,4 mm boru ap. ngiliz birim sistemine gre (in)
hazrlanan standart tablolarda 10 in karl 273,1 mmdir. Bu tablolarda borularn et
kalnl, d ap, arl mevcuttur. Boru anma ap denildii zaman borunun ap ifade
edilmektedir. Schedule says ise borunun et kalnln ifade eder. Standart tablolarda
Schedule 40, Schedule 30, Schedule 20 eklindeki ifadeler mm cinsinden boru et kalnln
gsterir.

2.2.4. Metrik Sistemi Borularn Tanmlanmas

rnein; 89x 3,5 mm ERW Carbon Steel 100 m boru

: ap iareti (mm)
89x : Boru di ap
3,5 mm : Boru et kalnl
ERW : Dikili boru
Carbon Steel : Boru malzemesi
100m Boru : stenilen miktar

2.3. Borularda Termik Genleme Etkileri

Boru hatlarndaki scaklk deiimleri genlemeye ve bzlmeye sebep olur. Boru bir
ucundan sabit deilse, boruda meydana gelen deimeler ilave bir gerilme meydana
getirmezler. ayet borunun her iki ucu sabit ise boru ve destek yap zerinde byk
gerilmeler meydana gelir. Metallerin termik genlemelerinden kast, serbest uzamadr.
Borular birden fazla dzlemde gtrmekle elastikiyette (esneklikte ) %30 art elde edilir.
nk balayc paralar eilmeden ziyade burulmaya maruzdur.

ekillerde de gsterildii gibi 90 derecelik L eklinde ke boyutlar ile eitli ayn
dzlem iindeki kvrmlar kontrol eden gerilmelerin karlatrlmas iin bunlarn bal
etkinlik dereceleri aadaki gibi verilir. Bal etkinlik dereceleri zel metotlarla hesaplanr.
Termik genlemelerden dolay metaller zerindeki gerilimi en aza indiren U eklindeki
kvrmlardr. Bal etkinlik derecesi (en az gerilmeyi ifade eden ) en dk olan ift U
kvrmlardr.





ekil 2.1: Uzun kola ksa balantlarn yaplmamas

Genleme
Genleme
tme kuvveti
tme kuvveti










ekil 2.2: Borularda genleme ve bzlme

98







Balant eleman

ekil 2.3: Uzun borunun oluturduu itme kuvveti balant borusunda kaak yapabilir.

2.4. Boru Standartlar

Borularn balanmasnda kolaylk asndan tm borularn i aplar, et kalnlklar ve
uzunluklar standartlatrlmtr. Boru standartlar iinde Amerikan (ASTM) boru boyutlar
Schedule says (Sch.) cinsinden verilir. Schudule says 1000 P/S olarak tanmlanr.

P: Borunun iindeki alma basnc (Psi)
S: Boru duvarlarnn dayanabilecei gerilimin drtte biri (Psi)
10, 20, 40, 60, 100, 120, 140 ve 180 Sch. Saylarnda boru imal edilir. Trkiyede boru
standartlarnda Alman DIN standard, ASTM, SO, AS ve ASME kabul edilmitir.




Resim 2.3: Boru eitleri
2.5. Boru eitleri

Borular eit olarak ikiye ayrlrlar. Demir borular ve galvanizeli borular.

2.5.1. Demir Borular

Demir malzeme, endstrideki tm boru tesisatnn byk bir ksmn oluturur. Karbon
eliin en ar tonajda kullanlan boru malzemesi olduu hlde krom nikel ve yksek
kromlu alamlarn kullanm hzla artmaktadr. Ticari ar elik boru veya siyah demir
ASTM artname A53 de belirtilen az karbonlu elikten yaplr. Ortalama boyu 22 ft (1ft =
30,48 cm ) veya 44fttir.

Resim 2.4: Demir borular

2.5.2. Galvanizli Borular

Shhi tesisat ilerinde, servis ve enstrman hava hatlarnda ounlukla kullanlr.
Galvanizli borular, elik borularn inko banyosuna daldrlarak i ve d yzeylerin ince bir
koruyucu ile kaplanmasndan ibarettir. Bilhassa ime suyu sistemlerinde kesinlikle galvanizli
borular kullanlr. Boru i yzeyindeki inko tabakas boru i yzeyinde pas birikimlerine
engel olur. Galvanizli borular dili olup bu borularda kesme ve kaynak yapmak inko
tabakasn zedeledii iin tavsiye edilmez.

99




Resim 2.5: Galvanizli borular

2.6. Borularda Ak eitleri

2.6.1. Laminer Ak

Bir borudan akan akkan eer trblans (iinde ar karmlar ve girdaplar )
oluturmadan, dzgn bir ekilde akyorsa bu laminer ak tr. Genellikle dk ak
hzlarnda grlr.


ekil 2.4: Laminer ak
2.6.2. Trblant Ak

Bir borudan akan akkan, iinde karmlar ve girdaplar oluturuyorsa byle aka
trblant ak denir. Bir borudan akan akkann, laminer ya da trblant ak olduunu;

d V D
Nre

=
forml ile tespit edebiliriz.

Nre: Reynolds says (birimsiz )
D: Boru ap (cm )
100



V: Akkann hz ( cm /sn.)
d: Akkann younluu (g/cm
3
)
: Akkann viskozitesi (g/cm.sn)

Nre says 2100 n altnda ise ak laminer, 4000 n zerinde ise trbilanttr. 2100
4000 aras gei blgesidir.

rnek 2.1: ap 2cm olan borudan younluu 0,8 g/cm
3
, hz 20 cm /sn. ve
viskozitesi 0,084 g/cm.sn olan sv akyor. Bu svnn reynolds saysn hesaplayarak ak
eidini belirleyiniz?

zm: Sorunun zmnde kolaylk salamas iin verilenleri yazalm.
D= 2cm
V= 20 cm /sn.
d =0,8 g/cm
3
=0,084 g/cm.sn
Nre= ?
Formlde verilen deerleri yerine yazarak;

381
084 , 0
8 , 0 20 2

=

= Nre
d V D
Nre

Nre says 2100 den kk olduu iin ak laminerdir.

2.7. Boru ile Akkanlarn Tanmas

Akkanlar bir yerden dier bir yere borularla nakledilirler. Rafineride ounlukla su,
stim ve proses hatlar mevcuttur. Boru ile tp ayn maksat iin kullanlmakta olup
aralarndaki fark llerinde malzemelerin kimyasal ve fiziksel zelliklerindendir. Esanjr,
kondenser, boiller gibi ekipmanlarda boru yerine tp kullanlr. Borular anma aplar ile
tpler ise d ap lleri ile tanmlanr. Bir sv hareket etmekte olduu borudan daha kk
apl bir boruya geldiinde ak hz artar. Tersi ise ak hz azalr.




D
1
V
1
D
2
V
2
D
1
V
1
D
2
V
2


Ak hz artar. Ak hz azalr.







ekil 2.5: Boru aplarnn bymesi ve klmesinde akkann hznn deimesi

D: Borunun ap ( m)
V: Akkann hz ( m /s )
101



2
) ( ) (
2 2
2
1 1
D V D V =


rnek 2.2: 30 m/ s hzla 5 cm apl borudan akan sv, borunun apnn 1 cm
drldnde ak hz ka m / s olur?

zm:

D
1
= 5 cm = 0,05 m, V1= 30 m/ s, D2

= 1cm=0,01 m ve V
2
=?
Verilenleri bantda yerine yazarak;

2
2
2 2
2 2
2
1 1
) 0 , 0 ( ) 04 , 0 ( 30 ) ( ) ( = V D V D V
0004 , 0
048 , 0
0004 , 0
0016 , 0 30
2

= V

s m V / 120
2
=

Borunun kesit alan geniliyor ise

ekilde de grld gibi borudan sabit miktarda akkan akyor olsun. Birim
zamanda boruya giren ve kan akkann ktlesi (m):


ekil 2.6: Kesit alann deien boruda ak

V: Akkan hz
d: Akkann younluu
S: Boru kesit alan
a: Giri noktas
b: k noktas
102




b b b a a a
S V d S V d m = =
denklemi ile gsterilir.

Yukardaki denklem ktlesel ak gstermektedir. Burada m sabit olursa, borunun
kesit alan deitirerek akkann hz deitirilebilir. Yangn hortumlarndaki nozullarda
akkann hz artrlr.

rnek 2.2



ekildeki verilerden yararlanarak borudaki ak hzn hesaplaynz.
zm: ekildeki verilenlerden yararlanarak deerlerini formlde yerlerine yazarak;

16 1 8 1 40 = =
b b b b a a a
V S d V S d V

sn m V
b
/ 20 =

2.8. Boru Balant Elemanlar

Boru tesis ve montajnda kullanlan her trl balant elemanlarna FITTINGS denir.
Balant elemanlar borular birbirine eklemede kullanlr. Akn dorultusunun
deitirilmesi, kollara ayrlmas veya kollarn tek bir aknt halinde birletirilmesi de yine
boru balant elemanlar sayesinde gerekletirilir. Dklerek, dvlerek, ekilerek veya
ekil verilip kaynatlarak imal olunabilirler. Flanl, dili ve kaynakl ( soket veya aln
kaynakl ) tipleri vardr. ok farkl geometrik ekillerde olurlar. rnein atal, T, dirsek,
istavroz, ap deitirici gibi bir ok boru balant elemanlar vardr.

103




Resim 2.7: elik boruya flan kayna
2.8.1. Flan

Boru hatlar zerinde vana balantlar ile ekipman giri ve klarnda sklebilen
cvata balantl elemanlarna flan denir. Flanl balantlar karlkl iki flann oturma
yzeyleri arasna uygun bir conta koyarak ve flanlar cvatalarla birbiri zerine bastrarak
gerekletirilir. Ksaca flalar boruya vidalanarak ya da kaynatlarak boruya eklenebilirler.
Contann oturma yzeylerinin tam dzlemsel olmas nemlidir. Yzey ekli de kullanlacak
contann tipine ve malzemesine ve iletme koullarna bal olarak aadaki ekilde olabilir:

Tam dz ve przsz
Yivli yivli spiral eklinde veya i ie gemi daireler hlinde olabilir.
Kanall, bu durumda kanal geometrisine uygun ring eklinde metal conta
kullanlr.

Flanlarn birok eitleri olmakla birlikte en byk ortak zellikleri sklebilen
balant ekli oluudur. Flan eitleri aadaki gibidir:

Weldng neck (Kaynak boyunlu)
Slip-on (Geme )
Socket weldng (Gemeli kaynakl)
Threaded (Dili)
Lopjont (Geme boyunlu)
Bilind (Kr)

ekil 2.7: Flanl keelerin llendirme sistemi

104



a Mil ap
b Flan d ap
c Flan delii ap
d Flan delik merkez ap
eYkseklik


Resim 2.8: Flan eitleri
Flanlarn yzeylerinin kar karya getirilmesi iin deiik metotlar kullanlmaktadr.
rnein kntl yzey ( fatural yzey ) tipindeki flanlar rafineride en fazla kullanlan flan
yzeylerinin kar karya getirilmesi metodudur. ki yzey arasndaki conta bu tr flanlarda
saplamalar ile daha iyi sklabilir. Kaynak boyunlu dii ve erkek flan yksek basncn
istenildii yerlerde kullanlr. Kaynakl erkek ve dii geme flan ve salmastral flan da
flan yzeylerinin kar karya getirilmesine rnek olarak verebiliriz.

2.8.1.1. Flanlarn Tanmlanmas

rnein, 4 300# WN RF ASTM A- 234 WPS (in olarak)
4 Flan anma ls (flan ap)
300 # Basn kademesi ( 150 2500 # aras olabilir.
WN Flan eidi ( Welding Neck)(kaynak boyunlu )
RF Conta yzeyi RF = Kabarm (fatural ) FF = Dz
ASTM A- 234 WP5 flan Amerikan standartlarna gre flan malzemesi

rnek: 150 16 kg / cm
2
Slip on Carbon steel flan ( metrik olarak )
150 : Flan anma ls (apn )
16 kg / cm
2
: Basn kademesi ( 1016- 2540 -61- 100- 16 kg / cm
2
)
Slip on : Flan cinsi ( eidi ) (geme)
Carbon Steel Flan : Flan malzemesi

2.8.2. Saplama Cvata

Flanl balantlarda kullanlan somunlu balant elemanlardr. ift somunlu olanna
( her iki taraf somunlu ) saplama, bir taraf orijinal bal dier taraf somunlu olanna cvata
denir. Saplamann bask yk cvataya nazaran daha fazla olduu iin sanayide daha ok
kullanlr.
105




Resim 2.9: Saplama ve cvata

2.8.2.1. Saplamann Tanmlanmas

rnein; ATMS A- 193 Gr- B7 Saplama (Stud)
A194 Gr 2H Somun (Nuut)
( Amerikan standartlarna gre saplama ve somun malzemeleri)
3/4 x 110mm
M20 x 110mm
Saplama ap ( saplama boyu )

2.8.3. Contalar

Flanl balantlarda szdrmazl salayan balant elemandr. Contalar baland
yerdeki akkann scaklk ve basncna gre seilir. Conta eitleri:

Klingerit (contalk levha)
Spiral wound (Spiral sarml)
Steel clad asbestos (elik kapl klingerit)
Ring joint (halka eklinde conta)


Resim 2.10: Conta eitler
Genel olarak basn ve scakln ok yksek olduu yerlerde Ring joint (halka
eklinde conta) kullanlr. Ringlinden sonra en iyi Spiral wound (Spiral sarml) contalardr.

2.8.4. Dirsekler

106
Akkann ynn deitirmek iin boru hatlar zerine balanan balant
elemanlarna dirsek denir. Dili ve kaynakl olarak imal edilirler. 45- 90- 180 derece
dirseklere standart, dier aclardakilere ise mitre bent (standart olmayan) dirsek denir.



107
Mitre Bent: Genel anlam ile yapma paral dirsek demektir. htiya hlinde 30
derece, 45 derece ve 90 derecelik standart dirsekler mitre bent olarak yaplr.

Redksiyonlu dirsek borunun ynn deitirirken ayn zamanda apn da deitirir.

Dirsekler Aklama Resim


Uzun boyunlu

Akkann ynn yava yava 90
0

deitirir.



Ksa boyunlu

Akkann ynn bir ekilde
90
0
deitirir.



45
0


Akkann ynn 45
0
deitirir.



30
0


Akkann ynn 30
0
deitirir.



150
0


Akkann ynn 150
0
deitirir.



45
0
Lateral

Ara ak 45
0
bir baka yne evirmek
iin.






Dn


Akkann ynn 180
o
C deitirmek
iindir.


Kaynak
balantl
dirsekler

Hata kaynakl balant yaplarak
akkann ynn deitirmek iindir.








i dii dili
dirsek



Resim 2.10: Dirsek eitleri ve grevleri
2.8.4.1. Dirseklerin Tanmlanmas

rnein; 80 SCH 40 ( 219 x 7mm ) 45
0
veya 900 SR veya LR A- 234 WPB BW
veya THDR

80 SCH 40 ( 219 x 7mm ) :Anma ap ve et kalnl
450 veya 900 : Dirsek ac ls
SR veya LR : Yarap ls
SR : Ksa yarap
LR : Uzun yarap
A- 234 WPB : Amerikan standartlarna gre malzeme
BW veya THDR : Balant ekli
BW : Kaynakl
THDR : Dili

2.8.5. Redksiyonlar

Boru hatlar zerinde ap lsn kltmek veya bytmek iin kullanlan balant
elemanlardr. Bu elemanlar hatlara balanarak basnc drmek veya artrmak amalanr.
Redksiyonlu balant elemanlar tanmlanrken bir ucu ap olarak daha byk olan u
verilir ve bunu daha kk ulu olan ap takip eder. rnein, bir redksiyon 4 x 3 x 2
kros olarak tanmlanyorsa buradan karlacak ifade udur: Hat 4 ten 3 apa dyor
ve redksiyondan sonra kros hat apnda 2 olarak veriliyor demektir. Redksiyonlar iki
eittir.
108



Eksantrik: Eksenleri ayr ( eksenleri kak )
Konsantrik: Eksenleri ayn











Ani daralma

Konsantrik redaktr Eksantrik redaktr
ekil 2.8: Redksiyon eitleri
2.8.5.1. Redksiyon Tanmlanmas

4 x 3 SCH 40 Ecc Cons A 234 WPI ( 108 x 4 ) x 98 x 3,5

4 x 3 SCH 40 ( 108 x 4 ) x 98 x 3,5 = n veya Metrik anma ls ve et
kalnl
Ecc Cons = Redksiyon cinsi ( eksantrik veya konsantrik )
A 234 WPI = Malzeme

2.8.6. Kepler

Kolektr ve benzeri yerlerde boru ularn kapatmak iin kullanlan basnca dayankl
balant elemanlarna denir. Kk apl borularda ise kr flan kullanlr. Tapalar erkek (
d taraf dili ) ve dii ( i taraf dili ) olmak zere iki eittir. Kr flan ile borunun son
ksm kapatlaca zaman flan ve boru yzeyi arasna bir conta konulur.


Resim 2.11: Kr flan
2.8.6.1. Keplerin Tanmlanmas

6 SCH 80 A 234 WPB

6 : Anma ap
SCH 80 : Et kalnl
A 234 WPB : Malzeme
109



Kk apl borularda 3000 6000 # dili ve socket welding ( geme kaynakl )
kepler vardr.

2.8.7. Rekorlar

Borularda dallanmalar yapmak iin kullanlrlar. T, istavroz, Y, redksiyonlu T rekor
gibi eitleri vardr. Kk apl borularn sklebilir dili elemanlar olarak da
tanmlanabilir. ounlukla tesisat ve basncn fazla olmad yerlerde kullanlr.


Resim 2.12: Rekor eitleri

2.8.7.1. Rekor Tanmlanmas

3000# ve 6000# C/S Thread socket Welding

:Anma ap ls
3000# ve 6000# : Basn kademesi
C/S : Malzeme
Thread socket Welding : Boru ular balant ekli

2.8.8. Kaynakl Nipel ( Welding Bosse)

Boru hatlar zerinde maksimum 2 e kadar alnacak branmanlar (hat alma ) iin
ana boruya kaynatlan balant elemanlardr. Dili veya socket - Welding ( geme kaynakl)
olmak zere iki eittir.


Resim 2.13: Kaynakl nipel eitleri

2.8.8.1. Kaynakl Nipelin (Welding Bosse) Tanmlanmas

1 3000 # ve 6000# C/S veya dieri

1 : Anma ap
110



3000 # ve 6000# : Basn kademesi
C/S veya dieri: Malzeme
C : Karbon
S : elik

2.8.9. Kaplin (Couplng) (Manon) ve Nipel

Manon Franszca bir tabirdir ve ngilizce karl kaplindir. Bir boru parasnn iine
di alm olanna manon, dna di alm olanna nipel denir. Nipel erkek ve dii olmak
zere iki eittir. Dii nipelin bir tarafna di almtr. Erkek nipelin iki tarafna dtan di
almtr. Manonlar yarm manon olarak da kullanlr. Dili, geme kaynakl ve
redksiyonlu tipleri vardr. Kaplinler bir balant elemandr. Kaplinlerin her iki taraf iten
dili olup ortas botur. Her iki yndeki diler birbirine gre ters almtr (sa ve sol di
olarak).

Resim 2.14: Maon ve nipel eitleri
2.8.9.1. Kaplin (Couplng) Manon ve Nipelin Tanmlanmas

1 3000# - 6000 # , C/S Galv, SW Dili red, manon veya yarm manon

1 : Anma ap
3000# - 6000 # : Basn kademesi
C/S Galv : Malzeme
SW Dili red : Manon tipi
Manon veya yarm manon: Manon eiti

2.8.10. Te (TEE) ve Kros (Crosse)

Yaygn olarak TE diye ifade edilir. yollu balant elemandr. Kros ise drt yollu
balant elemandr. Her iki elemanda da dili ve geme kaynakl olarak iki tip mevcuttur.


Resim 2.15: Te ve krosse

111



rnein; Te ve Krossenin tanmlanmas;
2 3000# - 6000 # , C/S Galv, Dili- SW , TEE CROSSE

2 : Anma ap
3000# - 6000 # : Basn kademesi
C/S Galv : Malzemesi
Dili- SW : Tipi
TEE CROSSE: Balant elemann ismi

2.8.11. Weldolet (Kaynakl ), Thredolet (Dili ), Sockolet (Geme)

Basnl ve ok yksek basnl borulardan branman olarak kullanlan, bir ucu ana
boruya kaynatlan dier ular weldolet (kaynakl), thredolet (dili) ve sockolet (geme) olan
balant elemanlardr. Dvme ile imal edildikleri iin yksek basnlarda emniyetle
kullanlrlar.


a b c
Resim 2 16: (a) Weldolet (b) Thredolet (c) Sockolet

rnein; 8-3 X STD ASTM A- 105 Weldolet tanmlanmas.

8-3 : Az girii yaplan ana boru (8 3)
X : Braman alna boru ap
STD : Basn kademesi
ASTM A- 105: Malzeme
Weldolet : Balant elemannn ismi

rnek: 10 -6 X 1 3000 # ASTM A 182 F1 Thredolet veya Sockolet
tanmlanmas.

10 -6 : Giri yaplan ana boru ap
X 1 : Braman alna boru ap
3000 # : Basn kademesi
ASTM A 182 F1 : Malzeme
Thredolet veya Sockolet: Balant elemannn ismi

112



2.8.12. Dkme Demir Borularn Balantlar
Dkme demir borularda u tip balant elemanlar kullanlr:


Flanl balant

an eklinde ve kalafatl
balant

Salmastral veya esnek
manonlu balant

Esnek bir ring zerine itilerek sktrlan balant
Resim 2.17: Dkme demirlerde kullanlan balantlar
2.9. Boru Donanmnda Ypranmann Nedenleri

Petrol rafinerisi boru donanmnda ok deiik niteliklerde akkanlar tanr. yle bir
sralamak gerekirse bunlar; ham petrol, sv veya gaz faznda eitli proses rnleri, asitler,
alkaliler ve muhtelif kimyasallar, yksek ve dk basnta su buhar, petrol snfna
girmeyen dier gazlar (hidrojen, klor, karbonmonoksit, kuru amonyak, hava). Bu
akkanlar iinde korozyon ve erozyona yksek, dk veya hi etkisi olmayan svlar vardr.
Bu svlar boru iinde ypranmalara neden olmaktadr. Dtan da zemin st borular
atmosferin, zemine gml olanlar da topran korozyonuna maruzdurlar.

2.10. Boru Donanmnda Teknik Kontroln Skl

Boru donanmnda kontroln skl ve kapsam ncelikle korozyon hzna baldr.
Hzl ypranmann sz konusu olduu hllerde sk ve tam kontrol gerekir. Korozyon hafifse
seyrek ve ksm kontroller yeterlidir. Kontroln skl aadaki faktrlere gre
belirlenmelidir:

Hizmetin ypratcl
113



Kalan korozyon payn miktar
Gemi kaytlarn dzenlilii
Yasal zorunluluklar

2.10.1. Gvenlik nlemleri ve n Hazrlklar

Boru donanm herhangi bir nedenle almadan ya da baz tr d kontrollere
balanmadan gvenlik nlemleri mutlaka alnm olmaldr. Genel bir kural olarak, boru
donanm almadan nce zararl, zehirli veya yanc her trl svnn veya gazn kana
kar krlenmeli, ayrca bunlarn kalntlar temizlenip atlmas amacyla iten
sprlmelidir. Uygulanacak kontrol yntemleri herhangi bir hasara neden olacaksa bunun
nlemi nceden alnmaldr. rnein eki deneyi, cidar kalnln lmek amacyla delik
almas, korozyonun tehlikeli snrlara ulatn haber verecek kr deliklerin almas,
szdrmazlk kayna yaplmas, kacak noktasn tkamak veya yamamak iin kaynak
yaplmas gibi iler nceden gvenlik nlemi almay gerektirir.

a b c
ekil 2.18: Boruda, (a) Delik ama , (b) Kontrol , (c) Delik kapama
2.10.2. Donanm letmede ken Yaplacak Kontroller

Boru donanmnn teknik kontrol programnda cidar kalnl lmlerine olanaklar
lsnde iletme dneminde yer verilmelidir. Cidar kalnln ultrasonik yntemle evre
scaklndaki yzeylerden olduu gibi yksek scaklklardaki yzeylerden de llmesi
mmkndr. Ayrca scak devrelerden yaltm rtsn kaldrmadan iteki borunun cidar
kalnln radyoaktif grnt yntemiyle de tayin etmek ou hlde mmkn olabilir.
Radyografik yntem boru iinde oluan birikintilerin alglanmasnda kullanlr. Kontrollerin
verimli olabilmesi iin gemiteki kontrollerin incelenmesi gerekir. Bu inceleme ayn
zamanda kontrol edilmesi gereken konularn ve yenilenmesi gereken kesimlerinden
belirlenmesinde yardmc olur.

letme srasndaki kontrol aada sralanan verileriyle duru sresini ksaltr.

letme sresinin uzun tutulabilmesi cesaretini verir ve programsz durular
azaltr.
Duruta yenilenecek boru donanmnn nceden imal olunup hazrlanmasn
salar.
Gereksiz ileri nler ve igcnden tasarruf salar.
114



115
Bakm iini zaman iinde yayacak ve bylece daha az igc gerektirecek
ekilde planlamak olanan verir.

Boru donanm kaaklar en kolay iletmede iken belirlenebilir ve bu i srekli biimde
olmaldr. Boru mesnetleri gzden geirilmelidir; arplma veya hasar olup olmadna,
temellerde kayma olup olmadna, temel cvatalarnn durumuna dikkat edilmelidir.
Borularn sabit mesnetlerinin durumlar gzden geirilmelidir. Borular sallanma ve titreim
durumlarna baklmaldr.

letme srasnda gzle kontrol

Kaaklar
Ayarszlklar
Mesnet bozukluklar
Titreim
Di korozyon
Korozif sv salmas
kirliliin belirtilmesi

letme srasnda kalnlk lmleri

Ultrasonik yntem
Radyografik yntem

2.10.3. Durularda Yaplacak Kontroller

Duruta herhangi bir nedenle alan borular olursa bunlar iten de kontrol edilmelidir.
letme srasnda saptanan kacak, ayarszlk, titreim ve sallanma gibi kusurlarn sebeplerini
ortaya karmak iin iz sren bir kontrol uygulanmaldr.

Duruta yaplacak kontroller

Korozyon, erozyon ve kirlilik
atlaklar
Flanlarn conta oturma yzeyleri
Balantlar
Flanl balantlar
Kaynakl balantlar
Dili balantlar
Kenetli balantlar
Ayarszlk
Titreim
Scak lekeler



116
Sembol Anlam
P Proses aklar
S Stim (buhar)
C Kondensat (younlam su buhar)
W Soutma suyu
BF Kimyasal ilemi yaplm su
F Kazan yakt
G Gaz yakt
A Proses ve enstruman havas
Am Amonyak
D Boaltma (dreyn)
V Ventlerden enjeksiyon
R Emniyet valfinden enjeksiyon
Tablo 2.3: Borulamada sembollerin aklamas




UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Gerekli malzemeler: Ayrma hunisi, 1m ve 30 cm hortum (aplar 1/5 orannda),
spor, kska, cetvel, KMnO
4
doymam zeltisi, lastik tpa, 4 veya 5cm apnda 30 cm boru
(cam veya effaf plastik), ee

lem Basamaklar neriler


30 cm boyunda, 4 veya 5 cm apnda cam
boru hazrlaynz.
Laboratuvar nlnz giyerek
alma tezghnz dzenleyiniz.

alma ortamnz hazrlaynz.

Kullanacanz malzemeleri
retmeninizden alnz.

Malzemelerinizin temizliini kurallara
uygun yapnz.

Cam boruyu ee ile dikkatlice kesiniz.


3 veya 4 cm apl cam boruya taklacak
delikli tpa hazrlaynz.
Lastik tpalarn deliklerini borularn
aplarna gre anz.

Lastik tpaya delik aarken dikkatli
olunuz.


Renkli zelti hazrlaynz.
KMnO4 ile doymam zelti
hazrlaynz.
zeltiyi sznz.
zeltide girdaplarn olmamasna
dikkat ediniz.
117




Cam boru ve ayrma hunisini sabitlemek
iin dzenek kurunuz.
Dzenekte balant elemanlarnn
salam olduunu kontrol ediniz.

Ayrma hunisini destek ubuuna
kskala sabitleyiniz.
Kskala ayrma hunisini sktrrken
dikkatli olunuz.

Ayrma hunisinin alt ksmna effaf
hortumu sabitleyiniz.
Ayrma hunisine hortumu takarken
fazla zorlamaynz.
Ayrma hunisi yerine ak salayacak
farkl malzeme de kullanabilirsiniz.


ki hortumun ularn mantara taknz.
Hortumlarn ularn vazelinleyiniz.

118




Mantar 30 cm lik cam borunun ucuna
sabitleyiniz.
Mantar takarken fazla zorlamaynz ve
vazelinleyiniz.

Ayrma hunisine renkli zeltiyi
boaltnz.
Ayrma hunisine doymam zeltiyi
boaltrken huni kullannz.

Hortumun bota olan ucunu emeye
taknz.
Hortumu kelepe ile sabitletiriniz.

Suyu anz.
Suyu fazla amaynz.
Su cam boruyu dolduracak ekilde
akmasn salaynz.
119




Ayrma hunisinin vanasn anz.
Huninin st ak olacak ekilde vanay
tam anz.

25 cm lik borudaki akn grnmn
raporunuza yaznz.
ki akkannn ayn debide akmasna
dikkat ediniz.
Nre deerini hesaplaynz.

V= 10 cm/s
1atm ve 200C suyun
viskozitesi=1,0019 g/cm s
d=1g/cm3
Rapor hazrlaynz.

120




LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorularda bo olan ksmlar doldurup test sorularn znz.
Cevaplarnz cevap anahtarndan kontrol ediniz.

1. Boru hatlarndaki scaklk deiimleri.ve sebep
olur.

2. Borudan akan akkan , iinde ar karm ve girdap oluturmadan akyorsa , bu
aka . ak denir.

3. Boru hatlar zerinde vana balantlar ile ekipman giri ve klarnda sklebilen
cvatal balant elemanlarna .. denir.

4. Akkanlarn ynn deitirmek iin boru hatlar zerine balanan
ekipmana..denir.

5. Boru donanmlarnda cidar kalnln ..ve
yntemlerle llmesi mmkndr.

6. Aadakilerden hangisi metal borularn imalat yntemi deildir?
A) Kaynak B) ekme C) Dkm D) Pres

7. Boru cidar kalnlklar geleneksel olarak aadaki hangi deyim ile ifade edilmez?
A) nce etli B) Standart etli C) Kaln etli D) ok kaln etli

8. Aadakilerden hangisi boru ularna verilen ekillerden birisi deildir?
A) Dz kesilmi B)Hava alm
C) Trtklanm D) Di ekilmi

9. Aadakilerden hangisi borularda kullanlan bir ksaltma deildir?
A) SMLS B) ERW C) STR D) SCH

10. 10 sembolnn boruyu tanmlamadaki karl aadakilerden hangisidir?
A) Borunun anma ap B) Et kalnl
C) Uzunluu D) Malzemenin cinsi

11. Galvanize borularn i yzeylerinin kapl olmasnn salad en nemli zellik
aadakilerden hangisidir?
A) Borunun i yzeyinin pas tutmamas
B) Sv aknda srtnmenin azalmas
C)Temiz olmas
D)Montajda kolaylk salamas

12. Nre says aadaki saylardan hangisinden kk ise ak laminerdir ?
A)2500 B)2400 C) 2300 D) 2100

121



122
13. ap 3cm olan borudan younluu 0,9 g /cm
3
, hz 40 cm /sn. ve viskozitesi 0,09 g
/cm sn. olan sv akyor. Bu svnn reynolds(Nre) says aadakilerden hangisidir?
A) 900 B) 1200 C) 1600 D) 2100

14. Aadakilerden hangisi flan eidi deildir ?
A) Kaynak boyunlu B) Geme
C)Sargl D) Dili

15. Aadakilerden hangisi iletme (nite retimde) srasndaki kontrolle fabrikann
duru srasndaki bakmn sresini azaltmaz?
A) Duruta yenilenecek boru donanmnn nceden imal olup hazrlanmas
B) Bakmda kullanlacak btn malzemenin teminin salar.
C) Gereksiz ileri nler ve i gnde tasarruf salar.
D) Bakm iini zaman iine yayarak ve daha az i gc gerektirecek ekilde planlama
salar.

16. Aadakilerden hangisi durularda boru donanmlarnda yaplacak kontrollerden
deildir?
A) atlaklar B) Korozif sv salmas
C) atlaklar D) Balantlar

17. Aadakilerden hangisi, durularda boru donanmnda kontrol edilecek balant
eleman deildir?
A) Flanl B) Kaynakl C) Kenetli D)Vana

18. Boru donanmda, borunun zerinde yazl olan F sembolnn anlam
aadakilerden hangisidir?
A) Proses aklar B) Boaltma
C) Stim D) Kazan yakt

19. ap 0,5 m olan bir borudan younluu 1000 kg / m
3
ve viskozitesi 0,55x10
-3
Ns /m
2

olan bir sv Nre = 2000 olacak ekilde akmaktadr. Ak hz aadakilerden hangisidir?
A) 1,1.10
-3
B) 2,2.10
-2
C) 2,2.10
-3
D) 1,1.10
-2


20. niteden 0,02 m apl boruyla depolama tankna giden akkann ak hz 40 m/sn.
dir ve belli bir mesafeden sonra boru ap 0,04 m ykseltiliyor. Tanka akndaki hz ka m/
sn. dir?
A) 80 B) 40 C)20 D)10


DEERLENDRME

Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru
ise uygulamal teste geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne
dnerek konuyu tekrar ed




PERFORMANS DEERLENDRME

PERFORMANS DEERLENDRME
Uygulama sorusu: Laminer ak dzeneini kullanarak amurlu suyun trbilant ak
iin Nre deerini hesaplaynz.Akkann younluk 2,5g/cm
3
, viskozitesi 0,02g/cm.sn., hz
20 cm /sn. dir.Nre deeri ile deneydeki ak karlatrnz.

Gerekli malzemeler: Ayrma hunisi, 1m ve 30 cm hortum(aplar 1/5 orannda), spor,
kska, cetvel, 100 ml amurlu su, lastik tpa, 4 veya 5cm apnda 30 cm boru (cam veya
effaf plastik ), ee

Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1. nlnz giyip alma tezghnz dzenlediniz mi?
2. Kullanacanz malzemeleri retmeninizden aldnz m?
3.
Lastik tpaya, kullanacanz hortumlarn d aplar
geniliinde delik atnz m?

4. 4 veya 5 cm apnda 30 cm lik cam boru hazrladnz m?
5.
Cam boru ve ayrma hunisine sabitleme dzenei kurdunuz
mu?

6. Kullanacanz cam malzemelerin temizliini yaptnz m?

7. amurlu su karmn hazrladnz m?
8. Ayrma hunisine ap kk olan hortumu taktnz m?
9. ap byk olan hortumu emeye taktnz m?
10. Ayrma hunisini kskala destek ubuuna sabitlediniz mi?
11. Hortumlarn ularn lastik tpaya taktnz m?
12.
Lastik tpay cam boruya takmadan nce vazelin srdnz m?

13. Lastik tpay cam boruya taktnz m?
14. amurlu suyu ayrma hunisine boalttnz m?
15.
Su ve ayrma hunisinin vanasn ap ak gzlemlediniz mi?

16. Nre deeri ile cam borudaki ak karlatrdnz m?
17. Rapor hazrladnz m?

DEERLENDRME

Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz
veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz.
Kendinizi yeterli gryorsanz dier uygulama faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzu
dnyorsanz retmeninize dannz.

123




RENME FAALYET3
RENME FAALYET3




AMA
Gerekli ortam saladnda, kurallara uygun olarak boru donanmndaki vanalar
ama, kapama ve kontroln yapabilecek bilgi, beceri ve deneyimine sahip olacaksnz.



Vanalarn boru hatlar zerine montaj ve kontrol hakknda iletmelerde
aratrma yapnz.

ARATIRMA
3. VANALAR
3.1. Genel Bilgi

Akkanlar durdurmak, yol vermek veya ayarlamak iin boru hatlarna monte edilmi
ekipmanlardr.

Vanalarn gvdeleri ktk malzemeden dklerek veya dvlerek ve sonra da
ilenerek ya da iki veya daha fazla malzemeyi birbirine kaynakla ekleyerek imal olunur.
Oturma yzeyleri gvdenin ilenmi kendi yzeyleri olabilecei gibi, gvdeye sonradan
taklm paralar da olabilir. Bu paralarn gvde ile ayn veya farkl malzemeden olmalar
mmkndr. Hatta metal olmayan zel malzeme kullanlarak szdrmazlk salanabilir. Bu
malzemenin yangndan etkilenmeyecek bir malzeme olmasna dikkat edilmelidir. Bu da o
anda metal- metal zerine basacak bir ilave yzey ifti olabilir.

Vanalarn boru donanmna balants flanl, dili veya kaynakl (soket veya aln
kaynakl) olabilir. Vanalarn ou el kumandaldr. Elektrik motoruyla veya mekanik olarak
dili mekanizma ile etkilenenleri de vardr. Son gruba giren vanalar ya ok byktrler ya da
ulalamaz bir yerdedirler veya bir cihaz tarafndan kumanda ediliyorlardr.


Resim 3.1: Boru hatlar zerine takl olan vanalar

124



3.2. Vana eitleri, Fonksiyonlar ve Onarm

3.2.1. Geyt (Srgl) Vanalar

Geyt vanalar genelde endstride kullanlrlar. nk geyt vanalar akn tamamen
kesilmesinde ya da tm ile almasnda kullanlmak zere tasarlanmtr. Tam ak
olduunda sv ve gaz ak dzgn ve basn kayb ok dktr. Akkan vana gvdesinden
yn deitirmeden geer. Bu yap aka kar direnci azaltr ve vana boyunca oluacak olan
basn dmn minimuma indirir. Grntsyle bir kapy andran disk, mil ve vana
simidiyle hareket kazanr. Bu vanalar ksma ya da ayar amal kullanlmazlar. nk ksmi
ak pozisyonda oluan yksek ak hz szdrmazlk yzeylerinde erozyona ve srgnn
gvde yzeylerine arpmas sonucu hasara neden olur. Geyt vanalar tamamen alncaya
kadar genelde vana simidi bir kereden fazla dndrlr.


Resim 3.2: Geyt vana resimleri ve i grnm
Geyt vanalar
Vana mili darda kalan geyt vana : Bu tip vanalarda ak ya da kapal
pozisyonda mil vana simidinin stndedir. Mil stndeki dileri akkann
erozyon, korozyon, kirlenme gibi etkilerine maruz kalmaz. Bu yap milin
kolayca yalanmasn salar. Milin darda olmas disk pozisyonu hakknda da
fikir edinilmesini salar.
Vana mili ieride olan geyt vana: Vana aldka mil vana simiti zerine
kmaz. Mil vana simiti ile beraber dner. Bu vanalarda dolgu stndeki anma
minimumdur.
3.2.1.1. Geyt Vanalarnn alma ekli ve Bakm

1. Bu vanalar elle altrlrken, amak iin el volan saat ibresinin aksine, kapamak
iin ise saat ibresi ynnde dndrlr.

2. Geyt vanalar serviste tam ak veya tam kapal durumda kullanlmaldr. Eer srg
bir ara pozisyonda yani kimsen ak tutulursa; srgnn alt yzeyleri ve szdrmazlk
elemanlar ksa srede ve byk lde erozyona urar. Bu durum srg grltl
125



titreimlere neden olur. Ksm alan srgde meydana gelen vibrasyon, krlmalarla
sonulanabilir.

3.Milin gresrlkle yalanmas dnda herhangi bir periyodik muayene ve koruyucu
bakm gerektirmez.

Resim 3.3: Geyt vanasnn i grnm
Ancak vanalarn yalanmas mutlaka ve kesin bir program dahilinde tekrarlanmaldr.
Sk ap kapama gerektiren tesislerde vanalar ayda bir yalanmaldr. Dtan vidal ve
boyunduruklu olan ve milleri akta olan vanalarda, mil dileri temiz tutulmal ve srekli
olarak yalanm durumda bulundurulmaldr. Yasz ve korumasz braklan mil ve mil
burcu dileri, apak ve benzeri andrc paralar sebebiyle hasara urayacaktr.

Tablo 3.1: Geyt vanadaki malzemelerin numaralandrlm adlar
Nu. Malzeme Nu. Malzeme Nu. Malzeme
1 Gvde 10 Boaltma Fitingi 22 atal
2 Srg 11 Salmastra 23 Cvata
2a Srg Sit Yzeyi 12 Pim 24 Somun
3 Gvde Ringi 13 Glend 25 Gresrlk
3a Gvde Sit Yzeyi 14 Glend Fla 26 Bte
4 Mil 15 Kapak Saplamas 27 Bur Flan
5 Conta 16 Kapak Sap Somunu 28 Mil Burcu
6 Kapak 17 atal Saplamas 29 Volan Somunu
7 Geri Ring 18 atal Sap Somunu 30 Volan
7a Geri Sit Yzeyi 19 Kopilya 31 Plaket
8 Salmastra Bulu 20 Glend Saplamas
9 Lantern Ringi 21 Somun
126




22
21
20
23
17
15-16
30
1
2
3
4
5
6
8
9
10
13
11
12
29
14
25
26
27
28
7
2a -3a



ekil 3.1: Geyt vana zerindeki malzemelerin yerlerinin saylarla gsterimi
Not: ekil 3.1 zerindeki saylarn karln renmek iin tablo 3.1e baknz.
127





















Resim 3.4: Geyt vanasnn malzemelerinin resimleri : a ( Gvde), b (Srg vegvde ringi), c (Mil
ve geri ringi), d ( Bur grubu ), e (Salmastra grubu), f (Kapak), g ( Kapak-atal ), h (Conta ) ,
(Srg ve gvde ringi ), i(Volan )

g
i

h
e
f
c
d
b
a

3.2.2. Glob (Tablal )ve Al Vanalar

Geyt vanalarn aksine glob vanalarda sit yzeyleri aka dik deil paraleldir. Ak
balad anda da sit ve disk yzeyleri temas hlindedir. Bu durum ak ayarlamasnda ve sit
erozyonunun minimuma indirilmesinde byk bir avantajdr. Glob vanalarda vana simidinin
dnmesiyle sit aklnn deimesi arasnda dorudan balant vardr. zellikle plu tipi
vanalarda ok hassas ak ayarlamas yaplabilir. Operatr vana simidinin dn ile ak
kontrol edebilir. Bu tip vanalarda daha az disk hareketi ile operasyon salanr. Bylece daha
az g harcanr ve vana paralar daha iyi korunur. Glob vanalar akn ayarlanmas ve sit
vana operasyonu yapan yerlerde tercihen kullanlr.

Resim 3.5: Glob vanasnn i grnm ve eitleri
128



3.2.2.1. Glob Vanann alma ekli ve Bakm

Glob vanann elle almasnda, amak iin volan saat ibresinin aksine, kapama iinse
saat ibresi ynnde dndrlr.

Bakmda milin yalanmas dnda periyodik muayene ve koruyucu bakm gerekmez.
Btn paralar deiebilir.

























g

h
e
d c b a
f

Resim 3.6: Glob vanasnn malzemelerinin resimleri : a (Gvde), b (Demontaj paralar), c
(Gvde ring), d (Disk), e (Mil grubu), f (Salmastra grubu), g ( Kapak ), h (Conta ) , (Volan )

Nu. Malzeme Nu. Malzeme Nu. Malzeme
1 Gvde 8 Kapak 18 Kopilya
2 Gvde ringi 9 Salmastra pulu 19 Glend saplamas
2a Gvde sit yzeyi 10 Pim 20 Somun
3 Disk 11 Lantern 21 Setiskr
3a Disk sit yzeyi 12 Salmastra 22 Mil burcu
4 Disk somunu 13 Glnd 23 Volan
5 Mil 14 Glend flan 24 Volan bulu
6 Conta 15 Kapak saplama
somunu
25 Volan somunu
7 Geri ring 16 Kapak saplamas 36 Plaket
7a Geri sit yzeyi 17 Boaltma fittingi
Tablo 3.2: Glob vanadaki malzemelerin numaralandrlm adlar


129




ekil 3.2: Glob vana zerindeki malzemelerin yerlerinin saylarla gsterimi

NOT: ekil 3.2: zerindeki saylarn karlklarn renmeniz iin tablo 3.2den
yararlannz.

130



3.2.3. ek Vanalar

ek vanalar tek ynl vanalar olarak da isimlendirilirler. ek vana hattaki ak
durdurur. ek vana eitleri:

Piston tipi ek vanalar
Bilyeli ek vanalar
Kapakl ek vanalar
Kaldral ek vanalar
Stop ek veya geri dnsz vanalar


Resim 3.7: ek vanas, i yaps ve boru hattna montaj
3.2.3.1. Piston Tipi ek Vana

Piston tipi ek vanalar operasyon gravitesi API (zgl arlk ) ile alrlar. Sv
akyla beraber piston yukarya doru hareketlenir ve ak yolu alr. Ters akta sv vanay
kapatma ynnde zorlar ve ak durur. Piston tipi ek vanalar kapakl ek vanalara gre daha
fazla basn dm olutururlar.

Resim 3.8: Piston tipi ek vana eitleri

131



3.2.3.2. Bilyeli ek Vanalar

Kresel ek vanalar piston ek vanalar ayn prensipte alrlar. Yalnzca piston yerine
bilye mevcuttur.

3.2.3.3. Kapakl ek Vanalar

Vana gvdesinden geen ak yaklak olarak dzgn bir hat stnde olduundan,
kapakl ek vanalarda oluan basn dm piston ya da kresel ek vanalara gre daha
azdr. Kapakl ek vanalar, zellikle sv hatlarndaki basn servislerinde kullanlrlar. Sv
akyla beraber kapak almaya balar ve ak artka tam akla ular. Ters ak annda
ise kapak ak basksyla tam olarak kapanr. Geyt vanalardakine benzer olarak kapakl ek
vanalarda ak st tarafndan engellenmeden dzgn bir hat zerinde oluur. Bu benzerlik
sayesinde genelde geyt vanalarn yannda ek vana kullanm gerektiinde bu kapakl ek
vana olur.

Resim 3.9: Kapakl ek vana eitleri

3.2.3.4. Kaldral ek Vana

Bu ek vana grubunda pistonlu ve kresel ek vanalar vardr. Bu tip ek vanalarda
ak sit iindeki diski yukarya doru hareket ettirir. Disk metal bir eksen stnde aa
yukar hareket edebilecek durumdadr. Diskin sit zerindeki pozisyonu yalnzca yukar doru
harekete msaade edecek ekildedir. Ak kesildii anda disk kendi arlyla sit yuvasna
oturur ve ters ak nler. Kaldral ek vanalar sitim, hava, gaz, su ve genel buhar
servislerinde kullanlr. Dikey borulamada normal kaldral ek vanalar almaz.


132
ekil 3.10: Kadral ek vana eitleri



3.2.3.5. Stop ek veya Geri Dnsz Vana

Stop ek ya da geri dnsz vanalar iki ya da daha fazla nitenin ayn hedere
baland kazan servislerinde kullanlr. Bunlar hederde kazanlara doru olacak ters ak
otomatik olarak engellerler. Stop ek vanalar kazan devreye allarda ve devreden karma
ilemlerinde byk kolaylk salar. Hederde ters ak nlendiinden kazan iinde meydana
gelebilecek olumsuzluklar nlenmi olur. Birden fazla kazann bulunduu sistemlerde
mutlaka bu tip vanalar kullanlr.

Resim 3.11: Geri dnsz vana eitleri
3.2.4. ne Vana

ne vanalar kk aptaki hatlarda hassas ak kontroln salamak iin kullanlrlar.
ne vanalarn tipi al ve global vanalara benzer. Bronz ya da elikten imal edilirler ve
stim, hava, su, ya, gaz, fuel-oil, viskozitesi dk akkanlarda ve benzeri servislerde
kullanlrlar. Mil dileri normalden daha incedir ve daha hassas ayarlamalarda
kullanlabilirler.

Resim 3.12: ne vana eitleri

133



3.2.5. Salmastra ve zellikleri

Szdrmazlk elemanlar, akkanlarn kk aralklardan veya ekipmanlarn eitli
birleme noktalarndan kacak yapmalarn nleyen malzemedir. Statik ve dinamik
szdrmazlk elemanlar olarak iki genel grupta toplanrlar. Contalar, sabit veya birbirine gre
statik paralar arasnda szdrmazl salayan elemanlardr. Salmastralar ise, gidip gelme,
dnme, titreim gibi hareketler yapan ekipmanlarda dinamik szdrmazlk salarlar. Hareketli
paralar arasnda szdrmazln salanmas, hz, basn, scaklk, ortam akkannn
kimyasal zellikleri gibi faktrlere baldr. Ayrca, salmastra kutusu dizayn, mil ve yuvann
yzey temizlii, salmastra yerletirme ekli ve mil salgs da salmastrann szdrmazlk
zelliini etkiler.

Resim 3.13: Salmastra eitleri
deal bir salmastra:

Basn, hz, scaklk, akkan gibi kullanlaca ortam artlarna uygun
olmaldr.
Deiik artlarda kullanlabilmeli, bylece stok eitleri en aza
indirilebilmelidir.
lk altrma periyodunda mil ve salmastra yuvasna kolay ve ksa srede adapte
olabilmelidir.
Mil salgsn hareket halindeyken absorbe edecek kadar elastik olmaldr.
Fazla srtnme ve s oluturmamaldr.
Mili andrmamal, korozif etkisi olmamaldr.
Sk sk bakm ve ayarlama gerektirmemelidir.
stenilen apta bklebilecek kadar esnek olmal, bkldnde kesitinde
deformasyon olmamaldr.
Uzun mrl ve ekonomik olmaldr.

Hi bir salmastra bu zelliklerin tmn bir arada tamaz. Bu nedenle eitli
kullanm yerleri ve artlarna uygun salmastra tipleri gelitirilmitir.

3.2.5.1. Salmastra Kovan

Salmastra kovan vana mili boyunca olabilecek szdrmazl nlemek amacyla
dizayn edilir. Yaygn salmastralar birok malzemeden yaplr. Salmastralarda en ok
kullanlan uygun bir yalayc ile yalanm rg eklindeki asbest salmastralardr. Dolgu
mili fazla sktrp, altrmasn zorlamadan szdrmazl salanmaldr. Salmastra
sklmayacak kadar incelince deitirilmelidir.

134



135
3.2.5.2. ift Cvata ile Sklan Salmastra

Bu tip szdrmazl salayan dolgu malzemesi karlkl iki ynden eit bask
uygulanarak sklr. ayet salmastradan kaak olursa daha fazla sklr. Sktrma annda mil
hareketinin ksaltlmasna dikkat edilmelidir. Salmastra anp kullanlmaz hale gelince
deitirilir.

3.2.5.3. Fanus Tipi Salmastra

Vana scak serviste kullanlyorsa dolgu arasna iinden soutma akkan geen bir
fanus yerletirebiliriz. Baz yksek basnl servislerde de salmastrann ilk blmnden
geebilecek olan akkan tutmak iin bu yntem uygulanabilir. Fanus tipi salmastra
dzenei akkann partikll olduu durumlarda verimli olarak kullanlabilir. nk fanus
sayesinde szdrmazlk azalr ve vana mili anmas ve kirlenmesi nlenir.

3.2.5.4. Enjeksiyon Tipli Salmastralar

Bu salmastra tipinde vana normal operasyon artlarna geldiinde enjeksiyon svs
verilmez. Salmastra dzenei iinde bilyeli bir ek vana mevcuttur. Buna ramen daha
gvenli bir operasyon iin ek vana ve enjeksiyon noktas arasna bir vana konulmas uygun
olacaktr. Szdrmazlk svsnn enjeksiyonu iin ayarlama vidas ekilir, sv hatta verilir ve
kk vana alr. Kacak kesilinceye kadar ayar vidas sklr. Bundan sonra vana sklr.
Eksilen sv yerine ikmal yaplr.

3.3. zel Vanalar

3.3.1. Genel Bilgi

Emniyet vanalar ve rilif vanalar ekipmanlara zarar verebilecek fazla basnc nlemek
amacyla deiik tiplerde dizayn edilmilerdir. Fazla basn, atmosfere ya da ayn sistemde
daha dk basnl yerlere verilebilirler. Emniyet ve rilif vanalarnn ou yay basksyla
oluan set basnta alrlar. Bu bir kol vastasyla da salanabilir. Ya da kol ve yay birlikte
kullanlarak disk zerinde bask oluturulur. Her durumda vana zerindeki yk ayarlanabilir
bir yktr ve hassas kontrol yaplabilir. Emniyet ve rilif vanalarn kullanm alanlar farkldr.

3.3.1.1. Emniyet Vanalar

Emniyet vanalar sktrlabilir akkanlar iindir. Bu akkanlar iin fazla basn
hemen boaltlmaldr. Emniyet vanalar yaplar gerei vanadan tam ak vererek basnc ani
olarak boaltlabilir. Bu vanalar sistemdeki fazla stimi atmosfere ya da masrafl veya zehirli
gaz sisteme evirebilir.




ekil 3.14: eitli emniyet vanalar
3.3.1.2. Rilif Vanalar

Rilif vanlar sktrlamayan akkan sistemlerinde kullanlan (su ya da sv petrol
rnleri gibi ). Bu vanalarn ani olarak tam ak salama gibi bir mecburiyetleri yoktur.
nk sktrlamayan akkanlarda ok az bir transfer bile sistem basncn drmeye
yeterli olacaktr. Bu sebeple vana mili yava yava aar ve kapatr. Daha dk basnl
noktalara verilen fazla sv kayplar nler.


ekil 3.15: Rilif vanann i grnm ve eitleri
3.3.2. Balansl Vanalar

Yaygn olarak kullanlan emniyet vanalarnda ve rilif vanalarda k basnc ile yay
basncnn toplam diski kapal pozisyonda tutar. Fakat yay etrafnda zel bir krk
kullanlarak k basncnn disk zerine olan etkisi kaldrlr. Bylece disk sadece yay
stnde hesaplanan basn olutuunda aar. Emniyet ya da rilif vana ayarlanmalar hibir
zaman sistem stnde yaplmamaldr. Vana set noktas deiimleri mutlaka atlyede
yaplmal ve doru basnta ama kapama yapt burada test edilmelidir.
136


ekil 3.16: Balansl vanalar
3.3.3. Pistonlu Vanalar

Piston vana iine doru incelen bir yapdadr. Vana gvdesi de bu yapya uygun olarak
ilenmitir. Vana eyrek dn hareketiyle tam ak veya tam kapal pozisyona gelir. Gres
yal mil stnde hem szdrmazlk hem de yalama grevini yapar.


Resim 3.17: Pistonlu vanann alma emas
3.3.4. Kresel Vanalar

Yay ile sktrlan vana iindeki bilye sebebiyle bunlara kresel vana denir. Yay
sayesinde bilye vana yuvas iine oturur ve tam bir szdrmazlk salanr. Ayrca yay bilye
stndeki anmalar da engeller. Kresel vanalar eyrek dnle tam kapal veya ak
pozisyona gelirler.





Resim 3.18: Kresel vana ve boru hattna balants

ekil 3.3: zerindeki saylar karlklarn renmeniz iin tablo 3.3ten
yararlannz.


ekil 3.3: Kresel vana zerindeki malzemeler yerlerinin saylarla gsterimi
102




YEDEK PARALAR Adet
1 Gvde 1
2 Yatak 2
3 Kapak 2
4 Bilya 1
5 Hareket Mili 1
6 Somun 4
7 Pul 4
8 Hareket Kolu Kaplamas 1
9 Hareket Kolu 1
10 Mil 1
11 Pul 1
12 Salmastra 1
13 Szdrmazlk Contas 1
14 Basnl ayar Pulu 1
15 Balant Contas 2
16 Cvata 4
17 Boru 1
Tablo 3.3: Kresel vanadaki malzemelerin numaralandrlm adlar
3.3.5. Tapan Vanalar

Taban vanalarnn grevi santrifuj dalg pompalarn emiinde sv tutulmasn
salamaktadr. Bu vana ayn zamanda filtre grevi yapar ve emie gelebilecek partiklleri
engeller. Taban vanas ek vana prensibi ile alr.


Resim 3.19: Taban vanas, i grnm ve boru hattna balanm grnm
3.3.6. Blf Vanalar

Bu vanalar kazanlarda kullanlrlar. Blf vanalarnda ift vana dzenei vardr. kinci
vana ak azaltmada kullanlrken ilk vana tamamen kesmekte kullanlr. Vanalarn belli bir
a ile yerletirilmelerinin sebebi, bu sistem sayesinde vana sit blgesinin sv akyla
partikllerden temizlenebileceidir.

103




Resim 3.20: Blf vana eitleri
3.3.7. Diyaframl Vanalar

Yksek korozyonlu servislerde kullanlrlar. Geyt ya da glob vanalarn iinde bir
diyafram bulundurulur. Diyafram hareketli paralar korozyona sebep olan akkanlardan
korur. Salmastra olmadndan kaak problemleri de yoktur. ayet mil stnde bir kaak sz
konusu ise bu diyaframn yrtldna iarettir. Bu durumda diyafram deitirilerek
operasyona devam edilir.


ekil 3.21: Diyaframl vanann i grnm ve eitleri
3.3.8. Gey Vanalar

Bu vanalar proses nitelerinin operasyonlarnn gvenli olarak yaplmas konusunda
byk bir rol oynar. Vana tam ak olduu pozisyonda ayet hidrokarbon svs ya da gaz
oluan bir yarktan kmaya balarsa, ani basn dm sebebiyle elik bilye sit iine
hareket eder ve ak kesilir. Bu durum oluabilecek tehlikeleri nler.


104




Resim 3.22: Gey vana
3.3.9. Yangn Hidrat

Yangn hidrat zel bir burgulu mil ile alr. Vana tam ak pozisyona getirildii
zaman, vana pistonu ana hattaki suyun hidrat iine girmesini salar. Piston kapand zaman
su ak tamamen kesilir ve hidrat dreyni kendiliinde alr. Yangn hidrat hibir zaman
tahtitli (basnl) altrlmamaldr. nk yarm ak pozisyonda dreynler de alacandan
suyun bir ksm da dar boalacaktr.


Resim 3.23: Yangn vanalar
3.3.10. Kontrol Vanalar

Kontrol vanalarda diyaframa uygulana hava, mil stndeki ya sktrarak hareketi
salar. Diyafram hareketi pistona bir kol vastasyla aktarlr. Diyafram ve piston vanann 3
-15 psig arasndaki basnla, tam ama yada kapama yapabilecei ekilde dizayn edilmitir.
Dier bir deyile vana akln deitirmek iin diyafram stndeki hava basncn
deitirmek gereklidir. Kontrol vanalar direkt ve ters aksiyonlu olmak zere iki ekilde
snflandrlabilirler.

Direkt aksiyonlu: Hava basncnn artmasyla aar.
Ters aksiyonlu: Hava basncnn artmasyla kapatr.

ou vanalar direkt aksiyondan, ters aksiyona dntrlebilirler. Vanalar
iletmelerin gvenlii asndan farkl ekilde dizayn edilmilerdir. Vanalar daima fail safe
(al durumda gvenli pozisyona geme durumu) olmaldr.

105




ekil 3.24: Kontrol vanasnn boru hattna montajl grnm


Resim 3.25: Kontrol vanalarnn i grnm
106




ekil 3.4: Kontrol vanasnn zerindeki malzemelerin adlar
107



3.3.11. Kelebek Vanalar

Kelebek vana kanat olarak da isimlendirilen bir disk, bir aft ve gvdeden oluur. aft
yatak iine monte edilmitir ve salmastra sistemi mevcuttur. Kelebek vanalar tam
szdrmazln gerekli olmad kontrol ihtiyac olan sistemlerde kullanlrlar. Manuel olarak
da iletilebilmelerine ramen genelde hava ya da elektrikle alan bir aksamla kullanlrlar.
Kelebek vanalar kapatldklarnda, normal olarak, metal- metal zerine oturur. Dolaysyla
bunlarda tam bir szdrmazlk sz konusu deildir. Kelebek vanalarn bykleri, genellikle,
mekanik kumandaldr. Mekanik kumandann bir vazifesi de iletmede iken akn etkisi ile
vanann kendiliinden kapanmasn nlemektir.


ekil 3.26: Kelebek vana eitleri
3.3.12. Atmosferik Rilifli Vanalar

Atmosferik rilif vanas sitim trbininin kondensesinin egzoz edilmesi iin kullanlr.
Bu vana normalde vakum altnda alr. Vakumu oluturan ekipmanlarda herhangi bir
problem olduunda atmosferik rilif vanas aar ve fazla basnc boaltr. Trbin
altrldnda vana mili boa alnarak disk hareket edebilecek pozisyona getirilir. Su
szdrmazl ile sisteme hava girii nlenir. Trbin almaya baladktan sonra sistemdeki
vakumun etkisiyle vana diski yuvada kalr. Su ile yaplan szdrmazlk disk ve gvde siti
arasnda olmaldr. Szdrmazlk salayacak olan su gzetleme camndan kontrol edilebilir.
Mil uygun pozisyonda ise disk altnda uygulanan basnta disk alarak ak salar.

108




Resim 3.27: Atmosferik rifli vana
3.3.13. Slayt Vanalar

Bu vanalar yksek scaklklar ve korozyona ak operasyonlar iin olduundan vana
malzeme seiminde dikkatli davranlmaldr. Slayt vanalarn tek bir ift diskli tipleri
mevcuttur. Her bir disk birbirinde bamsz iki ayr hidrolik mekanizmayla alr. Ayrca
hidrolik sistemde oluabilecek arzalara kar diskleri hareket ettirebilecek manuel
mekanizmalar mevcuttur.

Vanann daha uzun mrl olabilmesi iin, akkann getii giri blm ve diskin
k blm ile tm i yzeylerde zel kaplama mevcuttur. Slyt vanalarda diskler ile diskin
hareket ettii kzaklar arasnda boluk iyi bir operasyon salamak asndan ok nemlidir.
ayet aralk fazla ise katalist kaaklar fazlalaacak ve erozyon artacaktr. Aralk az ise
yksek scaklkla birlikte disk kzakta skacaktr. Araln az olmas sonunda disk zerinde
anmalar da oluabilir.


Resim 3.28: Slayt vana


109




ekil 3.5: Slayt vanann paralar
3.3.14. Vanalarn Onarm

3.3.14.1. Geyt Vanalarn Onarm

1. Salmastra Kaa: Vana alrken salmastra kaa grlrse, salmastra
sktrlmal veya deitirilmelidir. Vanann tam ak veya kapal konumda kaak
izlenmeyebilir. Salmastra ringlerini sktrmak iin glend somunlar saat ibresi ynnde ve
karlkl olarak drtte bir tur halinde dndrlr. Skma yoluyla kaak nlenemiyorsa,
salmastra komple yenilenmelidir. Yenileme ilemi vana tam ak ya da tam kapal konuma
getirildikten sonra yaplabilir. Hat ak engellenmek istenmiyorsa tam ak konum tercih
edilmelidir.


Resim 3.29: Geyt vanann onarm ve gerekli malzemeler

110



Bunu iin;
Vanay tam ak konuma getirip glend saplamalar elle sklebilir hale
gelinceye kadar gevetilir.
Mil nce kapama yntemiyle yarm tur, sonra kuvvetle ama ynnde
evrilerek sktrlr.
Glend saplamalar tamamen boaltp glend ve glend flan yukarya alnarak
eski salmastra ringleri yuvadan karlr.
Yeni ringler, eski yerlerinin st ste gelmesinden saknarak yuvaya yerletirilir.
Glend ve glend flan yerine yerletirip saplama somunlar sktrlarak
ringlere bask uygulanr.
Bu ilem sonunda vana birka kez alp kapatlarak kaak olup olmad
kontrol edilir, gerekirse ilave ringler koyup yeniden sktrlr.
Genel olarak salmastra grubu yllk bakmlarda ilave ringlerle beslenmeli ve ylda
bir komple yenilenmelidir.

2. Sit kaa (sznt): Bu tr kaaklarn varl hlinde srg veya gvde ringlerinin
onarm veya deimesi gerekir. Bu ilemden nce hat basncnn tamamen giderilmi
olduu kontrol edilmelidir.
Srg veya gvde ringlerinin deitirilmesi iin;

Vana tam ak konuma getirilir.
Gvde kapak balant saplamalar sklr ve kapak grubu tamamen vanadan
darya alnr.
Srg, T ekilli balantdan syrlarak milden ayrlr.
Srg ve gvde szdrmazlk yzeyleri iyice muayene edilir, kk hasarlar
lepleme (metalleri veya sermetleri talama talar, andrclar veya parlatma
rnleri vastasyla ileyen apak alma, bileme, talama) yoluyla giderilir.
Lepleme yoluyla giderilemeyecek nemli hasarlar varsa zel anahtar ile ringler
sklp yenileri taklr ve leplenir.


Resim 3.30: Vanalarn onarm iin sklm grnm
111




Demontaj ve montaj srasnda unlara dikkat edilmelidir:

Demontaj srasnda vana tam ak konumda olmaldr.
Vana srgs gvde iindeki kzaklara hassas olarak altrlmtr. Yerine ters
olarak monte edilmemesi iin skme srasnda gvde ve srgnn birbiri karsnda
alan yzeyleri numaralandrmal ve montaj bu numaralar dikkate alnarak
yaplmaldr. Aksi durumda szdrmazlk yzeyleri hasar grr ve tam szdrmazlk
salanamaz.
Montaj srasnda srg ve gvde szdrmazlk yzeyleri iyice temizlenmeli, gvde
iindeki pislik ve artklar alndktan sonra demontaj srasnda konulan iaretlere gre
montaj yaplr.


Resim 3.31: Geyt vanann hat zerinde tamiri

3.mil hasar: Mil dileri deforme olmu vanann iletimi mmkn deildir. Bu durumda hat
basnc tamamen giderilerek mil deiimi aadaki gibi yaplr.

Gvde kapak balant saplamalar sklerek kapak gurubu komple gvdeden
ayrlr.
Volan somunu sklp el volan yerinden alnr.
Mil saat ibresi ynnde, burtan kurtulana kadar evirerek aa indirilir.
Salmastra kutusundan ekilerek kurtarlr.
Srg milden ayrlr.
Yeni mil kullanlarak yukardaki ileminin tersine montaj yaplr.

Not: yeni mil takldnda salmastra ringleri de yenilenmelidir.

112



113
3.3.14.2. Glob Vanalarn Onarm

1. Salmastra kaa: Vana altrlrken salmastra kaa izlenirse salmastra ringleri
sktrlmal veya yenilenmelidir. Vana tam ak veya tam kapal konumda iken sznt fark
edilmeyebilir. Salmastra ayar iin gzl saplama somunlar saat ibresi ynnde devirler
halinde ve karlkl olarak sktrlr. Sznt nlenemezse salmastra ringleri yenilenmelidir.

Bunu iin;

Gzl saplama somunlar karlr.
Glend flan ykseltilip ataldaki asksna oturtulur.
Mile ve yuvaya zarar vermeden eski ringler kartlr.
Yeni ringler, ek yerleri st ste gelmeyecek ekilde yerletirilir.
Glend ve glend flan yerlerine yerletirilir.
Gzl saplama somunlar karlkl sktrlarak, salmastra ringleri yuvaya
yerletirilir.

2. Sit kaa: Glob vanann sit yzeyindeki yabanc maddeler vanann biraz
almasyla salanan yksek ak hz yardmyla srklenerek vana dna atlabilir.
Vanann szdrmazl tam deilse, el volan tork kazandrc uzatmalarla evrilerek szntnn
nlenmeye allmas, hassas szdrmazlk yzeylerinin hasar grmesine neden olabilir. Bu
gibi hllerde vana devreden alnarak nedenleri aratrlmaldr. Szdrmazlk yzeylerinde
hasar ve deformasyon grlrse disk veya ringin deitirilmesi gerekir. Vana devreden
alnmadan nce, hat basncnn tamamen giderilmi olmasna dikkat edilmelidir.

Vana tam ak konuma getirilir.
Gvde kapak saplamalar sklr ve kapak grubu vanadan ayrlr.
Disk milden ayrlr (Klavuzlu disk ise; disk somunu ve disk pulu yenilenir.
Plag tipi disk ise; disk somunu zlr, disk pulu ve emniyet pulu ayrlr disk
yenilenir.).
zel anahtar kullanlarak sitring karlr ve yenilenir.

3. Mil hasar: Mil dileri hasar grm ise vanay altrmak mmkn olmaz. Bu
durumda milin aadaki ekilde yenilenmesi gerekir.

Kapak grubu vanadan ayrlr.
Volan somunu sklr ve volan alnr.
Mil, burtan kurtuluncaya kadar saat ibresi ynnde dndrlerek aa alnr
ve diler serbest kalnca ekilerek salmastra yuvasndan kurtarlr.
Disk milde ayrlr.
Yeni mil kullanlarak yukardaki ilemler ters ynde uygulanr.



4. Mil burcu: Vana servis d braklp hat basnc tamamen giderilir.

Vana be tur kadar alr.
Uygun bir anahtar yardmyla bur evrilerek kapaktaki yuvasndan sklr.
Volan somunu sklp volan alnr.
Bur saat ibresi aksine dndrlp milden kurtarlr.
Yeni bur kullanlarak yukardaki ilem ters ynde uygulanr.

3.3.14.3. ek Vanalarn Onarm

1. Sit kapa: Disk veya ring deitirilmesi gerekir.

Kapak sklr.
Pim yuvas tapas sklp ve disk mili kaydrlarak dar alnr.
Disk gurubu vanann dna karlr.
Ask tipi vanalarda, disk gurubu gvde iindeki kulaklara baldr. Balant
vidalar sklp disk grubu dar alnr.


ekil 3.32: ek vana ve montaj malzemeleri

114




UYGULAMA FAALYET

UYGULAMA FAALYET
Kullanlacak malzemeler: eki, tornavida, temizlik malzemesi, anahtar takm

lem Basamaklar neriler

Bakm tezghnz hazrlaynz.

nlnz giyiniz.

Skmek iin kullanacanz malzemeleri
atlye sorumlusundan alnz.

Geyt vanay tezghnzda mengeneye
sabitleyiniz ve ak konuma getiriniz.

Skmede kullanacanz malzemeleri
hazrlaynz.

Temizlik malzemelerini hazrlaynz.


Volan somununu sknz.
Skmek iin uygun anahtar kullannz.

Sktnz her paraya numara veriniz.


Volana alttan ekile hafife sana
soluna dengeli tklatnz.

Volann yuvay syrmamasna dikkat
ediniz.

Volannn pimi varsa dikkatlice
kartnz.
115




Volan (simit) yuvasnda kardnnz.

Glend saplamasnn somunlarn
sknz.
Skmede kullandnz anahtarn
somuna hasar vermemesine dikkat
ediniz.

Sktnz sa ve sol somunlar
kartrmaynz.

Pimi sknz.
Skmede kullandnz anahtar somuna
hasar vermemesine dikkat ediniz.

Sktnz sa ve sol pimleri
kartrmaynz.

Glend saplamalarn kartnz.
kardnz sa ve sol saplamalar
kartrmaynz.


Kapak saplamasnn somonunu sknz.
Somuna tam yerleen anahtar seiniz.

Somun ve saplamada di syrmamaya
dikkat ediniz.

Sktnz sa ve sol somun ve
saplamalar kartrmaynz.
116




Kapa saat ynnnn tersine evirerek
milden ayrnz.
evirmede acele etmeyiniz.

Milin izilmesine ve yalama
yapmamasna dikkat ediniz.


Glend ve glend flan kartnz.
Hasar vermemeye dikkat ediniz.

Kapaktan buru kartnz.
Hasar vermemeye dikkat ediniz.

Kapaktaki contay kartnz.
Contay karmak iin dz tornavida
kullannz.

Dikkatli alnz.
117





Mil ve ringi yuvadan kartnz.
Milli karmada herhangi bir anahtar
kullanmaynz.

kmyorsa yzeye oturu eklini
kontrol ediniz.

Gvdeyi mengeneden sknz.
Vanann boru hattna balant
yerlerindeki contalar karnz.

Paralarn temizliini yapnz.
Numara srasn kartrmamaya dikkat
ediniz.

Korozyon kontrol yapnz.
118




Gvdeyi mengeneye yerletiriniz ve son
numaradan balayarak montajn
yapnz.

Somunlar saplamalara dzgn
yerletiriniz.

Contann kapaa tam olarak
yerletiinden emin olunuz.

Mil ve ringin yuvaya tam olarak
yerletiinden emin olunuz.

Kapa mile yerletirmeden nce burcu,
glend flan ve glendi taknz.

Kapa mile takarken saat ynnde
yavaa eviriniz.

Su hattna montajn yapnz.
Su hattna balarken conta kullannz.

Somunlar iin uygun anahtar seiniz.

Szdrmazlk kontrol yapnz.
Gvde ile kapak arasndan szdrp
szdrmadn kontrol ediniz.

Ama kapamay kontrol ediniz.
Rapor hazrlaynz.
Yaptnz ilemleri srasyla yaznz.

Szdrmazlk kontrolnde varsa
aksaklklar belirtiniz.

119




LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki sorularda bo olan ksmlar doldurup test sorularn znz.
Cevaplarnz cevap anahtarndan kontrol ediniz.

1. Geyt vanann grevi ak kesmek veya tm ile .tr.

2. Geyt vanalarn yar ak kullanlmas szdrmazlk elemanlarnda ve srgnn alt
yzeylerinde .. neden olur.

3. Glob vanalarn sit yzeyleri aka , geyt vanalarnki ise
durumdadr.

4. ne vanalar .. dk akkanlarda kullanlr.

5. Salmastra elemanlar akkanlarn kk aralklardan veya eitli birleme
noktalarndan nleyen malzemelerdir.

6. Emniyet vanalar akkanlar iin kullanlr ve zararl veya
masrafl .. sisteme geri evirirler.

7. Tapan vanasnn grevi santrifj dalg pompalarnn emiindeki.
salamaktr.

8. Kontrol vanalar diyaframa uygulanan hava mili stndeki
..hareket salar.

9. Direkt aksiyonlu kontrol vanas .. . artmasyla aar.

10. Gety vanada sit kaa halinde srg veya
deitirilmesi gerekir.

11. Aadakilerden hangisi vanalarn grevi deildir?
A) Ak durdurmak B) Akkana yol vermek
C) Akn hzn ayarlamak D)Akkann scakln ayarlamak

12. Vanalar aadaki malzemelerden hangisi ile boru hattna balanamaz?
A) Yaptrc B) Flan
C) Aln kaynak D) Dili soket

13. Sk alp- kapanan vanalar ka ayda bir yalanmaldr?
A)Dokuz ayda bir B) Alt ayda bir
C) ayda bir D) Ayda bir

120



121
14. Aadakilerden hangisi geyt vanann malzemesi deildir?
A)Volan B) Conta C) Setiskur D) Kopilya

15. Aadakilerden hangisi ek vana eitlerinden deildir?
A) Rilif tipi B) Kaldra tipli C) Piston tipi D) Kapakl

16. Aadaki zelliklerden hangisi ideal bir salmastraya ait deildir?
A) Elastik olmal B) Fazla srtnme ve s oluturmal
C)Mili andrmamal D)Korozif etkisi olmamal

17. Vanalarda hareketli paralar arasnda szdrmazln salanmas aadakilerden
hangisine bal deildir?
A) Basn B) Viskozite C) Scaklk D)Hz

18. Pistonlu ve kresel vanay tam amak veya kapamak iin hareket kolunun evrimi
aadakilerden hangisidir?
A) ki tur B) Bir tur C) Yarm tur D) eyrek dn

19. Aadakilerden hangisi kresel vanann paralarndan deildir ?
A)Bilye B)Gresrlk C) Mil D) Basnl ayar pulu

20. Diyaframn grevi aadakilerden hangisidir?
A) Ak kontrol etmek B)Akn hzn artrmak
C) Basnc drmek
D) Hareketli paralar korozyondan korumak

21. Gey vanalarnn en neli zellii aadakilerden hangisidir?
A) yi ak salamas
B) Kontrol kolay olmas
C) Ani basn dmesinde ak kesmesi
D) Ters ak salamas

23. Geyt vanalarda srg veya gvde ringlerinin deitirilmesinde aadaki ilemlerden
hangisi uygulanmaz?
A) Vanay tam ak konuma getirmek
B) Gvde kapak balantlarn skp kapak grubunu gvdeden ayrmak
C) Srg ve srg szdrmazlk yzeylerini kontrol etmek, kk hasarlar lebleme
yoluyla gidermek
D) Glend saplamalarn tamamen boaltmak

DEERLENDRME

Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru
ise uygulamal teste geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme faaliyetinin ilgili blmne
dnerek konuyu tekrar ediniz.





PERFORMANS DEERLENDRME

PERFORMANS DEERLENDRME
Uygulama sorusu: Glob vanay skp paralarnn temizliini ve bakmn yaparak,
paralar skme srasnn tersi sras ile montaj ediniz ve szdrmazlk kontroln yapnz.

Kullanlacak malzemeler: eki, tornavida, temizlik malzemesi, anahtar takm

Deerlendirme ltleri Evet Hayr
1 nlnz giyip alma tezghnz dzenlediniz mi?
2 Skmek iin vanay mengeneye sabitlediniz mi?
3 Skmek iin kullanacanz malzemeleri aldnz m?
4 Temizlik malzemelerinizi hazrladnz m?
5 Vanay ak konuma getirdiniz mi?
6 Sktnz malzemelere, sk srasna gre numara yazdnz
m?

7 Contay kapaktan kartp salam conta montaj ettiniz mi?
8 Mil ve ringde korozyon kontrol yaptnz m?
9 Deimesi gereken malzemeleri belirlediniz mi?

10 Vanann tm paralarn skp kontrol ettiniz mi?
11 Vanann temizliini yaptnz m?
12 Deimesi gereken paralar yenileri ile deitirdiniz mi?
13 Sktnz paralar son numaradan balayarak montajn
yaptnz m?

14 Vanay su hattna montaj ederek szdrmazlk kontrol
yaptnz m?

15 Raporunuzu hazrladnz m?

DEERLENDRME

Bu faaliyet srasnda bilgi konularnda veya uygulamal i paralarnda anlamadnz
veya beceri kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz.
Kendinizi yeterli gryorsanz dier uygulama faaliyetine geiniz. Yetersiz olduunuzu
dnyorsanz retmeninize dannz.

122




LME VE DEERLENDRME

LME VE DEERLENDRME
Aadaki doldurmal ve oktan semeli sorular cevaplaynz.

1. Akkanlar mekanii kuvvet ve.. konu alan bir daldr.

2. Viskozitesi yksek olan akkanlara ..ve dk olanlara
.akkanlar denir.

3. Borudan akan akkan , iinde karm ve girdap oluturarak akyorsa bu aka
. ak denir.

4. Boru zerinde ap lsn kltmek veya bytmek iin kullanlan balant
malzemesinedenir.

5. Boru donanmlarnda radyografik yntemle boru iindeki
.alglanmas mmkndr.

6. Geyt vanalar elle amak iin volan saat ibresinin .. ynnde , kapamak
iin saat ibresi . evrilir.

7. Piston tipi ek vanalar operasyon ile alrlar.
8. Salmastra kovannn grevi mil boyunca oluabilecek .
nlemektir.

9. Rilif vanalar .. akkanlar sisteminde kullanlr.

10. Ters aksiyonlu kontrol vanas . . artmasyla kapatr.

11. Svlarn zgl younluklar belirlenirken aadakilerden hangi svnn younluu
referans alnmtr?
A) Alkol B) Sv Ya C) Su D) Benzin

12. Aadaki maddelerden hangisi akkan madde deildir ?
A) Benzin B) Sv Ya C) Metan Gaz D) Kmr

13. Normal artlarda aadaki maddelerden hangisi sktrlabilir (hacmi kltlr)
A) Karbondioksit B) Su C) Alkol D) Tuz

14. Younluu 823 kg / m
3
olan benzinin
0
API deeri aadakilerden hangisidir?
A) 10 B) 20 C) 30,4 D) 40,4

15. Gazlarn younluunun hesaplanmasnda Z sembolnn anlam aadakilerden
hangisidir?
A) Basn B) Younluk
C) Sktrma faktr D) Scaklk

123



16. Aadakilerden hangisi younluu scaklk ve basnla nemli bir miktarda deien
akkan tanmlar?
A) Sktrlabilen akkan
B) Sktrlamayan akkan
C) Scaklkla hacmi deimeyen akkan
D) Basnla hacmi deimeyen akkan

17. Aadakilerden hangisi borularda kullanlan bir ksaltma deildir?
A) PE B) SMS C) THRD D) BW

18. Metrik sistemde borularn tanmlanmasnda sembolnn anlam aadakilerden
hangisidir?
A) Malzemenin cinsi B) Basn kademesi
C) ap D) Et kalnl

19. Nre says aadaki saylardan hangisinden byk ise ak trbilanttr?
A) 4000 B) 3200 C) 3400 D) 3500

20. Aadakilerden hangisi iletme (nite retimde) srasnda boru donanmnda gzle
yaplacak kontrol deildir?
A) Kaaklar B) Ayarszlklar
C) korozyon D) D korozyon

21. Boru donanmda, borunun zerinde yazl olan BF sembolnn anlam
aadakilerden hangisidir?
A) Soutma suyu B) Kimyasal ilemi yaplm su
C) Amonyak D) Kazan yakt

22. Aadaki etkenlerden hangisi mili darda olan geyt vanadan akan scak sv mil
zerindeki dileri etkiler?
A) Scaklk B) Kirlenme C) Korozyon D) Erozyon

23. Aadaki malzemelerden hangisi glob vanaya ait deildir?
A) Lantern B) atal
C) Salmastra D) Mil burcu

24. Aadakilerden hangisi szdrmazlk zelliini etkilemez?
A) Salmastra kutusunun dizayn B) Mil ve yuvann temizlii
C) Salmastrann yerletirilme ekli D) Volann dizayn

25. Glob vanada mil hasar giderilirken aadakilerden hangisi uygulanmaz?
A) Diski milden ayrmak
B) Glend ve glend flanlarn yerlerinden skmek
C) Volan skmek
D) Kapak grubunu vanadan ayrmak

DEERLENDRME

Sorulara verdiiniz cevaplar ile cevap anahtarnz karlatrnz, cevaplarnz doru
ise modl deerlendirme uygulamasna geiniz. Yanl cevap verdiyseniz renme
faaliyetinin ilgili blmne dnerek konuyu tekrar ediniz.
124




MODL DEERLENDRME
MODL DEERLENDRME

PERFORMANS TEST

Uygulama sorusu: Gety vanann bakmn yapp aadaki malzemeleri kullanarak
ekildeki gibi bir ak sistemi oluturunuz. Hazrladnz dzenekte vanay ak konuma
getiriniz. Bu sistemi emeye balayarak 10 sn suyun behere akmasn salaynz. emeden
su 12 cm/s hzla aktna gre, behere akan suyun hzn, ak trn ve beherdeki suyun
tabana yapt basnc hesaplayarak vana, flan ve redksiyon balantlarnn szdrmazlk
kontroln yapnz? (d
su
=1 g/cm
3
, s cm g . / 02 , 0 = , P
0
=1atm.=101325 N/m
2
,g= 9,81m/sn
2
,
g
c
=1 kg m/Nsn
2
) (redksiyona kadar hz kayb olmad var saylyor)

Kullanlacak malzemeler: 4cm apnda 50 cm boyunda galvanize boru (2 adet), geyt
vana, ani daralan redksiyon, flan (4adet), 2l beher, 2cm apnda 50 cm boyunda galvanize
boru, conta (3adet), montaj anahtar, eki, temizlik malzemesi, destek ubuu, kska,
saplama cvata




125



126


Deerlendirme ltleri Evet
Hay
r
1 nlnz giyip alma tezghnz hazrladnz m ?
2
Malzemelerinizi atlye sorumlusundan alp verilen llerde
galvanize borular kestiniz mi?

3 Borulara kaynakl flan balantlarn yaptrdnz m?
4 Vanay mengeneye sabitleyip ak konuma getirdiniz mi?
5 Vanann paralarnn temizliini yaptnz m?
6 Vanada deimesi gereken paralar belirlediniz mi?
7 Vanann contasn deitirdiniz mi?
8
Vanann paralarnn, son numaradan balayarak, eksiksiz
montajn yaptnz m?

9
Montaj bittikden sonra ama kapama kontrol yaptnz m?

10 Sorudaki ekildeki gibi montajlar yaptnz m?
11 Vana ile flan arasna conta taktnz m?
12
Redksiyonun montajn yaptnz m?

13 Vanay ak konuma getirdiniz mi?
14 Hazrladnz dzenei emeye baladnz m?
15
emeyi ap 10 saniye behere su akttnz m?

16 Vana, flan ve redksiyonda szdrmazlk kontrol yaptnz m?
17 Suyun behere ak hzn hesapladnz m?
18 Nre saysn hesaplayp ak trn belirlediniz mi?
19 Beherdeki suyun tabana yapt basnc hesapladnz m?
20 Raporunuzu hazrladnz m?

DEERLENDRME

Bu yeterlik srasnda bilgi konularnda veya deneyde anlamadnz veya beceri
kazanamadnz konular tekrar ediniz. Konular arkadalarnzla tartnz. Kendinizi yeterli
gryorsanz dier modle geiniz. Yetersiz olduunuzu dnyorsanz retmeninize
dannz.




CEVAP ANAHTARLARI
CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET 1 CEVAP ANAHTARI

1 Kuvvet Hareket
2 Statik Dinamik
3 Basn
4 Hafiftir
5 Viskozite
6 Statik
7 B
8 D
9 A
10 B
11 A
12 C
13 A
14 B
15 D


RENME FAALYET2 CEVAP ANAHTARI

1 Genleme - Bzlme 11 A
2 Laminer 12 D
3 Flan 13 B
4 Dirsek 14 C
5
Ultrasonik-
Radyografik
15 B
6 D 16 B
7 A 17 D
8 C 18 D
9 C 19 B
10 A 20 D



127



128

RENME FAALYET3 CEVAP ANAHTARI

1 Tam-Amak 12 A
2 Erozyon 13 D
3 Paralel-Dik 14 C
4 Viskozitesi 15 A
5 Kaak yapmalarn 16 B
6 SktrlabilenGaz 17 B
7 Svy tutmasn 18 D
8 Ya Sktrarak 19 B
9 Hava basncn 20 D
10 Gvde ringlerini 21 C
11 D 22 D


MODL DEERLENDRME CEVAP ANAHTARI

1 Hareket 14 D
2 Kaln nce 15 C
3 Trbilant 16 A
4 Redksiyon 17 B
5 Birikinti 18 C
6 Tersi Ynnde 19 A
7 Gravitesi 20 C
8 Szdrmazl 21 B
9 Sktrlmaya 22 A
10 Hava basnc 23 B
11 C 24 D
12 D 25 B
13 A





KAYNAKA
KAYNAKA

PEKERHELVACI, Smer erife , Akkanlar Mekanii, Literatr,
stanbul, 2003.
PETKM (Aliaa Petrokimya San. ve Tic. A), Rafineri Donatmlar Teknik
Kontrol Klavuzu, Yayn Nu.: 03, Nisan 1988.
TPRA (Trkiye Petrol Rafinerileri A), Proses niteleri letme
Mdrl Eitim Programlar-1
UYSAL, Bekir Zht, Akkanlar Mekanii, Alp Yaynlar, Ankara,
Ocak,2003.
nternet Adresleri:

www.apeks . co.uk
www.austinchronicle.com/.../community.html
ayvaz.com/tr
www.avscohouston.com/check_valves.htm
www.brilor.co.za/valve-1.htm
www.buerkert.com/COM/376.html
www.bucksales.com/.../robertshaw/valves.htm
www.bz.ru/e033_004.htm
www.cbc-valve.com/products/check_valve.htm
www.ccnellc.com/8500.htm
www.chemicals-technology.com
www.cirquel.com/ portfolio/pipes.php
www.dopet.com/specilist_ vale_repair_and_test_...
www.everestvalveusa.com/arvalve.htm
www.forbesmarshall-inc.com/level1/ProdGrpPage
129



130
http://french.canadapipe.com/ductile_iron_pipe/pipe
www.fusionworldwide.net/cast-steel-gate-valve...
www.gowcb.com/sites/mandjvalve/swing_chv.asp
www.herl.de/herl/english/rv.htm
www.johnsonvalves.co.uk/
www.khdvalve.com/product.html
www.kimvalves.com.au/.../index_check.html
www.lbl.gov/.../2005/February/water-solid.html
http://www.leavitt-dexter.com/repair.html
www.metraflex.com
www.meson.se/index.php?id=3
www.muellersales.com/valves.html
http://www.oerlikon.com.tr/pls/oerlikon/
www.offshore247.com/news/article.asp?Id=3226
www.offshore-technology.com/.../curtiss2.html
www.ozdemirlerpaslanmaz.com/sell_trk.asp
www.pacson.co.uk/
www.pharmaceutical-technology.com/projects/in...
www.plantautomation-technology.com/ contractor...
www.pipetubefittings.com/valves/gate-valves.html
www.polikim.com.tr.
www.processregister.com
www.ritepro.com/Valves/Valve.html
www.spiraxsarco.com/learn/modules/12_2_01.asp



131
www.sxc.hu/photo
www.techsavvy.com/industry/file/national/0bvf
http://www.teamindustrialservices.com/vrs/default.html
http://www.titas.com.tr/proses/pt878.htm
www.thumpertalk.com/forum/showthread.php?t=179775
www.toavalve.co.jp/en/safty/main_top.html
www.tycoflowcontrol-eu.com
valves.freecyberzone.com/
http://www.vastas.com/
www.weirvalve.com/.../Page/Products_blakelowflow
www.weirvalve.com/weir/valves/home.nsf/Page/P...
www.wells.com.tw
www.venusent.com/safty.htm
www.volu.trol. com
workbench.concord.org/.../act_sol_water.html