AKADEMIA GRNICZO-HUTNICZA

Wydzi a Wi ert ni ct wa, Naf t y i Gazu

ANDRZEJ ARTUR MAGDZIARZ







TERMODYNAMIKA
Materiay dla Studiw Zaocznych Inynierskich
Wersja 1.0. Listopad 2001.















KRAKW 2001
2
1. PODSTAWOWE POJCIA.................................................................................. 3
1.1. Jednostki miar, podstawowe stae fizyczne ...................................................... 3
1.2. Cinienie bezwzgldne, nadcinienie, podcinienie ......................................... 3
1.3. Ilo substancji, skad mieszaniny..................................................................... 4
1.4. Rwnanie stanu gazu doskonaego.................................................................... 4
1.5. Przykady ........................................................................................................... 4
2. PIERWSZA ZASADA TERMODYNAMIKI...................................................... 6
2.1. Ciepo waciwe................................................................................................. 6
2.2. Pierwsza zasada termodynamiki dla ukadw zamknitych............................. 6
2.3. Praca mechaniczna............................................................................................. 7
2.4. Przykady ........................................................................................................... 7
3. PRZEMIANY TERMODYNAMICZNE GAZU DOSKONAEGO................ 10
3.1. Przemiana politropowa i jej szczeglne przypadki.........................................10
3.2. Przykady .........................................................................................................10
3.3. Zadania (dla rozdziaw 1-3)...........................................................................12
4. DRUGA ZASADA TERMODYNAMIKI, OBIEGI TERMODYNAMICZNE14
4.1. Druga zasada termodynamiki ..........................................................................14
4.2. Obiegi termodynamiczne wiadomoci podstawowe....................................14
4.3. Obieg Carnota..................................................................................................15
4.4. Obieg Otto........................................................................................................15
4.5. Obieg Joulea ...................................................................................................15
4.6. Obieg Diesla.....................................................................................................16
4.7. Przykady .........................................................................................................16
4.8. Zadania ............................................................................................................ 17
5. PRZEMIANY PARY WODNEJ ........................................................................ 19
5.1. Rwnowaga fazowa ukadu gaz - ciecz.......................................................... 19
5.2. Przykady......................................................................................................... 19
5.3. Zadania ............................................................................................................ 21
6. GAZ RZECZYWISTY ....................................................................................... 22
6.1. Rwnanie stanu Van der Waalsa .................................................................... 22
6.2. Rwnanie stanu Soave-Redlicha-Kwonga...................................................... 23
6.3. Przykady......................................................................................................... 23
6.4. Zadania ............................................................................................................ 26
7. TERMODYNAMIKA PRZEPYWU PYNU................................................. 27
7.1. Zjawisko Joulea - Thomsona......................................................................... 27
7.2. Przykady......................................................................................................... 27
7.3. Zadania ............................................................................................................ 27
8. LITERATURA.................................................................................................... 29
9. TABLICE, WYKRESY, ZESTAWIENIA......................................................... 30
9.1. Zestawienie wzorw dla przemian gazu doskonaego ................................... 30
9.2. Wykresy przemian gazu doskonaego w ukadach p-V i T-S........................ 30
9.3. Parametry fizyczne wody................................................................................ 31
9.4. Wartoci parametrw krytycznych i czynnika acentrycznego wybranych
substancji ......................................................................................................... 34



SPIS TRECI
3
1. Podstawowe pojcia
1.1. Jednostki miar, podstawowe stae fizyczne
Ilo substancji, masa
1kmol M kg = , (M masa czsteczkowa)
1 0.4536 lb kg = , (lb pound)
Dugo, objto
1 0.3048 ft m = , (ft foot)
1 2.54 in cm = , (in - inch)
3
1 0.158987m bbl = , (bbl - US barrel)
Sia
2
1 1
kg m
N
s

=
Cinienie
2
1 1
N
Pa
m
= ,
6
1 10 MPa Pa =
5
1 10 0.1 bar Pa MPa = =
2
1 1 98066.5
kG
at Pa
cm
= = , (at - atmosfera techniczna)
1 760 101325 atm mmHg Pa = = , (atm atm. fizyczna)
2
1 1 133.32 13.595 Tr mmHg Pa mmH O = = =
1 6.895kPa psi = , (psi pound force per square inch)
Energia, praca, moc
1 1 J N m =
1 1
J
W
s
=
6
1 3.6 10 kWh J =
1 0.735 KM kW = , (KM ko mechaniczny)
Ciepo
1 4186.8 kcal J =
1 0.238846 kJ kcal =
1 1055 BTU J = , (BTU British Thermal Unit)
Temperatura
273.15
K C
T T = +
9
32
5
F C
T T = +
9
5
R K
T T = , 459.67
R F
T T = +
(C Celsius, K Kelvin, F Fahrenheit, R Rankine)
Lepko dynamiczna
1 0.1 P Pa s = , (P poise)
1 0.01 cP P =
Lepko kinematyczna
2
4
1 10
m
St
s

= , (St Stokes)
Przepuszczalno
12 2
1 10 D m

= , (D - Darcy)
1 1000 D mD =

Staa Boltzmanna:
23
(1.38044 0.00007) 10
J
k
K

= .
Liczba Avogadro:
23
1
(6.0268 0.00016) 10
A
N
mol
= .
Staa Plancka:
34
6.624 10 h J s

= .
Uniwersalna staa gazowa: (8314.29 0.3)
A
J
R N k
kmol K
= =

.
Warunki normalne: 101325 , 273.15
n n
p Pa T K = = .
Metr szecienny normalny
3 3 3
, ,
n
m nm Sm
l
l
- ilo gazu, ktra w warunkach
normalnych zajmuje objto
3
1[ ] m .
1.2. Cinienie bezwzgldne, nadcinienie, podcinienie
Cinienie bezwzgldne p (absolutne) intensywny parametr stanu, podany jako
wielko bezwzgldna jest to cinienie, jakie wskazywaby manometr, gdyby poza
nim panowaa prnia.



Cinienie mona rwnie wyrazi wysokoci supa cieczy
manometrycznej:
m
p gh = , gdzie: - gsto cieczy manometrycznej, g -
przyspieszenie ziemskie, h - rnica poziomw cieczy w manometrze.
p=0
cinienie otoczenia (atmosferyczne),
b
p
b pod
p p p =
podcinienie,
pod
p
nadcinienie,
m
p
b m
p p p = +
4
1.3. Ilo substancji, skad mieszaniny
Ilo czynnika termodynamicznego moe by wyraona w formie wielkoci: masowej
[ ] mkg , molowej [ ] n kmol , objtociowej
3
V m
l
l
. Pomidzy m i n zachodzi
zwizek:
m nM = , gdzie:
,
kg
M
kmol
l
l
l
- masa molekularna (czsteczkowa, drobinowa) substancji.
Skad mieszaniny (rwnie skad roztworu chemicznego) moe zosta okrelony, za
pomoc udziaw:
- molowych:
i i
i
i
i
n n
z
n n
= =

,
- masowych:
i i
i
i
i
m m
g
m m
= =

,
- objtociowych:
,
i
i
p T
V
r
V
1

=

( )
.
Pomidzy tak zdefiniowanymi wielkociami zachodz zalenoci:
1
i i i
i i i
z g r = = =

,
i
i
i
i
i i
g
z
g
M
M
=

,
i i
i
i i
i
z M
g
z M
=

.
1.4. Rwnanie stanu gazu doskonaego
Zakada si, e gaz doskonay skada si z czsteczek stanowicych punkty
materialne, a wic, nie posiadajcych objtoci wasnej. Pomidzy poszczeglnymi
czsteczkami nie istniej siy wzajemnego oddziaywania (przycigania lub
odpychania).
Gaz rzeczywisty bdzie spenia wyej wymienione warunki w przypadku, gdy:
0 p , lub V , tzn.: gaz idealny
0
lim
p
= gaz rzeczywisty.
Rwnanie stanu gazu doskonaego (rwnanie Clapeyrona), tj. zaleno
( ) , , 0 f p V T = moe zosta zapisane w jednej z postaci:
pV nRT = ,
i
pV mRT = ,
i
pv RT = ,
gdzie:
i
R J
R
M kgK
l
l =
l
l
- indywidualna staa gazowa,
3
1 V m
v
m kg
l
l = =
l
l
- objto waciwa.
1.5. Przykady
Przykad 1.
Zamieni jednostki:
6000 psi na: MPa, bar, at, atm,
20
0
C na: K, F, R.
Rozwizanie:
a)
3
6
1[ ] 6.895[kPa]
6000 6.895 10
41.37 10 [ ]
6000[ ] [ ] 1
psi
x Pa
psi x MPa
' = 1

1
1
= =
!
1 =
1
1+

41.37[ ] x MPa =
Konstruujc analogiczne proporcje dla pozostaych jednostek, otrzymamy:
6000[ ] 41.37[ ] 413.7[ ] 421.86[ ] 408.29[ ] psi MPa bar at atm = = = =
b)
[ ]
[ ]
20
20 273.15 293.15
o
C
K
T C
T K
=
= + =

[ ]
9
32 20 68
5
F
T F = + =
[ ]
9
293.15 527.67 R
5
R
T = =
Przykad 2.
W zbiorniku o objtoci
3
0.8[ ] V m = znajduje si 0.1[ ] kmol metanu. Ile wynosi
objto waciwa oraz gsto metanu w zbiorniku?
Rozwizanie:
4
12 4 1 16
CH
kg
M
kmol
l
= + = l
l
l

[ ] 0.1 16 1.6 m nM kg = = =
3
0.8
0.5
1.6
V m
v
m kg
l
l = = =
l
l
,
3
1 1
2
0.5
kg
v m

l
= = = l
l
l

Przykad 3.
Obliczy mas
2
CO znajdujcego si w butli o objtoci
3
0.1[ ] m w
temperaturze 25[ ]
o
C , pod cinieniem5[ ] MPa . Obliczy objto, jak gaz
5
zajmowaby w warunkach normalnych. Przyj, e gaz spenia rwnanie stanu gazu
doskonaego.
Rozwizanie:
2
12 2 16 44
CO
kg
M
kmol
l
= + = l
l
l

2
8314.29 J
188.96
44 K
i
CO
R
R
M kg
l
l = = =
l

l

i
i
pV
pV mRT m
RT
= =
[ ]
6
5 10 0.1
8.88
188.96 298.15
m kg

= =

Objto gazu w warunkach normalnych, wyznaczona w oparciu o rwnanie stanu
gazu doskonaego:
3
8.88 188.96 273.15
4.52
101325
i n
n n i n n
n
n n
mRT
p V mRT V
p
V m
= =

l
= =
l

Przykad 4.
Wyznaczy temperatur oraz gsto azotu zawartego w zbiorniku o objtoci
3
[25 ] V m = . Manometr zamontowany na zbiorniku wskazuje nadcinienie
0.2[ ]
m
p MPa = . Ilo azotu w zbiorniku wynosi 2[ ] n kmol = , za cinienie
otoczenia 1000[ ]
b
p hPa = . Okreli objto gazu w warunkach normalnych.
Rozwizanie:
Cinienie bezwzgldne panujce w zbiorniku:
6 2
0.2 10 1000 10 0.3[ ]
m b
p p p MPa = + = + =
Zakadajc, e gaz spenia rwnanie stanu gazu doskonaego:
pV nRT =
otrzymujemy:
6
0.3 10 25
451[ ]
2 8314.29
pV
T K
nR

= = =

i i
i
p p
pv RT RT
RT

= = =
2
2
8314.29
296.94
28
N
N
R J
R
M kgK
l
l = = =
l
l

6
3
0.3 10
2.24
296.94 451
kg
m

l
= = l
l
l

Przeksztacajc rwnanie stanu otrzymamy:
n n n
n
n n
n n
n
pV
nR
p V T pV p T
V V
p V
T T p T
nR
T
'
1
1 =
1
1
1
= =
!
1
1
=
1
1
1+

3
44.82
n n
V m
l
=
l

Przykad 5.
Pusty zbiornik o objtoci
3
40[ ]
zb
V m = zosta napeniony metanem. Cinienie w
zbiorniku po jego napenieniu wynosi 7.75[ ]
zb
p bar = a temperatura 37[ ]
o
zb
t C = .
Rurocig doprowadzajcy gaz ma rednic wewntrzn 50[ ]
r
d mm = . Parametry
czynnika zmierzone przed zaworem umieszczonym na rurocigu wynosiy:
280[ ]
r
T K = ,
10.75[ ]
r
p bar = ,
[ ] 30
m
u
s
= ,
u - rednia prdko gazu dopywajcego do zbiornika.
Traktujc metan jako gaz doskonay wyznaczy ilo kilomoli doprowadzonego gazu,
oraz czas napeniania zbiornika.
Rozwizanie:
Ilo gazu doprowadzonego do zbiornika:
( )
[ ]
5
7.75 10 40
12.03
8314 273 37
zb zb
zb zb zb
zb
p V
p V nRT n kmol
RT

= = = =
+
.
Objtociowe natenie przepywu:
r
r
V
V

.
Czas napeniania zbiornika:
r
r
V
V
=

.
Z rwnania stanu gazu doskonaego:
3
26[ ]
r r zb zb r zb
r zb
r zb zb r
p V p V T p
V V m
T T T p
= = =
( )
2
2 3
4
0.05
30 0.059
4
r
r
r
d
V Au u
m
V
s

= =
l
l = =
l
l

[ ]
26
440.7
0.059
s = =
6
2. Pierwsza zasada termodynamiki
2.1. Ciepo waciwe
Ciepo waciwe (pojemno cieplna, heat capacity) danej substancji jest
zdefiniowane jako pochodna ciepa wymienianego przez ukad z otoczeniem,
wzgldem temperatury:
,
dq J J
c
dT kgK molK
l
l =
l
l
,
,
J J
q
kg kmol
l
l
l
l
- jednostkowa ilo ciepa (odniesiona do jednostkowej iloci czynnika).
Ciepo waciwe cia staych i cieczy, a w pewnych warunkach rwnie gazw, jest
wielkoci w przyblieniu sta. Przyjcie takiego zaoenia upraszczajcego pozwala
na okrelenie definicji ciepa waciwego jako stosunku wymienianego ciepa do
przyrostu temperatury:
,
q J J
c
T kgK molK
l

l =
l

l
.
W zalenoci od sposobu wyraenia iloci czynnika mona wyrni ciepo waciwe:
- masowe: [ ] / c J kgK ,
- molowe: [ ] / C J kmolK .
Zaleno wica ciepo molowe i masowe:
C cM = .
Wielko ciepa waciwego jest uzaleniona od rodzaju przemiany, jakiej podlega
czynnik, czyli od sposobu, w jaki wymieniane jest ciepo:
- ciepo waciwe przy staej objtoci:
V
V
U
c
T

1

=

( )
,
- ciepo waciwe przy staym cinieniu:
p
p
I
c
T

1

=

( )
,
U - energia wewntrzna,
I - entalpia.
Zalenoci wice wyej zdefiniowane wielkoci:
p p
V V
c C
c C
= = ,
wykadnik adiabaty,
rwnanie Mayera:
p V
c c R = ,
p V i
C C R = ,
oraz wynikajce z powyszych:
1
V
R
c

,
1
p
c R

.
Dla gazw doskonaych:
p
c idem = ,
V
c idem = , idem = .
Wartoci wykadnika adiabaty dla gazw doskonaych:
Gaz
jednoatomowy (Ar, Ne, He, Hg) 1.667
dwuatomowy (O
2
, N
2
, CO, Cl
2
) 1.4
trjatomowy i wieloatomowy (H
2
O, CO
2
, NH
3
, CH
4
, C
2
H
6
) 1.333
Ciepo waciwe gazu rzeczywistego nie jest wielkoci sta zaley ono od wielu
parametrw, z ktrych najistotniejszym jest temperatura: ( ) c c T = . W pewnych
warunkach dogodnym sposobem posugiwania si ciepem waciwym gazu
rzeczywistego jest obliczenie jego wartoci redniej w rozwaanym zakresie
temperatur:
2
1
2 1
1
( )
T
sr
T
c c T dT
T T
=

.
Majc do dyspozycji wartoci redniego ciepa waciwego, okrelonego od
0
T
(najczciej [ ]
0
0
o
T C = ) do danej temperatury, rednie ciepo waciwe w zakresie
temperatur
1 2
, T T mona okreli z zalenoci:
2 1
0 0
2
1
2 1
2 1
T T
T T
T
T
c T c T
c
T T

=

.
Ciepo waciwe n -skadnikowej mieszaniny gazw doskonaych:
1
i n
i i
i
c z c
=
=
=

,
1
i n
i i
i
C g C
=
=
=

i
c ,
i
C - ciepo waciwe i-tego skadnika mieszaniny, charakterystyczne dla
przemiany, w ktrej mieszanina bierze udzia.
2.2. Pierwsza zasada termodynamiki dla ukadw
zamknitych
Pierwsza zasada termodynamiki ma zastosowanie w bilansowaniu energii. W
przypadku ukadw zamknitych (pzamknitych), granice ukadu s przepuszczalne
tylko dla energii, ilo czynnika termodynamicznego w ukadzie jest staa.
Oddziaywanie energetyczne pomidzy ukadem a otoczeniem moe zachodzi
jedynie w okrelony sposb energia moe by wymieniana w postaci ciepa, pracy
bezwzgldnej lub w obu tych formach rwnoczenie.
Alternatywne sformuowania pierwszej zasady termodynamiki:
w ukadzie zamknitym zmiana energii wewntrznej ukadu moe by
spowodowana wymian ciepa lub/i prac zmiany objtoci czynnika,
7
energia ukadu zamknitego pozostaje staa, moe tylko przeistacza si z
jednej postaci, w drug.
Matematyczny zapis I ZT:
V
dU Q L = ,
V
Q dU L = ,
Q - ciepo wymienione przez ukad z otoczeniem (doprowadzone do ukadu jest
dodatnie, odprowadzone z ukadu ujemne),
V
L - praca bezwzgldna (objtociowa, absolutna).
U - energia wewntrzna ukadu.
- wyraenie Pfaffa oznaczajce, e dana wielko nie ma rniczki zupenej, tzn.
nie jest funkcj parametrw stanu.
W termodynamice technicznej obowizuje konwencja okrelania pracy jako dodatniej
w przypadku pracy wykonywanej przez ukad, oraz ujemnej, gdy prac wykonuje
otoczenie. W termodynamice teoretycznej znak pracy jest ustalany wedug tej samej
zasady, ktra obowizuje w przypadku ciepa.
Po scakowaniu rwnania I ZT w granicach odpowiadajcych stanom: pocztkowemu
(1) i kocowemu (2) uzyskujemy wyraenie:
12
12 2 1 12 V
U U U Q L = = + .
Po uwzgldnieniu definicji entalpii:
I U pV = +
rwnanie I ZT przyjmuje posta:
Q dI Vdp = .
2.3. Praca mechaniczna
Praca bezwzgldna w procesie elementarnym:
V f
dL pdV L = ,
f
L - praca potrzebna na pokonanie si tarcia.
Praca bezwzgldna w procesie skoczonym, midzy stanami 1 i 2 (zalena od drogi
przejcia, czyli od drogi, po ktrej proces jest realizowany):
2
1 2
1
( )
V
V f
V
L p V dV L

.
Praca techniczna w procesie elementarnym:
t f
dL Vdp dL =
Praca techniczna w procesie skoczonym, midzy stanami 1 i 2:
2
1 2
1
1 1 2 2
( )
p
t f V
p
L V p dp L L pV pV

= = +

.
Praca uyteczna:
1 2
2 1
( )
uz V ot
L L p V V

= ,
ot
p - cinienie otoczenia.
Praca tarcia:
f f
L Q = .
2.4. Przykady
Przykad 1.
Tlen w iloci 1[ ] kg ogrzano od temperatury [ ]
1
10
o
t C = do temperatury
[ ]
2
1000
o
t C = przy staym cinieniu 1[ ] p bar = . Uwzgldniajc zmienno
pojemnoci cieplnej obliczy ilo ciepa doprowadzonego do ukadu. rednie
wartoci
V
c wynosz:
283
0
20.56
V
kJ
c
kmolK
l
= l
l
l
,
1273
0
23.94
V
kJ
c
kmolK
l
= l
l
l
.
Rozwizanie:
rednia molowa pojemno cieplna przy staej objtoci:
2 1
0 0
2
1
2 1
2 1
T T
V T V T
T
V T
c T c T
c
T T

=

1273
283
23.94 1273 20.56 283
24.90
1273 283
V
kJ
c
kmolK
l
= = l
l
l

Masowa pojemno cieplna przy staej objtoci:
2
1
2
1
24.90
0.778
32
T
V T
T
V T
c
kJ
C
M kgK
l
l = = =
l
l

Masowa pojemno cieplna przy staym cinieniu:
p V i
C C R = +
8.314
0.778 1.038
32
p V
R kJ
C C
M kgK
l
l = + = + =
l
l

Ilo doprowadzonego ciepa:
( )
2 1
1.038(1273 283) 1027.6
p
kJ
q c T T
kg
l
l = = =
l
l

Przykad 2.
W zbiorniku o staej objtoci
3
10[ ] V m = znajduje si dwutlenek wgla pod
cinieniem
1
1[ ] p atm = , o temperaturze
1
273.15[ ] T K = . Na skutek doprowadzenia
ciepa temperatura gazu podwyszya si do
2
793.15[ ] T K = . Pojemno cieplna gazu
przy staej objtoci jest okrelona zalenoci:
8
3
1.085 0.000943
V
kJ
c T
m K
l
= + l
l
l
.
Obliczy ilo ciepa pobranego przez gaz.
Rozwizanie:
2
1
T
V V
T
dq
c q c dT
dT
= =

( )
2
1
1.085 0.000943
T
T
q T dT = +

( )
( ) ( ) ( )
2
1
2
3
1.085 0.000943
1.085 793.15 273.15 0.000943 793.15 273.15 6832
T
T
q T T
kJ
q
m
= +
l
= + = l
l
l

Przykad 3.
W zbiorniku wypenionym powietrzem o masie 10[ ] m kg = , znajduje si napdzane
zewntrznym silnikiem mieszado. Wskutek ruchu mieszada temperatura powietrza
w zbiorniku wzrosa od [ ]
1
20
o
t C = do [ ]
2
25
o
t C = . Oblicz prac wykonan przez
mieszado dla trzech przypadkw:
A. Izolacja cieplna zbiornika cakowicie uniemoliwia wymian ciepa z
otoczeniem 0
A
Q = .
B. Do zbiornika dopyno z cieplejszego otoczenia 3.5[ ]
B
Q kJ = ciepa.
C. Zbiornik odda do zimniejszego otoczenia 3.5[ ]
C
Q kJ = ciepa.
Jakimi minimalnymi mocami w kadym z trzech przypadkw musi dysponowa
silnik, aby wykona prace w czasie 5[min] = , zakadajc, e sprawno silnika
wynosi 0.75 = ? Jaki strumie cieplny przepywa pomidzy ukadem a otoczeniem?
Przyj, e powietrze jest gazem doskonaym o staym cieple waciwym.
Indywidualna staa gazowa dla powietrza 287
i
J
R
kgK
l
l =
l
l
.
Rozwizanie:
Z pierwszej zasady termodynamiki:
1 2
1 2 2 1 V
Q U U L

= + .
Zmiana energii wewntrznej (proces zachodzi w staej objtoci):
2
1
2 1
T
V
T
U U m c dT =

.
Ciepo waciwe przy staej objtoci dla dwuatomowego (O
2
) gazu doskonaego:
287
717.5
1 1.4 1
i
V
R J
C
kgK
l
l = = =
l

l
.
Zmiana energii wewntrznej:
2 1 2 1
( )
V
U U mc T T =
jest staa dla wszystkich trzech przypadkw:
[ ]
2 1
10 717.5 (30 20) 35.87 U U kJ = = .
Praca potrzebna do zrealizowania przemiany ukadu od stanu 1 do 2:
( )
1 2
1 2 2 1 V
L Q U U

= .
Praca dla poszczeglnych przypadkw:
A. ( ) [ ]
1 2
2 1
0 35.87 35.87
V A
L Q U U kJ

= = =
B. ( ) [ ]
1 2
2 1
3.5 35.87 32.37
V B
L Q U U kJ

= = =
C. ( ) [ ]
1 2
2 1
3.5 35.87 39.37
V C
L Q U U kJ

= = =
Ujemny znak wskazuje, e na ukadzie zostaa wykonana praca (inaczej: prac
wykonao otoczenie, a wic silnik).
Moc silnika:
1 L
P

= , dla poszczeglnych przypadkw:
A.
35.87
0.159
5 60 0.75
P kW = =


B.
32.37
0.144
5 60 0.75
P kW = =


C.
39.37
0.175
5 60 0.75
P kW = =


Strumie ciepa:
Q
Q

; dla poszczeglnych przypadkw:

A.
0
0
5 60
Q W = =

B.
3500
11.67
5 60
Q W = =

C.
3500
11.67
5 60
Q W

= =

Przykad 4.
W izolowanym cieplnie zbiorniku znajduj si dwa rne gazy doskonae oddzielone
od siebie przegrod. Oblicz temperatur panujc w zbiorniku po usuniciu przegrody
i cakowitym wymieszaniu gazw. Azot i tlen naley traktowa jako gazy doskonae.
Parametry czci zbiornika:
cz A zbiornika cz B zbiornika
Rodzaj gazu: azot tlen
9
cz A zbiornika cz B zbiornika
Cinienie[ ] MPa : 0.1 0.2
Objto
3
[ ] m 3.8 1.0
Temperatura[ ] K : 300 350

Rozwizanie:
Ze wzgldu na brak wymiany energii ukadu z otoczeniem na sposb ciepa lub pracy
I ZT przyjmuje dla tego przypadku posta:
2 1 1 2
0 U U U U = = .
Indeks 1 oznacza stan ukadu przed zmieszaniem gazw, indeks 2 po zmieszaniu.
Energia wewntrzna ukadu w stanie 1:
1 A A A B B B
U m C T m C T = + .
Energia wewntrzna ukadu w stanie 2:
2 AB AB AB
U m C T = .
Z rwnania stanu gazu doskonaego:
i
i
pV
pV mRT m
RT
= =
8314 J
296.93
28 kgK
A
i
A
R
R
M
l
l = = =
l
l
,
6
0.1 10 3.8
4.266[ ]
296.93 300
A
m kg

= =

8314 J
259.81
32 kgK
B
i
B
R
R
M
l
l = = =
l
l
,
6
0.2 10 1.0
2.199[ ]
259.81 350
A
m kg

= =

Masa mieszaniny gazw A i B:
6.465[ ]
AB A B
m m m kg = + = .
Udziay masowe skadnikw mieszaniny:
0.66
1 0.34
A
A
AB
B A
m
g
m
g g
= =
= =

Ciepo waciwe mieszaniny przy staej objtoci:
296.93
742.32
1 1.4 1
259.81
649.52
1 1.4 1
710.8
A
B
AB A A B B
i
A
i
B
AB
C g C g C
R
J
C
kgK
R
J
C
kgK
J
C
kgK

= +
l
l = = =
l

l
l
l = = =
l

l
l
l =
l
l

Wykorzystujc rwnania na energi wewntrzn ukadu w stanach 1 i 2:
1 A A A B B B
U m C T m C T = + ,
2 AB AB AB
U m C T = ,
oraz zaleno
1 2
U U = otrzymujemy:
[ ] 315.5
A A A B B B
AB
AB AB
m C T m C T
T K
m C
+
= = .
Przykad 5.
Gaz w cylindrze silnika cieplnego ekspanduje od cinienia
1
2[ ] p bar = do
cinienia
2
50[ ] p kPa = . Objto kocowa gazu
3
2
0.6[ ] V m = . Przebieg ekspansji
opisuje rwnanie:
2 6
18000 pV Pa m
l
=
l
.
Dla ekspansji bez strat obliczy prac bezwzgldn i techniczn, jak wykona gaz.
Rozwizanie:
Z rwnania przemiany:
3
1 6
1
18000 18000
0.3
0.2 10
V m
p
l
= = =
l

Praca objtociowa przemiany:
[ ]
2
2
2
1
1
1
1,2
1,2 2
2
( )
18000 1
18000 30
18000
( )
V
V
V V
V
V
V
V
L p V dV
L dV kJ
V V
p V
V
'
1
1
1 =
1
1
1
= = =
!
1
1
1
=
1
1
1+

Praca techniczna:
2
1
1,2
( )
18000
( )
p
t
p
L V p dp
V p
p
'
1
1
= 1
1
1
11
!
1
1
1
=
1
1
11+

[ ]
2
2
1
1
1,2
18000
2 18000 60
p
p
t
p
p
L dp p kJ
p
= = =

.
10
3. Przemiany termodynamiczne gazu doskonaego
3.1. Przemiana politropowa i jej szczeglne przypadki
Przemiana politropowa proces termodynamiczny realizowany przy staej
pojemnoci cieplnej (staym cieple waciwym) ukadu. Inaczej mwic ciepo
waciwe gazu jest stae w danej przemianie politropowej.
Rwnanie politropy moe zosta zapisane w jednej z postaci:
m
pV idem = ,
1 m
TV idem

= ,
1 m m
T p idem

= .
Szczeglnymi przypadkami przemiany politropowej s przemiany:
izochoryczna: V idem = ,
izobaryczna: p idem = ,
izotermiczna: T idem = ,
adiabatyczna (izentropowa): 0 Q S idem = = .
Wykresy przemian w ukadach p-V i T-S oraz zestawienie najwaniejszych
zalenoci dla przemian termodynamicznych gazu doskonaego zamieszczono na
kocu opracowania.
3.2. Przykady
Przykad 1.
Przeprowadzi szczegow analiz przemiany izotermicznej dla 1 kg gazu
doskonaego.
Rozwizanie:
Dla przemiany izotermicznej:T idem = . Posikujc si rwnaniem stanu gazu
doskonaego otrzyma mona prawo Boylea - Mariottea:
i i
T idem
pv idem
pv
pv RT R idem
T
' =
1
1
11
=
!
1
= = =
1
1
1+
.
W ukadzie pv rwnanie to przedstawia hiperbol rwnoboczn, w ukadzie T-s jest
lini poziom.
W przemianie izotermicznej mimo pobierania lub oddawania ciepa przez ukad
temperatura czynnika nie ulega zmianie.
Z pierwszej zasady termodynamiki wynika, e:
dq du pdv
dq di vdp
= +
=

Poniewa:
V
du c dT = i
p
di c dT = , a w przemianie izotermicznej T idem =
oraz 0 dT = , to:
dq pdv
dq vdp
=
=

Wynika z tego, e cae ciepo wymieniane przez ukad z otoczeniem jest
przeksztacane na wykonanie pracy, oraz e praca objtociowa i techniczna s w
przemianie izotermicznej rwne:
1,2 1,2
1,2 V t
q l l = = .
Prac bezwzgldn przemiany izotermicznej mona wyznaczy korzystajc z
rwnania tej przemiany:
2 2
1,2
1 1
2
1 1 1 1
1 1
1 1 1
ln
v v
V
V
v v
dq dl pdv
v dv
l pdv p v p v
p v
pv p v p v v
v
' = =
1
1
11
= = =
!
1
= =
1
1
1+

,
lub inaczej, korzystajc z rwnania stanu:
2 2
1,2
1 1
2
1
ln
v v V
V i i
i
i v v
dq dl pdv
v dv
l pdv RT RT
RT
v v pv RT p
v
' = =
1
1
1
1
= = =
!
1
= =
1
1
1+

.
Poniewa
1 1 2 2
p v p v = , to:
1,2
1
2
ln
V i
p
l RT
p
= .
Przyrost entropii:
dq du dl dl pdv
ds
T T T T
+
= = = =
Korzystajc z rwnania stanu gazu doskonaego
i
p
Rv
T
= i cakujc otrzymamy:
2 1
2 1
1 2
ln ln
i
v p p
s s R
T v p
= = .
Przykad 2.
Obliczy prac bezwzgldn izotermicznego rozprania 1 kilomola metanu od
objtoci
3
1[ ] dm do objtoci
3
10[ ] m w temperaturze 300[ ] T K = . Zaoy, e
zachowanie metanu opisuje rwnanie stanu gazu doskonaego.
Rozwizanie:
2
2
1,2
1
1,2
1
( )
( )
V
V
V
V
V
V
L p V dV
nRT
L dV
V
nRT
pV nRT p V
V
'
1
1
1 =
1
1
1
=
!
1
1
1
= =
1
1
1+

2
1,2
1
2
1
ln
V
V
V
V dV
L nRT nRT
V V
= =

11
1,2 4
10
1 8314 300 ln 28.7[ ]
10
V
L MJ

= = .
Przykad 3.
Obliczy, do jakiej temperatury naley podgrza izochorycznie 5[ ] kg powietrza o
temperaturze [ ] 20
o
C i cinieniu 104[ ] kPa , tak aby jego cinienie wzroso do
0.6[ ] MPa . Obliczy zmian energii wewntrznej, entalpii i entropii powietrza.
Dla powietrza przyj:
0.71 , 1
V p
kJ kJ
c c
kgK kgK
l l
l l = =
l l
l l
.
Rozwizanie:
2
2 1
1
1690[ ]
p p
V idem idem T T K
T p
= = = =
( ) ( ) [ ]
2 1 2 1
5 0.71 1690 293 4959
V
U U mc T T kJ = = =
( ) ( ) [ ]
2 1 2 1
5 1 1690 293 6985
p
I I mc T T kJ = = =
2
2 1
1
1690
ln 5 0.71ln 6.21
293
V
T kJ
S S mc
T K
l
= = = l
l
l
.
Przykad 4.
Powietrze o masie 3[ ] kg i temperaturze 27[ ]
o
C poddano przemianie izobarycznej w
ten sposb, e objto wzrosa 3-krotnie, a nastpnie rozprono przy staej objtoci
do wartoci
1
3
pierwotnego cinienia. Okreli kocow temperatur, cakowity
przyrost entropii oraz ciepa w obydwu przemianach. Przebieg przemian przedstawi
na wykresach p-V i T-S.
Dla powietrza przyj: 0.71 , 1
V p
kJ kJ
c c
kgK kgK
= = .
Dane:
3[ ] m kg = ,
przemiana 1-2: p idem = (izobara),
1
300[ ] T K = ,
2 1
3 V V = ,
przemiana 2-3: V idem = (izochora),
3 1
1
3
p p = .

Rozwizanie:
Analiza przemiany 1-2:
1
2 1
1
2 1
3
900[ ]
3
V
p idem idem
V
T T T K
V
V V
'
1
1 = =
11
= =
!
1
1 =
1
1+
.
Ciepo w przemianie izobarycznej:
( ) ( )
1,2 2 1
3 1 900 300 1800[ ]
p
Q mc T T kJ = = = .
Zmiana entropii w przemianie izobarycznej:
2
2 1
1
900
ln 3 1 ln 3.29
300
p
T kJ
S S mc
T K
l
= = = l
l
l
.
Analiza przemiany 2-3:
1
3 1 3 2
1
2 1
1
300[ ]
3 3
p
V idem idem
T
p
p p T T K
p
p p
'
1
= =
1
1
1
1
1
11
= = =
!
1
1
1
=
1
1
1
11+
.
Ciepo w przemianie izochorycznej:
( ) ( )
2,3 3 2
3 0.71 300 900 1278[ ]
V
Q mc T T kJ = = = .
Zgodnie z przyjt konwencj znakw ujemna warto ciepa mwi, i ciepo zostaje
odebrane z ukadu (w procesie chodzenia).
Zmiana entropii w przemianie izochorycznej:
3
3 2
2
300
ln 3 0.71ln 2.34
900
V
T kJ
S S mc
T K
l
= = = l
l
l
.
V
p
1 2
3
S
T
1
2
3

Ciepo wymienione przez ukad z otoczeniem w obydwu przemianach:
1,3 1,2 2,3
1800 1278 522[ ] Q Q Q kJ = + = = .
Cakowita zmiana entropii:
( ) ( )
3 1 2 1 3 2
3.29 2.34 0.95
kJ
S S S S S S
K
l
= + = = l
l
l
.
Przebieg przemian w ukadach p-V i T-S przedstawiony zosta na rysunkach.
12
3.3. Zadania (dla rozdziaw 1-3)
Zadanie 1. W zbiorniku o staej objtoci 600 dm
3
znajduje si gaz o temperaturze
17
o
C, ktrego cinienie manometryczne wynosi p
m
=600 mbar. Molowe ciepo
waciwe tego gazu: C
v
=20+0.012t [kJ/kmol K]. Obliczy ilo ciepa potrzebn do
ogrzania gazu do temperatury 92
o
C. Odp. Q=115.6 kJ.
Zadanie 2. 5 kg tlenu (M=32 kg/kmol) w temperaturze 30
o
C zajmuje objto 0.77
m
3
. Na skutek izochorycznego doprowadzenia ciepa temperatura gazu wzrosa do
1000
o
C. Obliczy ilo doprowadzonego ciepa. rednie wartoci pojemnoci
cieplnej przy staym cinieniu
wynosz:
303
0
28.96
|
p
kJ
C
kmolK
= ,
1273
0
32.25
|
p
kJ
C
kmolK
= . Odp. Q=3783 kJ.
Zadanie 3. W zbiorniku o objtoci 10 m
3
znajduje si azot pod cinieniem 1 atm i
w temperaturze 0
o
C. Gaz zosta podgrzany do temperatury 1020
o
C. Strumie ciepa
wynosi 40 kW. Warto ciepa waciwego dla opisywanego przypadku:
c
v
=894+0.097t [J/m
3
K]. Obliczy ilo kmol azotu w zbiorniku, cakowit ilo
ciepa, jak pobra azot podczas ogrzewania oraz czas ogrzewania. Odp. n=0.44 kmol,
Q=9,62 MJ, =240.6 s.
Zadanie 4. W pionowym cylindrze o rednicy 0.6 m zawarte jest powietrze (M=29
kg/kmol) pod obcieniem toka, ktrego masa wynosi 200 kg. W temperaturze 87
o
C
objto powietrza wynosia 0.6 m
3
. Gaz ten ogrzano przy p=idem, doprowadzajc
310 kJ ciepa. Cinienie atmosferyczne p
b
=0.101 MPa. Obliczy p
1
, v
2
, T
2
, wysoko,
o ktr podniesie si tok, prac bezwzgldn, przyrost entropii, entalpii, i energii
wewntrznej. Pojemno cieplna c
p
=1 kJ/kg K. Odp. p
1
=106.65 kPa, v
2
=2.33 m
3
/kg,
T
2
=868 K, h=2.99 m, L
1-2
=90.3 kJ,
s=880 J/kg K, i=500 kJ/kg, u=354.4 kJ/kg.
Zadanie 5. 1 kg azotu sprono izotermicznie przy t=227
o
C, osigajc przez wkad
pracy bezwzgldnej 682.64 kJ cinienie p
2
=10 bar. Obliczy brakujce parametry
stanu punktw pocztkowego i kocowego przemiany, przyrost entropii i ciepo
doprowadzone.
Odp. p
1
=0.1 bar, v
1
=14.84 m
3
/kg, v
2
=0.1484 m
3
/kg, s=-1.367 kJ/kg K, q
1-2
=683.7
kJ/kg.
Zadanie 6. Rozprono izoentropowo (=1.67) 0.56 m
3
(w przeliczeniu na warunki
normalne) helu (M=4 kg/kmol) od stanu p
1
=10 bar, t
1
=327
o
C, wykonujc prac
bezwzgldn L
1-2
=100 kJ. Obliczy ilo gazu w kg, parametry kocowe przemiany
oraz odniesione do 1 kg czynnika przyrosty energii wewntrznej, entalpii i prac
techniczn. Przyj c
v
=3.12 kJ/kg K. Odp. m=0.1 kg, p
2
=1.488 bar, v
2
=3.9 m
3
/kg,
T
2
=279.5 K, u=-100 kJ/kg, i=-1667 kJ/kg,
l
t1-2
=1667 kJ/kg.
Zadanie 7. 10 kg gazu doskonaego o masie czsteczkowej M=20 kg/kmol zajmuje
objto V
1
=2.35 m
3
. Gaz ten poddano izobarycznemu ozibieniu do stanu, w ktrym
zajmuje objto V
2
=0.50 m
3
. Wiedzc, e przyrost entropii wynosi s=-19.35 kJ/K, a
zmiana entalpii I=-2785.5 kJ obliczy: prac bezwzgldn, techniczn, ciepo
przemiany oraz zmian energii wewntrznej. Odp. L=-926.2 kJ, L
t
=0, Q=-2785.5 kJ,
U=-1859.3 kJ.
Zadanie 8. Powietrze o objtoci pocztkowej V
1
=5 m
3
rozprono izotermicznie
przy temperaturze T=300 K od cinienia p
1
=1.2 MPa do cinienia p
2
=0.1 MPa.
Obliczy prac i ciepo przemiany, zmian energii wewntrznej, entalpii, entropii oraz
objto kocow.
Odp. L
1-2
=Q
1-2
=14909 kJ, U=I=0, S=46.7 kJ/K, V
2
=60 m
3
.
Zadanie 9. W zbiorniku o objtoci 4 m
3
zawarty jest hel w iloci 0.5 kg o
temperaturze pocztkowej 400 K. Gaz ogrzano w zbiorniku (izochorycznie),
doprowadzajc 312 kJ ciepa. Obliczy parametry kocowe oraz przyrosty entropii i
energii wewntrznej. Odp. T
2
=600.1 K, p
2
=1.561 bar, S=0.632 kJ/K, U=312 kJ.
Zadanie 10. Pod dziaaniem ciepa, doprowadzonego z zewntrz, zosta ogrzany 1
kg powietrza, pod staym cinieniem o 20 K. Jak wzrosa energia wewntrzna, jak
prac bezwzgldn wykona gaz przy rozpraniu i ile doprowadzono z zewntrz
ciepa? Przyj c
v
=0.172 kcal/kg K. Odp. u=14.4 kJ/kg, l
v
=5.73 kJ/kg, q=20.13
kJ/kg.
Zadanie 11. Dwutlenek wgla o temperaturze t
1
=0
o
C i cinieniu p
1
=1 bar ma by
sprony dwustopniowo do cinienia p
3
=16 bar. Spranie bdzie prowadzone
adiabatycznie (=1.33), z midzystopniowym ochadzaniem do temperatury t
2
=27
o
C.
Traktujc dwutlenek wgla jak gaz doskonay, obliczy cinienie midzystopniowe
p
2
, przy ktrym praca sprania (techniczna) bdzie najmniejsza. Odp. p
2
=4.8 bar.
Zadanie 12. Sprarka pracujca bez strat zasysa 180 m
3
/h powietrza o temperaturze
17
o
C i cinieniu 1 at, sprajc je do 6.86 bar. Znale potrzebn moc teoretyczn
(praca w czasie) dla przypadku sprania a) izotermicznego, b) adiabatycznego
(=1.4). Odp. a) N=9540 J/s, b) N=9065 J/s.
Zadanie 13. 0.7 kg helu (M=4 kg/kmol) o cinieniu 98.1 kPa naley ogrza
izochorycznie do temperatury 900 K, tak aby przyrost entropii wynosi 3.25 kJ/K.
Obliczy kocowe cinienie helu oraz wymagan objto zbiornika. Jaka powinna
by pocztkowa temperatura helu? Odp. p
2
=0.434 MPa, V=3.02 m
3
, T
1
=203.4 K.
Zadanie 14. Powietrze o masie 4 kg, temperaturze 200
o
C i cinieniu 100 kPa
sprono izotermicznie do 0.49 MPa, odbierajc mu pewn ilo ciepa, kosztem
ktrej rozszerzono je nastpnie przy staym cinieniu. Obliczy kocow objto i
temperatur, cakowit prac objtociow i techniczn oraz przyrost entropii. Dla
powietrza: R
i
=287 J/kg K, c
p
=1 kJ/kg K. Przebieg przemian przedstawi na
wykresach p-V i T-S. Odp. V
3
=1.61 m
3
, T
3
=688.8K, L
v,1-3
=-0.616 MJ, L
t,1-3
=-0.863
MJ, S
3
-S
1
=-0.32 kJ/K.
Zadanie 15. Powietrze o masie 2 kg i objtoci 0.2 m
3
rozpra si izochorycznie od
cinienia 1.2 MPa do 1 MPa, a nastpnie izoentropowo do temperatury 5
o
C. Obliczy
kocowe cinienie i objto powietrza, prac objtociow i techniczn oraz ciepo
uzyskane w wyniku tych przemian. Dla powietrza R
i
=287 J/kg K, c
v
=0.71 kJ/kg K.
Przedstawi przebieg przemian na wykresach p-V i T-S. Odp. p
3
=0.457 MPa,
V
3
=0.349 m
3
, L
v,1-3
=100 kJ, L
t,1-3
=180 kJ, Q
1-3
=-99 kJ.
13
Zadanie 16. Powietrze o objtoci 100 m
3
i temperaturze 20
o
C sprono
izoentropowo od cinienia rwnego 0.1 MPa do 981 kPa, a nastpnie rozprono
izotermicznie do pierwotnej objtoci. Obliczy kocow temperatur i cinienie oraz
cakowit zmian energii wewntrznej i przyrost entropii w wyniku tych przemian.
Dla powietrza R
i
=287 J/kg K, c
v
=0.71 kJ/kg K. Przebieg przemian przedstawi na
wykresach p-V i T-S. Odp. T
3
=562.6 K, p
3
=191 kPa, U
3
-U
1
=22.76 MJ, S
3
-S
1
=55.7
kJ/K.
14
4. Druga zasada termodynamiki, obiegi
termodynamiczne
4.1. Druga zasada termodynamiki
Druga zasada termodynamiki okrela kierunek przebiegu procesw energetycznych,
ustala warunki przetwarzania energii cieplnej w mechaniczn oraz okrela
maksymaln warto pracy, ktra moe by wykonana przez silnik cieplny. Mwi
ona, i w dowolnej przemianie termodynamicznej entropia systemu skadajcego si z
ukadu i jego otoczenia pozostaje staa lub wzrasta. Matematyczny zapis II ZT:
Q
dS
T

.
Fizyczne znaczenie przyrostu entropii:
0 dS > - zjawisko nieodwracalne (rzeczywiste),
0 dS = - zjawisko odwracalne (np. gaz doskonay),
0 dS < - zjawisko fizycznie nie moliwe.
Pierwsza i druga zasada termodynamiki mog by przedstawione nastpujcymi
tosamociami:
TdS dU pdV = + , TdS dI Vdp =
lub:
V
dT p
dS c dV
T T
= + ,
p
dT V
dS c dp
T T
= .
Cakujc dwa ostatnie rwnania, przy zaoeniu staej wartoci ciepa waciwego
ukadu otrzymamy zalenoci pozwalajce na wyznaczanie przyrostu entropii ukadu
w procesie, lub wartoci entropii ukadu w stosunku do stanu odniesienia:
2 2
2 1
1 1
ln ln
V
T v
s s c R
T v
= + ,
2 2
2 1
1 1
ln ln
p
T p
s s c R
T p
= + ,
2 2
2 1
1 1
ln ln
V p
p v
s s c c
p v
= + .
Na podstawie analizy przemiany izotermicznej wprowadzane s nastpujce
wielkoci:
energia swobodna (potencja termodynamiczny Helmholtza):
F U TS = ,
entalpia swobodna (potencja termodynamiczny Gibbsa):
G I TS = .
Potencjay termodynamiczne maj sens fizyczny bdc odpowiednio maksymaln
prac procesu izotermiczno izochorycznego i izotermiczno izobarycznego. Su
one rwnie do okrelania warunkw rwnowagi termodynamicznej ukadu:
0 , dU S V idem = = ,
0 , dI S p idem = = ,
0 , dG T p idem = = ,
0 , dF T V idem = = .
4.2. Obiegi termodynamiczne wiadomoci podstawowe
Obieg termodynamiczny szereg nastpujcych po sobie w sposb cykliczny
przemian. Stany kocowe ukadu i otoczenia s tosame ze stanami pocztkowymi w
kolejnych cyklach przemian.
Obiegi realizujce zamian ciepa na prac to obiegi prawobiene (silniki cieplne)
kolejne przemiany zachodz zgodnie z ruchem wskazwek zegara. W obiegach
lewobienych praca jest zamieniana na ciepo (chodziarki lub pompy ciepa). W
obrbie kadego obiegu termodynamicznego musz pracowa, co najmniej dwa
rda ciepa o rnych temperaturach.
rdo ciepa grne
rdo ciepa dolne
silnik
T
I
T
II
q
d
q
w
l
o
T
I
>T
II
rdo ciepa grne
rdo ciepa dolne
silnik
T
I
T
II
q
w
q
d
|l
o
|
T
I
<T
II
obieg prawobieny obieg lewobieny

W obiegu prawobienym ciepo pobierane jest w rdle grnym grzejniku i
oddawane do rda dolnego chodnicy. Procesowi temu towarzyszy zamiana ciepa
na prac:
0
o
l > , 0
o
q > .
W obiegach lewobienych ciepo pobierane jest ze rda dolnego i oddawane do
rda grnego, przy jednoczesnej zamianie pracy wykonywanej na czynniku
obiegowym na ciepo:
0
o
l < , 0
o
q > .
Zamiana energii dostarczanej do ukadu na prac lub ciepo odbywa si z okrelon
dla danego obiegu sprawnoci:
15
sprawno obiegu prawobienego: 1
o w
d d
l q
q q
= = ; ( ) 1 < ,
wspczynnik wydajnoci obiegu chodniczego:
d d
o w d
q q
l q q
= =

,
wspczynnik wydajnoci pompy ciepa:
w w
o w d
q q
l q q
= =

; ( ) 1 > .
4.3. Obieg Carnota
Czynnik w prawobienym obiegu Carnota, znajdujcy si w cylindrze zamknitym
tokiem, pobiera ciepo ze rda grnego o temperaturze
I
T . Nastpuje rwnoczesne
sprenie czynnika obiegowego w ukadzie. Proces ten realizowany jest pomidzy
punktami 1-2 obiegu. Czynnik ulega nastpnie, izentropowemu rozpreniu do stanu
3. W kolejnym kroku obiegu, poprzez oddanie ciepa do rda dolnego o
temperaturze
II
T ukad osiga stan 4. Zamknicie obiegu nastpuje przez izentropowe
sprenie czynnika do stanu 1. Stany 1, 2, 3, 4 odgraniczajce od siebie kolejne
przemiany obiegu nazywane s punktami charakterystycznymi obiegu.
V
p
1
2
3
4
S
T
1
2
3 4

Przemiany obiegu Carnota:
1 2 izotermiczne spranie,
2 3 izentropowe rozpranie,
3 4 izotermiczne spranie,
4 1 izentropowe spranie.
Sprawno prawobienego obiegu Carnota:
1
II
I
T
T
= .
Wspczynnik wydajnoci obiegu Carnota chodniczego (czyli obiegu lewobienego):
I
II I
T
T T
=

.
Wspczynnik wydajnoci pompy ciepa:
II
II I
T
T T
=

.
4.4. Obieg Otto
W obiegu tym doprowadzanie i odprowadzanie ciepa odbywa si przy staej
objtoci. Stosowany jest jako teoretyczny obieg porwnawczy silnikw z zaponem
iskrowym.
V
p
1
2
3
4
S
T
1
2
3
4

Przemiany realizujce obieg Otto:
1 2 izentropowe spranie,
2 3 izochoryczne doprowadzenie ciepa,
3 4 izentropowe rozpranie,
4 1 izochoryczne ozibianie.
4.5. Obieg Joulea
Obieg Joulea jest stosowany jako obieg porwnawczy dla urzdze chodniczych i
turbin gazowych.
V
p
1
2 3
4
S
T
1
2
3
4

Przemiany obiegu Joulea:
1 2 spranie izentropowe,
2 3 izobaryczne ozibianie,
3 4 rozpranie izentropowe,
4 1 izobaryczne doprowadzanie ciepa.
16
4.6. Obieg Diesla
Obieg Diesla wykorzystywany jest jako obieg modelujcy prac wolnobienych
silnikw wysokoprnych z samoczynnym zaponem.
V
p
1
2 3
4
S
T
1
2
3
4

Przemiany realizujce obieg Diesla:
1 2 izentropowe spranie,
2 3 izobaryczne doprowadzanie ciepa,
3 4 izentropowe rozpranie,
4 1 izochoryczne ozibianie.
4.7. Przykady
Przykad 1.
Sprawno teoretyczna obiegu Carnota wynosi 0.45. Temperatura i objto
waciwa powietrza na pocztku sprania izoentropowego wynosz 600[ ] K
i [ ]
3
0.5
m
kg
. Obliczy pozostae parametry we wszystkich punktach
charakterystycznych obiegu oraz ilo ciepa oddan w czasie izotermicznego
sprania. Zaoy, e w obiegu bierze udzia 1[ ] kg powietrza, oraz e jego objto
waciwa przy kocu izotermicznego rozprania jest rwna podwojonej objtoci
waciwej przy kocu adiabatycznego sprania. Dla powietrza 287
i
J
R
kgK
l
l =
l
l
.
Dane:
Przyjmujc oznaczenia jak na wczeniejszym rysunku przedstawiajcym obieg
Carnota:
3 4
600[ ]
II
T T T K = = =
3
4
0, 5
m
v
kg
l
l =
l
l

2 1
2 v v =
Rozwizanie:
Sprawno obiegu Carnota:
600
1 1091[ ]
1 1 0, 45
II II
I
I
T T
T K
T

= = = =

.
Z rwnania stanu gazu doskonaego:
4
4
287 600
0, 344[ ]
0, 5
i II
RT
p MPa
v

= = = .
Przeksztacajc rwnanie izoentropy:
1.4
1
1 1.4
1 1 6 4
1 1 4 4 1
1
600
0.344 10 2.735[ ]
1091
T
p T p T p MPa
T

1
1

= = = =


( )
( )
.
Objto waciwa na kocu izoentropowego sprania:
3
1
1 6
1
287 1051
0.1145
2.735 10
i
RT m
v
p kg
l

l = = =
l

l
.
Wartoci parametrw w pozostaych punktach obiegu:
3
2 1
2 0.229
m
v v
kg
l
l = =
l
l

1 1
2
2
1.368[ ]
p v
p MPa
v
= =
1
1
3
1
1.4 1
3 2
1091
0.229 1
600
I
II
T m
v v
T kg

1 l
1

l = = =

l ( )
( )
l

3
3
287 600
0.171[ ]
1
i II
RT
p MPa
v

= = =
Ciepo doprowadzone podczas izotermicznego sprania:
4
3
0.5
ln 287 600ln 120
1
II i II
v kJ
q RT
v kg
l
l = = =
l
l
.
Zestawienie wartoci parametrw w punktach charakterystycznych obiegu:

1 2 3 4
[ ] p MPa 2.735 1.368 0.171 0.344
[ ] T K 1091 1091 600 600
[ ]
3
m
kg
v 0.1145 0.229 1 0.5

Przykad 2.
Pompa ciepa pracuje wedug obiegu skadajcego si z nastpujcych przemian
odwracalnych:
1-2 izobaryczne ochadzanie zachodzce w wymiennikach ciepa wewntrz budynku,
2-3 adiabatyczne rozpranie zachodzce w zaworze ekspansywnym,
17
3-4 izobaryczne ogrzewanie w wymiennikach ciepa na zewntrz budynku,
4-1 adiabatyczne spranie zachodzce w sprarce.
Parametry stanu czynnika roboczego wynosz odpowiednio: [ ]
1
110
o
t C = ,
[ ]
2
20
o
t C = , [ ]
4
15
o
t C = ,
3 4
1[ ] p p bar = = . Czynnikiem obiegowym jest
powietrze ( 1.4 = , [ ]
3
29.1 10
J
molK p
c = ), ktre naley traktowa jak gaz
doskonay. Temperatura powietrza na zewntrz budynku [ ] 10
o
z
t C = , za we
wntrzu [ ] 20
o
C . Strumie ciepa przekazywany przez pomp ciepa wynosi
[ ] 5000
MJ
h w
Q =

. Obliczy temperatur
3
T czynnika, strumie czynnika obiegowego
w
kmol
s , sprawno pompy ciepa oraz moc napdow silnika elektrycznego sprarki.

2
1
3
4
zawr ekspansywny
sprarka napdzana silnikiem
wymienniki ciepa
Q
w
Q
d
t
w
=20
0
C
t
z
=-10
0
C

Dane:
[ ]
1
110
o
t C = ,
1
383[ ] T K =
[ ]
2
20
o
t C = ,
2
293[ ] T K =
[ ]
4
15
o
t C = ,
4
258[K] T =
3 4
1[ ] p p bar = =
1.4 =
[ ] 10
o
z
t C =
[ ] [ ]
6
5000 10
5000 1389
3600
MJ kJ
s
h
w
Q

= = =

Rozwizanie:
Przemiana 4-1 adiabata:
1 1 1
1 1 4 4
p T idem p T p T

= =
1 1 4
1 4
1
T
p p
T

1

=

( )

1.4
1
1 1.4
4
1 4
1
258
1 4[ ]
383
T
p p bar
T

1
1

= = =


( )
( )

Przemiana 1-2 izobara:
2 1
4[ ] p p bar = =
Przemiana 2-3 adiabata:
1
1 1 1 3
2 2 3 3 3 2
2
p
p T idem p T p T T T
p

1

= = =

( )

1.4 1
1.4
3
1
293 197[ ]
4
T K

1

= =

( )

Strumie ciepa jest przekazywany w obiegu 1-2, czyli izobarycznym ochadzaniu
zachodzcym w wymiennikach ciepa:
( )
1 2 w p
Q nc T T =

.
Strumie czynnika obiegowego:
( ) ( )
3
1 2
1389
0.53
29.1 10 383 293
w
p
Q kmol
n
c T T s
l
= = = l
l
l

Sprawno pompy ciepa:
w w
pc
o w d
Q Q
L Q Q
= =

.
Ciepo doprowadzone:
( ) ( )
3,4 4 3
0.53 29.1 258 197 941
d p
kJ
Q Q nc T T
s
l
= = = = l
l
l

.
[ ]
1389
2.85 285 %
488
pc
= = = .
Moc napdowa silnika jest rwna pracy obiegu odniesionej do jednostki czasu:
448[ ]
o
L kW =

.
4.8. Zadania
Zadanie 1. Obliczy parametry stanu p, v, T w wzowych punktach obiegu Otto,
prac odniesion do 1 kg czynnika roboczego i sprawno termiczn obiegu przy
nastpujcych danych:
temperatura i cinienie na pocztku sprania izentropowego: t
1
=70
o
C, p
1
=0.1 MPa,
stopie kompresji v
1
/v
2
=8 (v
2
objto waciwa na pocztku ogrzewania
izochorycznego),
18
ciepo doprowadzone do obiegu q
d
=250 kJ/kg,
Czynnikiem roboczym jest powietrze o parametrach: M=29 kg/kmol, =1.4, c
v
=0.716
kJ/kg K.Odp. l
o
=141.2 kJ/kg,
t
=0.56

1 2 3 4
T [K] 343 788 1137 495
p [MPa] 0.1 1.838 2.65 0.1442
v [m
3
/kg] 0.984 0.123 0.123 0.984
Zadanie 2. Silnik cieplny dziaa wedug obiegu skadajcego si z: adiabaty 1-2,
izobary 2-3, izochory 3-1. Czynnikiem obiegowym jest dwuatomowy gaz doskonay,
ktrego skrajne temperatury wynosz T
1
=1973 K, T
3
=288 K. Obliczy temperatur
T
2
, stosunek cinie p
1
/p
2
, stosunek objtoci v
1
/v
2
, sprawno energetyczn obiegu

t
. Obieg przedstawi w ukadach p-V i T-S. Odp. T
2
=1139 K, p
1
/p
2
=6.85, v
1
/v
2
=3.96,

t
=0.293.
Zadanie 3. Obieg chodniczy skada si z nastpujcych przemian:
1-2 spranie adiabatyczne,
2-3 spranie izotermiczne,
3-4 ekspansja adiabatyczna,
4-1 ogrzewanie izobaryczne.
Strumie czynnika obiegowego, ktrym jest hel, wynosi 4500 nm
3
/h. Parametry
czynnika rwne s odpowiednio: p
1
=1 bar, t
1
=-15
0
C, p
2
=3 bar. Traktujc hel jako gaz
doskonay obliczy: strumie ciepa pobranego przez czynnik, moc zuyt do napdu
urzdzenia, sprawno obiegu. Odp. 125.8 /
d
Q kJ s =

,
0
168.2 L kW =

,
z
=0.748.
Zadanie 4. Dane s parametry powietrza wykonujcego obieg Carnota w stanie
odpowiadajcym kocowi rozprania izentropowego: p=1 bar, T=300 K. Ilo ciepa
oddana w czasie izotermicznego sprania wynosi 42 kJ/kg. W wyniku
izentropowego sprania cinienie wzrasta 10-krotnie, podczas izentropowego
rozprania maleje 10-krotnie. Przyjmujc, e w obiegu bierze udzia 1 kg powietrza,
obliczy pozostae parametry w punktach charakterystycznych, ciepa, prace i zmiany
entropii poszczeglnych przemian oraz sprawno obiegu. Odp.
t
=0.482

1 2 3 4
T [K] 579 579 300 300
p [bar] 16.31 10 1 1.631
v [m
3
/kg] 0.1028 0.1677 0.860 0.528

1 2 3 4
q [kJ/kg] 81.2 0 -42 0
l [kJ/kg] 81.2 200.4 -42 -200.4
s [J/kg K] 140 0 -140 0
Zadanie 5. W obiegu Carnota, w ktrym bierze udzia 1kg powietrza, minimalna
objto waciwa wynosi v
1
=0.1 m
3
/kg. Podczas izotermicznego sprania cinienie
wzrasta dwukrotnie: p
4
=2p
3
. Ciepo doprowadzone do ukadu wynosi 120 kJ/kg, a
sprawno obiegu 0.55. Obliczy parametry powietrza we wszystkich punktach
ukadu, ciepo odprowadzone, prac poszczeglnych przemian i prac obiegu oraz
zmian entropii. Dla powietrza: R
i
=287 J/kg K, =1.44. Odp. q
II
= l
v, 3-4
=-54 kJ/kg,
q
I
=l
v, 1-2
=120 kJ/kg, l
ob
=66 kJ/kg, s
2
-s
1
=198.7 J/kgK.

1 2 3 4
T [K] 603.22 603.22 271.45 271.45
p [MPa] 1.73 0.867 0.053 0.106
v [m
3
/kg] 0.1 0.2 1.47 0.735

19
5. Przemiany pary wodnej
5.1. Rwnowaga fazowa ukadu gaz - ciecz
Obszar ukadu dwufazowego gaz-ciecz znajduje si w ukadzie p-V pomidzy liniami
cieczy wrzcej (krzywa wrzenia) i pary nasyconej suchej (krzywa parowania). W
obszarze pary mokrej, czyli w obszarze ukadu dwufazowego, w ktrym wspistniej
faza cieka i gazowa, linia staej temperatury jest jednoczenie lini staego cinienia.
W warunkach rwnowagi termodynamicznej i , T p idem = obowizuje 0 dG = .
Rwnanie definicyjne potencjau Gibbsa:
G I TS = ,
zapisane dla ukadu dwufazowego w rwnowadze termodynamicznej, wyglda
nastpujco:
I S T I S T =
Przyjmuje si przez prim oznacza parametry dotyczce fazy ciekej, przez bis
parametry zwizane z faz gazow.
Korzystajc z jednego z rwna rniczkowych dla potencjaw termodynamicznych:
dG SdT Vdp = +
i wczeniejszego stwierdzenia 0 dG = otrzymujemy:
S dT V dp S dT V dp + = + .
czc wyprowadzone rwnania otrzymamy:
( )
I S T I S T
dp S S I I
dT V V V V T S dT V dp S dT V dp
' = 1
1
1
= =
!
1 + = +
1
1+

Jest to rwnanie Clausiusa Clapeyrona podajce zaleno rwnowagowej
prnoci pary od temperatury (zaleno cinienia nasycenia od temperatury).
I I oznacza ciepo przemiany fazowej, a w tym przypadku ciepo parowania
(oznaczane przez r ):
( ) r I I U pV U pV U U p V V = = + = + .
W celu prostego charakteryzowania parametrw ukadu dwufazowego
jednoskadnikowego stosuje si stopie suchoci, zdefiniowany nastpujco:
masa pary nasyconej suchej
m
x
masa pary suchej i cieczy m m

= =
+
.
Wielko ta, jest wykorzystywana do oblicze wielkoci termodynamicznych pary
nasyconej mokrej:
( ) ( ) 1 Z xZ x Z Z x Z Z = + = + ,
gdzie w miejsce Z mona podstawi: , , , , , V U S I G F .
W kocowej czci opracowania przedstawiono stabelaryzowane parametry fizyczne
wody wrzcej i pary wodnej nasyconej suchej.

V
p
T
c
T
2
T
1
K
p
c
V
c
k
r
z
y
w
a

w
r
z
e
n
i
a
k
rz
y
w
a
p
a
ro
w
a
n
ia
(p
a
ra
n
a
s
y
c
o
n
a
s
u
c
h
a
)
iz
o
te
rm
a
k
ry
ty
c
z
n
a
faza gazowa+cieka
(para mokra)
T
3
izo
te
rm
a
g
a
zu
d
o
sk
o
n
a
e
g
o
faza gazowa
(para sucha)
f
a
z
a

c
i
e
k

a
T
1
<T
2
<T
c
<T
3


5.2. Przykady
Przykad 1.
Jak mas ma
3
0.8[ ] m pary wodnej o temperaturze [ ] 250
o
C i stopniu suchoci
rwnym 0.85 ?
Rozwizanie:
Odczytane z tabeli wartoci objtoci waciwej wody wrzcej i pary nasyconej w
temperaturze [ ] 250
o
C wynosz:
3
3
1.2512 10
m
v
kg

l
l =
l
l
,
3
0.0501
m
v
kg
l
l =
l
l
.
Objto waciwa pary mokrej:
( ) v v x v v = + .
20
Masa wody:
( )
[ ]
3 3
0.8
18.7
1.2512 10 0.85 0.0501 1.2512 10
V
m kg
v

= = =
+
.
Przykad 2.
Obliczy objto, entalpi, energi wewntrzn i entropi 10[ ] kg pary wodnej o
cinieniu 1.2[ ] MPa i stopniu suchoci rwnym 0.92 .
Rozwizanie:
Parametry odczytane z tablicy dla cinienia 1.2[ ] MPa :
3
0.00114
m
v
kg
l
l =
l
l
,
3
0.1635
m
v
kg
l
l =
l
l
,
798
kJ
i
kg
l
l =
l
l
, 2784.1
kJ
i
kg
l
l =
l
l
,
2.215
kJ
s
kgK
l
l =
l
l
, 6.524
kJ
s
kgK
l
l =
l
l
.
Objto 10[ ] kg pary wodnej:
( )
( ) [ ]
3
10 0.00114 0.92 0.1635 0.00114 1.505
V mv m v x v v
m
l
= = + =
l
l
l
= + =
l

Entalpia:
( )
( ) [ ] 10 798 0.92 2784.1 798 26252
I mi m i x i i
kJ
l
= = + =
l
l
= + =

Energia wewntrzna:
6
26252 1.2 10 1.505 24.45[ ] U I pV MJ = = =
Entropia:
( )
( ) [ ] 10 2.215 0.92 6.524 2.215 61.79
S ms m s x s s
kJ
K
l
= = + =
l
l
l
= + = l
l
l

Przykad 3.
Par wodn o masie [ ] 5 kg , objtoci
3
0.7 m
l
l
i temperaturze [ ] 180
o
C
doprowadzono izobarycznie do stopnia suchoci rwnego 0.98 . Wyznaczy stopie
suchoci, jaki para miaa na pocztku. Obliczy objto kocow pary oraz zmian
jej energii wewntrznej.
Rozwizanie:
Objto waciwa na pocztku procesu:
3
1
1
0.7
0.14
5
V m
v
m kg
l
l = = =
l
l
.
Odczytane z tablic pary parametry w temperaturze [ ] 180
o
C :
1.0027[ ] p MPa = ,
3
1
0.0011275
m
v
kg
l
l =
l
l
,
3
1
0.194
m
v
kg
l
l =
l
l
.
Stopie suchoci dla tych parametrw:
1 1
1
1 1
0.14 0.0011275
0.72
0.194 0.0011275
v v
x
v v

= = =

.
Rozpatrywana przemiana odbywa si w obszarze pary mokrej, w ktrym izotermy
pokrywaj si z izobarami, a wic:
2 1
v v = oraz
2 1
v v = .
W zwizku z tym, objto waciwa na kocu przemiany:
( ) ( )
3
2 2 2 2 2
0.0011275 0.98 0.194 0.0011275 0.19
m
v v x v v
kg
l
l = + = + =
l
l
.
Objto kocowa:
3
2 2
0.95 V mv m
l
= =
l
.
Odczytane z tablic wartoci entropii w temperaturze [ ] 180
o
C :
1 2
2.1395
kJ
s s
kgK
l
l = =
l
l
,
1 2
6.5858
kJ
s s
kgK
l
l = =
l
l
.
Wartoci entropii na pocztku i na kocu przemiany:
( ) ( )
1 1 1 1 1
2.1395 0.72 6.5858 2.1395 5.341
kJ
s s x s s
kgK
l
l = + = + =
l
l
,
( ) ( )
2 2 2 2 2
2.1395 0.98 6.5858 2.1395 6.497
kJ
s s x s s
kgK
l
l = + = + =
l
l
.
Ciepo przemiany izobarycznej:
( ) ( )
1,2 2 1
453 6.497 5.341 523.7
kJ
q T s s
kg
l
l = = =
l
l
.
Praca objtociowa:
( ) ( )
3
1,2 2 1
1.0027 10 0.19 0.14 50.1
kJ
l p v v
kg
l
l = = =
l
l
.
Zmiana energii wewntrznej:
( ) ( ) ( ) [ ]
2 1 2 1 1,2 1,2
5 523.7 10.1 2368 U U m u u m q l kJ = = = = .

21
5.3. Zadania
Zadanie 1. Obliczy entalpi i entropi 1[ ] kg pary wodnej o temperaturze [ ] 160
o
C
i stopniu suchoci 0.85 . Odp. 2445.6 , 6.03
kJ kJ
i s
kg kgK
l l
l l = =
l l
l l
.
Zadanie 2. Par wodn o masie [ ] 6 kg i cinieniu 0.9[ ] MPa ochodzono
izobarycznie tak, e stopie suchoci zmniejszy si z wartoci 0.91 do 0.84 .
Obliczy jak ilo ciepa odprowadzono od pary. Odp. [ ] 852.6 Q kJ = .
Zadanie 3. W zbiorniku znajduje si [ ] 80 kg nasyconej pary wodnej o cinieniu
1.5[ ] MPa . Ciecz zajmuje 5% objtoci zbiornika. Obliczy objto zbiornika i
stopie suchoci pary. Odp.
3
1.5826 V m
l
=
l
, 0.14275 x = .
Zadanie 4. Zamknity zbiornik o objtoci
3
0.5 m
l
l
, zawierajcy par wodn o
cinieniu 0.6[ ] MPa i stopniu suchoci 0.75 , ogrzano i otrzymano par nasycon
such. Okreli temperatur i cinienie kocowe pary oraz ilo doprowadzonego
ciepa. Odp. [ ]
2
171
o
t C = , [ ]
2
0.812 p MPa = , [ ]
1,2
1017 Q kJ = .
Zadanie 5. Par wodn o masie [ ] 6 kg sprono izoentropowo od cinienia
[ ] 0.1 MPa i stopnia suchoci rwnego 0.75 do cinienia [ ] 2 MPa . Okreli prac
techniczn przemiany. Odp. [ ]
1,2
2688
t
L kJ = . Wskazwka:
2 2
2
2 2
s s
x
s s

=

,
1 2 t
l i i = .
22
6. Gaz rzeczywisty
6.1. Rwnanie stanu Van der Waalsa
Teoria kinetyczna gazw, na podstawie ktrej wyprowadzono rwnanie stanu gazu
doskonaego bazuje na dwu zaoeniach:
objto czsteczek gazu jest zaniedbywalnie maa w porwnaniu z
objtoci zbiornika i odlegociami pomidzy czsteczkami,
pomidzy czsteczkami lub czsteczkami i cianami zbiornika nie wystpuj
siy wzajemnego oddziaywania (przycigania lub odpychania). Jedn z
konsekwencji tego zaoenia jest nieuwzgldnienie przez rwnanie stanu
gazu doskonaego zjawiska przemian fazowych.
W 1873 roku Van der Waals podj prb wyeliminowania tych dwu zaoe w
trakcie opracowywania rwnania stanu dla gazw rzeczywistych. W celu
wyeliminowania pierwszego zaoenia, Van der Waals przyj, e molekuy gazu
zajmuj skoczon cz objtoci ukadu, zwaszcza w przypadku wyszych cinie.
Zaproponowa on, aby objto moleku, oznaczona parametrem b zostaa odjta od
aktualnej objtoci molowej w rwnaniu stanu gazu doskonaego, w nastpujcy
sposb:
RT
p
V b
=

,
gdzie parametr b jest okrelany jako kowolumen (co-volume) i jest okrelany jako
odpowiedzialny za objto czsteczek gazu.
W celu wyeliminowania drugiego z zaoe, Van der Waals odj od caego
wyraenia wielko
2
a
V
majc uwzgldnia siy wzajemnego przycigania
pomidzy czsteczkami. Ostateczna posta zaproponowanego przez Van der Waalsa
rwnania stanu gazu rzeczywistego (w skrcie: rwnanie VdW) jest nastpujca:
2
RT a
p
V b V
=

, gdzie:
[ ] p Pa - cinienie ukadu,
3
m
V
mol
l
l
l
l
- objto molowa gazu,
[ ] T K - temperatura ukadu,
8.3143
J
R
molK
l
= l
l
l
- uniwersalna staa gazowa,
4 3
2
,
Nm m
a b
mol mol
l l
l l
l l
l l
- stae rwnania VdW.
Rwnanie VdW wykazuje nastpujce cechy:
Dla niskich cinie i objtoci, parametr b staje si zaniedbywalnie may w
porwnaniu z V . Warto si odpychania
2
/ a V staje si nieznaczca. W
zwizku z tym rwnanie VdW redukuje si do rwnania Clapeyrona.
W wysokich cinieniach, tzn. p , objto V staje si coraz mniejsza,
a do osignicia wartoci b , czyli objtoci zajmowanej przez czsteczki
gazu.
Do wyznaczenia wartoci parametrw a i b zostaa przez Van der Waalsa
wykorzystana jedna z wasnoci izotermy krytycznej. Izoterma to posiada w punkcie
krytycznym punkt przegicia, a w zwizku z tym pierwsza i druga pochodna
cinienia, wzgldem objtoci s rwne zeru:
0
c
T
p
V
l
= l
l
l
,
2
2
0
c
T
p
V
l

l =
l

l
.
Rniczkujc rwnanie VdW wzgldem objtoci w punkcie krytycznym
otrzymujemy nastpujcy ukad rwna:
( )
( )
2 3
2
3 2 4
2
0
2 6
0
c
c
c
T c c
c
c T c
RT p a
V V V b
RT p a
V V V b
' l 1
1
= + = l
1
1 l l
1
11
!
1 l

1
l = = 1
1
l
1
l
11+

Rozwizujc go, ze wzgldu na a i b otrzymujemy:
8
9
c c
a RTV = ,
1
3
c
b V = .
Zaleno opisujca parametr b , sugeruje, e objto moleku substancji wynosi
0.333 wartoci objtoci krytycznej substancji. Badania eksperymentalne pokazuj, i
wielko ta zawiera si w granicach 0.24 0.28 .
Podstawiajc do rwnania VdW parametry krytyczne (tzn. , ,
c c c
p p V V T T = = = )
oraz otrzymane zalenoci na a i b otrzymujemy:
0.375
c c c
pV RT = .
Z rwnania tego wynika, e bez wzgldu na rodzaj substancji uniwersalna wielko
krytycznego wspczynnika ciliwoci
c
Z wedug rwnania VdW wynosi 0.375.
Rzeczywiste wielkoci
c
Z zawieraj si w zakresie 0.23 0.31 .
Korzystajc z ostatniego rwnania, oraz zalenoci opisujcych parametry a i b , te
ostatnie mog zosta wyraone za pomoc formu wygodniejszych w stosowaniu:
2 2
c
a
c
R T
a
p
= ,
c
b
c
RT
b
p
= ,
23
[ ], [ ]
c c
p Pa T K - cinienie i temperatura krytyczne,
27 1
,
64 8
a b
= = .
Rwnanie VdW moe zosta przeksztacone do postaci wielomianowej ze wzgldu na
V :
3 2
0
RT a ab
V b V V
p p p
1 1 1

+ + =



( ) ( ) ( )
.
Zapis ten mwi, e rwnanie VdW jest dwu parametrowym (parametry rwnania: a ,
b ) rwnaniem stanu trzeciego stopnia. Podstawiajc do powyszego rwnania
/ V ZRT p = otrzymujemy:
( )
3 2
1 0 Z B Z AZ AB + + =
2 2
ap
A
R T
= ,
bp
B
RT
= .
Rwnanie to moe posiada jeden pierwiastek rzeczywisty w obszarze
jednofazowym, oraz do trzech pierwiastkw w obszarze dwufazowym (w obszarze
dwufazowym cinienie ukadu jest rwne cinieniu fazy gazowej). Przyjmuje si, e
najwikszy pierwiastek tego rwnania odpowiada wspczynnikowi ciliwoci fazy
gazowej, najmniejszy dodatni wspczynnikowi ciliwoci fazy ciekej.
6.2. Rwnanie stanu Soave-Redlicha-Kwonga
Redlich i Kwong (1948) wykazali, e poprzez proste rozbudowanie czonu ( )
2
/ a V
zawartego w rwnaniu Van der Waalsa, mona osign znacznie lepsze wyniki w
wyznaczaniu wasnoci fizycznych fazy gazowej. Czon czysto cinieniowy ( )
2
/ a V
zosta zastpiony oglniejszym, zalenym rwnie od temperatury:
( )
0.5
RT a
p
V b V V b T
=
+
.
Rwnanie R-K zostao zmodyfikowane w 1972 roku przez Soavego. Soave zamieni
czon ( )
0.5
/ a T wystpujcy w rwnaniu RK, przez czon ( ) a w nastpujcy
sposb:
( )
RT a
p
V b V V b

=
+

gdzie jest bezwymiarowym czynnikiem zbienym do jednoci, gdy
c
T T .
Parametr w rwnaniu stanu Soave-Redlicha-Kwonga jest okrelony zalenoci:
( ) ( )
2
0.5
1 1
r
m T = + .
Parametr m jest skorelowany z czynnikiem acentrycznym:
2
0.480 1.574 0.176 m = + .
W powyszych wzorach:
r
c
T
T
T
= - temperatura zredukowana,
- czynnik acentryczny Pitzera.
Czynnik acentryczny to wielko wprowadzona przez Pitzera (1955) jako parametr
korelujcy, majcy charakteryzowa acentryczno (a-sferyczno) czsteczek.
Rwnanie definicyjne czynnika acentrycznego:
log 1
V
c
p
p

1

=

( )

V
p - cinienie nasycenia w temperaturze 0.7
c
T T = .
Parametry rwnania stanu SRK:
2 2
c
a
c
R T
a
p
= ,
c
b
c
RT
b
p
= ,
0.42747, 0.08664
a b
= = .
Wspczynnik ciliwoci wedug rwnania SRK:
( )
3 2 2
0 Z Z A B B Z AB + = ,
( )
( )
2
a p
A
RT

= ,
bp
B
RT
= .
6.3. Przykady
Przykad 1.
Obliczy cinienie, przy ktrym gazowy dwutlenek wgla bdzie mia gsto
[ ] 3 0.08
g
cm
= w temperaturze 0
o
C . Do oblicze zastosowa:
1. rwnanie stanu gazu doskonaego,
2. rwnanie stanu van der Waalsa,
3. rwnanie stanu Redlicha - Kwonga.
Parametry krytyczne dwutlenku wgla: 7.397[ ], 304[ ]
c c
p MPa T K = = .
Rozwizanie:
Objto molowa gazu:
3 3
5
44
550 55 10
0.08
M cm m
v
mol mol

l l
l l = = = =
l l
l l
.
Rwnanie stanu gazu doskonaego.
pv RT =
24
5
8.314 273
4.127[ ]
55 10
RT
p MPa
v

= = =

Rwnanie stanu van der Waalsa.
Stae rwnania stanu vdW:
2 2 4
6 2
27 27 8.314 304
0.364
64 64 7.397 10
c
c
R T Nm
a
p mol
l

l = = =
l

l

3
5
6
8.314 304
4.27 10
8 8 7.397 10
c
c
RT m
b
p mol

l = = =
l

l

( )
2 2 5
5
8.314 273 0.364
3.268[ ]
(55 4.27) 10
55 10
RT a
p MPa
v b v

= = =



Rwnanie stanu Redlicha - Kwonga.
Stae rwnania stanu R-K:
2 2.5 2 2.5 4 0.5
6 2
0.4278 0.4278 8.314 304
6.44
7.397 10
c
c
R T Nm K
a
p mol
l

l = = =
l

l

3
5
6
0.0867 0.0867 8.314 304
2.96 10
7.397 10
c
c
RT m
b
p mol

l

l = = =
l

l

( )
0.5
RT a
p
v b T v v b
=
+

5 0.5 10
8.314 273 6.44
3.00[ ]
(55 2.96) 10 273 55 (55 4.27) 10
p MPa

= =
+
.
Przykad 2.
W zbiorniku o temperaturze 100[ ] F umieszczono czysty propan. Po ustaleniu
cinienia w zbiorniku na 185[ ] psia , propan wystpi w dwu fazach ciekej i
gazowej. Obliczy gstoci obydwu faz, z wykorzystaniem rwnania stanu Van der
Waalsa i Soave-Redlicha-Kwonga.
Dane:
185[ ] 1.28[ ] p psia MPa = =
( )
0
5
100[ ] 100 32 37.78 311[ ]
9
T F C K
l
= = = =
l

4.26[ ]
c
p MPa = , 370[ ]
c
T K =
0.1524 =
Rozwizanie:
1. Rwnanie stanu VdW.
Parametry a i b rwnania VdW:
2 2 2 2 4
6 2
27 27 8.3143 370
0.937
64 64 4.26 10
c
c
R T Nm
a
p mol
l

l = = =
l

l

3
5
6
1 1 8.3143 370
9.03 10
8 8 4.26 10
c
c
RT m
b
p mol

l = = =
l

l

Parametry A i B rwnania VdW:
6
2 2 2 2
0.937 1.28 10
0.179
8.3141 311
ap
A
R T

= = =

5 6
9.03 10 1.28 10
0.045
8.3143 311
bp
B
RT

= = =

Parametry A i B s wielkociami bezwymiarowymi.
W nastpnym kroku, naley wyznaczy warto wspczynnika ciliwoci Z ,
korzystajc z zalenoci:
( )
3 2
( ) 1 0 f Z Z B Z AZ AB = + + =
Pierwiastki wielomianu trzeciego stopnia mog zosta wyznaczone np. metod
Cardano, metod iteracyjn, lub jedn z metod numerycznego poszukiwania
pierwiastkw, typu metoda Newtona lub metoda siecznych.
Poniej przedstawiono wykres funkcji ( ) f Z .
.
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
0.06
0.04
0.02
0.02
0.04
f Z ( )
Z


Funkcja ta posiada trzy pierwiastki rzeczywiste:
1
0.077 Z = ,
2
0.123 Z = ,
3
0.844 Z = .
25
Zgodnie z przyjt wczeniej zasad najmniejszy dodatni pierwiastek rzeczywisty
odpowiada wspczynnikowi ciliwoci fazy ciekej: 0.077
L
Z = , najwikszy
rzeczywisty, za wspczynnikowi ciliwoci fazy gazowej: 0.844
V
Z = .
Korzystajc z oglnej postaci rwnania stanu gazu rzeczywistego:
pV ZRT = (V - objto molowa)
oraz z zalenoci:
M
V
= ( M - masa czsteczkowa)
otrzymamy wzr na gsto:
Mp
ZRT
= .
Masa czsteczkowa propanu ( )
3 8
C H :
3
3 12 8 1 44 44 10
kg kg
M
kmol mol

l l
= + = = l l
l l
l l
.
Gsto fazy gazowej:
3 6
3
44 10 1.28 10
25.81
0.844 8.3143 311
V
V
Mp kg
Z RT m

l
= = = l
l
l

Gsto fazy ciekej:
3 6
3
44 10 1.28 10
282.87
0.077 8.3143 311
L
L
Mp kg
Z RT m

l
= = = l
l
l
.
2. Rwnanie stanu SRK.
Temperatura zredukowana ukadu:
311
0.841
370
r
c
T
T
T
= = =
Parametr m rwnania stanu:
2
0.480 1.574 0.176 m = +
2
0.480 1.574 0.1524 0.176 0.1524 0.716 m = + =
Parametr :
( ) ( ) ( ) ( )
2 2
0.5 0.5
1 1 1 0.716 1 0.841 1.122
r
m T = + = + =
Wyznaczenie parametrw , , , a b A B rwnania stanu SRK:
2 2 2 2 4
6 2
8.3143 370
0.42747 0.95
4.26 10
c
a
c
R T N m
a
p mol
l

l = = =
l

l

3
5
6
8.3143 370
0.08664 6.257 10
4.26 10
c
b
c
RT m
b
p mol

l = = =
l

l

( )
( ) ( )
6
2 2
0.95 1.122 1.28 10
0.204
8.3143 311
a p
A
RT

= = =

5 6
6.257 10 1.28 10
0.031
8.3143 311
bp
B
RT

= = =

.
Wspczynnik ciliwoci wedug rwnania SRK:
( )
3 2 2
( ) 0 f Z Z Z A B B Z AB = + = .
Pierwiastki rwnania ( ) f Z :
1 2 3
0.051, 0.156, 0.793 Z Z Z = = = .
.
0 0.2 0.4 0.6 0.8 1
0.05
f Z ( )
Z


Wspczynnik ciliwoci fazy ciekej: 0.051
L
Z = , oraz fazy gazowej:
0.793
V
Z = .
Gsto fazy gazowej:
3 6
3
44 10 1.28 10
27.467
0.793 8.3143 311
V
V
Mp kg
Z RT m

l
= = = l
l
l

Gsto fazy ciekej:
3 6
3
44 10 1.28 10
427.077
0.051 8.3143 311
L
L
Mp kg
Z RT m

l
= = = l
l
l
.
Przykad 3.
Obliczy prac objtociow, jak wykona 1[ ] kg metanu podczas rozprania w staej
temperaturze 20[ ]
o
C od objtoci
3
5[ ] dm do objtoci
3
50[ ] dm . Zaoy, e gaz ten
stosuje si do rwnania:
26
( )
2
an
p V nb nRT
V
1

+ =

( )
.
V wyraone jest w
3
m .
Stae rwnania dla metanu wynosz odpowiednio:
4
2
0.2283
Nm
a
mol
l
l =
l
l
,
3
3
0.0428 10
m
b
mol

l
l =
l
l
.
Masa czsteczkowa
4
CH :
3
16 10
kg
M
mol

l
= l
l
l
.
Rozwizanie:
Rwnanie definicyjne pracy objtociowej:
2
1
1,2
( )
V
V
V
L p V dV =

.
Wyznaczenie zalenoci funkcyjnej ( ) p V z rwnania stanu opisujcego zachowanie
gazu:
( )
2
an
p V nb nRT
V
1

+ =

( )

2 3
2
an abn
pV pnb nRT
V V
+ =
( )
3 2 3 2
2 2
abn an abn an V
p V nb nRT nRT
V V V

= + = +
( )
( )
2
2
an bn V
p V nb nRT
V

= +
2
2
nRT an
p
V nb V
=

Praca objtociowa wykonana przez gaz:
2
1
1,2
( )
V
V
V
L p V dV =

2 2
1 1
2
1,2 2
V V
V
V V
nRT an
L dV dV
V nb V
=

2 2
1,2
1 2 1
1 1
ln
V
V nb
L nRT an
V nb V V
1

= +

( )

Liczba moli gazu:
3
1
62.5[ ]
16 10
m
n mol
M

= = =

.
3 3
1,2 3 3
2
3 3
50 10 62.5 0.0428 10
62.5 8.314 293 ln
5 10 62.5 0.0428 10
1 1
0.2283 62.5 279.5[ ]
50 10 5 10
V
L
kJ




= +

1

+ =

( )


6.4. Zadania
Zadanie 1. W oparciu o rwnanie stanu Redlicha-Kwonga obliczy cinienie
metanu, jeli w temperaturze 15
o
C jego gsto wynosi 200 kg/m
3
. Dla metanu
p
c
=4.64 MPa, T
c
=190.7K. Odp. p=26 MPa.
Zadanie 2. Obliczy cinienie etanu w temperaturze 250
o
C. Gsto etanu w tej
temperaturze wynosi 5 moli/dm
3
. Do oblicze wykorzysta rwnanie stanu Redlicha-
Kwonga. Parametry krytyczne etanu: T
k
=305.4 K, p
k
=4.88 MPa. Odp. p=19.31 MPa.
Zadanie 3. W zbiorniku o temperaturze 120[ ] F umieszczono czysty propan. Po
ustaleniu cinienia w zbiorniku na 170[ ] psia , propan wystpi w dwu fazach ciekej
i gazowej. Obliczy wspczynniki ciliwoci oraz gstoci obydwu faz. Do oblicze
zastosowa rwnania stanu Van der Waalsa i Soave-Redlicha-Kwonga.

27
7. Termodynamika przepywu pynu
7.1. Zjawisko Joulea - Thomsona
Zjawisko Joulea Thomsona proces zmiany temperatury gazu podczas jego
rozprania. Ilociowy opis zjawiska:
1
p idem p I idem
T V
T V
p c T

=
=
1
1
1

= =

( ) ( )
( )

gdzie:
- wspczynnik Joulea Thomsona.
Zmiana temperatury
2 1
T T odpowiadajca zmianie cinienia
2 1
p p :
2
1
2 1
p
p
T T dp =

.
7.2. Przykady
Przykad 1.
Obliczy temperatur amoniaku, po jego zdawieniu od cinienia 20[ ] MPa do
0.1[ ] MPa w temperaturze10[ ]
o
C . W podanym zakresie cinie przyj:
58.9
p
J
c idem
molK
l
= = l
l
l
.
Zaoy, e gaz spenia uproszczone rwnanie stanu van der Waalsa:
2 2
RT a abp
V b
p RT R T
= + + .
Stae rwnania vdW dla amoniaku:
4
2
0.4235
Nm
a
mol
l
l =
l
l
,
3
5
3.72 10
m
b
mol

l
l =
l
l
.
Rozwizanie:
Wspczynnik Joulea Thomsona:
1
p idem p
V
T V
c T

=
1
1


=


( )
( )

Poniewa gaz spenia uproszczone rwnanie van der Waalsa, to:
2 2
RT a abp
V b
p RT R T
= + +
2 2 3
2
p
V R a abp
T p RT R T
1

= +

( )

2 2 2 2
2 2
2
2 3
p
V RT a abp RT a abp
T V b
T p RT R T p RT R T
a abp
b
RT R T
1

= + + =

( )
=

2 2
1 2 3
p
a abp
b
c RT R T

1

=

( )

Zmiana temperatury w procesie dawienia:
2
1
2 1
p
p
T T T dp = =

( ) ( )
( )
( )
2
1
2 2
2 2
2 1 2 1 2 2
5 6
5
2 2 12
2 2
1 2 3
1 2 3
2
1 2 0.4235
3.72 10 0.1 20 10
58.9 8.314 283
3 0.4235 3.72 10
0.1 20 10 75
2 8.314 283
p
p
p
p
a abp
T b dp
c RT R T
a ab
b p p p p
c RT R T

1

= =

( )
l 1
l = =

( ) l
l
1
=

( )

l

l =
l

l

.1[ ] K

Temperatura amoniaku po procesie dawienia:
[ ]
2 1
75.1 10 75.1 65.1
o
t t C = = = .
7.3. Zadania
Zadanie 1. Rwnanie stanu Berthelota ma posta:
2
2
9
1 1 6
128
k k
k
pT T
pv RT
Tp T
l 1
l
= +

l
( )
l
.
Obliczy wspczynnik Joulea-Thomsona dla gazu stosujcego si do tego rwnania.
Odp.
2
2
9
1 18
128
k k
k p
RT T
p c T

1

=

( )
.
Zadanie 2. Rwnanie stanu Callendara ma posta:

n
a
pv RT b p
RT
1

= +


( )
,
gdzie a, b, n s staymi rwnania charakterystycznymi dla danego gazu. Obliczy
wspczynnik Joulea-Thomsona dla gazu stosujcego si do tego rwnania.
Odp.
( 1) 1
n
p
a n
b
c RT

l +
l =
l
l
.
28
Zadanie 3. Wyznaczy temperatur inwersji azotu pod cinieniem 18 MPa,
posugujc si uproszczon form rwnania van der Waalsa:
2 2
RT a abp
V b
p RT R T
= + + .
Stae rwnania vdW dla azotu:
4
2
0.1408
Nm
a
mol
l
l =
l
l
,
3
5
3.91 10
m
b
mol

l
l =
l
l
.
Uwaga: dla temperatury inwersji wspczynnik Joulea-Thomsona wynosi zero (=0).
Dla rwnania vdW jest to rwnowane:
2 2
1 2 3
0
p
a abp
b
c RT R T

1

= =

( )
.
Rozwizaniem tego rwnania, ze wzgldu na temperatur s dwa pierwiastki,
odpowiadajce dwm temperaturom inwersji (poszukiwanym w zadaniu).
Odp. T
i1
=711.7 K, T
i2
=154.8 K.
Zadanie 4. Obliczy wartoci temperatury inwersji amoniaku pod cinieniem 20
MPa. Zaoy, e amoniak spenia uproszczone rwnanie van der Waalsa:
2 2
RT a abp
V b
p RT R T
= + + .
Stae rwnania vdW dla amoniaku:
4
2
0.4235
Nm
a
mol
l
l =
l
l
,
3
5
3.72 10
m
b
mol

l
l =
l
l
. Przy
jakim cinieniu amoniak bdzie mia tylko jedn temperatur inwersji? Obliczy
warto tej temperatury. Odp. T
i1
=142.4 K, T
i2
=2602 K, p=102 MPa, T
i
=1369K.

29
8. Literatura
Michaowski, St., Wakowicz, K.: Termodynamika procesowa, Wydawnictwa
Naukowo - Techniczne (1993).

Dawidowicz, St.: Zarys termodynamiki gazu ziemnego, Wydawnictwo AGH (1989).

Ciesielczyk, W., Kdzierski, S.: Przykady i zadania z termodynamiki technicznej,
Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej (1994).

Szarawara, J.: Termodynamika chemiczna stosowana, Wydawnictwa Naukowo -
Techniczne (1997).

Szargut, J., Guzik, A., Grniak, H.: Zadania z termodynamiki technicznej,
Wydawnictwa Politechniki lskiej (1996).

Stachulec, K., Stachulec, A.: Termodynamika fenomenologiczna w zadaniach z
rozwizaniami, Wyd. Politechniki wietokrzyskiej (1995).

Sobociski, R., Nagrski, Z., Komiski, T.: Zbir zada z termodynamiki technicznej,
Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej (1996).

Ahmed, T.: Hydrocarbon Phase Behavior, Gulf Publishing Company, Contributions
in Petroleum Geology and Engineering vol. 7, (1989).


30
9. Tablice, wykresy, zestawienia
9.1. Zestawienie wzorw dla przemian gazu doskonaego
politropa izochora izobara izoterma adiabata
Warunek przemiany c idem = V idem =
p idem =
T idem =
0 S idem Q = =
Wykadnik politropy m + 0 1
Pojemno cieplna ukadu c + V
c
p
c
0
Praca bezwzgldna
1,2 V
l
( )
1 2
1
R
T T
m

0 ( )
2 1
p V V
1
2
ln
p
RT
p

( )
2 1 V
c T T
Praca techniczna
1,2 t
l
( )
1 2
1
mR
T T
m

( )
2 1
V p p
0 V
L ( )
2 1 p
c T T
Ciepo przemiany
1,2
q
( )
2 1
c T T ( )
2 1 V
c T T ( )
2 1 p
c T T
V
L
0
Zmiana energii wewntrznej
2 1
u u ( )
2 1 V
c T T Q ( )
2 1 V
c T T
0 V
L
Przyrost entalpii
2 1
i i ( )
2 1 p
c T T ( )
2 1 p
c T T Q
0 t
L
Przyrost entropii
2 1
s s
2
1
ln
T
c
T

2
1
ln
V
T
c
T

2
1
ln
p
T
c
T

2
1
ln
V
R
V
,
1
2
ln
p
R
p
0
Rwnanie przemiany
m
pV idem =
1 m
TV idem

=
1 m m
T p idem

=
p
idem
T
=
V
idem
T
= pV idem =
pV idem

=
1
TV idem

=
1
T p idem

=
9.2. Wykresy przemian gazu doskonaego w ukadach p-V i T-S

p=idem, m=0
S=idem, m=
T=idem, m=1
V=idem, m=
p
V
p=idem, m=0
S=idem, m=
T=idem, m=1
V=idem, m=
T
S
31
9.3. Parametry fizyczne wody
Tabela uporzdkowana wedug temperatury (rdo: Joseph H. Keenan, Frederick G. Keyes, Philip G. Hill, and Joan G.
Moore: Steam Tables. New York: John Wiley & Sons).

Objto waciwa [ ]
3
m
kg
Energia wewntrzna [ ]
kJ
kg
Entalpia [ ]
kJ
kg
Entropia [ ]
kJ
kgK

T
[ ]
o
C
p
[ ] kPa
[ ] MPa
l
v
g
v
l
u
l g
u

g
u
l
h
l g
h

g
h
l
s
l g
s

g
s
0.01 0.6113 0.001000 206.14 0.00 2375.3 2375.3 0.01 2501.3 2501.4 0.0000 9.1562 9.156
5 0.8721 0.001000 147.12 20.97 2361.3 2382.3 20.98 2489.6 2510.6 0.0761 8.9496 9.026
10 1.2276 0.001000 106.38 42.00 2347.2 2389.2 42.01 2477.7 2519.8 0.1510 8.7498 8.901
15 1.7051 0.001001 77.93 62.99 2333.1 2396.1 62.99 2465.9 2528.9 0.2245 8.5569 8.781
20 2.339 0.001002 57.79 83.95 2319.0 2402.9 83.96 2454.1 2538.1 0.2966 8.3706 8.667
25 3.169 0.001003 43.36 104.88 2304.9 2409.8 104.89 2442.3 2547.2 0.3674 8.1905 8.558
30 4.246 0.001004 32.89 125.78 2290.8 2416.6 125.79 2430.5 2556.3 0.4369 8.0164 8.453
35 5.628 0.001006 25.22 146.67 2276.7 2423.4 146.68 2418.6 2565.3 0.5053 7.8478 8.353
40 7.384 0.001008 19.52 167.56 2262.6 2430.1 167.57 2406.7 2574.3 0.5725 7.6845 8.257
45 9.593 0.001010 15.26 188.44 2248.4 2436.8 188.45 2394.8 2583.2 0.6387 7.5261 8.165
50 12.349 0.001012 12.03 209.32 2234.2 2443.5 209.33 2382.7 2592.1 0.7038 7.3725 8.076
55 15.758 0.001015 9.568 230.21 2219.9 2450.1 230.23 2370.7 2600.9 0.7679 7.2234 7.991
60 19.94 0.001017 7.671 251.11 2205.5 2456.6 251.13 2358.5 2609.6 0.8312 7.0784 7.910
65 25.03 0.001020 6.197 272.02 2191.1 2463.1 272.06 2346.2 2618.3 0.8935 6.9375 7.831
70 31.19 0.001023 5.042 292.95 2176.6 2469.6 292.98 2333.8 2626.8 0.9549 6.8004 7.755
75 38.58 0.001026 4.131 313.90 2162.0 2475.9 313.93 2321.4 2635.3 1.0155 6.6669 7.682
80 47.39 0.001029 3.407 334.86 2147.4 2482.2 334.91 2308.8 2643.7 1.0753 6.5369 7.612
85 57.83 0.001033 2.828 355.84 2132.6 2488.4 355.90 2296.0 2651.9 0.1343 6.4102 7.545
90 70.14 0.001036 2.361 376.85 2117.7 2494.5 376.92 2283.2 2660.1 0.1925 6.2866 7.479
95 84.55 0.001040 1.982 397.88 2102.7 2500.6 397.96 2270.2 2668.1 0.2500 6.1659 7.416
100 101.35 0.001044 1.6729 418.94 2087.6 2506.5 419.04 2257.0 2676.1 0.3069 6.0480 7.355
105 120.82 0.001048 1.4194 440.02 2072.3 2512.4 440.15 2243.7 2683.8 0.3630 5.9328 7.296
110 143.27 0.001052 1.2102 461.14 2057.0 2518.1 461.30 2230.2 2691.5 0.4185 5.8202 7.239
115 169.06 0.001056 1.0366 482.30 2041.4 2523.7 482.48 2216.5 2699.0 0.4734 5.7100 7.183
MPa
120 0.19853 0.001060 0.8919 503.50 2025.8 2529.3 503.71 2202.6 2706.3 1.5276 5.6020 7.130
125 0.2321 0.001065 0.7706 524.74 2009.9 2534.6 524.99 2188.5 2713.5 1.5813 5.4962 7.078
130 0.2701 0.001070 0.6685 546.02 1993.9 2539.9 546.31 2174.2 2720.5 1.6344 5.3925 7.027
135 0.313 0.001075 0.5822 567.35 1977.7 2545.0 567.69 2159.6 2727.3 1.6870 5.2907 6.978
140 0.3613 0.001080 0.5089 588.74 1961.3 2550.0 589.13 2144.7 2733.9 1.7391 5.1908 6.930
145 0.4154 0.001085 0.4463 610.18 1944.7 2554.9 610.63 2129.6 2740.3 1.7907 5.0926 6.883
150 0.4758 0.001091 0.3928 631.68 1927.9 2559.5 632.20 2114.3 2746.5 1.8418 4.9960 6.838
155 0.5431 0.001096 0.3468 653.24 1910.8 2564.1 653.84 2098.6 2752.4 1.8925 4.9010 6.794
160 0.6178 0.001102 0.3071 674.87 1893.5 2568.4 675.55 2082.6 2758.1 1.9427 4.8075 6.750
165 0.7005 0.001108 0.2727 696.56 1876.0 2572.5 697.34 2066.2 2763.5 1.9925 4.7153 6.708
170 0.7917 0.001114 0.2428 718.33 1858.1 2576.5 719.21 2049.5 2768.7 2.0419 4.6244 6.666
175 0.892 0.001121 0.2168 740.17 1840.0 2580.2 741.17 2032.4 2773.6 2.0909 4.5347 6.626
180 1.0021 0.001127 0.19405 762.09 1821.6 2583.7 763.22 2015.0 2778.2 2.1396 4.4461 6.586
185 1.1227 0.001134 0.17409 784.10 1802.9 2587.0 785.37 1997.1 2782.4 2.1879 4.3586 6.547
190 1.2544 0.001141 0.15654 806.19 1783.8 2590.0 807.62 1978.8 2786.4 2.2359 4.2720 6.508
195 1.3978 0.001149 0.14105 828.37 1764.4 2592.8 829.98 1960.0 2790.0 2.2835 4.1863 6.470
200 1.5538 0.001157 0.12736 850.65 1744.7 2595.3 852.45 1940.7 2793.2 2.3309 4.1014 6.432
205 1.723 0.001164 0.11521 873.04 1724.5 2597.5 875.04 1921.0 2796.0 2.3780 4.0172 6.395
210 1.9062 0.001173 0.10441 895.53 1703.9 2599.5 897.76 1900.7 2798.5 2.4248 3.9337 6.359
215 2.104 0.001181 0.09479 918.14 1682.9 2601.1 920.62 1879.9 2800.5 2.4714 3.8507 6.322
220 2.318 0.001190 0.08619 940.87 1661.5 2602.4 943.62 1858.5 2802.1 2.5178 3.7683 6.286
225 2.548 0.001199 0.07849 963.73 1639.6 2603.3 966.78 1836.5 2803.3 2.5639 3.6863 6.250
230 2.795 0.001209 0.07158 986.74 1617.2 2603.9 990.12 1813.8 2804.0 2.6099 3.6047 6.215
235 3.06 0.001219 0.06537 1009.89 1594.2 2604.1 1013.62 1790.5 2804.2 2.6558 3.5233 6.179
240 3.344 0.001229 0.05976 1033.21 1570.8 2604.0 1037.32 1766.5 2803.8 2.7015 3.4422 6.144
32
Objto waciwa [ ]
3
m
kg
Energia wewntrzna [ ]
kJ
kg
Entalpia [ ]
kJ
kg
Entropia [ ]
kJ
kgK

T
[ ]
o
C
p
[ ] kPa
[ ] MPa
l
v
g
v
l
u
l g
u

g
u
l
h
l g
h

g
h
l
s
l g
s

g
s
245 3.648 0.001240 0.05471 1056.71 1546.7 2603.4 1061.23 1741.7 2803.0 2.7472 3.3612 6.108
250 3.973 0.001251 0.05013 1080.39 1522.0 2602.4 1085.36 1716.2 2801.5 2.7927 3.2802 6.073
255 4.319 0.001263 0.04598 1104.28 1496.7 2600.9 1109.73 1689.8 2799.5 2.8383 3.1992 6.038
260 4.688 0.001276 0.04221 1128.39 1470.6 2599.0 1134.37 1662.5 2796.9 2.8838 3.1181 6.002
265 5.081 0.001289 0.03877 1152.74 1443.9 2596.6 1159.28 1634.4 2793.6 2.9294 3.0368 5.966
270 5.499 0.001302 0.03564 1177.36 1416.3 2593.7 1184.51 1605.2 2789.7 2.9751 2.9551 5.930
275 5.942 0.001317 0.03279 1202.25 1387.9 2590.2 1210.07 1574.9 2785.0 3.0208 2.8730 5.894
280 6.412 0.001332 0.03017 1227.46 1358.7 2586.1 1235.99 1543.6 2779.6 3.0668 2.7903 5.857
285 6.909 0.001348 0.02777 1253.00 1328.4 2581.4 1262.31 1511.0 2773.3 3.1130 2.7070 5.820
290 7.436 0.001366 0.02557 1278.92 1297.1 2576.0 1289.07 1477.1 2766.2 3.1594 2.6227 5.782
295 7.993 0.001384 0.02354 1305.20 1264.7 2569.9 1316.30 1441.8 2758.1 3.2062 2.5375 5.744
300 8.581 0.001404 0.02167 1332.00 1231.0 2563.0 1344.00 1404.9 2749.0 3.2534 2.4511 5.705
305 9.202 0.001425 0.019948 1359.30 1195.9 2555.2 1372.40 1366.4 2738.7 3.3010 2.3633 5.664
310 9.856 0.001447 0.01835 1387.10 1159.4 2546.4 1401.30 1326.0 2727.3 3.3493 2.2737 5.623
315 10.547 0.001472 0.016867 1415.50 1121.1 2536.6 1431.00 1283.5 2714.5 3.3982 2.1821 5.580
320 11.274 0.001499 0.015488 1444.60 1080.9 2525.5 1461.50 1238.6 2700.1 3.4480 2.0882 5.536
330 12.845 0.001561 0.012996 1505.30 993.7 2498.9 1525.30 1140.6 2665.9 3.5507 1.8909 5.442
340 14.586 0.001638 0.010797 1570.30 894.3 2464.6 1594.20 1027.9 2622.0 3.6594 1 .6763 5.336
350 16.513 0.001740 0.008813 1641.90 776.6 2418.4 1670.60 893.4 2563.9 3.7777 1.4335 5.211
360 18.651 0.001893 0.006945 1725.20 626.3 2351.5 1760.50 720.5 2481.0 3.9147 1.1370 5.053
370 21.03 0.002213 0.004925 1844.00 384.5 2228.5 1890.50 441.6 2332.1 4.1106 0.6865 4.797
374.14 22.09 0.003155 0.003155 2029.60 0.0 2029.6 2099.30 0.0 2099.3 4.4298 0.0000 4.430

Tabela uporzdkowana wedug cinienia (rdo: Joseph H. Keenan, Frederick G. Keyes, Philip G. Hill, and Joan G. Moore:
Steam Tables. New York: John Wiley & Sons).

Obj. waciwa [ ]
3
m
kg
Energia wewntrzna [ ]
kJ
kg
Entalpia [ ]
kJ
kg
Entropia [ ]
kJ
kgK

p
[ ] kPa
[ ] MPa

T
[ ]
o
C
l
v
g
v
l
u
l g
u

g
u
l
h
l g
h

g
h
l
s
l g
s

g
s
0.6113 0.01 0.001 206.14 0.00 2375.30 2375.30 0.01 2501.30 2501.4 0.0000 9.1562 9.1562
1 6.98 0.001 129.21 29.30 2355.70 2385.00 29.30 2484.90 2514.2 0.1059 8.8697 8.9756
1.5 13.03 0.001001 87.98 54.71 2338.60 2393.30 54.71 2470.60 2525.3 0.1957 8.6322 8.8279
2 17.50 0.001001 67 73.48 2326.00 2399.50 73.48 2460.00 2533.5 0.2607 8.4629 8.7237
2.5 21.08 0.001002 54.25 88.48 2315.90 2404.40 88.49 2451.60 2540.0 0.3120 8.3311 8.6432
3 24.08 0.001003 45.67 101.04 2307.50 2408.50 101.05 2444.50 2545.5 0.3545 8.2231 8.5776
4 28.96 0.001004 34.8 121.45 2293.70 2415.20 121.46 2432.90 2554.4 0.4226 8.0520 8.4746
5 32.88 0.001005 28.19 137.81 2282.70 2420.50 137.82 2423.70 2561.5 0.4764 7.9187 8.3951
7.5 40.29 0.001008 19.24 168.78 2261.70 2430.50 168.79 2406.00 2574.8 0.5764 7.6750 8.2515
10 45.81 0.00101 14.67 191.82 2246.10 2437.90 191.83 2392.80 2584.7 0.6493 7.5009 8.1502
15 53.97 0.001014 10.02 225.92 2222.80 2448.70 225.94 2373.10 2599.1 0.7549 7.2536 8.0085
20 60.06 0.001017 7.649 251.38 2205.40 2456.70 251.40 2358.30 2609.7 0.8320 7.0766 7.9085
25 64.97 0.00102 6.204 271.90 2191.20 2463.10 271.93 2346.30 2618.2 0.8931 6.9393 7.8314
30 69.10 0.001022 5.229 289.20 2179.20 2468.40 289.23 2336.10 2625.3 0.9439 6.8247 7.7686
40 75.87 0.001027 3.993 317.53 2159.50 2477.00 317.58 2319.20 2636.8 1.0259 6.6441 7.6700
50 81.33 0.00103 3.24 340.44 2143.40 2483.90 340.49 2305.40 2645.9 1.0910 6.5029 7.5939
75 91.78 0.001037 2.217 384.31 2112.40 2496.70 384.39 2278.60 2663.0 1.2130 6.2434 7.4564
MPa
0.1 99.63 0.001043 1.694 417.36 2088.70 2506.10 417.46 2258.00 2675.5 1.3026 6.0568 7.3594
0.125 105.99 0.001048 1.3749 444.19 2069.30 2513.50 444.32 2241.00 2685.4 1.3740 5.9104 7.2844
0.15 111.37 0.001053 1.1593 466.94 2052.70 2519.70 467.11 2226.50 2693.6 1.4336 5.7897 7.2233
0.175 116.06 0.001057 1.0036 486.80 2038.10 2524.90 486.99 2213.60 2700.6 1.4849 5.6868 7.1717
0.2 120.23 0.001061 0.8857 504.49 2025.00 2529.50 504.70 2201.90 2706.7 1.5301 5.5970 7.1271
0.225 124.00 0.001064 0.7933 520.47 2013.10 2533.60 520.72 2191.30 2712.1 1.5706 5.5173 7.0878
0.25 127.44 0.001067 0.7187 535.10 2002.10 2537.20 535.37 2181.50 2716.9 1.6072 5.4455 7.0527
0.275 130.60 0.00107 0.6573 548.59 1991.90 2540.50 548.89 2172.40 2721.3 1.6408 5.3801 7.0209
33
Obj. waciwa [ ]
3
m
kg
Energia wewntrzna [ ]
kJ
kg
Entalpia [ ]
kJ
kg
Entropia [ ]
kJ
kgK

p
[ ] kPa
[ ] MPa

T
[ ]
o
C
l
v
g
v
l
u
l g
u

g
u
l
h
l g
h

g
h
l
s
l g
s

g
s
0.3 133.55 0.001073 0.6058 561.15 1982.40 2543.60 561.47 2163.80 2725.3 1.6718 5.3201 6.9919
0.325 136.30 0.001076 0.562 572.90 1973.50 2546.40 573.25 2155.80 2729.0 1.7006 5.2646 6.9652
0.35 138.88 0.001079 0.5243 583.95 1965.00 2548.90 584.33 2148.10 2732.4 0.7275 5.2130 6.9405
0.375 141.32 0.001081 0.4914 594.40 1956.90 2551.30 594.81 2140.80 2735.6 0.7528 5.1647 6.9175
0.4 143.63 0.001084 0.4625 604.31 1949.30 2553.60 604.74 2133.80 2738.6 0.7766 5.1193 6.8959
0.45 147.93 0.001088 0.414 622.77 1934.90 2557.60 623.25 2120.70 2743.9 0.8207 5.0359 6.8565
0.5 151.86 0.001093 0.3749 639.68 1921.60 2561.20 640.23 2108.50 2748.7 0.8607 4.9606 6.8213
0.55 155.48 0.001097 0.3427 655.32 1909.20 2564.50 655.93 2097.00 2753.0 1.8973 4.8920 6.7893
0.6 158.85 0.001101 0.3157 669.90 1897.50 2567.40 670.56 2086.30 2756.8 1.9312 4.8288 6.7600
0.65 162.01 0.001104 0.2927 683.56 1886.50 2570.10 684.28 2076.00 2760.3 1.9627 4.7703 6.7331
0.7 64.97 0.001108 0.2729 696.44 1876.10 2572.50 697.22 2066.30 2763.5 1.9922 4.7158 6.7080
0.75 167.78 0.001112 0.2556 708.64 1866.10 2574.70 709.47 2057.00 2766.4 2.0200 4.6647 6.6847
0.8 170.43 0.001115 0.2404 720.22 1856.60 2576.80 721.11 2048.00 2769.1 2.0462 4.6166 6.6628
0.85 172.96 0.001118 0.227 731.27 1847.40 2578.70 732.22 2039.40 2771.6 2.0710 4.5711 6.6421
0.9 175.38 0.001121 0.215 741.83 1838.60 2580.50 742.83 2031.10 2773.9 2.0946 4.5280 6.6226
0.95 177.69 0.001124 0.2042 751.95 1830.20 2582.10 753.02 2023.10 2776.1 2.1172 4.4869 6.6041
1 179.91 0.001127 0.19444 761.68 1822.00 2583.60 762.81 2015.30 2778.1 2.1387 4.4478 6.5865
1.1 184.09 0.001133 0.17753 780.09 1806.30 2586.40 781.34 2000.40 2781.7 2.1792 4.3744 6.5536
1.2 187.99 0.001139 0.16333 797.29 1791.50 2588.80 798.65 1986.20 2784.8 2.2166 4.3067 6.5233
1.3 191.64 0.001144 0.15125 813.44 1777.50 2591.00 814.93 1972.70 2787.6 2.2515 4.2438 6.4953
1.4 195.07 0.001149 0.14084 828.70 1764.10 2592.80 830.30 1959.70 2790.0 2.2842 4.1850 6.4693
1.5 198.32 0.001154 0.13177 843.16 1751.30 2594.50 844.89 1947.30 2792.2 2.3150 4.1298 6.4448
1.75 205.76 0.001166 0.11349 876.46 1721.40 2597.80 878.50 1917.90 2796.4 2.3851 4.0044 6.3896
2 212.42 0.001177 0.09963 906.44 1693.80 2600.30 908.79 1890.70 2799.5 2.4474 3.8935 6.3409
2.25 218.45 0.001187 0.08875 933.83 1668.20 2602.00 936.49 1865.20 2801.7 2.5035 3.7937 6.2972
2.5 223.99 0.001197 0.07998 959.11 1644.00 2603.10 962.11 1841.00 2803.1 2.5547 3.7028 6.2575
3 233.90 0.001217 0.06668 1004.78 1599.30 2604.10 1008.42 1795.70 2804.2 2.6457 3.5412 6.1869
3.5 242.60 0.001235 0.05707 1045.43 1558.30 2603.70 1049.75 1753.70 2803.4 2.7253 3.4000 6.1253
4 250.40 0.001252 0.04978 1082.31 1520.00 2602.30 1087.31 1714.10 2801.4 2.7964 3.2737 6.0701
5 263.99 0.001286 0.03944 1147.81 1449.30 2597.10 1154.23 1640.10 2794.3 2.9202 3.0532 5.9734
6 275.64 0.001319 0.03244 1205.44 1384.30 2589.70 1213.35 1571.00 2784.3 3.0267 2.8625 5.8892
7 285.88 0.001351 0.02737 1257.55 1323.00 2580.50 1267.00 1505.10 2772.1 3.1211 2.6922 5.8133
8 295.06 0.001384 0.02352 1305.57 1264.20 2569.80 1316.64 1441.30 2758.0 3.2068 2.5364 5.7432
9 303.40 0.001418 0.02048 1350.51 1207.30 2557.80 1363.26 1378.90 2742.1 3.2858 2.3915 5.6772
10 311.06 0.001452 0.018026 1393.04 1151.40 2544.40 1407.56 1317.10 2724.7 3.3596 2.2544 5.6141
11 318.15 0.001489 0.015987 1433.70 1096.00 2529.80 1450.10 1255.50 2705.6 3.4295 2.1233 5.5527
12 324.75 0.001527 0.014263 1473.00 1040.70 2513.70 1491.30 1193.60 2684.9 3.4962 1.9962 5.4924
13 330.93 0.001567 0.01278 1511.10 985.00 2496.10 1531.50 1130.70 2662.2 3.5606 1.8718 5.4323
14 336.75 0.001611 0.011485 1548.60 928.20 2476.80 1571.10 1066.50 2637.6 3.6232 1.7485 5.3717
15 342.24 0.001658 0.010337 1585.60 869.80 2455.50 1610.50 1000.00 2610.5 3.6848 1.6249 5.3098
16 347.44 0.001711 0.009306 1622.70 809.00 2431.70 1650.10 930.60 2580.6 3.7461 1.4994 5.2455
17 352.37 0.00177 0.008364 1660.20 744.80 2405.00 1690.30 856.90 2547.2 3.8079 1.3698 5.1777
18 357.06 0.00184 0.007489 1698.90 675.40 2374.30 1732.00 777.10 2509.1 3.8715 1.2329 5.1044
19 361.54 0.001924 0.006657 1739.90 598.10 2338.10 1776.50 688.00 2464.5 3.9388 1.0839 5.0228
20 365.81 0.002036 0.005834 1785.60 507.50 2293.00 1826.30 583.40 2409.7 4.0139 0.9130 4.9269
21 369.89 0.002207 0.004952 1842.10 388.50 2230.60 1888.40 446.20 2334.6 4.1075 0.6938 4.8013
22 373.80 0.002742 0.003568 1961.90 125.20 2087.10 2022.20 143.40 2165.6 4.3110 0.2216 4.5327
22.09 374.14 0.003155 0.003155 2029.60 0.00 2029.60 2099.30 0.00 2099.3 4.4298 0.0000 4.4298

34
9.4. Wartoci parametrw krytycznych i czynnika acentrycznego wybranych substancji

Nazwa skadnika
Cinienie krytyczne
[ ] MPa
Temperatura krytyczna
[ ] K
Objto krytyczna
[ ]
3
m
kg

Czynnik acentryczny
[ ]
Masa molekularna
[ ]
kg
kmol

metan C1 4.641 190.55 0.09902 0.0115 16.042
etan C2 4.913 305.50 0.14183 0.1050 30.068
propan C3 4.264 369.80 0.19597 0.1520 44.094
n-butan nC4 3.796 425.17 0.25491 0.2000 58.120
i-butan iC4 3.647 408.14 0.26300 0.1920 58.120
n-pentan nC5 3.374 469.78 0.31100 0.2520 72.146
i-pentan iC5 3.333 462.96 0.30830 0.2060 72.146
heksan C6 3.031 507.86 0.36810 0.2980 86.172
heptan C7 2.736 540.17 0.42640 0.3490 100.980
oktan C8 2.496 569.35 0.48610 0.3920 114.224
nonan C9 2.298 595.43 0.54220 0.4400 128.250
dekan C10 2.124 618.96 0.60023 0.4870 142.276
azot N2 3.396 126.25 0.92160 0.0400 28.016
siarkowodr H2S 8.919 373.20 0.09850 0.1000 34.080
dwutl. wgla CO2 7.382 304.19 0.09404 0.2250 44.011