YKSEKLK LMELER DERS

GEOMETRK NVELMAN
Yrd. Do. Dr. Ayhan CEYLAN
Yrd. Do. Dr. smail ANLIOLU
9.3. Nivelman Alar ve Nivelman Rper
Noktas
Haritas yaplacak olan arazi zerinde
veya projenin uygulanaca blgede,
ykseklikleri kontroll olarak belirlenmi
belirli sklkta ykseklii bilinen
noktalarna ihtiya duyulur. Ykseklik
lmelerinde balang alnan bu
noktalara Nivelman Rper Noktas
denir. Birbiriyle balantl ok sayda
rper noktasndan oluan sisteme de
Nivelman A denir. Bu alar, bir
lkenin llmesi, harita ve planlarnn
hazrlanmas iin oluturulmular ise
lke Nivelman A olarak adlandrlr.
9.4. Geometrik Nivelman lmeleri ve
Hesaplamalar
9.4.1. Basit Nivelman
A ve B gibi iki nokta arasndaki
ykseklik fark bir kez alet
kurmak suretiyle belirlenmesi
ilemine basit nivelman denir.
Binaya kot verilmesi, dklen bir
betonun istenilen eimde olup
olmadnn aratrlmas gibi iler
basit nivelmanla yaplr.
Basit geometrik nivelman
A ve B gibi 2 nokta arasndaki ykseklik
fark;
1) Nivo, sehpa bal yaklak olarak
yatay olacak bir biimde uygun bir yere
konur. Bu
yerin AB dorultusu zerinde olmas art
deildir.
2) Nivonun kullanlmasnda sz konusu
edilen ilemler sra ile uygulanarak A
noktasnda dey olarak tutulan mirada
bir g
a
= geri mira okumas yaplr.
3) B noktasnda dey olarak tutulan
mirada bir i
b
= ileri mira okumas yaplr.
Burada h
AB
> 0 ise arazi ykselite(artyor), h
AB
< 0 ise arazi azalyor
denir. A noktasnn kotu H
A
ise B noktasnn kotu HB=HA+hAB dir.
A ve B noktalar arasndaki ykseklik fark; h
AB
= g
a
i
b
rnek 1:
Bir karayolunun eiminin belirlenmesi amacyla, karayolu
zerinde aralar 50m olacak ekilde iki nokta (A ve B)
belirlenmitir. Bu noktalarn yaklak orta noktasna (K) nivo
kurularak, A ve B noktalarna tutulan mira zerinde A
mirasnda 3152mm , B mirasnda da 0875mmlik mira
okumalar yaplmtr.
A ve B noktalar arasndaki ykseklik fark (h);
m 277 . 2 875 . 0 152 . 3 i g h = = =
554 . 4 % 04554 . 0
00 . 50
277 . 2
u
h
tg = = =

=
Eim
rnek 2:
Bir inaat alanna ait ke
noktalarnn yksekliklerinin
belirlenmesi amacyla, K gibi bir
noktaya nivo kurularak, ilk olarak
parsele cephe en yksek yol orta
noktasna (A) tutulan mirada
g
A
=1.856m, daha sonra inaat
alanna ait ke noktalarda
i
1
=2.308m, i
2
=2.524m, i
3
=2.713m
i
4
=2.871m mira okumalar
yaplmtr. Yol orta noktas kotu
HA=965.247m olduuna gre,
a) naat alann ke noktalarnn ykseklikleri ?
rnek 2:
a) naat alann ke noktalarnn ykseklikleri;
m 795 . 964 308 . 2 856 . 1 247 . 965 i g H H
1 A 1
= + = + =
m 579 . 964 524 .. 2 856 . 1 247 . 965 i g H H
2 A 2
= + = + =
m 390 . 964 713 . 2 856 . 1 247 . 965 i g H H
3 A 3
= + = + =
m . . . . i g H H
A
232 964 871 2 856 1 247 965
4 4
= + = + =
b) Su basman kotu, yol orta noktas kotundan 0.500m
yksekte olmas istenirse,
m . . H H
A Subasman
747 965 500 0 = + =
c)Temel kotu: 960.500m olacak ekilde kaz yaplmas
durumunda bina ke noktalarndaki kaz derinlikleri ne
olmas gerekir?
Kaz Derinlikleri;
h
1
=H
1
-H
taban
=4.295m
h
2
=H
2
-H
taban
=4.079m
h
3
=H
3
-H
taban
=3.890m
h
4
=H
4
-H
taban
=3.732m
9.4.2.Gzergah (Hat) Nivelman
Ykseklik fark llecek olan iki nokta arasndaki uzakln veya ykseklik
farknn byk olmas veya aralarnda grn olmamas durumlarnda, her
iki noktada tutulan miralar bir noktadan okumak mmkn olmaz. Bu
durumda basit nivelman ilemini tekrarlamak suretiyle lmeler
tamamlanr. Bu ekildeki nivelmana, Gzergah Nivelman veya Hat
Nivelman denir
Geometrik Nivelmanda l Kontrolleri
1) Gidi-Dn lmeleri
Gidi ve dn deerleri arasndaki fark;
hata snrndan kk ise; (d<dmax)
[ ] [ ]
Dn Gidi
h h d + =
[ ]
[ ] [ ]
2
h h
h
Dn Gidi
ort

=
B noktasnn ykseklii;
[ ]
. ort A B
h H H + =
rnek 3:
[ ] [ ] [ ] km mm h h f
dn gidi h
500 . 0 L uzunlugu; hat 5 005 . 0
km
= = = + =
mm h . L ) mm ( f
ort km
max
h
14 0002 0 20 = + =
max h h
f f
[ ] [ ]
. m 332 , 1054 H
m 875 , 1 h m 877 . 1 h m 872 . 1 h
m 457 . 1052 H
B
ort Dn Gidi
A
=
= = =
=
olduu iin B noktasnn ykseklii;
m . h H H
ort A B
332 1054 = + =
2) B noktasna, kotu belli olan deiik iki noktadan
nivelman yaplarak
B noktasnn kotu, iki ayr gzergahtan hesaplanr. B noktasnn
kotu olarak bulunan her iki deer arasndaki fark hata snr
iinde ise, kotlarn ortalamasn alarak B noktasnn kesin kotu
bulunur.
rnek 4:
B noktasnn ykseklii:
m 457 , 1052 H
A
=
m 658 , 1056 H
C
=
[ ] m , h
AB
873 1 =
[ ] m 322 , 2 h
CB
=
[ ]
[ ] m 336 , 1054 h H H
m 330 , 1054 h H H
CB C B
AB A B
= + =
= + =
m 333 , 1054
2
336 , 1054 330 , 1054
H
B
=
+
=
icin oldugu f f mm f
mm H H f
max h h max h
B B h
=
= =
15
6
3) Kapal bir nivelman halkas oluturarak
[ ] 00 . 0 h =
Olmaldr.
9.5. Ykseklik Hesab
9.5.1. Ak Nivelman Hesab
Ykseklii belirli olan bir noktadan balayp ykseklii bizim
tarafmzdan hesaplanacak olan bir noktada son bulan
nivelman hesabdr. Ykseklik farklarna gre;
b 3 4
3 2 3
2 1 2
1 a 1
i g h
i g h
i g h
i g h
=
=
=
=
Ykseklik Farklar;
a) Ykseklik Farklarna gre;
[ ] [ ] i g .... ) i g ( ) i g ( h H H
2 1 1 a A B
= + + = =
[ ] [ ] H H i g H H
A A B
+ = + =
rnek 5
b) Gzleme Dzlemine Gre;
Ykseklii belirlenecek ara noktalarn says fazla ise,
nivelman lmeleri orta okumal olarak da yaplabilir.
9.5.2. Dayal (Bal) Nivelman Hesab
Ykseklii bilinen bir noktadan (A) balayp yine ykseklii
bilinen baka bir noktada (B) son bulan nivelman hesabdr.
Yaplan ykseklik ls ve hesap sonucu elde edilen deer ile
[h*], kesin sonular [h]) arasnda;
[ ] [ ]
[ ] [ ] i g H H
veya
h h
A B
*
=
=
Olmas gerekir. Ancak, lmelerdeki nlenemeyen hatalar
nedeniyle bir miktar fark olabilir. Bu farka kapanma hatas
denir.
Dayal Nivelman
Kapanma hatas; veya
[ ] km mm max h
S . f 15
[ ] [ ] h h f
*
h
=
[ ] [ ] ) H H ( i g f
A B h
=
Ana ve balant nivelmanda;
[ ] km mm max h
S . f 12
Ara nivelmanda;
Yardmc nivelmanda;
Hata snr deerlerinden kk olmaldr. Aksi durumda
ller yenilenmelidir.
[ ]
H . 0002 . 0 S . 20 f
km mm max h
+
max
h h
f f
Kapanma hatas iin hata snr;
se hata ters iareti ile llere datlr.
Kapanma hatas;
1. Geri ve ileri okumalara eit
2. Gzleme uzunluklar ile orantl
3. Ykseklik farklar ile orantl
Olarak llere ters iareti ile datlabilir.
max
h h
f f
se
1.Geri ve ileri okumalara eit datm:
Arazi dz, mira okumalar birbirine yakn ve nivelman gzergah ksa ise
kapanma hatas, geri ve ileri okumalara eit olarak datlr. Geri ve ileri
okumalar iin dzeltme miktar;
Bants ile hesaplanr. llere dzeltme getirilirken geri
okumalarn pozitif (+), ileri okumalarn da negatif (-) iaretli
olduklar unutulmamaldr.
n
f
d
h
hi
=
rnek 6:
[ ] [ ] mm m . ) . . ( . . ) H H ( i g f
A B h
11 011 0 521 206 406 205 671 9 567 8 = = = =
[ ]
mm 14 mm 14 ) 115 . 1 .( 0002 . 0 490 . 0 20 f
mm max
h
= = + =
max
h h
f f
mm
n
f
d
h
hi
1
12
11
= = =
HA=206.521m
Nivelman izelgesi
Kotlar Dnceler Ykseklik
Fark
ileri Orta geri Ara
uzunluk
Nokta
No
[ ] [ ] mm m . ) H H ( i g f
A B h
10 010 0 = = =
mm H . . L . f
m
km h
max
11 0002 0 20 = + =
max
h h
f f
mm
mm
n
f
d
h
hi
2
6
10
+ =

= =
rnek 7:
Nivelman izelgesi
Kotlar Dnceler Gzleme
dzlemi
ileri Orta geri Ara
uzunluk
Nokta
No
2.Gzleme uzunluklar ile orantl datm
Arazi dz ve nivelman gzergah uzun ise, kapanma hatas,
ara uzaklklara orantl olarak, ykseklik farklarna datlr.
Ara uzaklklar S
i
ise, 1m uzaa karlk olan dzeltme
miktar;
olur. Bu durumda si ara uzaklklarna karlk olan dzeltme
miktar;
olur.
[ ]
i
h
S
f
k =
i i
S . k d =
rnek 7:
[ ] [ ] ) 918 . 625 612 . 626 ( 997 . 9 679 . 10 ) H H ( i g f
A B h
= =
mm 13 ) 694 . 0 .( 0002 . 0 430 . 0 . 20 f
max
h
= + =
HA=625.918m
olur. Bu durumda S
i
ara uzaklklarna karlk olan dzeltme
miktar;
d
1
=k.S
1
=k.70=+2mm
d
2
=k.S
2
=k.90=+2mm
d
3
=k.S
3
=k.130=+4mm
d
4
=k.S
4
=k.60=+2mm
d
5
=k.S
5
=k.80=+2mm
olarak hesaplanr.
max
h h
f f
1 mlik gzleme uzunluuna karlk gelen dzeltme miktar;
olduuna gre;
[ ]
mm 02791 . 0
430
12
s
f
k
i
h
=

= =
3.Ykseklik farklar ile orantl datm
Arazi engebeli ise, kapanma hatas, ykseklik farklar ile
orantl olarak, ykseklik farklarna datlr. Ara uzaklklar
farklar h
i
ise, 1mlik ykseklik farkna karlk olan
dzeltme miktar;
olur. Bu durumda h
i
ykseklik farkna karlk olan dzeltme
miktar;
bants ile hesaplanr.
[ ]
i
h
h
f
k

=
i i
h . k d =
rnek 8:
[ ] [ ] mm 10 ) 248 . 946 805 . 948 ( 874 . 7 441 . 10 ) H H ( i g f
A B h
+ = = =
mm 12 ) 257 . 2 .( 00020 . 0 390 . 0 20 f
max
h
= + =
H
A
=946.248m
olduuna gre, 1 mlik ykseklik farkna karlk
gelen dzeltme miktar;
olur. Bu durumda hi ykseklik farklarna karlk olan dzeltme
miktarlar;
olarak hesaplanr.
max
h h
f f
[ ]
mm 24735 . 1
017 . 8
10
h
f
k
i
h
= =

=
mm 3 273 . 2 . k h . k d
1 1
= = =
mm 1 452 . 0 . k h . k d
2 2
= = =
mm 3 846 . 2 . k h . k d
3 3
= + = =
mm 2 679 . 1 . k h . k d
4 4
= + = =
mm 1 767 . 0 . k h . k d
5 5
= + = =
Nivelman izelgesi
Kotlar Dnceler Ykseklik
Fark
ileri Orta geri Ara
uzunluk
Nokta
No
9.6. Kesit Nivelmanlar
Yol, demiryolu, kanal, enerji iletim hatt (elektrik, petrol,
havagaz ve doalgaz), baraj vb. gibi inaat projelerinin
hazrlanmas ve toprak ii hesaplar iin kesitlere ihtiya vardr.
Bunun iin proje eksenin aplikasyonu tamamlandktan sonra
balang kilometresi 0+000 alnarak tm noktalara kilometre
verilir (piketaj). Bu kmler zerinde,
Boyuna kesit
Enine kesit
olmak zere kesit nivelmanlar yaplr.
9.6.1. Boykesit Nivelman
Eksen boyunca geen dey dzlem ile doal zeminin ara
kesitine boykesit veya boyuna kesit denir.
Bu arakesitin kartlmas iin eksen boyunca belirlenen
noktalarn yksekliklerinin belirlenmesi iin yaplan nivelmana
boykesit nivelman denir.
Boykesit nivelman iin nce aplikasyon hattndan 40-50 m
uzaklkta ve yaklak 500 m aralklarla nivelman rper noktalar
tesis edilir.
Boykesit Nivelman
Rs.1 civarnda nivo birka noktay bir kuruluta okuyacak ve gzleme
uzakl maksimum 70 m olacak ekilde uygun bir noktaya kurulur.
Piketaj kazklarnn diplerine mira tutularak, gerekli geri, orta ve ileri
okumalar yaplmak suretiyle rperler arasnda boykesit nivelman yaplr.
Bu ileme, iin sonuna kadar devam edilir. Yaplan mira okumalar,
nivelman karnesinde noktann kmsininbulunduu satrda ait olduu
stuna yazlr
H
Rs.1
=765345 m
H
Rs.2
=766.231m
mm m . f
h
8 008 0 + = =
mm f
max
h
11 =
max
h h
f f
mm
n
f
d
h
hi
2 = =
rnek 8:
9.6.2. Boykesitlerin izimi
Boykesit noktalarnn kotlar hesaplandktan sonra boykesitlerin
izimine geilir. Boykesitler, milimetrik katlar zerine
izilirler. Kesitlerin uzun olmas dolaysyla da genilii 30-50
cm arasnda deien rulo biiminde katlar kullanlr.
izim lei yatay uzunluklar iin amaca gre 1/1000 1/5000
arasnda alnr. Dey lekler ise; yatay lee gre 10 kat
daha byk alnr. rnein 1/2000 yatay leinde izilen bir
kesitte dey lek 1/200 alnr.
izim, dik koordinat esasna gre yaplr. Yatay eksende
uzunluklar, dey eksende ise ykseklikler gsterilir.
Boykesit
9.6.3. Krmz izgi Ara Nokta Kotlarnn Hesab
Boykesit zerinde izilen krmz izgi
kotlar, dey some noktalarnn
kilometreleri ve kotlar boykesit
zerinden okunur. Someler aras
yatay uzunluk ve kot fark yardmyla
krmz izginin eimi,
Hesaplanr ve Ara noktalarn kotlar;
le hesaplanr.
km km
1 2
1 2
S S
S S
H H
U
H
tg g

= =
i
1
S i
1
S i
U . g H h H H + = + =
rnek 9:
S
1
S
2
1
2
U
H

9.6.4. Enkesit Nivelman

Eksene dik dorultuda gecen dey dzlem ile doal zeminin
arakesitine enkesit denir. Proje eksenine dik dorultuda
doal zeminde arazinin eiminin deitii noktalarn
yksekliklerinin belirlenmesi iin yaplan nivelmana enkesit
nivelman denir.
ten istenen dorulua gre;
Nivo veya el nivosu,
Teodolit veya elektronik takeometre (total station)
enkesitler alnabilir.
Enkesitler, ihtiyaca gre eksenin sanda ve solunda olmak
zere 10-50 m aras deien genilikte kartlabilir.
Nivo ile Enkesit Alm
Eksen dorultusuna gzkarar
dik klarak enkesit (dorultusu)
dzlemi belirlenir.
Nivo kesit noktalarn grecek
bir yere ve genellikle yksek bir
noktaya kurulur.
Enkesit dorultusu zerinde
eimin deitii noktalara sras
ile mira tutularak mira okumas
ve mirann eksene olan uzakl
llr.
Eer bir kez alet kurmak suretiyle btn kesit noktalar
llemiyorsa alet gerei kadar kurulur
Enkesit Hesab
Nivelman izelgesi
Kotlar Dnceler Gzleme
dzlemi
ileri Orta geri Ara
uzunluk
Nokta
No
9.6.6. Enkesitlerin izimi
Enkesitlerin izimi, milimetrik katlar zerine yaplr. izimde yatay ve
dey lekler ayn olarak ve genellikle 1/100 ve 1/200 leinde yaplr.
izim, dik koordinat esasna gre yaplr. Eksene uzaklklar yatay eksen
zerinde, noktalarn kotlar da dey eksen zerinde alnarak noktalar
iaretlenir. Bu noktalar birletirilerek doal zemin enkesiti izilir.
Bu enkesitler zerinde yol ekseninin yeri, yol platformu ve evler izilerek
enkesitler tamamlanr
Enkesit alan hesaplar
) m m (
h
L
L * m L * m h
L * m h
L * m h
h h h
) m m (
h
L
L * m L * m h
L * m h
L * m h
h h h
2 1
2 1
2 2
1 1
2 1
2 1
2 1
2 2
1 1
2 1

=
=
=
=
=
+
=
+ =
=
=
+ =
Eimler ters ynl ise
Eimler ayn ynl ise
Enkesit alan hesaplar
Cross yntemi
9.7. Yzey Nivelman
Toplu konut inaat, hava alan, spor tesisi, kpr, alt ve st
geit proje almalarna altlk olmak ve zellikle kaz ve dolgu
hacimlerini hesaplayabilmek iin alma alanna ait ykseklik
erili haritalara ihtiya vardr. Bu amala yaplan nivelmana
yzey nivelman denir.
Haritas Olmayan Yerlerde Yzey Nivelman
ki ekilde yaplabilir;
1. Kareler a ile
2. Kutupsal yntemle
1. Kareler A le Yzey Nivelman
Yaplacak iin nemine ve iten
istenen dorulua gre 5-25m aras
deien boyutlarda karelerden
oluan bir a kurulur.
Nivo arazinin iinde uygun bir
noktaya kurulur.
Ykseklii bilinen bir Rs
noktasndan balanlarak (geri
okuma) sras ile karelaj
noktalarnda mira okumas yaplr.
Bir noktada lme ilemi
tamamlanamaz ise nivo iki veya
daha ok noktaya kurularak
nivelman ilemi tamamlanr.
lme ilemi ykseklii bilinen bir
noktada (Rs) ileri okuma yaplarak
sonlandrlr.
Nokta ykseklikleri gzleme
dzlemine gre hesaplanr
rnek
564.18 1.93 C3
564.86 1.25 C4
566.110
Gzleme
Dzlemi
Kotlar
565.20 0.91 C5
563.97 2.14 C2
563.61 2.50 C1
563.19 2.92 B1
562.96 3.15 B2
562.90 3.21 B3
563.05 3.06 B4
562.59 3.52 B5
562.93 3.18 A5
563.87 3.24 A4
563.28 2.83 A3
563.49 2.62 A2
563.84 2.27 A1
564.752 1.357
+1
Rs1
Kotlar leri Orta Geri Ara Nokta
No
568.322 1.03 F2
568.102 1.25 F1
569.352
Gzleme
Dzlemi
Kotlar
568.442 0.91 G1
568.242 1.11 F3
567.812 1.54 F4
568.432 0.92 F5
568.602 0.75 E5
568.142 1.21 E4
567.792 1.56 E3
567.472 1.88 E2
567.302 2.05 E1
567.112 2.24 D1
566.472 2.88 D2
565.932 3.42 D3
565.538 0.574
+2
3.813
+1
D4
565.39 0.72 D5
Kotlar leri Orta Geri Ara Nokta
No
570.881 1.03 J5
570.661 1.25 J4
571.911
Gzleme
Dzlemi
Kotlar
571.001 0.91 J3
570.801 1.11 I5
570.371 1.54 I4
569.981 1.93 I3
570.161 1.75 I2
569.701 2.21 I1
569.351 2.56 I2
569.031 2.88 I3
569.661 2.25 I4
569.471 2.44 I5
569.131 2.78 G5
568.681 0.673
+2
3.229
+1
G4
568.822 0.53 G3
568.702 0.65 G2
Kotlar leri Orta Geri Ara Nokta
No
Gzleme
Dzlemi
Kotlar
(4.195) 4.212 [i]= [g]=
568.947 2.965
+1
Rs2
570.021 1.89 J1
570.661 1.25 J2
Kotlar leri Orta Geri Ara Nokta
No
f
h
=[g]-[i]-(H
rs2
-H
rs1
)=8.399-4.212-4.195=-0.008m=-8mm
8.399
2. Insal (Kutupsal) Nivelman
Yatay a blm dairesi bulunan nivelman aletleri ile yaplr. Nivelman aleti,
lme alanndaki poligon noktas gibi konumu ve ykseklii bilinen bir
noktaya kurularak, konumu ve ykseklii bilinen baka 2 noktaya
baklarak mirada alt, orta, st izgi okumalar ile yatay a okumalar
yaplr. Ayrca alet ykseklii llr. Insal nivelmanda mira okumalar
cm biriminde yaplr. Yzey nivelman yaplacak alann krk noktalarna,
arazinin karakteristik noktalarna ve belli aralklarla arazi taranarak mira
tutulur. Baklan tm noktalarda miradaki alt, orta, st izgi okumalar ile
yatay a deerleri okunur. st-orta izgi okumas fark ile orta-alt izgi
okumas farknn birbirine eit olmas gerekir. Ayrca, bu iki farkn toplam
ile st izgi-alt izgi okumalar farknn eit olmas gerekir. st-alt izgi
okumalarnn cm birimindeki fark, 100 ile arplarak alet ile mira
arasndaki uzunluklar cm biriminde bulunur. Ya da baka bir deyile, cm
birimindeki st izgi-alt izgi okumalar fark, m biriminde aletle mira
arasndaki uzunluu verir. Yatay a ve uzunluklarla, baklan noktalarn
konumlar kutupsal olarak belirlenir. Alet kurulan noktann yksekliine,
alet ykseklii eklenince aletin gzlem dzleminin ykseklii elde edilir.
Aletin gzleme dzleminin yksekliinden, orta izgi okumalar (m
biriminde) kartlrsa, baklan noktann ykseklii m biriminde bulunur.