5.

BÖLÜM

ALAN HESAPLARI

5.1. Genel Bilgi

Yapılan arazi ölçümleri veya çizilen harita ve planlar yardımı ile parsellerin ve istenilen
sahaların alanları hesaplanabilir. Özellikle mülkiyete ilişkin (kadastro, kamulaştırma vb.)
faaliyetlerde alanların hesaplanması bir zorunluluk ve önemli bir işlemdir. Alan hesabı,
şekline ve istenilen presizyon (hassasiyet) derecesine göre değişir. Alan hesaplama yöntemleri
dört gruba ayrılabilir.

1. Ölçü değerlerine göre alan hesabı

2. Ölçü ve plan değerlerine göre alan hesabı

Ölçü değerlerine göre alan hesabında ya doğrudan doğruya arazide yapılan ölçü değeri
kullanılır. Örneğin kutupsal yöntemle alımı yapılmış parsel ya da parsellerin köşe noktalarının
dik koordinatları hesaplanabilir. Bu durumda alanları, koordinatlarla hesaplamak mümkündür.

Yukarıda sıralanan alan hesabı yöntemlerinden en doğru sonuç vereni ölçü değerlerine göre
alan hesabıdır. Çünkü alana sadece ölçü hataları etki etmektedir. Ayrıca alanı hesaplanacak
parsellerin belirli bir ölçekte çizilmesine de gerek yoktur. Ölçü değerlerine göre alan hesabı
dışındaki diğer yöntemlerle alan hesabına ilgili parsellerin belirli bir ölçekte çizilmiş olması
şarttır.

Bu yöntemlerle alan hesabında sonuca çizim hatası, çizim altlığının deformasyon hatası ve
cetvelle yapılan ölçümlerin hatası da etki eder. Bunun için, eğer elimizde alanı hesaplanacak
parsellere ait arazide ölçülmüş değerler varsa alan hesabı ölçü değerlerine göre yapılır. Diğer
yöntemler ancak mevcutta ölçü değerlerinin olması durumunda da alan hesabında fazla
hassasiyet istenmeyen durumlarda kullanılırlar.

5.2. Ölçü Değerlerine Göre Alan Hesabı

Ölçü değerlerine göre alan hesabı arazide yapılan ölçümlere ait değerlerden yararlanılır. Alım
yöntemine bağlı olarak alan hesabında farklı bağıntılar kullanılır.

5.2.1. Alımın Bağlama Yöntemi ile Yapıldığı Durumlarda Alan Hesabı.

Bu yöntemle alımı yapılmış parsellerin alımında üç kenarı belli olan üçgenlerin alan
bağıntısından yararlanılır. Çünkü alımında parsel üçgenlere ayrılmış ve oluşan üçgenlerin
kenarları ölçülmüştür. Üç kenarı belli olan bir üçgenin alanı:

a+b+c
p = ----------- olmak üzere
2
--------------------------
F= √p*(p-a) * (p-b) * (p-c)

bağıntısı ile hesaplanır.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 32

Öğr.Gör.T.Fikret HORZUM
5.2.2. Alımın Dik Koordinat Yöntemi ile Yapıldığı Durumlarda Alan Hesabı.

Bu durumda parsel alanı üçgen ve yamuk alanlardan yararlanarak hesaplanabileceği gibi,

sadece üçgen alanlarından yararlanarak da hesaplanabilir. Konu aşağıdaki şekil üzerindeki
gibi açıklanabilir.

Alım dik koordinat yöntemine göre arazide dik ayak ve dik boyları ölçülmüştür. Şekildeki
parselin alanı iki üçgen (AEB, CFD) ile bir yamuk (BEFC) alanının toplamına eşittir. O halde
parselin toplam alanı

2F = a*h1 + b*( h1 + h2 ) + c*h2

bağıntısı ile hesaplanır. Yukarıdaki bağıntısı açılıp h1 ve h2’ye göre düzenlenirse,

2F = a*h1 + b*h1 + b*h2 + c*h2 yazılarak,

2F = h1*(a + b) + h2*( b + c)

bağıntısı ile elde edilir. Bağıntı incelendiğinde parsel alanı iki üçgen alanının (ABF, CED)
toplamı şeklinde hesaplanmış olmaktadır. Bu alan bağıntısına “Thomson Alan Bağıntısı”
denilmektedir. Bu yöntemle alan hesabında Şekildeki OEF üçgen alanı (taralı kısım) hesaba
iki kez girmiş olmasına rağmen, OBC üçgen alanı hiç girmemektedir. Çünkü OEF üçgen alanı
ile OBC üçgen alanı birbirine eşittir. Şekil dikkatlice incelenirse CFB üçgeni ile CEF
üçgeninin taban ve yükseklikleri (h2, b) aynı olduğu için alanları eşittir ve COF alanı birbirine
ortaktır. O halde geriye kalan OEF üçgen alanı ile OBC alanı birbirine eşit olacaktır.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 33

Öğr.Gör.T.Fikret HORZUM
Örnek :
Aşağıda şekli ve ölçüleri verilen parsellerin alanını;
a) Üçgen ve yamuk alanlarından yararlanarak hesaplayınız.
b) Thomson alan bağıntısı yardımı ile hesaplayınız.

C
B
28.91
22.03

A D
0.00

11.20

48.32

59.87

a)

2F = a*h1 + b*( h1 + h2 ) + c*h2

2F=11.20*22.03+(48.32 - 11.20)*(22.03+28.91)+(59.87 - 48.32)*28.91

2F=246.74+1890.89+333.91

2F=2471.54m2

F=1235.77m2

Ölçme Bilgisi Ders Notları 34

Öğr.Gör.T.Fikret HORZUM
 b)

2F = h1*(a + b) + h2*( b + c)

2F=22.03 * 48.32 + 28.91*(59.87 – 11.20)

2F=1064.49+1407.05

2F=2471.54m2

F=1235.77m2

bulunur. Eğer işlem doğrusu (ölçü doğrusu) parselin bir kenarından ya da köşe noktalarından
geçmiyor ise, yukarıdaki alan hesabı bağıntısı bu kez h’lar (dik boyları) yerine taban
uzunluklarına göre düzenlemek ve parsel dışında kalan dik boyların (h’ların) işaretini (-)
almak gerekecektir.

2F= a*( h2 - h1 ) +b*( h2 - h3 ) + c*( h3 - h4 ) + d*( h1 - h4 )

bağıntısında taralı kısımların alanları yukarıda çıkarılıp aşağıdaki yamuk alanının hesabında
dikkate alınmaktadır. Şekildeki parselin alanının hesabı aşağıdaki şekilde olacaktır.

2F= a*( h2 - h1 ) +b*( h2 + h3 ) + c*( h3 - h4 ) + d*( h1 + h4 )

2F= (11.28 - 2.10) * 40.00 + (14.40 + 11.28) * (79.20 - 40.00) + (14.40 - 3.24)*
(110.08 - 79.20) + (3.24 + 2.10) *110.08

2F= 367.20 + 1006.66 + 344.62 + 587.83

2F=2306.31 m2

F=1153.16 m2

Ölçme Bilgisi Ders Notları 35

Öğr.Gör.T.Fikret HORZUM
5.2.3. Alımın Kutupsal Yöntem ile Yapıldığı Durumlarda Alan Hesabı.

Alım kutupsal yöntemle yapılmış ise, parselin alan hesabında, iki kenar ve aralarındaki açısı
belli olan üçgenin alan hesabından yararlanılır.

Yandaki şekilde üçgenin b,c kenarları ve A

köşesindeki α açısı bellidir. h yüksekliği;

h = c * Sinα

bağıntısı ile hesaplanır. Üçgenin alanı:

1
F= ------- b* h
2
α bağıntısında yerine yazılırsa;
1
F= ---------- b*c sinα
2

bağıntısı elde edilir. Alımda alet kurulan nokta (kutup noktası, istasyon noktası) parselin bir
köşegeni olabileceği gibi, konumu belli olan sabit noktada (poligon noktası) olabilir.
Aşağıdaki şekildeki parselin A köşesine alet kurularak doğrultu ve mesafe değerleri (α i, s i)
okunmuştur.

α α α
α
α α

Parselin alanı;
1 1
F=----- S1*S2 Sin(α 2 - α 1) + -----S2 *S3 Sin(α 3 - α 2)
2 2

bağıntısı ile hesaplanır. Alet şekildeki Kutup noktası( A ) noktasında olduğu gibi parsel köşe
noktalarından birine değilde, kutup noktası( I ) noktasında olduğu gibi başka bir sabit noktaya
kurulursa parselin alanı;

Ölçme Bilgisi Ders Notları 36

Öğr.Gör.T.Fikret HORZUM
 1 1
F= -------S1 * S2 *Sin(α2 - α1) + ------- S2 * S3 *Sin(α3 - α2) +
2 2

1 1
--------S3 * S4 *Sin(α4 - α3)+------- S1 *S4 *Sin(α4 - α1)
2 2

bağıntısı ile hesaplanır. Alan hesabında kutup noktası ile diğer noktalar arasındaki üçgenlerin
oluşumuna dikkat edilmelidir.

Örnek 1 :

Aşağıda verilen parselin alanını belirlemek için takeometre parselin A köşesine kurularak B,
C, D, E noktalarına gözlem yapılmış ve aşağıdaki ölçü değerleri elde edilmiştir. Parselin
alanını hesaplayınız.

α
α
α
α

DN BN Y.Açı (g) Mesafe(m)

A B 0.50 99.94
C 15.80 149.47
D 32.52 119.99
E 45.75 80.00

1 1 1
F= ------- Sb *Sc *Sin (αc - αb) + -------Sc*Sd *Sin (αd - αc) + -------Sd*Se *Sin (αe - αd)
2 2 2

F=1777.81 + 2328.20 + 990.27

F=5096.28m2

Ölçme Bilgisi Ders Notları 37

Öğr.Gör.T.Fikret HORZUM
Örnek 2 :

Bir A istasyon noktasından bir parselin kutupsal alımı yapılmış ve aşağıdaki ölçüler elde
edilmiştir. Parselin alanını hesaplayınız.

DN BN Doğrultu(g) Mesafe
A 1 0.0000 48.43
2 61.3672 101.81
3 98.8763 105.67
4 157.3188 55.72
5 79.4607 40.62

2F= S1*S2Sin (α2 - α1)+S2*S3Sin(α3 - α2)+S3*S4Sin(α4 - α3)-S1*S5Sin(α5 - α1)-S5*S4Sin(α4-α5)

2F= 4050.30 +5978.25 + 4625.35 – 1865.73 – 2127.82

2F= 10712.35 m2

F= 5356.18m2

5.2.4. Koordinatla Alan Hesabı.

Bağıntıları kolay çıkartmak amacı ile köşe koordinatları belli bir üçgenin F alanı aşağıdaki
gibi hesaplanabilir.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 38

Öğr.Gör.T.Fikret HORZUM
F alanı, Şekilde görüldüğü gibi 1 2 2’ 1’ yamuk alanı ile 2’ 2 3 3’ yamuk alanı toplamından 1’
1 3 3’ yamuk alanının çıkarılması ile hesaplanır. Bu aşağıdaki gibi ifadelendirilebilir.

2F=(X1-X2)*(Y1+Y2)+(X2-X3)*(Y2+Y3)-(X1-X3)*(Y1+Y3)

bağıntısı genelleştirilirse;

2F= ∑(Xi - Xi+1)*(Yi + Yi+1)

bağıntısı elde edilir. Bağıntısındaki parantezler açılır, kısaltmalar yapılır ve ortak X’li
terimler, X parantezine alınır,

2F= X1Y1 + X1Y2 - X2Y1 - X2Y2 + X2Y2 + X2Y3 - X3Y2 - X3Y3 - X1Y1 - X1Y3 + X3Y1 + X3Y3

2F=X1 (Y2 - Y3) + X2 (Y3 - Y1) + X3 (Y1-Y2)

2F= ∑ Xi (Yi+Yi+1)

bağıntısı elde edilir. Bu defa bağıntısındaki parantezler açılıp, kısaltmalar yapılır ve ortak Y’li
terimler Y parantezine alınırsa;

2F= Y1 (X3 - X2) +Y2 (X1 - X3) +Y3 (X2 - X1)

2F= ∑ Yi (Xi-1 - Xi+1) = - ∑ Yi (Xi+1 - Xi-1)

bağıntısı elde edilir. Bu bağıntılara “Gauss Alan Bağıntısı” denir. Kullanımdaki kolaylığı
bakımından aşağıdaki bağıntılar tercih edilir.

2F= ∑ Xi (Yi+Yi+1)

2F= ∑ Yi (Xi-1 - Xi+1) = - ∑ Yi (Xi+1 - Xi-1)

Örnek :

Aşağıda köşe noktalarının koordinatları verilen parselin alanını Gauss Alan Bağıntıları
yardımı ile kontrollü olarak hesaplayınız.

NN Y(m) X(m)
1 8032.66 6060.47
2 8073.98 6111.09
3 8110.96 6064.70
4 8042.87 6013.39

Ölçme Bilgisi Ders Notları 39

Öğr.Gör.T.Fikret HORZUM
NN Koordinatlar Farklar Hesap - 1 Hesap - 2
Y(m) X(m) Yi+1 – Yi-1 Xi+1 - Xi-1 Xi(Yi+1-Yi-1) Yi(Xi+1-Xi-1)
4 8042.87 6013.39
1 8032.66 6060.47 31.11 97.70 1881.22 3190.88
2 8073.98 6111.09 78.30 4.23 8698.35 312.94
3 8110.96 6064.70 31.11 97.70 2012.82 10840.79
4 8042.87 6013.39 78.30 4.23 -1048.44 -181.34
1 8032.66 6060.47
109.41 109.41 101.93 101.93 7518.31 m2 -7518.31 m2
F=3759.16m2

Alım dik koordinat yöntemine göre (ortogonal yöntem) yapılması durumunda ölçü
doğrusunun başlangıç noktası orjin, ölçü doğrusu +Y ekseni, buna dik olan eksende +X
ekseni kabul edilerek yine Gauss alan bağıntıları yardımı ile parsellerin alanları hesaplanır. Bu
durumda Y ekseninin altıdaki dik boylarının işareti (-) alınmalıdır.

Örnek:
Aşağıda verilen krokiden yararlanarak parselin alanını Gauss alan bağıntıları yardımı ile
hesaplayınız.
C

B
+X

D
20.55

25.50

12.20

105.17
73.18
41.25

+Y
A
55.20

88.25
20.10

7.78
14.40
19.83

NN Koordinatlar Farklar Hesap - 1 Hesap - 2

Y(m) X(m) Yi+1 – Yi-1 Xi+1 - Xi-1 Xi(Yi+1-Yi-1) Yi(Xi+1-Xi-1)
G 41.25 -19.83
A 0.00 0.00 21.15 40.38 0.00 0.00
B 20.10 20.55 55.20 25.50 1134.36 512.55
C 55.20 25.50 68.15 8.35 1737.82 -460.92
D 88.25 12.20 49.97 43.28 609.63 -3819.46
E 105.17 -7.78 15.07 26.60 267.94 -2797.52
F 73.18 -14.40 63.92 2.05 920.45 -150.02
G 41.25 -19.83 73.18 14.40 1451.16 594.00
A 0.00 0.00
173.321 173.32 80.28 80.28 6121.36m2 -6121.37m2
F=3060.68 m2

Ölçme Bilgisi Ders Notları 40

Öğr.Gör.T.Fikret HORZUM
5.3 Ölçü ve Plan Değerlerine Göre Alan Hesabı

Yöntemin esası, alanların hesabında ölçü değerleri ile plan değerlerinin birlikte
kullanılmasıdır. Bu yöntemle alan hesabına “Yarı Grafik Yöntemle Alan Hesabı” da denir.
Yöntemin uygulanabilmesi için parselin belirli bir ölçekte çizilmiş olması gerekir. Ayrıca
parsel kısa tabanlı uzun yükseklikli üçgenlere ayrılabilmelidir. Bu yöntemde kısa kenarlar
arazide ölçülür, uzun kenarlar ise plan üzerinden alınır. Çünkü kısa kenarların alan hesabına
etkisi daha fazladır. Konunun kolay anlaşılması için dikdörtgen şeklindeki bir parseli örnek
olarak verebiliriz.

x a.x

b.x
a

Yukarıdaki şekilde a kenarında yapılan x kadar bir hatanın alana etkisi b*x, b kenarında
yapılan x kadar bir hatanın alan etkisi a*x kadardır. a>b olduğundan a*x alanın b*x alanından
daha büyüktür. Bu nedenle kısa kenarlar arazide ölçülür, uzun kenarlar ise plan üzerinden
alınır.

Ölçme Bilgisi Ders Notları 41

Öğr.Gör.T.Fikret HORZUM