Poljoprivredna Tehnika 02 2009 PDF

YU ISSN 0554 5587
UDK 631 (059)

POQOPRIVREDNA
TEHNIKA

XXXIV, 2, 2009.
(Publisher)
, ,
11080 -, 6, . 127, . (011)2194-606, 2199-621, : 3163-317,
2193-659, : 840-1872666-79.
:

(Editor-in-Chief)
, ,
(Technical arragment)
, , ,
(International Editors)
Schulze Lammers Peter, Institut fur
Landtechnik, Universitat, Bonn, Germany
Fekete Andras, Faculty of Food Science,
SzIE University, Budapest, Hungary
Mag Lszl, Hungarian Institute of
Agricultural Engineering Gdollo, Hungary
Ros Victor, Technical University of
Cluj-Napoca, Romania
Sindir Kamil Okyay, Ege University, Faculty
of Agriculture, Bornova - Izmir, Turkey
Vougiokos Stavros, Aristotle University of
Tessaloniki
Mihailov Nicolay, University of Rousse,
Faculty of Electrical Enginering, Bulgaria
Silvio Kouti, Faculty of Agriculture
University of Zagreb, Croatia
kalji Selim, Univerzitet u Sarajevu,
Poljoprivredni fakultet, Bosna i Hercegovina
, ".
", , ,

, "
", j , ,

(Editors)
,
,
, ,

, ,

,
,
,
,
, ,

,
,
, ,

,
,
,
,
, ,

, ,
,
,
,
,
,
,
, ,

, ,

, ,

,
,
, "
",
, ,
(Editorial Advisory Board)
, , , , ,
, , , ,
: " "

P O QO P R I V R E DN A T E H N I K A
AGRICULTURAL ENGINEERING

POQOPRIVREDNA
TEHNIKA

SCIENTIFIC JOURNAL

1 (2, 3, 4)
XIII
2009.

- Program board
. ,
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.
.

- Organizers of meeting
, ,
,

- Donors and support

,
- Donors
, .
..
Good Year Sava Kranj

GEA WstfaliaSurge Serbia d.o.o.-

Societe Generale Group - SOGELEASE Srbija
Amazone
MasFerg Agro

- Place of meeting
, , 11.12.2009.

:

, , ,
,
2009.
" " 11.12.2009.
- .
69 ,
,
, , ,
, ,
.

,
,

.
, : ,
-

,

.

.

.
,
.
-

, .
, ,
,
,
.

.

S A D R A J

Zoran . Veselinovi
PRIKLJUNA MAINA ZA MONOFAZNU KOMPLEKSNU AGROTEHNIKU .................................... 1

Duan Kovaevi, eljko Dolijanovi, Sneana Oljaa
UTICAJ SISTEMA OBRADE ZEMLJITA, DOPUNSKE ISHRANE AZOTOM
I SORTE NA PRINOS OZIME PENICE ............................................................................................. 9

Duan Kovaevi, eljko Dolijanovi, ivota Jovanovi, Dragan Kolar

UTICAJ MELIORATIVNE OBRADE ZEMLJITA NA RAZVOJ KORENOVOG SISTEMA,
ZAKOROVLJENOST, MORFOLOKE I PRODUKTIVNE OSOBINE
SUNCOKRETA I KUKURUZA ............................................................................................................ 15

Igor Kovacev, Silvio Kosutic, Dubravko Filipovic, Milan Pospisil, Zlatko Gospodaric
MAIZE AND SUNFLOWER PRODUCTION IN POSAVINA, CROATIA INFLUENCED
BY DIFFERENT SOIL TILLAGE SYSTEMS ...................................................................................... 27

Duan Kovaevi, eljko Dolijanovi, Mio V. Oljaa, Jasmina Oljaa
UTICAJ MELIORATIVNE OBRADE NA NEKE FIZIKE OSOBINE ZEMLJITA .............................. 35

Branka Kresovi, Miodrag Tolimir
UTICAJ SISTEMA OBRADE NA PRINOS KUKURUZA I POROZNOST
ORANINOG SLOJA NAVODNJAVANOG ERNOZEMA ................................................................ 43

Dragi Radomirovi, Ondrej Ponjian, Anelko Bajkin, Miodrag Zoranovi
NOVA METODA ODREIVANJA MAKSIMALNE DEBLJINE PLASTICE
ROTACIONE SITNILICE .................................................................................................................... 53

Dragan ivkovi, Milan Velji, Dragan Markovi

OPERATIVNA GOTOVOST SETVOSPREMAA KAO KRITERIJUM
USPENOSTI ODRAVANJA ........................................................................................................... 61

uro Ercegovi, Milo Paji, Dragia Raievi, Mio V. Oljaa, Kosta Gligorevi,
ukan Vuki, Rade Radojevi, Zoran Dumanovi, Vesna Dragievi
UTICAJ KONZERVACIJSKE OBRADE ZEMLJITA NA PRINOS SUNCOKRETA
I MERKANTILNOG KUKURUZA ........................................................................................................ 69

Dragoljub Mitrovi, Radisav Dubljevi, Dragia Raievi, Budimir Futi

UTICAJ PRIMJENE KULTIVATOR SIJAICE NA EFEKTE REKULTIVACIJE
DEGRADIRANIH ZEMLJITA ............................................................................................................ 83

Lszl Mag
REDUCTION OF MECHANISATION COSTS BY THE APPLICATION OF GPS
IN ARABLE CROP PRODUCTION .................................................................................................... 91

Steva Boi, Duan Radivojevi, Rade Radojevi
OSTVARENI OBIM KORIENJA SREDSTAVA POLJOPRIVREDNE TEHNIKE KAO
ELEMENT ZA DONOENJE ODLUKE PRI ORGANIZOVANJU MEHANIZOVANIH
PROCESA NA POLJOPRIVREDNIM GAZDINSTVIMA ..................................................................... 97

,

................................................................................... 109

Stevan Isakov, Lazar Marinkovi, ore Mikovi, Tomislav Protulipac,
Predrag Doroki, Milenko Sindji

EFEKAT PRELASKA SA KONVENCIONALNE NA KONZERVACIJSKU OBRADU
I SETVU PENICE, SOJE, STONOG GRAKA I PASULJA ........................................................ 115

Olivera Eim-uri, Predrag Milanovi, Tijana Markovi
NUMERIKA SIMULACIJA TOPLOTNOG OPTEREENJA PLASTENIKA .................................... 125

Milan evi, Marija Boi, Zoran Mileusni
UTICAJ FIZIKIH OSOBINA MINERALNIH UBRIVA NA EFIKASNOST APLIKACIJE ................. 133

eljko Dolijanovi, Duan Kovaevi, Sneana Oljaa, Neboja Momirovi
GAJENJE OZIME PENICE U MONOKULTURI I DVOPOLJNOM PLODOREDU ......................... 143

Sneana Oljaa, eljko Dolijanovi, ore Glamolija, Sneana orevi, Jasmina Oljaa
PRODUKTIVNOST GOLOZRNOG JEMA U ORGANSKOM I KONVENCIONALNOM
SISTEMU GAJENJA ......................................................................................................................... 149

, , -

ORIGANUM ......................................................................................................................... 155

POLJOPRIVREDNA TEHNIKA

Godina XXXIV
Broj 2, decembar 2009.
Strane: 1 - 8
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 631.3

PRIKLJUNA MAINA ZA MONOFAZNU
KOMPLEKSNU AGROTEHNIKU

Zoran . Veselinovi
Prijedor, Veliko Palanite b.b.
e-mail: aim@prijedor.com

Sadraj: Prikljuna maina za monofaznu kompleksnu agrotehniku, slui operaciji
sjetve, a prije tog i pripremi tla, kojom su ureeni svi potrebni fiziki i bioloki uslovi za
optimalan rast i prinos. Ovom fizikom operacijom radom meusobno povezanih svrdala
obavlja se buenje, rahljenja, mijeanja i homogenizacije zemljita, smanjuje se broj
prohoda na samo jedan, a gaenje svodi na minimum, uvaju se i pospijeuju faktori koji
utiu na fizika, bioloka i hemijska svojstva zemljita.
Ovom mainom u nainu sijetve, osim preciznog pojedinanog polaganja svake
sjemenke osim po eljenoj dubini obavlja se i njihovo horizontalno meusobno
rasporeivanje po cijeloj povrini u potrebnom meusobnom razmaku. Operacijama
vieslojnoga zbijanja i ravnanja homogeniziranoga tla ureuje se dobar raspored i spoj
sjemena i zemljita, kapilarnost, bre klijanje i postiu zahtijevi pojedinih vrsta za
zbijenou tla ispod i iznad poloene sjemenke.
Obavlja se homogeniziran raspored hraniva po cijelom presjeku i pravilan raspored
startnih doza po dubini, te sredstava za zatitu, bioregulatore rasta i strukturiranje
agregata.

Kljune rijei: meusobno povezani svrdli, vieslojna priprema zemljita u jednom
prohodu, pojedinano polaganje svih vrsta sjemena.

1. UVOD

Tehniki i tehnoloki napredak mijenjali su uslove i u biljnoj proizvodnji,
doprinosei tako poboljanju naturalnih i financijskih efekata, ali ostao je nedovoljno
rijeen jedan od kljunih faktora plodnosti - minimum gaenja.
Problem je, kako postii minimalno gaenje zemljita koje nastaje velikim brojem
prohoda u fazama pripreme, pa do zavretka sijetve. Radi toga, u savremenoj tehnologiji
minimum gaenja zemljita postao je uslov u postizanju najefektnijih rezultata rodnosti.
U tom pravcu,a naroitu u ratarstvu, su i vodile sve tendencije razvoja mehanizacije.
Konvencionalne metode obrade zemljita, koje su zasnovane na upotrebi lemenoga
pluga kao glavnoga orua u osnovnoj pripremi, te orua za dopunsku obradu, ovaj uslov
za podizanje plodnosti, minimum gaenja, nisu zadovoljile.
Zoran . Veselinovi
2
Iako lemenom plugu, niko ni izdaleka nije predviao toliku dugovijenost, on je
ostao gotovo nezamijenjiv, istina, uz veliki broj uspijenih poboljanja koja e ii u
pravcu ispunjavanja visokih zahtijeve u pogledu traenoga. Kod dopunske obrade,
nastojalo se doi do rijeenja smanjenja broja prohoda, pa su na oruima takoer vrena
razna tehnika poboljanja i supstitucije: tanjirae i drljae sa kombinovanim
sitnilicama, i slino.
U upotrijebi se ilo i do koritenja tekih konstrukcija, rovila za duboku obradu, te
raznih kombinacija: podrivaa i kultivatora irokoga zahvata za dopunsku obradu ili
agregatiranja nekoliko njih, a sve, radi to manjega broja prohoda i zbijanja - gaenja
zemljita.
Takoer, najprije radi smanjivanja gaenja, a zatim radi i drugih efekata
(ekonomika, organizacija i sl.), u savremenoj tehnologiji prisutan sve vei izbor orua za
redukovanu obradu, sa manje ili vie tehnikih mogunosti da zadovolje traene
zahtijeve. Meutim, takve konstrukcije koje u jednom prohodu ostvare optimalne
zahtijeve za sijetvu, takozvani superkultivatori, su jo uvijek konstruktivno vrlo sloeni i
operativno zahtijevni, a to utijee na njihovu masovnu upotrebu.
Najnovije tehniko rijeenje za minimum gaenja je prikljuna maina za
monofaznu kompleksnu agrotehniku. Ovom mainom moe se obezbijediti potpuno
rijeenje problema gaenja koje utjee na plodnost, i potrebe biljaka u najoptimalnijim
uslovima u kojima bi se maksimalno iskoristila njihova rodnost.
Ideja o maini je nastala tokom dugogodinjeg analiziranja utijecaja obrade
zemljita na rast, razvoj i rodnost biljke putem motornog svrdla umijesto
konvencionalnih pomenutih metoda. Od osnovne ideje dolo se do patentne prijave, pa
tako Prikljuna maina za monofaznu kompleksnu agrotehniku ima nacionalni
patent BiH od 2009 godine,te od iste godine i meunarodni.
Tokom 2007 i 2008 godine patent (u to vrijeme patentna prijava) je izlagan na devet
svijetskih izlobi patenata, pa je bio nagraen sa:
Zlatnom medaljom na salonu inovacija u Nirnbergu, oktobar 2007,
Srebrnim medaljama na salonima inovacija, Moskva u martu 2007, eneva u
aprilu 2007 i Varava u maju 2007,
Bronzanim medaljama na salonima u Strazburu u septembru 2007 i angaju u
aprilu 2008 godine, te
- Specijalnom plaketom za pronalazatvo u Moskvi marta 2007 i plaketom u
Bordou septembra 2007 godine.
- Na izlobama u Srbiji, Beograd novembra 2007 i Tajlandu, Bangkok januar
2008 patent nije nagraivan, a na izlobi u BiH, Banja Luka izlagan je van konkurencije
i dobio zahvalnicu. Osim toga u maju 2009 godine povodom sajma Obnove i
graditeljstva u Sarajevu, Direkcija za Evropske Integracije je vlasniku patenta uruila
zahvalnicu za postignute uspijehe u pronalazatvu i uspijeno prestavljanje BiH u
svijetu.

2. METODE

Prikljuna maina za monofaznu kompleksnu agrotehniku jedinstvena je po
tome, to novom metodom u samo jednom prohodu postie dubinsku i povrinsku
obradu zemljita, a pritom smanjujui na minimum povrinu gaenja-duinu tragova
tokova traktora, po jedinici povrine. Osim toga i taj minimum tetnoga gaenja
potpuno je uklonjen nailaskom prikljune maine.
Prikljuna maina za monofaznu kompleksnu agrotehniku
3
Nova metoda obrade zemljita zasnovana je na novitetu u nainu obrade, tako to
buenjem, rastresanjem i mrvljenjem postie primarni cilj u obradi zemljita koje je u
samo jednom prohodu spremno za sjetvu. Radna dubina se moe podeavati.
Ovaj metod rada je novina u agrotehnici, jer daje slijedee potpuno nove i
odluujue prednosti:
u vieslojevitoj pripremi slojeva ispod i iznad poloenoga sjemena i odreivanju
njihovoga stepena zbijenosti i dobre pripremljenosti podloge za polaganje sjemena i
dobar spoj sa zemljitem,
sjetvi kojom je mogue bolje linearno rasporedit sjeme po dubini, a naroita je
novina u mogunosti rasporeivanja sjemena i po irini i u rastojanju zavisno od
eljenog broja biljaka po jedinici povrine, to se kod itarskih kultura koje su se sijale u
trake ili redove nikad ne postie. Ovo je sve sa ve pomenutom mogunou
podeavanja zbijenosti da bi se tim osim dobroga spoja sjemena sa zemljitem,
obezbijedila kapilarnost, pospijeilo bre klijanje i smanjio gubitak vlanosti,
postie se homogen raspored hraniva po dubini, osim to se startne doze mogu
rasporeivati neposredno uz sjeme,
postie se inkorporiranje sredstava za strukturiranje agregata zemljita, takoer
sredstava za zatitu, bio-regulatora klijanja i rasta, te se postie znatno bolji vodni i
vazduni reim u tlu.
Operacije se ostvaruju meusobno povezanim svrdlima koji pogonjeni prenosnim
mehanizmima, frontalno bue i zbog promijenjljivog ugla tokom ulaenja u zemlju, bue
i otsjecaju spiralne slojeve koji se izdizanjem spirale svrdala lome, mijeaju i usitnjavaju
do eljene mrviaste strukture.
Ova metoda obrade zemljita daje temelj novoj tehnologiji u biljnoj proizvodnji, a
prednosti su joj u:
uvaju i pospijeuju faktore koji utiu na fizika, bioloka i hemijska svojstva
zemljita,a naroiti u znaajnom poveavanju vodnog i vazdunog kapaciteta, koji su
uslov ostalim faktorima plodnosti,
smanjuju se zbog razliitog stepena zbijenosti po valjanim slojevima gubici
kapilarne vlage,
poveava se stepen adhezije i kapilarnosti koje pospijeuje bre klijanje i rast.
U pogledu financijskih efekata u odnosu na dosadanju tehniku, ostvaruju se utede
u gorivu, mazivu, mehanikom i ivom radu, te pospijeuje organizacija u svim
segmentima.

3. OPIS RADA

Nacrt sa slikama 1, 2 i 3. prikazuje prikljunu mainu za monofaznu kompleksnu
agrotehniku koja dobija pogon preko kardanskog vratila ili hidro motora.
Osnovnu konstrukciju ini:
Nepokretni dio, slika 1. (NK,DS,DG,CS,CG) slika 3. (NK,DS,DG,CS,CG).
Nosiva konstrukcija NK, koja se na tri take vjea na traktor kao nosivi prikljuak ili
polunosiva sa bono postavljenim tokovima: T. koja nosi,
a. Depo za sjeme DS sa cijevima: CS za protok sjemena do tla,
b. Depo za ubrivo DG sa sistemom cijevi CG za protok ubriva do tla,
c. Depo za ostalo (pesticidi, bioregulatori, strukturatori i sl.)
d. Osovina O sa zubanicima: Z i Z 1 pogonjena hidro motorom HM koja prenosi
pogon na pokretni dio maine.
Zoran . Veselinovi
4
Pokretni dio:
e. Trokraki nosai: TN 1 i TN2 koji se pokretani preko zubanika Z2 i Z3
uzubljenih sa zubanicima Z i Z1 sa osovine O, obru oko svoje horizontalne ose, sa
kracima pod uglom od 120 sa osloncem u centralnom djelu u kom se nalazi pogonjena
osovina O1. sa tri paralelno postavljena zubanika: 2, 2a i 2b sa kojih kroz krakove:
3, 3a i 3b lancima: 4, 4a i 4b obrtanje prenosi na zubanike: 5, 5a i 5b koji se nalaze na
osovinama: 6, 6a i 6b u kuitima glava krakova: 7, 7a i 7b.
f. Nosai svrdala: 8, 8a i 8b sa osloncem u kuitima glava krakova: 7, 7a i 7b
trokrakih nosaa: TN1 i TN2. Kroz nosae svrdala prenosi se obrtanje:
Varijanta 1.
Sa osovina: 6, 6a i 6b putem kuita konusnih zubanika: 9, 9a i 9b i lanaca; 10 na
zubanike 11 osovina 12 koje nose svrdle,
Varijanta 2.
Osovine: 6, 6a i 6b koje polaze iz kuita glava krakova: 7, 7a i 7b su lankaste i
nose na sebi konusne zubanike 14 koji prenose pogon preko konusnih zubanika 15 na
osovine 12 na kojima su pogonjeni meusobno povezani svrdli 13.
g. Svrdli: 13, koji su meusobno povezani na svakom nosau: 8, 8a i 8b
h. Valjci: - V1 za ravnanje i zbijanje rastresenoga zemljita ispod sijemena i
- V2 za ravnanje i zbijanje rastresenoga (rahlog, izmrvljenoga) zemljita
iznad sijemena. Valjci hidrauliki podeavani imaju oslonac u etiri take bono na
nosivoj konstrukciji: NK (u kombinaciji mijesto valjaka moe doi grm).
Nain funkcionisanja elemenata i konstrukcije u cijelini:
Trokraki nosai: TN1 i TN2 sa leitem na nosivoj konstrukciji NK meusobno su
povezani u kuitima glava krakova: 7, 7a i 7b sa nosaima svrdala: 8, 8a i 8b, koji nose
agregatirane svrdle 13. Tako meusobno povezani sa nosaima svrdala: 8, 8a i 8b
trokraki nosai TN1 i TN2 rotiraju oko svoje horizontalne ose pokretani hidro motorom
HM preko zubanika: Z i Z1 sa osovine O na zupanike: Z3 i Z4, prividno kao valjak a u
pravcu kretanja kao pokretni dio. Brzina okretanja povezanih trokrakih nosaa TN1 i
TN2 je regulisana i zavisi od dubine obrade i potrebne krupnoe zemljenih agregata.
Pogon sa kardanskoga vratila ili hidro motora na osovinu O1 u trokrakom nosau
TN1 preko paralelnih zubanika: 2, 2a i 2b razvodi se kroz krakove: 3, 3a i 3b putem
lanaca: 4, 4a i 4b na zubanike: 5, 5a i 5b koji se nalaze na osovinama: 6, 6a i 6b u
kuitima glava krakova: 7, 7a i 7b trokrakog nosaa: TN1.
Za dalji prijenos pogona do svrdala 13 dvije su varijante.
Varijanta I.
Putem lanaca.
Sa osovina: 6, 6a i 6b pogon se prenosi u kuitu konusnih zubanika: 9, 9a i 9b na
nosaima svrdala: 8, 8a i 8b na lance 10 i zubanike 11 na osovinama 12 na kojima su
pogonjeni meusobno povezani svrdli 13.
Varijanta II.
Putem osovine sastavljene od vie lanaka.
Osovine: 6, 6a i 6b koja polazi iz kuita glava krakova: 7, 7a i 7b je lankasta i nosi
na sebi konusne zubanike 14 koji prenose pogon preko konusnih zubanika 15 na
osovine 12 na kojima su pogonjeni svrdli 13.
Pogonjeni svrdli 13 uz istovremeno rotiranje pokretnoga dijela maine u vidu valjka
a u pravcu kretanja, bue zemljite sijekui ga u spiralne trake koje spirala svrdla izdie,
mjea slojeve i mrvi u agregate razliitih frakcija gdje krupnije padaju a potrpavaju ih
5
sitnije frakcije. Ovako rahlu masu prelazi valjak V1 koji ravna i zbija do eljenog
stepena zbijenosti, da bi se na takvo tlo cijevima CS iz depoa za sjeme DS poleglo
sijeme, a bono iz depoa DG cjevima CG dolazi startno ubrivo, a potom nadolazea
usitnjena zemljena masa prekriva i valjkom V2 ravna i zbija preenu obraenu i zasijanu
povrinu. Zbijenost slojeva i njihova debljina koje ostvaruju valjci V1 i V2, odnosno
dubina polaganja sijemena se moe podeavati hidraulinim putem na nosaima valjaka.
Sve tehnike mogunosti u pogledu nadzora rada, to jest: dubine obrade,granulacije
agregata, zbijenosti slojeva i njihovoga ravnanja, zatim dubine sjetve i koliine sjemena i
njihovoga rastojanja i sline radnje, mogu se obavljati i metodama elektronske kontrole
iz upravljake kabine.
Tehnike mogunosti.
Jednim obrtajem TN1 i TN2 (tri nosaa sa po 6 svrdala prenika 330 mm) obradi se
zemljite dimenzija:
- duine zahvata 990 mm (3 x 330 mm), i
- irine zahvata 2100 mm (6 x 330 mm + 5 x 5mm rastojanje izmeu svrdala).
Tako pri brzini kretanja od 0,33 m/sec ili 1.188 km/h, tad bi optimalno bez praznih
hodova se obradilo 2.494,5 m
2
zemljine povrine i dubine 0,33 m.
Smanjivanjem dubine obrade (25 ili 20 cm) poveala bi se brzina kretanja a time i
obraena povrina.
Brzina kretanja zavisie od predhodnog stanja tla, ugaenosti i eljene granulacije.
Broj okretaja svrdala i nosaa sa svrdlovima i brzina kretanja maine bie uvijek u
koorelaciji koja e odreivati kvalitet obrade tla.

Slika 1. Prikljuna maina za monofaznu kompleksnu agrotehniku
- vertikalni presjek kroz trokraki nosa TN1
- horizontalni presjek kroz trokraki nosa TN1 i TN2, te nosae
svrdala: 8, 8a,8b i svrdle 13 (varijanta I, prenos putem lanaca 10)
Zoran . Veselinovi
6

Slika 2. Prikljuna maina za monofaznu kompleksnu agrotehniku - horizontalni presjek
kroz trokraki nosa TN1 i TN2, te nosae svrdala: 8, 8a i8b i svrdle 13,
kad je prijenos putem lankaste osovine: 6, 6a, 6b (varijanta 2)

Slika 3. Prikljuna maina za monofaznu kompleksnu agrotehniku
- vertikalni presijek (simulacija rada)
7

ZAKLJUAK

Prikljuna maina za monofaznu kompleksnu agrotehniku namijenjena je
poljoprivrednoj proizvodnji za postizanje najviih zahtijeva biljne tehnologije, a zatim
njene organizacije i ekonomike.
Po svojim tehnikim rijeenjima novitet je u poljoprivrednoj tehnici, a time i
prekretnica u dosadanjoj konvencionalnoj tehnologiji obrade zemljita.
Koritenjem ove maine posti e se rezultati koji su do sada bili u domeni teorijskih
zahtijeva. Ovo se naroito odnosi na uvanje i pospijeivanje faktora koji utijeu na
fizikalna, bioloka i hemijska svojstva zemljita,zatim na njihovo optimalno
strukturiranje i pripremu za sijetvu, sjetvu,optimalan poloaj i raspored sjemena, te
povoljnije uslove za razvoj i iskoritavanje genetskih potencijala biljaka.
Ekonomski efekti su u znatnoj utedi mehanikog i ivoga rada, vremena, trokova,
a poveana je dobit zbog rasta prinosa na osnovu boljeg iskoritavanja potencijala
rodnosti.
Takoer smanjuju se obimi investicionoga ulaganja u pogonske i prikljune maine i
njihovo investiciono odravanje.

LITERATURA

[1] Boi, D.: Prilog prouavanja minimalne obrade zemljita za ozimu penicu u kratkoronoj
monokulturi. Arhiv za polj.nauke XXVII, sv. 103. Beograd, 1975.
[2] Concaret, J.: Struktura i drenaa (prevod), Zagreb, 1978.
[3] Drezgi, P., Spasojevi, M., eravica, M.: Uticaj viegodinje redukovane obrade, u
dvopoljnom plodoredu, na prinos penice i kukuruza. Savremena polj. XIX, br. 1- 2. Beograd,
1981.
[4] Grupa autora: Posebno ratarstvo 1 i 2. Beograd, 1986.
[5] Komarevi, D.: Poljoprivredne maine, Zavod za udbenike, Beograd, 1990.
[6] Komljenovi, I.: Mogunost pojednostavljene obrade tla za kukuruz na eutrinom kambiosolu
Slavonije, Zbornik radova Polj. fakulteta Beograd, 1994
[7] Kostadinovi, J.: Mogunost obrade zemljita za penicu smanjenom koliinom nafte,
Savijetovanje agronoma RS, Banja Luka, 1993.
[8] Kostadinovi, J.: Uporedno ispitivanje klasine i minimalne obrade i direktne sjetve bez
obrade na fizike osobine zemljita, razvoj i prinos ozime penice i kukuruza na dvopolju.
Savremena poljoprivreda, 30, br. 1-2. Novi Sad, 1982.
[9] Miloji, B.: Savremeni pravci u obradi zemljita, Savremena poljoprivreda. Novi Sad, 1972.
[10] Miloji, B.: Ratarstvo, Beograd, 1983
[11] Miljkovi, N., Resulovi, H.: Oteenja zemljita i rekultivacija zemljita, Hrana i razvoj.
Zagreb,1987.
[12] Mihali, V.: Opa proizvodnja bilja, Zagreb, 1976.
[13] Racz, Z. i saradnici: Agrikulturna mehanika tla, Zagreb, 1986.
[14] ari, T.: Opte ratarstvo, Sarajevo, 1985.
[15] Todorovi, J. i Boi, D.: Opte ratarstvo, Banja Luka - Beograd, 1995.
Zoran . Veselinovi
8

ACCESSORY MACHINE FOR MONOPHASE COMPLEX
AGRO TECHNOLOGY

Zoran . Veselinovi
Prijedor, Veliko Palanciste b.b.
e-mail: aim@prijedor.com

Abstract: The accessory machine for monophase complex agro-technology, as a product
on the market of agricultural mechanization,will cause particular interes, because the
machine with its solutions is a novelty in agricultural technology. It will be the turning
point in contemporary technology. The effects of machine usage will give resuls that
were until now in the domain of theory, when it comes to preservation and facilitation of
factor that affect the physical, biological and chemical properties of soil,and its optimal
structuring and preparation for sowing,and it will provide the optimal position for and
deplacement of seeds and conditions for optimal developoment and utilization of genetic
capacites. The second important reason is of the economical nature,and refers to saving
of machine and human time,expenses,and increases the gain due to utilization of better
conditions that increase fertility.

Key words: aggregated bores, multilayer preparation land one time passage, individual
placed ofevery class seed.


Godina XXXIV
Strane: 9 - 13
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 631.147

UTICAJ SISTEMA OBRADE ZEMLJITA,
DOPUNSKE ISHRANE AZOTOM I SORTE
NA PRINOS OZIME PENICE

Poljoprivredni fakultet, Beograd-Zemun

Sadraj: U radu je ispitivan uticaj sistema obrade zemljita, prihranjivanja azotom i sorte
na prinos zrna ozime penice. Poljski ogled za tu svrhu postavljen je na "Radmilovcu" -
eksperimentalnom dobru Poljoprivrednog fakulteta, Beograd-Zemun, na zemljitu tipa
izlueni ernozem u periodu 2003/04-2004/05 godina. Ispitivanje je obuhvatalo
tehnologiju zasnovanu na tri sistema obrade zemljita: konvencionalnoj, zatitnoj i
sistemu direktne setve, odnosno bez obrade zemljita.
U prihranjivanju ozime penice ispitivan je jedan racionalni pristup mineralnoj
ishrani koji je podrazumevao razliite doze azota.
Tehnologiju koju smo uzeli za ispitivanje adaptirali smo za etvoropoljni plodored
(kukuruz-penica-jari jeam+crvena detelina-crvena detelina) sa 6 posebno odabranih
srpskih sorata ozime penice.
Tehnologija gajenja ozime penice sa konvencionalnom obradom zemljita i jaom
dozom azota kod svih sorata, posebno kod onih predvienih za gajenje sa niim
ulaganjima, dala je najbolje rezultate.
Sorte za nia ulaganja (Evropa, Lasta, Pobeda i NS Rana 5) pokazale su veu
adaptivnost na redukciju nivoa intenziteta obrade i ishrane azotom za razliku od sorata
za intenzivnu proizvodnju (Pesma i Rana niska).

Kljune rei: sistemi obrade zemljita,

prihranjivanje,

azot,

sorta,

ozima penica,

prinos.

1. UVOD

Jedna od najstarijih mera kojom ovek utie na zemljite sa dugoronim ili
kratkoronim ciljevima je obrada zemljita. Potreba za obraivanjem zemljita nastala je
jo u davna vremena i zadrala se do danas. Nastala je kao odgovor na sve vee zahteve
gajenih biljaka u pogledu stanja zemljita na kojima se gaje i vremenom postala sredstvo
za dobijanje veih prinosa. Gajenim biljkama, koje su mahom jednogodinje nije samo
u interesu da klijaju i niknu, nego i da se odre i normalno napreduju u svom ivotu.
Da bi se to omoguilo neophodno je povrinu na kojoj e se gajiti prethodno pripremiti,
obraditi i ukloniti sve ono to bi im na tom prostoru predstavljalo takmace za osnovne
10
ivotne inioce. Usavravanje obrade zemljita kao agrotehnike mere ilo je daleko
sporije nego kod nekih drugih, recimo ubrenja. Istina u novije vreme postoje
razne teorije, a i razraene koncepcije koje se preporuuju za odreena podruja [2], [3],
[4], [5].
Obraivanje zemljita zavisi od klime, zemljita, reljefa, vrste useva za koji se
izvodi, vrste prethodnog useva, sistema ubrenja, sorte itd. Uslovljen je velikim brojem
inilaca to ima za posledicu razliit uspeh na istom zemljitu iz godine u godinu.
Pravilno izabran sistem obrade zemljita je vaan inilac koji u velikoj meri utie na
visinu prinosa gajenog bilja. Zajedno sa sistemom ubrenja i plodoredima obezbeuje
visoku efektivnost i najracionalnije korienje zemljine plodnosti.
Potreba za modifikacijom obrade i razvoj novih orua i tehnikih sistema doprinosi
realizaciji tenje za jeftinijom obradom i niom cenom kotanja glavnog proizvoda.
Posle veoma mnogo ispitivanja vezanih za redukciju konvencionalne obrade i njenog
svoenja na minimum, kod razliitih useva u svim delovima sveta, sve vie dolazi se do
zakljuka da u tom segmentu postoje brojne mogunosti [1]. Razliiti sistemi i
podsistemi redukovane/minimalne obrade zemljita primenjuju se uveliko na milionima
hektara zemljita pod razliitim usevima. Ni najnovija saznanja u mineralnoj ishrani,
zatiti bilja (primena pesticida), stvaranje visokorodnih sorti nisu smanjila znaaj obrade
zemljita zasnovane na naunoj osnovi.
Cilj ovog rada bio je da se ispita uticaj tehnologija gajenja ozime penice na
razliitim nivoima intenziteta od konvencionalnih do zatitnih u agroekolokim uslovima
koji vladaju u neposrednoj blizini Beograda.

2. MATERIJAL I METOD RADA

Ispitivanje uticaja razliite tehnologije gajenja na zakorovljenost useva i prinos zrna
ozime penice obavljeno je na oglednim poljima Radmilovca, vlasnitvu
Poljoprivrednog fakulteta - Zemun na tipu zemljita izlueni ernozem, podlonom u
znatnoj meri destruktivnim pedolokim procesima. Poljski ogled je postavljen i izveden
tokom 2003/04 i 2004/05 god. kao trofaktorijalni (3x3x6) sa 3 ponavljanja. Bio je
sastavljen je od ukupno 162 elementarne parcele. Veliina elementarne parcele iznosila
je 6 m
2
.
Tehnologija gajenja ozime penice zasnovana na konceptu odrive poljoprivrede
podrazumeva promene u tri veoma vane agrotehnike mere; obradi zemljita, ubrenju i
zatiti useva.
Kao polazni osnov za odreene izmene u tehnologiji uzeli smo obradu zemljita
koja je bila zastupljena sa 3 razliita sistema (faktor A):
1. Konvencionalni sistem obrade zemljita - Conventional tillage (CT) koji
obuhvata oranje na 25 cm+ predsetvenu obradu tanjiraom i drljaom.
2. Zatitnom obradom - Mulch tillage (MT) Obrada izvedena izel plugom na
25 cm sa preko 30% etvenih ostataka na povrini+ predsetvenu obradu tanjiraom i
drljaom.
3. Bez obrade zemljita odnosno sistemom direktne setve - No tillage system (NT)
sa celokupnom ostavljenom masom etvenih ostataka kukuruza.
Sistemi obrade zemljita (2 i 3) s obzirom na pokrovnost povrinskog sloja
etvenim ostacima su po definiciji konzervacijski, odnosno imaju znaaj u konzervaciji
vlage i kontroli erozije.
Uticaj sistema obrade zemljita, dopunske ishrane azotom i sorte na prinos ozime penice
11
Prihranjivanje kao faktor B je imalo dva nivoa jedan racionalni b
1
(60 kg/ha); jedan
vii b
2
(120 kg/ha), i kontrolu bez aplikacije azota (b
0
).
U zatiti useva od korova koristili smo 2,4 D herbicid u dozi 1 l/ha (prep.
Monosan).
Ispitivane tehnologije smo uklopili u postojei etvoropoljni plodored (penica-
kukuruz-jari jeam+crvena detelina-crvena detelina). Predusev za ozimu penicu u obe
godine bio je kukuruz.
Faktor C Sorte. Za tehnologiju gajenja ozime penice razliitog nivoa intenziteta
primene agrotehnikih mera paljivo smo izabrali sorte, budui da takav koncept zahteva
dobro poznavanje njihovih specifinosti. Podelili smo ih u dve grupe zavisno od njihovih
potreba za azotom na osnovu prethodnih iskustava u proizvodnji:
a) sorte za nia ulaganja (Pobeda, Lasta, Evropa i NS Rana 5) i
b) sorte za intenzivna ulaganja (Pesma i Rana niska)
Podaci o prinosu zrna penice obraeni su statistiki metodom analize varijanse. Za
pojedinana poreenja koristili smo LSD test.

3. REZULTATI ISTRAIVANJA SA DISKUSIJOM

Podaci o uticaju primenjene tehnologije na prinos zrna ispitivanih sorata ozime
penice postignut u dve vegetacione sezone (2003/04-2004/05) dati su u tabeli 1.
Prema navedenim podacima kada se analiziraju sistemi obrade zemljita najvei
prinos zrna dobijen je u tehnologiji gajenja ozime penice sa konvencionalnom obradom
zemljita (3,51 t/ha) to je vrlo signifikantno vei prinos u poreenju sa oba ispitivana
konzervacijska sistema obrade zemljita - zatitnom (2,75 t/ha) i sistemom direktne setve
(2,32 t/ha).

Tab. 1. Uticaj tehnologije gajenja na prinos zrna (t/ha) ozime penice
(Prosek 2003/04-2004/05)
S o r t e
za nia ulaganja
(C
1
)
za intenzivna ulaganja
(C
2
)
Prosek
Sistemi
obrade
(A)
Doza azota
(B)
Pobeda Lasta Evropa NS rana 5 Pesma NS rana niska AB A
60 kg/ha 2,97 2,95 2,71 2,68 2,82 3,44 2,93
CT
120 kg/ha 4,29 4,09 4,26 4,30 4,10 3,56 4,10
3,51
Prosek AC 3,63 3,52 3,48 3,49 3,46 3,50
60 kg/ha 2,76 2,55 2,46 2,61 2,31 2,22 2,48
MT
120 kg/ha 2,98 3,04 3,81 2,99 2,64 2,66 3,02
2,75
Prosek AC 2,87 2,79 3,13 2,80 2,47 2,44
60 kg/ha 2,04 2,24 2,14 2,01 1,99 1,63 2,01
NT
120 kg/ha 2,67 2,87 2,81 2,59 2,61 2,23 2,63
2,32
Prosek AC 2,35 2,55 2,47 2,30 2,30 1,93
2,59 2,58 2,44 2,43 2,37 2,43 2,47
BC
3,31 3,33 3,63 3,29 3,12 2,82 3,25
C 2,95 2,95 3,03 2,86 2,74 2,62
B
Prosek (C
1
) 2,95 (C
2
) 2,68

LSD 0,05 0,01 0,05 0,01 0,05 0,01
A 0,095 0,141 AB 0,233 0,308 ABC 0,402 0,534
B 0,095 0,141 AC 0,164 0,218
C 0,134 0,178 BC 0,233 0,308
12
Vee razlike dobijene su i prihranjivanjem kao faktorom, pri emu su oekivano
vei prinosi postignuti sa jaom dozom (3,25 t/ha) u poreenju sa racionalnom
(2,47 t/ha).
Kada se porede sorte, najvei prinosi dobijeni su kod sorte Evropa (3,03 t/ha) to je
vrlo signifikantno vei prinos u poreenju sa sortama za intenzivnu tehnologiju gajenja
Ranom niskom (2,62 t/ha) i Pesmom 5 (2,74 t/ha) koje su dale najmanje prinose. Prinosi
izmeu dve tzv. sorte za nia ulaganja malo se razlikuju i nisu statistiki signifikantni.
Sorte za nia ulaganja dale su proseno 2,68 t/ha. Interakcije sva tri ispitivana faktora u
drugoj ispitivanoj godini pokazuju da su najvei prinosi dobijeni u konvencionalnom
sistemu obrade zemljita sa jaom dozom prihranjivanja i sa sortama za nia ulaganja.
Interesantni su i podaci o interakcijama sva tri ispitivana faktora. Naime, na
konvencionalnoj obradi zemljita sa prihranjivanjem od 120 kg/ha - (AB - faktor)
dobijeni su najvei prinosi sorata namenjenih niim ulaganjima (4,10 t/ha). Interakcija
AB dala je najvee prinose i u preostale dve tehnologije sa konzervacijskim sistemima
obrade zemljita. Interakcija BC pokazuje najvee prinose sa nivoom prihrane od
120 kg/ha kod sorata Evropa (3,63 t/ha), Lasta (3,31 t/ha), Pobeda (3,31 t/ha).

ZAKLJUAK

Na osnovu rezultata ispitivanja uticaja vanijih agrotehnikih mera kao elemenata
tehnologije gajenja zasnovanom na osnovnim postulatima odrive poljoprivrede na
prinos ozime penice moe se zakljuiti:
Proseno posmatrano u dve ispitivane godine tehnologija gajenja ozime penice
sa konvencionalnom obradom zemljita pokazala je niz prednosti u poreenju sa
konzervacijskim sistemima obrade.
Prihranjivanje sa jaom dozom azota bilo je efikasnije od racionalne doze.
Za racionalnu (low-input) tehnologiju gajenja ozime penice izuzetno je vaan
izbor sorte. Vei stepen redukcije u obradi zemljita, mineralnoj ishrani i zatiti vie je
odgovarao sortama za nia ulaganja tj.sortama sa manjim potrebama u azotu. U okviru
ove grupe sorata sorte Evropa, Lasta, NS Rana 5 i Pobeda pokazale su najveu
adaptibilnost na redukovane uslove obrade zemljita i skromniju mineralnu ishranu.

LITERATURA

[1] Cannel, R.Q. (1985): Reduced tillage in north-west Europe. Soil and Tillage Research 5.
No. 2: 129-179.
[2] Kovaevi, D., Deni, S., Kobiljski, B., Momirovi, N., Sneana Oljaa (1998): Effect of
farming system on dynamics of soil physical properties in winter wheat. Proceedings of 2nd
Balkan Symposium on Field Crops. Novi Sad, Vol. 2., 313-317.
[3] Kovaevi, D. (2004a): Organska poljoprivreda. Koncept u funkciji zatite ivotne sredine.
Zbornik radova. Nauni Institut za ratarstvo i povrtarstvo. Novi Sad. Sv. 40.353-371.
[4] Kovaevi, D., Boi, D., Srbislav Deni, S., Oljaa Sneana Momirovi, N., Dolijanovi. .,
Jovanovi, . (2004b): Effects of low-input technology on weed control and yield of some
winter wheat cultivars, Acta Biologica Yugoslavica, Serija G, Acta herbologica: 393-399.
Vol. 13. N
o
2.
[5] Smith, G.E., Claperton, J.M., Blackshaw E.R. (2004): Profitability and riskof organic
production system in the northern Great Plains. Renewable Agricultureand Food systems:
19(3): 152-158. Canada.

Ova istraivanja finansira Ministarstvo za nauku i tehnoloki razvoj Republike Srbije
(Projekat: TR-20138)
Uticaj sistema obrade zemljita, dopunske ishrane azotom i sorte na prinos ozime penice
13

THE EFFECT OF TILLAGE SYSTEM, NITROGEN LEVEL AND
CULTIVARS ON GRAIN YIELD OF WINTER WHEAT


Faculty of Agriculture, Belgrade-Zemun, Serbia

Abstract: This paper deals with result of the effects of low-input technology on grain
yield of different winter wheat cultivars in investigated period (2003/042004/05) on the
chernozem luvic soil type in Faculty of Agriculture Belgrade-Zemun Experimental field
trial. "Radmilovac".
Conventional technology, which includes basic tillage with plow and and high level
N had better effect than both investigated conservation tillage systems. Good results with
mulch tillage means that may be one of possibilities for crop technology rationalization
for winter wheat and soil conservation. No-tillage with no fertilization decrease grain
yield especially without N fertilization.
Fertilization with high nitrogen level (120 kg/ha) gives better grain yield compared
with the other level (60 kg/ha).
Low input cultivars of winter wheat especially Evropa, Lasta, NS Rana 5, and
Pobeda positively responded to different technology in winter wheat production by their
yield than high-input cultivars (Pesma and Rana niska).

Key words: tillage systems, fertilization, nitrogen, cultivar, grain yield, winter wheat.

14


Godina XXXIV
Strane: 15 - 26
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 630.13

UTICAJ MELIORATIVNE OBRADE ZEMLJITA NA RAZVOJ
KORENOVOG SISTEMA, ZAKOROVLJENOST, MORFOLOKE
I PRODUKTIVNE OSOBINE SUNCOKRETA I KUKURUZA

Duan Kovaevi
1
, eljko Dolijanovi
1
, ivota Jovanovi
2
, Dragan Kolar
2

1
Poljoprivredni fakultet-Zemun
2
Institut za kukuruz "Zemun Polje"

Sadraj: Razvoj orua za meliorativnu obradu zemljita poslednje dve decenije
doivljava veliki napredak. Sa ovim oruima izvodi se obrada na tekim zemljitima
dubokog profila, esto sa nepropusnim slojevima ispod orninog. Dilema da li prevrtati
masu zemljita ili je dubinski rastresati zavisi od konkretnih osobina zemljinog tipa.
Ako je u pitanju zemljite sa nepovoljnim podorninim slojem treba izbei prevrtanje i
dati prednost rastresanju.
Ispitivanje uticaja sistema meliorativne obrade zemljita zasnovanog na novim
konstrukcionim reenjima i tehnologiji (ravnanje zemljita+podrivanje krtinim
plugom+vibraciono razrivako orue) na floristiki sastav korovske sinuzije, morfoloka
i produktivna svojstva suncokreta i kukuruza obavljeno je na imanju Instituta za kukuruz
"Zemun Polje" u Krnjeevcima tokom 2007. i 2008. godine.
Pratili smo uticaj meliorativnog sistema obrade zemljita na vanije morfoloke
osobine suncokreta i kukuruza (masu korena, stabla, lista i reproduktivnih organa,
glavice kod suncokreta klipa i metlice kod kukuruza) u njihovim znaajnim fazama
porasta, na kraju vegetativne i u punoj reproduktivnoj. Na kraju vegetacionog perioda
posle etve odnosno berbe utvrdili smo prinos zrna suncokreta i kukuruza.
Nasuprot meliorisanoj povrini imali smo kontrolnu povrinu sa ista dva useva na
kojoj je izvedena samo konvencionalna osnovna obrada raoninim plugom, a
predsetvena tanjiraom i drljaom bez meliorativne obrade.
Primenjene mere imale su pozitivan uticaj na praene morfoloke i produktivne
osobine useva kukuruza i suncokreta. Dobijeno je statistiki vrlo signifikantno poveanje
prinosa zrna suncokreta za 274 kg/ha i kukuruza za 629 kg/ha u poreenju sa kontrolom
gde nisu izvedene meliorativne mere.

Kljune rei: meliorativna obrada zemljita, konvencionalna obrada, korovi, morfoloke
osobine, prinos, suncokret, kukuruz.
16
1. UVOD

U naoj zemlji postoji velika grupa tzv. hidromorfnih zemljita kojoj pripadaju
razliiti tipovi: aluvijum, pseudoglej, livadsko zemljitesemiglej, ritska crnica-
humoglej, movarno glejnoeuglej. Ova zemljita su karakteristina po viku vode, bilo
povremeno ili tokom cele godine.
Diferencijacija zemljinog horizonta po mehanikom sastavu kod ovih zemljita
daje uslove za periodino prevlaivanje to je rezultat slabe filtracione sposobnosti
slojeva koji se nalaze ispod orninog horizonta. Veliki problem kod ovih zemljita je
prevlaivanje orninog sloja u toku zime i smanjena mogunost oticanja vode to
doprinosi eroziji.
Pri reavanju ovih problema mora se imati u vidu injenica da ova zemljita, pored
problema sa vikom vlage, imaju i probleme vezane za tzv. "suvu" fazu zemljita koji se
obino ispoljavaju tokom letnjeg perioda. Zato se pri regulisanju vodnog reima ovih
biljaka mora definisati kvantum suficitne vode koju treba eliminisati i deficitne vode
koju treba nadoknaditi kada je nema dovoljno u cilju postizanja optimalnog reima za
odreeni tip zemljita i dati usev.
Kod ovih zemljita korenov sistem se sporo razvija u slojevima koji se nalaze jo
dublje ispod podorninog horizonta. esto se ne mogu ispotovati optimalni rokovi za
setvu. Nepovoljan je reim ishrane zbog manjeg sadraja humusa i azota. Sadraj
biljkama tee pristupanih oblika P
2
O
5
kao to su gvoev fosfat i amonijumovi fosfati.
Prisutno je nagomilavanje veih koliina K
2
O u iluvijalnom horizontu koji je kao takav
tee dostupan biljkama.
Na osnovu navedenog vidi se vanost iznalaenja pravog sistema obrade za ova
zemljita u cilju omoguavanja poveanja plodnosti i stvaranja boljih uslova za rast i
razvoj biljaka [10].

2. OBRADA ZEMLJITA SA PREVLAENIM SLOJEM

Konvencionalna obrada zemljita zasnovana na oranju raoninim plugom sa
prevrtanjem plastice na tekim, suvim i zbijenim zemljitima ne daje dobre rezultate. Na
ovaj nain se izvaljuju krupne i vrste grudve, pa i itave gromade zemljita, koje se
posle teko mogu obraditi merama dopunske obrade. Pored loeg kvaliteta za oranje su
karakteristini veliki utroci energije.
Na prevlaenim zemljitima vie je za preporuku druga vrsta obrade zasnovana na
podrivakim oruima. Podrivanje (razrivanje) je nain obrade kojim se tretiraju dublji
slojevi zemljita bez okretanja i meanja. Ovaj nain obrade naroito je pogodan ako na
dnu brazde postoji nepropusni sloj na kome se posle obilnijih padavina zadrava
povrinska voda. Podrivanjem se razbija taj sloj tako da voda moe da ode u dublje
slojeve. Zemljite se moe podrivati razliitim oruima: podrivaima, krtinim
plugovima, dubinskim rastresaima, dubinskim noevima, dletima i sl.
Danas postoje razliita orua podrivakog tipa (pseudo plug, podrivai sa krutim i
vibracionim telima, izel plugovi, podrivai sa dodatnim elementima) koja mogu stvoriti
u zemljitu optimalno fiziko stanje i bez prevrtanja povrinskog dela orninog sloja.
Poznate su razliite konstrukcije vibracionih orua: Vibratiller (SAD), Vibrolaz
(Maarska), Brenig-Regent (Austrija), Fol (Italija) Rabewerk, tip Wurger IV/60 (G)
John Deere, tip 23 B02 (USA).
Uticaj meliorativne obrade zemljita na razvoj korenovog sistema, zakorovljenost, ...
17
Kao glavna prednost podrivakih orua u odnosu na raonine plugove na tekim
zemljitima smatra se da je u smanjenju vunog otpora, smanjenju utroka pogonske
energije i poveani uinak u radu. Kod podrivaa s obzirom na princip rada nije
potrebno deliti parcele na zagone. Sa podrivanjem se moe zapoeti na bilo kom kraju
parcele. Meutim, podrivanje ne moe u potpunosti zameniti rad klasinog raoninog
pluga, jer se njime u zemljite ne mogu uneti etveni ostaci, organska i mineralna
ubriva, a slabija je borba protiv korova [9], [11], [12].
Ukoliko se zemljite obrauje vie godina sa podrivakim oruima opravdano se
namee potreba za povremenim oranjem.
Glavna svrha podrivanja je poveavanje aktivne mase zemljita u kome se biljka
snabdeva hranom, poboljanje vodnog, vazdunog reima i stvaranje povoljnijih uslova
za razvoj korenovog sistema. Sama primena podrivanja kao nain obrade, zavisi od
konkretnih uslova i stanja zemljita.
Podrivanju obino ako je to mogue prethodi krtina drenaa. Ona predstavlja nain
odvodnjavanja gde se sa krtinim plugom stvaraju provizorni drenovi u zemljitu.
Praktikuje se na teim (glinovitim ilovaama, ilovastim glinama, glinama) i vlanim
zemljitima kao zamena za cevnu drenau.
Pre rada sa plugom potrebno je izravnati povrinu. U najblaim situacijama to se
moe uraditi ravnjaem. Krtina drenaa je obino loija zamena za pravu cevnu drenau
ije je postavljanje dosta velika investicija. Krtini plugovi su orua koja seku zemljite
vertikalno, a pod razliitim padom prave provizorne drenove koji slue za sakupljanje i
sprovoenje vode u kolektore. Drenovi mogu imati namenu za prozraivanje i odvoenje
suvine vode. Kada elimo da imaju funkciju prozraivanja izvodimo ih na manjoj
dubini, a u sluaju da elimo odvoenje vode, obrnuto. Za odvoenje vode zavisno od
tipa zemljita potrebno je izvesti ovu vrstu drenae na dubinama preko 60 cm.
U principu, ova vrsta drenae funkcionie tako to se voda infiltrira kroz vertikalne
pukotine, ulazi u drenove, a iz njih u kolektor. Smatra se kratkoronijim reenjem od
vevne drenae i obino se radi za nekoliko narednih godina.
Ovaj rad ima za cilj da ispita kakav je uticaj meliorativnog sistema obrade zemljita
zasnovanog na razvoju novih orua u Institutu za Poljoprivrednu tehniku,
Poljoprivrednog fakulteta u Beogradu namenjenih upravo radu na teim zemljitima na
vanije parametre produktivnosti vanijih ratarskih useva u konkretnim agroekolokim
uslovima [4].


Ispitivanje uticaja meliorativne obrade zemljita na zakorovljenost, neke vanije
morfoloke i produktivne osobine suncokreta i kukuruza obavljeno je na povrinama
Instituta za kukuruz "Zemun Polje" u Krnjeevcima na tipu zemljita livadski ernozem
tokom 2008/09 god. Na ispitivanoj povrini gde je bila ogledna parcela esto je
prekomerno vlaenje zemljita ograniavajui faktor za uspeniju proizvodnju (sl.5 i 6).
Ova injenica ne dozvoljava potovanje osnovnih agrotehnikih rokova za
blagovremenu obradu zemljita, setvu, i normalne uslove za etvu, odnosno berbu useva
koji se na njemu gaje. Loa infiltracija, odnosno propusnost zemljita za vodu je razlog
stvaranja vodolei u duem vremenu to dovodi do guenja useva, nemogunosti
normalnog rada mehanizacije zbog propadanja tokova traktora u glib i zaglavljivanja na
pojedinim depresijama.
18
U naem ispitivanju glavni faktor ispitivanja bio je posebno koncipiran sistem
meliorativne obrade zemljita (AMS - Ameliorative tillage system) odnosno posledice
koje ima na gajenje vanijih ratarskih useva. Osnovna zamisao bila je da se u jednom
razliitom vremenskom redosledu primene posebno za takve uslove konstruisana orua i
da se ispita njihov uticaj na zemljite i na produktivnu sposobnost gajenih useva
Na oglednoj parceli u toku 2008. godine na zemljitu gde je predusev bio jeam
izvedena je sistematizacija terena ravnanjem po povrini i drenaom po dubini.

Slika 1. Ravnja u radu Slika 2. Krtini plug Slika 3. Vibracioni razriva

Naime, najpre je izvreno ravnanje zemljita skreperskim ravnjaem (sl. 1). Posle
toga, u drugoj fazi od 21-23.10.2008. godine, uraen je sistem drenanih kanala sa
krtinim plugom na dubinu od 60-80 cm i meuredni razmak od 5m (sl. 2). Svi drenani
kanali bili su povezani sa veim kanalom za odvodnjavanje. Osnovna obrada zemljita
izvedena je u jesen sa specijalno za tu priliku konstruisanim novim vibracionim
razrivaem VR-5 [4], na dubinu 30-35 cm (sl. 3).

Slika 4. Plug obrta Slika 5. Zaglavljen traktor Slika 6. Glib na parceli

Parcele gde nisu obavljene navedene meliorativne radnje posluile su nam kao
kontrola u ovom ispitivanju. Na njima je izvedena konvencionalna obrada zemljita
raoninim plugom obrtaem 18.10.2008. godine na dubinu 30-35 cm i adekvatna
predsetvena obrada - (CT - Konvencionalni sistem obrade zemljita).
U predsetvenoj obradi koja je izvedena 6.04.2009. godine tanjiranjem i drljanjem
uneta je celokupna koliina azota sa mineralnim ubrivima AN i Urea (112 kg a.s.).
Setva suncokreta hibrida Albatre obavljena je 9. aprila 2009. god., u gustini 56.022
(70 x 25,5 cm) i na dubinu od 6 cm. Setva kukuruza hibrid ZP SC 3 obavljena je 28.
aprila. 2009. godine sa hibridom ZP SC 360 Ultra, u gustini od 58.309 (70 x 24,5 cm) i
na dubinu 5-6cm. U borbi protiv korova primenjeni su herbicidi u suncokretu Acris 2,8
l/ha 14.04.2009. godine i u kukuruzu kombinacija herbicida Atrazin+Acetomark+2,4D
19
(2,16 + 2,16 + 1,9 l/ha) sa 150 l/ha vode 21.04.2009. Sa istim ciljem, ali i sa drugim
prednostima koje nosi obavljene su u oba useva dve meuredne kultivacije prva 21.05.
2009., i druga 10.06.2009. godine.
Uzorci za praenje morfolokih i produktivnih osobina uzimani su dva puta u toku
vegetacionog perioda suncokreta i kukuruza. Prvo uzimanje uzoraka obavljeno je na
kraju vegetativne faze porasta suncokreta (formiran buton odvojen od apialne rozete) i
kukuruza. Tada su uzimane cele biljke zajedno sa korenovim sistemom za detaljnu
analizu. Korenov sistem je uzet paljivo kao monolit zajedno sa zemljitem u
neporemeenom stanju. U laboratoriji je stavljan na nekoliko dana u adekvatnu posudu
sa vodom (sl. 8), da bi potom bio paljivo ispran tekuom vodom (sl. 7). Kod kukuruza
merena je vlana masa korena i svih drugih delova biljke pojedinano od stabla, lista, do
klipa (sl. 8 i 9). Isto je postupljeno i sa biljkama suncokreta, s tim da smo tu merili masu
korena, stabla, listova, broj listova i masu butona (sl. 10 i 11). Posle suenja svih delova
u sunici premereni su ponovo u apsolutno suvom stanju.

Sl. 7. Koren kukuruza Sl. 8. Koren kukuruza u vodi

Sl. 9. Delovi stabla kukuruza Sl. 10. Listovi suncokreta Sl. 11. Cele biljke suncokreta

Isti postupak primenili smo sa biljkama suncokreta i kukuruza na ispitivanim
varijantama u reproduktivnoj fazi tanije u vreme punog cvetanja suncokreta i svilanja
kod kukuruza. To vreme je bilo pogodno zato to je to bilo vreme opraivanja cvetova na
glavicama suncokreta, ali istovremeno i kada je potpuno formirana biljka kukuruza, pa je
tada pored ranijih delova navedenih delova imala i metlicu u punoj fazi cvetanja i
oplodnje.
Uzorke korova u suncokretu i kukuruzu uzimali smo u fazi pred drugu meurednu
kultivaciju. Uzorci su uzimani sa probne povrine od 1 m
2
u etiri ponavljanja. Na polju
smo odmah determinisali vrste korova utvrdili broj jedinki i premerili masu u sveem.
Kasnije smo posle suenja na vazduhu utvrdili tako prosuenu biomasu korova.
20
Prinos kukuruza smo utvrdili merenjem teine klipa u etiri ponavljanja. Jedno
ponavljanje nam je bilo 4 duna metra iz 4 reda. Prebrojane su sve biljke radi prorauna
korekcije na prazna mesta.
Korekciju prinosa na prazna mesta vrili smo po Hajnrihovoj formuli [8]:

CP =
+
2
a
c
b c

CP Korigovan prinos klipa kukuruza na prazna mesta
a broj uspelih biljaka na elementarnoj parceli;
b idealan broj biljaka na elementarnoj parceli;
c prinos klipa po parceli.
Korigovanje prinosa na sadraj koanke vrili smo po formuli Dospehova [3]:
Y
1
=
100
a y
gde je:
Y
1
korigovan prinos na sadraj koanke (oklaska);
y korigovan prinos klipa;
a procenat koanke.
Korigovanje prinosa zrna kukuruza na 14% vlage obraunali smo po sledeoj
formuli:
KP =
14 100
X 100
FP
gde je:
KP gde je konaan prinos zrna kukuruza sa 14% vlage;
FP masa zrna kukuruza po odbitku koanke;
X sadraj vlage zrna u momentu berbe.
Uzorci za merenje prinosa suncokreta uzeti su na isti nain koji je opisan kod
kukuruza samo tri nedelje ranije od kukuruza. Sa 4 ponavljanja uzeto je po 20 glavica
koje su okrunjene i potom izmereno zrno, konstatovana vlaga i izvrene sve korekcije od
korekcije na prazna mesta do sadraja vlage u momentu etve.
Svi podaci o morfolokim osobinama i dobijenim prinosima zrna suncokreta i
kukuruza obradjeni su statistiki metodom analize varijanse. Za pojedinana poreenja
koristili smo LSD test.

4. METEOROLOKI USLOVI ZA VREME IZVOENJA OGLEDA

Od meteorolokih uslova koji imaju vei znaaj u proizvodnji suncokreta i kukuruza
smatramo neophodnim isticanje srednje mesenih temperatura vazduha i padavina
tokom ne samo vegetacionog perioda, nego i tokom vegetacione sezone, s obzirom na
karakter primenjenih meliorativnih radnji na zemljitu. Podaci o meteorolokim
uslovima koji su vladali na oglednom polju na lokalitetu Krnjeevci dati su u grafiku 1.
21
Na osnovu navedenih podataka uoava se nedostatak padavina u oktobru mesecu
2008. godine. Ova sua imala je uticaja na tee izvoenje same drenae, odnosno na rad
krtinog pluga, budui da su otpori koje to zemljite prua tada vei. U zimskim
mesecima bilo je manje padavina nego to je to uobiajeno. Drugi suni period bio je u
aprilu mesecu za vreme setve suncokreta i kukuruza.

Grafik 1. Podaci o meteorolokim uslovima za Beograd u vegetacionoj sezoni
u periodu 2008/2009. god.
Klimadijagram po Walteru
0,0
10,0
20,0
30,0
40,0
50,0
60,0
70,0
IX X XI XII I II III IV V VI VII VIII
2008 2009
t
e
m
p
e
r
a
t
u
r
a

u

0
C
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
120,0
140,0
p
a
d
a
v
i
n
e

u

m
m
temperatura padavine

Ve od maja do polovine jula padavine su bile ravnomernije rasporeene i obilnije
tako da su bili stvoreni povoljniji uslovi za zadovoljenje potreba u vodi dva ispitivana
useva suncokreta i kukuruza.


Suncokret je otporna biljka na suu zahvaljujui, pre svega korenovom sistemu koji
je sposoban da izvue vodu i hraniva iz dubljih slojeva. U mnogim radovima se moe
pronai podatak da pojedine ile i ilice ove biljke prodiru i do 2 m to je vie od
kukuruza soje ili ita [1]. Rezultati uticaja efekta meliorativne obrade na morfoloke
osobine suncokreta u vegetativnoj fazi porasta u vreme butonizacije kao karakteristine
faze rasta ove biljke dati su u tab. 1. Prema podacima moe se videti visoka statistika
znaajnost izmeu ispitivanih osobina poev od mase korena, stabla, listova do butona
kako u vlanom, sirovom stanju, tako i posle apsolutno suvog materijala.

Tabela 1. Uticaj meliorativnog sistema obrade na vanije morfoloke i produktivne osobine
suncokreta na kraju butonizacije
Masa korena
(gr.)
Masa stabla
(gr.)
Masa listova
(gr.)
Masa
butona (gr.)
Varijante
vlana suva
Ukupna
visina
stabla
(cm)
vlana suva
Broj
listova
vlanih suvih vlanih suvih
Melior. 87,00 13,01 93,50 361,82 34,12 24,00 371,85 62,00 13,45 1,72
Kontrola 79,75 10,47 91.50 322,67 28,37 21,75 337,50 53,10 10,47 1,40

LSD
0,05
3,342 2,083 8,177 35,036 2,480 0,998 75,185 9,703 1,913 0,451

0,01
5,063

3,155 12,387 53,077 3,758 1,513 113,900 14,699 2,899 0,683
22
U tabeli 2, navedeni su podaci o morfolokim parametrima suncokreta u
generativnoj fazi tanije u vreme cvetanja i otvorene tri cvetne zone. Razlike u praenim
parametrima, iako su u korist meliorativne obrade, ovde su ipak bile manje izraene.
Naime, meliorativna obrada zemljita je uticala na veu masu stabla i masu glavice. Ova
razlika je statistiki opravdana.

Tabela 2. Uticaj meliorativnog sistema obrade na vanije morfoloke i produktivne osobine
suncokreta u fazi cvetanja i oplodnje
Masa korena
(gr.)
Masa stabla
(gr.)
Masa listova
(gr.)
Masa glavice
(gr.)
Varijante
vlana suva
Ukupna
visina
stabla
(cm)
vlana suva
Broj
listova
vlanih suvih vlanih suvih
Melior. 396,95 116,65 154,0 948,35 166,80 25,50 563,65 112,65 574,01 63,4
Kontrola 379,40 102,30 140,0 924,65 160,35 22,25 532,15 108,60 534,70 62,1

LSD
0,05
25,185 7,456 14,128 10,567 19,161 0,934 33,594 15,576 22,252 7,857

0,01
38,153 11,295 21,400 16,008 29,028 1,415 50,892 23,599 33.710 10,994

Korenov sistem biljaka kukuruza, ali i drugih biljaka, vrlo je teko prouavati to
istiu razni autori [2]. Razvijenost korena je vrlo razliita zavisno od uslova zemljinih,
klimatskih, agrotehnikih itd. [13]. Zemljine osobine, pre svih fizike, su veoma vane
za rast korena i njegovu distribuciju po dubini profila zemljita [5], [7]. Zemljita tekog
mehanikog sastava zbog poveane kompakcije naroito u ekstremnim uslovima nisu
povoljna za razvoj korena koji se u njima, uglavnom, razvija povrinski to se moglo
videti i u naim istraivanjima. Zato se za ovakva zemljita pri gajenju useva sa dubljim
korenom obino preporuluju sistemi meliorativne obrade zasnovani na razrivakim
oruima [4], [6], koji rastresaju dublje slojeve to omoguava bre prodiranje vode u
dubinu.
Kod kukuruza u prvoj ispitivanoj tzv. vegetativnoj fazi, praeni su efekti
meliorativnog sistema obrade na biomasu korena, stabla, lista, u vlanom i apsolutno
suvom stanju. Podaci su prikazani u tabeli 3. Pod uticajem meliorativne obrade dolo
poveana je masa korena to je rezultat rastresanja zemljita i povoljnijih fizikih
osobina. Vee razlike u masi stabla i listova su statistiki signifikantne.

Tabela 3. Uticaj meliorativnog sistema obrade na vanije morfoloke osobine
pred kraj vegetativne faze kukuruza
Masa korena (gr.) Masa stabla (gr.) Masa listova (gr.)
Varijante
vlana suva
Ukupna
visina
stabla (cm)
vlana suva
Broj
listova vlani suvo
Melior. 37,67 4,00 111,50 133,52 9,40 14,0 99,25 18,03
Kontrola 33,15 3,52 110,25 113,25 7,27 13,0 94,10 15,95

LSD
0,05
3,584 0,996 2,421 11,830 1,596 0,712 6,372 2,420

0,01
5,430

1,509 3,668 17,921 2,418 1,068 9,653 3,660

U generativnoj fazi kukuruza pratili smo od morfolokih osobina masu korena,
stabla, listova, metlice i mladog klipa, ukupnu visinu stabla i visinu stabla do klipa (tab.
4). Iz podataka se vide jasno razlike u korist meliorativne obrade po svim ispitivanim
23
parametrima. Visoka statistika signifikantnost utvrena je kod mase korena, stabla,
broja, mase lista i duine klipa u vlanom, ali ne i u apsolutno suvom stanju. Ukupna
visina stabla, visina do klipa nije bila statistiki signifikantna.

Tabela 4. Uticaj meliorativnog sistema obrade na vanije morfoloke osobine
kukuruza u reproduktivnoj fazi rasta (svilanje)
Masa korena
(gr.)
Masa stabla
(gr.)
Masa listova
(gr.)
Masa
metlice
(gr.) Varijante
vlana suva
Ukupna
visina
stabla
(cm) vlana suva
Broj
listova
vlani suvo vlana suva
Visina
stabla
do
klipa
(cm)
Duina
klipa
(cm)
Melior. 341,0 87,10 282,10 523,5 108,50 18,00 209,01 69,50 16,00 4,70 94,0 38,3
Kontrola 307,0 78,60 271,95 455,5 105,00 17,25 193,50 66,10 13,60 4,60 91,0 36,0

LSD
0,05
9,939 3,211 11,933 9,608 7,640 0,612 2,896 1,579 1,854 0,412 2,912 1,368

0,01
15,058 4,864 18,077 14,555 11,575 0,927 4,387 2,393 2,809 0,624 4,412 2,072

Podaci o uticaju sistema obrade na floristiki sastav korovske zajednice u
suncokretu i kukuruzu na kontroli i meliorisanom zemljitu dati su u tabeli 5. Analiza
ivotnih formi korova u usevu suncokreta i kukuruza ukazuje na predominantnost
terofita (9) nad geofitama (3). Floristikim sastavom dominiraju uglavnom otporne vrste
na primenjene herbicide od viegodinjih Convolvulus arvensis L., i Sorghum halepense
(Pers.), a od jednogodinjih Amaranthus retroflexus L., Datura stramonium L., Hibiscus
trionum L., i Setaria glauca L.

Tabela 5. Uticaj meliorativne obrade na floristiki sastav korovske sinuzije (po m
2
)
Suncokret Kukuruz
Br. Vrsta korova
kontrola melior. kontrola melior.
1. Amaranthus retroflexus L. 0.66 1.00 0.66 0.33
2. Chenopodium album L. - 0.33 - 0.66
3. Cirsium arvense (L.) Scop. - - 0.33 -
4. Convolvulus arvensis L. 1.00 0.33 0.33 0.33
5. Datura stramonium L. 0.66 - 0.33 0.33
6. Hibiscus trionum L. 1.00 0.33 0.33 0.33
7. Panicum crus-galli L. (Beauv.) - 0.33 - -
8. Setaria glauca L. 0.33 0.66 0.66 1.00
9. Sinapis arvensis L. 0.33 0.33 - -
10. Solanum nigrum L. - 0.33 0.33 -
11. Sorghum halepense Pers. 1.33 - 1.00 1.00
12. Xanthium sp. - 0.33 0.33 0.33
Ukupan broj jedinki korova po m
2
5.31 3.97 4.30 4.31
Ukupan broj vrsta korova 7 9 9 8
Broj jedinki jednogodinjih vrsta korova 2.98 3.64 2.64 2.98
Broj jedinki viegodinjih vrsta korova 2.33 0.33 1.66 1.33
Vazduno suva gr/m
2
16.6 24.2 15.6 22.1
24
Rezultati pokazuju da su male razlike izmeu pojedinih varijanti kako u usevu
kukuruza tako i suncokreta. Mali broj korovskih vrsta je dokaz intenzivnije agrotehnike.
Varijanta sa konvencionalnom obradom zemljita koja ukljuuje raonini plug neto je
efikasnija u suzbijanju jednogodinjih korovskih vrsta to govore podaci o manjem broju
jedinki i biomase korova u njima. To je oekivano, jer sistemi koji se oslanjaju na orua
za obradu izelnog tipa kakva su i naa koriena za melioracije imaju taj nedostatak u
poreenju sa raoninim plugovima [11]. Efikasnost primenjenih herbicida kombinovana
sa meurednim kultiviranjem je bila dosta efikasna. Na efikasnost primenjenih
herbicidnih kombinacija uticali su i povoljni meteoroloki uslovi, pre svega, padavine.

Tabela 6. Uticaj meliorativnog sistema obrade zemljita na prinos suncokreta i kukuruza
Suncokret (kg/ha) Kukuruz (kg/ha)
Konvencionalna obr.
zemljita
(CTS)
Sistem meliorativne
obrade zemljita
(AMS)
Konvencionalna
obr. zemljita
(CTS)
Sistem meliorativne
obrade zemljita
(AMS)
3716 3990 7998 8627
LSD 0,05 0,143 0,359
0,01 0,217 0,544

Podaci o prinosu zrna na kraju vegetacionog perioda dati su u tabeli 6.
Meliorativnom obradom zemljita povean je prinos zrna suncokreta za 274 kg/ha.
Kukuruz je znatno jae reagovao to pokazuje statistiki signifikantna razlika od 629
kg/ha u korist meliorativne obrade. Relativno dobar raspored padavina i dobar izbor
hibrida suncokreta i kukuruza doprineli su dobrim prinosima oba useva i na kontrolnim
parcelama.

ZAKLJUAK

Na osnovu analize podataka o uticaju meliorativnog sistema obrade zemljita na
vanije morfoloke osobine suncokreta i kukuruza (masu korena, stabla, lista i
reproduktivnih organa, glavice kod suncokreta klipa i metlice kod kukuruza) u njihovim
znaajnim fazama porasta, na kraju vegetativne i u punoj reproduktivnoj, zakorovljenost
i prinos zrna u 2008. godini moglo bi se zakljuiti sledee:
Meliorisana povrina, odnosno sistem obrade zemljita koji je upotrebljen, a
sastojao se od sistematizacije terena, podrivanja krtinim plugom i vibracionim
rastresaem uticao je na veu rastesitost zemljita. Tako popravljene zemljine osobine,
smanjene kompakcije ve u prvoj godini su povoljnije stanite za gajene useve
suncokreta i kukuruza.
Konvencionalna obrada zemljita imala je neto efikasnije dejstvo u suzbijanju
jednogodinjih korovskih vrsta to se vidi iz manjeg broja jedinki i biomase korova. To
je oekivano, jer sistemi koji se oslanjaju na orua za obradu izelnog tipa kakva su bila
u ispitivanju imaju taj nedostatak za razliku od raoninih plugova.
Primenjeni meliorativni sistem obrade zemljita imao je pozitivan uticaj na praene
morfoloke i produktivne osobine useva kukuruza i suncokreta. Kao krajnji rezultat
uticaja na sve analizirane morfoloke osobine oba useva dobijeno je statistiki vrlo
signifikantno poveanje prinosa zrna oba useva: suncokreta za 274 kg/ha; i kukuruza za
629 kg/ha; u poreenju sa kontrolom gde nisu izvedene meliorativne mere.
25

LITERATURA

[1] Angadi, V.S., Entz, H.M. (2002): Root system and water use patterns of different height
sunflower cultivars. Agron. J. 94.: 136-145.
[2] Amos, B., Walters, T.D. (2006): Maize root biomass and net rhizodepozited carbon: an
analyzis of the literature. Soil. Sci. Soc. Am. J.,70.1489-1503.
[3] Dospehov, B.A. (1968): Metodika polevoga opita. Kolos. Moskva. 1968.
[4] Ercegovi, D., Raievi, D., Vuki, ., Oljaa, V.M., Radojevi, R., Paji, M., Gligorevi, K.
(2008): Tehniko-tehnoloki aspekti primene maina i orua za ureenje zemljita po povrini
i dubini. Poljoprivredna tehnika. God. XXIII. Br. 2:13-26. Decembar. Beograd.
[5] Hadas, A. (1997): Soil tilth-the desired soil structural state obtained through proper soil
fragmentation and reorientation processes. Soil & Tillage Research. 43.7: 1-40.
[6] Heidari Soltanabadi, M., Miranzadeh, M., Karimi, M., Ghasemi Varnamkhasti, M., Hemmat,
A. (2008): Effect of susoiling on soil physical properties and sunflower yield under conditions
of conventional tillage. International Physics 22.: 313-317.
[7] Liedgens, M., Soldati, A., Stamp, P., Richner, W. (2000): Root development of maize (Zea
mays L.) as observed with minirhizotrons in lysimeters. Crop Sci. 40.:1665-1672.
[8] Kovaevi, D. (1983): Uticaj razliitih naina predsetvene obrade na promene nekih fizikih
osobina zemljita u usevu kukuruza. Magistarski rad. Poljoprivredni fakultet. Zemun.1-102.
[9] Kovaevi, D. (1995): Sistemi obrade zemljita u intenzivnoj proizvodnji kukuruza. Acta
herbologica.Vol.4. No. 2 : 3-20.
[10] Kovaevi, D. (2003): Opte ratarstvo. Udbenik. Poljoprivredni fakultet. Zemun:1-771.
[11] Kovaevi, D., Deni, S., Kobiljski, B., Momirovi, N., Sneana Oljaa (1998): Effect of
Balkan Symposium on Field Crops. Novi Sad, Vol. 2., 313-317.
[12] Kovacevic, D., Momirovic, N., Dencic, S., Oljaca Snezana, Radosevic, Z., Ruzicic, L. (1998):
Effect of tillage systems on soil physical properties and yield of winter wheat in low-input
technology. Proceedings of International Conference on " Soil Condition and Crop
Production": 58-61.Gddl.
[13] Timlin, J.D., Pachepsky, Y., Snyder, A.V., Brayant, B.R. (2001): Water budget aproach to
quantify corn grain yields under variable rooting depths. Soil. Sci. Soc. Am. J., 65.1219-
1226.
[14] Grupa autora: Metode istraivanja i odreivanja fizikih svojstava zemljita. JDPZ. 1-278.
Novi Sad.1997.
*** Foto dokumentacija Dragana Kolara o stanju parcela Instituta za kukuruz "Zemun Polje" na
O.D. Krnjeevci u 2008. godini.

Rad je rezultat istraivanja u okviru realizacije Projekta TR-20092: "Efekti primene i
optimizacije novih tehnologija, orua i maina za ureenje i obradu zemljita u biljnoj
proizvodnji". Ova istraivanja finansira Ministarstvo za nauku i tehnoloki razvoj Republike
Srbije.

26

THE EFFECT OF AMELIORATIVE TILLAGE ON ROOT
DEVELOPMENT, WEED CONTROL, MORFOLOGICAL
AND PRODUCTIVE PROPERTIES SUNFLOWER AND MAIZE

Dusan Kovacevi
1
, Zeljko Dolijanovi
1
, Zivota Jovanovic
2
, Dragan Kolcar
2

1
Faculty of Agriculture, Belgrade-Zemun
2
Maize Research Institut "Zemun Polje"

Abstract: The paper deals with the effects of ameliorative tillage on the dynamics of
some important productive morphologic characteristic in two crops sunflower and
maize. The trial was caried-out at the Maize Research Institute "Zemun Polje"
experimental fields in village Krnjesevci on meadows chernozem soil type. The
folowing ameliorative and conventional tillage systems were included in ivestigations:
1. Ameliorativel tillage system - (ATS) includes new types machines for field
sistematisation-scrapers (USM 5) in autamn, drainage plow on the depth 60-80 cm, and
subsoiling with heavy vibratory subsoiler VR 5. on 30-35 cm depth. After basic tillage
we prepared soil for seeding with preparation by disking and harrowing
2. Conventional tillage - (CT) - in this case includes ploughing to the depth of 30-
35cm + presowing preparation by disking and harrowing
The folowing morfological and productive properties were studied: root distribution,
biomass stalk, leafs, head of sunflower, ear maize, and grain yield in two growth stages
at the end vegetative and in full reproductive growth stages.
Ameliorative tillage systems had better effect for all investigated morfological
properties on this heavy soil type. Many of them are important for productive properties
was statistically signifficant compared with control (CT).
Ameliorative tillage system increase significantly grain yield sunflower (274 kg/ha,
and maize 629 kg/ha compared with conventional tillage systems on control variants.

Key words: ameliorative tillage, conventional tillage, weeds, morfological properties,
yield, sunflower, maize.


Godina XXXIV
Strane: 27 - 34
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 631.171

MAIZE AND SUNFLOWER PRODUCTION IN POSAVINA,
CROATIA INFLUENCED BY DIFFERENT
SOIL TILLAGE SYSTEMS

Igor Kovacev
1)
, Silvio Kosutic
1)
, Dubravko Filipovic
1)
,
Milan Pospisil
2)
, Zlatko Gospodaric
1)

1)
Department of Agricultural Engineering, Faculty of Agronomy,
University of Zagreb, 10000 Zagreb, Croatia, ikovacev@agr.hr
2)
Department of Field Crops, Faculty of Agronomy, University of Zagreb,
10000 Zagreb, Croatia, mpospisil@agr.hr

Abstract: The paper presents results of the two years experiment in maize and sunflower
production with four different soil tillage systems carried out in Western Slavonia, at
agricultural company PK Nova Gradiska in village Staro Petrovo Selo, located 150 km
south-east from Zagreb (45 10 N, 17 30 E). Energy requirement comparison showed
that CT system had the highest fuel consumption of 62.93 L ha
-1
(maize) and 57.96
L ha
-1
(sunflower). In maize production the best energy saving system was RT2 with
36.30 L ha
-1
, while in sunflower production was RT1 with 36.41 L ha
-1
. Comparison
regarding labour requirement unveiled that conventional tillage (CT) required 2.62 h ha
-1

and 0.35 h Mg
-1
in maize, while in sunflower it required 2.63 h ha
-1
and 0.35 h Mg
-1
. The
lowest labour requirement in maize production of 1.48 h ha
-1
and 0.19 h Mg
-1
achieved
RT2 followed by RT1 with 1.49 h ha
-1
and 0.15 h Mg
-1
, while in sunflower the lowest
requirement achieved RT1 with 1.35 h ha
-1
and 0.14 h Mg
-1
. The highest average yield
obtained system RT1 in both crops, while the lowest yield was with RT3 in maize and
CT in sunflower production.

Key words: fuel consumption, energy and labour requirement, income/costs ratio.

INTRODUCTION

Maize (Zea mays L.) and Sunflower (Helianthus annuus L.) are among the most
important arable crops in Croatia. The mainly utilised soil tillage system in these crops
production is conventional system, based on mouldboard ploughing as primary tillage
operation, followed with secondary tillage performed by disc harrow and seed-bed
implement. This tillage technology is, from one side, the most expensive, complicated,
organisationally slow, with high fuel consumption and labour requirement, and, from
28
another side, ecologically unfavourable (Zugec et al., 2000). Pellizzi et al. (1988)
reported that 55-65% of direct field energy consumption could be accounted to soil
tillage. According to Conservation Technology Information Center (2000) no-till system
in USA is applied to almost 40 % of arable land. Many authors from Central Europe,
Borin and Sartori (1995), Kornmann and Kller (1997), Knakal and Prochazkova (1997),
Malicki et al. (1997), Tebrgge et al. (1998), pointed out of ecological and economical
benefits, which can be achieved by using non-conventional tillage systems instead of
conventional. Although it is known that non-conventional tillage systems in comparison
to conventional tillage system can save enormous quantity of energy and labour,
decreasing thus environment pollution and production costs, currently 93.7% of the
fields in Croatia are being tilled by the conventional tillage system (Zimmer et al., 2002).

MATERIALS AND METHODS

The experiment was performed at agricultural company "PK Nova Gradiska"
in village Staro Petrovo Selo, located 150 km south-east from Zagreb (45 10 N,
17 30 E). Experimental field was consisted of 12 plots with dimension length 250 m x
width 56 m each, organized as randomized blocks with three replications. The tillage
with different systems was performed on the Hypogley-vertic type of soil, (Anonymous,
1998). Its texture in ploughed layer according to Anonymous (1975) belongs to the silty
clay loam (Table 1). Implements, which were included in different tillage systems, are as
follows:
- Conventional tillage - plough, disc harrow, seed-bed implement (CT);
- Conservation tillage 1 - chisel plough, disc harrow, seed-bed implement (RT1);
- Conservation tillage 2 - chisel plough, rotary harrow, drill (RT2);
- Conservation tillage 3 - plough, rotary harrow, drill (RT3).
Depth of tillage for mouldboard plough was in average 23.6 cm, disc harrow
10.2 cm and seed-bed implement 6.8 cm. Chisel ploughing was done to 26.6 cm in
average.
The energy requirement of each tillage system was determined by tractors fuel
consumption measurement for each implement in each tillage system applying
volumetric method. Energy equivalent of 38.7 MJ L
-1
(Cervinka, 1980) was presumed.
In this experiment 4WD tractor with engine power of 141 kW was used. The working
width of the tillage implements was chosen according to the pulling capacity of the
tractor. The labour requirement was determined by measuring the time for finishing
single tillage operation at each plot of the known area (14000 m
2
). The yields were
determined by weighing grain mass of each harvested plot.

Table 1. Soil particle size distribution and soil type (Hypogley-vertic)
Soil layer
(cm)
0.2-2 m
(%)
0.05-0.2 m
(%)
0.002-0.05 m
(%)
<0.002 m
(%)
Soil type*
0-35 16.0 28.0 22.0 34. 0 SCL
36-55 13.0 32.0 26.0 29.0 SCL - SL
56-85 13.0 31.0 28.0 28.0 SCL
86-170 16.0 31.0 24.0 29.0 SCL
*SCL=Silty clay loam, SL=Silty loam
Maize and Sunflower production in Posavina, Croatia influenced by different soil tillage systems
29
Air temperatures in cropping period 2005-2007 were generally within twenty year's
average (Figure 1), except of noticeably warmer winter 2006/07. During maize growing
period the significant lack of precipitation occurred in July 2006 (37 % of average),
while in August 2006 more than double quantity of monthly precipitation was recorded
(Figure 2). So, weather conditions regarding precipitation for maize flowering were
unfavourable. During sunflower growing period the significant lack of precipitation
occurred in time of sowing in April 2007 (only 23 % of average), and again in July 2007
(38 % of average), while great excess of precipitation was recorded before harvest in
September 2007 (almost twice of average quantity).

Figure 1. Mean air temperature during cropping period

Figure 2. Precipitation during cropping period
30
Schedule of the field operations (tillage, fertilizing, sowing, crop protection,
harvesting) and soil moisture content at the moment of tillage are shown in Table 2.
On the experimental field previous crop was winter barley. Working conditions
regarding soil moisture content, soil compaction and post-harvest residues at the
beginning of experiment were equal for all tillage treatments.

Table 2. Date of field operations, soil moistures and application rates
Description
Maize
2005/2006
Sunflower
2006/2007
Tillage & Sowing
Primary tillage 5
th
7
th
November 2005 20
th
November 2006
Soil moisture (%) at
5; 15; 30 cm depth
24.7; 45.6; 47.3 27.4; 39.1; 40.8
Secondary tillage 18
th
May 2006 17
th
April 2007
Soil moisture (%) at
5; 15; 30 cm depth
28.0; 46.3; 47.3 26.7; 42.8; 40.2
Sowing date 18
th
May 2006 19
th
April 2007
Crop (cultivar) PR 37H24 PR 63A90
Fertilizing
Application date 4
th
November 2005 19
th
April 2007
Fertilizer-rate (kg ha
-1
) NPK (17.8-22.5-22.5)
Urea 46% (50);
NPK (22.5-22.5-22.5)
Application date 16
th
May 2006 22
nd
May 2007
-1
) Urea 46% (250)
CAN 27% (150);
NPK (86-22.5-22.5)
Application date 18
th
May 2006
-1
) NPK 15:15:15 (150)
Application date 22
nd
June 2006
-1
) CAN 27% (150)
Crop protection
Application date 20
th
May 2006 22
nd
June 2007
Chemical-rate (l ha
-1
)
terbuthylazine +
acetochlor +
dichlormid (5)
alphametolachlor (1.3);
fluchloridon (1.6);
oksifluorfen (0.6)
Application date 14
th
June 2006 16
th
July 2007
Chemical-rate (l ha
-1
) dicamba (0.5)
triazole (2);
carbendazin (0.35)
Harvest
Harvesting date 2
nd
November 2006 25
th
September 2007

RESULTS AND DISCUSSION

Yield

In the first experimental season differences among average maize yields obtained by
different soil tillage systems were statistically significant according to ANOVA.
The greatest average yield obtained by RT1 (9.65 Mg ha
-1
) was significantly different
from all other tillage systems at probability level of p<0.05. Differences of average
31
yields between RT2 (7.95 Mg ha
-1
) and RT3 (6.84 Mg ha
-1
) were also significant at
probability level of p<0.05, while average yield of CT (7.48 Mg ha
-1
) wasnt
significantly different from yields obtained by RT2 and RT3 (Table 3). Bakhsh, Kanwar
et. al. (2000) experimenting with different tillage systems in maize and soybean
production found that average corn yield on chisel plots was significantly (p=0.05)
higher then with no tillage system. On the contrary, Kosutic, Filipovic et. al. (2001)
reported of the greatest maize yield achieved by CT system in comparison to
non-conventional tillage systems. Results of Tolimir, Veskovic et. al. proved that
conventional tillage yields were 24 % and 84 % higher compared to reduced and zero
tillage, respectively.
In the second experimental season the greatest average sunflower yield of
3.70 Mg ha
-1
achieved RT1 system. RT2 system obtained average yield of 3.65 Mg ha
-1

and RT3 system 3.31 Mg ha
-1
. CT system had the lowest average yield of 3.26 Mg ha
-1
.
In spite of noticed average yield differences, statistical analysis showed they were not
significant. Diaz-Zorita et. al. (2002) results of long-term tillage trials have also showed
that average crop yields (sunflower, maize, soybean and wheat) with use of no-till
system are similar to those observed with other tillage systems.

Table 3. Energy and labour requirement of different soil tillage systems
Maize
2005/2006
Sunflower
2006/2007
Tillage system
Fuel
L ha
-1

Energy
MJ Mg
-1

Productivity
h ha
-1
h Mg
-1
Fuel
L ha
-1

Energy
MJ Mg
-1

Productivity
h ha
-1
h Mg
-1
CT Average Yield = 7,48 Mg ha
-1
bc
(1)
Average Yield = 3,26 Mg ha
-1
a
Plough 42,45 219,6 1,72 0,23 39,52 469,4 1,64 0,22
Disc harrow 10,34 53,5 0,31 0,04 11,32 134,5 0,49 0,06
Seed-bed impl. 6,68 34,6 0,23 0,03 3,72 44,2 0,15 0,02
Drill 3,46 17,9 0,35 0,05 3,34 40,4 0,36 0,05
Total 62,93 325,5 2,62 0,35 57,96 688,5 2,63 0,35
RT 1 Average Yield = 9,65 Mg ha
-1
a Average Yield = 3,70 Mg ha
-1
a
Chisel 18,26 73,2 0,60 0,06 21,27 222,5 0,50 0,05
Disc harrow 10,34 41,5 0,31 0,03 8,02 83,9 0,35 0,04
Seed-bed impl. 6,68 26,8 0,23 0,02 3,72 38,9 0,15 0,02
Drill 3,46 13,9 0,35 0,04 3,4 35,6 0,36 0,04
Total 38,74 155,4 1,49 0,15 36,41 380,9 1,35 0,14
-1
b Average Yield = 3,65 Mg ha
-1
a
Chisel 18,26 88,8 0,60 0,07 21,27 225,6 0,50 0,06
Rotary harrow 14,58 70,9 0,53 0,07 15,68 166,3 0,67 0,08
Drill 3,46 16,8 0,35 0,04 3,4 36,1 0,36 0,04
Total 36,3 176,6 1,48 0,19 40,35 427,9 1,52 0,19
-1
c Average Yield = 3,31 Mg ha
-1
a
Plough 42,45 240,1 1,72 0,25 39,52 461,5 1,64 0,24
Rotary harrow 14,58 82,5 0,53 0,08 14,65 171,1 0,68 0,10
Drill 3,46 19,6 0,35 0,05 3,4 39,7 0,36 0,05
Total 60,49 342,2 2,61 0,38 57,57 672,3 2,67 0,39
(1)
Different letters indicate significant (p 0.05) differences
32
Energy requirement

The conventional tillage system (CT) was expectantly the greatest fuel consumer
with 62.93 L ha
-1
in maize and 57.96 L ha
-1
in sunflower production. The RT3 system
enabled saving of 4 % of energy per hectare in maize and 0.7 % in sunflower production.
The greatest energy saving per hectare in maize production of 42.3 % was obtained by
RT2 system, while in sunflower production it was 37.2 % by RT1 system. Bowers
(1992) showed a composite of average fuel consumption and energy expended, based on
data from different countries around the world and reported that average fuel
consumption for mouldboard ploughing is 17.492.06 L ha
-1
, chisel ploughing
10.201.50 L ha
-1
, while no-till planter required 4.021.03 L ha
-1
. In comparing these
data to other sources, wide variations can be expected due to soil types, field conditions,
working depth, etc. On the other hand, Kller (1996) reported that the fuel consumption
was 49.40 L ha
-1
for mouldboard ploughing, 31.30 L ha
-1
for chisel ploughing and
13.40 L ha
-1
for no-till. Hernanz and Ortiz-Caavate (1999) presented data that coincide
between previously mentioned results.

Economic analysis

Total costs include all the inputs (labour, machine costs, seed, fertiliser and plant
protection chemicals) from soil tillage to harvest, including grain transport within field.
Storage and handling costs werent taken into account since its great variability.
In both seasons CT system resulted in the highest costs with 633 ha
-1
(maize) and
638 ha
-1
(sunflower). In maize production the income/costs ratio differences showed
that RT1 system obtained the best economic result, while the next was RT2 followed by
CT and RT3 (Table 4). ANOVA unveiled that differences of income/costs ratio in maize
production were statistically significant at probability level p<0.05. In sunflower
production the best income/costs ratio achieved RT2 system, the next was RT1 followed
by RT3 and CT with differences statistically significant at probability level p<0.05.

Table 4. Total cost, gross income and gross margin for maize and sunflower
Maize Sunflower
Tillage
Gross
income
ha
-1

Total
costs
ha
-1

Gross
margin
ha
-1

Income/
Costs ratio
Gross
income
ha
-1

Total
costs
ha
-1

Gross
margin
ha
-1

Income/
Costs ratio
CT 1674 633 1042 2.65 c
(1)
978 638 339 1.53 b
RT 1 2120 605 1514 3.50 a 1068 611 457 1.75 a
RT 2 1771 564 1207 3.14 b 1058 570 488 1.86 a
RT 3 1543 592 951 2.61 c 989 597 392 1.59 ab
(1)
Different letters indicate significant (p 0.05) differences

CONCLUSIONS

Summarizing results of the short term experiment results together with previously
acquired experience following could be concluded:
1. In comparison to conventional tillage (CT) the greatest energy saving per hectare
of 42.3 % in maize production was obtained by RT2 system, while in sunflower
production it reached 37.2 % by RT1 system.
33
2. The lowest labour consuming soil tillage system in maize production was RT2
that enabled savings of 43 %, while in sunflower production it was RT1 system that
enabled savings of 48.5 %.
3. In maize production soil tillage systems obtained statistically significant different
yields, so the best solution would be RT1 system, due to its highest yield and best
income/costs ratio.
4. The soil tillage systems in sunflower production didnt obtain statistically
significant yield differences, but non-conventional tillage systems RT1 and RT2 showed
significantly better income/costs ratio in comparison to CT system, so RT2 system could
be right choice, due to its lowest total costs.
This short-term experiment showed that non-conventional tillage systems due
to their lower energy and labour requirement could be economically important tool to
decrease production costs.

REFERENCES

[1] Anonymous. Soil Taxonomy. Soil Survey Staff of the United States Department of
Agriculture, 1975.
[2] Anonymous. World reference base for soil resources. FAO, 1998.
[3] Anonymous. Market Information System in Agriculture, Ministry of Agriculture, Forestry and
Water Management of Republic of Croatia, 2004.
[4] Bakhsh, A., Kanwar, R.S. Tillage and nitrogen management effects on crop yield and residual
soil nitrate. Transactions of the ASAE, 2000, 43(6): 1589-1595.
[5] Borin, M., L. Sartori. Barley, soybean and maize production using ridge tillage, no-tillage and
conventional tillage in north-east Italy. Journal of Agricultural Engineering Research, 1995,
62: 229~236.
[6] Bowers, W. Agricultural field equipment. In: Fluck, R.C., (Ed.) Energy in World Agriculture,
Vol. 6. Energy in Farm Production. Elsevier, 1992, Amsterdam, pp. 117-129.
[7] Cervinka, V.. Fuel and energy efficiency, in Handbook of Energy Utilization in Agriculture,
Pimentel , D., Ed., CRC Press., Bocaraton, FL, USA, 1980, (pp. 15-21).
[8] Conservation Technology Information Center.
http://www.ctic.purdue.edu/Core4/CT/ctsurvey/2000/
GraphCTAll.html, 2000.
[9] Diaz-Zorita, M., Duarte, G.A., Grove, J.H. A review of no.till systems and soil management
for sustainable crop production in the subhumid and semiarid Pampas of Argentina. Soil and
Tillage Research, Elsevier, 2002, 65, 1-18.
[10] Hernanz, J.L., & Ortiz-Caavate, J. Energy saving in crop production. In O. Kitani (Ed),
CIGR Handbook of Agricultural Engineering, Vol. 5. Energy and Biomass Engineering,
1999, (pp. 24-39). St Joseph, MI, USA: ASAE.
[11] Knakal Z., B. Prochazkova. Soil conservation systems under different agroecological
conditions of the Czech Republic. Proceedings of 14th ISTRO Conference, 1997, Pulawy,
Poland: 379~382.
[12] Kller, K. Production de crals sous labor. Revue Suisse d agriculture, 1996, 28, 30.
[13] Kornmann M., K. Kller. Ecological and economical effects of different tillage systems.
Proceedings of 14th ISTRO Conference "Agroecological and Economical Aspects of Soil
Tillage", 1997, Pulawy, Poland: 391~394.
[14] Kosutic, S., Filipovic, D. et. al. Maize and winter wheat production with different soil tilaage
systems on silty loam. Agricultural and Food Science in Finland, 2001, 10(2): 81-90.
[15] Malicki L., M. Ochal, E. Podstawka-Chmielewska. Energetic effectiveness of various soil
cultivation systems. Proceedings of 14th ISTRO Conference, 1997, Pulawy, Poland: 445~446.
34
[16] Pellizzi G., A. Guidobono Cavalchini, M. Lazzari. Energy savings in agricultural machinery
and mechanization. Elsevier Applied Science, 1988, London-New York.
[17] Tebrgge F.J., R.A. Dring, A. Bhrnsen, U. Gross, W. Gruber, A. Wagner. Interactions
between different soil tillage intensity on soil properties with consideration of environmental
and economical benefits. Proceedings of the "International Agricultural Engineering
Conference", 1998, Bangkok, Thailand: 98~113.
[18] Tolimir, M., Veskovic, M. et. al. Influences of soil tillage and fertilitzation on maize yield and
weed infestation. Cereal Research communications. 2006, 34(1): 323-326.
[19] Zimmer, R., Milakovic, Z., Milos, B., Krzek, Z., Bracun, M., Zuzjak, S., Ipsa, J., Seput, M.
Soil tillage and arable crops sowing practice in Slavonia and Baranja. 30th Intl sym. Actual
tasks on agric. eng., 2002, Opatija, Croatia, Proceedings, p.197-210.
[20] Zugec I., Stipesevic B., Kelava I. Rational soil tillage for cereals (Winter wheat - Triticum
aestivum L. and Spring barley - Hordeum vulgare L.) in eastern Croatia, 15th ISTRO
Conference (CD ROM), Fort Worth, USA, 2000.

PROIZVODNJA KUKURUZA I SUNCOKRETA U POSAVINI
RAZLIITIM SUSTAVIMA OBRADE TLA

Igor Kovaev
1)
, Silvio Kouti
1)
, Dubravko Filipovi
1)
,
Milan Pospiil
2)
, Zlatko Gospodari
1)

1)
Zavod za mehanizaciju poljoprivrede, Agronomski fakultet,
Univerzitet u Zagrebu, 10000 Zagreb, Hrvatska, ikovacev@agr.hr
2)
Zavod za ratarstvo, Agronomski fakultet, Univerzitet u Zagrebu,
10000 Zagreb, Croatia, mpospisil@agr.hr

Sadraj: U radu su prikazani rezultati dvogodinjih pokusa proizvodnje kukuruza i
suncokreta s etiri naina obrade tla provedenih u zapadnoj Slavoniji, na proizvodnim
povrinama poljoprivredne tvrtke PK Nova Gradika, lokacija Staro Petrovo Selo
(45 10 N, 17 30 E) smjeteno 150 km jugoistono od Zagreba. Usporedbom utroka
energije, najvia potronja goriva od 62.93 L ha
-1
u proizvodnji kukuruza i 57.96 L ha
-1

kod suncokreta, utvrena je kod konvencionalnog sustava obrade tla (CT). Najveu
utedu energije u proizvodnji kukuruza omoguio je sustav RT2 s 36.30 L ha
-1
, a kod
suncokreta sustav RT1 s 36.41 L ha
-1
. Usporedbom radnog vremena utvreno je da je CT
sustavom u proizvodnji kukuruza utroeno 2.62 h ha
-1
odnosno 0.35 h Mg
-1
, a kod
suncokreta 2.63 h ha
-1
te 0.35 h Mg
-1
. Najnii utroak radnog vremena u proizvodnji
kukuruza ostvario je sustav RT2 s 1.48 h ha
-1
i 0.19 h Mg
-1
, potom RT1 s 1.49 h ha
-1
i
0.15 h Mg
-1
, dok je u proizvodnji suncokreta najmanji utroak radnog vremena ostvario
sustav RT1 s 1.35 h ha
-1
i 0.14 h Mg
-1
. Najvii prosjeni urod oba usjeva postignut je
sustavom RT1, a najnii urod kukuruza imao je sustav RT3, dok je najnii urod
suncokreta imao sustav CT.

Kljune rijei: utroak energije i radnog vremena, proizvodni trokovi.

Godina XXXIV
Strane: 35 - 42
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 631.3

UTICAJ MELIORATIVNE OBRADE
NA NEKE FIZIKE OSOBINE ZEMLJITA

Poljoprivredni fakultet - Beograd, Zemun

Sadraj: Ispitivanje uticaja jednog novog sistema meliorativne obrade zemljita na
promene nekih vanijih fizikih osobina zemljita u usevu kukuruza obavljeno je na
imanju Instituta za kukuruz "Zemun Polje" u Krnjeevcima.
U ispitivanju smo imali dve varijante:
Var. 1. Sistem meliorativne obrade zemljita (ravnanje + rad krtinog pluga +
podrivanje + predsetvena obrada zemljita);
Var. 2. Kontrola. Konvencionalna obrada zemljita (oranje raonini plugom +
predsetvena obrada zemljita).
Pratili smo dinamiku vanijih fizikih osobina zemljita u usevu kukuruza u dva
roka posle posle prvog i neposredno posle drugog meurednog kultiviranja.
Uzorci su uzimani sa cilindrima po Kopeckom, a dalje obraeni u laboratoriji.
Ispitivani su uticaji meliorativne obrade zemljita na zapreminsku masu, vlanost
zemljita, poroznost i koliinu vode po hektaru na tri dubine ispitivanja: od 0-10 cm;
10-20 cm; 20-30 cm.
Dobijeni rezultati obraeni su statistiki analizom varijanse i pokazali su da postoje
brojne statistiki signifikantne razlike u vrednostima fizikih osobina u korist onih na
meliorisanom zemljitu u poreenju sa kontrolnom varijantom. Gornji delovi orninog
sloja su rastresitiji na meliorisanoj varijanti tako da su u stanju da prihvate lake vee
koliine vode i to je vano da je bre sprovedu u dublje slojeve.

Kljune rei: meliorativna obrada zemljita, konvencionalna obrada zemljita, fizike
osobine zemljita, kukuruz.

1. UVOD

Obrada zemljita ima osnovni zadatak da stvori optimalne uslove u zemljitu za rast
i razvoj gajenih biljaka mobilizacijom zemljine plodnosti. Svodi se na uticaj oveka, pre
svega, na promenu fiziko mehanikog stanja zemljita. Pred obradu zemljita postavlja
se vie zadataka: jedni su vezani za privoenje zemljita kulturi, a drugi za redovno
36
iskoriavanje svake godine. U redovnom iskoriavanju, kada je ve stvoreno
antropogeno zemljite obradom, uz naravno, i druge agrotehnike mere takvo stanje se
samo odrava. Postoje zemljita na kojima se povremeno mora izvesti neki vid
meliorativne obrade koja ima povremeni karakter. Takva zemljita su, izmeu ostalih i
tzv. hidromorfna zemljita Veliki problem kod hidromorfnih zemljita predstavlja
prevlaivanje orninog sloja u toku zime i smanjena mogunost oticanja vode to
doprinosi eroziji, ali moe dovesti i do guenja useva usled pojave vodolei.
Diferencijacija zemljinog horizonta po mehanikom sastavu kod ovih zemljita
daje uslove za periodino prevlaivanje to je rezultat slabe filtracione sposobnosti
slojeva koji se nalaze ispod orninog horizonta. Nerastresiti podornini sloj zemljita sa
takvom teksturnom diferencijacijom profila i sezonskim prevlaivanjem deluju
nepovoljno na rast i razvie biljaka iz sledeih razloga: kanjenjem predsetvenih radova i
setve prolenih useva proputaju se najbolji rokovi za agrotehnike mere i skrauje se
vegetacioni period; pogoranje uslova za rast i razvie useva, jer dolazi do smanjenja
stepena aeracije zemljita [4], [11]. Pri reavanju ovih problema mora se imati u vidu
injenica da ova zemljita pored problema sa vikom vlage imaju i probleme vezane za
tzv. "suvu" fazu zemljita koji se obino ispoljavaju tokom letnjeg perioda.
Najefikasnije sredstvo za promenu fizikih osobina zemljita je mehanika obrada,
kojom se, izmeu ostalog, poveava poroznost, poveava sadraj makroflore, aktivnost
mikroorganizama. Funkcionalno vezani za poroznost su vodno-fizike i fiziko
mehanike osobine zemljita, njegova bioloka aktivnost i reim ishrane [7].
Osnovni zadatak obrade zemljita na ovakvim zemljitima je poveanje rastresitosti
podorninog sloja. Na ovaj nain se poveava filtraciona sposobnost, u dubljim
slojevima se akumulira poveana koliina vode, ornini sloj se bre sui i lake razvija
koren [1], [5], [8], [9], [10].
Podrivanje je nain obrade kojim se tretiraju dublji slojevi zemljita bez okretanja i
meanja. Zemljite se moe podrivati razliitim oruima: podrivaima, krtinim
plugovima, dubinskim rastresaima, dubinskim noevima, dletima i sl.
Kao glavna prednost podrivakih orua za primenu na teim zemljinim u poreenju
sa raoninim plugovima smatra se da je smanjenje vunog otpora, utroka pogonske
energije i poveani uinak u radu [3], [13].
Krtina drenaa predstavlja nain odvodnjavanja gde se sa krtinim plugom stvaraju
provizorni drenovi u zemljitu. Praktikuje se na teim (glinovitim ilovaama, ilovastim
glinama, glinama) i vlanim zemljitima kao zamena za cevnu drenau.
Pre rada sa plugom potrebno je izravnati povrinu. U najblaim situacijama to se
moe uraditi ravnjaem.
Produbljenje ornice se preduzima u sluajevima kada elimo da poveamo aktivni
ornini sloj koji e biti sposobniji da stvori optimalne uslove za gajenje useva. Na
povoljnim zemljinim tipovima produbljenje se moe obaviti odjednom, a na nekim
zemljitima i postupno ako to uslovi ne dozvoljavaju [12].
Umesto postepenog produbljenja na zemljitima sa zbijenim slojem moe se izvesti
podrivanje, a posle toga oranje.
Cilj ovog rada bio je da utvrdi uticaj primene meliorativnih mera na promenu
vanijih fizikih osobina jednog zemljita teeg mehanikog sastava. Obrada kao
mehaniki zahvat menja prvo fizike, a kasnije kao posledica ovih promena menjaju se
hemijske i bioloke osobine zemljita.
Uticaj meliorativne obrade obrade na neke fizike osobine zemljita
37

Ispitivanje uticaja meliorativne obrade zemljita na neke vanije fizike osobine
obavljeno je na povrinama Instituta za kukuruz u Krnjeevcima na tipu zemljita
livadski ernozem i delimino ritske crnice. Na oglednoj parceli je esto ograniavajui
faktor za uspeniju proizvodnju prekomerno vlaenje zemljita. Ova injenica esto ne
dozvoljava potovanje osnovnih agrotehnikih rokova za blagovremenu obradu
zemljita, setvu, ali i normalne uslove za etvu odnosno berbu. Loa infiltracija odnosno
propusnost zemljita za vodu je razlog stvaranja vodolei u duem vremenu to moe
dovesti i dovodi do guenja useva, nemogunosti normalnog rada mehanizacije
(zaglavljivanje i ak propadanje do visine tokova traktora u glib na pojedinim
depresijama. Poljski ogled je postavljen i izveden tokom 2008/09 god.
Naime, meliorativna i osnovna obrada zemljita izvedeni su tokom leta i jeseni
2008, a na tom zemljitu posejani su razliiti usevi od kojih smo mi pratili promene u
zemljitu pod usevom kukuruza. U okviru velikog makro gleda utvrdili smo manje
mikrooglede sa kojih smo uzimali zemljine uzorke.
U ispitivanju smo imali dve varijante:
Var 1. Meliorativna obrada [ravnanje (sl. 1) + rad krtinog pluga (sl. 2) +
podrivanje (sl. 3) + predsetvena obrada zemljita];
Var. 2. Kontrola. Konvencionalna obrada zemljita. Oranje raonini plugom +
predsetvena obrada zemljita.

Sl. 1. Ravnja u radu Sl. 2. Krtini plug Sl. 3. Vibracioni razriva

Na obe varijante imali smo dva posejana useva suncokret i kukuruz.
Na oglednoj parceli u toku 2008 godine na zemljitu gde je predusev bio jeam
izvedena je sistematizacija terena ravnanjem po povrini i po drenaom po dubini.
Naime, najpre, je izvreno ravnanje zemljita skreperskim ravnjaem. Posle toga, u
drugoj fazi od 21-23.10.2008. godine, uraen je sistem drenanih kanala sa krtinim
plugom na dubinu od 60-80 cm i meuredni razmak od 5m. Svi drenani kanali bili su
povezani sa veim kanalom za odvodnjavanje. Osnovna obrada zemljita izvedena je u
jesen sa specijalno za tu priliku konstruisanim vibracionim razrivaem VR-5 [3].
Na kontrolnim parcelama gde nisu obavljene navedene meliorativne radnje izvedena
je konvencionalna obrada raoninim plugom obrtaem 18.10 2008. godine na dubinu
30-35 cm.
Uzorci za ispitivanje zemljita u neporemeenom stanju uzimani su cilindrima po
Kopecky-om, u dva roka tokom vegetacionog perioda kukuruza, i to neposredno posle
prve meuredne kultivacije 10.06.2009. godine i posle druge meuredne kultivacije
38
17.07.2009. godine. Uzorci su uzimani iz orninog sloja u usevu kukuruza sa dubina
0-10 cm; 10-20 cm; 20-30 cm. Prilikom ispitivanja koristili smo se sledeim, inae
standardnim metodama [14]: (JDPZ 1997):

Sl. 4. a) Oprema za uzimanje zemljinih uzoraka b) Cilindri po Kopeckom

Zapreminska (volumna) masa cilindrima od 100 ccm po Kopecky-om i metodi
Kopecky-og;
Specifina masa po Albert-Bogsovoj metodi;
Ukupna poroznost obraunata je iz volumne i specifine mase;
Koliina vode po formuli W =
100
) b v h 000 . 10 (

W koliina vode u zemljitu u m
3
;
h debljina sloja zemljita u m;
v zapreminska (volumna) masa zemljita gr/cm
3
;
b momentalna (trenutna) vlanost u te %.

Svi podaci o dobijenim vrednostima ispitivanih fizikih osobina zemljita obraeni
su statistiki metodom analize varijanse [2]. Za pojedinana poreenja koristili smo
LSD test.


Fiziki sastav zemljita je vaan inilac njegovog vodnog, vazdunog, toplotnog,
hranidbenog reima, i njegove plodnosti [4]. Uslovi za rast i razvie korenovog sistema,
za biohemijske procese i dejstvo mikroorganizama u ovakvim zemljitima bitno se
razlikuju od uslova za ove procese u obraenom zemljitu.
Zbijenost zemljita nastaje na razliite naine i zastupljena je u razliitim stepenima
na raznim tipovima zemljita. Nestrukturni, zbijeni slojevi u zemljinom profilu u
uslovima intenzivne zemljoradnje nastaju iz razliitih razloga: pod uticajem korienja
teke mehanizacije i transportnih sredstava prilikom osnovne obrade; zbog jednolinog
mineralnog ubrenja; zbog intenzivnog razaranja i smanjenja organske materije u
zemljitu i dr. Nezavisno od naina nastanka, vrste i karaktera tog zbijenog sloja,
njegova pojava se manifestuje obrazovanjem zemljine pokorice, zadravanjem vode na
povrini zemljita i prevlaivanjem orninog sloja, veim trenjem pri obradi zemljita,
sporim rastenjem biljaka, plitko rasporeenim korenovim sistemom.
39
Prevlaenost i nedostatak vlage u zemljitu izazivaju najvee specifine otpore pri
obradi. Otpori zavise od vrste vode u zemljitu. Zbijenost zemljita ima ogromno
znaenje pri regulisanju vodnog reima zemljita. Izmeu zbijenosti i poroznosti postoji
obrnuta zavisnost, tj. to je zemljite zbijenije, manja mu je ukupna poroznost i udeo
makropora u njoj [5].
Rezultati uticaja meliorativne obrade na vanije fizike osobine zemljita dati su u
tabelama 1 i 2.
Na osnovu podataka moe se videti da ispitivane zemljine osobine imaju svoju
dinamiku tokom vegetacionog perioda kukuruza. Ove vrednosti su manje u periodu
posle prvog meurenog kultiviranja, a posle postepeno rastu idui ka drugoj meurednoj
kultivaciji, tanije mesec dana posle toga.
Vea zapreminska masa je indikator poveane zbijenosti. Na meliorisanom
zemljitu podrivakim oruima krtinim plugom i vibracionim razrivaem dobijena je
signifikantno manja zapreminska masa u oba roka u poreenju sa kontrolom. U prvom
ispitivanom roku signifikantna je razlika izmeu dve ispitivane varijante i ispitivanih
dubina izuzev izmeu tree (20-30 cm). Vea rastresitost u meliorisanoj varijanti vidi se
iz vee poroznosti. Vea poroznost omoguava bolje proticanje vazduha i bru
infiltraciju vode. Ovo se moe videti i na osnovu sadraja vlage. Vei sadraj vlage na
kontrolnoj varijanti je rezultat vee zbijenosti pojedinih slojeva. Tome svakako doprinosi
i ukupna koliina vode. Vidi se da na kontrolnoj varijanti na svim dubinama vea
koliina vode. Kod takvih glinovitijih zemljita to ne mora znaiti istovremeno veu
pristupanost. Ta okolnost bi pri veim padavinama mogla biti limit za brzu propusnost.

Tab.1. Rezultati ispitivanja uticaja meliorativne obrade na fizike osobine zemljita
pred I meurednu kultivaciju
% vlage Varijante
(A)
Dubina u cm
(B)
Zaprem. masa
gr/cm
3

Poroznost
u %
MVK
% vol. vol. tez.
Koliina vode
u m
3
po ha
(b
1
) 0-10 1,08 57,8 40,6 27,1 21,9 714
(b
2
) 10-20 1,34 48,5 41,2 27,8 20,9 837
Melior.obr.
(a
1
)
(b
3
) 20-30 1,35 48,7 36,6 29,7 21,9 892
Prosek 0-30 1,26 51,6 39,5 28,2 21,6 814
(b
1
) 0-10 1,44 43,9 34,4 29,6 20,6 888
(b
2
) 10-20 1,42 45,6 37,1 34,9 24,5 1042
Kontrola
(a
2
)
(b
3
) 20-30 1,42 45,6 36,1 28,4 20,0 851
Prosek 0-30 1,43 45,0 35,8 31,3 21,9 927

LSD A 0,005 0,038 1,476 1,980 4,736 0,724 32,376
0,001 0,053 2,069 2,775 6,641 1,014 45,393
LSD B 0,005 0,054 2,087 2,780 6,698 1,023 45,787
0,001 0,076 2,926 3,925 9,391 1,435 64,195
LSD AB 0,005 0,076 2,952 3,959 9,473 1,447 64,754
0,001 0,108 4,139 5,551 13,281 2,289 90,786

Na osnovu podataka moe se videti da ispitivane zemljine osobine imaju svoju
dinamiku tokom vegetacionog perioda kukuruza. Ove vrednosti su manje u periodu
posle prvog meurenog kultiviranja, a posle postepeno rastu idui ka drugoj meurednoj
kultivaciji, tanije mesec dana posle toga.
40
Nai rezultati se slau sa prouavanjem Vasileva i Revuta cit. [11]. Ovi autori
navode da poveanje zapreminske mase zemljita npr. ernozema od 0.98 do 1.20 gr/cm
3

smanjuje vodopropustljivost 3 puta. Kod teko glinovitog zemljita sa poveanjem
zapreminske mase od 1.0 do 1.6 gr/cm
3
, vodopropustljivost se smanjuje 1000-5000 puta,
a kod lakih glinua samo 10-12 puta.
Zbijeno zemljite moe da sadri velike rezerve vode, ali je ta voda uglavnom
nedostupna biljkama. Ako je zbijenost zemljita vea kod teih zemljita, onda se
rezerve usvojene vode smanjuju i obrnuto.
Rastresito stanje zemljita u prolee dovodi do poveanja PVK, jer je i vea
poroznost obraenog zemljinog sloja. Treba napomenuti da je tada vee isparavanje.
Kasnije se ono smanjuje, jer prestaje doticanje kapilarne vode iz dubljih slojeva ka
isparavajuoj povrini. Kod zbijenih zemljita, kapilarne veze se ne kidaju ak i pri
manjoj vlanosti, zbog toga se smanjuje kapilarno proticanje vode i zemljite se isuuje
na mnogo veoj dubini.

Tab. 2. Rezultati ispitivanja uticaja meliorativne obrade na fizike osobine zemljita
pred II meurednu kultivaciju
% vlage Varijante
(A)
Dubina u cm
(B)
Zaprem masa
u gr/cm
3
Poroznost
u %
MVK
% vol.
vol. te.
Koliina vode
u m
3
/ha
(b
1
) 0-10 1,19 54,2 43,6 19,,1 16,9 592
(b
2
) 10-20 1,44 43,8 39,1 21,8 15,3 656
Podrivano
(a
1
)
(b
3
) 20-30 1,45 44,4 36,5 28,7 19,9 865
Prosek 0-30 1,38 47,5 39,7 23,2 17,4 704
(b
1
) 0-10 1,44 44,3 40,0 28,4 20,2 860
(b
2
) 10-20 1,51 44,9 36,8 25,1 16,7 755
Kontrola
(a
2
)
(b
3
) 20-30 1,45 45,0 41,3 29,4 20,7 892
Prosek 0-30 1,46 43,8 39,6 27,7 19,20 836

LSD A 0,005 0,065 2,566 1,493 2,962 2,777 43,169
0,001 0,092 3,597 2,093 4,153 3,892 60,524
LSD B 0,005 0,093 3,629 2,112 4,189 3,927 52,871
0,001 0,130 5,088 2,961 5,873 5,505 74,771
LSD AB 0,005 0,131 5,132 2,986 5,924 5,553 74,771
0,001 0,184 7,195 4,187 8,305 7,786 104,830

Najvei znaaj ima zbijenost zemljita u sloju od 0-5 cm. Kada je rastresit on se
brzo osui, kapilarne veze sa dubljim slojevima se prekidaju i vlaga u njima je tako rei
sauvana od brzog isparavanja.
Poznato je da minimalna koliina vazduha u zemljitu neophodna za razvie useva
zavisi od tipa zemljita i ona varira od 10-50% od poroznosti zemljita; optimalna
vlanost za razvie biljaka zavisi od vrste zemljita i ona varira od 50-90% od pune
vlanosti zemljita.
U drugom ispitivanom roku (tabela 2) vrednosti zapreminske mase su neto vee u
odnosu na prvi rok odreivanja na svim dubinama i po ispitivanim slojevima. Dobijena
razlika izmeu varijanti i ispitivanih dubina je statistiki vrlo signifikantna. To pokazuje
da su rezultat uticaja izvedenih meliorativnih radnji.
41
ZAKLJUAK

Na osnovu ispitivanja uticaja meliorativnog sistema obrade zemljita na vanije
fizike osobine livadskog ernozema na lokalitetu Krnjeevaca u 2008/09 godini moe
se zakljuiti sledee:
Meliorisana povrina, odnosno sistem obrade zemljita koji je upotrebljen, a
sastojao se od sistematizacije terena, podrivanja krtinim plugom i vibracionim
rastresaem uticao je na veu rastesitost zemljita to se vidi iz znaajno manjih
vrednosti zapreminske mase, vee ukupne poroznosti i boljeg odnosa izmeu vrste
tene i gasovite faze u oba roka ispitivanja.
Tako popravljene zemljine osobine u prvoj godini ve su povoljnije stanite za
gajene useve meutim, treba istai i produno dejstvo na druge useve u narednim
godinama.

LITERATURA

[1] Birks Mrta, Szalai, T., Nyrai, F., Hollo, S. (1995): Soil cultivation and crop production
systems of sustainable farming. Bull. of the Univ. Agric. Sci: 109-122. Godollo.
[2] Dospehov, B.A. (1968): Metodika polevoga opita. Kolos. Moskva.
[3] Ercegovi, D., Raievi, D., Vuki, ., Oljaa, V.M., Radojevi, R., Paji, M., Gligorovi, K.
(2008): Tehniko-tehnoloki aspekti primene maina i orua za ureenje zemljita po povrini
i dubini. Poljoprivredna tehnika. God. XXIII. Br. 2:13-26. Decembar. Beograd.
[4] Hadas, A. (1997): Soil tilth- the desired soil structural state obtained through proper soil
fragmentation and reorientation processes. Soil and Tillage Research. 43.7: 1-40.
[5] Kovaevi, D. (1983): Uticaj razliitih naina predsetvene obrade na promene nekih fizikih
osobina zemljita u usevu kukuruza. Magistarski rad. Poljoprivredni fakultet. Zemun.1-102.
[6] Kovaevi, D. (1995): Sistemi obrade zemljita u intenzivnoj proizvodnji kukuruza. Acta
biologica Yugoslavica. Acta herbologica.Vol.4. No. 2 : 3-20.
[7] Kovaevi, D., Sneana Oljaa, Oljaa, M., Broi, Z., Ruii, L., Veskovi, Jovanovi, .
(1997): Savremeni sistemi zemljoradnje: korienje i mogunosti za ouvanje zemljita u
konceptu odrive poljoprivrede. IX Kongres JDPZ. Uredjenje, korienje i ouvanje
zemljita:101-113. Novi Sad.
[8] Kovaevi, D. Momirovi, N., Oljaa Sneana, Oljaa V.M., Glamolija ., Radoevi. .,
Jovanovi, ., Veskovi, M. (1998a): Uticaj sistema obrade na promenu nekih fizikih
osobina zemljita u usevu kukuruza. Poljoprivredna tehnika. God. XXII. Br. 1: 35-45.
Beograd.
[9] Kovaevi, D., Deni, S., Kobiljski, B., Momirovi, N., Sneana Oljaa (1998b): Effect of
Balkan Symposium on Field Crops. Novi Sad. Vol. 2, 313-317.
[10] Kovacevic, D., Momirovic, N., Dencic, S., Oljaca, Snezana, Radosevic, Z., Ruzicic, L.
(1998c): Effect of tillage systems on soil physical properties and yield of winter wheat in low-
input technology. Proceedings of International Conference on " Soil Condition and Crop
Production": 58-61.Gddl.
[11] Kovaevi, D. (2003): Opte ratarstvo. Udbenik. Poljoprivredni fakultet. Zemun. 1- 787.
[12] Molnar, I., Dilitov, S., Vukovi, R. (1979): Uticaj meliorativne obrade na promene nekih
fizikih osobina beskarbonatne ritske crnice. Zemljite i biljka. Vol. 28. No.3, 177-190.
Beograd.
[13] Raievi, D., Ercegovi, ., Markovi, D., Oljaa, V.M. (1997): Primena orua i maina sa
vibracionim radnim telima u obradi zemljita efekti i posledice. IX Kongres JDPZ.
Ureenje, korienje i ouvanje zemljita. Novi Sad: 127-135.
[14] Grupa autora: Metode istraivanja i odreivanja fizikih svojstava zemljita. JDPZ. 1-278.
Novi Sad.1997.
42

Rad je rezultat istraivanja u okviru realizacije Projekta TR-20092: "Efekti primene i
optimizacije novih tehnologija, orua i maina za ureenje i obradu zemljita u biljnoj
proizvodnji". Ova istraivanja finansira Ministarstvo za nauku i tehnoloki razvoj Republike
Srbije.

THE EFFECT OF AMELIORATIVE TILLAGE
ON SOME PHYSICAL SOIL PROPERTIES

Dusan Kovacevi, Zeljko Dolijanovic, Mio V. Oljaa, Jasmina Oljaca
Faculty of Agriculture - Belgrade, Zemun

Abstract: The paper deals with the effects of ameliorative tillage on the dynamics of
some important physical soil properties in maize. The trial was caried-out at the
experimental fields Krnjesevci of Maize Research Institute "Zemun Polje" on meadows
chernozem soil type. The folowing ameliorative and conventional tillage systems were
included in ivestigations:
1. Ameliorativel tillage system - (ATS) includes new types machines for field
sistematisation-scrapers (USM 5) in autamn, drainage plow on the depth 60-80 cm, and
subsoiling with heavy vibratory subsoiler VR 5. on 30-35 cm depth. After basic tillage
we prepared soil for seeding with preparation by disking and harrowing
2. Conventional tillage - (CT) - in this case includes ploughing to the depth of
30-35cm + presowing preparation by disking and harrowing was control.
The folowing soil properties were studied: bulk density, total porosity, moisture
weight and volume percent, and total water content in different layers in m
3
, in two
period of time after first and after second interrow cultivation in maize on the different
depth 0-10; 10-10; 20-30.
Ameliorative tillage systems have better effect for all investigated soil properties on
this heavy soil type compared with control with classical tillage system.

Key words: ameliorative tillage system, conventional tillage system, soil physical
properties, maize.


Godina XXXIV
Strane: 43 - 51
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 631.331

UTICAJ SISTEMA OBRADE NA PRINOS KUKURUZA
I POROZNOST ORANINOG SLOJA
NAVODNJAVANOG ERNOZEMA

Institut za kukurz "Zemun Polje"

Sadraj: U cilju stvaranja povoljnih uslova za razvie biljke, obavljena su prouavanja
uticaja razliitih sistema obrade na prinos kukuruza i ukupnu poroznost oraninog sloja
navodnjavanog ernozema. Predmet istraivanja bila je konvencionalna obrada
(tanjiraa, plug, setvosprema), redukovana (rotositnilica) i direktna setva (sejalica za
direktnu setvu).
Analiza varijanse prinosa pokazuje signifikantne razlike izmeu prouavanih
sistema obrade ernozema. Najbolji rezultati prinosa ostvareni su konvencionalnom
obradom-12,39t/ha, zatim redukovanom-11,03t/ha i najnii direktnom setvom-10,03t/ha.
Konvencionalna obrada obezbedila je najpovoljniju ukupnu poroznost sa prosenom
vrednosti 51,08%. Bez statistiki znaajne razlike, odnos porozne i vrste faze je bio
neto nepovoljniji kod zemljita obraenog rotositnilicom-50,47zap%, a znaajno manji
pri direktnoj setvi-48,12zap.%.

Kljune rei: obrada, prinos, ukupna poroznosti, navodnjavani ernozem.

1. UVOD

Specifinost proizvodnje u uslovima navodnjavanja zahteva i odgovarajui
kompleks mera tehnolokog procesa, koji se razlikuje od mera koje se primenjuju pri
gajenju useva u uslovima prirodnog vodnog reima. U navodnjavanju neophodno je
usklaivanje velikog broja uticajnih faktora kako bi se, pored negativnih ekonomskih
efekata, izbegle i tetne posledice po zemljite. Navodnjavano zemljite je podlono
kvarenju strukture pri nepravilnoj primeni vode, ili pak ako su neprilagoene
agrotehnike mere intenzivnoj proizvodnji. Samim tim veoma je znaajno iznalaenje
adekvatnih reenja primene mera u tehniko-tehnolokom sistemu, posebno kada je u
pitanju obrada zemljita.
Dosadanja prouavanja obrade zemljita, u raznim kombinacijama zemljino-
klimatskih uslova i primene raznovrsnih tehnikih sistema, u uslovima od vrlo
intenzivne obrade do potpunog njenog izostavljanja, ukazuju na problem sabijenosti
44
zemljita usled prohoda mehanizacije (evi, 1992; Oljaa,1993; Ronai, 1993. Karlen,
L.D. et al, Unger, W. P 1996 i dr). Deformacija zemljita sabijanjem prvenstveno se odnosi
na poveanje gustine mase zemljita, tj. na poveanje zapreminske mase, a samim tim i
na smanjenje ukupne poroznosti. U nekim sluajevima, navodi Bahtin (1978),
deformacije usled viestrukog prolaza mehanizacije, mogu se rasprostirati na dubini
veoj od 1m, pri emu se moe prepoloviti prinos i poveati otpor pri obradi za 1,9 puta.
Maksimalni prinos postie se pri optimalnoj vrednosti sabijenosti zemljita, koja
zavisi od tipa zemljita, mehanikog sastava, vlanosti i strukture (Burenku, 1973),.
Navodnjavani ernozem je odlina osnova da kukuruz ostvari maksimalno korienje
genetikog potencijala rodnosti, ali ima veu mehaniku nestabilnost i osetljivost na
gaenje u odnosu na nenavodnjavani (Gaji, 1991). U navodnjavanju zbog dejstva
mehanizacije i vode zemljite je podlonije deformaciji sabijanjem, te od izbora sistema
obrade umnogome zavisi kako realizacija rodnosti, tako i da li e degradacijski procesi u
zemljitu imati privremeni ili trajni karakter.
U cilju iznaleenja obrade koja omoguje povoljne uslove za razvie biljaka i
ujedno uva plodnost navodnjavanog ernozema u radu su prikazani rezultati
prouavanja uticaja razliitih sistema na prinos kukuruza i promenu poroznosti
oraninog sloja zemljita. Imajui u vidu mnogobrojna istraivanja koja ukazuju na
potrebu za odreenim izmenama u konvencionalnom sistemu obrade, predmet
prouavanja su bili viefazna obrada sa primenom pluga, zatim redukovana sa primenom
maine sa rotirajuim radnim organima i izostavljanje obrade (obavljena setva direktno u
strnite). Specifinost dobijenih rezultata ogleda se u tome to su prouavanja obavljena
na ernozemu koji se intenzivno navodnjava i obrauje plugom ve 30 godina, te su
znaajni i za nauku i za praksu. Prednost konvencionalnog sistema obrade dobijena
prouavanjem iskljuuje potrebu daljih istrivanja promene poroznosti orninog sloja
navodnjavanog ernozema na kome se gaji kukuruz, ali otvara pitanje prouavanja
adekvatnog sistema u kombinaciji redukovane i periodine duboke obrade.

2. MATERIJAL I METOD

Eksperimentalna istraivanja obavljena su na ernozemu, na oglednim povrinama
za navodnjavanje Instituta za kukuruz "Zemun Polje". Petogodinji ogled postavljen je
po metodi blok sistema u etiri ponavljanja, na povrini od 2371,2 m
2
. Povrina
elementarne parcele je bila 30,4 m
2
, a parcele za obraun prinosa 15,33 m
2
(10,08 m x
1,52 m). Predmet prouavanja bile su sledee varijante obrade zemljita (Tab. 1).
Predusev je bila penica. ubrenje oglednog polja je obavljano sa odnosom NPK
hraniva 1:0,75:0,5 u koliini od 150 kgN/ha, 110 kgP
2
O
5
i 75 kg K
2
O/ha. Celokupna
koliina P
2
O
5
i K
2
O, kao i deo azota unoena je u jesen, a preostala koliina azota je
uneta u prolee. Setva hibrida kukuruza ZPSC 704 u gustini od 60.000 bilj./ha obavljana
je u optimalnom agrotehnikom roku. Tretiranje herbicidima je obavljano pre setve ili
posle setve - a pre nicanja. Berba je vrena u optimalnom roku, pri emu su praeni
elementi prinosa. Intervencija navodnjavanjem se obavljala pri vlanosti zemljita 70-
75% od poljskog vodnog kapaciteta. Varijante obrade su zalivane istovremeno, sa istom
(prosenom) normom, koja je utvrivana na osnovu sadraja vlage u delu zemljita 0-
50cm.
Uticaj sistema obrade na prinos kukuruza i poroznost oraninog sloja navodnjavanog ...

45
Po varijantama obrade odreivanje zapreminske mase obavljeno je u petoj godini
ogleda pred setvu (na pripremljenom zemljitu, a za metodu D na strnitu) na dubinama
0-10 cm i 10-30 cm, u uslovima prosene vlanosti zemljita 22,5 mas %. Prosena
vrednost specifine mase zemljita, na dubini od 0 do 30 cm, iznosila je 2,60 g/cm i
koriena je za odreivanje ukupne poroznosti zemljita.

Tab. 1. Varijante sistema obrade zemljita i primenjeni agregati
1. Konvencionalna obrada (K) - u julu/avgustu je obavljano ljutenje strnita, u jesen osnovna
obrada na dubini 25-30 cm, na prolee predsetvena priprema i setva
Tanjiranje strnita
Oranje (30 cm)
Priprema za setvu
Setva
-
-
-
-
Traktor (30KN)+ Tanjiraa (5,00 m)
Traktor (30KN) + Plug (1,20 m)
Traktor (30KN) + Setvosprema (6,00 m)
Traktor (30KN) + Sejalica za direktnu setvu (3,04 m)
2. Redukovana obrada (R) - u jesen je strnite plitko obraivano i u prolee izvrena setva
Sitnjenje strnita
Setva
-
-
Traktor (10KN) + Rotaciona sitnilica (1,00 m)
Traktor (30KN) + Sejalica za direktnu setvu (3,04 m)
3. Direktna setva (D) - bez predhodne obrade, u prolee setva na strnitu)
Setva u strnite - Traktor (30KN) + Sejalica za direktnu setvu - 3,04 m

Specifina masa vrste faze zemljita odreena je po metodi Graanina,
zapreminska masa po metodi Kopecky-og, ukupna poroznost je obraunata iz odnosa
specifine i zapreminske mase, a vlanost zemljita utvrena termogravimetrijskom
metodom. Prinos zrna kukuruza preraunat je po hektaru na 14% vlage. Rezultati
prouavanja obraeni su statistikom metodom analize varijanse, uz korienje LSD
testa za pojedinana poreenja.

3. AGROEKOLOKI USLOVI NA OGLEDNOM POLJU

Eksperimentalna istraivanja (Kresovi, 2003) obavljena su na zemljitu tipa
slabokarbonatni ernozem (Tab. 2). Humusno-akumulativni (A
h
) horizont dubine je
0-50 cm, sadri manje od 5% CaCO
3
, po teksturnom sastavu prakasto-glinovita ilovaa,
mrviaste strukture do dubine 30 cm i zrnasto-grudviaste u podoraninom sloju
(30-50 cm), dobro je propustan za vodu i korenov sistem biljaka. Prelazni (A
h
C)
podhorizont monosti 50-100 cm, po teksturnom sastavu prakasto glinovita ilovaa,
zrnaste strukture, znatno veeg sadraja CaCO
3
i dobro propustan za vodu i korenov
sistem. Matini supstrat (C horizont), na dubini veoj od 100 cm, jako je karbonatna
lesolika ilovaa, proarana konkrecijama krea.

Tab. 2. Hemijske osobine zemljita na oglednom polju
pH
Lakopristupani
(mg/100g) Horizont
Dubina
(cm)
CaCo
3

(%)
H
2
O NKcl
Humus
(%)
Azot
(%)
P
2
O
5
K
2
O
A
h
00-10
10-20
20-30
30-50
3,16
3,46
3,12
4,88
7,70
7,75
7,90
8,25
6,90
6,85
6,95
7,30
3,35
3,33
3,25
3,06
0,219
0,209
0,206
0,173
14,5
14,8
12,5
10,2
31,6
32,4
30,1
28,6
A
h
C
50-70
70-90
5,96
18,12
8,20
8,25
7,35
7,30
2,11
1,78
-
-
-
-
-
-
46
Fizike osobine zemljita ogledne povrine (Tab. 3), na dubini do 90 cm, karakterie
prosena vrednosti: zapreminska masa 1,30 g/cm
3
, specifina masa 2,60 g/cm
3
i ukupna
poroznost 49,78%. Specifina masa vrste faze zemljita neznatno se menja po dubini i
promene su u zavisnosti od minerolokog sastava. Vrednost zapreminske mase na dubini
0-20 cm je 1,26 g/cm
3
, na dubini od 20 do 30 cm se poveava na 1,32 g/cm
3
, pa dalje sa
porastom dubine neznatno se poveava. Analogno sa promenama zapreminske i
specifine mase, menja se i vrednost ukupne poroznosti. Do 90 cm dubine, prema
klasifikaciji Graanina (1950) zemljite je srednje porozno.

Tab. 3. Fizike osobine zemljita na oglednom polju
Dubina
(cm)
Specifina masa
(g/cm
3
)
Zapreminska masa
(g/cm
3
)
Ukupna poroznost
(%)
00 10 2,56 1,25 51,17
10 20 2,58 1,26 51,16
20 30 2,59 1,32 49,03
30 50 2,60 1,33 48,46
50 70 2,62 1,33 49,24
70 90 2,64 1,33 49,62
Proseno 2,60 1,30 49,78

Vodno-vazdune osobine relativno su povoljne. Kapacitet za vazduh ima najveu
vrednost u oraninom sloju (oko 15 zapr.%), a sa dubinom se smanjuje (Tab. 4).

Tab. 4. Vodno-vazdune osobine zemljita na oglednom polju
Osobina / Dubina
0-10
(cm)
10-20
(cm)
20-30
(cm)
30-50
(cm)
50-70
(cm)
70-90
(cm)
Vazduni (zapr.%) 15,60 15,10 14,55 12,24 8,78 8,71
Kapacitet
Poljski (zapr.%) 35,57 36,06 35,79 36,22 40,46 40,91
Pristupana voda (zapr.%) 20,00 19,91 18,40 18,32 22,69 23,23
Vlanost venua (zapr.%) 15,57 16,15 17,40 17,90 17,77 17,68

Usled zbijenosti i "zapuenosti" pora ukupna poroznost je manja u podoraninom
sloju u odnosu na poroznost sa dubine do 30 cm. Samim tim manja je vrednost krupnih
pora, u kojima se nalazi gasna faza, to rezultira i manjim kapacitetom za vazduh.
Srednje vrednosti kapaciteta za vazduh ukazuju na to da je, po dubini profila, ernozem
osrednje aerisan.
Poljski-vodni kapacitet ima vrednost oko 35 zapr.%, na dubini do 50cm, to ukazuje
na srednju retencionu sposobnost za vodu. Isto tako i pristupana voda, kao razlika
izmeu poljskog-vodnog kapaciteta i vlanosti venua, sa vrednostima od 17 do 20
zapr.% u granicama je srednjih vrednosti. Zemljite dobro do osrednje vodopropustljivo,
s tim to je filtraciona sposobnost neto manja u podoraninom sloju.
Istraivanja su obavljena u zoni umereno-kontinentalne klime, u oblasti koja
prostorno pripada Panonskoj niziji. U periodu izvoenja ogleda tokom vegetacije
kukuruza, prosene temperature vazduha su se kretale od 18,2 do 20,3
o
C, a koliina
padavina od 317,0 mm do 444,0 mm (Graf. 1).

47

Grafikon 1. Prosene temperature vazduha i suma padavina tokom meseci vegetacije
kukuruza za period izvoenja ogleda
temperatura padavine
I godina V godina IV godina III godina II godina
19,9
o
C / 363,3 mm
o
C mm
18,3
o
C / 439,1 mm 18,2
o
C / 394,2 mm 18,2
o
C / 444,0 mm 20,3
o
C / 317,0 mm
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200

U svih pet godina prouavanja, tokom vegetacije kukuruza bio je deficit padavina sa
aspekta potrebe kukuruza za vodom i vlanost zemljita se sputala ispod donje granice
lako pristupane vode. Navodnjavano je u vie navrata i reim navodnjavanja ogledne
povrine, kako po vremenu i broju zalivanja, tako i po koliini dodate vode zalivanjem,
po pravilu pratio je raspored padavina tokom vegetacije kukuruza (Tab. 5).

Tab. 5. Reim navodnjavanja ernozema pod kukuruzom
Z a l i v a nj e
Godina
Broj Datum Norma (mm)
Norma
navodnjavanja
I godina
I
II
III
IV
31/05
02/07
14/07
10/08
30,0
30,0
30,0
30,0
120,0 mm
II godina I 28/07 60,0 60,0 mm
III godina
I
II
11/06
01/07
30,0
30,0
60,0 mm
IV godina I 01/07 40,0 40,0 mm
V godina
I
II
II
IV
07/07
18/07
31/07
07/08
40,0
40,0
40,0
40,0
120,0 mm
48
4. REZULTATI PROUAVANJA I DISKUSIJA

Rezultati prouavanja pokazuju da, usled dejstva mase agregata i radnih organa
maina na zemljite, razliit je uticaj ispitivanih sistema obrade na promenu poroznosti
oraninog sloja navodnjavanog ernozema. Analiza varijanse vrednosti ukupne
poroznosti pokazuje da su ostvarene vrlo znaajne razlike i izmeu varijanti i u
interakciji sa dubinom (Tab. 6).

Tab. 6. Zapreminska masa i ukupna poroznost zemljita na dubinama
do 30 cm po varijantama obrade
D u b i n a
0-10 cm 10- 30 cm 0-30 cm 0-10 cm 1030 cm 0-30 cm Varijante
Zapreminska masa (g/cm
3
) Ukupna poroznost (zapr. %)
K 1,240 1,304 1,272 52,31 49,86 51,08
R 1,208 1,368 1,288 53,54 47,40 50,47
D 1,327 1,371 1,349 48,97 47,27 48,12
Analiza varijanse Ukupna poroznost
L S D
Izvor varijacije (C
v
-0.67) F value Prob.
0.05 0.01
Obrada (0-30) 39.6903 0.0023 ** 1.009 1.673
Obrada x Dubina (0-10,10-30) 76.5520 0.0001 ** 0.471 0.713

Na dubini 0-10 cm, ostvarene razlike zapreminske mase dejstvom faktora obrade
imale su sledee vrednosti: kod klasine 1,240 g/cm
3
, kod minimalne obrade
1,208 g/cm
3
i kod varijante bez obrade 1,327 g/cm
3
. Ukupna poroznost, na ovoj dubini,
ostvarila je statistiki vrlo znaajne razlike u svim nainima obrade. Najpovoljnija
poroznost bila je na zemljitu obraenom rotacionom sitnilicom (53,54 zap.%), zatim na
zemljitu pripremljenom setvospremaem (52,31 zap.%) i na kraju na strnitu
(48,97 zap.%).
U zemljinom sloju na dubini 10-30 cm, vee vrednosti zapreminske mase bile su
kod varijante bez obrade (1,371 g/cm
3
) i minimalne obrade (1,368 g/cm
3
), a najmanje na
klasino obraenom zemljitu (1,304 g/cm
3
). Ukupna poroznost na dubini od 10 do
30 cm znaajno se razlikovala u zavisnosti od naina obrade i najveu vrednost je imala
na klasino obraenom zemljitu (49,86 zap.%). Pribline vrednosti poroznosti,
bez statistiki znaajnih meusobnih razlika, bile su na minimalno pripremljenom
(47,40 zap.%) i na neobraenom (47,27 zap.%) zemljitu.
Prosene vrednosti u oraninom sloju humusno akumulativnog horizonta, pokazuju
porast zapreminske mase po dubini u svim metodama. U proseku, na dubini 0-30 cm,
vrednosti zapreminske mase zemljita pri konvencionalnoj (1,272 g/cm
3
) i redukovanoj
obradi (1,288 g/cm
3
) bile su manje u odnosu na varijantu direktne setve, 1,349 g/cm
3
.
Prema Milojiu (1989) za veinu ratarskih useva, poeljne vrednosti zapreminske mase
oraninog sloja su u granicama 1,1-1,3 g/cm
3
, a kao gornju granicu za normalan rast i
razvoj useva, Racz i Butorac (1983) postavljaju na nivou 1,4 g/cm
3
.
Konvenvionalna obrada zemljita obezbedila je najpovoljniju poroznost oraninog
sloja (0-30 cm), sa prosenom vrednou ukupne poroznosti 51,08% (koeficijent

49
poroznosti 1,04). Bez statistiki znaajne razlike, odnos porozne i vrste faze bio je neto
nepovoljniji kod zemljita obraenog rotacionom sitnilicom (poroznost 50,47 zap.%,
koeficijent poroznosti 1,02), a znaajno nepovoljniji pri setvi specijalnom sejalicom
(poroznost 48,12 zap.%, koeficijent poroznosti 0,93). Dobijene vrednosti ukupne
poroznosti imaju logian raspored s obzirom na dubinu obrade. Konvenvionalna obrada
je imala dubinu do 30 cm, kod varijante redukovane obrade povrinski sloj je obraivan
do 10 cm dubine, a kod varijante bez obrade deo povrine, koji se odnosi na brazdu za
setvu, obraivan je do 7 cm dubine.
U odnosu na poetno stanje (1,28 g/cm
3
i 50,45%) konvencionalnim sistemom
obrade smanjena je zapreminska masa i poveana poroznost obraenog sloja. Kod
redukovane obrade nije bilo promena, a negativne su se desile na varijanti direktne setve.
Kvalitetno obraeno zemljite treba da obezbedi preko 50% poroznosti, da bi se
zadovoljile potrebe korenovog sistema za nesmetanim usvajanjem hranljivih materija.
U odnosu na konvencionalan sistem, i direktna setva i redukovana obrada uticale su
na manje korienje genetikog potencijala rodnosti kukurza. Analiza varijanse
ostvarenih prosenih prinosa zrna kukurza u svim godinama prouavanja pokazuju da je
sistem obrade vrlo znaajno uticao na ostvrene razlike (Tab. 7). U proseku najvei prinos
je ostvaren na varijanti konvencionalne obrade 12,39 t/ha, zatim redukovane 11,03 t/ha i
najnii na varijanti direktne setve 10,03 t/ha.

Tab. 7. Proseni prinosi kukuruza (t/ha) u navodnjavanju po varijantama
Godine K R D
I 13,74 11,22 11,13
II 11,51 10,37 9,06
III 13,30 11,15 10,62
IV 12,36 12,67 10,22
V 11,02 9,73 9,14
Prosek 12,39 11,03 10,03
Analiza varijanse Prinos zrna kukuruza sa 14% vlage
LSD
Izvor varijacije (Cv6.06%) F P
0.05 0.01
Sistemi obrade
Godine x Obrada
61.2172
3.1660
0.0000 **
0.0101 *
0.436
0.975
0.587
1.313

Sumiranjem rezultata prouavanja dolazi se do zakljuka da je vrlo znaajan uticaj
sistema obrade na prinos i poroznost oraninog sloja i da direktna setva nije adekvatna
za gajenje kukurza na navodnjavanom ernozemu. Kod redukovane obrade iako je
ostvarena povoljna poroznost, statisiki veoma znaajno nii prinosi nisu ekonomski
opravdani u navodnjavanju. U odnosu na prouavane varijante obrade, konvencionalni
sistem ima prednost primene na navodnjavanom ernozemu. Meutim, osobine zemljita
u podorninom sloju, posebno na dubini 30-50 cm, ukazuju na mogunost daljeg
poveanja zbijenosti usled stalne primene pluga i obrade na dubini manjoj od 30 cm.
Poveana sabijenost utie na smanjenje prinosa useva i pri gajenju kukuruza u sabijenom
zemljitu, navodi Taridieu (1994), dolazi do poveanja drvenaste mase u biljci, ime se
poveava otpor kretanja vode i remeti njen normalan tok u lie. Istovremeno se menja
odnos ugljen dioksida i redukuje fotosinteza. Smanjenje duine korena usled sabijenosti
smanjuje intenzitet usvajanja hranljivih materija.
50
Rezultati prouavanja dokazuju da se ostvaruje visoka proizvodnja kukuruza na
navodnjavanom ernozemu primenom konvencionalne obrade, ali i upuuju na potrebu
povremene obrade na dubinu preko 50 cm, jer se efektivna dubina zone rizosfere kod
kukuruza kree od 50 do 70 cm. Dalja istraivanja treba usmeriti na iznalaenje reenja
redukovane obrade u kombinaciji sa periodinom dubokom obradom zemljita, jer je
predpostavka da bi se na ovaj nain stvorili povoljni zemljini uslovi za vee korienje
genetikog potencijala rodnosti kukurza.

4. ZAKLJUAK

Prouavanja konvencionalne obrade (tanjiraa, plug, setvosprema), redukovane
(rotositnilica) i direktne setve (sejalica za direktnu setvu) pokazuju veoma znaajan
uticaj sistema obrade zemljita na prinos kukuruza i poroznost oraninog sloja
navodnjavanog ernozema.
Na osnovu rezultata eksperimentalnih istraivanja moe se zakljuiti da
konvencionalna obrada u odnosu na prouavane varijante ima prednost primene na
navodnjavanom ernozemu, jer je ostvarila najpovoljniju ukupnu poroznost (51,08
zap.%,) i najbolji rezultat prinosa zrna kukurza (12,39 t/ha). Redukovana obrade je
ostvarla povoljnu poroznost, ali statisiki veoma znaajno nie prinose, dok je direktna
setva imala najmenje vrednosti i prinosa i ukupne poroznosti orninog sloja.

LITERATURA

[1] Bahtin, U.: Vplotnenije povi hodovimi sistemomi main. Zemledelie, 5, 1978.
[2] Burenku, N.: Principi sazdania kombinirovanih agregatov dlja vazdeljivanija seljh.
Hazjajstvenih kultura na baze pasivnih raboih organov. Trudi Vim., 63, M, 1973.
[3] evi, M.: Primena kombinovanih agregata u obradi i setvi. Doktorska disertacija,
Poljoprivredni fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd, 1992.
[4] Gaji, B.: Uticaj viegodinjeg navodnjavanja na promene nekih fizikih osobina ernozema i
ritske crnice u jugoistonom Sremu. Magistarski rad, Poljoprivredni fakultet, Univerzitet u
Beogradu, Beograd 1991.
[5] Gantcer, J., Blake, R.: Physical characteristics of le sueur clay loam soil fallowing no-till and
conventional tillage. Agronomy Journal, 70, 5, 843-857, 1978.
[6] Karlen, L.D., Wollenhaupt, N.C., Erbach, C.D., Berry, C.E., Swan, B.J., Eash, S.N., Jordahl,
L.J.: Long-term tillage effects on soil quality. Soil & Tillage Research, 32, 4, 313-327, 1994.
[7] Kresovi B.: Uticaj navodnjavanja i sistema obrade zemljita na proizvodnju kukuruza.
Doktorska disertacija, Poljoprivredni fakultet, Zemun, Univerzitet u Beogradu, Beograd 2003.
[8] Milivojevi, J., Dui D.: Razvoj, korienje i perspektiva poveanja irigacionih povrina u
Srbiji bez pokrajna. Vodoprivreda, 3-4, 119-120, 1989.
[9] Oljaa, M.: Uticaj hodnih sistema traktora na sabijanje zemljita ritova. Doktorska disertacija,
Poljoprivredni fakultet, Univerzitet u Beogradu, Beograd 1993.
[10] Racz, Z., Butorac, A.: Utjecaj zbijenosti tla na rast, razvoj i prinos nekih kultura.
Poljoprivredna znanstvena smotra, 62, 491-500, Zagreb, 1983.
[11] Ronai, .: Sabijanje zemljita - pitanje definisanja mehanikih karakteristika sabijenog tla.
Trei nauni kolokvijum, MRAZ, Quo vadis pedologija, 65-69, Padinska Skela, 1990.
[12] Taridieu, F. Growth and Functioning of subjected to soil compaction. Towards a system with
multiple signalling. Soil & Tillage Research, 30, 217-243, 1994.
[13] Unger, W.P.: Soil bulk density, penetration resistance and hydraylic conductivity under
controlled traffic conditions. Soill & Tillage Research, 37, 1, 67-75, 1996.

51

EFFECTS OF TILLAGE SYSTEMS ON MAIZE YIELD
AND POROSITY OF THE IRRIGATED CHERNOZEM
PLOUGHING LAYER

Maize Research Institute - Zemun Polje

Abstract: With the aim to create favourable conditions for the plant development, the
studies on effects of different tillage systems on maize yield and porosity changes of the
irrigated chernozem ploughing layer were performed. The objective of the studies was
conventional tillage (disc harrow, plough, seedbed conditioner), reduced tillage (rotary
shredder) and direct drilling (direct drill seeder).
The analysis of variance performed for the yield shows significant differences
among observed tillage systems carried out on chernozem. The highest yield of
12.39 tha
-1
was obtained by conventional tillage. Yields obtained by reduced tillage and
direct drilling were lower and amounted to 11.03 tha
-1
and 10.03 tha
-1
, respectively. The
conventional tillage system provided the most favourable porosity with the average
value of 51.08%. With no statistical significant differences, the porous to solid phase
ratio was somewhat less favourable in soil tilled by the rotary shredder (50.47 vol.%),
while it was significantly lower in the variant of direct drilling (48.12 vol.%).

Key words: tillage, yield, total porosity, irrigated chernozem.

52


Godina XXXIV
Strane: 53 - 60
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 631.372

NOVA METODA ODREIVANJA MAKSIMALNE
DEBLJINE PLASTICE ROTACIONE SITNILICE

Poljoprivredni fakultet - Novi Sad
dragir@polj.uns.ac.rs

Sadraj: Tano odreivanje maksimalne debljine plastice izvedeno je preko funkcije "f".
Funkcija "f" je definisana kao rastojanje izmeu take na povrini zemljita na mestu
prethodnog ulaska noa (za istosmerno obrtanje) ili narednog izlaska noa iz zemljita
(suprotnosmerno obrtanje) od take trohoide sa tekuim koordinatama (x, y). Minimum
funkcije "f" predstavlja maksimalnu debljinu plastice. Korienjem nove metode
odreena je maksimalna debljina plastica u zavisnosti od promene radne brzine.

Kljune rei: rotaciona sitnilica, maksimalna debljina plastice, istosmerno i
suprotnosmerno obrtanje, transcedentna jednaina

UVOD

Rotacione sitnilice kao samostalne maine se u manjem obimu koriste zbog
relativno velike potrebne energije za njihov rad. Glavni razlog zato bi u veem obimu
trebalo koristiti rotacione sitnilice je visoka efikasnost rada, lako rukovanje, ravna
povrina zemljita posle obrade i dobro usitnjavanje zemljita (Bajkin, 2006).
Unapreenjem oblika alata za obradu zemljita (noeva) mogue je redukovati vunu
silu i potrebnu snagu, a u isto vreme postii dobar kvalitet obrade (Salokhe and
Ramalingam, 2003).
Maine sa aktivnim radnim alatima imaju mogunost regulacije reima rada, ime
se utie na stepen usitnjavanja zemljita u zavisnosti od postavljenih agrotehnikih
zahteva. Maine sa aktivnim radnim alatima nezamenjive su pri obradi teih i zabarenih
zemljita, a obradu je mogue kvalitetno izvesti u irokim granicama vlanosti i
zakorovljenosti zemljita (Pltik et al, 2003).
Na izvedenim konstrukcijama maina za formiranje gredica, najvie se koristi smer
obrtanja rotora rotacionih sitnilica koji se poklapa sa smerom obrtanja tokova traktora.
Najnovije konstrukcije maina za formiranje gredica imaju suprotnosmerno obrtanje
rotora rotacionie sitnilice (Radomirovi i sar, 2006b, 2008; Ponjian i sar, 2008).
54
Za parametre izmerene u toku poljskih ispitivanja maine za formiranje mini
gredica, sa stanovita visine grebenova i maksimalne debljine plastice, suprotnosmerno
obrtanje predstavlja bolje tehniko reenje koje obezbeuje bolji kvalitet rada
(Radomirovi i dr, 2008).
Shibusawa (1993) navodi da pri istom odnosu obimne i radne brzine, pri promeni
smera obrtanja rotora, oblik odseene plastice je razliit, dok je zapremina jednaka u oba
sluaja.
Korienjem rotacionih sitnilica sa suprotnosmernim obrtanjem rotora u praksi,
dobija se potpuna obrada zemljita u jednom prohodu (Kataoka and Sibusawa, 2002).
Maksimalna debljina plastice predstavlja jedan od najznaajnijih parametara
odrezane plastice, kao i tehnolokih karakteristika rotacionih sitnilica (Matjain et al,
1988).

MATERIJAL I METOD RADA

U radu je naveden novi postupak izraunavanja maksimalne debljine plastice
rotacione sitnilice
max
, za istosmerno i suprotnosmerno obrtanje rotora u zavisnosti od
promene radne brzine. Polazni tehniki i eksploatacioni podaci izmereni su prilikom
poljskih ispitivanja adaptirane rotacione sitnilice u toku 2008. godine. Poluprenik rotora
iznosio je R = 0,25 m, broj noeva z = 3, ugaona brzina radnog rotora = 16,034 s
-1
i
dubina obrade a = 0,10 m.
Na osnovu analize polaznih parametara pri radu rotacione sitnilice za obimnu
brzinu, kinematiki pokazatelj, zahvat noa i radnu dubinu, utvreno je da su prilikom
ispitivanja pravilno izabrane vrednosti za radnu brzinu u granicama 0,29 do 1,08 m/s,
koje omoguavaju celovito i potpuno sagledavanje kinematikog reima rada ispitivane
rotacione sitnilice (Matjain et al, 1988; Pltik et al, 2003).
Za izraunavanje maksimalne debljine korien je programski paket "Scientific
work place". Odreivanje matematikih zavisnosti maksimalne debljine plastice sa
promenom radne i obimne brzine izvedeno je preko jednaina nelinearne polinomne i
stepene regresije, kao i stepena determinacije, korienjem programskog paketa
Microsoft Office Excel 2003.

REZULTATI I DISKUSIJA

U procesu obrade zemljita rotacionom sitnilicom vrh noa ima sloeno kretanje
koje se sastoji od pravolinijskog (prenosnog) i obrtnog (relativnog) kretanja.
Parametarske jednaine trohoide koju opisuje vrh noa rotacione sitnilice imaju oblik:
( ) t R t v t x
m
cos =
(1)
t R R t y sin ) ( = . (2)
U prvoj parametarskoj jednaini za istosmerno obrtanje rotora rotacione sitnilice
koristi se znak "+" a za suprotnosmerno znak "" (Radomirovi i sar, 2006a).
Maksimalna debljina plastice za sluaj istosmernog i suprotnosmernog obrtanja
rotora odreena je tano, definisanjem funkcije f iji minimum predstavlja maksimalnu
debljinu plastice (sl. 1 i 2).
Nova metoda odreivanja maksimalne debljine plastice rotacione sitnilice
55
Sl. 1. Odreivanje maksimalne debljine
plastice pri istosmernom obrtanju rotora
Sl. 2. Odreivanje maksimalne debljine plastice
pri suprotnosmernom obrtanju rotora

Rastojanje take N za istosmerno obrtanje rotora, od take trohoide sa tekuim
koordinatama (x i y), definie funkcija f, koja je hipotenuza pravouglog trougla (sl. 1), a
moe da se odredi preko izraza:
( ) ( )
2 2
y a x x x f
P z
+ + =
. (3)
Vrednost koordinate x
P
pri istosmernom obrtanju rotora u trenutku ulaska noa u
zemljite odvija se u trenutku vremena t = t
P
. Za trenutak vremena t
P
vae jednakosti:
R
a aR
t
p
2
2
cos

=
,
R
a R
t
P

= sin
,
R
a R
t
P

= arcsin
1
. (4)
Uvrtavanjem (4) u jednainu (1) dobija se vrednost za x
P
:
2
2 arcsin a aR
R
a R v
x
m
P
+
. (5)
Funkcija f (3), dobija oblik:
( )
2
2
2
sin cos 2 arcsin ) ( t R R a t R t v a aR
R
a R v
x t f
m
m
z

+ +
+ +
=
. (6)
Dobijeni oblik funkcije (6) zavisi od nepoznate t. Prvi izvod funkcije (6) ima oblik:
2
2
2
2
) sin ( cos 2 arcsin
) sin ( cos cos 2 arcsin ) sin (
) (
t R R a t R t v a aR
R
a R v
x
t R R a t R t R t v a aR
R
a R v
x t R v
dt
t df
m
m
z
m
m
z m

+ +
+ +
+ +
+ +

=
.
(7)

Da bi u trenutku vremena t t = , prvi izvod bio jednak nuli mora brojilac
izraza (7) da bude jednak nuli:
0 ) sin ( cos cos 2 arcsin ) sin (
2
= + +
+ +
t R R a t R t R t v a aR
R
a R v
x t R v
m
m
z m

(8)

Bitno je ono reenje dobijene transcedentne jednaine (8) gde je t
2
za koje
funkcija f (6) ima minimum. Za takvo reenje vai
( ) t f f = =
min max
. Za vrednost
2
t
maksimalna debljina plastice ima vrednost jednaku radnoj dubini,
a =
max
.
56
Izraunavanje vremena t za konkretne podatke izvodi se numeriki korienjem
programskog paketa "Scientific work place". Nakon odreivanja trenutka vremena t ,
njegovim uvrtavanjem u funkciju (6) dobija se tana vrednost debljine plastice za
istosmerno obrtanje rotora rotacione sitnilice:
( )
2
2
2
max
sin cos 2 arcsin t R R a t R t v a aR
R
a R v
x
m
m
z

+ +
+ +
=
(9)
Za sluaj suprotnosmernog obrtanja rotora rotacione sitnilice, rastojanje take M od
take trohoide sa tekuim koordinatama (x,y), definie funkcija f, koja je hipotenuza
pravouglog trougla (sl. 2):
( ) ( )
2 2
y a x x x f
K z
+ + =
. (10)
Vrednost koordinate x
K
pri suprotnosmernom obrtanju rotora, u trenutku izlaska
noa iz zemljita, odgovara trenutku vremena t = t
K
. Za trenutak vremena t
K
vae
jednakosti:
R
a aR
t
K
2
2
cos

=
,
R
a R
t
K

= sin
,
R
a R
t
K

+ = arccos
1
2
. (11)
Uvrtavanjem (11) u jednainu (1), dobija se vrednost za x
K
:
2
2 arccos
2
a aR
R
a R v
x
m
K
+

+ =

. (12)
U cilju definisanja tekuih koordinata (x i y) za proizvoljnu vrednost vremena t, a
samim tim i proizvoljnog parametra , vai zavisnost:
+ = + =
2 2
t t
, (13)
pri emu vai da je:

cos
2
sin sin =
+ = t
i

sin
2
cos cos =
+ = t
. (14)
Na osnovu jednaina kretanja (1 i 2) kao i jednaina (13 i 14) dobijaju se sledee
tekue koordinate u zavisnosti od parametra :
sin
2
R v x
m
+
+ =
, cos R R y = . (15)
Rastojanje f (10), iji minimum predstavlja tanu vrednost maksimalne debljine
plastice postaje funkcija nepoznate , oblika:
( )
2
2
2
cos sin
2
2 arccos
2
) (
R R a R
v
a aR
R
a R v
x f
m m
z
+ +
+ +

+ =

(16)

Minimum funkcije f predstavlja maksimalnu debljinu plastice, pri emu vai da je:
min max
f = . Prvi izvod funkcije (16) ima oblik:
57
( )
( )
( )
2
2
2
2
cos sin
2
2 arccos
2
sin cos cos 2 arccos
2
sin
2

R R a R
v
a aR
R
a R v
x
R R a R R
v
x a aR
R
a R v
R
v
d
f
m m
z
m
z
m m
+ +
+ +

+
+

+ +
+
=

(17)

Prvi izvod (17) je jednak nuli kada je njegov brojilac jednak nuli. Neka je u toj taki
=
3
. Transcedentna jednaina ima oblik:
( ) 0 sin cos cos 2 arccos
2
sin
2
3 3 3
2
3 3
= +

+ +
R R a R R
v
x a aR
R
a R v
R
v
m
z
m m

(18)

Bitno je ono reenje transcedentne jednaine (18) za koje funkcija (16) ima
minimum. Nakon odreivanja vrednosti ugla
3
, tana teorijska vrednost maksimalne
debljine plastice za suprotnosmerno obrtanje rotora dobija se iz jednaine:
( )
2
3
2
3 3
2
max
cos sin
2
2 arccos
2

R R a R
v
a aR
R
a R v
x
m m
z
+ +
+ +

+ =

(19)

Za izmerene vrednosti tehnikih parametara i radne brzine u toku poljskih
ispitivanja, izraunati su kinematiki parametri i maksimalna debljina plastice u
zavisnosti od smera obrtanja rotora (tab. 1). Prilikom ispitivanja, varirana je radna brzina
u granicama 0,291,08 m/s, pri emu je ostvarena vrednost zahvata noa x
z
u granicama
0,0380,141 m, koji ima istu vrednost za oba smera obrtanja rotora.
Maksimalna debljina plastice definisana je kao najkrae rastojanje take N ili M
(sl. 1 i 2), koja se nalazi na povrini zemljita na prvoj trohoidi, od druge trohoide
(Radomirovi i dr, 2006). Za zadatu vrednost radne dubine a, reavanjem transcedentne
jednaine (9) za istosmerno i (18) za suprotnosmerno obrtanje, odreene su tane
vrednosti maksimalne debljine plastice
max
, korienjem programskog paketa "Scientific
work place". Za radnu brzinu v
m
= 1,06 m/s ili vrednosti vee od nje, maksimalna
debljina plastice, pri istosmernom obrtanju, ima vrednost jednaku radnoj dubini,
maxIS
= a = 0,1 m.

Tab. 1. Maksimalna debljina plastice u zavisnosti od smera obrtanja rotora
P a r a me t r i Jed. mere Izmerena ili izraunata vrednost
Radna brzina, v
m
m/s 0,29 0,43 0,55 0,77 1,08
Zahvat noa, x
z
m 0,038 0,056 0,072 0,101 0,141
Debljina plastice za istosmerno
obrtanje,
maxIS

m 0,031 0,045 0,058 0,080 0,100
Debljina plastice za suprotno-
smerno obrtanje,
maxSS

m 0,0278 0,0393 0,0481 0,0618 0,0764
Odnos, (x
z

maxIS
)/x
z
% 19,41 19,32 19,41 20,32 29,08
Odnos, (x
z

maxSS
)/x
z
% 26,62 30,06 33,04 38,51 45,83
Odnos, (
maxIS

maxSS
)/
maxIS
% 8,95 13,30 16,92 22,82 23,60

Pri istosmernom obrtanju, izraunavanjem odnosa izmeu razlike zahvata noa i
maksimalne debljine plastice u odnosu na zahvat noa dobijene su ujednaene vrednosti
odnosa u granicama 19,3220,32% za izmerene vrednosti radne brzine koje su manje od
1,06 m/s. Pri radnoj brzini od 1,08 m/s maksimalna debljina plastice je manja za 29,08%.
58
Pri suprotnosmernom obrtanju, vrednosti navedenog odnosa rastu sa poveanjem radne
brzine u granicama od 26,6245,83%. Vrednosti odnosa razlike maksimalnih debljina
plastice u zavisnosti od promene smera obrtanja u odnosu na maksimalnu debljinu
plastice pri istosmernom obrtanju rastu proporcionalno poveanju radne brzine u
granicama od 8,9523,60%, za izmerene vredosti radne brzine.
Promena maksimalne debljine plastice u zavisnosti od radne brzine za oba smera
obrtanja sa najviim stepenom determinacije moe da je izrazi pomou nelinearne
polinomne regresije, ije su jednaine navedene na slici 3.
Za vrednost radne brzine od v
m
= 0,55 m/s, promena maksimalne debljine plastice, u
zavisnosti od obimne brzine za oba smera obrtanja sa najviim stepenom determinacije
moe da se izrazi pomou nelinearne stepene regresije, ije su jednaine navedene na
slici 4.

maxss
=-0,031x
2
+0,107x - 0,003
R
2
=0,9984
maxis
=-0,0928x
3
+0,1421x
2
+0,0393x +0,0088
R
2
=0,9995
0,00
0,02
0,04
0,06
0,08
0,10
0,12
0,14
0,0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 1,2 1,4
Radna brzina v
m
, m/s
M
a
k
s
i
m
a
l
n
a

d
e
b
l
j
i
n
a

p
l
a
s
t
i
c
e
,

m
IS SS Poly. (SS) Poly. (IS)

Sl. 3. Maksimalna debljina plastice u zavisnosti od radne brzine

maxis
=0,0236x
-0,9371
R
2
=0,9952
maxss
=0,0219x
-0,8156
R
2
=0,9958
0,00
0,04
0,08
0,12
0,16
0,0 0,4 0,8 1,2
Obimna brzina v
o
, m/s
M
a
k
s
i
m
a
l
n
a

d
e
b
l
j
i
n
a

p
l
a
s
t
i
c
e
,

m
IS SS Power (IS) Power (SS)

Sl. 4. Maksimalne debljine plastice u zavisnosti od obimne brzine
59
Poveanjem radne brzine raste vrednost maksimalne debljine plastice i poveava se
razlika izmeu istosmernog i suprotnosmernog obrtanja (sl. 3). Poveanjem obimne
brzine opada vrednost maksimalne debljine plastice i smanjuje se razlika izmeu i
istosmernog i suprotnosmernog obrtanja (sl. 4).
Za iste vrednosti polaznih parametara pri suprotnosmernom obrtanju, maksimalna
debljina plastice ima nie vrednosti u odnosu na istosmerno obrtanje. Manja vrednost
maksimalne debljine plastice omoguava kvalitetnu obradu tekih, sabijenih, kamenitih i
zakorovljenih zemljita (Matjain et al, 1988; Shibusawa, 1993; Kataoka and Sibusawa,
2002; Pltik et al, 2003).

ZAKLJUAK

U eksploatacionim uslovima pri radu modifikovane rotacione sitnilice izmerene su
vrednosti tehnikih parametara i radne brzine. Na osnovu izmerenih vrednosti izraunate
su vrednosti kinematikih parametara i maksimalna debljina plastice za oba smera
obrtanja rotora. Poveanjem radne brzine, raste vrednost maksimalne debljine plastice i
poveava se razlika izmeu istosmernog i suprotnosmernog obrtanja u granicama od
8,9523,60%. Poveanjem obimne brzine opada vrednost maksimalne debljine plastice i
smanjuje se razlika izmeu i istosmernog i suprotnosmernog obrtanja.
Manja vrednost maksimalne debljine plastice pri suprotnosmernom obrtanju za
navedene vrednosti radnih brzina, omoguava kvalitetnu obradu tekih, sabijenih,
kamenitih i zakorovljenih zemljita.

LITERATURA

[1] Bajkin A. 2006. Primena rotofreze u savremenoj proizvodnji povra. Savremeni povrtar 18,
21-21.
[2] Kataoka T, Sibusawa S. 2002. Soil-blade dinamics in reverse-rotational rotary tillage. Journal
of Terremechanics 39: 95-113.
[3] ., ., .. 1988.
- , , , 175.
[4] Pltik J, Findura P, Polc M. 2003. Stroje pre rastlinn vrobu, obrbanie pdy, sejba.
Slovensk ponohospodrska univerzita v Nitre, 241.
[5] Ponjian O, Bajkin A, Nei Ljiljana. 2008. Uticaj razliitih konstrukcija maina za
formiranje gredica na strukturu zemljita kod proizvodnje mrkve. asopis za procesnu
tehniku i energetiku u poljoprivredi 12(3): 164-167.
[6] Radomirovi D, Ponjian O, Bajkin A. 2006a. Geometrijski pokazatelji rada rotacione
sitnilice sa suprotnosmernim obrtanjem radnih organa. Savremena poljoprivredna tehnika
32(1-2): 29-35.
[7] Radomirovi D, Bajkin A, Jani Milena, Zoranovi M. 2006b. Kinematika rada rotacione
sitnilice sa suprotnosmernim obrtanjem u realnim uslovima. Traktori i pogonske maine
11(5): 62-66.
[8] Radomirovi D, Ponjian O, Bajkin A, Zoranovi M. 2008. Uticaj smera obrtanja rotacione
sitnilice na parametre obrade zemljita. Poljoprivredna tehnika 33(2): 4-47.
[9] Salokhe M, Ramalingan N. 2003. Effect of rotation diredtion of rotary tiller on draft and
power requirements in a Bangkok clay soil. Journal of Terramechanics 39, p. 195-205.
[10] Shibusawa S. 1993. Reverse rotational rotary tiller for reduced power requirement in deep
tillage. Journal of Terramechanics 30(3), 205-217.

Rad predstavlja deo istraivanja na projektima 20076 i 22006, koje finansira Ministarstvo
nauke Republike Srbije.
60

A NEW METOD OF MAXIMUM FURROW THICKNESS
DETERMINATION FOR ROTARY TILLER

Faculty of Agriculture - Novi Sad
dragir@polj.uns.ac.rs

Abstract: Precision determination maximal of furrow thicknes was performed over
function "f". Function "f" was defined as distance between the point on the soil surface
and the place of previous blade entrane (for the same rotation direction) or it`s following
coming out (opposite rotation direction), from the point of trochoid with current
coordinates (x, y). Minimim of function "f" presents maximal furrow thickness. With
new method utilization there is deffined maksimal furrow thicknes in regard to
operational speed variation.

Key words: rotary tiller, maximal furrow thickness, direction of rotor rotation,
transcedental equation.


Godina XXXIV
Strane: 61 - 68
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 631.51.022

OPERATIVNA GOTOVOST SETVOSPREMAA
KAO KRITERIJUM USPENOSTI ODRAVANJA

Dragan ivkovi
1
, Milan Velji
2
, Dragan Markovi
2

1
Via tehnika kola Zrenjanin
2
Mainski fakultet Univerziteta u Beogradu

Sadraj: U radu se analizira korektivno odravanje setvospremaa, odnosno njegova
operativna gotovost kao merilo kvaliteta uspenosti preventivnog odravanja.Razmatrani
su sistemi odravanja i efektivnost sistema kao i njihove prednosti i nedostaci.
Istraivanje je vreno na jednom poljoprivrednom imanju, a rezultati su prezentovani i
analizirani u radu.

Kljune rei: Setvosprema, hidraulini cilindar,operativna gotovost, pouzdanost.

UVOD

Prilikom odravanja poljoprivredne tehnike vano je poznavanje pouzdanosti
postojeih tehnikih sredstava, maina mainskog parka sa kojim raspolae. Takoe kada
se nabavljaju nova tehnika sredstva prvo treba utvrditi kvalitet i pouzdanost, odnosno
koliko e to tehniko sredstvo raditi bez otkaza. Nepouzdanost povlai za sobom
trokove, izgubljeno vreme, nepovoljne psiholoke efekte, a u odreenim sluajevima
dovodi u pitanje ostvarenje plana proizvodnje. Zbog toga pri nabavci novih tehnikih
sredstava u prvom planu treba da bude pouzdanost, a ne cena.
Setvospremai kao maine za obavljanje nekoliko operacija u jednom prohodu, pri
dopunskoj obradi zemljita, po konceptu je sloena maina najee sa velikom irinom
zahvata i visoke proizvodnosti. Rade u toku godine kratak period vremena (oko mesec
dana), dok ostalo vreme provode konzervirani i uskladiteni. Kako je njihov rad
vremenski terminiran, a zavisi i od vremenskih prilika, to svaki otkaz u toku sezone,
moe da bude veoma neugodan. Iz tog razloga mora se njihovom preventivnom
odravanju posvetiti odgovarajua panja. Zadatak odravanja je da kroz razliite vidove
preventivnog odravanja sprei da ne doe do otkaza.

SETVOSPREMA

Osnovna namena setvospremai (slika: 1) je dopunska obrada zemljita. Obavlja se
nakon osnovne obrade zemljita-oranja ili neposredno pred setvu, a u cilju sitnjenja,
drobljenja zemljita kao i njenog ravnjanja. Ovakvom obradom zemljita poveava se
rastreenost zemljita, odrava vlage u zemljitu i unitava korov u poetnoj fazi. Obrada
zemljita je na dubini od 10 do 15 cm.
62

Sl.1. Obrada zemljita setvospremaem

Kao maina za obavljanje nekoliko operacija u jednom prohodu sastoji se iz
kombinacije radnih elemenata meu kojima su zastupljene kultivatorske motiice sa
elastinim nosaima, elastini zupci, pa i klasini zupci, kao i krimler (iani valjci) koji
imaju zadatak osim sitnjenja i ravnjanje zemljita. Setvospremai se izrauju u velikom
dijapazonu irine zahvata, a dominantni su oni sa velikom irinom radnog zahvata. Firma
''Rabewerk'' u svojoj ponudi ima setvospremae irine zahvata od 3,3 m do 8,4 m za koje
je potrebna pogonska maina snage od 55 kW do 110 kW. ''Schmotzer'' nudi
setvospremae (sa tri krila) zahvata od 5,5 m sa duplim ianim valjcima, mase oko
1250 kg, i potrebnom snagom za vuu od 74 kW. Veliku irinu zahvata od 10 m ima i
setvosprema IMT. 616.16 mase od 2580 kg sa irinom pri transportu od 4.3 m. Potrebna
snaga traktora za vuu je 184 kW. Za sve setvospremae vee irine zahvata
karakteristina je trodelna izvedba zbog kopiranja terena, sa dva bona krila koja se pri
transportu odiu u vertikalan poloaj. Izvedba je sa dva toka na centralnom delu, a po
jedan toak je na bonim krilima.
Hidraulini podsistem setvospremaa (slika: 2) slui za odreivanje transportnog i
radnog poloaja, kao i za kontrolu dubine obrade. Kontrola poloaja i dubine obrade
obavlja se pomou hidraulinih radnih cilindara koji si spojeni sa spoljnom hidraulikom
traktora.

1-samozaptivna spojnica,
2-redna redukciona spojnica,
3-gumeno savitljivo crevo,
4-hidroblok,
5-hidraulini cilindar za podizanje krila,
6- hidraulini cilindar za kontrolu
transportnog poloaja,
7- hidraulini cilindar za kontrolu dubine
obrade
Sl. 2. Hidraulini podsistem setvospremaa
Operativna gotovost setvospremaa kao kriterijum uspenosti odravanja
63

ODRAVANJE SETVOSPREMAA

Otkazi predstavljaju naruavanje ispravnog stanja sistema, tako to sistem gubi
radnu sposobnost, odnosno odstupa od definisanog funkcionisanja. Otkazi mogu biti
konstrukcijski, proizvodni i eksploatacijski (slika: 3). Prema karakteru ispoljavanja
otkazi mogu biti neoekivani i postepeni. Postepeni otkazi koji se mogu kontrolisati i
prognozirati, nazivaju se prognozirani otkazi. Da bi se mogli prognozirati otkazi
neophodno je poznavati dozvoljenu istroenost, odnosno granicu istroenosti elemenata
tehnikog sistema.
Odravanje setvospremaa se moe definisati kao potreba preduzimanja tehnikih i
drugih aktivnosti iji je osnovni cilj da se obezbedi ispravnost opreme u procesu
proizvodnje, uz minimalne trokove odravanja prouzrokovane zastojima zbog
otklanjanja otkaza ili pak zbog trokova vezanih za odravanje, a kojima zastoji nisu
direktni uzronik.
Odravanje ima zadatak da otklanja otkaze i spreava njihovu pojavu preventivnim
odravanjem, odnosno da obezbedi pouzdano funkcionisanje proizvodnog sistema u toku
njegovog rada i eliminie sve zastoje do kojih moe da doe u procesu eksploatacije.
Osnovni ciljevi organizovanog procesa odravanja su:
minimiziranje trokova zbog zastoja u radu usled neplaniranih otkaza,
obezbeivanje potrebnog nivoa pouzdanosti proizvodne opreme,
odravanje kvaliteta proizvoda,
poveanje produktivnosti rada.

Sl. 3. Karakteristine faze i aktivnosti pri eksploataciji tehnikih sistema

64
Osnovni ciljevi organizovanog procesa odravanja su:
minimiziranje trokova zbog zastoja u radu usled neplaniranih kvarova,
obezbeivanje potrebnog nivoa pouzdanosti proizvodne opreme,
postizanje boljeg kvaliteta proizvoda,
poveanje produktivnosti rada.
Pravovremeno dijagnosticiranje stanja elemenata omoguava:
bolju analizu pojave oteenja,
planiranje aktivnosti odravanja,
bolju organizaciju aktivnosti odravanja,
manje trokove obezbeivanja rezervnih delova,
zaustavljanje maine pre pojave teih havarija,
veu pouzdanost, raspoloivost i gotovost opreme.

OPERATIVNA GOTOVOST

Kriterijumi za utvrivanje kvaliteta proizvoda, ne i jedini, mogu biti: pouzdanost
tehnikog sistema, intenzitet pojave kvara, operativna gotovost, raspoloivost opreme,
funkcionalnost, saglasnost, upotrebljivost, izgled (dizajn), dokumentovanost i sl.
Efektivnost opreme, odnosno tehnikog sistema moe se posmatrati kroz tri razliita
koncepta, odnosno kroz:
1. gotovost, pouzdanost i funkcionalnu podobnost,
2. raspoloivost, izdrljivost i sposobnost,
3. uinak, raspoloivost i korienje.
Ako se efektivnost opreme posmatra kroz gotovost, pouzdanost i funkcionalnu
podobnost (slika: 4) predstavi u matematikom obliku dobija se:
EFEKTIVNOST SISTEMA
OPERATIVNA
GOTOVOST
POUZDANOST
ZADATKA
FUNKCIONALNA
PODOBNOST

Sl. 4. Efektivnost sistema u funkciji: operativne gotovosti, pouzdanosti
i funkcionalne podobnosti

E
S
(t) = G(t) P
p
(t) FP (1)
gde je:
Es (t)- efektivnost opreme
P
P
(t) - pouzdanost opreme predstavlja verovatnou da e oprema (sistem) uspeno
vriti funkciju kriterijuma u projektovanom vremenu trajanja i datim uslovima
okoline.
FP - funkcionalna podobnost opreme predstavlja sposobnost opreme (tehnikog
sistema) za uspeno prilagoavanje uslovima okoline u projektovanom vremenu
trajanja rada.
G(t) - operativna gotovost je verovatnoa da sistem, kada se koristi pod specifinim
uslovima, zadovoljavajue funkcionie u bilo kom trenutku vremena ili je
spreman za upotrebu kada se to zahteva.
65
Gotovost je verovatnoa da sistem zadovoljavajue funkcionie ili je spreman za
upotrebu u bilo kom trenutku vremena, kada se koristi na propisan nain. Osnova za
odreivanje gotovosti je ukupno vreme (kalendarsko vreme korienja), vreme u radu i
vreme u otkazu. (slika: 5). Matematiki gotovost se moe predstaviti izrazom:
G(t) =
t
t
O
=
O K
O
t t
t
+
=

+
i 0 Ki
Ki
t t
t
(2)
gde je:
G(t) - funkcija gotovosti,
t
K
(h)- vreme u radu obuhvata vreme kada se sredstvo koristi i vreme kada se ne
koristi ali je spremno za upotrebu (osim vremena provedenog u skladitu),
t
O
(h)- vreme u otkazu,
t (h)- vreme korienja (kalendarsko vreme).

Sl. 5. Komponente ukupnog vremena [5]

Gotovost neke poljoprivredne maine je njena spremnost da se u bilo kom trenutku
ukljui u rad i da ispravno radi. Gotovost je karakteristika sluajnog karaktera jer su
inioci koji odreuju njenu vrednost sluajni. Kao za pouzdanost i za gotovost sree se
vei broj definicija. U optem sluaju gotovost se moe definisati sledeom
formulacijom:
Sa stanovita potreba odravanja nekada nije dovoljno iskazati gotovost samo kao
odnos vremena u radu i ukupnog vremena. esto se ukazuje potreba da se preko
gotovosti, kao mere kvaliteta sistema odravanja, sagleda uticaj pojedinih faktora. Poto
su vremena u radu i u otkazu sloene vremenske kategorije to se gotovost moe iskazati
pomou odgovarajuih komponenti tog vremena koje blie odreuju pojedine osobine
sistema odravanja. U tom smislu posebno su znaajne unutranja i ostvarena gotovost.
Operativna gotovost je vrlo slina raspoloivosti, a razlika je u tome to operativna
gotovost ukljuuje mogunost da se sistem, odreeno vreme nalazi u skladitu, to je
vrlo est sluaj kod poljoprivredne opreme. Kako veina poljoprivredne opreme vei deo
vremena provodi uskladitena, to je operativna gotovost pogodna za definisanje
66
pouzdanosti poljoprivredne opreme. Operativna gotovost u matematikom obliku se
moe prikazati kao:
G
O
(t) =
O S K
S K
t t t
t t
+ +
+
, (3)
gde je:
t
K
(h) - vreme korienja,
t
O
(h) - vreme koje sistem provede u otkazu,
t
S
(h) - vreme koje se sistem ne koristi.
"Za razliku od efektivnosti sistema koja razmatra verovatnou u toku remenskog
intervala,operativna gotovost razmatra verovatnou u trenutku vremena. Osim toga, dok
efektivnost sistema uzima u obzir i ugraenu sposobnost sistema, operativna gotovost
razmatra samo spremnost sistema za odreeni zadatak u datom trenutku vremena" [4].

REZULTATI ISTRAIVANJA

Praenje rada setvospremaa vreno je na nekoliko poljoprivrednih imanja u srednje
Banatskom okrugu. U rezultatima praenja (tabela: 1) su date prosene vrednosti pojave
broja otkaza, kao i vreme njihovog otklanjanja na pojedinim elementima hidraulinog
podsistema setvospremaa.

Tabela 1. Broj otkaza hidraulinih elemenata kod setvospremaa
Red
broj
Naziv elementa
koji je otkazao
Broj otkaza
god.
Vrsta otkaza
Vreme otklanj.
(min)
Nain
otklanjanja otkaza
1. Samozaptivna spojnica 9,6 curenje 10 zamena
2 Redna spojnica 9,6 curenje 10 zamena
3 Gumeno crevo 1,6 curenje 10 zamena
4. Cilindar 0,6
neispravnost
/curenje
140 remont
5. Razvodnik 0,4
neispravnost
/curenje
120 remont

Vreme otklanjanja otkaza hidraulinih elemenata setvospremaa u toku godine,
(slika: 6) ukazuju na sloenost pojedinih otkaza.

0
20
40
60
80
100
120
140
1 2 3 4 5
Hidraulicni elementi setvosprema
V
r
e
m
e

o
t
k
l
a
n
j
a
n
j
a

o
t
k
a
z
a

(
m
i
n
)

Sl. 6. Grafiki prikaz vremena otklanjanja otkaza
67
Vreme otklanjanja otkaza kod hidraulinog podsistema setvospremaa u toku
godine iznosi 5,666 asova. U stvarnosti otklanjanje jednog otkaza traje po vie sati, a
ne retko i po ceo dan (prijava, dolazak servisa ili odnoenje setvospremaa u servis,
dijagnostika i ostalo). Uglavnom su otkazi prouzrokovani curenjem radnog fluida
odnosno loim zaptivanjem pojedinih hidraulinih elemenata..
Karakteristino je da broj otkaza (slika: 7), u toku godine hidraulinih elemenata
setvospremaa se znatno vie odnosi na manje kvarove koji se otklanjaju u kraem
vremenskom periodu, ali zbog uestalosti utiu znatno na operativnu gotovost.

0
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
1 2 3 4 5
Hidraulicni elementi setvosprema
Sl. 7. Grafiki prikaz broja otkaza

Operativna gotovost je:
G
O
= (t
K
+t
S
) / (t
K
+t
S
+t
O
) = (294+3350) / (294+3350+6) = 0,998
gde je:
t
K
= 294 (h/god) - vreme korienja,
t
S
= 3350(h/god) - vreme kada plug ne radi ali je spreman za upotrebu,
t
O
= 6 (h/god) - vreme u otkazu.
Popravka hidraulinog sistema zahteva pored vremena efektivne popravke i vreme
za: transport setvospremaa do radionice; administrativno evidentiranje otkaza i
izdavanje odgovarajuih radnih naloga; Pripremu slube odravanja da pristupi
odravanju (razna uputstva od proizvoaa, karton maine itd.), pregled maine i
dijagnostika kvara, provera uspenosti odgovarajue intervencije i vraanje
setvospremaa na njivu. Izmeu ovih aktivnosti pojavljuje se gubitak vremena na
ekanju izmeu zavretka jedne i poetka druge aktivnosti to se moe smanjiti boljom
organizacijom rada.

ZAKLJUAK

Setvospremai rade u toku godine kratak period vremena (oko mesec dana), dok su
ostalo vreme konzervirani i uskladiteni. Kako je njihov rad vremenski ogranien i zavisi
od vremenskih prilika to svaki otkaz u toku sezone, dovodi do smanjenja obima
proizvodnje. I pored dobre operativne gotovosti (0,998) njihov otkaz za vreme dopunske
obrade zemljita moe dovesti do nemogunosti kvalitetne obrade raspoloive povrine
predviene za setvu.Dobijene vrednosti operativne gotovosti hidraulikog podsistema
setvospremaa i ako nije obuhvatio sve gubitke vremena (navedenih u radu) i dalje je
68
vrlo indikativan za poboljanje rada slube odravanja. Pravilno odravanje hidraulinog
podsistema setvospremaa, njihovo redovno podmazivanje i korienje kvalitetnih ulja
moe umnogome da smanji broj sluajnih otkaza. Smanjivanjem broja otkaza kod
setvospremaa poveava se njihov kapacitet i smanjuju gubici proizvodnje usled ekanja
proizvodnih aktivnosti na popravku i njihovo ponovno dovoenje u funkciju.

LITERATURA

[1] ivkovi, D. Pozhidaeva, V. Molnar, R. Documentation Accompanying the Lubrication of
Agricultural Machines and Requirements Relating to Quality Sistem Standards, 6
th

International Conference on Tribology Balkantrib-08, Tehnical University Sofia-Association
Balkan Tribology, Sozopol, 2008.
[2] Veljic, M. Zivkovic, D. Availability of a Tractors Hydraulic System as a Criterion of
Sccessfulness of Maintenance, XVIII International Conference on Material Handling,
Constructions and Logistics, University of Belgrade, Faculty of Mechanical Engineering,
Belgrade, 2006.
[3] Velji, M. Poyidaeva, V. ivkovi, D. Availability of Hay Presses the System of Maintenance,
8
th
International Conference on -Advanced Manufacturing Operations, Tehnical
University Sofia, Karnevo, 2008, pp. 381-385.
[4] Vujanovi N. Teorija pouzdanosti tehnikih sistema, Vojnoizdavaki centar, 1990, Beograd,
1990.
[5] Mici, J. Ercegovi, . Novakovi, D. evi, M. Oljaa, M. Radivojevi, D. Boi, S.
Savremena poljoprivredna tehnika u biljnoj proizvodnji - monografija, Univerzitet u Beogradu,
Poljoprivredni fakultet u Beogradu, Institut za poljoprivrednu tehniku, Beograd, 1977.

Ovaj rad je rezultat projekta TR 20092A ''Efekti primene i optimizacija novih tehnologija,
orua i maina za ureenje i obradu zemljita u biljnoj proizvodnji'', koji finansira Ministarstvo
nauke i tehnolokog razvoja Republike Srbije.

OPERATIONAL READINESS AS CRITERIA IN SUCCESSFULL
SEED BED CULTIVATOR MAINTENANCE

Dragan ivkovi
1
, Milan Velji
2
, Dragan Markovi
3
1
VT Zrenjanin, zivkkev@drenik net
2
Faculty of Mechanical Engineering
mveljic@mas.bg.ac.rs. dmarkovic@mas.bg.ac.rs

Abstract: In this paper is analsed seed bed cultivator editing maintenance as well as their
operational readiness as criteria quality of successful for prophylaxislz maintenance. It is
refere system of maintenance and energy of system as well as their adventure and
defaultes. Research was escorted on the farm. Results was presented ans analysed in this
paper.
Key words: seed bed cultivator, hidraulic cilindar, operational readiness, assurance.


Godina XXXIV
Strane: 69 - 82
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 631.3

UTICAJ KONZERVACIJSKE OBRADE ZEMLJITA
NA PRINOS SUNCOKRETA I MERKANTILNOG KUKURUZA

uro Ercegovi
1
, Milo Paji
1
, Dragia Raievi
1
, Mio Oljaa
1
, Kosta Gligorevi
1
,
ukan Vuki
1
, Rade Radojevi
1
, Zoran Dumanovi
2
, Vesna Dragievi
2

1
Poljoprivredni fakultet Beograd, Zemun
2
Institut za kukuruz "Zemun Polje" Beograd

Sadraj: U radu je analiziran uticaj dva sistema obrade zemljita: konvencionalnog i
konzervacijskog na promenu prinosa suncokreta i merkantilnog kukuruza. Ogledi su
izvedeni na proizvodnim povrinama Instituta za kukuruz "Zemun Polje".
Konvencionalni sistem obrade dao je zadovoljavjue prinose kod obe kulture. Ovaj
nain obrade zemljita je prihvatljiv u proizvodnoj godini sa umerenim padavinama
tokom vegetacionog perioda. Prinosi u godinama sa neravnomernim rasporedom
padavina su znaajno manji, dok u ekstremnim godinama esto izostaju.
Konzervacijskim sistemom obrade postiu se vei prinosi u poreenju sa
konvencionalnim sistemom, ak i u godinama kada je koliina padavina tokom
vegetacionog perioda umerena (prinos je vei u odnosu na konvencionalni sistem obrade
za: suncokret 8.6%, merkantilni kukuruz 9.9%).
Ova istraivanja je potrebno nastaviti zbog sagledavanja efekata primene sistema
konzervacijske obrade zemljita i na druge gajene kulture, kao i radi sagledavanja efekata
produenog dejstva primene ovog sistema obrade (u drugoj i treoj proizvodnoj godini).
Kljune rei: konzervacijski sistem obrade, prinos, zemljite tekog mehanikog sastava,
drenani plug, vibracioni razriva, padavine, vlanost zemljita.

1. UVOD

Zemljita sa tekim mehanikim sastavom - TMS zahtevaju sistem obrade koji
obezbeuje ouvanje prirodnih potencijala plodnosti i koji spreava degradacione
procese u zemljitu, posebno sa aspekta optimizacije utroka energije, rada i vode.
Poljoprivredna mehanizacija koja se koristi za izvoenje obrade zemljita tekog
mehanikog sastava - TMS, treba da ispuni osnovne zahteve: ureenje zemljita po povrini i
dubini, ouvanje biosistema zemljita, regulisanje vodno-vazdunog reima, omoguavanje
efikasnog navodnjavanja, konzervaciju prirodne vlage, obezbeenje racionalne potronje
energije, potronje rada i resursa za definisanu strukturu i nivo proizvodnje [3].
. Ercegovi, M. Paji, D. Raievi, M. Oljaa, K. Gligorevi,
. Vuki, R. Radojevi, Z. Dumanovi, V. Dragievi
70
Veliki broj istraivaa koji su se bavili prouavanjem zemljita ovog tipa, istiu da
su zemljita TMS sa nizom specifinih karakteristika, naroito nepovoljnih fizikih i
vodno fizikih osobina. Zbog velike rasprostranjenosti zemljita ovog tipa, postoji
potreba da se postojei naini obrade modifikuju, korienjem novih operacija u
tehnolokom procesu proizvodnje najvanijih ratarskih kultura.
Razvoju poljoprivredne mehanizacije za primenu novih tehnologija u procesima
eksploatacije zemljita TMS, danas, se u Svetu posveuje posebna panja. U Institutu za
poljoprivrednu tehniku Poljoprivrednog fakuleta u Beogradu u duem vremenskom
periodu radi se na osvajanju novih tehnologija i reenja poljoprivredne tehnike za
ureenje zemljita TMS po povrini i dubini. Ta istraivanja su usmerana na definisanje i
proveru tehnolokih parametara maina i orua, proveru izdrljivosti pri obradi zemljita
TMS, proveru uticaja primene novih reenja na fiziko-mehanike i vodne osobine
takvih zemljita, potronju energije, resursa i prinose gajenih kultura.
Istraivanja koja su sa novom tehnikom obrade primenjena na zemljita TMS, imaju
za cilj ispitivnja mogunosti popravke nepovoljnih fizikih i vodno-fizikih osobina,
kako bi se poveela plodnost ovih zemljita, odnosno prinosi gajenih kultura [4].
Imajuu u vidu da u Srbiji ima preko 400.000 ha zemljita TMS i priblino 1.000.000 ha
na razliite naine oteenih zemljita, ovakva istraivanja su znaajna i korisna sa
stanovita nauke, a jo vie sa stanovita primene ovih istraivanja u praksi.


2.1. Lokacija ispitivanja

Eksperimentalna ispitivanja primene nove linije maina i orua izvrena su na
proizvodnim povrinama Instituta za kukuruz iz Zemun Polja, O.D. Krnjeevci u
Krnjeevcima, na proizvodnoj parceli T-XVII, tip zemljita - ritska crnica. Najvia kota
ovog terena iznosi 77,0 m, a najnia 74,9 m n.v. Visinska dinamika varira iskljuivo u
granicama mezo i mikroreljefa. Iako nisu uoene naroite mikro depresije, ima
vodolenih lokaliteta (profili br. 14, 29, 33) [12], verovatno usled malog koeficijenta
povrinskog oticanja vode.
Mikrodepresije je mogue uoiti i izdvojiti samo po stanju kultura koje su u njima
zasejane i koje skoro uvek zaostaju u razvoju ili potpuno propadnu usled prekomernog
zadravanja vode. Zapaeno je da se one delimino mogu obraditi i zasejati samo u
jesenjem periodu sa manje padavina. Meutim, poto se prevlaivanja skoro redovno
javljaju u rano prolee, i to usled zajednikog uticaja jaih padavina, slivnih i visokih
podzemnih voda, posejane kulture su najee oteene ili dobrim delom unitene.
Prema tome, oigledno je da depresioni lokaliteti na ovoj povrini predstavljaju jedan od
kljunih meliorativnih problema koji zahtevaju adekvatno reavanje zbog ureenja
vodnog reima i poboljanja uslova za poljoprivrednu proizvodnju. Ograniavajui
faktor uspene poljoprivredne proizvodnje na ovoj parceli je prekomerno vlaenje
zemljita, pa je u prolee skoro nemogue obaviti kompletnu setvu u optimalnom roku.

2.2. Osnovne karakteristike zemljita

Na oglednoj parceli T-XVII, nalazi se ritska crnica, karbonatna, teka i srednje
teko glinovita, koja zauzima reljefski najnie, iskljuivo depresione povrine. Ovo
zemljite je klasifikovano prema mehanikom sastavu u zemljita tekog mehanikog
Uticaj konzervacijske obrade zemljita na prinos suncokreta i merkantilnog kukuruza
71
sastava (Tabela 1.), odnosno u srednje teke gline. Uzorci zemljita su uzeti u
poremeenom stanju, sa neoteenih delova zemljita, (metoda JDPZ, 1971.):
Mehaniki sastav, primenom internacionalne pipet metode
Strukturna analiza (% mikro i makro agregata)
Specifina masa zemljita, metodom piknometra sa ksilolom
Zapreminske mase, (metoda Kopeckog, cilindri od 100 cm
3
)
Ukupna poroznost zemljita, raunskim postupkom
Trenutni sadraj vode u zemljitu (Termo-gravimetrijska metoda)
Metodama terenskog merenja registrovani su parametari osnovnih fiziko-
mehanikih osobina sa postupkom merenja:
Otpora penetracije (runi statiki penetrometr Ejkelkamp Hand Penetrometar,
Set A, merni opseg 1000 N/cm2 ). Intervali merenja sa penetracionom iglom
(konusni zavretak No3, odreene povrine konusa prema specifikaciji
proizvoaa Ejkelkamp), na dubini : 5, 10, 15, 20 cm. Merenja obavljena u
seriji od deset (10) ponavaljanja, na svakoj dubini.
Momenta torzije, i napona smicanja zemljita, metoda smicajnih ploa, ureaj
za torziju zemljita EIJKELKAMP Self-Recording vane tester, Type IB.
Merenja obavljena na istim mernim mestima (kao u postupku penetrometriranja,
i dubine 5, 10, 15, 20, cm u seriji od deset (10) ponavaljanja.

2.3. Postavljenje ogleda i primenjena tehnika

Ogled je izveden tokom proizvodne 2009. godine na eksperimentalnoj parceli, T-
XVII, povrine 45,68 ha, gde su postavljene ogledne i kontrolne parcele (Slika 2.).
Predusev na ovoj parceli tokom proizvodne 2007. godine je bio suncokret, a 2008.
godine pivarski jeam. Postavljene su ogledne parcele za dve kulture: suncokret i
merkantilni kukuruz i pratee kontrolne parcele. Veliina svake ogledne i kontrolne
parcele iznosi 5 ha, (Slika 1.).

K
o
n
t
r
o
l
n
a

p
a
r
c
e
l
a

5

h
a

O
g
l
e
d
n
a

p
a
r
c
e
l
a

5

h
a

O
g
l
e
d
n
a

p
a
r
c
e
l
a

5

h
a

K
o
n
t
r
o
l
n
a

p
a
r
c
e
l
a

5

h
a

2
5

h
a

SUNCOKRET SUNCOKRET
MERKANTILNI
KUKURUZ
MERKANTILNI
KUKURUZ
SOJA
Sl. 1. Prikaz plana oglednih i kontrolnih parcela na parceli T-XVII
72

Sl. 2. Geodetski snimak proizvodne povrine T-XVII

Odreivanje ogledne i kontrolne parcele za obe gajene kulture je vrena u skladu sa
oblikom parcele T-XVII, gde svaka od parcela ima oko 5ha. Tane vrednosti povrina
obeleenih parcela odreivane su premerom pomou geodetskih stativa i merne trake.
Poljoprivredna mehanizacija koriena tokom ogleda navedena je u Tabeli 3. Pored
standardne poljoprivredne mehanizacije primenjeni su: drenanog pluga DP-4 (Slika 3.) i
vibracionog razrivaa VR 5/7 (Slika 4.), kao novih tehnikih reenja u obradi zemljita TMS.
Ogled se zasniva na istovetnosti svih agrotehnikih mera i na oglednoj i na
kontrolnoj parceli, osim to je na oglednoj parceli primenjena nova (konzervacijska)
tehnologija obrade zemljita TMS. Na kontrolnoj parceli je primenjena standardna
tehnologija obrade zemljita.
Konzervacijska obrada zemljita podrazumeva odsustvo oranja kao osnovne obrade,
a primenu drenanog pluga i vibracionog razrivaa. Pomou drenanog pluga izvrena je
izrada drenanih kanala na dubini 60-80 cm. Rastojanje izmeu drenanih kanala je 5 m.
Vibracioni razriva (Slika 4.), korien je u verziji sa 5 radnih organa (rastojanje
izmeu radnih organa je 60 cm), sa radnim zahvatom od 3 m, koji je radio na dubini od
50 cm, [7]. Posle ove obrade pristupilo se tanjiranju zemljita, teka tanjiraa "Lemind"
4,5 m.
Na kontrolnoj parceli obavljeno je oranje pomou obrtnog pluga "Lemken EuroPal
8", na dubini od 30-35 cm.
73
Nakon razliitih sistema osnovne obrade zemljita na oglednoj i kontrolnoj parceli
primenjene su sve identine agrotehnike mere. Izvrena je priprema zemljitva za setvu
suncokreta i merkantilnog kukuruza. Za ovu agrotehniku operaciju upotrebljen je
setvosprema radnog zahvata 9 m.

Sl. 3. Drenani plug DP-4 Sl. 4. Vibracioni razriva VR 5/7

Setva suncokreta i kukuruza je izvrena 6-oredom "Nodet" sejalicom. Za setvu je
upotrebljeno seme suncokreta sorte "Albatre", a za kukuruza seme "ZP-360
Ultra".Tokom proizvodne godine vreno je samo osnovno ubrenje i to: Amonijum
nitrat (34%N) u koliini od 150 kg/ha i Urea (46%N) u koliini od 134,8 kg/ha.
etva suncokreta i merkantilnog kukuruza sa oglednie i kontrolne parcele je
izvrena pomou samohodnog kombajna "Cass Lexion 430" sa odgovarajuim
adapterima za pomenute kulture. Nakon izvrene etve zrna sucokreta i merkantilnog
kukuruza izvreno je merenje i uzorkovanje i dobijene su vrednosti prinosa, obraunatih
na 14% vlage.
Podaci o potronji pogonskog goriva, dobijeni su primenom Mhler-ovog protonog
meraa koji je bio postavljen izmeu rezervoara i pumpe niskog pritiska, pri emu je u
merenje bio ukljuen i povratni vod.

3. REZULTATI ISTRAIVANJA

Analizom uzoraka profila sa ogledne i kontrolne parcele, utvrene su promene
mehanikih i fizikih osobina zemljita. Analizirano je kretanje zemljine vlage tokom
proizvodne godine, a nakon izvrene konzervacijske obrade zemljita. Na kraju, posle
berbe suncokreta i kukuruza utvreni su prinosi i energetski efekti primene
konzervacijskog sistema obrade zemljita. Analitikim postupkom izraunate su srednje
vrednosti navedenih parametra, i prikazane tabelarno.
Prema mehanikom sastavu izdvojeni lokalitet pripada grupi glinua, kod kojih
sadraj estica ukupne gline u A horizontu iznosi 51-52%, a frakcija praha od 47,18 do
48,58%. Ovakav visok sadraj glinenih estica prisutan je po celoj dubini profila, od 0
do 80 cm (Tabela 1.).
Ovaj deo zemljinog profila je humusno akumulativan, veoma homogen po
celoj dubini. Ovako homogen sadraj glinenih estica ini ovo zemljite posebno tekim,
kada je u pitanju pravovremena obrada.
74

Tab. 1. Mehaniki sastav i teksturna klasa zemljita
Horizont
Dubina
(cm)
Pesak 1,0-
0,05 (mm)
Prah 0,05 -
0,002 (mm)
Glina
<0,002 (mm)
Fizika glina
<0,02 (mm)
Teksturna klasa
zemljita
A
h1
0-20 1,53 47,18 51,29 48,68 Pr.glinua
A
h2
20-40 1,65 46,75 51,63 48,30 Pr.glinua
AC

40-60 1,61 47,09 51,30 48,70 Pr.glinua
CG 60-80 1,73 48,58 48,69 52,12 Glinua

U funkciji od mehanikog sastava, su i vrednosti ostalih fizikih, vodnih i mehanikih
svojstava zemljita. Obzirom na prouavanu problematiku, ritska crnica uopte, pa i lokalitet
istraivanja, odlikuje se visokim vrednostima specifine teine, koja se kree od 2,63 do
2.71 g/cm
3
, sa tendencijom neznatnog porasta sa dubinom profila (Tabela 2.).

Tab. 2. Osnovne fizike osobine zemljita

Horizont
Dubina

(cm)
Specifina
masa
(g/ cm
3
)

Zapremi-
nska masa
(g/ cm
3
)

Ukupna
poroznost
(% vol)
Poljski
kapacitet
(% vol)
Vazd.
kapacitet
(% vol)
Trenutna
vlaga
(% vol)
Koef.
filtrac. K
(cm/sec)
A
h1
0-20 2.64 1.25 52.65 42.80 9.85 20.14 1.13x10
-3

A
h2
20-40 2.63 1.31 50.20 42.04 8.16 20.11 1.05x10
-3

AC

40-60 2.68 1.43 46.64 40.45 6.19 17.45 6.35x10
-4

CG 60-80 2.71 1.57 42.07 39.70 2.37 22.30 6.65x10
-5

Samo u nekim delovima parcele javlja se povoljan odnos izmeu ukupne poroznosti
i kapaciteta za vazduh. To se optimalno ispoljava samo u orninom sloju, sa ukupnom
poroznou od 52 % vol, kada je prisutan povoljan kapacitet za vazduh (9,85 % vol). Sa
dubinom, ukupna poroznost opada, i na 60-80 cm iznosi svega 42 %, a kapacitet za
vazduh je sveden na minimum (2,37 %). Ovakva situacija i analiza osnovnih fiziko-
mehanikih osobina zemljita ogledne parcele, prua mogunost intervencije i poeljne
popravke ovih parametara kada je zemljite neophodno urediti primenom linije maina
za ureenje zemljita po povrini i dubini.
Vlanost zemljita praena tokom vegetacionog perioda gajenja obe kulture (Slika 5.),
ukazuje na uravnoteenost tih vrednosti, a razlog su umerene u pravilno rasporeene
padavine tokom godine (Slika 6.). Analizom dobijenih podataka, dolazi se do zakljuka da su
uravnoteena vlanost zemljita tokom vegetacionog perioda, a posebno vrednosti tokom
izvoenja agrotehnikih operacija uticale na ostvareni prinos kod obe gajene kulture.
Uravnoteene vrednosti vlanosti zemljita smanjile su efekte dreniranja
proizvodnih parcela. Pun efekat drenirane parcela moe se videti u godinama ili
periodima godina kada doe do prevlaivanja zemljita, dok su tokom ove proizvodne
godine ti efekti minimizirani.
75
Vlanost zemljita - Suncokret (ogledna/kontrolna parcela)
0,00
5,00
10,00
15,00
20,00
25,00
Maj - O Maj - K Jun - O Jun - K Jul - O Jul - K Avg. - O Avg. - K
Meseci (O-ogl edna parcel a, K-kontrol na parcel a)
%

v
l
a
n
o
s
t
i

z
e
m
l
j
i
t
a
0-30 cm
30-60 cm
60-90 cm
90-120 cm
proseno

Vlanost zemljita - Merkantilni kukuruz (ogledna/kontrolna parcela)
0,00
5,00
10,00
15,00
20,00
25,00
Maj - O Maj - K Jun - O Jun - K Jul - O Jul - K Avg. - O Avg. - K
Meseci (O-ogl edna parcel a, K-kontrol na parcel a)
%

v
l
a
n
o
s
t
i

z
e
m
l
j
i
t
a
0-30 cm
30-60 cm
60-90 cm
90-120 cm
proseno

Sl. 5. Vlanost zemljita tokom vegetacionog perioda suncokreta i
merkantilnog kukuruza na oglednoj i kontrolnoj parceli

Padavine po mesecima T-XVII, kada je gajen suncokret ili merkantilni kukuruz
0,0
20,0
40,0
60,0
80,0
100,0
120,0
140,0
160,0
180,0
200,0
Okt. Nov. Dec. Jan. Feb. Mar. Apr. Maj Jun Jul Avg. Sep.
Meseci proi zvodne godi ne
P
a
d
a
v
i
n
e

(
m
m
/
m
2
)
2000/01
2004/05
2006/07
2008/09

Sl. 6. Raspored padavina na parceli T-XVII tokom godina proizvodnje
suncokreta i merkantilnog kukuruza
76
U proizvodnji suncokreta i merkantilnog kukuruza na kontrolnoj i oglednoj
parceli primenjene su tehnologije proizvodnje (Tabela 4. i 5.), uz merenje utroka goriva
tokom svih agrotehnikih operacija [6].

Tab. 4. Tehnoloka karta proizvodnje suncokreta, kontrolna i ogledna parcela
Kontrolna parcela Ogledna parcela
Maina-Orue Maina-Orue Operacija
Pogonska Radna Pogonska Radna
Utroak
goriva
(l/ha)
Zaoravanje strnjike
09-15.07.2008
Traktor
John Deere
8230
Plug
Lemken EuroPal8
Traktor
John Deere
8230
Plug
Lemken EuroPal8
24,41
Drljanje
05-06.08.2008
Traktor
John Deere
8230
Teka drljaa
Dubica 7m
Traktor
John Deere
8230
Teka drljaa
Dubica 7m
7,10
Duboko oranje
11-18.10.2008
Traktor
John Deere
8230
Plug
Lemken EuroPal8
/ / 30,97
Krtina drenaa
21.10.2008
/ /
Traktor
John Deere
8230
Drenani plug
DP-4
11,30 *
Vibraciono
podrivanje
22-23.10.2008
/ /
Traktor
John Deere
8230
Vibracioni razriva
VR-5
21,70 *
Tanjiranje
07.11.2008
/ /
Traktor
John Deere
4755
Tanjiraa Lemind
4,5 m
10,05 *
Drljanje
27-28.03.2009
Traktor
John Deere
8230
Teka drljaa
Dubica 7m
Traktor
John Deere
8230
Teka drljaa
Dubica 7m
6,19
ubrenje-1
28.03.2009
Traktor
Belarus 82
Rasipa mineralnog
ubriva
Rauch AXIS, 24m
Traktor
Belarus 82
Rasipa mineralnog
ubriva
Rauch AXIS, 24m
1,45
ubrenje-2
28.03.2009
Traktor
Belarus 82
Rasipa mineralnog
ubriva
Rauch AXIS, 24m
Traktor
Belarus 82
Rasipa mineralnog
ubriva
Rauch AXIS, 24m
1,45
Predsetvena
priprema
06-07.04.2009
Traktor
John Deere
4755
Setvosprema
9 m
Traktor
John Deere
4755
Setvosprema
9 m
5,91
Setva
09.04.2009
Traktor
Belarus 82
Sejalica
Nodet, 6 redova
Traktor
Belarus 82
Sejalica
Nodet, 6 redova
3.62
Zatita bilja
14.04.2009
Traktor
Belarus 82
Prskalica
Agromehanika, 2200l
Traktor
Belarus 82
Prskalica
Agromehanika, 2200l
1,88
Meuredna
kultivacija
17.05.2009
Traktor
Belarus 82
6-oredni kultivator
Tupanjac Futog
Traktor
Belarus 82
6-oredni kultivator
Tupanjac Futog
4,32
etva
27.08.2009
Kombajn Class
Lexion 430
Adapter za suncokret
6 m
Kombajn Class
Lexion 430
Adapter za suncokret
6 m
20,40

77
Tab. 5. Tehnoloka karta proizvodnje merkantilnog kukuruza, kontrolna i ogledna parcela
Kontrolna parcela Ogledna parcela
Maina-Orue Maina-Orue
Operacija
Pogonska Radna Pogonska Radna
Utroak
goriva
(l/ha)
Zaoravanje strnjike
09-15.07.2008
Traktor
John Deere
8230
Plug
Lemken EuroPal 8
Traktor
John Deere
8230
Plug
Lemken EuroPal 8
24,41
Drljanje
05-06.08.2008
Traktor
John Deere
8230
Teka drljaa
Dubica 7m
Traktor
John Deere
8230
Teka drljaa
Dubica 7m
7,10
Duboko oranje
11-18.10.2008
Traktor
John Deere
8230
Plug
Lemken EuroPal 8
/ / 30,97
Krtina drenaa
21.10.2008
/ /
Traktor
John Deere
8230
Drenani plug
DP-4
11,30 *
Vibraciono
podrivanje
22-23.10.2008
/ /
Traktor
John Deere
8230
Vibracioni razriva
VR-5
21,70 *
Tanjiranje
07.11.2008
/ /
Traktor
John Deere
4755
Tanjiraa Lemind
4,5 m
10,05 *
Drljanje
27-28.03.2009
Traktor
John Deere
8230
Teka drljaa
Dubica 7m
Traktor
John Deere
8230
Teka drljaa
Dubica 7m
6,19
ubrenje-1
28.03.2009
Traktor
Belarus 82
Rasipa mineralnog
ubriva
Rauch AXIS, 24m
Traktor
Belarus 82
Rasipa mineralnog
ubriva
Rauch AXIS, 24m
1,45
ubrenje-2
28.03.2009
Traktor
Belarus 82
Rasipa mineralnog
ubriva
Rauch AXIS, 24m
Traktor
Belarus 82
Rasipa mineralnog
ubriva
Rauch AXIS, 24m
1,45
Predsetvena
priprema
06-07.04.2009
Traktor
John Deere
4755
Setvosprema
9 m
Traktor
John Deere
4755
Setvosprema
9 m
5,91
Zatita bilja-1
21.04.2009
Traktor
Belarus 82
Prskalica
Agromehanika,
2200l
Traktor
Belarus 82
Prskalica
Agromehanika, 2200l
1,85
Setva
28.04.2009
Traktor
Belarus 82
Sejalica
Nodet, 6 redova
Traktor
Belarus 82
Sejalica
Nodet, 6 redova
3.82
Meuredna
kultivacija
17.05.2009
Traktor
Belarus 82
6-oredni kultivator
Tupanjac Futog
Traktor
Belarus 82
6-oredni kultivator
Tupanjac Futog
4,54
Zatita bilja-1
09.06.2009
Traktor
Belarus 82
Prskalica
Agromehanika,2200l
Traktor
Belarus 82
Prskalica
Agromehanika, 2200l
1,70
Zatita bilja-2
09.06.2009
Traktor
Belarus 82
Prskalica
Agromehanika,
2200l
Traktor
Belarus 82
Prskalica
Agromehanika, 2200l
1,84
etva
23.09.2009
Kombajn Class
Lexion 430
Heder za kukuruz
6 redova
Kombajn Class
Lexion 430
Heder za kukuruz
6 redova
21,85
* - Utroak goriva potreban za obavljanje obrade zemljita konzervacijskim sistemom se rasporeuje tokom
etiri proizvodne godine, koliko traju njegovi efekti primene [8], [9]
78
Analiza sume padavine tokom proizvodnih godina i osvarenih prinosa zrna
suncokreta i merkantilnog kukuruza (Tabela 6.) ukazuje da vee koliine padavina
tokom godine negativno utiu na ostvaren prinos. Tokom proizvodne 2008/09 godine
ukupne padavine su manje za 6 do 33% u odnosu na ostale proizvodne godine kada su
gajeni suncokret i merkantilni kukuruz, dok je prinos u odnosu na iste godine vei za 21
do 53%.

Tab. 6. Padavine i prinos po proizvodnim godinama
Prinos zrna (kg/ha)
Proizvodna
godina
Ukupne
padavina
(mm/m2)
Suncokret Merkantilni kukuruz
2000/01 766,9 / 4.971
2004/05 799,6 1.296 /
2006/07 565,3 2.500 /
2008/09 532,4 2.753 6.380

U sluaju suncokreta i merkantilnog kukuruza utvreno je znaajno vei
prinos na oglednim u odnosu na kontrolne parcele (Tabela 7.), tj. ostvaren je vei
prinos pri korienju konzervacijskog u odnosu na konvencionalni nain obrade
zemljita.

Tab. 7. Povrine i prinos zrna suncokreta i merkantilnog kukuruza pri konzervacijskom i
konvencionalnom nainu obrade zemljita
SUNCOKRET KUKURUZ
Nain obrade
Ukupna
povrina ha
Ukupan
prinos kg
Prinos
kg/ha
Ukupna
povrina ha
Ukupan
prinos kg
Prinos
kg/ha
Konzervacijski nain
obrade zemljita
(ogledna parcela)
5,09 15.328,38 3.011,47 4,80 34.000,00 7.083,33
Konvencionalni nain
obrade zemljita
kontrolna parcela)
7,21 19.850,43 2.753,18 4,95 31.580,00 6.379,80

Zbir uloenih energetskih parametara (potronja goriva) svedene na jedinicu
povrine, predstavlja osnovni pokazatelj energetskih ulaganja u pojedine linije
proizvodnje. Pored ovih ulaganja, postoje ulaganja u nabavku semena, ubriva i zatitnih
sredstava i dr., koji su indentina i na oglednim i na kontrolnim parcelama. Zato ova
ulaganja trenutno nisu interesantna sa aspekta sagledavanja ukupnih ulaganja u pojedine
proizvodne linije prema sistemu obrade zemljita.
U proizvodnji suncokreta i merkantilnog kukuruza odnos uloenih energenata za
proizvodnju, ostvarenog prinosa, cene energenata i proizvoda prema nainima obrade
zemljita moe se sagledati iz Tabela 8.
79
Tab. 8. Odnos eksploatacionih, energetskih i ekonomskih parametara u proizvodnji
suncokreta i merkantilnog kukuruza u zavisnosti od naina obrade zemljita
SUNCOKRET KUKURUZ
Nain obrade
U
k
u
p
n
a

p
o
t
r
o
n
j
a

g
o
r
i
v
a

(
l
/
h
a
)

U
k
u
p
n
a

c
e
n
a

g
o
r
i
v
a

(
d
i
n
.
/
h
a
)

O
s
t
v
a
r
e
n

p
r
i
n
o
s

(
k
g
/
h
a
)

U
k
u
p
n
a

c
e
n
a

p
r
o
d
a
t
i
h

p
r
o
i
z
v
o
d
a
-
p
r
i
n
o
s
a

(
d
i
n
.
/
h
a
)

U
k
u
p
n
a

p
o
t
r
o
n
j
a

g
o
r
i
v
a

(
l
/
h
a
)

U
k
u
p
n
a

c
e
n
a

g
o
r
i
v
a

(
d
i
n
.
/
h
a
)

O
s
t
v
a
r
e
n

p
r
i
n
o
s

(
k
g
/
h
a
)

U
k
u
p
n
a

c
e
n
a

p
r
o
d
a
t
i
h

p
r
o
i
z
v
o
d
a
-
p
r
i
n
o
s
a

(
d
i
n
.
/
h
a
)

Konzervacijski nain
obrade zemljita
(ogledna parcela) 1
119,78 11.738,44 3.011,00 51.187,00 125,11 12.260,78 7.083,00 56.672,00
Konvencionalan nain
obrade zemljita
(kontrolna parcela) 2
107,70 10.554,60 2.753,00 46.801,00 113,03 11.076,94 6.380,00 51.040,00
Razlika (1-2) 12,08 1.183,84 258,00 4.386,00 12,08 1.183,84 704,00 5.632,00
1 > 2 u % 10,01% 8,6% 9,07% 9,9%

4. ZAKLJUAK

Na osnovu rezultata dobijenih u istraivanju efekata primene konzervacijskog i
konvencionalnog modela obrade zemljita TMS u proizvodnji suncokreta i merkantilnog
kukuruza, mogue je zakljuiti:
- Primenom drenanog pluga i vibracionog razrivaa postiu se pozitivni efekti u
proizvodnji na zemljitima TMS.
- Konzervacijski sistem obrade podrazumeva vei utroak goriva, koji se u
zavisnosti od kulture kree od 9.1 do 10%, ali su ove vrednosti realno manje zato to se
trokovi goriva rasporeuju i prenose na jo tri proizvodne godine.
- Konzervacijski u odnosu na konvencionalni sistem obrade ostvaruje vee prinose
i suncokreta i kukuruza u prvoj godini istraivanja od 8,6 do 9,9%.
- Upotrebom konzervacijskog sistema obrade, mogua je realizacija optimalnih
agrotehnikih rokova, uspostavljanje povoljnijeg vodno-vazdunog reima zemljita
TMS, kao i efikasnije korienje bioloke plodnosti zemljita.
- Vei trokovi goriva primenom konzervacijskog sistema obrade su ve u prvoj
godini primene viestruko nadoknaeni ostvarenim veim prinosom.
- Konvencionalni u odnosu na konzervacijski sistem obrade zemljita TMS je
rezultirao manjim prinosom kod oba gajene kulture u proizvodnoj godini sa umerenim
padavinama.
- Promena sistema obrade zemljita TMS, uzrokovala je poveanje prinosa u
proizvodnji suncokreta i merkantilnog kukuruza, kao i postizanje dodatnog (extra)
profita po jedinici povrine za 4000 do 6000 dinara/ha, koji iznosi i vie ako se trokovi
potronje goriva raspodele na jo tri proizvodne godine.
- Primenom konzervacijskog sistema obrade zemljita TMS spreeno je zabarivanje
u depresijama ogledne parcele tokom eksploatacije, kao i propratni negativni efekti, dok
je ranijih godina to bila uobiajena pojava.
80
Produeno dejstvo primene konzervacijskog sistema obrade zemljita TMS mogue
ustanoviti praenjem prinosa gajenih kultura na oglednoj i kontrolnoj parcele u drugoj,
treoj i etvrtoj proizvodnoj godini. Praenjem produenog dejstva, utvrdie se uticaj ovog
konzervacijskog sistema obrade na razliite gajene kulture, kao i zbirne efekte primene
nove tehnologije (eksploatacione, energetske, ekonomske, pedoloke, ekoloke i dr.).
Jasno je da bi primena ove nove tehnologije obrade zemljita TMS imale jo vee
efekte u godinama sa izraenijim oscilacijama padavina, tj. hidroloko-klimatskim
ekstremima, tokom vegetacionog perioda gajenja kultura. Ova pretpostavka se zasniva
na injenici da postavljeni drenani sistem, koji je potrebno obnavljati svake etvrte
godine, daje svoj puni efekat u sluajevima vika ili manjka vodenog taloga. U
sluajevima prevlaivanja, drenanim sistemom se viak taloga oceuje i odvodi do
kanalske mree, dok se u sunim periodima isti drenovi koriste za ascedentno
snabdevanje korenovog sistema vodenim zalihama iz kanalske mree ili niih slojeva
zemljita.
Svakako, obavljena istraivanja ne bi trebalo da predstavljaju konane rezultate
primene nove tehnologije obrade zemljita TMS, ve je potrebno ova istraivanja
proiriti i na druge znaajne kulture, kao i produiti postojea istraivanja radi
evidentiranja produenog dejstva istih. Pored navedenih istraivanja, svakako je uporedo
potrebno raditi i na istraivanjima ostalih parametra (eksploatacionih, ekonomskih,
pedolokih, ekoloke i dr.).

LITERATURA

[1] Antoni, I.: Mehanizacija dubinskih agromelioracionih zahvata, Simp.: Aktuelni zadaci meh.
poljop., Zb. radova, 280-287, Opatija, 1990.
[2] Molnar, I., Dilitov, S., Vukovi, R.: Uticaj meliorativne obrade na promene nekih fizikih
osobina beskarbonantne ritske crnice. Zem. i biljka, Vol 28, No3, 177-190, Beograd, 1979.
[3] Ercegovi, ., Raievi, D., Vuki, . i sar.: Tehniko-tehnoloki aspekti primene maina i
orua za ureenje zemljita po povrini i dubini, Poljoprivredna tehnika, godina XXXIII,
No2, Beograd, str. 13-26, 2008.
[4] Kovaevi, D., Oljaa, S., Dolijanovi, ., Oljaa, M.: Uticaj savremenih sistema obrade
zemljita na prinos vanijih ratarskih useva, Poljoprivredna tehnika, godina XXXIII, No2,
Beograd, str. 73-80, 2008.
[5] Radojevi R., Raievi D., Oljaa M., Gligorijevi K., Paji M.: Uticaj jesenje obrade na
sabijanje tekih zemljita, Poljoprivredna tehnika, godina XXXI, No2, Beograd, str. 63-71,
2006.
[6] Raievi, D., Radojevi, R., Oljaa, M., Ruii, L.: Uticaj nekih faktora na potronju goriva
pri izvoenju meliorativnih radova, Sav. poljoprivredna tehnika, Vol 21, No 4, str. 195-200,
Novi Sad, 1995.
[7] Raievi, D., Ercegovi, ., Markovi, D., Oljaa, M.: Primena orua i maina sa
vibracionim radnim telima u obradi zemljita, efekti i posledice, Nauna knjiga Ureenje,
korienje i ouvanje zemljita , Jug.drutvo za prouavanje zemljita, Novi Sad, str.127-135.
1997.
[8] Raievi D., Ercegovi ., Oljaa M.V., Paji M.: Primena maina i agregata u obradi
zemljita podrivanjem, efekti i posledice . Traktori i pogonske maine , Vol.8. No4, str. 89-
94, N. Sad, 2003.
[9] Raievi, D., Radojevi, R., Ercegovi, ., Oljaa, M. i Paji, M.: Razvoj poljoprivredne
tehnike za primenu novih tehnologija u procesima eksploatacije tekih zemljita, efekti i
posledice, Poljoprivredna tehnika, godina XXX, No1, str. 1-8, Beograd, 2005.
81
[10] Savi, M., Malinovi, N., Nikoli, R. i sar: Podrivai i podrivanje zemljita, Monografija,
Institut za poljoprivrednu tehniku, poljoprivredni fakultet Novi Sad, 1983.
[11] Spoor, G., Godwin, R.: An Experimental Investigation into the Deep Loosening of Soil by
Rigid Tines, Transactions of the ASAE, p.p. 23-29, Michigen, USA, 1978.
[12] Vasi G., i sar.: Pedoloka studija zemljita Instituta za kukuruz, O.D. Krnjeevci, Krnjeevci,
Sveska II, str. 1-135., Beograd. 1991.

Rad je rezultat istraivanja u okviru realizacije Projekta: Efekti primene i optimizacije novih
tehnologija, orua i maina za ureenje i obradu zemljita u biljnoj proizvodnji , evidencioni
broj TR 20092, koga finansira Ministarstvo za nauku i tehnoloki razvoj Republike Srbije.

THE INFLUENCE OF CONSERVATION TILLAGE
OF SOIL ON SUNFLOWER AND MAIZE YIELD

uro Ercegovi
1
, Milo Paji
1
, Dragia Raievi
1
, Mio V. Oljaa
1
,
Kosta Gligorevi
1
, ukan Vuki
1
, Rade Radojevi
1
,
Zoran Dumanovi
2
, Vesna Dragievi
2

1
Faculty of Agriculture Belgrade, Zemun
2
Maize Research Institute "Zemun Polje" Belgrade

Abstract: In this paper influence of two tillage systems (conventional and conservation)
on sunflower and maize yield is analyzed. The experiments are carried on production
fields of Maize Research Institute "Zemun Polje".
The conventional tillage system gave satisfying yields of both plants. This type of
tillage is acceptable in years with medium rainfall during the vegetation period. When
amount of precipitation was not evenly distributed during the year, yield was
significantly lower, or even omitted if the differences in amount of precipitation were
extreme.
With conservation tillage system, the yield was higher, in comparison with
conventional system, even in the years with medium amount of precipitation during the
vegetation period. Sunflower and maize yields were 8.6% and 9.9% higher with
conservation tillage system than with conventional system.
The research is necessary to continue in order to see the effects of conservation
tillage on other breeding plants, and also for observing the effects of continuous usage of
this tillage system (in second, third and fourth year of production).
Key words: conservation tillage systems, grain yield, soil of heavy mechanical
composition, drainage plough, vibratory subsoiler, precipitation, soil humidity.

82


Godina XXXIV
Strane: 83 - 90
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 631.3

UTICAJ PRIMJENE KULTIVATOR SIJAICE NA EFEKTE
REKULTIVACIJE DEGRADIRANIH ZEMLJITA

Dragoljub Mitrovi
1
, Radisav Dubljevi
1
,
Dragia Raievi
2
, Budimir Futi
1

1
Biotehniki fakultet - Podgorica
2
Poljoprivredni fakultet - Beograd

Sadraj: Kategorije oteenih i degradiranih zemljita predstavljaju problem dananjice
sa tendencijom daljeg rasta, a na tetu obradivih povrina.
Rekultivacija degradiranih zemljita i odlagalita viestruko je znaajna sa
stanovita izbora tehnologija, maina, ekonomske opravdanosti i zatite ivotne sredine.
Odlagalite na kome su obavljena istraivanja u mehanikom sastavu predstavlja
heterogen materijal koga ine u veoj mjeri laporac sa sadrajem CaCO
3
od 43,87 do
65,60%.
Istraivanja primjene kultivator sijaice u rekultivaciji obavljena su na odlagalitu
Rudnika uglja Pljevlja u periodu od 1995 1997. godine. Rekultivacija je obavljena sa
kultivator sijaicom JOHN DEREE, model 1550, u agregatu vunopogonske maine od
88 kW.

Kljune rijei: rekultivacija, zemljite, sjetva, proizvodnost, energija, prinos.

UVOD

Zemljite je osnovni prirodni resurs poljoprivredne proizvodnje i ogranieni izvor u
proizvodnji hrane. Stoga se prirodno postavlja i pitanje, da li se na postojeim i
potencijalnim zemljinim obradivim povrinama mogu obezbijediti dovoljne koliine
hrane za ishranu stanovnitva.
Kojim intenzitetom se gube obradiva poljoprivredna zemljita pokazuju podaci
Buringha, P., koji u svojoj studiji o promjeni strukture korienja zemljita do 2000.
godine, daje procjenu i proraun da se godinje u svijetu gubi oko 13 miliona hektara
poljoprivrednog zemljita i to procesima: erozije, dezertifikacije i korienjem u
nepoljoprivredne svrhe.
Kategorije oteenih ili degradiranih zemljita predstavljaju veliki problem
dananjice sa tendencijom daljeg rasta a na tetu plodnih i obradivih poljoprivrednih
povrina. Ubrzani privredni i industrijski razvoj nae zemlje donio je ili prouzrokovao
niz negativnih posljedica u pojedinim podrujima, kojima su poremeeni odnosi
ekoloke ravnotee, zagadjivanjem atmosfere i voda, oteenjem i gubljenjem veih
povrina zemljita pogodnih za poljoprivrednu proizvodnju.
84
Poseban problem kod rekultivacije odlagalita jeste kako raznorodni materijal koga
ine laporci sa primjesama drugih neogenih sedimenata lignita i ugljene praine,
isplanirati i pripremiti za biljnu proizvodnju. Problem je utoliko vei to se predhodno
zemljite tokom eksploatacije uglja ne skida separatno sa povrina koje se zahvataju
novim iskopima i ne prenose na povrine koje se planiraju za rekultivaciju.
Na novoformiranim odlagalitima konvencionalna tehnologija zasnivanja biljne
proizvodnje je dosta ograniena, zbog naruenih fiziko-mehanikih svojstava i
strukturnih agregata zemljita, koji su nepovoljni za rad maina, pogotovu na bonim
stranama sa veim stepenom nagiba terena.
Primjenom integrisanih sistema poljoprivredne tehnike, koja se zasniva u direktnoj
sjetvi travno-leguminoznih smjea u neobradjeno zemljite u cilju zasnivanja travnjaka,
predstavlja koncepcijski pravac u razvoju tehniko-tehnolokih rjeenja u rekultivaciji
degradiranih zemljita, a ovaj rad u tom smislu treba da da i odredjeni doprinos.


Prilikom definisanja programa istraivanja, polo se i od pretpostavki, da dosadanji
rezultati istraivanja u primjeni poljoprivredne tehnike u rekultivaciji degradiranih
zemljita kod nas ukazuju, da konvencionalna tehnologija mehanizovanog naina
zasnivanja biljne proizvodnje, na oteenim zemljitima, ima bitnih nedostataka, kao to
su nepotrebno prevrtanje sloja zemljita uz poveanu potronju energije.
Program istraivanja koncipiran je shodno postavljenom cilju, a sastoji se u
prouavanju i definisanju:
- analize zemljita, klimatskih, edafskih i orografskih uslova, veliine i poloaja
parcela, primjene odredjenih agrotehnkih zahvata,
- tehniko-tehnolokog procesa rada, konstruktivnog i proizvodnog reenja, u cilju
racionalnije primjene integralne tehnike,
- optimalnog reima rada, kao i parametara koji utiu na tehniku proizvodnost
agregata i utroak energije.
Programom rada obuhvaena su istraivanja kultivator sejalice John Deere - model
1550, u agregatu vuno-pogonske maine od 88 kW, na efekte direktnog usijavanja
sjemana travno-leguminoznih smjea u neobradjeno zemljite odlagalita "Grevo"
rudnika uglja "Pljevlja" u Pljevljima.
Metodika ispitivanja odnosila se na: poljsko-laboratorijska i eksploataciona
istraivanja agregata, prema odgovarajuim standardnim metodama ispitivanja
poljoprivrednih maina, koje se primjenjuju u Institutu za poljoprivrednu tehniku,
Poljoprivrednog fakulteta u Beogradu, i prema OECD-u.
Eksperimentalna i eksploataciona istraivanja agregata, obavljena su prema
utvrdjenoj metodici ispitivanja u trogodinjem periodu od 1995 do 1997. godine.
Odlagalite "Grevo", na kome su vrena istraivanja, formirano je na oko 2.5 km,
juno od povrinskog kopa "Potrlica" neposredno u blizini Pljevalja. Teren odlagalita
terasasto se sputa prema jugu do kote 800 m.n.v., i niim kotama na sjevernoj i sjevero-
zapadnoj strani na 780 m. n.v. Bona, sjevero-zapadna strana odlagalita, povrine oko
10 ha, predvidjena je za rekultivaciju, u cilju zasnivanja biljne proizvodnje (travnjaka).
Za eksperimentalna istraivanja odredjena je povrina od 1 ha (100x100 m), koja je
locirana na sjevero-zapadnoj strani odlagalita, bonog nagiba terena od 18 do 29%.
Ogled je postavljen po planu podijeljenih parcela (Split-plot).
Uticaj primjene kultivator sijaice na efekte rekultivacije degradiranih zemljita
85
Usijavanje travno-leguminoznih smjea izvreno je u prvoj dekadi oktobra mjeseca
1995. godine, specijalnom kultivator-sejalicom John Deree - 1550, u agregatu vuno-
pogonske maine, traktor Rakovica - 120. Sjetvena norma iznosila je 45 kg/ha, sa
ueem 20 kg travno-leguminozne smjee i 25 kg lucerke.
Prema metodici ispitivanja, za eksperimentalna istraivanja odreene su test dionice,
duine 50 m, i irine 12 m, povrine 600 m
2
, na kojima je ispitivan rad agregata u vie
radnih brzina, i u varijantama redne i unakrsne sjetve na valjanoj i nevaljanoj povrini.
a) Teorijska proizvodnost, odredjena je na osnovu jednaine:
We = 0,1x B x v (ha/h)
b) Tehnika proizvodnost, odreena je na osnovu jednaine:
Wt = 0,1 x B x V x (ha/h)
c) Koeficijent iskorienja vremena agregata, odreen je iz odnosa:
=Wt/We (%)
d) Specifina potronja goriva,odreena je iz odnosa:
Q/ha = Qt/Wt (l/ha)

REZULTATI ISTRAIVANJA I DISKUSIJA

Na kopovima uglja, Rudnika uglja "Pljevlja" u Pljevljima, dubine otkrivke su
razliite, a kreu se od 35 do 125 m. Zemljini pokriva je plitak, najee do dubine
2,5 m, a ispod njega se nalaze vee naslage laporaca.
Kod povrinskih kopova uglja, osnovnu masu, jalovinskih materijala ine: laporci,
neznatan dio gline, pjeskovito-ljunkoviti i zemljini materijal. Usvojenom tehnologijom
eksploatacije uglja, dugi niz godina nije se odvajao zemljini materijal, ve se cijela
krovina zajedno odstranjivala i od nje su se formirala odlagalita (deponije)jalovine. Na
ovaj nain na deponije je dospijevao raznorodan materijal, zbog ega one imaju i
razliitu grau, zavisno od odloenog materijala.
Analize uzoraka materijala sa formiranih odlagalita ili deponija, prema rezultatima
ispitivanja, B. Futia (81), prikazane su tabelama 1 i 2.

Tabela 1.Fizike osobine zemljta sa odlagalita "Grevo"
Granulometrijski sastav u %
Mjesto,
Sekcija,
Kvadrat
Broj
profila
Dubina
cm. >2,00
mm
2,00-
0,25
mm
0,25-
0,02
mm
0,02-
0,002
mm
<0,002
mm
Ukupan
pijesak
Prah+
glina
Higro-
skopska
vlaga u
%
0-20 0.77 21.50 45.13 32.60 22.27 77.73 1.72
I
1
20-40 0.61 19.21 45.10 35.08 39.20 60.80 1.61
40-50 0.72 19.20 45.85 34.23 19.92 80.08 1.47
0-20 2.13 30.39 45.28 22.20 32.52 67.48 0.94
II
1
20-40 0.79 34.96 40.80 23.45 35.75 64.25 1.22
40-60 0.17 38.25 40.48 21.10 38.42 61.58 0.74
0-20 1.93 33.09 43.55 21.43 35.02 64.98 1.25
III
1
20-40 0.77 33.65 44.08 21.50 34.42 65.58 1.33
>40 0.76 31.74 48.40 19.10 32.50 67.50 1.02
0-20 1.38 32.79 40.08 25.75 34.17 65.83 1.60
IV
1
20-40 11.34 20.16 40.97 27.53 31.50 68.50 1.82
Grevo
>40 7.66 27.84 38.22 26.28 35.50 64.50 1.67
86
Analizirani materijal odlagalita prema mehanikom sastavu pripada prakastoj
ilovai i ilovai.
Frakcija krupnog pijeska kree se od 0,17 do 11,34%, sitnog pijeska od 19,20 do
38,25%, to ukazuje na njihovu manju zastupljenost, zbog prisutnosti krupnijih i sitnijih
komada laporaca i gline.
Frakcije praha i gline su vie zastupljene od 60,80 do 80,08, u odnosu na frakcije
pijeska, to je posljedica visokog uea gline i laporaca u materijalu.
Ovako visoko uee praha i gline u materijalu odlagalita, negativno se odraava
na poveani procenat klizanja pogonskih tokova agregata, kao i na veu lepljivost
hodnog sistema pogonskih i prikljunih maina.
Analizirani materijal odlagalita u hemijskom pogledu pripada jako karbonatnom
zemljitu. Visok sadraj karbonata, uslovio je neutralnu reakciju, pH u H
2
O, koja se
kree od 7,30 do 7,80 a u KCl od 6,40 do 6,770.

Tabela 2. Hemijske osobine zemljita sa odlagalita "Grevo"
pH Rastvorljivi
P
2
O
5
K
2
O
Mjesto,
Sekcija,
Kvadrat
Broj
profila
Dubina
cm. H
2
0 KCl
CaCO3
%
Humus
%
mg/100 g.
0-20 7.30 6.65 45.92 0.87 2.0 11.1
I
1
20-40 7.55 6.70 46.74 1.05 2.0 16.8
40-50 7.60 6.60 43.87 0.94 2.0 9.6
0-20 7.60 6.60 59.86 2.49 6.8 9.1
II
1
20-40 7.55 6.50 51.40 2.15 6.1 6.5
40-60 7.60 6.50 57.81 2.35 6.3 6.5
0-20 7.55 6.55 59.86 2.82 5.8 8.2
III
1
20-40 7.60 6.55 65.60 2.34 6.3 6.1
>40 7.70 6.50 61.50 1.98 6.9 4.6
0-20 7.75 6.40 58.43 1.83 4.0 9.1
IV
1
20-40 7.80 6.70 60.07 1.98 3.2 9.1
Grevo
>40 7.70 6.60 45.51 1.72 3.1 7.3

Visok procenat CaCO
3
u ispitivanim uzorcima kretao se od 43,87 do 65,60%, to je
posljedica veeg prisustva laporaca i drugih sedimenata, pa se moe konstatovati da
ispitivano odlagalite pripada jako karbonatnim zemljitima.
Sadraj humusa je dosta neujednaen i neravnomjerno je zastupljen, prostorno i po
dubini profila, a kree od 0,87 do 2,82%, to se moe smatrati niskim do srednjim
sadrajem. Zastupljenost humusa zavisi od toga: da li se u materijalu nalazi ugalj, od
starosti deponovanog materijala i tehnikog oblikovanja.
Rastvorljivi P
2
O
5
u adsorptivnom kompleksu je neujednaen u pojedinim profilima i
kree se od 2,0 do 6,9 mg/100 g, to predstavlja vrlo nizak sadraj u odnosu na normalna
zemljita.
Sadraj K
2
O u ispitivanim uzorcima, neravnomjerno je rasporedjen po pojedinim
profilima od 4,6 do 16,8 mg/100 g, i takodje predstavlja nizak sadraj u odnosu na
normalna zemljita.
Nedostatak P
2
O
5
i K
2
O u odlagalitima, moe se obezbijediti meliorativnim
mjerama unoenjem mineralnih ubriva.
Na osnovu prezentiranih podataka, fizike i hemijske analize zemljita odlagalita
"Grevo", moe se konstatovati da osnovu materijala ine laporci i da je sastav materijala
heterogen i neujednaen sa visokim sadrajem praha i gline.
87
Materijal deponije u hemijskom pogledu pripada jako karbonatnom zemljitu od
43,87 do 65,60% CaCO
3,
sa neutralnom do slabo alkalnom reakcijom pH u H
2
O od 7,30
do 7,80, a u KCl od 6,40 do 6,70, i niskim sadrajem humusa od 0,87 do 2,82%, kao i
niskim sadrajem P
2
O
5
i K
2
O u adsorptivnom kompleksu.

Tehniko-tehnoloke krakteristike kultivator-sejalice

Kultivator sejalica je namijenjena za direktnu sjetvu djetelinsko-travnih smjea u
neobradjeno zemljite ili za podsijavanje, odnosno naknadnu sjetvu oteenih travnjaka.
Maina je noena, a u radu se oslanja na dva toka, od kojih se ostvaruje pogon
sjetvenog aparata. Sklopovi su postavljeni na okvirnu ravnu konstrukciju a veza za
vuno-pogonsku mainu, je u tri take (paralelogramska). Osnovni sklopovi sejalice su:
sjetvene sekcije sa aktivnim radnim diskovima, reduktor sa kardanskim vratilom, prenosi
lananika, sanduk za sjeme, sjetveni aparat, ulagai sjemena i diskovi pritiskivai
uloenog sjemena.
Sejalicu sainjava est sjetvenih sekcija koje su vezane na zajednikoj osovini, a na
svakoj od njih postavljena su po dva aktivna radna diska, to ukupno ini 12 diskova.
Pogon aktivnih diskova odstvaruje se od prikljunog vratila pogonske maine pri 540 i
1000 min
-1
, preko kardanskog vratila, reduktora i dvorednog lananika.
Svojim aktivnim radom diskovi usijecaju brazdice za sjeme dubine 2,5 do 4,5 cm i
irine 2,0 cm, diskovi su nazubljeni, a izradjeni su od elika vee tvrdoe, i ilavosti
otporne na udare.
Sjetvene sekcije su za ravnu konstrukciju vezane pojedinano, zglobno i opruno
optereene to im omoguava kopiranje terena u toku rada, a razmak izmedju diskova
sjetvenih sekcija iznosi 20 cm.
Sigurnost rada sjetvenih sekcija (diskova) ostvaruje se preko sigurnosne kandaste
spojnice.
U svom tehnolokom procesu rada, sjeme djetelina i trava iz sanduka svojom
aktivnom povrinom zahvataju uljebljeni valjci, koji ga sprovode do sprovodnika
odnosno ulagaa sjemena.
Koliina sjemena po jedinici povrine regulie se poveanjem ili smanjenjem
aktivne povrine uljebljenog valjka posebno za trave i djeteljine, pomou regulatora -
korektora sjetvene norme.
Diskovi pritiskivai, izraeni su od plastine mase, nezavisno su vezani u paru, za
konzolu, kopiraju otvorene brazdice, te na odredjeni nain vre i zagrtanje sjemena.
Sejalica je opremljena i ureajem (akrimetar) za registrovanje zasijane povrine
tokom rada agregata, pri emu se moe lake odrediti proizvonost na sat odnosno dan.
Prezentirana tehniko-tehnoloka reenja sejalice obezbjeuju direktnu sjetvu trava i
djetelina u neobraeno zemljite, sa istaknutim energetskim aspektom.

Prosjene vrijednosti eksploatacionih i tehnoekonomskih pokazatelja
rada agregata u ispitivanim varijantama sjetve

Prosjene vrijednosti ispitivanih parametara rada agregata u varijantama sjetve na
eksperimentalnoj povrini odlagalita "Grevo" prikazane su u tabeli 3.
88
Tabela 3 Prosjene vrijednosti ispitivanih parametara rada agregata
Parametar
Radna
brzina
Klizanje
pog.to.
Proiz-
vodnost
(teor)
Proiz-
vodnost
(teh)
Proiz-
vodnost
(teh)
Koef.
iskor.
Potronja goriva
i energije
Oznaka v We Wt Wt Qh Qha E
Jedinica km/h % ha/h ha/h h/ha % l/h l/ha MJ/ha
Redna sjetva (nevaljana povrina) - Rn
5.54 19.10 1.33 0.85 1.18 0.64 21.50 25.33 1038.50
7.80 14.60 1.87 1.1 0.90 0.60 18.50 16.62 681.42
11.0 10.20 2.60 1.37 0.74 0.52 16.00 11.81 484.30
x
8.11 14.60 1.93 1.11 0.94 0.59 18.70 18.0 734.70

Prinosi zelene mase i suve materije (t/ha) u 1997. god.
Redna sjetva
Valjana povrina Nevaljana povrina R. br.
uzor. zelena
masa t
suva
mater. t
zelena
masa t
suva
mater. t
1. 15.00 3.30 13.00 2.80
2. 14.50 3.00 12.00 2.50
3. 15.00 3.15 12.50 2.75
4. 13.50 2.97 14.00 3.15
5. 16.50 3.71 13.00 2.86
6. 17.00 3.91 15.50 3.50
7. 14.50 3.48 12.50 2.70
8. 15.00 3.15 13.00 2.70
9. 16.00 3.84 14.50 2.80
Xsr 15.20 3.39 13.30 2.86

Najvei prinos zelene mase od 23,20 t/ha ostvaren je u varijanti unakrsne sjetve na
valjanoj povrini (Uv).
Prinos zelene mase od 18,90 t/ha ostvaren je u varijanti unakrsne sjetve na
nevaljanoj povrini (Un).
Prinos zelene mase formiranog travnjaka u 1997. godini, u prosjeku je iznosio
17,65 t/ha odnosno 3,86 t/ha suve materije (sijena), to predstavlja poveanje od
1,47 t/ha zelene mase ili 0,58 t/ha sijena u odnosu na 1996. god.
Na ostvareni prinos travnjaka u znaajnoj mjeri uticale su varijante sjetve (unakrsna
i redna) kao faktor, nevaljane povrine, i predhodno valjane povrine.

ZAKLJUAK

Polazei od analiziranih osobina materijala odlagalita i njihove pogodnosti za
rekultivaciju, mogu se odrediti naini skidanja i odlaganja materijala i tehnikog
oblikovanja deponija. Po pravilu geoloka podloga, stjenoviti materijal, kao to je ovdje
sluaj sa lvrstim laporcima, laporovitim krenjacima, i pjearima, treba da izgrauju
donji sloj deponije, dok bi gornji sloj inili ostali rastresiti materijali, meusobno
izmijeani u sloju debljine od 1,0 do 1,5 m.
Rekultivacija odlagalita obuhvatila bi niz tehnikih i tehnolokih mjera i postupka
koji bi imali zajedniki cilj, da se oteena zemljita poboljaju, oplemene i vrate
prvobitnoj namjeni i poslue za biljnu proizvodnju.
89
Klasini nain zasnivanja biljne proizvodnje na oteenim zemljitima, slabijeg
proizvodnog potencijala i u nepovoljnim klimatskim uslovima, ne nalazi svoje
opravdanje, iz injenice to ova tehnologija ukljuuje niz agrotehnikih operacija kao to
su: osnovna obrada, predsjetvena priprema, sjetva i valjanje.
Na osnovu rezultata istraivanja agregata (kultivator sejalice John Deree - 1550 i
T.R. - 120) potvruju se postavljene hipoteze da je mogue zasnivanje biljne proizvodnje
na oteenim zemljitima (odlagalitima).
Ispitivana kultivator sejalica John Deree - 1550, svojim tehniko-tehnolokim
komponentama predstavlja savremenu integralnu mainu za direktno usijavanje travno-
leguminoznih smjea u oteena degradirana zemljita. U svojim tehniko-tehnolokim
rjeenjima potpuno je zadovoljila po funkciji i po eksploatacionoj proizvodnosti i
pouzdanosti.

LITERATURA

[1] Antoni, M.G. (1980): Oteenje zemljita i problemi njegove zatite. Zemljite i biljka, vol.
29 N 2 99-106, Beograd.
[2] Antoni, G., Moskovljevi, S., Proti, N. (1984): Osobine deposola kao supstrata zemljita u
regionu Kolubare. Zemljite i biljka, vol. 33, N 1, 25-31, Beograd.
[3] Antonovi, G., Nikodijevi, V. ivanovi, Z. (1978): Karakteristike oteenih zemljita
rudarskim kopovima u basenima Kostolca i Kolubare. Zemljite i biljka, vol. 27 N 1, 13-21,
Beograd.
[4] Buringh, P. (1980): Na Assessment of hosses and Degradation of Productive Agricultural
land un the World. "Geografisch Tijdschrift", Amsterdam.
[5] Gorbunov, N.I., Orlov, V.N., Tunik, B. M., Sulga, S.A. (1973): Rekomendaci po recultivacii
zemel, naruennih promi{lennostin. 132-149, Moskva.
[6] Doi, S. (1978): Ogled na jalovitu rudnika uglja u Pljevljima. Zemljite i biljka, vol. 27, N
1-2, 157-164, Beograd.
[7] evi, M., Topisorovi, G. (1989): Mogunosti primene direktne setve u biljnoj proizvodnji.
XIV Simpozijum JDBT, Bled.
[8] evi, M. (1985): Prouavanje tehnoloko-tehnikih parametara maina za obradu zemljita
sa aktivnim radnim organima. Magistarski rad Poljoprivredni fakultet, Beograd.
[9] evi, M. (1992): Primena kombinovanih agregata u obradi zemljita i setvi. Doktorska
disertacija. Poljoprivredni fakultet, Beograd.
[10] Koprivica, R., Komarevi, D. (1995): Primena mehanizacije u zasnivanju i obnavljanju
travnjaka. Zbornik radova, abljak.
[11] Kupers, H. (1984): The chaleuge of soil cultivations and soli - water problems. Journal of
agriculture eng. research 29.
[12] Lulo, M., uk, H. (1985): Efekti mehanizovanog zasnivanja djetelinsko-travnih smjea u
tratine prirodnih travnjaka, brdsko-planinskog podruja. V Jugoslovenski simpozijum o
krmnom bilju, 89-93, Banja Luka.
[13] Luten, W. (1980): Sodseeding of grassland on peat Soils and on river barin clay soils.
Preceedings VII General meating EGF 8-17, Zagreb.
[14] Mii, J., Raievi, D., evi, M. (1986): Rezultati primene sredstava "Zdruene tehnike" u
obradi zemljita. Simpozijum, Rovinj.
[15] Resulovi, H. (1978): Uticaj tehnolokog progresa na proces oteenja i potronje zamljita.
Zemljite i biljka vol. 27, N 1-2, 1-13, Beograd.
[16] Resulovi, H. (1980: Prijedlog klasifikaciji deponija sa aspekta njihove pogodnosti za
rekultivaciju. Zemljite i biljka, vol. 29, N 2, 135-141, Beograd.
[17] Futi, B. (1989): Oteena zemljita i mogunosti njihove rekultivacije na podruju
Pljevalja. Zemljite i biljka, vol 38, N 2, Beograd.
90

INFLUENCE OF CULTIVATOR SEEDER APPLICATION
ON RECULTIVATION DEGRADED TERRAIN EFFECTS

Dragoljub Mitrovi
1
, Radisav Dubljevi
1
,
Dragia Raievi
2
, Budimir Futi
1

1
Biotechnical faculty - Podgorica
2
Agricultural faculty - Belgrade

Abstract: Damaged and degraded terrain categories represent a present time problem,
with tendency of further growth on account of fertile and cultivable terrain.
Recultivation of degraded terrain, depots, is multiply significant from the aspect of
technology and machines choice, economic validity and environment protection.
The depot on which the research in mechanical structure was made, represents a
heterogenous material, made mostly of cement rock with CaCO
3
content of (43,87 to
65,60%).
Research in cultivator seeder application in recultivation was made at the Pljevlja
coal mine depot, in the period from year 1995. to 1997. Recultivation was made with
John Deree cultivator seeder, model 1550.
In serial agregate seeding, average technical productivity of (1,12 ha/h) was made
with average speed of (8,7 km/h).
Average returns of formed sod green mass in serial seeding was around (13,3 t/ha).

Key words: recultivation, terrain, seeding, machine, productivity, energy, returns.


Godina XXXIV
Strane: 91 - 95
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 004.4

REDUCTION OF MECHANISATION COSTS
BY THE APPLICATION OF GPS IN ARABLE
CROP PRODUCTION

Lszl Mag
Hungarian Institute of Agricultural Engineering
Hungary - 2100 Gdll, Tessedik S. u. 4.
E-mail: laszlomago@fvmmi.hu

Abstract: The development of informatics applications and electronic data transmission,
data processing made the establishment of precision agricultural production technologies
and their rapid spread possible. This process was accelerated when the civil application
of satellites previously used for military purposes was permitted. The accurate
performance of the specific work operations within precision crop production by the set
operating parameters may significantly improve efficacy. Since very little experience is
available in this relation in Hungary the Hungarian Institute of Agricultural Engineering,
Gdll, as the leader of the consortium, the KITE Agricultural Service and Trade
Incorporated, Ndudvar, and Bzakalsz Agriculture Service and Trade Incorporated,
Kunszentmrton as members of the consortium have initiated a research and
development project.

Key words: automatic steering systems, parallel tracing, auto tracing, economical
analysis, machine costs.

INTRODUCTION

One of the most difficult tasks for machine operators in the traditional arable crop
production is to lay down a straight trace at the start of the work, which is easier to
follow later. The proper joining of production lines may also prove to be problematic.
Agricultural machinery may be manoeuvred more accurately in the fields with the
help of the recently available automatic steering systems and satellite navigation based
steering systems.
With satellite navigation aid machinery, machinery groups in arable crop production
technologies are able to perform their tasks with high cultivation accuracy, without
cultivation skips, unreasonable cultivation overlapping, and territorial skips.
In the research phase the preliminary planning of movement maps concerning self-
propelled machinery and tractor machinery groups, the optimalisation of trace and
Lszl Mag
92
cultivation directions, the accurate performance of technological operations and the
minimalisation of over cultivation (skips and unnecessary overlapping) were realized.
The field measurements have proved that the amount of machinery work and energy
expenditure may be decreased while production efficacy may be increased.
Our principal objective is to develop domestic economics and application
conditions, the introduction and calculation of economic advantages in terms of parallel,
trace following automatic steering systems.

METHODOLOGY

The economics analysis has been carried out by taking into consideration the arable
land of our consortium member, the Bzakalsz-Agrr Zrt. along with the available
machinery and applied technologies calculating with the actual performance and costs.
The crop structure of the incorporation is based on three crops in the following
proportion: 900 hectares of wheat, 600 hectares of sunflower, 100 hectares of corn, that
is totalling 1600 hectares.
The technological demand of these crops have determined the composition and
selection of machinery, machinery systems.
We have analysed:
- the change in field performance in case of machinery operations,
- the change in machinery productivity in case of complex production technology,
- the change in the value of machinery work used for the cultivation of one hectare,
- the performance of power engines in terms of yearly operating hours in the
different steering modes,
- the amount of machinery work applied for the cultivation of one hectare.
The assessment of machinery operations has been divided into manual, parallel
(trace following) and automatic steering modes.

RESULTS

Increase in field performance and productivity

In case of the three major operation groups the soil cultivation operations with the
application of parallel steering show 3.1%, and 6% plus field performance increase with
automatic steering as compared to manual steering. In case of sowing these numbers are
3,4%, and 6,9%, while in case of harvesting the figures are 1,7 and 4,9%.
By adding up the given operations the possible productivity increase within the
complex technologies in case of wheat is 19% plus with parallel steering, 42% plus with
automatic steering as compared to manually steered power engines. In case of corn
production the figures show 7% plus, 18% plus increase, while in case of sunflower
these are 6% plus and 14% plus increase.

The change of investment demands

On the basis of calculations done on a 1 hectare territory, the investment demand of
machinery able to serve three crops increases costs with 37,5 EUR / hectare in case of
parallel steering, while 60 EUR / hectare in case of automatic steering as compared to
manual steering. The increase of productivity compensate the higher costs.
Reduction of Mechanisation Costs by the Application of GPS in Arable Crop Production
93
The change of specific machinery cost in terms of different crops

On the basis of the performed analysis the specific (calculated on one hectare)
average cost of machinery work as compared to manual steering decreases by 18 EUR/
hectare in case of parallel steering, and by 22,5 EUR/ hectare in case of automatic
steering, which means 9,19% and 11.92% savings. The highest savings may be reached
within wheat production by the application of automatic steering that is 12.47%; 22,7
EUR/ hectare. In case of line cultures slightly less, however over 11% cost reduction
may be realised (Figure 1).

180
190
200
210
220
230
Manual Steering Parallel Tracing Auto Tracing
Control Method
M
a
c
h
i
n
e
r
y

c
o
s
t

p
e
r

a
c
r
e

(
E
U
R
/
h
a
)
Wheat Corn Sunflower Average

Figure 1: The change of machinery cost per hectare in terms of different crops
when manual, parallel and automatic steering methods are applied

Machinery work savings possibilities

The examined farm applies high capacity machinery and machinery work effective,
operation reduced production technologies as compared to the Hungarian average,
therefore it uses low, 3.17 operational hours machinery work on average for the
cultivation of one hectare.
This specific machinery work volume may be reduced with an additional 7.9% by
the application of parallel, and 11,1% by the application of automatic steering systems.
This means that when cutting edge technology and machinery are used less than 3
operational hours machinery works is needed for the cultivation of an hectare, which is a
rather favourable value even in international comparison.

Reduction of machinery workload

The annual machinery workload of the power engines used in the farm may be
significantly by 8-11% - decreased as a result of more accurate and effective
operations. In favourable cases even 400-500 operational hours may be saved, which
may result in the reduction of the number of machines, or the utilisation of machinery in
leasing, rental contracts. By parallel steering machinery workload may be decreased with
at least 400 operation hours, while automatic steering may result in even 512 hours
savings in the 1600 hectare farm.
Lszl Mag
94

PROPOSALS FOR THE UTILIZATION
OF THE RESULTS

The widespread application of the results shall be proposed in the plant production
sector of agriculture. The results of the farm having contributed in the realisation of the
project have proved the benefits, which have encountered in the course of the
examinations and measurements.
Primarily automatic steering solutions are to be advised, which ensure higher
efficacy and cost reduction, furthermore are less demanding for the operator, who may
concentrate better on the quality of work. Advances may be experienced in the quality of
work, or possible loss may be reduced.
Remarkable benefits may be indicated particularly in case of bigger farms or more
intensive machinery use, where machinery work per hectare expenditures may be
decreased, while the efficacy of machinery work is increased, not to mention the better
production results to be realised due to precision cultivation. The benefits may be
measured in farms of 300-400 hectares, however the result are more notable in 4000-
5000 hectares farms.
Another benefit of the automatic steering and machinery control systems is that they
may be developed gradually or completed step by step in case of a given machinery
fleet. The system may be developed into the direction of work machines from power
engines implementing effective and precision production, which is regarded as the most
advanced agricultural production technology nowadays.

REFERENCES

[1] Fldesi I., Hajd J., Mag L., Fekete, A., Dekvri J., Kovcs L.: (2007) Automatic steering
with GPS navigation aid. Agricontrol 2007. 2nd IFAC International Conference on Modelling
and Design of Control Systems in Agriculture. Osijek, Croatia, 03.-05. September 2007. p.
207-210.
[2] Hajd J., Kelemen Zs., Mag L.: (2008) Automatikus irnyts alkalmazsval elrhet
gphasznlati kltsgcskkents vizsglata a szntfldi nvnytermelsben 32
nd
R&D
Conference on Agricultural Engineering, Gdll, Hungary, 22. January 2008. No. 1., p. 150-
154.
[3] Hajd J., Mag L.: (2008) Cost Reduction Analysis of Machinery Use by the Application of
Automatic Steering in Arable Crop Production, Journal of Scientific Society of Power
Machines, Tractors and Maintenance Tractors and Power Machines, Novi Sad, Serbia. Vol.
13. No. 1., p. 108-113.
[4] Hajd J., Mag L.: (2009) Analysis of the Use of Automatic Steering Systems from an
Economical Point of View, Proceedings of the 37
th
International Symposium Actual Tasks on
Agricultural Engineering, Opatija, Croatia, 10-13. February 2009. Proc. p. 303-309.
[5] Mag L., Hajd J.: (2009) Reduction of Mechanisation Costs by the Application of GIS in
Plant Production, Abstracts of the International Conference Synergy and Technical
Development in the Agricultural Engineering, Gdll, Hungary, 31. August - 3. September
2009. p. 102. Full Paper in CD Issue.
Reduction of Mechanisation Costs by the Application of GPS in Arable Crop Production
95

SMANJENJE TROKOVA MEHANIZACIJE SA PRIMENOM GPS
U RATARSKIM PROIZVODNJAMA

Lszl Mag
Hungarian Institute of Agricultural Engineering
Hungary - 2100 Gdll, Tessedik S. u. 4.
E-mail: laszlomago@fvmmi.hu

Sadraj: Razvoj informatike, elektronski prenos i obrada podataka umoguio je
uspostavljanje i brzog irenja precizne tehnologije u ratarskom proizvodnju. Koritenjem
GPS tehnologije efikasnost i preciznost radnih operacija se poboljava, a trokovi obrade
zemljita se smanjuju.
U radu prikazujemo muguu utedu u radnom vremenu i u trokovima radnih
operacija, naglaavamo i to da primena GPS tehnike je vie korisno u veim farmama,
gde se investicioni trokovi ranije naknauju.

Kljune rei: automatino upravljanje, paralelna vonja, automatina vonja,
ekonomska analiza, trokovi mehanizacije

Lszl Mag
96


Godina XXXIV
Strane: 97 - 107
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 631.614

OSTVARENI OBIM KORIENJA SREDSTAVA POLJOPRIVREDNE
TEHNIKE KAO ELEMENT ZA DONOENJE ODLUKE PRI
ORGANIZOVANJU MEHANIZOVANIH PROCESA
NA POLJOPRIVREDNIM GAZDINSTVIMA

Poljoprivredni fakultet Beograd - Zemun

Sadraj: U radu je prikazan metod kako se na bazi poznatih ekonomskih zakonitosti vri
donoenje odluke koja obezbeuje poveanje nivoa ekonomske efektivnosti korienja
poljoprivredne tehnike. To je jedan od osnovnih zadataka i neophodan preduslov za
dostizanje konkurentnosti na tritu poljoprivrednih proizvoda, kao i neophodan segment
transformacije seoskih gazdinstava u cilju njihovog opstanka.

Kljune rei: poljoprivredna tehnika, obim korienja, efektivnost, trokovi.

UVOD

Poljoprivredna proizvodnja u pojedinim regionima sveta, grupama zemalja, i u
pojedinim zemljama nalazi se na razliitom stepenu razvijenosti. Dostignuti stepen
razvoja je rezultat uticaja istorijskog razvoja, stepena opteg privrednog razvoja,
karaktera privrednog sistema i prirodnih uslova. Dejstvo navedenih inilaca dovelo je do
znatnog zaostajanja poloprivrede Srbije koja nije bila u stanju da prati intezivan razvoj
poljoprivrede Evrope u svim segmentima i da savremena reenja primenjuje u svojim
uslovima.
Tehnika opremljenost poljoprivrede predstavlja osnovnu komponentu od koje
zavisi funkcionalnost novih agrarnih struktura. Zamena tehniki dotrajalih i tehnoloki
prevazienih sredstava poljoprivredne tehnike je determinanta za blagovremeno i
kvalitetno obavljanje radova u primarnoj poljoprivrednoj proizvodnji.
U uslovima trine ekonomije uspenost proizvodnje u velikoj meri zavisi od nivoa
modernizacije tehnikih sredstava. Kroz tehniku modernizaciju dolazi do porasta
stepena intenzifikacije poljoprivrede i do poveanja nivoa specijalizacije proizvodnje.
Ovo namee promene u nainu upravljanja i organizovanja poslovnih aktivnosti uz sve
vei stepen uvaavanja ekonomskih kriterijuma.
U procesu daljeg pribliavanja i konanog pridruivanja Evropskoj uniji, to je
strateko opredeljenje Srbije, tehnika opremljenost predstavlja baznu komponentu od
koje zavisi funkcionalnost agrarnih struktura. Meutim, sa ekonomskog stanovita, za
uspenost poslovanja agrarnih struktura, od posebnog znaaja je ekonominost primene
tih tehnikih sredstava u emu kljunu ulogu ima obim njihove upotrebe.
98
CILJ RADA

Cilj rada je da se prikae metod za odluivanje o izboru naina primene sredstava
mehanizacije na naunom pristupu, koji se zasniva na parametrima koji povezuju
trokove primene sredstava mehanizacije i obima njihove upotrebe. Na osnovu tih
relacija korisniku sredstava mehanizacije se prua mogunost da na bazi ekonomskih
pokazatelja donese zakljuak o isplativosti korienja sopstvenih tehnikih sredstava u
alternativi sa korienjem mainskih usluga.


U radu su korieni ekonomski principi za izvore trokova i jednaine za njihovo
izraunavanja. Matematikim metodama iskazane su zakonitosti njihovog kretanja i
odreena je granina verdnost koja predstavlja taku razgranienja ekonomske
isplativosti korienja sopstvenih maina i ekonomske isplativosti korienja mainskih
usluga.

REZULTATI I DISKUSIJA

Srbija je poljoprivredna zemlja u kojoj je od ukupne povrine ak preko 64%
poljoprivredna povrina. Meutim, prosena veliina gazdinstava je oko 3,5 ha obradive
povrine [2] (to je oko etri puta manje od proseka veliine gazdinstava u EU) pri emu
je vie od polovine gazdinstava manje od 3 ha (poljoprivredne povrine) [2]. Od
ukupnog broja seoskih domainstava tek oko 25% je isto poljoprivrednih [2], dok je u
EU isto poljoprivrednih gazdinstava skoro treina. Od ukupnog broja poljoprivrednog
stanovnitva aktivno je 61% [2] od ega je gotovo 68% starije od 50 godina [2].
Prosean broj aktivnih lanova po jednom seljakom gazdinstvu je ispod 1! [2].
Trokovi sredstava mehanizacije u Srbiji su znaajno vei nego u razvijenim
zemljama. Osnovni razlog je nedovoljna iskorienost maina, a zatim velika prosena
starost maina, koja za sobom povlai velike trokove zbog kvarova sredstava
mehanizacije[2]. Osim toga, na visoke trokove sredstava mehanizacije na seljakim
gazdinstvima utie usitnjenost gazdinstava i male povrine parcela.
Sve napred izneto su faktori koji u veoj ili manjoj meri, direktno ili indirektno,
utiu na dohodak gazdinstva.
Dohodak seljakih gazdinstva se formira kao razlika izmeu vrednosti proizvodnje i
pripadajuih proizvodnih trokova pri emu se vrednost proizvodnje izraava kao
matematiki proizvod prodatih koliina proizvoda i njihovih trinih cena.

= =
=
k
1 j
j
p
i
p
n
1 i
i
p
T C Q D (1)
D - dohodak gazdinstva (din.)
Q
p
- koliina prodatih proizvoda (kg)
C
p
- trina cena proizvoda (din./kg)
T
p
- proizvodni trokovi (din.)
Polazei od toga da je cilj gazdinstva da ostvari to vei dohodak (D), te da su
trokovi primene sredstava mehanizacije ti koji vre najvei uticaj na ukupne trokove
proizvodnje (T
p
), razmatra se struktura trokova primene sredstava mehanizacije.
Ostvareni obim korienja sredstava poljoprivredne tehnike kao element za donoenje ...
99
Za svakog seljaka je od posebnog znaaja da zna trokove mainskog rada i to za
svaku mainu posebno, bilo da je ekonomski opravdano da ima svoje maine ili ne. To je
podatak bez koga se ne mogu donositi validne odluke u procesu upravljanja
gazdinstvom.
Svaki seljak mora da ima stalno na umu, da maine koje poseduje, bez obzira da li
ih koristi u toku godine ili ne, ine trokove koji optereuju njegovu proizvodnju i utiu
na cenu kotanja proizvoda. Ti trokovi su:
1. Trokovi amortizacije, tj vrednost koju maina izgubi tokom upotrebe i zavisno
od stepena korienja tehnikih sredstava mogu imati karakter stalnih ili promenljivih
trokova;
2. Stalni trokovi, koji nastaju samom kupovinom maine i obuhvataju etri
komponente: amortizaciju, kamatu, smetaj i osiguranje maina. Stalni trokovi ne
zavise od obima upotrebe maine. Na godinjem nivou e biti jednaki, za jednu mainu, i
kada ona radi svaki dan i kada ne radi uopte (npr. zbog kvara, promene strukture
proizvodnje, promene tehnologije i dr.);
3. Promenljivi trokovi, koji nastaju samo pri upotrebi maine i obuhvataju tri
komponente: gorivo, mazivo i odravanje maine. Promenljivi trokovi direktno zavise
od obima upotrebe (h, ha, t, km ...), i sa poveanjem obima upotrebe ovi trokovi
obavezno rastu.
Trokovi amortizacije predstavljaju vrednost koju maina izgubi tokom upotrebe
odnosno vrednost koja se postepeno prenosi na dobijene proizvode tokom veka upotrebe
maina. Trokovi amortizacije su raunske veliine tj. nemaju karakter novanih
izdavanja.
Izgubljena vrednost maine zavisi od njene starosti (tehniko i tehnoloko
zastarevanje i destruktivno delovanje spoljne sredine na konstrukciju) i od obima
upotrebe, jer se upotrebom maina troi tj. gube se fiziko-mehanika svojstva
ugraenih materijala, a usled habanja se gube projektovane dimenzije, oblik i geometrija
sastavnih delova maine.
Trokove amortizacije mogue je utvrditi metodom funkcionalne amortizacije ili
metodom vremenske amortizacije, pa se prilikom utvrivanja trokova amortizacije kao
prvi korak namee izbor metoda. Cilj je da se odabere onaj metod koji obezbeuje
najcelishodniji tok prenoenja vrednosti sredstava mehanizacije na proizvodne procese u
toku veka njihove upotrebe.
Metod funkcionalne amortizacije polazi od toga da na vek upotrebe maine
presudan uticaj ima fiziko troenje maine koje je u direktnoj zavisnosti od obima
upotrebe maine. Zbog toga ovaj metod uzima u obzir ostvareni proizvodni uinak
maine i iznos godinje amortizacije je srazmerna tom uinku. Visina godinjih iznosa
trokova amortizacije direktno je zavisna od ostvarenog uinka u pojedinim godinama
korienja i menjae se sa promenom visine ostvarenog uinka pa e zbog toga imati
karakter varijabilnih (promenljivih) trokova.
Metod vremenske amortizacije ne uzima u obzir ostvareni proizvodni uinak nego
polazi od toga da na vek upotrebe maina dominantan uticaj vre nauno-tehniki
progres (zastarevanje maine) i destruktivno dejstvo spoljne sredine. Shodno ovome,
ukupna amortizaciona vrednost rasporeuje se po pojedinim godinama upotrebnog veka
maine, ime se dobijaju jednake godinje amortizacione kvote. Zbog toga e ovako
utvreni godinji iznos amortizacije imati karakter fiksnih trokova.
100
Koji e se metod obrauna amortizacije primeniti moe se odrediti pomou izraza
kojim se utvruje vrednost praga amortizacije:
n
Q
q = (2)
q - prag amortizacije (h/god.)
Q - projektovani obim upotrebe u toku veka korienja maine (h)
n - broj godina korienja maine (god.)
Sve dok je stvarni ili planirani godinji obim upotrebe maine manji od praga
amortizacije q, opravdano je pretpostaviti da je duina njenog veka korienja vremenski
uslovljena. U suprotnom, povea li se godinji obim korienja iznad praga amortizacije
q, tada e preovladati uticaj fizikog troenja delova maine na duinu veka njenog
korienja.
Poljoprivredne maine generalno se karakteriu sezonskom primenom, a u Srbiji je
izraen i nizak godinji obim korienja. Osim toga, ubrzan razvoj u oblasti nauke,
tehnike i tehnologije doveo je do toga da su intervali izmeu pojave novih generacija
maina sve krai. U takvim uslovima, na duinu veka njihove upotrebe presudan uticaj
imaju faktori kao to su nauno-tehniki progres i donekle destruktivno dejstvo spoljne
sredine, a ne fiziko troenje. Uvaavajui ovo amortizacija se utvruje metodom
vremenske amortizacije i ima karakter stalnih trokova.
n
V V
a
n o

= (3)
a - vrednost godinje amortizacije (din./god.)
V
o
- nabavna vrednost maine (din.)
V
n
- krajnja (likvidaciona) vrednost maine (din.)
n - planirani vek upotrebe maine (god.)
Dakle, vrednost godinje amortizacione kvote zavisi od nabavne vrednosti maine,
planiranog veka upotrebe (broja godina korienja) i njene krajnje vrednosti nakon
otpisa.
Godinja amortizaciona kvota
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.
Godine korienja
N
a
b
a
v
n
a

v
r
e
d
n
o
s
t
Krajnja vrednost (likvidaciona)
Vrednost na kraju 1. godine

Sl. 1. Grafiki prikaz vremenske amortizacije
101
Stalni trokovi su zbir trokova 3 komponente: kamate, smetaja i osiguranja
maina.
Trokovi kamata. Nabavka maina se moe vriti na kredit, lizing ili za gotov novac.
Pri nabavci maine na kredit ili lizing, ceni maine treba dodati i trokove koji se
plaaju na ime kamata. Onaj ko se odlui za nabavku za gotov novac, sopstvenim
sredstvima, treba da rauna u trokove izgubljeni prihod koji bi ostvario na ime kamata
pod pretpostavkom da je novac deponovao u banku.
Kamata je naknada koju dunik plaa svom poveriocu za pozajmljena novana
sredstva. Drugim reima, kamata predstavlja cenu korienja kapitala.
Izraunavnje kamate se moe vriti na vie naina. Ovde e biti prikazano
izraunavanje sloene dekurzivne kamate sa intervalom ukamaenja jedne godine.
n
0 n
r C C = (4)
100
p
1 r + = (5)
0 n
C C I = (6)
n
I
I
n
= (7)
C
0
- glavnica (cena maine franko gazdinstvo) (din)
C
n
- konana vrednost (glavnica + kamata) (din)
n - broj intervala ukamaenja (broj godina otplate kredita) (god.)
p - kamatna stopa (%)
I - kamata (din.)
I
n
- godinja vrednost kamate (din./god.)
Trokovi smetaja proizilaze iz potrebe zatite maina od negativnog uticaja faktora
spoljne sredine, tj. vremenskih nepogoda, niskih temperatura, direktnog sunevog
zraenja, pristupa domaih ivotinja, glodara i drugog, neophodno je maine smestiti u
odgovarajui objekat kada se one ne nalaze u radu. Smetajni objekti izazivaju trokove
amortizacije, odravanja i osiguranja kao i trokove kamate na uloena finansijska
sredstva u njihovu izgradnju.
Visina trokova smetaja presudno zavisi od visine uloenih sredstava u njihovu
izgradnju jer u strukturi trokova smetaja imaju najveu vrednost i jer od njih zavisi i
visina trokova kamata, osiguranja i odravanja. Uloena sredstva u izgradnju
smetajnog objekta mogu varirati u irokom opsegu zavisno od objekta (garaa,
nadstrenica, upa i sl.).
Utvrivanje godinjih trokova smetaja maina moe se izvriti poznatim
kalkulativnim postupkom uz primenu sloenog kamatnog rauna za utvrivanje kamate:
( )
( )
( )
A
ot
n
t
i i 1
i i 1
i 1
V
V
T
od
n
n
n
n
0
gA
+ +
+
+
(8)
=
m gA gm
A T T (9)
102
T
gA
- proseni godinji trokovi po kvadratnom metru korienja objekta za
smetaj maina (din./god./m
2
)
V
o
- poetna vrednost objekta za smetaj maina (din.)
V
n
- krajnja (likvidaciona) vrednost objekta za smetaj maina (din.)
n - broj intervala ukamaenja (broj godina otplate kredita) (god.)
i - kalkulativna kamatna stopa (-)
t
od
- procenjeni ukupni iznos trokova odravanja za smetaj maina u toku
veka njegovog korienja (din.)
ot - proseni godinji iznos ostalih trokova korienja objekta za smetaj
maina (elektrina energija, voda, osiguranje itd.) (din./god.)
A - povrina objekta za smetaj maina (m
2
)
A
m
- povrina koju zauzima maina (m
2
)
- koeficijent zauzetosti povrine (obuhvata manipulativne povrine i povrine
za pristup maini) (-)
T
gm
- trokovi smetaja maine na godinjem nivou (din./god.)
U sluaju kada se vri procena trokova smetaja sredstava mehanizacije, dakle kada
se ne trai tana vrednost ve i priblina zadovoljava postavljeni cilj, ona se odreuje u
intervalu 1 do 3% nabavne cene maine. Pri tome znaajnu ulogu imaju gabariti i visina
cene maine tako to e procene trokova smetaja za maine veih gabarita i niih cena
biti blie gornjoj vrednosti (3%), a za maine manjih gabarita i viih nabavnih cena,
donjoj vrednosti (1%)
Trokovi osiguranja sredstava mehanizacije su izraz plaene naknade za osiguranje
sredstava mehanizacije od moguih rizika (poara, loma i sl.) kod odabrane
osiguravajue ustanove. Iznos koji je osiguranik u obavezi da plati (premija osiguranja)
ini deo trokova korienja sredstava mehanizacije.
Detalji o nainu osiguranja, proceni vrednosti koja se osigurava, stopama
osiguranja, nainu utvrivanja premija osiguranja, utvrivanju ottete i dr. sadrani su u
pravilima i tarifama osiguravajuih ustanova. Predstavnik osiguravajue ustanove o
ovome detaljno upoznaje potencijalnog osiguranika pre sklapanja ugovora o osiguranju.
Vrednost stalnih trokova je sada odreena izrazom:
o gm n s
t T I a T + + + = (10)
T
s
- vrednost godinjih stalnih trokova maine (din./god)
a - vrednost godinje amortizacije (din./god.)
I
n
- godinja vrednost kamate (din./god)
T
gm
- trokovi smetaja maine na godinjem nivou (din./god.)
t
o
- vrednost premije osiguranja (din./god.)
Promenljivi trokovi su trokovi iji se ukupni iznos menja sa promenom obima
upotrebe sredstava poloprivredne mehanizacije. Tok promena varijabilnih trokova moe
biti proporcionalan promenama obima upotrebe maina ali progresivan ili degresivan tj.
bri ili sporiji od promene obima upotrebe maina.
Promenljivi trokovi su zbir trokova 3 komponente: pogonskog goriva, maziva i
odravanja maina.
Trokovi pogonskog goriva se utvruju na bazi utroene koliine pogonskog goriva
i njegove cene i predstavljaju njihov matematiki proizvod.
103
Teoretski, utroena koliina goriva godinje se proraunava na bazi poznatih
karakteristika pogonskog motora i godinjeg obima upotrebe traktora:
1000
P Q q
Q
P n
g

= (11)
Q
g
- utroena koliina goriva, godinje (kg/god.)
q - specifina potronja goriva (g/kWh)
Q - godinji obim upotrebe maine (h/god.)
P
n
- nominalna snaga motora (kW)
P
- prosean stepen korienja snage motora.
Specifina potronja goriva q, nije konstanta i zavisi od konstrukcije motora ali i za
isti motor se menja u zavisnosti od reima rada. Proizvoai motora daju podatak o tome
u kom reimu rada motora q ima najniu vrednost. Svako odstupanje od toga izaziva
poveanje specifine, a time i ukupne potronje goriva. Ovo ukazuje da ovako izraunat
godinji utroak koliine goriva moe znatno da odstupa od stvarnog utroka pod
uticajem rukovaoca, tj. njegove sposobnosti da radne operacije izvodi u adekvatnom
reimu rada motora. Savremeni traktori su opremljeni odgovarajuim ureajima koji
rukovaocima omoguuju da traktore koriste u najpovoljnijem reimu rada motora.

Sl. 2. koljkasti dijagram traktorskog motora [4]

Drugi znaajan element koji vri bitan uticaj na racionalnu potronju goriva je izbor
odgovarajueg agregata. On treba da bude takav da, s obzirom na vrstu tehnoloke
operacije, radni zahvat i konkretne uslove na parceli, omogui korienje traktora u
optimalnom reimu rada motora.
104
Na osnovu ovako proraunate koliine goriva i njegove cene loco gazdinstvo
mogue je utvrditi trokove goriva za mainu na godinjem nivou:
g g g
C Q T = (12)
T
g
- trokovi goriva na godinjem nivou (din/god.)
Q
g
- utroena koliina goriva, godinje (kg/god.)
- specifina masa goriva (l/kg)
C
g
- cena goriva (din/l)
Navedena dva elementa mogu se smatrati pojedinano najuticajnijima, a s obzirom
na stanje sredstava poljoprivredne mehanizacije u Srbiji, a naroito na stanje na malim
seoskim posedima i glavnim krivcima za prekomernu potronju goriva. Ne treba
zanemariti i niz drugih inilaca koji spadaju u tehniko-tehnoloki i organizacioni
domen, u domen veliine gazdinstva, socio-ekonomske, posedovne ili starosne strukture
itd. S jedene strane je obeshrabrujue raznovrsnost i broj faktora koji doprinose
prekomernoj potronji goriva dok je istovremeno ohrabrujua injenica da se na sve te
faktore moe delovati u smislu eliminisanja njihovih negativnih uticaja.
Trokovi maziva, kao i kod goriva, predstavljaju matematiki proizvod godinje
utroene koliine maziva i cene maziva.
Koliina utroenog maziva na godinjem nivou se odreuje na bazi koliine jednog
punjenja, intervala zamene i godinjeg obima upotrebe maine. Podatke o koliini i
mestima punjenja, vrstama maziva i intervalima zamene proizvoa maine saoptava
korisniku kroz prateu dokumentaciju koja se isporuuje uz mainu.
+ + + + =
n
n
mn
3
3
3 m
2
2
2 m
1
1
1 m
god m
C
Q
... C
Q
C
Q
C
Q
Q T

(13)
T
m
- trokovi maziva na godinjem nivou (din./god.)
Q
god
- godinji obim upotrebe maine (h/god.)
Q
m
- koliina jednog punjenja maziva (jedne zamene) (l)
- interval zamene maziva (h)
1,2,3,...n - vrsta maziva (motorno, hidraulino, transmisiono, ...)
Kod savremenih maina kvalitet i istoa maziva sve vie dobijaju na znaaju. Zbog
toga se propisani intervali zamene i vrste maziva postavljaju kao imperativ za ispravan
rad maina i za ostvarivanje predvienih resursa sastavnih delova maine.
Trokovi odravanja. Sastavni delovi sredstava mehanizacije su tokom upotrebe
maina u razliitoj meri podloni fizikom troenju. Popravkom ili zamenom dotrajalih
delova odrava se ispravnost maina u planiranom periodu njihovog korienja.
Sa uvoenjem sve veeg broja savremenih, visokoproduktivnih, i skupih maina u
proces primarne poljoprivredne proizvodnje, maina koje se odlikuju visokim stepenom
automatizovanosti i u koje je ugraen veliki broj hidraulinih, pneumatskih i
elektronskih komponenti, teite tehnikog odravanja se pomera iz radionica
gazdinstava ka servisnoj slubi proizvoaa maina, odnosno njihovim prodajno-
servisnim centrima. Ovi centri su opremljeni strunim kadrovima i specijalizovanom
opremom, a povezani su sa skladitima rezervnih delova proizvoaa maina. Takva
organizacija im omoguuje da odgovore na sve zahteve korisnika maina, a bolji su oni
iji je odziv bri i vreme intervencije krae.
105
Kvalitet ugraenih delova u savremene maine i sve preciznije odreivanje njihovih
resursa utie da je sve vei broj sklopova koji se servisno odravaju, to za sobom
povlai poveanje vremena bezotkaznog rada maine odnosno njene pouzdanosti.
Unapred propisani servisni intervali, njihovi sadraji i cene omoguuju precizno
odreivanje trokova servisnog odravanja.
+ + + + =
n
n
3
3
2
2
1
1
os
C
...
C C C
Q T

(14)
T
os
- trokovi servisnog odravanja na godinjem nivou (din./god)
Q - godinji obim upotrebe maine (h/god.)
C - cena sevisnog odravanja (din)
- servisni interval (h)
1,2,3,...n - vrsta servisa (prema sadraju radnji)
Osim servisnih odravanja, koji prezimaju primat, i dalje se javlja potreba za
korektivnim odravanjima zbog uticaja faktora koji se jo uvek ne mogu u dovoljnoj
meri kontrolisati. Meu njima je svakako i ljudski faktor.
S obzirom da vrsta, obim i broj radova korektivnog odravanja jedne maine se ne
mogu unapred precizirati, to se i trokovi koji iz toga nastaju ne mogu tano odrediti.
Zbog toga se trokovi korektivnog odravanja mogu prognozirati, najbolje na osnovu
iskustva.
Dakle, ukupni godinji trokovi odravanja su zbir trokova servisnog i korektivnog
odravanja:
k o os o
T T T + = (15)
T
o
- ukupni godinji trokovi tehnikog odravanja (din./god.)
T
os
- trokovi servisnog odravanja na godinjem nivou (din./god)
T
ok
- trokovi korektivnog odravanja na godinjem nivou (din./god.)
Vrednost promenljivih trokova je odreena izrazom:
o m g v
T T T T + + = (16)
T
g
- trokovi goriva na godinjem nivou (din./god)
T
m
- trokovi maziva na godinjem nivou (din./god.)
T
o
- ukupni godinji trokovi tehnikog odravanja (din./god.)
a vrednost ukupnih trokova korienja sredstava mehanizacije izrazom:
v s u
T T T + = (17)
T
u
- vrednost ukupnih trokova korienja maine (din./god)
T
s
- vrednost stalnih trokova maine (din./god)
T
v
- vrednost promenljivih trokova maine(din./god)
Visina trokova, odnosno nivo ekonomske efektivnosti upotrebe sredstava
mehanizacije presudno zavisi od ostvarenog obima njihovog korienja na gazdinstvu
Utvrivanje graninog obima korienja maina predstavlja utvrivanje najmanje
vrednosti godinjeg obima korienja maine koji je ekonomski isplativ
Granini obim korienja maina se odreuje na osnovu postavke da razlika izmeu
cene mainskih usluga i varijabilnih trokova koji nastaju pri upotrebi sopstvene maine,
mora biti jednaka ili vea od stalnih trokova sopstvene maine. U tom sluaju se stalni
106
trokovi sopstvene maine pokrivaju iz razlike, pa je za gazdinstvo ekonomski
opravdano da ima sopstvenu mainu.
Ts v u
R T C = (18)
C
u
- cena mainskih usluga (din/h)
T
v
- vrednost promenljivih trokova (din./h)
R
Ts
- razlika za pokrie stalnih trokova (din./h)
Do podatka o graninom godinjem obimu upotrebe dolazi se na osnovu relacije:

gr
Ts
s
Q
R
T
= (19)
T
s
R
Ts
- razlika za pokrie stalnih trokova (din./h)
Q
gr
- granini godinji obim korienja maine (h/god.)
odnosno,
gr
v u
s
Q
T C
T
=
(20)
T
s
C
u
- cena mainskih usluga (din/h)
T
v
- vrednost promenljivih trokova (din./h)
Q
gr
- granini godinji obim korienja maine (h/god.)
Kako se vrednost stalnih godinjih trokova Ts, ne menja tokom veka maine, dok
su cene mainskih usluga C
u
, i promenljivi trokovi T
v
, podloni promenama tokom
vremena ali se njihov meusobni odnos uslovno moe smatrati konstantom (naroito u
stabilnim ekonomskim usovima), vlasnik gazdinstva moe doneti ekonomski opravdanu
odluku o isplativosti korienja sopstvene maine ili korienja mainskih usluga. Pri
tome sagledava trenutne potrebe za radom maine na sopstvenom gazdinstvu, planove za
proirenje proizvodnje i mogunosti pruanja usluga drugima. Ako ne moe kroz te
aktivnosti da ostvari najmanji godinji obim upotrebe, onda e vei dohodak na
gazdinstvu ostvariti kroz korienje mainskih usluga.

ZAKLJUAK

U uslovima trine ekonomije i otvaranja trita na globalnom nivou uz nezadriv
prodor poljoprivrednih proizvoda iz razvijenih zemalja Evrope i Sveta na nae
trite, neophodno je prilagoavanje poljoprivrednih subjekata novonastalim uslovima.
U najnepovoljnijem poloaju nala su se seoska domainstva, koja su i najbrojnija.
Njihovo brzo prestrojavanje je imperativ dostizanja nivoa trine konkurentnosti i
opstanka gazdinstva. Na tom putu prestrojavanja znaajni, a moda i najznaajniji
pomaci mogu se ostvariti podizanjem nivoa ekonomske efektivnosti upotrebe sredstava
mehanizacije, odnosno sniavanjem trokova njihove primene. U tom smislu znaajan
podsticaj mora biti obezbeen agrarnom politikom i odgovarajuim merama koje bi na
razliite naine doprinosile sagledavanju problema i iznalaenju efikasnog reenja,
naroito za seoska gazdinstva, uvaavajui specifinosti svakog ponaosob.
107

LITERATURA

[1] Andri, J. (1991): Trokovi i kalkulacije u poljoprivrednoj proizvodnji, Poljoprivredni fakultet,
Beograd.
[2] Boi, S., Toi, M., Dolenek, M., Sredojevi, Zorica (2003): Tehniko-ekonomska
opravdanost mainskih prstenova, Poljoprivreda i ruralni razvoj u Evropskim integracijama,
simpozijum Agroekonomista sa meunarodnim ueem povodom 40 godina
Agroekonomskog odseka, Beograd, p.p. 401-409.
[3] Boi, S., Uroevi, M. (2004): Proizvodni potencijali poljoprivrede Srbije i mainski
prstenovi Poljoprivredna tehnika, br. 1, p.p. 63-73.
[4] Martinov, M., et al. (2007): Moj traktor, Res Trade, Novi Sad.
[5] Ranelovi, V. (2001): Ekonomika poljoprivrede i zadrugarstvo, Poljoprivreni fakultet,
Beograd, p.p. 262.
[6] Vasiljevi, Zorica., Subi, J. (2005): Ekonomski aspekti korienja poljoprivredne
mehanizacije u Srbiji, Poljoprivredna tehnika, 3/05, 123-131.

Rezultati istraivakog rada nastali su zahvaljujui finansiranju Ministarstva za nauku
Republike Srbije, Projekat broj 20012 - TR

ACHIEVED VOLUME OF USE AGRICULTURAL MECHANIZATION
AS AN ELEMENT OF DECISION-MAKING IN ORGANIZING
MECHANIZED PROCESS ON AGRICULTURAL FARMS

Faculty of Agriculture - Belgrade

Abstract: The paper presents a method to be based on known economic laws made the
decision making that provides increased levels of economic efficiency of use of
agricultural mechanization. It is one of the basic tasks necessary precondition for
achieving competitiveness in the market of agricultural products, as well as a necessary
part of the transformation of rural economies in order to survive.

Key words: agricultural techniques, the scope of use, effectiveness, costs.

108


Godina XXXIV
Strane: 109 - 113
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 631.331.1

,
, -
bojana4@ptt.rs

:
.
.
( ) ,
.
, .

,
.

.
: , ,

1.

,
.
,
.
, ,

.

.

35,58% ,
2/3 .
,

110
2.

, .
-640 26 cm
55000 bilj/ha.

.
( )
, (4 km/h, 6 km/h, 8 km/h, 10 km/h).
, ,
.

3.

1. 2. :
1
(--4)
2

( 634,24)
1
( 634.454)
2
(ACCORD)

1.
(, )
(% )

(%)

(%)

(%)

k
m
/
h

2000 2001
X
2000 2001
X
2000 2001
X
4
6
8
10
1
58
50,4
79,1
86,4
50,5
42,0
82,3
88,7
56,25
46,20
80,70
87,55
21,5
28,7
16,2
13,6
21,1
43,2
17,00
11,3
21,3
35,95
16,6
12,45
20,5
20,9
4,7
-
28,4
14,8
0,7
-
24,45
17,85
2,7
-
4
6
8
10
2
60,4
80,4
83,2
89,1
59,6
78,4
82,0
90,0
60,0
79,40
82,40
89,55
19,4
18,0
16,8
10,9
16,7
14,0
18,00
10,00
18,05
16,00
17,4
10,45
20,2
2,6
-
-
23,7
7,6
-
-
21,95
5,1
-
-
4
6
8
10
1
94,8
93,6
98,0
97,4
95,6
98,3
98,8
98,3
95,20
95,95
98,4
97,85
3,4
6,4
2
2,6
3,7
1,7
1,2
1,7
3,5
4,05
1,6
2,15
1,8
-
-
-
0,7
-
-
-
1,25
-
-
-
4
6
8
10
2
92,4
95,5
95,5
94,6
90,3
92,4
93,4
92,4
91,35
93,95
94,45
93,50
5,0
4,5
4,5
5,4
5,3
7,6
6,6
7,6
5,15
6,05
5,55
6,5
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
-
...

111
2. ( )
(%)

km/h

2000 2001
X
4
6
8
10
1
9,0
18
35
40
8,5
13
40
45
8,75
15,5
37,5
42,5
4
6
8
10
2
4,1
15
29
36
3,2
16
35
30
3,65
15,5
32
32
4
6
8
10
1
3,0
1,9
2,1
3,5
2,1
2,0
1,6
4,7
2,5
1,95
1,85
2,6
4
6
8
10
2
1,5
2,5
2,0
6,7
1,7
2,5
2,4
5,3
1,6
2,5
2,2
6

1. 2.
,
.

1
8 km/h
(98,40%)
1
(46,20%)
6 km/h.

1
(42,50%) 10 km/h,

1

2
.
1
1

10 km/h (87,55%)
6 km/h 42,20%.

1
(21,1%) 4 km/h

10 km/h .

1
,

4 km/h 8,75% 10
km/h 42,5%.

2

10 km/h 89,55%.

2
4 km/h
(18%).
4 km/h (21,95%) 6 km/h (5,1%)
,

112
,
4 km/h (3,65%), 10
km/h (33%).

1

2
,
8 km/h
10 km/h .

4.

,
.

.

,
.

1

8 km/h 98,4%.

1

2
,
.

1

2
,
2
.

1

2

[1] , . .: .
, , 1984.
[2] .: , 364 -366. , 1986.
[3] , .: , 111-147 , , 1989.
[4] , ., , ., , .:
(, , ) ,
23: 227 240, , 1995.
[5] , ., , .: ,
5-6, 17-22, , 1985.

, , .

. 20076, 25.06.2008.

...

113

INVESTIGATED PRECISION SOWING CORN DEPENDING
OF WORKING REGIME OF SOWING MACHINE

Bojana Milenkovi, Saa Bara
Faculty of Agriculture, Pritina - Zubin Potok
Bojana4@ptt.rs

Abstract: On the many investigations t has been concluded of increase grain yield very
important is sowing. Correct choise is not only the sowing machine, his way of work are
important for increase grain yield.In this paper has been investigated two types of
sowing machines (mechanical and pneumatic) with two variante. They have been tested
with different working speed.The exsperiments were performed in optimal conditions of
Rasina district area in tips soil pseudoglej.The aim of the search was to find which of
tested machines will gain the best quality of precision sowing, number of one, two, three
place of plants and place without plants.
On the bases of results we found that different working speed of sowing machines
are very important for precision sowing.
Key words: sowing machine, working speed, precision sowing corn.

,

114


Godina XXXIV
Strane: 115 - 124
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 631.3

EFEKAT PRELASKA SA KONVENCIONALNE
NA KONZERVACIJSKU OBRADU I SETVU PENICE,
SOJE, STONOG GRAKA I PASULJA

Stevan Isakov
1
, Lazar Marinkovi
1
, ore Mikovi
2
, Tomislav Protulipac
2
,
Predrag Doroki
2
, Milenko Sindji
3
1
Neoplanta a.d. enej,
2
Masferg Agro d.o.o. Novi Sad,
3
Pionir AD, Srbobran

Sadraj: U radu se prezentuje i analizira ostvareni rezultati na ogledima penice, soje,
pasulja koji je postavljen radi utvrivanja eksploatacionih, energetskih i ekolokih
efekata u primeni konzervacijske obrade zemljita direktne setve. U radu e se prikazati
uporedo konvencionalna i konzervacijska setva navedenih kultura i analiza utroka
radnih sati, goriva, prinosa, uporedne radne operacije dve razliite koncepcije obrade
zemljita i setve.
Kljune rei: konzervacijska obrada,direktna setva, prinos,gorivo,energija ,radni sati.

1. UVOD

Poslednjih godina nizak prihod u proizvodnji ratarskih kultura postavljaju nove
standarde u nabavci novih tehnologija i njihove opravdanosti kao i racionalizacija radnih
operacija i mogunosti ostvarivanja profita u proizvodnji ratarskih kultura. Fokus
primene novih tehnologija u setvi itarica je bio na redukciji radnih operacija, smanjenja
broja primene radnih maina, utroka radnih sati kao i novih standarda u ouvanju
ivotne sredine i zemljita prema strogim svetkim standardima u proozvodnji hrane.
U radu emo pokuati pribliiti konkretnim parametrima utedu u konzervacijskoj
obradi I direktnoj setvi, opravdati ovakvu tehnologiju .


Sejalica VADERSTAD model Rapid 300 S sa sledeim tehniko tehnolokim
karakterisrikama:

- Sejalica namenje za sve uslove:
- Setvu na pooranm zemljitu
- Setva na malu
- Direktna setva
S. Isakov, L. Marinkovi, . Mikovi, T. Protulipac, P. Doroki, M. Sindji
116
Tehnike karakteristike:
Parametri Vrednosti
irina radnog zahvata ( m ) 3
Transportna irina ( m ) 3
Transportna visina ( m ) 2,5
Broj ulagaa 24
Meuredno rastojanje ( cm ) 12,5
Zapremina tovarnog koa ( ltr. ) 2900
Pritisak po ulagau ( kg ) 115
Masa prazne maine ( kg ) 3700
Dimenzija nagaznih tokova sa
pneumaticima
740 x 175-15
Hidraulino sklopivi markeri DA
Saobraajna signalizacija DA
Potrebna snaga traktora ( KS ) Od 160 do 220

Tehnoloke karakteristike;

1. Pivot valjak na gredi sejalice ija je funkcija pokrivanje tragova tokova traktora i
nivelacija grede sejalice radi ostvarivanja to boljeg paralelogramskog praenja setvenih sekcija.

Slika 1. Sejalica VADERSTAD RAPID 300 S Slika 2. Mehaniko doziranje semena

Sistem izuzimanja i distribucije semena iz
rezervoara za zrno je mehaniki, sa elektro-
nskom kontrolom rada svih ulagaa.
2. Tanjiraa sa dva reda diskova nezavisno
ogibljenih sa diskovimo koji su konkavno
postavljeni i nazubljeni po obodu diska.
Prenik diskova je 410 mm ija je funkcija
mixovanje biljnih ostataka i ravnanje zemljita.
3. Ravnjaka daska koncepirana je na bazi
oprunih prstiju ojaanih ija je funkcija
ravnanje zemljite pred ulaganje semena u
zemljite.

Slika 3. Praenje traga traktora sa
pivot valjkom
Efekat prelaska sa konvencionalne na konzervacijsku obradu i setvu . . .
117
4. Sistem direktne setve se ostvaruje preko diskosnih ulagaa koji su ozubljeni po
obodu. Pritisak na zemljite prilikom ulaganja je 115kg/ulagau. Cilj diskosnog ulagaa
je da kroz pripremljeno zemljite (oranica, ili strnjite) prosee rastresit sloj i u zonu
vee kompatibilnosti zemljita uloi seme (penice, uljane repice, stonog graka, soje,
pasulja) u posteljicu.

Slika 4. Poloaj semena nakon setve

Diskosni ulagai kao i tanjiraa su izraeni od visokokvalitetnih elika koji su
termiki obraeni na 55 HRc to je i utisnuto na disku kao oznaka V 55. Svaki ulaga
semena je nezavisno ogibljen i ovakvom koncepcijom setve je ostvaren cilj a to je
konzervacija vlage i zatita strukture zemljita.

Oranje Direktna setva
Slika 5. Nicanje semena nakon setve

5. Predposlednja sekciju sainjavaju nagazni tokovi. Svaki toak je
paralelogramski vezan za diskosni ulaga. Jedan nagazni toak prati dva diskosna
ulagaa. Nagazni tokovi imaju funkciju da prilikom setve pritisnu zemljite i poveaju
kontaktnu povrinu izmeu zrna i zemljita i time obezbede kratko i ujednaeno vreme
nicanja.
Ovakav vid konstrukcije maina je proizveo visoko produktivnu tehnologiju setve
bez limita. Ovakva tehnologija setve u ima primenu u svim tipovima i oblicima
zemljita:
Posle oosnovne obrade
Mal setva
Direktna setva
118
Sejalica je primenjena na vie tipova setve sa razliitim vidom plodoreda i
predsetvenih kultura. Ceo proces setve je praen elektronskom kontrolom iz kabine
traktora gde su se pratili svi parametri setve a putem hidrauline kontrole svaka setvena
sekcija sa altima ponaosob.

Slika 6. Nagazni tokovi Slika 7. Paralelogramska veza

Priliom setve su se koristili nazubljeni sklopivi markeri i stalni tragovi ime smo
dobili maximalnu iskorienje radne povrine i zakruivanje kvalitetne setve koja je dala
pravilan raspored redova i broj biljaka po jedinici povrine ime je stvoren uslov za
kvalitetnu negu useva-prskanje, prihrana putem stalnih tragova. Ono to istie ovu
sejalicu i daje joj epitet velike produktivnosti je veliki rezervoar za zrno kapaciteta 2900
litara koji je instaliran iznad ulagaa ime je teite maine iznad ulagaa to je
geometrijski idealan raspored sila sejalice i ostvarenje navedenog pritiska po ulagau.

Slika 8. Elektronska kontrola Slika 9. Punjenje sejalice

Cilj nabavke ovog tipa sejalice sa predsetvenom pripremom, u Neoplanti AD je
bio promena setvene tehnologije, poveati procenat humusne materije u zemljitu,
ouvati postojeu strukturu zemljita i poveati njen kvalitet uz to manje finansijskih
ulaganja i na kraju visokoproduktivna proizvodnja ime se dobija jeftin i kvalitetan
proizvod na tritu koje imaveliku konkurenciju pogotovo kada je re o ratarskim
kulturama.
119
3. REZULTATI ISTRAIVANJA

Utroak radnih operacija na direktnoj setvi penice:
Potronja goriva 63 ltr/j. m
Cena radnih operacija 15. 120 din/j. m
Utroak radnih operacija sa klasinom setvom penice:
Potronja goriva: 102 ltr/j. m
Cena radnih iperacija 20. 580,00 din/j. m

Tab 1. Utroak radnih peracija n setvi penice s sejalicom VADERSTAD RAPID 300 S
Radna operacija . m. Dnev. norma
Potronja
( l /. m. )
Cena
din. / . m.
Prevoz mineralnog ubriva h 14 8 1. 080,00
Rasturanje min. ubriva h 18 6 1. 480,00
Direktna setva penice h 25 13 3. 360,00
Prevoz vode h 7 4 540,00
Prskanje penice h 40 4 1. 790,00
Kombajniranje penice h 25 22 5. 800,00
Prevoz Penice h 7 6 1. 070,00
Ukupno 63 15. 120,00

Tab 2. Utroak radnih operacija n setvi penice sa sejalicom za konvencijalnu setvu
Radna operacija . m. Dnev. norma
Potronja
( l / . m. )
Cena
din. / . m.
Oranje 25cm h 4 24 3. 180,00
Setvosprema h 22 15 2. 280,00
Prevoz mineralnog ubriva h 14 8 1. 080,00
Rasturanje min. ubriva. h 18 6 1. 480,00
Direktna setva penice h 25 13 3. 360,00
Prevoz vode h 7 4 540,00
Prskanje penice h 40 4 1. 790,00
Kombajniranje penice h 25 22 5. 800,00
Prevoz Penice h 7 6 1. 070,00
Ukupno 102 20. 580,00

Potronja nafte u tabeli 1 je 63 litre po hektaru, cena goriva u vreme setve je iznosila
63,78 dinara, to ukupno iznosi 4. 018,14 dinara/ha.
Potronja nafte u tabeli '2 102 litre po hektaru, cena nafte u vreme setve je
iznosila 63,78 dinara, to ukupno iznosi 6. 505,56 dinara / h.
da se saberu u tabeli 1 cena goriva i cene mainskih operacija dolazimo do
podatka da je za proizvodnju penice kod setve sa sejalicom VADERSTAD RAPID
300 utroeno 19. 138,14 dinara / h.
120
da se saberu u tabeli 2 cena nafte i i cene mainskih operacija dolazimo do
podatka da je za proizvodnju penice kod setve sa sejalicom za konvencijalnu setvu
utroeno 27. 085,56 dinara / h.

Repromaterijal koji je potrosen na parceli:.

1. Mineralno ubrivo NPK-15:15:15 oliina 300 g/h cena mineralnog ubriva
33,00 dinara, to ukupno iznosi 9. 900 dinara.
2. Mineralno ubrivo urea - 46% oliina 150 / g/h cena mineralnog ubriva
27,50 dinara, to ukupno iznosi 4. 125 dinara.
3. Pesticidi za tretiranje protiv korova iznose 300 dinara / ha.
4. Ukupan troak repromaterijala iznosi 14. 325,00 dinara.
5. Zarada na prosenom prinosu od 6. 000 g i ako uzmemo u obzir prologodinju cenu
od 12,00 dinara/kg, cn penice je 72. 000 dinara.
6. Ostatak prihoda kod setve sa sejalicom VADERSTAD 38. 536,86 dinara.
7. Ostatak prihoda kod setve sa sejalicom za konvencijalnu setvu j 30. 589,44 dinara.

Kupovinom nove tehnologije i zasnivanjem konzervacijske obrade zemljita i
direktne setve NEOPLANTA AD Sektor Poljoprivreda enej planirano je sledei
vid proizvodnje:
1. VADERSTAD model RAPID 300 S- sejalice za strnine, (za sve tipove
zemljita)
2. VADERSTAD model TOP DOWN 300- multitiler za konzervaijsku obradu
zemljita
3. MASSEY FERGUSON model MF 555 12 redna sejalica za direktnu setvu sa
diskosnim ulagaima semena i mineralnog ubriva

Tab. 3. ema plodoreda za sezonu 2008 / 2009 / 2010
TROPOLJE
POLJE I GODINA II GODINA III GODINA IV GODINA
I polje Soja penica kukuruz soja
II polje kukuruz soja penica kukuruz
III polje penica kukuruz soja penica

Planirane povrine:
I polje 377 ha
II polje 269 ha
III polje 266 ha
Ukupno 912 ha

121
Tab. 4. Penica
Konvencijalna setva Direktna setva
Postojea mehanizacija
Broj radnih sati Broj radnih sati
Laki traktori 117 75
Srednji traktori 605 483
Teki traktori 117 125
Kombajn 39 39
UKUPNO 878 722
asova po hektaru 3,8 2,93
Dubina setve : 6cm

Tab 5. Soja
Laki traktori 663 0
Teki traktori 429 216
Kombajn 91 91
UKUPNO 1722 905
Dubina setve : 6cm

Tab 6. Uljana repica
Laki traktori 65 37
Teki traktori 71 41
Kombajn 26 26
UKUPNO 266 233

Tab 7. Pasulj
Laki traktori 10 0
Teki traktori 28 20
Kombajn 19 19
UKUPNO 128 102

122
Prema procenama i oekivanjima NEOPLANTA AD Sektor Poljoprivreda
enej oekuje ove godine prinos i to:
Penica 6,5 tone na postrnoj setvi i 8,5t na direktnoj setvi na pooranom zmljistu
(bez pripreme)
Soja cca. 4 tone
Stoni graak preko 3t (oekuje se deficit zbog korienja navodnjavanja i
obilnih padavina nakon navodnjavanja)
Pasulj - jo uvek nije za procenu ali prema stanju useva obeava veliku rodnost
ako poslui vreme

4. ZAKLJUAK

Iz priloenog se moe videti da je razlika izmeu dve setve je 7. 947,42 dinara / ha.
Ako datu vrednost pomnoimo sa koliinom zasejane povrine, moemo zakljuiti da je
ovakvom primenom nove tehnologije setve moe doi do impresivnih rezultata koji ovu
tehnologiju ine vie nego isplativom i proizvedenu robu ini konkurentnom na tritu.
Moemo zakljuiti da je cilj koji je postavljen pred iskusne agronome poznatog
poljoprivrednog proizvoaa NEOPLANTA AD ostvaren.

Uvoenjem konzervacijskog tipa obrade zemljita sa agronomsjke strane dobili
smo:

Konzervaciju vlage
Manje gaenje zemljita, manji broj prolaza
Ouvanje strukture zemljita
Nicanje soje, stonog graka i pasulja u kratkom vremenskom periodu ako
uzmemo u obzir da kie nije bilo u tom regioni preko 60 dana.
Povoljne vodo-vazdune reime zemljita i mehanika svostva
Ujednaeno nicanje
U periodu od narednih 5 godina eksploatacije oekujemo poveanje procenta
humusa.

Kao pogledamo sa agroekonomske strane raunica kae sledee:

Uteda u radnim satima
Uteda u semenu
Uteda gorivu
Skraivanje tehnoloke linije proizvodnje.

Ako analizirate kolika je uteda po hektaru sa konzervacijsom obradom zemljita
prema sadanjem kursu 1 eur = 94,00 din. dobijemo raunicu da je uteda po hektaru u
komlet proizvodnji penice cca. Od 80 do 85 EUR.
Ako znamo da je u Vojvodini posejano oko cca. 300.000 ha penice i ako uzmemo
ovakav tip poljoprivredne proizvodnje dolazimo do impozantne cifre od 25.000,000
EUR utede u proizvodnji penice.
123
Uzimajui u obzir utedu radnih sati po hektaru koja se kree u dijapazonu od 0,76
do 2,5 h u proivodnji soje imamo sliku da u prizvodnji penice imamo utedu u ranim
satima od cca 228.000 radnih sati.
Plan za narednu sezonu je konzervacijska obrada zemljita sa direktnom setvom i to
sledeom tehnolokom linijom:
Setva penice iza soje - direktna setva sa VADERSTAD Rapid 3m

Slika 10. Direktna setva VADERSTAD Rapit 300 S

Setva soje iza kukuruza sa konzervacijskom obradom putem multitilera
VADERSTAD Top Down 300 i setva sejalicom Rapid 300

Sl. 11 Multitiler VADERSTAD Top Down 300 Sl. 12. Sejalica VADERSTAD Rapid 300S

Kukuruz iza penice - konzervacijskom obradom putem multitilera
VADERSTAD Top Down 300 i sejalicom za direktnu setvu Massey Ferguson
555 sa ulagaem mikrogranula.

Sl. 13. Setvena baterija Sl. 14. Setveno jezgro sejalice
124

Sl. 15. Diskosni ulaga mikrogranula Sl. 15 Sejalica za direktnu setvu Massey Ferguson 555

Iz priloenog moete sami doi do zakljuka kolika je uteda i isplativost
konzervacijske obrade zemljita i direktne setve.
Ovo je tek poetak primene nove koncepcije obrade zemljita i setve. U sledeem
broju emo objaviti rezultate primene komplet redukovane obrade zemljita i direktne
setve uskorednih i irokorednih kultura na ovom imanju.
Raunica je rekla svoje,kulture ve priaju koliko je zarade po hektaru a
NEOPLANTA AD se pozicionira na tritu i spremna je za Evropu.

LITERATURA

[1] Gullanme Dandre Vaderstad France, Mark Littleford Vaderstad, UK, Helene Oscarsson
Sweden 2009 god. Keep zour soil growing VADERSTAD bilten.
[2] Establishment solutions for your conditions, Vaderstad broura 2009 god.
[3] Tehnika dokumentacija VADERSTAD RDA 300 S.
[4] Tehnika dokumentacija VADERSTAD Top Down 300.
[5] Noydrovicky L, 2009 god. Poljoprivredni fakultet Novi Sad Savremena poljoprivredna
tehnika Analiza efekata konzervacijske obrade na fizike osobine zemljita.
[6] Malinovi N, Mei M, Anelkovi S, Kosti M , 2009 god. ,Poljoprivredni fakultet Novi Sad,
Proizvodnja eerne repe u konzervacijskoj obradi zemljita.
[7] Malinovi N, Mei M, Turan J, 2007 god. Poljoprivredni fakultet Novi Sad, Savremena
poljoprivredna tehnika Efekti konvencionalnih i konzervacijskih tehnologija obrade i setve
penice.

THE EFFECT OF TRANSITION FROM CONVENTIONAL
TO CONZERVATION TILLAGE ON SOWING WHEAT,
SOYBEAN, FIELD PEA, AND BEAN

Stevan Isakov
1
, Lazar Marinkovi
1
, ore Mikovi
2
,
Tomislav Protulipac
2
, Predrag Doroki
2
, Milenko Sindji
3
1
Neoplanta a.d. enej,
2
Masferg Agro d.o.o. Novi Sad,
3
Pionir AD, Srbobran

Abstract: These paper presents and analyzes the rezults achieved in assays of production
wheat, soybean, bean, wich is set to determine exploatation, energy and environmental
efects of land use Conzervation tillage and direct seeding. The work will be displayed
along side conventional and conservation planting these cultures of working hours,fuel,
yield, comparative two diffrent conceptions of cultivation and sowing.
Key words: conzervation tillage, direct seeding, cultivation, working hours, fuel, yields.

Godina XXXIV
Strane: 125 - 132
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 631.1.017

NUMERIKA SIMULACIJA TOPLOTNOG
OPTEREENJA PLASTENIKA

Olivera Eim-uri
1
, Predrag Milanovi
2
, Tijana Markovi
1
1
Poljoprivredni fakultet, Beograd,
2
IHTM - Institut za hemiju, tehnologiju i metalugiju,Beograd

Sadraj: U radu je opisan postupak reavanja parcijalnih diferencijalnih jednaina
provoenja toplote u zidovima omotaa objekta numerikom diskretizacijom u cilju
preciznog odreivanja nestacionarnog temperaturskog polja u objektu. Numeriko
reavanje sloenih jednaina prenosa toplote ima za cilj odreivanje toplotnog ponaanja
objekta uzimajui u obzir sve spoljne parametre, stohastiki promenljive u vremenu, koji
utiu na ponaanje objekta. Numerika simulacija plastenika pogodna je zbog relativno
jednostavne geometrije objekta i manjeg broja zona (prostorija) unutar objekta. Postupak
koji je objanjen u radu primenjen je u pomo programskog paketa radi lakeg i breg
raunanja podataka.
Kljune rei: numerika simulacija, toplotno ponaanje objekta, nestacionarno
temperatursko polje.

1. UVOD

Definisanje temperaturskog polja u objektu zahteva spregu nestacionarnih procesa
konvekcije, provoenja toplote i zraenja i jedan je od najsloenijih fenomena
prostiranja toplote. Uproavanjem modela uvoenjem pretpostavke o stacionarnim
fizikim procesima koji se odigravaju unutar objekta nije mogue dobiti realnu sliku
termikog ponaanja, kao to nije mogue ni precizno odreivanje potronje svih oblika
energije i eventualno poveanje energetske efikasnosti objekta. Prednost dinamikih
simulacija u kojima se u svakom vremenskom trenutku odreuju merodavni parametri
(temperatura, relativna vlanost, toplotni dobici i gubici objekta) na osnovu promenljivih
parametara spoljanje sredine ima za cilj precizno definisanje svih toplotnih tokova u
objektu. Samo u ovakvom sluaju, unapreenje energetske efikasnosti objekta primenom
obnovljivih izvora energije kao energenata dae adekvatne rezultate.
Prednost numerikih simulacija lei upravno u injenici to se sloene parcijalne
diferencijalne jednaine prostiranja toplote ne moraju aproksimirati, ve se njihovom
linearizacijom dolazi do jednostavnog sistema jednaina u kojima su zastupljeni svi
126
parametri uticajni za toplotno ponaanje objekta. Broj jednaina koje se formiraju zavisi
od broja zona (prostorija) u objektu i slojeva zidova omotaa objekta. Reenja ovog
sistema jednaina su temperature odgovarajuih slojeva zidova omotaa objekta i
temperatura vazduha u zoni (prostoriji). Nedostatak ovog metoda je veliki broj
nepoznatih i jednaina koje se formiraju, u zavisnosti od broja zona i slojeva omotaa
objekta, pa je postupak reavanja komplikovan i iziskuje raunarsko reavanje.
Pretpostavke u kojima se u numerikom reavanju tolotnog optereenja polazi su:
- zidovi objekta su neizotermski
- prenos toplote izmeu zidova omotaa objekta i vazduha se odvija
kombinovanom konvekcijom
- strujanje sa spoljne strane objekta je nestacionarno
- fluid koji opstrujava objekat je viskozan i nestiljiv
- zid objekta je homogen
- materijal zida je izotropan
- materijal zida ima konstantne termozifike osobine
- nema toplotnih izvora niti toplotnih ponora u zidovima
Plastenici i staklenici su objekti pogodni za ovakvu vrstu analize upravo zbog
njihove relativno jednostavne geometrije i unutanjeg prostora koji se u veini sluajeva
moe podeliti u dve ili tri zone. Glavnu ulogu u formiranju temperature u unutranjosti
objekta ima proputeno sunevo zraenje kroz trasparetni vieslojni omota
plastenika/staklenika koji se delom apsorbuje u samom omotau, a najveim delom
prolazi u unutranjost gde se posle viestrukih refleksija u potpunosti apsorbuje.

2. MATEMATIKI MODEL

Pacijalna diferencijalna jednaina nestacionarnog provoenja toplote u zidovima
omotaa objekta

2
1
2
2 2
2
2
1 2
2
2
1 2
1
2
2
x
T
T
c
z
T
T
c
c z
T
T
x
T
T
p p
p
(1)

analiziko reenje nema u realnih sluajevima. Da bi se dobilo reenje, sa sve povrine
zidova omotaa objekta i podslojeve , jednaina mora da se diskretizuje i numeriki
reava. Jedna od metoda za numeriko reavanje jednaine je i metoda konanih
zapremina. Na Slici 1a prikazan je objekta koji se sastoji iz jedne zone uz prepotsavku da
je omota zida sastavljen iz jednog sloja Zid omotaa se diskretizuje sa tri take kao to
je prikazano na Slici 1b. Unutranji vor je povezan sa ostalim unutranjim povrinama
zidova omotaa (tj. unutranjim vorovima svih ostalih povrina) putem zraenja koje
povrine razmenjuju jedna prema drugoj, a sa vorom vazduha putem konvekcije.
U sluaju da je zid omotaa sastavljen iz vie slojeva tada se mora diskretizovati
svaki sloj zida, prema Slici 1b, to znai da za svaki sloj zida je potrebno definisati tri
take u kojima e se postaviti granini uslovi i definisati prenos toplote. Svi spoljni
uticaji se linearizuju kako bi se sveli na temperatursku razliku dve susedne povrine, ili
povrine i vazduha unutar zone.
Numerika simulacija toplotnog optereenja plastenika
127

a) b)
Slika 1. Shema obekta i zida omotaa objekta

Jednaina se reava integraljenjem od vremenskog koraka u kom se pretopostavlja
da su sve temperature poznate do vremenskog koraka +. Implicitnom metodom
aproksimacije, koja je bezuslovno stabilna, temperature elemenata omotaa i fluida
reavaju se temperature u vremenskom koraku +, na osnovu graninih uslova u istom
vremenskom trenutku i temperatura svih elemenata omotaa i fluida iz prethodnog
vremenskog koraka. za tanost reenja, kao i brzinu konveregencije reenja veoma bitan
izbor poetnih vrednosti temperatura.
Primenom diskretiyovane jednaine (1) za svaku povrinu i vazduh unutar zone,
dobija se sistem jednaina oblika:

C T A = (2)

gde je T matrica temperatura vorova svake povrine i fluida unutar kaviteta, A je
matrica koeficijentata koji se dobijaju iz prethodnih jednaina, a C je matrica slobodnih
lanova sa desne strane jednakosti svake jednaine. Matrica se formira za vremenski
trenutak + , koeficijenti se odreuju saglasno uslovima koji su ranije dati.
Razvijeni oblik matrine jednaine (2) za sve povrine zone prikazan je u izrazu (3)

128
19
18
17
16
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
3 , 6
2 , 6
1 , 6
3 , 5
2 , 5
1 , 5
3 , 4
2 , 4
1 , 4
3 , 3
2 , 3
1 , 3
3 , 2
2 , 2
1 , 2
3 , 1
2 , 1
1 , 1
6 5 4 3 2 1
6 , 6 3 , 6 2 , 6 5 , 6 4 , 6 3 , 6 2 , 6 1 , 6
2 , 6 2 , 6 1 , 6
1 , 6 1 , 6
5 6 , 5 5 , 5 3 , 5 2 , 5 4 , 5 3 , 5 2 , 5 1 , 5
3 , 5 2 , 5 1 , 5
2 , 5 1 , 5
4 6 , 4 5 , 4 4 , 4 3 , 4 2 , 4 3 , 4 2 , 4 1 , 4
3 , 4 2 , 4 1 , 4
2 , 4 1 , 4
3 6 , 3 5 , 3 4 , 3 3 , 3 3 , 3 2 , 3 2 , 3 1 , 3
3 , 3 2 , 3 1 , 3
2 , 3 1 , 3
2 6 , 2 5 , 2 4 , 2 3 , 2 2 , 2 3 , 2 2 , 2 1 , 2
3 , 2 2 , 2 1 , 2
2 , 2 1 , 2
1 6 , 1 5 , 1 4 , 1 3 , 1 2 , 1 1 , 1 3 , 1 2 , 1
3 , 1 2 , 1 1 , 1
2 , 1 1 , 1
g
g
g
g
g
g
g
g
g
g
g
g
g
g
g
g
g
g
g
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
T
v r r r r r r
d f b a f f f f f
c b a
c b
d f f b a f f f f
c b a
c b
d f f f b a f f f
c b a
c b
d f f f f b a f f
c b a
c b
d f f f f f b a f
c b a
c b
d f f f f f f b a
c b a
c b
un
g
=
+
+
+
+
+
+

(3)

Matrine jednaine mogu se reiti Gauss-ovom metodom eliminacije, poevi
od prvog reda u svakoj matrici eliminacijom elemenata ispod glavne dijagonale.

3. MODEL ISPITIVANJA

Model na kom je primenjen princip numerikog reavanja toplotnog optereenja
plastenika nalazi se uz magistralni put abac-Obrenovac u neposrednoj blizini reke Save.
Plastenik je povrine 4,2ha, orijentisan u pravcu istok-zapad pratei magistralni put.
Omota plastenika napravljen je od vieslojnih folija izmeu kojih se konstantno
uduvava vazduh koji se odrava na nadpristiku. Plastenik se sastoji iz etiri celine:
- deo tehnikih prostorija za boravak radnika u kojima ne postoji sistem grejanja ili
klimatizacije. Temperatura vazduha u ovom delu odrava se samo na osnovu
proputenog sunevg zraenja kroz kupolu krova i dodatno grejanje u kancelarijskom
prostoru
- dve klima komore koje imaju zaseban sistem hlaenja i tehniko-tehnoloki su
odvojene od preostalog dela plastenika
- deo sa kontrolisanim uslovima za pripremu rasada u kome se tokom cele godine
odravaju zadate vrednosti temperature, vlanosti i nivoa osvetljenosti i u potpunosti je
izolovanih od ostalih delova plastenika
- glavni deo objekta tj. zona gajenja biljaka u kojoj je postavljen sistem za grejanje
geotermalnom vodom iz oblinjeg izvora.
Prema fiziolokim potrebama biljaka koje se gaje u plasteniku, optimalna
temperatura tokom godine treba da se kree u intervalu 18 20C. Relativna vlanost u
delu za pripremu rasada treba da bude oko 50%, dok se u prostoru za uzgajanje
povrtarskih kultura kree tokom godine i do 90%, zbog dodatnog oroavanja biljaka u
cilju smanjenja temperature u letnjem periodu. U glavnom delu plastenika za gajenje
biljaka optimalna temperatura u zimskom periodu je 16 - 17C; meutim u letnjem
periodu temperatura vazduha ne bi smela da pree 50C (to se prihvata kao gornja
granica normalnog fiziolokih uslova gajenja biljaka).
129
Zadatak ispitivanja je odreivanje toplotnog optereenja zone gajenja biljaka i zone
pripreme rasada tokom cele godine, na osnovu kog se dobijaju precizne vrednosti u
potrebama za grejanjem i klimatizacijom objekta. Kako je u zoni gajenja biljaka
postavljen sistem za grejanje geotermlanog vodom, simulacijom se mogu ustanoviti
tane potrebe objekta za toplotnom energijom, pa je mogue modeliranje crpljenja izvore
geotermalne vode i dimenzionisanje sistema za skladitenje u vremenskim trenucima
kada izvor nije u mogunosti da obezbedi dovoljne koliine vode. Kako u plasteniku ne
postoji sistem klimatizacije u letnjem periodu numerikom simulacijom se pre svega
dobijaju asovne vrednosti temperature na osnovu kojih se mogu odrediti vrne
vrednosti kritine za rast i razvoj biljaka. Ova pojava je takoe bitna i za prelazni period
prolee i jesen, kada je mogue u unutranjosti plastenika postii visoke temperature
usled izraenog intenziteta sunevog zraenja propustenog u unutranjost objekta. Na
ovaj nain mogue je modeliranje sistema za klimatizaciju i mehaniku ventilaciju koji
ne postoje u objektu ime se umanjuje efikanost gajenja biljaka.

4. REZULTATI ISPITIVANJA

Numerika simulacija toplotnog optereenja plastenika s obzirom na veliki broj
jednaina koje se dobijaju u modelu vrena je pomou programskog paketa TNSYS, u
kom se toplotno optereenje objekata rauna na ranije opisanom metodu. U cilju
odreivanja optimalnih vrednosti toplotnih dobitaka i gubitaka objekta, definisan je nulti
model objekta u kom je prepostavljeno da u objektu nema ni jednog KGH sistema,
izuzimajui iz ovog prorauna samo zonu sa klima komorama koja je zasebna celina.
Promenljivi parametri spoljne sredine odreeni su iz tipine meteorolole godine za datu
lokaciju, koja je odreena na osnovu prosenih vrednosti iz desetogodinjeg perioda.
asovne vrednosti temperature u zoni gajenja biljaka u nultom modelu prikazane su na
Slici 2.

Slika 2. asovne vrednosti temperature u zoni gajenja biljaka tokom godine u nultom modelu
130
Na osnovu ovih podataka to je ujedno i reenje matrine jednaine (3), odreeni su
unapreeni modeli u zavisnosti od postavljenje temperature vazduha u pojednim
zonama. Na ovaj nain mogue je za odreenu temperaturu u zoni u zimskom i letnjem
periodu odrediti potrebe za grejanjem i klimatizacijom. Temperatura vazduha u
unpareenim modelima varirala je u ovkiru donje i gornje granice ugodnosti biljaka kako
bi se odredila vrna optereenja. Na Slici 3 prikazane su asovne vrenosti potrebne
toplote za grejanje u zoni gajenja biljaka za t
u
=18C, a na Slici 4 asovne vrednosti
potrebne toploe za grejanje u zoni rasada za istu vrednost temperature

Slika 3. asovne vrednosti toplote za grejanje u zoni gajenja, t
u
=18C

Slika 4. asovne vrednosti toplote za grejanje u zoni rasada, t
u
=18C
131
Za letnji period karakterine su vrlo visoke vrednosti temperatura i relativnih
vlanosti u objektu. Na osnovu analize ponaanja objekta u periodu april oktobar,
usvojene vrednosti temperatura vazduha u zoni pripreme rasada je 33C, a u zoni gajenja
biljaka 36C. Na Sliki 5 prikazane su asovne vrenosti potrebne toplote hlaenja zone
ganjenja biljaka, a na Slici 6 asove vrednosti potrebne toplote hlaenja u zoni pripreme
rasada.

Slika 5. asovne vrednosti toplote hlaenja u zoni gajenja, t
u
=33C, =50%

Slika 6. asovne vrednosti toplote hlaenja u zoni rasada, t
u
=33C, =50%
132
Rezultati ispitivivanja pokazuju da prednost numerikih simulacija toplotnog
ponaanja objekte lei u dobijanju asovnih vrednosti relevatnih pametara objekta. Pored
temperature, mogue je odreivanje relativne vlanosti vazduha, prelaza toplote na
unutanjim i spolanjim povrinama zidova omotaa, proputenog sunevog zraenja i
sl. asovne vrednosti toplotnih dobitaka i gubitaka odreenih na osnovu promenljivih
meteprolokih podataka daju preciznijuu sliku o energetskim potrebama objekta, a za
krajnji cilj imaju izbor i unanpreenje optimalnih sistema grejanja, klimatizacije i
hlaenja objekta.

LITERATURA

[1] **: ASHRAE Handbook Fundamentals, 2001
[2] Abdel-Ghany Ahmed M., Kozai Toyoki: Dynamic modeling of the environment in a naturally
ventilated, fog-cooled greenhouse, Renewable Energy, Vol. 31, pp. 1521-1539, 2006
[3] Clarke J.A: Energy simulation in building design, Second edition, Butterworth-Heinemann,
2001
[4] Donnely John, Flynn Jim, Monagham Paul F.: Integration of energy simulation & ventilation
design tools via an object oriented data model, Renewable Energy, Vol. 5, pp. 1190-1192,
1994
[5] TRNSYS 15 Manual, University of Wisconsin Madison Solar Energy Lab and the
University of Colorado Solar Energy Applications Lab., 2003
[6] Ecim Olivera, Zlatanovic Ivan: The Air Layer Influence on Greenhouses Membrane Cover
Heat Transmission, 6
th
International Symposium Young People and Myltidisciplinary
Research, Timisioara, 2004

NUMERICAL SIMULATION OF GREENHOUSES HEAT LOAD

Olivera Eim-uri*, Predrag Milanovi**, Tijana Markovi*
1

2
IHTM- Institute of Chemistry, Technology and Metallurgy, Belgrade

Abstract: The paper described the process of solving partial differential equations of heat
conduction in the walls of the building envelope by numerical discretization in order to
determine the precise unsteady temperature fields in the object. Numerical solution of
complex equations of heat transfer is aimed at determining the thermal behavior of the
object taking into account all the external parameters, stochastic variable in time,
affecting the behavior of the object. Numerical simulation of the greenhouse is suitable
for relatively simple geometry of the object and a small number of zones (rooms) inside
the building. The procedure is explained in this paper is applied to the aid package for
easier and faster calculation data
Key words: numerical simulations, thermal behavior of the object,
unsteady temperature field.

Godina XXXIV
Strane: 133 - 141
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 631.4

UTICAJ FIZIKIH OSOBINA MINERALNIH UBRIVA
NA EFIKASNOST APLIKACIJE

Poljoprivredni fakultet, Beograd
mdjevic@agrif.bg.ac.rs, marija_bozic15@yahoo.com, zoranm@agrif.bg.ac.rs

Sadraj: Znaaj mineralnih ubriva u savremenoj biljnoj proizvodnji kako u
agrotehnikom i ekolokom pogledu aktuelizuje izbor i efikasno korienje tehnoloko-
tehnolokih sistema aplikacije. Dominantna praksa korienja vrstih mineralnih ubriva
(granulata) namee celovitu analizu procesa mineralnih ubriva koji podrazumeva
proizvodnju, manipulaciju i aplikaciju. Interakcija fiziko-mehanikih svojstava
mineralnih ubriva i tipa rasipaa od presudnog je znaaja za uspenost primene ovih
ubriva. Cilj ovog rada bila je analiza kvaliteta rada centrifugalnih aparata u kontekstu
fiziko-mehanikih osobina primenjenih ubriva. Ispitivanjem su obuhvaena dva
rasipaa centrifugalnog tipa tokom predsetvene pripreme za setvu kukuruza.
Kljune rei: mineralna ubriva, fiziko-mehanike osobine, tehniko-tehnoloki sistemi
aplikacije, centrifugalni rasipai.

1. UVOD

Intenziviranje poljoprivredne proizvodnje dovodi do iscrpljivanja zemljita, pa mu
se procesom primene hemikata poboljavaju svojstva i utie na sadraj elemenata
neophodnih za razvoj biljaka.
Hemijska sredstva kao nosioci vanih elemenata prisutna su u formi razliitih
mineralnih ubriva i koriste se u vrstom, tenom i gasovitom agregatnom stanju.
Dominira praksa upotrebe vrstih mineralnih ubriva i ista je uslovila kompleksnu
analizu, koja ne podrazumeva samo aplikaciju, ve i procese proizvodnje i manipulacije.
U tu svrhu analiziraju se sve znaajne osobine ubriva, kao to su veliina estice,
zapreminska masa, ugao trenja, statika i dinamika otpornost, terminalna brzina i
koeficijent restitucije. Sve ove karakteristike utiu na proces aplikacije, koji je razmatran
za najrasprostranjenije tipove rasipaa: mehanike i pneumatske.
Mineralna ubriva koja se upotrebljavaju u poljoprivrednoj proizvodnji poseduju
odreena svojstva, kao i svaki drugi poljoprivredni materijal. Poznavanje pre svega
fizikih osobina izuuzetno je znaajno iz vie razloga:
134
prilikom konstruisanja rasipaa obavezno se polazi od osobina mineralnog
ubriva koje se njime aplicira,
radni organi maine moraju biti projektovani tako da vode rauna o eventualnim
oteenjima hemijskog sredstva,
podeavanje i rukovanje mainom uslovljeno je karakteristikama hemijskog
sredstva.
Ovaj rad, s tim u skladu, ima za cilj da pokae vanost interakcije izmeu fiziko
mehanikih osobina hemikata i tipa rasipaa i uticaja iste na kvalitet aplikacije. Takoe,
cilj je i da se pokae u kakvom su meusobnom odnosu klimatski faktori i korieno
sredstvo i kako njihova zavisnost utie na sam proces. Podaci iz ve postojeih teorijskih
izvora dopunjeni su rezultatima poljsko laboratorijskih ispitivanja, a sve u cilju analize
uticaja karakteristika mineralnih ubriva na ravnomernost rasipanja.

2. MATERIJAL I METOD

U radu je data analiza kvaliteta rada rasipaa mineralnih ubriva sa diskosnim
ureajem za rasipanje. Ispitivanje je obavljeno na imanju "7.juli" u Jakovu, tokom
predsetvene pripreme za kukuruz. Ispitivanje je vreno prilagoenim metodom,
razraenim na Institutu za poljoprivrednu tehniku Poljoprivrednog fakulteta u Beogradu
Za sakupljanje uzoraka radi ocene kvaliteta rada rasipaa koriene su
standardizovane sabirne posude unutranjeg prenika 10,5 cm postavljaju se irinom
radnog zahvata na svakih 0,8 m. Uzorci sakupljeni u ovim posudama analizirani su sa
aspekta osnovnih fizikih osobina. Masa uzoraka merena je preciznom elektronskom
vagicom sa tanou merenja 0,01g, dok je granulometrijski satav odreen Vicon -
ovim ureajem pod nazivom Greenland.
Analiza rada rasipaa mineralnih ubriva podrazumevala je dva tipa centrifugalnih
rasipaa i to Vicon Rota Flow i RCW Agromehanika Kranj.
Vicon Rota Flow je noeni rasipa mineralnog ubriva pogonjen prikljunim
vratilom traktora sa dva diska i est lopatica na svakom. Rasipa se postavlja u
horizontalan poloaj tako da se pri radu ubrivo rasprostire u ravnomernom
horizontalnom mlazu iznad parcele.

T e h n i k i p o d a c i :
Zapremina bunkera, l 2000
Zapremina bunkera pri nagibu 8 %, l 1785
Visina nasipanja, mm 1340
irina bunkera, mm 2660
Masa prazne maine, kg 505
Dijapazon koliine rasipanja, kg/min 10-280
Kategorija prikljuaka na traktor II
Broj obrtaja prikljunog vratila, o/min 540
irina zahvata, m 10 do 36

RCW je vueni rasipa mineralnog ubriva slovenakog proizvoaa Agromehanika
iz Kranja. Izuzima mineralnog ubriva, koji vri izuzimanje odreene koliine, dobija
pogon preko lananika od oslonog toka, dok sami diskovi dobijaju pogon od hidraulike
Uticaj fizikih osobina mineralnih ubriva na efikasnost aplikacije
135
traktora. Rasipa se postavlja u horizontalan poloaj tako da se pri radu ubrivo
rasprostire u ravnomernom horizontalnom mlazu iznad parcele.

T e h n i k i p o d a c i :
Koliina mineralnog ubriva u bunkeru 2 000 3 500 kg
irina radnog zahvata 10 20 m

Za svaki ispitivani rasipa izvrene su po tri probe, odnosno tri prolaza agregata i
mereno je vreme za koje agregat pree odreeni put, kako bi se utvrdila brzina kretanja.

3. REZULTATI I DISKUSIJA

Rezultati ispitivanja centrifugalnog rasipaa mineralnog
ubriva VICON RS XL

Rasipa Vicon RS XL ispitivan je prilagoenom metodom ispitivanja, razraenom
na Institutu za poljoprivrednu tehniku Poljoprivrednog fakulteta u Beogradu.
Kao to je ve naglaeno, agregat je radio u operaciji predsetvene pripreme za setvu
kukuruza. Zadata norma iznosila je 250 kg/ha. Radni zahvat je iznosio 16 metara. U
toku ispitivanja izmereni su rezultati u tri prolaza agregata. Udaljenost izmeu markera
iznosila je 20 metara.
U tri prolaza izmerena su sledea vremena: prva proba 5,7 s, druga proba 6,1 s i
trea proba 6,1 s. Radna brzina je u prvom prolazu iznosila 12,63 km/h, dok je u drugom
i treem prolazu ona bila neto manja, tanije 11,8 km/h.
Vremenski uslovi su bili nepovoljni. Izmerena je temperatura od 23 C, a vlanost
vazduha iznosila je 40,9 %. Duvao je zapadni vetar, ija je maksimalna brzina dostizala
1,5 m/s.
Posude za uzorke mineralnog ubriva bile su postavljene du itave irine radnog
zahvata. Bilo ih je dvadeset, odnosno rastojanje izmeu svake susedne iznosilo je 0,8 metara.
Poto su svi parametri izmereni i sakupljeni uzorci, pristupilo se laboratorijskom
merenju. Na prvom mestu je izvrena granulometrijska analiza mineralnog ubriva
primenjenog u ovoj operaciji. Uzeta su tri uzorka i za svaki od njih je utvren
granulometrijski sastav. Dobijeni su sledei rezultati:

prvi uzorak masa 85,5 g
> 3.3 mm 0.7 g 0,82 %
> 2 mm 82,8 g 96,84 %
< 2 mm 2,0 g 2,34 %
drugi uzorak masa 85,9 g
> 3.3 mm 0,8 g 0,93 %
> 2 mm 81,6 g 95 %
< 2 mm 3,5 g 4,07 %
trei uzorak masa 85,8 g
> 3.3 mm 0,8 g 0,93 %
> 2 mm 81,2 g 94,63 %
< 2 mm 3,8 g 4,44 %.
136
Rezultati merenja ravnomernosti rada rasipaa pokazali su sledee vrednosti:
prva proba
- srednja vrednost uzorka
X
= 1,285 g
- standardna devijacija = 0,4564
- koeficijent varijacije Cv= 35,52%
druga proba
X
= 1,465 g
- koeficijent varijacije Cv= 40,11%
trea proba
X
= 1,385 g
- koeficijent varijacije Cv= 37,05 %.

Tab. 1 Distribucija ubriva, proba I
Uzorak 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
g 0,8 0,7 1,3 1,0 1,1 0,6 0,7 1,5 1,3 1,5
Smer rasporeda posuda , smer kretanja agregata
Uzorak 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
g 2,3 2,2 1,2 1,1 0,8 1,6 1,6 1,7 1,5 1,2

0
0,5
1
1,5
2
2,5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1011121314151617181920
Masa uzorka
(g)
Broj uzorka

Graf.1 Ravnomernost rada rasipaa u prvoj probi

Tab. 2 Distribucija ubriva, proba II
Uzorak 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
g 0,8 1,0 0,5 0,9 0,4 1,6 2,1 1,9 1,3 1,7
Smer rasporeda posuda, smer kretanja agregata
Uzorak 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
g 1,5 1,5 2,3 2,2 1,9 1,9 1,6 1,0 2,4 0,8
137
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1011121314151617181920
Masa uzorka
(g)
Broj uzorka

Graf.2 Ravnomernost rada rasipaa u drugoj probi

Tab. 3 Distribucija ubriva, proba III
Uzorak 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
g 0,5 0,7 1,4 1,6 1,1 0,9 0,7 0,7 1,1 1,5
Uzorak 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
g 1,9 1,7 2,4 2,2 1,9 1,7 1,4 1,1 1,7 1,5

0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
1 2 3 4 5 6 7 8 9 1011121314151617181920
Masa uzorka
(g)
Broj uzorka

Graf.3 Ravnomernost rada rasipaa u treoj probi

Analiza dobijenih vrednosti, pre svega koeficijenta varijacije koji se kree izmeu
35 i 40 % ukazuje na neto loiji kvalitet rada rasipaa centrifugalnog tipa proizvoaa
VICON. Veliina granula ne varira mnogo, odnosno veliki procenat je iste veliine
(prenika izmeu 2 i 3,3 mm). Ipak, intenzitet vetra je bio pojaan, a povrina zemljita
nije bila ravna, to je znatno uticalo na neravnomernost rasipanja mineralnog ubriva.
Cv je vei u drugoj probi u odnosu na prvu i treu, upravo zbog pravca duvanja vetra,
koji je u drugoj probi imao direktno dejstvo na rasipa.
138
Rezultati ispitivanja centrifugalnog rasipaa mineralnog ubriva RCW
Agromehanika Kranj

Rad rasipaa RCW ispitivan je istom prilagoenom metodom kao i VICON. Na
radnom zahvatu od 12 metara bilo je postavljeno 15 posuda unutranjeg prenika 10,5
cm. Zadata norma je iznosila 250 kg/ha. Zabeleeni su rezultati u tri prohoda agregata.
Izmerena su sledea vremena: prva proba 5,5 s, druga proba 5,8 s i trea proba 6,0 s.
Radna brzina je u prvom prolazu iznosila 13,09 km/h, u drugom 12,41 km/h dok je u
treem prolazu ona bila neto manja, tanije 12 km/h.
Vremenski uslovi su bili povoljni. Izmerena je temperatura od 23 C, a vlanost vazduha
iznosila je 40,9 %. Duvao je zapadni vetar, ija je maksimalna brzina dostizala 1,5 m/s.
Rezultati merenja ravnomernosti rada rasipaa pokazali su sledee vrednosti:
prva proba
X
= 1,833 g
- koeficijent varijacije Cv= 40,15 %
druga proba
X
= 1,98 g
- koeficijent varijacije Cv= 47,21 %
trea proba
X
= 1,8 g
- koeficijent varijacije Cv= 47,27 %.

Tab.4 Distribucija ubriva, proba I
Uzorak 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
g 0,8 1,1 1,3 1,5 1,8 2,1 2,8 3,2 2,5 2,8 2,1 2,1 1,4 1,2 0,8

0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Masa uzorka
(g)
Broj uzorka

Graf.4 Ravnomernost rada rasipaa u prvoj probi
139
Tab.5 Distribucija ubriva, proba II
Uzorak 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
g 0,4 0,8 1,7 2,2 2,6 2,3 2,8 3,4 3,1 2,8 2,4 2,7 1,3 0,7 0,5

0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Masa uzorka
(g)
Broj uzorka

Graf 5. Ravnomernost rada rasipaa u drugoj probi

Tab.6 Distribucija ubriva, proba III
Uzorak 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
g 0,5 0,8 1,8 2,0 2,1 2,6 2,8 3,3 2,6 2,2 2,1 1,8 1,2 0,7 0,5

0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15
Masa uzorka
(g)
Broj uzorka

Graf.6 Ravnomernost rada rasipaa u treoj probi

Rasipa RCW radio je u istim uslovima kao i prethodni, pa je koeficijent varijacije i
u ovom sluaju nije bio zadovoljavajui i ukazao na nedovoljno kvalitetnu distribuciju.
Povrina zemljita nije bila ravna, a i jaina vetra sa zapada je uticala na veliku
neravnomernost i visok koeficijent varijacije, koji je preao 40 %. Granulometrijski
sastav ubriva bio je homogen, odnosno najvei procenat estica je bio iste veliine.
Meutim, na neravnomernost je upravo uticalo i to to su estice bile malog prenika, pa
140
je vetar uticao na neravnomernu raspodelu ubriva. Sama konstrukcija ovog rasipaa
takoe je uticala na kvalitet distribucije. RCW je stariji tip maine, tee se podeavaju
parametri diska i doziranje ubriva koje dospeva na isti.

4. ZAKLJUAK

Fizika svojstva mineralnih ubriva su veoma vaan faktor, koji ima veliki uticaj na
kvalitet aplikacije. Ali, ne samo to. Njihove karakteristike utiu i na procese transporta,
skladitenja, kao i izbora tehnikog sistema kojim e se izvriti distribucija.
Savremena biljna proizvodnja zahteva sve veu kvalitativnu primenu mineralnih
ubriva i pridaje znaaj njihovoj upotrebi u svim vidovima biljne proizvodnje. Upravo iz
tog razloga vre se sve detaljnija ispitivanja osobina hraniva, jer je dokazan njihov uticaj
na kvalitet operacija.
Saznanje da mineralna ubriva usled neadekvatne primene mogu izazvati velike
ekonomske tete u procesu proizvodnje, ali prvenstveno tetu po zdravlje ljudi, uticalo je
na poveano interesovanje za prouavanje ovog problema. Sama ravnomernost rasipanja
se detaljno prouava i ispituje, a same procedure su propisane standardima. Jedan od njih
je ASAE S 341.2, koji su proizvoai koistili za ispitivanja centrifugalnih rasipaa.
Nauka i tehnika su otile dalje, pa se pored zemaljskih sistema aplikacije uvode i
savremene tehnologije, kao to je primena GPS sistema i sistema senzora kontrole, koji
su pokazali izuzetne rezultate, smanjili gubitke i opravdali ulaganja. Ovi sistemi su
glavni deo precizne poljoprivrede, koja sve vie zaivljava, a sve u cilju to kvalitetnije
proizvodnje.

LITERATURA

[1] ASAE Procedure for measuring distribution uniformitz and calibrating granular broadcast
spreaders. ASAE Standard S341.2, 1998.
[2] Standard ASAE 343.1, 1998.
[3] evi, M. (1992): Fizike osobine mineralnih ubriva i njihov uticaj na kvalitet aplikacije,
Zbornik skupa POT, Lepenski Vir
[4] evi, M., Miodragovi, R. (1996) : Preconditions for balanced distribution of solid
fertilizers, Review of Research Words at the Faculty of agriculture, Vol.41, No 1,
[5] Dami, R., Stevanovi, D. (2000): Agrohemija, Poljoprivredni fakultet, Zemun
[6] Hofstee, J.W. (1992): Handling and spreading of fertilizers: Part 2, Physical properties of
fertilizer, measuring methods and data. Journal of Agricultural Engineering Research, 53:
141-162
[7] Hofstee, J.W. (1995): Handling and spreading of fertilizers: Part 5, the spiming disc tzpe
fertilizer spreader. Journal of Agricultural Engineering Research, 62: 142-162
[8] Hofstee, J.W. and Huisman W. (1990): Handling and spreading of fertilizers: Part 1, Physical
properties of fertilizer in relation to particle motion. Journal of Agricultural Engineering
Research, 62: 9-24.
[9] Mii, J., Ercegovi, ., Novakovi, D., evi, M., Oljaa, M., Radivojevi, D., Boi, S.
(1997): Savremena poljoprivredna tehnika u biljnoj proizvodnji, Poljoprivredni fakultet,
Zemun
141
[10] Standard ISO 5690/2, 2000.
[11] Kovaevi, D. (2003): Opte ratarstvo, Poljoprivredni fakultet, Zemun
[12] Miloji, B. (1991): Ratarstvo, Poljoprivredni fakultet, Zemun
[13] Mii, J. (1990): Poljoprivedne maine i ureaji, Poljoprivredni fakultet, Zemun
[14] Miodragovi, R. (1993): Problemi aplikacije mineralnih ubriva (diplomski rad),
Poljoprivredni fakultet, Zemun
[15] Mirkovi, S. (2003): Savremeni rasipai mineralnih ubriva (diplomski rad), Poljoprivredni
fakultet, Zemun
[16] Vojvodi, M. i saradnici (1992): Mehanizacija poljoprivredne proizvodnje i mehanizacija u
biljnoj proizvodnji
[17] www.vicon.com
[18] www.agromehanika.com

Rezultati istraivakog rada nastali su zahvaljujui finansiranju Ministarstva za nauku,
Republike Srbije, Projekat ''Unapreenje i ouvanje poljoprivrednih resursa u funkciji
racionalnog korienja energije i kvaliteta poljoprivredne proizvodnje'', evidencionog broja TR-
20076, od 25.06.2008.

INFLUENCE OF PHYSICAL PROPERTIES OF FERTILIZER
ON SPREADERS WORKING QUALITY

Milan Djevi, Marija Boi, Zoran Mileusni
Faculty of Agriculture, Belgrade
mdjevic@agrif.bg.ac.rs, marija_bozic15@yahoo.com, zoranm@agrif.bg.ac.rs

Abstract: Proper choice and efficient utilization of various technological-technical
application systems still has a significant importance concerning ecology, energy and
economy in agriculture. Due to the predominant practice of using granulated mineral
fertilizers an analysis of mineral fertilizer processing including its production,
manipulation and application was made. Physical and mechanical characteristics of
mineral fertilizers and fertilizer reaction with the application systems are of outmost
importance in fertilizer application system choice. Successful utilization of mineral
fertilizers predominantly depends upon the interaction between mineral fertilizers
physical-mechanical characteristics and the appropriate type of spreader.
The aim of this paper was to analyze working quality of two centrifugal spreaders in
relation to physical properties of applied fertilizers in the conditions of seed-bed
preparation for corn seeding.
Key words: fertilizers, physical properties, technical technology application systems,
fertilizer disk spreaders.

142


Godina XXXIV
Strane: 143 - 148
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 633:631.583

GAJENJE OZIME PENICE U MONOKULTURI
I DVOPOLJNOM PLODOREDU

eljko Dolijanovi, Duan Kovaevi, Sneana Oljaa, Neboja Momirovi

Poljoprivredni fakultet, Beograd-Zemun

Sadraj: U dosadanjim ispitivanjima uticaja plodoreda na prinos zrna ozime penice
ustanovljeno je da su prinosi najvie varirali pod uticajem meteorolokih uslova. Zbog
toga je u ovom radu ispitivan uticaj zimskih, prolenih i ukupnih padavina na prinos zrna
ozime penice u monokulturi i dvopoljnom plodoredu. Istraivanja se odnose na
petnaestogodinji period (1991/92-2005/06. godine) na oglednom polju Poljoprivrednog
fakulteta Radmilovac. Tip zemljita na kome je gajena sorta ozime penice Pobeda, u
uslovima prirodnog vodnog reima je izlueni ernozem.
Na osnovu statistike analize dobijenih rezultata, metodom analize varijanse, dolo
se do zakljuka da su prinosi ozime penice u ispitivanim godinama bili statistiki
znaajno razliiti. Na osnovu korelacione i regresione zavisnosti dobijenih prinosa zrna
ozime penice od koliine prolenih, zimskih i ukupnih padavina ustanovljeno je da sa
poveanjem koliina zimskih padavina prinos zrna se smanjuje, posebno u monokulturi.
Meutim, sa poveanjem koliina prolenih i ukupnih padavina prinos zrna penice se
poveavao u oba ispitivana sistema gajenja. To znai da u ispitivanom podruju
(centralna Srbija) uglavnom ima dovoljno padavina u zimskom periodu i svako
poveanje koliina moe smanjiti prinos zrna ili ak ugroziti proizvodnju penice. Dakle,
razlog niih prinosa zrna ozime penice u ispitivanom podruju su uglavnom nedostatak
padavina u prolenem periodu, kada je biljkama voda i najpotrebnija.
Kljune rei: penica, monokultura, dvopoljni plodored, padavine, prinos zrna.

1. UVOD

Dugoroni eksperimenti su vodei indikatori odrivosti i slue kao rani sistemi
upozorenja za otkrivanje problema produktivnosti useva u budunosti (Berzsenyi et al.,
2000). Najvanija karakteristika intenzivne ratarske proizvodnje, posebno znaajnih
vrsta kao to je penica, jeste stabilnost prinosa. Za odravanje stabilnosti prinosa postoji
vie faktora, kao to su poveana ishrana, posebno azotom, odravanje strukture
zemljita, podsticanje mikrobioloke aktivnosti, pre svega korisnih mikroorganizama,
kontrola korova, smanjenje pritisaka i uestalost bolesti i tetoina i poboljanje
dostupnosti vode biljkama. Mnogi od ovih faktora mogu se reiti pravilnom smenom
eljko Dolijanovi, Du[an Kovaevi, Sneana Oljaa, Neboja Momirovi

144
useva u vremenu i prostoru, tj. plodoredom, jer gajenje useva u monokulturi i sa
primenom odgovarajuih agrotehnikih mera ne moe dovesti do odravanja stabilnosti
a ni kvaliteta prinosa gajenih biljaka. Tako, trenutno, ni koliina hemijskih ubriva ni
pesticida u monokulturi ne moe u potpunosti da kompenzuje efekte plodoreda (Murphy
and Lemerle, 2006). Razvoj korova u gajenju biljnih vrsta uglavnom predstavlja
odgovor na ljudske aktivnosti u agroekosistemu, pre svega primenu neadekvatnih
sistema gajenja, kao to je monokultura.
Osnova kontrole korova u gajenju vrsta jeste da proizvoa mora da razvije pristup
upravljanju tako to korove posmatra kao zajednicu a ne kao pojedinane vrste. Tako
dolazi do strategije upravljanja korovima koje su i ekonomski i ekoloki zadovoljavajue
i za proizvoaa i za drutvo u celini.
Pored korova, na smanjenje prinosa zrna ozime penice u monokulturi, a i u
plodoredima, veoma znaajan uticaj imaju i koliine i raspored padavina, posebno u toku
vegetacionog perioda. Negativan uticaj nedostatka padavina na prinos ne moe se
ublaiti ni pojaanom primenom ubriva, posebno u monokulturi, to pokazuju rezultati
Debreczeni-a et al., 2006., koji su ustanovili postojanje zavisnosti prinosa zrna ozime
penice iako je primenjena agrotehnika mera ubrenje. Dugogodinja monokultura,
posebno u uslovima sue prouzrokuje brojne probleme u poljoprivrednoj proizvodnji
ozime penice, pa je neminovno ukljuenje ovog useva u plodorede sa veim brojem
polja (tropoljni, etvoropoljni i sl.) (Dolijanovi i sar., 2008).
U uslovima nedostatka padavina tokom vegetacionog perioda ozime penice, to je
sve ei sluaj u uslovima Srbije, cilj ovog rada jeste da se ispita kakav je uticaj
zimskih, prolenih i ukupnih padavina na prinos zrna ozime penice u monokulturi i
dvopoljnom plodoredu.

2. MATERIJAL I METODE RADA

Ogledi sa plodoredima na oglednom kolskom dobru Radmilovac,
Poljoprivrednog fakulteta u Zemunu, su ponovo uspostavljeni 1992. godine, a traju i
danas. Pored gajenja najvanijih ratarskih useva u monokulturi, na zemljitu tipa izlueni
ernozem, zastupljeni su sledei plodoredi:
dvopoljni plodored: ozima penica i kukuruz
tropoljni plodored: kukuruz, soja, ozima penica.
etvoropoljni plodored: ozima penica, kukuruz, jari jeam+crvena detelina i
crvena detelina
estopoljni plodored: kukuruz, suncokret, ozima penica, soja, jari jeam+crvena
detelina i crvena detelina
Veliina jednog polja pravougaonog oblika iznosi 975 m
2
(irina 15 m i duina
65 m). Na svim plodorednim poljima i polju za monokulturu obrada zemljita je vrena
blagovremeno u svim godinama, na dubini od 20 cm. Sorta ozime penice koja je
posluila kao objekat ispitivanja je Pobeda. Posle duboke obrade u jesen obavljeno je
tanjiranje. Setva je u svim godinama obavljena u optimalnom roku za ispitivano
podruje, odnosno tokom oktobra meseca. Setva je obavljena mainskim sejalicama.
Prilikom setve obezbeeno je 650 klijavih zrna po m
2
. NPK ubriva nisu primenjivana, a
u toku vegetacije ozime penice obavljeno je jedno prihranjivanje KAN-om ili URE-om
Gajenje ozime penice u monokulturi i dvopoljnom plodoredu
145
u periodu od 05-20 februara u koliini 300 kg KAN-a po ha (oko 75 kg istog hraniva
N), odnosno 200 kg URE-e (oko 130 kg istog hraniva N). Za suzbijanje korova u
monokulturi korien je herbicid Monosan herbi specijal u koliini od 3 l/ha.
etva penice je obavljena u punoj zrelosti. Prinos zrna u monokulturi i ispitivanom
plodoredu odredili smo u momentu etve, a kasnije obraunali na 14% vlage. Za
ispitivanje zavisnosti kao i promene prinosa zrna ozime penice od padavina, korien je
statistiki paket Statistica V5.5 odnosno metoda korelacione i regresione analize. Na
osnovu linearnog regresionog modela (
i
=a+b*x
i
), odreena je prosena promena
(poveanje ili smanjenje) prinosa zrna penice (zavisno promenljiva-y
i
) u zavisnosti od
padavina (nezavisno promenljiva x
i
).
Testiranjem znaajnosti regresionog modela (H
0
:=0 protiv H
a
:#0)
ustanovljeno je postojanje statistiki znaajne promene prinosa u zavisnosti od
padavina. Zavisnost prinosa od padavina je odreena koeficijentom proste linearne
korelacije (r).

3. REZULTATI ISTRAIVANJA I DISKUSIJA

Podaci o prinosu zrna ozime penice u monokulturi i dvopoljnom plodoredu, kao i
koliine zimskih, prolenih i ukupnih padavina u ispitivanom periodu, prikazani su u
tabeli 1. Prosena koliina padavina za ispitivani period od 563,9 mm uglavnom nije
dovoljna za postizanje optimalnih prinosa, jer penica se moe uspeno gajiti u rejonima
sa ukupnom godinjom koliinom padavina od 650 do 750 mm i njihovim povoljnim
rasporedom u toku vegetacionog perioda (Glamolija, 2004). Nedovoljna koliina
padavina, posebno u prolenim mesecima, uvek se negativno odraavala na prinos zrna,
posebno u monokulturi. Ovakva tendencija se naroito primeuje u drugom delu
ispitivanog perioda, to je logina posledica ispoljavanja negativnih efekata
monokulture.
Prosean prinos u ispitivanom periodu u monokulturi iznosio je 3820 kg/ha, to
je znaajno vie od prinosa koje su dobili Dolijanovi i sar., 2008., u periodu od
2001/02 do 2006/07. godine na istom lokalitetu, a razlog su vii prinosi zrna u
poetku trajanja monokulture. Brojna istraivanja su pokazala da se gajenjem
penice u monokulturi prinos znaajno smanjivao u poreenju sa plodoredima, ak i
najprostijim smenjivanjem kukuruza i penice u dvopoljnom plodoredu (Dalal et al.,
1998, Gan et al., 2003.). Prinos zrna ozime penice u tridesetogodinjoj monokulturi
u Iranu (Bahrani et al., 2002), kao i u dvadesetpetogodinjoj monokulturi u Indiji
(Sharma and Subehia, 2003) se znaajno smanjivao, ne samo zbog monokulture,
nego zbog izrazito poveane zakorovljenosti u takvim dugogodinjim sistemima
gajenja.
Kada je u pitanju prinos zrna u monokulturi, na osnovu jednaina regresije,
ustanovljeno je da poveanje zimskih padavina za 1 mm dovodi do smanjenja prinosa
zrna za 2,1 kg (
i
=4492 2,1* x
i
) dok je poveanje prolenih i ukupnih padavina za 1
mm dovelo do poveanja prinosa zrna za 0,885 kg (
i
=3605 + 0,885* x
i
), odnosno
1,16 kg (
i
=3013 + 1,16* x
i
). Zavisnosti izmeu ispitivanih parametara nisu bile
statistiki znaajne, to je ustanovljeno testiranjem dobijenih koeficijenata proste
linearne korelacije: zavisnost prinosa u monokulturi od prolenih padavina (r =0,112),
od zimskih (r =0,167) i ukupnih (r =0,118).

146
Tabela 1. Uticaj sistema gajenja na prinos zrna ozime penice (kg/ha)
Sistemi gajenja Padavine (mm)
Godine
Monokultura 2-poljni plodored Ukupne (09-06) Zimske (09-02) Prolene (03-06)
1991/92 4310 2120 510,6 245,5 265,1
1992/93 4480 4650 434,9 265,9 169,0
1993/94 4720 4830 646,3 300,4 345,9
1994/95 4990 5480 519,0 265,8 253,2
1995/96 4940 5610 580,4 321,8 258,6
1996/97 4550 5390 585,9 406,7 179,2
1997/98 3160 3410 493,4 322,4 171,0
1998/99 3460 3790 683,6 394,8 288,8
1999/00 3200 3600 510,4 384,6 125,8
2000/01 3300 4600 668,2 211,7 456,5
2001/02 3200 4860 496,7 325,7 171,0
2002/03 2900 3100 400,0 294,0 106,0
2003/04 3900 4360 636,6 379,3 257,3
2004/05 3100 4350 623,5 396,5 227,0
2005/06 3100 3350 669,0 290,0 379,0
Prosek 3820 4230 563.9 320.3 243.6

Prosean prinos zrna ozime penice, kao i zavisnost od zimskih i ukupnih padavina
(r =0,141 i 0,196) bili su vei u dvopoljnom plodoredu u odnosu na monokulturu.
Najmanja zavisnost prinosa od padavina bila je prisutna u prolenom periodu (r =0,094),
a na osnovu jednaine regresije u ovom periodu (
i
=3999 + 0,963*x
i
) vidi se da je
najmanje poveanje prinosa (0,963 kg) sa poveanjem padavina za 1 mm. Poveanjem
zimskih padavina za 1 mm, prinos zrna u dvopoljnom plodoredu se poveavao za 2,3 kg
(
i
=3500 + 2,3*x
i
), a slian oblik zavisnosti je uoen i praenjem ukupnih padavina za
vegetacioni period ozime penice (
i
=3018 + 2,2*x
i
). Vei korelacioni i regresioni
koeficijenti u dvopoljnom plodoredu uglavnom se mogu objasniti povoljnijim uslovima
u ovom, najjednostavnijem sistemu gajenja, koji je ipak u prednosti u odnosu na
monokulturu.
Dobijeni korelacioni koeficijenti u naem radu su znaajno nii od koeficijenata
Lithourgidis-a et al., 2006. koji su dobili da je zavisnost prinosa ozime penice u 25-to
godinjoj monokulturi od prolenih i ukupnih padavina veoma visoka (r =0,71 i r =0,59)
na peskovitim, odnosno (r =0,89 i r =0,54) na glinovitim zemljitima. Pomou linearne
jednaine (
i
=a + b*x
i
) otkriveno je malo smanjenje prinosa zrna u 25-to godinjem
periodu koje se kretalo od 0,0054 do 0,0104 t/ha, zavisno od tipa zemljita. Machado et
al., 2007. su ispitivali zavisnost prinosa zrna ozime penice od prolenih padavina i
takoe ustanovili visoku pozitivnu korelaciju koja se kretala od 0,32 na neubrenoj
monokulturi na kojoj je primenjena klasina obrada do 0,59 na neubrenoj monokulturi
pri direktnoj setvi. Na ubrenoj monokulturi pri klasinoj obradi zavisnost od prolenih
padavina je iznosila 0,76 odnosno 0,62 pri direktnoj setvi. Debreczeni-a et al., 2006. su
ispitivali zavisnost prinosa zrna ozime penice od padavina u toku vegetacionog perioda
i ustanovili su visoku zavisnost (R
2
=0,8047) u varijantama bez ubrenja, dok je
zavisnost u varijantama sa ubrenjem znaajno slabija (R
2
=0,4841).
Gajenje ozime penice u monokulturi i dvopoljnom plodoredu
147
4. ZAKLJUAK

Na osnovu petnaestogodinjih rezultata o prinosu zrna ozime penice gajene u
monokulturi i u dvopoljnom plodoredu moe se zakljuiti sledee:
ispitivani lokalitet karakterie nedostatak padavina, posebno u prolenom periodu,
kada je biljkama voda i najpotrebnija;
nii prinosi su dobijeni u monokulturi, a nepovoljan uticaj monokulture na prinos
zrna posebno je izraen u drugom delu ispitivanog perioda;
najvea zavisnost prinosa zrna ozime penice, iskazana koeficijentima korelacije,
u monokulturi je od zimskih a u dvopoljnom plodoredu od ukupnih padavina;
sa poveanjem koliina zimskih, prolenih i ukupnih padavina za 1 mm, na
osnovu jednaina regresije, ustanovljeno je poveanje prinosa u oba sistema gajenja, a
izuzetak je smanjenja prinosa u monokulturi sa poveanjem koliina zimskih padavina.

LITERATURA

[1] Bahrani, M.J., Kheradnam, M., Emam, Y., Ghadiri, H., Assad, M.T. (2002): Effects of tillage
methods on wheat yield and yield components in continuous cropping, Exp. Agr. 38. pp
389-395.
[2] Berzsenyi, Z., rffy, B. G., Lap, D.Q. (2000): Effect of crop rotation and fertilisation on
maize and wheat yields and yield stability in a long-term experiment , European Journal of
Agronomy, Vol. 13 No 2-3., pp 225-244.
[3] Dalal, R.C., Strong, W.M., Weston E.J., Cooper, J.E., Wildermuth, G.B., Lehane, K.J., King,
A.J., Holmes, C.J. (1998): Sustaining productivity of a Vertisol at Warra, Queensland, with
fertilisers, no-tillage, or legumes 5. Wheat yields, nitrogen benefits and water-use efficiency
of chickpea-wheat rotation, Aust. J. Exp. Agr. 38. pp 489-501.
[4] Debreczeni, K., Hoffmann S., Berecz, K. (2006): seasonal effects on grain yield of long-term
plant nutrition experiments at Keszthely, Hungary, Cereal Research Communications, Vol. 34
No 1 pp 151-154.
[5] Dolijanovi ., Kovaevi D., Oljaa Sneana, Momirovi N. (2008): Prinos zrna ozime
penice u razliitim sistemima ratarenja. Poljoprivredna tehnika, Godina XXXIII, Broj 2.,
89-94.
[6] Gan, Y.T., Miller, P.R., McConkey, B.G., Zentner, R.P., Stevenson, F.C., McDonald C.L.
(2003): Influence of diverse cropping sequences on durum wheat yield and protein in the
semiarid northern Great Plains, Agron. J. 95. pp 245-252.
[7] Glamolija, . (2004): Ratarstvo, udbenik, Izdavaka kua, Dragani Novi Beograd, pp
301.
[8] Lithourgidis, A.S., Damalas, C.A., Gagianas, A.A. (2006): Long-term yield patterns for
continuous winter wheat cropping in northern Greece, European Journal of Agronomy: Vol.
25, Issue 3. pp 208-214.
[9] Machado, S., Petrie, S., Rhinhart, K., Qu Annie (2007): Long-term continuous cropping in
the Pacific Northwest: Tillage and fertilizer effects on winter wheat, spring wheat, and spring
barley production, Soil and Tillage Research, Vol. 94., Issue 2. pp 473-481.
[10] Murphy, C.E., Lemerle D. (2006): Continuous cropping systems and weed selection,
Euphytica 148. pp 61-73.
[11] Sharma, S.P., Subehia, S.K. (2003): Effects of twenty-five years of fertilizer use on maize and
wheat yields and quality of an acidic soil in the western Himalayas, Exp. Agr. 39. pp 55-64.

Rad je rezultat projekta BTR 20138, Poveanje genetikih i proizvodnih potencijala strnih ita
primenom klasine i moderne biotehnologije, Ministarstva za nauku i tehnoloki razvoj Republike
Srbije.

148

GROWING WINTER WHEAT IN CONTINOUS CROPPING
AND TWO-CROP ROTATION

Zeljko Dolijanovic, Dusan Kovacevic, Snezana Oljaca, Nebojsa Momirovic

Abstract: According to past investigations into the influence of crop rotation on yield
of winter wheat seed, it was found that yields varied most depending on the influence of
meteorological conditions. Therefore the influence of autumn, spring and total amount
of rainfall on grain yield of winter wheat was investigated in monoculture and two crop
rotation. The investigations are related to fifteen-year period (1991/92-2005/06) on
experimental field of the Faculty of Agriculture Radmilovac. The type of the soil on
which the sort of winter wheat Pobeda was grown, in conditions of natural water regime
was luvic chernozem.
Based on statistical analysis of obtained data, by method of variant analysis, it can
be concluded that winter whaet yields in investigated years were statistically and
significantly different. On the basis of correlation and regression dependance of
obtained grain yields of winter wheat on spring, winter and total amount of rainfall it
was found that increasing the amount of autumn rainfall, grain yield was decreasing,
especially in monoculture. However, increasing spring and total amount of rainfall,
wheat grain yield increased in both investigated systems of growing. It means that in
examined area (central part of Serbia) there is a sufficient amount of rainfall in winter
period and that every increasing of the amount can decrease grain yield or even endanger
wheat production. Therefore, the reason for lower grain yield of winter wheat in
examined area was mainly lack of precipitation in spring period, when water is the most
necessary for plants.
Key words: winter wheat, monoculture, two crop rotation, rainfall, yield of grain


Godina XXXIV
Strane: 149 - 154
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 633.1

PRODUKTIVNOST GOLOZRNOG JEMA U ORGANSKOM
I KONVENCIONALNOM SISTEMU GAJENJA

Sneana Oljaa, eljko Dolijanovi, ore Glamolija,
Sneana orevi, Jasmina Oljaa
Poljoprivredni fakultet Beograd, Zemun

Sadraj: Poslednjih desetak godina u svetu raste interes za upotrebom golozrnog jema u
direktnoj ljudskoj ishrani i industrijskoj preradi. Razlog za to je pre svega to golozrni
jeam predstavlja bogat izvor rastvorljivih biljnih vlakana, koji povoljno utiu na ljudsko
zdravlje. Cilj ovog rada je da se ispita mogunost organskog gajenja ove biljne vrste, u
odnosu na konvencionalni u konkretnim agroekolokim uslovima Valjevskog pobra
2008/2009 godine. Ogled je postavljen u selu Koteica, na zemljitu koje nije korieno
u konvencionalnoj proizvodnji 7 godina. U organskom sistemu poljoprivredne
proizvodnje, koriene su kombinacije mikrobiolokog ubriva baktofila sa dva
poboljivaa zemljita zeolita i hidrogela, kojima je tretirano zemljite neposredno pred
setvu, a u toku vegetacionog perioda neke varijante ogleda su folijarno tretirane
mikrobiolokim ubrivom (slavol). U konvencionalnom sistemu poljoprivredne
proizvodnje ukljuene su tri varijante sa kompleksnim mineralnim NPK ubrivom i
kombinacija sa zeolitom i hidrogelom, kojima je tretirano zemljite neposredno pred
setvu. Dobijeni rezultati prosenih prinosa golozrnog jema pokazuju da na parceli, koja
nije koriena dugi niz godina, nisu dobijene znaajne razlike izmeu kontrole, bez
ubrenja i tretmana sa mikrobiolokim ili mineralnim ubrivima. Proseni prinos u
organskom sistemu gajenja (4,54 t/ha) je bio neto vii od konvencionalnog (4,48 t/ha), a
oba su bila neto nia od kontrole bez ubrenja (4,65 t/ha). Posmatrajui prinose po
pojedinanim varijantama najvei prinos je postignut u tretmanu NPK+zeolit+slavol.
U ovoj varijanti ogleda mikrobioloka ubriva su u kombinaciji sa NPK i poboljivaem
zemljita dala maksimalne rezultate u gajenju golozrnog jema.
Kljune rei: golozrni jeam, organski sistem gajenja, konvencionalni sistem gajenja,
prinos.
1. UVOD

Mnoge zaboravljene i zanemarene vrste ita, koja spadaju u tzv. alternativne kulture,
su u razvijenim zemljama, posebno u EU, izuzetno cenjene zbog svojih nutritivnih i
medicinskih svojstava. Poslednjih desetak godina u svetu raste interes za upotrebom
golozrnog jema u direktnoj ljudskoj ishrani i industrijskoj preradi. Razlog za to je pre
150
svega to golozrni jeam predstavlja bogat izvor rastvorljivih biljnih vlakana i nije
potrebno mehaniki odvajati plevice (Dodig et al, 2007). U zrnu golozrnog jema i ovsa
nalazi se 25-70 g/kg rastvorljivih vlakana koji spadaju u grupu -glukana i imaju
pozitivan uticaj na ljudsko zdravlje. Hipoholesterolni efekat -glukana ogleda se i u
vezivanju unih kiselina i redukciji ukupnog LDL holesterola u plazmi. -glukani
reguliu sadraj eera u krvi, smanjuju rizik od sranih bolesti, otklanjaju
gastrointestinalne smetnje i reguliu telesnu masu. Zbog toga proizvodi na bazi jema
mogu biti svrstani u funkcionalnu hranu (Prulj, 2009). U Srbiji ne postoji tradicija
gajenja ovog varijeteta jema zbog ega su u domaim institutima devedesetih godina
prolog veka zasnovani programi oplemenjivanja golozrnog jema (Prulj et al, 1996).
Posebno je interesantno gajenje ove vrste na principima organske poljoprivrede, jer su
svi organski proizvodi veoma traeni na tritu (Bogdanov et al, 2005). Srbija raspolae
znaajnim heterogenim prirodnim resursima i povoljnim uslovima za poljoprivrednu
proizvodnju, koji mogu ispuniti osnovne zahteve za zasnivanje organske poljoprivredne
proizvodnje, usled manje zagaenosti zemljita i vode, zbog manje primene pesticida i
drugih hemijskih materija (Oljaa et al, 2002a; 2002b; 2005). Cilj ovog rada je da se
ispita produktivnost golozrnog jema u organskom sistemu gajenja, u odnosu na
konvencionalni u konkretnim agroekolokim uslovima Valjevskog pobra 2008/2009
godine.

2. MATERIJAL I METODE

Ogled je postavljen u selu Koteica u okolini Valjeva, na zemljitu tipa gajnjaa,
koje nije korieno u konvencionalnoj proizvodnji 7 godina. Osnovna obrada (oranje) je
obavljena u jesen (septembar 2008), a predsetvena priprema poetkom oktobra meseca
iste godine. Setva golozrnog jema sorte Golijat je obavljena 22.10.2008. godine.
Povrina elementarne parcele, pravougaonog oblika, iznosi 15 m
2
. Nedostatak padavina
u pomenutom lokalitetu tokom dueg perioda posle setve prouzrokovalo je slabije
nicanje. U organskom sistemu poljoprivredne proizvodnje, koriene su kombinacije
mikrobiolokog ubriva (baktofil) sa dva poboljivaa zemljita zeolita i hidrogela,
kojima je tretirano zemljite neposredno pred setvu. Baktofil je primenjen u koliini 1,5
l/ha, zeolit u koliini od 2,67 t/ha i hidrogel u koliini 20 kg/ha. Polovina svake
elementarne parcele je prihranjena folijarno, takoe mikrobiolokim ubrivom,
(slavolom) u koncentraciji 50 ml na 10 l vode u toku vegetacionog perioda biljaka. U
konvencionalnom sistemu poljoprivredne proizvodnje ukljuene su tri varijante sa
kompleksnim mineralnim NPK ubrivom i kombinacija sa zeolitom i hidrogelom,
kojima je tretirano zemljite neposredno pred setvu. Koliina NPK je bila 50 kg/ha istih
hraniva. Polovina svake elementarne parcele je prihranjena azotnim ubrivom (urea) u
koliini 60 kg/ha istog azota. Pored pomenutih, ukljuena je jo jedna varijanta, ista
kontrola (bez primene ubriva), a polovina elementarne parcele, takoe folijarno
prihranjena je mikrobiolokim ubrivom (slavolom). Posle etve meren je prinos zrna po
elementarnim parcelama neposredno po vridbi i sveden na nivo vlage od 14%.
Statistika obrada rezultata je uraena metodom analize varijanse po sluajnom blok
sistemu, a u te svrhe je korien statistiki paket Statistica. Za pojedinana poreenja
upotrebljen je LSD test.
Produktivnost golozrnog jema u organskom i konvencionalnom sistemu gajenja
151
SR_MES_T (L)
PADAVINE (R)
Mesec
S
r
e
d
n
j
a

m
e
s
e
c
n
a

t
M
e
s
e
c
n
a

s
u
m
a

p
a
d
a
v
i
n
a
0
40
80
120
160
200
240
-2
8
18
28
38
48
58
68
78
88
98
108
118
J F M A M J J A S O N D J F M A M J J A S O

Slika 1. Meteoroloki uslovi na lokalitetu Valjevo u toku 2008/2009. godine

3. REZULTATI I DISKUSIJA

Meteoroloki uslovi u toku vegetacionog perioda golozrnog jema pokazuju suni
period u periodu setve, kao i u prolenom periodu (april-maj 2009) (Slika 1.). Meutim
velike koliine padavina u junu su uspele da nadoknade taj nedostatak vlage, tako da se
vremenske prilike nisu znaajno odrazile na prinos.
Ogled je izveden na zemljitu tipa gajnjaa (eutrini kambisol). Hemijska analiza
zemljita pokazuje da je ono na ispitivanom lokalitetu kisele reakcije, srednje
obezbeeno humusom, sa visokom rezervom mineralnog azota i niskim sadrajem
pristupanog fosfora i kalijuma (Tabela 1.).

Tabela 1. Agrohemijske karakteristike zemljita - selo Koteica
pH CaCO
3
Humus
Ukupni
N
Pristupani N
Pristupani
(Al-metoda)
NH
4
+
NO
3
-
Zbir P
2
O
5
K
2
O
Dubina
(cm)
H
2
O nKCl %
C/N
mg/kg mg/100g
0-20 4,84 4,33 / 2,58 0,175 8,5:1 14,7 10,5 25,2 1,2 9,5
20-40 4,93 4,42 / 2,26 0,155 8,4:1 9,8 10,5 20,3 0,8 7,7
152
Visina stabla golozrnog jema je znaajno varirala u odnosu na tretmane ogleda.
Najvie biljke su bile u svim varijantama sa mineralnim ubrivima, gde se izdvaja
varijanta NPK+zeolit+slavol (90,51 cm) (Tabela 2). Znaajno manja visina biljke je
zabeleena u organskom sistemu gajenja u proseku 67,99 cm. Prosene vrednosti mase
1000 zrna nisu znaajno varirale u zavisnosti od vrste ubriva, ali su vrlo znaajno vee
vrednosti ovog parametra evidentirane u varijantama NPK+zeolit+slavol (50,22 g),
NPK+slavol (45,54 g) i ista kontrola+slavol (44,96 g).

Tabela 2. Visina stabla, masa 1000 zrna i prinos golozrnog jema u razliitim varijantama ogleda
Varijanta
Visina stabla
(cm)
Masa 1000 zrna
(g)
Prinos zrna
(t/ha)
ista kontrola 71,94 41,52 4,65
ista kontrola+slavol 73,26 44,96 5,35
Baktofil+hidrogel 64,42 41,67 4,75
Baktofil+hidrogel+slavol 65,92 40,99 4,55
Baktofil+zeolit 69,45 41,10 4,15
Baktofil+zeolit+slavol 72,15 40,41 3,90
Prosek organski sistem 67,99 41,04 4,54
NPK 81,68 31,82 3,50
NPK+slavol 86,47 45,54 4,85
NPK+hidrogel 75,22 38,78 3,80
NPK+hidrogel+slavol 74,72 41,83 4,35
NPK+zeolit 81,41 40,53 4,60
NPK+zeolit+slavol 90,51 50,22 5,75
Prosek konv. sistem 81,67 41,45 4,48
Lsd 0.05 1,715 Lsd 0.05 1,715 Lsd 0.05 0,171
0.01 2,352 0.01 2,352 0.01 0,235

Dobijeni rezultati prinosa golozrnog jema pokazuju da su na parceli, koja nije
koriena dugi niz godina, nisu dobijene znaajne razlike izmeu kontrole, bez ubrenja
i tretmana sa mikrobiolokim ili mineralnim ubrivima (Tabela 2). Proseni prinos u
organskom sistemu gajenja (4,54 t/ha) je bio neto vii od konvencionalnog (4,48 t/ha), a
oba su bila neto nia od kontrole bez ubrenja (4,65 t/ha). Posmatrajui prinose po
pojedinanim varijantama najvei prinos (5,75 t/ha) je postignut u tretmanu
NPK+zeolit+slavol. U ovoj varijanti ogleda kombinacija mineralnih i mikrobiolokog
ubriva sa poboljivaem zemljita zeolitom, dala maksimalne rezultate u gajenju
golozrnog jema. Za ovom varijantom ne zaostaje i ista kontrola bez ubrenja
prihranjena mikrobiolokim ubrivom. Najslabiji rezultati su postignuti u
konvencionalnom sistemu gajenja, u varijanti sa istim NPK ubrivom, gde je dobijen
prinos od 3,50 t/ha istog zrna. Ova situacija je i oekivana zato to je parcela na kojoj
je izveden ogled dugo vreme bila pod prirodnom vegetacijom (livada), gde je
evidentirana visoka rezerva mineralnog azota (preko 100 kg N/ha za ceo ispitivani sloj).
Ovi rezultati se delimino poklapaju sa dobijenim rezultatima u ogledu sa ozimom rai
na istom lokalitetu (Oljaa et al, 2009). Rezultati Kovaevia i sar. (2007), takoe
pokazuju da je kombinacija organskih i mikrobiolokih ubriva u organskom sistemu
gajenja dala znaajno vee prinose razliitih vrsta ozime penice.
Produktivnost golozrnog jema u organskom i konvencionalnom sistemu gajenja
153

4. ZAKLJUAK

U uslovima kiselog zemljita Valjevskog pobra, dobijeni su znaajni rezultati u
organskom gajenju golozrnog jema. Posmatrajui prosene vrednosti, nisu dobijeni
znaajno nii prinosi ovog useva u organskom, u odnosu na konvencionalan sistem
gajenja, dok je najvei prosean prinos dobijen u kontrolnoj varijanti bez ubrenja. To je
bilo i oekivano obzirom da je zemljite na kome je izveden ogled bilo u parlogu sedam
godina i bilo je dobro snabdeveno azotom, kao hranivom koje najvie utie na prinos.
Posmatrajui prinose po pojedinanim varijantama najvei prinos je postignut u tretmanu
NPK+zeolit+slavol, dok je u organskom sistemu gajenja najvei prinos postignut u
varijanti prihrane mikrobiolokim ubrivom slavolom.

LITERATURA

[1] Bogdanov N., Sredojevi Z., Rodi V. (2005): Ekonomski aspekti organske poljoprivrede u
Srbiji. U Kovaevi D., Oljaa S. (2005). Organska poljoprivredna proizvodnja,
Poljoprivredni fakultet, Zemun, 261-301.
[2] Dodig D., Stankovi S., Jovi M., Dimitrijevi B., Brankovi G. (2007): Agronomske osobine
golozrnog jema u poreenju sa pleviastim. Journal of Scientific Agricultural Research, Vol.
68, No. 4, 21-29.
[3] Kovaevi D., Oljaa S. (2005): Organska poljoprivredna proizvodnja, Poljoprivredni
fakultet, Zemun, 323 pp.
[4] Kovaevi D., Dolijanovi ., Oljaa S., Mili V. (2007): Organska proizvodnja alternativnih
vrsta ozime penice. Poljoprivredna tehnika, God. XXXII, No. 4, 39-46.
[5] Oljaa S., Kovaevi D., Oljaa M., Dolijanovi . (2002a): Poveanje proizvodnog
potencijala agroekosistema u sistemu odrive poljoprivrede. Tematski zbornik radova, Eko-
konferencija 2002: Zdravstveno bezbedna hrana. Knjiga II, Novi Sad, 13-19.
[6] Oljaa S., Kovaevi D., Dolijanovi . (2002b): Agro-biodiverzitet u organskoj
poljoprivredi. Tematski zbornik-monografija Organska proizvodnja-zakonska regulativa
Subotica, 83-93.
[7] Oljaa S., Hristov S., Kovaevi D., Dolijanovi . (2005): Upravljanje prirodnim resursima i
proizvodnja zdravstveno bezbedne hrane u brdsko-planinskim regionima Srbije. Traktori
i pogonske maine, Vol. 10, No. 2, 245-251.
[8] Oljaa S., Dolijanovi ., Glamolija ., Oljaa J. (2009): Prinos ozime rai u organskom i
konvencionalnom sistemu gajenja. IV Simpozijum Inovacije u ratarskoj i povrtarskoj
proizvodnji, Zbornik izvoda, 116-117.
[9] Prulj N., Deni S., Momilovi V., Kovaev-olai M. (1996): Mogunosti proizvodnje
i korienja golozrnog jema. ito-hleb, 23, 50-53.
[10] Prulj N. (2009): Jeam i ovas u ljudskoj ishrani. Zbornik radova Institut za ratarstvo i
povrtarstvo, Vol. 46, No. 2, 255-260.

Ovaj rad je rezultat projekta TR-20069 Mogunosti iskoriavanja brdsko-planinskog podruja
Srbije za organsku ratarsku proizvodnju, koji finansira Ministarstvo nauke i tehnolokog razvoja
Republike Srbije.
154

PRODUCTIVITY OF HULLES BARLEY IN ORGANIC
AND CONVENTIONAL CROPPING SYSTEM

Sneana Oljaa, eljko Dolijanovi, ore Glamolija,
Sneana orevi, Jasmina Oljaa
Faculty of Agriculture, Belgrade, Zemun

Abstract: There is rising interest for hulless barley use in human nutrition and industrial
processing. Hulless barley is a relatively new cereal crop; the hulls of it can be separated
from grain during threshing. This cereal has been recognized as being more valuable and
economic in food industry than covered barley. Several studies show the positive
influence of hulless barley food products on human health; it can be utilized in many
different food products. Aim of this paper is to investigate possibilities of organic
growing of hulless barley, comparing with conventional one, in agroecological
conditions of Valjevo hilly region during 2008/2009. Trial was set up in Koteica village
on soil which was not used for agriculture for 7 years. In organic cropping system three
combinations of microbiological fertilizer baktofil with zeolite and hydrogel were used
prior to sowing. Half of each plot was treated with foliar microbiological fertilizer
(Slavol) during crop growing period. In conventional cropping system three variants
with mineral fertilizers were included: NPK, NPK+zeolite, NPK+hydrogel. Results of
the yield obtaind in the experiment showed no significant differences between control
and treatments. Yield average in organic cropping system (4,54 t/ha) was slightly higher
than in conventional one (4,48 t/ha), but both of them were lower than in control with no
fertilizer (4,65 t/ha). According to yield obtained in separate plots, the highest value gave
the treatment NPK+zeolit+slavol. Different microbiological fertilizers combined with
NPK fertilizer and zeolite give the maximum results in hulles barly production.
Key words:, hulles barly, organic cropping system, conventional cropping system, yield.


Godina XXXIV
Strane: 155 - 161
Poljoprivredni
fakultet
Institut za
poljoprivrednu
tehniku

UDK: 633.1

ORIGANUM

*
,
*
, -
**
*

beatovic@agrif.bg.ac.rs
**
-

: ,
,
.
.
. Origanum : (Origanum
majorana L.) (Origanum heracleoticum L).
: (), Substrat 1, Steckemedium,
Seedling Tray . 60 .
: ,
.
Substratu 1.

: , , ,
,

(Origanum majorana L., . Majorana hortensis Moench)
(Origanum heracleoticum L.) Origanum,
Lamiaceae.
(Majoranae herba)
, .
, ,
, .
, , , ,
. (Origani herba)
.
.
[13,18, 19].
, , -
156
. 1000
0,2-0,4 , 0,05-0,10 .
.
[12].

- . (
) .
"
"
[4,5,6].
,
[10,14,15,16].

"speedling"
, [14].
.
.
[10].

,
[7,8,17].
, ,
[3,11]. [1]

76 cm
3
.

.

, .

2007. 2008.
-.
.
.
( 37 x 22 x 6 cm).
[1]
1.
"speedling" .

1. [1]

(cm
3
)

(cm)

(cm)

m
2

(cm
3
)
38 84

4,5 53x32x5 483 3008
Origanum
157
:
1.
2. Substrat 1.
3. Steckmedium
4. Seedling
5. Tray

.
2.

2.
pH mg/100 ppm
H
2
O KCl
%

% N

C/N
P
2
O
5
K
2
O NH
4
+
NO
3
-
7,60 7,10 3,90 0,246 9,1:1 117 67,5 60,2 97,3

. Substrat 1 , ,
+ . Steckmedium
24 . % 1
7,5 ,
. Seedling
, , + . Tray
, ,
+ .
3.

3.
pH
N
(mg/l)
P
2
O
5
(mg/l)
K
2
O
(mg/l)
MgO
(mg/l)

(g/l)
Substrat 1 5,0-6,0 100-200 120-220 140-240 60-100 0,3-1,3
Steckmedium 5,0-6,0 50-120 50-120 80-150 60-100 0,3-0,8
Seedling 5,0-6,0 70-120 60-140 200-350 - 0,8
Tray 5,0-6,0 130-220 160-260 170-290 80-150 <1,5

06. (
) ( ).
: ,
. 60 . ()
"".
: , .

[9].
( X ).

(
) - .
, , -
158

Origanum

.
(. 4)
.
Substrate 1.
1,37 cm
.
1,72 cm
.

4. (cm)

()

()

(
1
)

(
1
)
14,94 16,14 5,22 5,71
Substrate 1 23,58 24,56 8,34 10,58
Steckmedium 17,07 18,05 5,81 7,68
Seedling 20,47 22,19 8,01 10,16
Tray 20,28 22,27 6,75 8,61
X
19,27 20,64 6,83 8,55
/
1

1

1
/
1

0,05
0,01
1,11 1,54
1,56 2,21
2,14
2,81
0,91 1,13
1,52 1,74
1,53
2,22

4.
() .

(23,58 24,56 cm) (8,34
10,58 cm) Substrate 1 .

.

( ) [15, 16].

Origanum

,
.
(. 5).
Origanum
159
5.

(A)

()

(A
1
)

(
1
)
- 1,98 - 0,21
Substrate 1 1,83 3,12 1,45 2,60
Steckmedium 0,77 1,84 0,99 1,93
Seedling 1,01 2,35 1,11 2,18
Tray 1,16 2,41 1,24 2,37
X 1,19 2,34 1,20 1,86
A A/ A
1

1
A
1
/
1

0,05
0,01
0,21 0,37
0,42 0,68
0,57
0,79
0,19 0,31
0,38 0,59
0,49
0,72

Substrate 1
(3,12) (2,60) .
1,15
cm .
,
0,66 cm.
(. 5).

Origanum

[12].
( ).
6. Substrate 1
.

Tabela 6. (g) i test

()

()

()

()
0,43 0,91 0,21 0,39
Substrate 1 1,01 1,37 0,63 0,84
Steckmedium 0,55 0,78 0,42 0,60
Seedling 0,89 1,14 0,63 0,83
Tray 0,90 1,17 0,54 0,71
X
0,76 1,07 0,47 0,67
/
1

1

1
/
1

0,05
0,01
0,11 0,14
0,16 0,18
0,21
0,32
0,12 0,19
0,18 0,27
0,13
0,19
, , -
160

(1,37 g) (0,84 g).
0,27 g
.
0,20 g.
.
[15, 16]

.
"fresh spice" .

,
, .

, , .

Origanum .

Substrate 1.

[1] , ., , ., , ., , . (2006):
. , . 67, 238,
(2006/2): 103-109.
[2] , ., , ., , . (2007):
, .
, .13., . 1-2., 157-164.
[3] , ., , ., , . (2008):
, . XXVIII
, , 83-84.
[4] , ., , ., , ., , . (2009):
(Melissa officinalis L.) . . ,
, 10 (3). -
[5] , ., , ., , ., , ., , . (2009):
(Salvia officinalis L.). XIV
. , 14 (15): 163-168.
[6] , ., , ., , ., , ., , . (2009):
.
, . 70, 251, (20069/3): 5-15.
[7] Bunt, A.C. (1988): Media and mixes for container-grown plants. London: Unwin Hyuman.
[8] Bures, S., Pokorny, F.A., Dunavent, M.G. (1993): How to Build Container Media from the
Characteristics of their components. Sna Research Conference, 38: 124-125.
[9] , . (1991):
. ,
.
[10] , . (2000): ,
, " " , ,
2000.
Origanum
161
[11] Jelai, S., N. Laki, D. Beatovi and A. Vujoevi (2005): Effect of different substrates on basil
seedlings quality (Ocimum basilicum L.). Journal of Agrculture Science. 50 (2): 107-116.
[12] , ., , ., , . (2009): , .
, 1-360.
[13] , . (2000): . .
[14] , ., , ., , . (1992): .
, . 40, 1-2, . 11-14.
[15] , ., , ., , . (1994):
. , 42 (. ):
178-185.
[16] , ., , ., , . (1994):
. , 42 (. ):
209-216.
[17] Nelson, P.V. (2003): Greenhouse Operation&Managment. Sixth Edition; Root Substrate,
Chapter 6, Library of Congress Cataloging. Prentice Hall, 197-235.
[18] , ., , . (2007): . ,
, , .8, .2. 63-70.
[19] , . (1990): . , .

20108:
- .

THE EFFECT OF CULTIVATION TECHNOLOGY AND TYPE OF
SUBSTRATE ON THE QUALITY OF ORIGANUM SPECIES SEEDLINGS

Damir Beatovi
*
, Slavica Jelai
*
, Marija eki-Ivankovi
**
*
Faculty of Agriculture - Belgrade
beatovic@agrif.bg.ac.rs
**
Institute for Medical Research - Belgrade

Abstract: Aimed at intensifying the production of medicinal, aromatic and seasoning
herbs seedlings, researches were conducted in the glass house of the Faculty of
Agriculture of Belgrade. The researches included classical production of seedlings in
cases according to bare root system and containter production of seedlings according to
protected root system of Origanum species marjoram (Origanum majorana Moench) and
oregano (Origanum heracleoticum L). Marjoram and oregano were grown on five
different substrates: garden soil (control), Substrate 1, Steckemedium, Seedling and Tray
substrate. Seedling production lasted 60 days. The following parameters of seedling
quality were analyzed: seedlings height, number of branches and, seedlings plant mass.
The best quality of marjoram and oregano seedlings were obtained with containter
production and on the Substrate 1.

Key words: marjoram, oregano, classical seedlings production, container seedlings
production, substrates.

, , -
162

C O N T E N T S

Zoran . Veselinovi
ACCESSORY MACHINE FOR MONOPHASE COMPLEX AGRO TECHNOLOGY ........................... 1

THE EFFECT OF TILLAGE SYSTEM, NITROGEN LEVEL AND CULTIVARS
ON GRAIN YIELD OF WINTER WHEAT ............................................................................................ 9

Dusan Kovacevi, Zeljko Dolijanovi, Zivota Jovanovic, Dragan Kolcar

THE EFFECT OF AMELIORATIVE TILLAGE ON ROOT DEVELOPMENT,
WEED CONTROL, MORFOLOGICAL AND PRODUCTIVE PROPERTIES
SUNFLOWER AND MAIZE ................................................................................................................ 15


PROIZVODNJA KUKURUZA I SUNCOKRETA U POSAVINI RAZLIITIM
SUSTAVIMA OBRADE TLA .............................................................................................................. 27

Dusan Kovacevi, Zeljko Dolijanovic, Mio V. Oljaa, Jasmina Oljaca
THE EFFECT OF AMELIORATIVE TILLAGE ON SOME PHYSICAL SOIL PROPERTIES ............. 35

EFFECTS OF TILLAGE SYSTEMS ON MAIZE YIELD AND POROSITY
OF THE IRRIGATED CHERNOZEM PLOUGHING LAYER .............................................................. 43

A NEW METOD OF MAXIMUM FURROW THICKNESS DETERMINATION
FOR ROTARY TILLER ....................................................................................................................... 53

OPERATIONAL READINESS AS CRITERIA IN SUCCESSFULL SEED
BED CULTIVATOR MAINTENANCE ................................................................................................. 61

uro Ercegovi, Milo Paji, Dragia Raievi, Mio V. Oljaa, Kosta Gligorevi,
ukan Vuki, Rade Radojevi, Zoran Dumanovi, Vesna Dragievi
THE INFLUENCE OF CONSERVATION TILLAGE OF SOIL ON SUNFLOWER
AND MAIZE YIELD ............................................................................................................................. 69

INFLUENCE OF CULTIVATOR SEEDER APPLICATION ON RECULTIVATION
DEGRADED TERRAIN EFFECTS ..................................................................................................... 83

Lszl Mag
SMANJENJE TROKOVA MEHANIZACIJE SA PRIMENOM GPS
U RATARSKIM PROIZVODNJAMA ................................................................................................... 91

ACHIEVED VOLUME OF USE AGRICULTURAL MECHANIZATION AS AN ELEMENT
OF DECISION-MAKING IN ORGANIZING MECHANIZED PROCESS
ON AGRICULTURAL FARMS ........................................................................................................... 97

Bojana Milenkovi, Saa Bara
INVESTIGATED PRECISION SOWING CORN DEPENDING OF WORKING
REGIME OF SOWING MACHINE .................................................................................................... 109

Stevan Isakov, Lazar Marinkovi, ore Mikovi, Tomislav Protulipac,
Predrag Doroki, Milenko Sindji
THE EFFECT OF TRANSITION FROM CONVENTIONAL TO CONZERVATION
TILLAGE ON SOWING WHEAT, SOYBEAN, FIELD PEA, AND BEAN .......................................... 115

NUMERICAL SIMULATION OF GREENHOUSES HEAT LOAD ..................................................... 125

INFLUENCE OF PHYSICAL PROPERTIES OF FERTILIZER ON SPREADERS
WORKING QUALITY ........................................................................................................................ 133

Zeljko Dolijanovic, Dusan Kovacevic, Snezana Oljaca, Nebojsa Momirovic
GROWING WINTER WHEAT IN CONTINOUS CROPPING AND TWO-CROP ROTATION .......... 143

PRODUCTIVITY OF HULLES BARLEY IN ORGANIC AND CONVENTIONAL
CROPPING SYSTEM ...................................................................................................................... 149

Damir Beatovi, Slavica Jelai, Marija eki-Ivankovi

THE EFFECT OF CULTIVATION TECHNOLOGY AND TYPE OF SUBSTRATE
ON THE QUALITY OF ORIGANUM SPECIES SEEDLINGS ........................................................... 155


Scientific Journal

:

, , , ,
-
, , -
, , -
, .
...........................................................................................................................................................

.

,
11080 -, 6; . 127
-
: , -.
, -
.

.

.
,

. ,
. ,
- .
.
-
.
, , -
.
,
, .
-
,
,
,
.
.

. .
-
.

4 ,
. 20 , , ,
.
- ,
.
. ,
. ,
-, .
- ,
.
. ,
.
-
. (), ,
., -, , .
- .
, ,
.
.
- .
.
. .
.
.
- .

. (1),
.

.
2010. 2000 , 500 100
.

. 413-00-606/96-01 24. 12. 1996. ,
.

,
,
( ),
- -
,
.

-
, , ,
, -
-
,
, ,
,
, -
.

- ,
-
-
, ,

- -
.
, ,
,
10
:
- -
;
- 2 -
, 200 ,
-

,
;
-
20.000 .
- -
3 ;
- -
, , , ,
- .,
;
- -
, ,
, ,
.;

-
,

.
, -
, -
.
() , .
.
-
, ,
-
,
.
- .
2010. .
20.000 . , , -

, , -
,
.

-

,
- ,
,
-
.

,
.
-

.
,
, ., :

,

11080 -, 6, . 127,
. (011)2194-606, : 3163317.

Poljoprivredna Tehnika 02 2009 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Poljoprivredna Tehnika 02 2009 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

YU ISSN 0554 5587

UDK 631 (059)

You might also like