Motor sa unutranjim sagorevanjem

Motori sa unutranjim sagorevanjem (SUS motori) su toplotni motori kod kojih produkti sagorevanja (koji
su vieg energetskog potencijala, nastalog oslobaanjem toplote), svojim direktnim dejstvom vre mehaniki
rad.

etvorotaktni ciklus SUS motora: 1-usisavanje gorive smee, 2-kompresija, 3-sagorevanje gorive smee
pokree klip, 4-izbacivanje produkata sagorevanja

Procesi SUS motora

Svaki SUS motor u toku svog rada mora obaviti osnovna 5 procesa:
1. usisavanje,
2. sabijanje (kompresija),
3. sagorevanje,
4. irenje (ekspanzija) i
5. izduvavanje.

Razlike izmeu tipova SUS motora su u vremenu, mestu i nainu vrenja ovih procesa. Neki motori vre sve
procese u isto vreme, ali na razliitim mestima u motoru (npr. mlazni motor), a neki vre procese na istom
mestu, ali u razliito vreme (npr. klipni Oto i Dizel motori).

1. Usisavanje
Prvi proces u toku rada SUS motora je usisavanje. U ovom procesu se smea vazduha i goriva usisava u motor
(kod motora sa spoljanjim obrazovanjem smee, npr. Oto motor sa karburatorom) ili se usisava samo vazduh, a
gorivo se ubrizgava pod pritiskom (Oto motor sa direktnim ubrizgavanjem). Kod nekih motora se gorivo

ubrizgava tek u procesu kompresije (Dizel motor). Zadatak procesa usisavanja jeste da motor obezbedi smeu
goriva ili samo vazduh za kasnije sagorevanje. Takt br. 1 na animaciji je proces usisavanja.

2. Sabijanje
Proces kompresije je vrlo bitan, jer se u njemu obezbeuju uslovi za sagorevanje. U ovom procesu motor sabija
usisanu smeu, ili samo vazduh, poveavajui joj pritisak i temperaturu. Vei pritisak omoguava bre i
eksplozivnije sagorevanje, jer su molekuli kiseonika iz vazduha i goriva zbijeni i gorivo mnogo bre "pohvata"
molekule kiseonika, bre reaguje sa njima pri sagorevanju. Kod Dizel motora, pri kraju sabijanja se ubrizgava
gorivo i obrazuje smeu. Takt br. 2 na animaciji je proces sabijanja.

3. Sagorevanje
U procesu sagorevanja smea goriva i vazduha se pali i sagoreva oslobaajui ogromnu koliinu energije.
Gasovi nastali kao proizvod sagorevanja su pod znatno veim pritiskom i temperaturom nego smea i imaju
ogromnu potencijalnu energiju. Nain paljenja i sagorevanja se razlikuje meu vrstama motora. Prvi trenuci
takta br. 3 na animaciji (bljesak) odgovaraju procesu sagorevanja.

4. irenje
Ekspanzija je proces koji daje snagu motoru, tj. vri koristan mehaniki rad. Svi ostali procesi postoje samo da
bi stvorili uslove za ovaj proces. U ovom procesu sagoreli gasovi sa ogromnom potencijalnom energijom se
ire, potiskujui klip u klipnom motoru, rotor u vankel motoru, turbinu u elisnom mlaznom motoru ili stvarajui
direktan potisak u potisnom mlaznom motoru; vrei mehaniki rad. Ovom procesu odgovara vei deo 3. takta
animacije (onaj posle bljeska).

5. Izduvavanje
Kad sagoreli gasovi svoju potencijalnu energiju pretvore u mehaniki rad, postaju beskorisni. Proces
izduvavanja je zaduen da beskorisne gasove izbaci u atmosferu. Takt br. 4 animacije je proces izduvavanja.
Kod klipnih motora, zbog brzine odvijanja ovih procesa i inercije gasova, esto se 2 procesa vre u isto vreme
(sledei pone pre nego to se prethodni zavrio). Npr. proces sagorevanja kod etvorotaktnih Oto i Dizel
motora se esto "preklapa" sa procesima sabijanja i irenja.

Podela
Dele se na:

klipne (motori promenljive zapremine):

o rotacioni, tj. sa obrtnim klipovima (vankelov motor);
o

translatorni (linijski), tj. sa oscilujuim klipovima. U uem smislu, naziv klipni motori
oznaava ove motore, a koristi se i naziv "klasini" klipni motori. U ovu grupu
spadaju oto motori i dizel motori, a mogu biti dvotaktni i etvorotaktni.

strujne (gasna turbina, mlazni i raketni motori);

Klipni SUS motori

Klipni motori sa unutranjim sagorevanjem su motori koji se koriste na dananjim automobilima. Osim na
motornim vozilima (putnikim automobilima, kamionima, motociklima), radnim mainama (traktorima,
kombajnima i dr.) i mehanizaciji uopte, koriste se i na brodovima (veliki, sporohodni dizel motori), amcima, a
u manjoj meri i za pogon lokomotiva i letelica. Procenjuje se da se u ovim motorima potroi preko 25% ukupne
svetske potronje energije (industrija, transport, grejanje, ...). U drumskom transportu troe skoro 99% energije,
u vodenom preko 75%, dok u eleznikom i vazdunom i manje od 10%. Ovi motori ostvaruju mehaniki rad
na raun potencijalne energije produkata sagorevanja.
Kod motornih vozila se u ogromnoj veini koriste "klasini" klipni motori (tj. oto i dizel motori), mada stalno
ima pokuaja za uvoenje vankelovog motora. Postoje i pokuaji ugradnje gasne turbine (ameriki tenk M1
Abrams ima ovakav pogon), ali to je izvodljivo samo kod tekih vozila. U poslednje vreme prisutni su u
hibridni pogon, pa i elektrini.
Automobilski motori kao gorivo koriste (motorni) benzin, dizel gorivo ili teni naftni gas - TNG (tzv. plin),
eventualno Komprimovani prirodni gas - KPG. Zbog nedostatka nafte kao osnovne sirovine, automobilska
industrija pokuava da nae alternativnu vrstu goriva.

Klasini klipni SUS motori

5-cilindarski klipni SUS motor sa radijalnim raporedom cilindara (tj. "zvezdasti" motor)

Meu klipnim SUS motorima apsolutnu dominaciju u primeni imaju translatorni (linijski) klipni motori sa
unutranjim sagorevanjem (SUS), tj. "klasini" klipni SUS motori. Tu spadaju oto (Otto Nikolaus) - nazivani jo
i benzinski motori i dizel motori (Rudolf Diesel). Oni se meusobno razlikuju po termodinamikom ciklusu po
kojim rade (i po kojima su i dobili imena), iz ega proizilazi i principijelna razlika u vrstama goriva koje
koriste: oto motori koriste motorne benzine, ali i alternativna goriva, kao to su TNG, KPG i TPG, alkoholna
goriva, eventualno i biogas, dok dizel motori koriste dizel gorivo i biodizel, eventualno delimino i KPG i TPG.
I jedni i drugi mogu biti dvotaktni ili etvorotaktni. Ostale razlike su sledee:

Oto motori: nakon sabijanja smee goriva i vazduha, do njenog upaljenja dolazi varnicom,
koja nastaje na sveici. Nema eksplozije, sagorevanje se vri po slojevima. Smea se kod
starijih modela motora formirala u karburatoru, a danas ubrizgavanjem goriva ("injection
motori"), bilo ispred cilindra (jedna ili vie brizgaljki), bilo direktno u cilindar (to je retko).
Za ienje njihovih izduvnih gasova koristi se "katalizator".

Dizel motori: sabija se ist vazduh i nakon ubrizgavanja goriva dolazi do spontanog
paljenja i sagorevanja, usled poviene temperature i pritiska, nastalih sabijanjem vazduha.
Nema sveica (osim grejaa na nekim motorima, koji se nakad nazivaju i dizel sveice).
Sporodohniji su i vei/tei po jedinici snage (osim kod turbo motora), ali efikasniji. Za
filtriranje izduvnih gasova dizel motora se koristi DPM filter (Diesel Particulate Matter, dizel
estina materija tj. a).

Mogu se podeluti po vie kriterijuma, npr. po broju cilindara (jednocilindarski, dvocilindarski, trocilindarski,
etvorocinindarski, ...) i rasporedu cilindara (linijski, V, W, boxer, zvezda...).

Radni ciklus etvorotaktnog oto motora

etvorotaktni ciklus oto motora se sastoji od sledeih taktova (koraka rada), koji su prikazani i na animaciji:

1. Usisavanje goriva i vazduha kroz ventil, klip se kree ka UMT, tj. poveava radni prostor
2. Sabijanje (kompresija) smee goriva i vazduha, klip se kree ka SMT, tj. smanjuje radni
prostor

3. Sagorevanje goriva pokrenuto elektrinom iskrom, pritisak pokree klip, klip se kree ka
UMT, tj. poveava radni prostor

4. Izbacivanje produkata sagorevanja, ciklus se vraa na korak 1, klip se kree ka SMT, tj.
smanjuje radni prostor

SMT (spoljna mrtva taka) - najudaljenija taka do koje moe stii klip UMT (unutranja mrtva taka) - najblia
taka do koje moe stii klip

Strujni SUS motori

Kod strujnih motora, rad se ostvaruje na raun kinetike energije produkata sagorevanja, koji ekspandiraju u
obliku mlaza koji se koristi bilo za stvaranje potiska bilo obrtnog momenta.
Gasna turbina koristi za svoj pogon gas, mlazni motori koriste kerozin, a raketnim osim goriva, treba
isporuivati i kiseonik.
Presek cilindra