N TP TM L HC I CNG 2014

(Dnh cho sinh vin khng chnh quy)

Cu 1: Hai lun im v bn cht tm l ngi
Quan nim ca duy vt bin chng v bn cht hin tng tm l ngi:
tm l ngi l chc nng ca b no, l s phn nh hin thc khch quan
vo b no ngi thng qua ch th mi con ngi, tm l ngi bn cht
x hi v mang tnh lch s.
1. Tm l ngi l chc nng ca b no
+ No ngi l t chc vt cht pht trin cao nht c kh nng nhn tc
ng t hin thc khch quan to ra cc du vt vt cht trn n (cc qu
trnh sinh l - sinh ha din ra trong cc t bo no). T cc du vt ny ny
sinh nhng hnh nh tm l/hnh nh tinh thn trn no.
+ No ngi hot ng theo c ch phn x. Phn x l nhng phn ng
ca c th nhm p li cc kch thch t ngoi gii vo c th con ngi. Phn
x c ba khu:
- Khu th nht - nhn cm: C th nhn kch thch t bn ngoi to
thnh hng phn theo ng hng tm dn truyn vo no.
- Khu gia: Qu trnh thn kinh din ra trn no v to ra hot ng
tm l. Khi ny sinh trn no, cng vi qu trnh sinh l ca no, hot ng
tm l thc hin chc nng nh hng, iu khin, iu chnh hnh vi ca c
th.
- Khu kt thc: Xung ng thn kinh c dn truyn t trung ng
thn kinh theo ng ly tm (dn ra) gy nn phn ng ca c th.
Nh vy, cc hin tng tm l ngi u c c s sinh l l h thng
chc nng thn kinh c ng ca ton b no. Tm l ngi l chc nng ca
no. Ni cch khc, v mt c ch, th tm l hot ng theo c ch phn x
ca b no. iu cng cho thy hot ng bnh thng ca no l mt trong
nhng iu kin tt yu m bo cho hot ng tm l din ra bnh thng.
Hot ng tm l v hot ng sinh l gn b cht ch vi nhau, chi phi ln
nhau.

2. Tm l ngi s phn nh hin thc khch quan vo no

ngi thng qua ch th
+ Trong qu trnh vn ng khng ngng ca th gii, cc s vt, hin
tng trong hin thc khch quan s tc ng ln nhau li du vt tc ng
trn c vt tc ng v vt chu tc ng. Du vt gi l s phn nh. Nh
vy phn nh l s ghi li du vt (hnh nh) tc ng qua li gia hai h thng
vi nhau (h thng tc ng v h thng chu tc ng).
+ Phn nh din ra t n gin n phc tp v c s chuyn ha ln
nhau: t phn nh c, l, ha, sinh vt n phn nh x hi, trong c phn
nh tm l.
+ Phn nh tm l l mt loi phn nh c bit. C th:
- Phn nh tm l c to ra mt cch c bit, khng ging nh cc
dng phn nh vt cht khc. Khi c s vt, hin tng t hin thc khch quan
tc ng vo no s to ra cc du vt vt cht trn n (cc qu trnh sinh l sinh ha din ra trong cc t bo no). Ti cc du vt vt cht ny ny sinh
nhng hnh nh tm l (hnh nh tinh thn) v s vt, hin tng ang tc
ng. Kh nng nhn tc ng t hin thc khch quan to ra du vt vt
cht, t to ra phn nh tm l l kh nng ring c ca no.
- Phn nh tm l to ra hnh nh tm l nh mt bn sao v th gii.
Tuy nhin, hnh nh tm l khc v cht so vi cc hnh nh c, vt l, sinh
vt... ch:
Tnh sinh ng, sng to cao. Th d: Hnh nh tm l v bng hoa
trong trong u mt ngi trng hoa khc xa vi hnh nh vt l cht cng
ca bng hoa trc mt ci gng.
Tnh ch th (tnh ring, tnh c nhn). Mi c nhn khi to ra hnh nh
tm l v th gii bao gi cng a vn hiu bit, vn kinh nghim ca mnh...
vo trong hnh nh , lm cho n mang m mu sc ch quan. Con ngi
phn nh th gii thng qua lng knh ch quan ca mnh. Tnh ch th trong
phn nh tm l th hin nhng im sau:

 Cng mt hin thc khch quan tc ng vo nhng ch th

khc nhau s to ra trong u c mi ch th nhng hnh nh tm l c
mc , sc thi khc nhau.
Cng mt hin thc khch quan tc ng vo mt ch th duy
nht nhng vo nhng thi im khc nhau, nhng hon cnh khc
nhau, trng thi c th v tinh thn khc nhau cng s to ra nhng hnh
nh tm l c mc , sc thi khc nhau.
Chnh ch th mang hnh nh tm l l ngi cm nhn, th
hin n r nht.
Tnh ch th trong tm l th hin r nht trong s khc bit v
hnh vi ca mi c nhn. Hnh vi ca mi c nhn mang tnh c o,
khng lp li th hin r ci tm l iu khin n mang tnh ring bit.
Nguyn nhn ca tnh ch th:
S khc bit c nhn v c th, h thn kinh, no b.
S khc bit c nhn hon cnh sng, iu kin gio dc.
S khc bit c nhn v tnh tch cc hot ng.
Bi hc: Khi nghin cu, tm hiu tm l ngi khc phi ch ti cc
nhn t tc ng s hnh thnh b mt tm l . Trong cc hot ng, quan h
cn qun trit nguyn tc st i tng.
3. Tm l ngi c bn cht x hi - lch s
+ Loi vt cng c tm l nhng tm l ngi khc xa v cht so vi
tm l ca loi vt ch tm l ngi c bn cht x hi v mang tnh lch s.
+ Bn cht x hi v mang tnh lch s ca tm l ngi th hin nh
sau:
- Ni tr ng ca tm l ngi l no ngi. No ngi khng ch l sn
phm tin ha ca gii t nhin m cn l kt qu ca qu trnh tin ha v mt
x hi ca loi ngi. Hot ng lao ng vi t cch l ci ring c ca loi
ngi l iu kin x hi chuyn ha vn thnh ngi, no vn thnh no
ngi.
- Tm l ngi l s phn nh hin thc khch quan vo no ngi.
y, hin thc khch quan khng ch l nhng s vt, hin tng t nhin m

cn c c cc quan h c th ca x hi loi ngi (cc quan h kinh t, o

c, php quyn, vn ha...). Nhng quan h ny quyt nh bn cht x hi
ca tm l ngi. Mi trng hp tr em b cch ly khi cc quan h x hi ca
loi ngi (do loi vt nui t b) s ch c tm l ca loi vt nui n ch
khng c tm l ca loi ngi.
- Tm l ca mi c nhn l kt qu ca qu trnh lnh hi, tip thu vn
kinh nghim x hi, nn vn ha bin thnh ci ring ca mi con ngi. V
vy, trong tm l c nhn va c ci chung ca loi ngi, va c ci ring ca
tng c nhn.
- Tm l ca mi ngi hnh thnh, pht trin v bin i cng vi s
pht trin ca lch s c nhn, cng ng v dn tc. V vy, tm l c nhn
chu s ch c ca lch s c nhn v lch s cng ng. Mi thi i c con
ngi ca ring mnh. Mi c nhn va l sn phm ca chnh mnh, ca cng
ng ni mnh sng v ca thi i mnh sng.
Cu 2: Ba chc nng tm l
Tm l nh hng cho con ngi trong cuc sng. N tham gia vo t
nhng vic tng chng nh rt nh nht, chng hn nh mt nhn thy s vt
gip nh hng cho bc i ca ta n vic nhn thc c mt nim tin no
y s hng con ngi hot ng bo v nim tin ca mnh. y chc
nng nh hng ca tm l ang cp n vai tr ca mc ch, ng c
trong hnh ng, hot ng ca con ngi. Ty vo mc ch, ng c khc
nhau, tm l s thi thc con ngi hng hot ng ca mnh t c
mc ch y, chim lnh i tng cng nh kim hm nhng hnh ng, hot
ng khng cn thit trong qu trnh hot ng.
Tm l c th iu khin, kim tra con ngi bng vic i chiu hin
thc vi nhng hnh nh d tnh trong u hoc vi k hoch lp ra t trc
gip cho hot ng c hiu qu hn. Nh chc nng ny hot ng ca con
ngi khc hn con vt v cht, n c din ra mt cch c thc.
Mt chc nng khc ca tm l l gip con ngi iu chnh hot ng
ca mnh cho ph hp vi nhng mc tiu ban u c xc nh cng nh
ph hp vi nhng hon cnh thc t.

Vi nhng chc nng nh trn, tm l tr nn rt quan trng, n gi vai

tr c bn v quyt nh hot ng con ngi.
Cu 3: Cu trc ca hot ng
+ Trn c s nghin cu thc nghim nhiu nm, A.N.Leontiev nu
ln cu trc v m ca hot ng bao gm cc thnh t v mi lin h gia cc
thnh t ny. Xin c m t s cu trc v m ca hot ng nh sau:

+ Cc b phn cu thnh hot ng:

- V pha ch th: c cc n v thao tc (mt k thut) ca hot ng l
hot ng, hnh ng, thao tc.
- V pha i tng: c ni dung i tng (mt tm l) ca hot ng
l ng c, mc ch, phng tin (iu kin).
S tc ng qua li gia ch th v khch th, gia n v thao tc v
ni dung i tng to ra sn phm ca hot ng.
+ Vic tm ra s cu trc v m ca hot ng c ngha ht sc c
bit. Xt trn phng din l lun, s ny gip cc nh Tm l hc khng
nh thm v s thng nht gia ci khch quan v ci ch quan trong tm l,
gia i tng v ch th ng thi cng khng nh lun im: trong hot
ng bao gi cng cha ng ni dung tm l v tm l vn hnh v pht trin
trong hot ng. V mt thc tin th vic vn dng s cu trc v m ca
hot ng s gip vic t chc hot ng cho con ngi cng nh vic iu
chnh hot ng ca con ngi c th c thc thi mt cch hiu qu.
Cu 4: Vai tr ca hot ng v giao tip i vi s pht trin tm l

C s ca Tm l hc Marxist xc nh rng tm l khng phi l ci c

sn trong con ngi cng khng phi l sn phm c sn sinh ra mt cch
gin n - thun ty t mt c quan no ca con ngi theo kiu khp kn.
Nhng nghin cu tm l cho thy vt cht l ci th nht, tm l l ci th hai,
tn ti quyt nh tm l. Nhng lun im v tm l ngi cho thy tm l
ngi c ngun gc t th gii khch quan bn ngoi. Ni dung tm l l ni
dung ca hin thc khch quan c phn nh vo trong no v c ci bin
trong y.
Mt khc, trong th gii khch quan ang hin hu, h thng kinh
nghim lch s, x hi quyt nh tm l ngi. Bng hot ng v giao tip,
con ngi bin nhng kinh nghim x hi lch s thnh ci ring ca mnh
m chnh l tm l. Nu nh con ngi khng hot ng v giao tip th
khng th c nhng kinh nghim, khng th c nhng kin thc v k nng
tng ng v chc chn khng th c tm l hay khng th c s pht trin v
mt tm l. Ni khc i, ni dung hot ng v giao tip c th dn dn chuyn
thnh ni dung trong i sng tm l con ngi. c th l nhng chun
mc, nhng nguyn tc, nhng yu t thuc v lun l, o c v nhiu vn
khc s tr thnh ni dung i sng hay ni dung tm l ca con ngi.
Hn th na, trong hot ng v giao tip cng vi th gii xung quanh
con ngi s c s tng tc tch cc to ra nhng du n mi trong s pht
trin tm l. T s tng tc vi mi trng v ngi khc trong hot ng v
giao tip, con ngi s nng mnh ln mt tm cao mi, mt mc pht trin
mi tng ng t to ra mang du n ca s pht trin tm l. Ngay trong
qu trnh hot ng v giao tip, con ngi s ch ng lnh hi, ch ng tch
ly v ch ng i thay mt cch thch ng, cng chnh l nhng lc y
thi thc hay thc y tm l ngi pht trin.
Ni khc i, hot ng v giao tip va l ng lc ca s hnh
thnh v pht trin tm l ng thi tm l ngi cng chnh l sn phm
ca hot ng v giao tip.

Cu 5: S hnh thnh thc v t thc ca c nhn

a. thc c nhn c hnh thnh trong hot ng v th hin
trong sn phm hot ng ca c nhn.
Hot ng i hi c nhn phi nhn thc r nhim v, phng thc v
kt qu hnh ng. Trong hot ng c nhn huy ng vn hiu bit, kinh
nghim, nng lc, hng th, nguyn vng ca bn thn lm ra sn phm.
Sn phm hot ng lun cha ng tm l, thc ca ngi lm ra n. ng
thi, thng qua gi tr sn phm lm ra, c nhn nhn ra c chnh mnh,
nhn thc c vai tr x hi ca mnh, t c kh nng t nh gi, t
khin, iu chnh hnh vi.
Nh vy, trong hot ng v bng hot ng a dng, c nhn hnh
thnh thc v th gii xung quanh v v bn thn mnh.
b. thc c nhn c hnh thnh trong giao tip vi ngi khc,
vi x hi.
Trong giao tip, c nhn truyn t v tip nhn thng tin. Trn c s
nhn thc ngi khc, so snh i chiu mnh vi ngi khc, vi chun mc
v yu cu ca x hi, mi ngi soi mnh vo nhng ngi xung quanh, t
hnh thnh kh nng t nhn thc v nh gi.
c. thc c nhn c hnh thnh bng con ng tip thu nn vn
ha x hi, thc x hi.
Mi c nhn sng v hot ng trong ci ni x hi. Nn vn ha x
hi, thc x hi l sn phm l thnh tu vt cht tinh thn v tri thc ca loi
ngi c tch ly qua nhiu th h. N l nn tng ca thc c nhn.
Thng qua cc hnh thc hot ng v giao tip bng con ng dy hc v
gio dc, c nhn tip thu, k tha, lnh hi ni dung ca nn vn ha x
hi, cc gi tr chun mc x hi ca dn tc v nhn loi hnh thnh thc
ca chnh mnh.
d. thc c nhn c hnh thnh bng con ng t nhn thc,
t nh gi, t phn tch hnh vi ca bn thn.
S hnh thnh thc c nhn c thc hin trong chnh qu trnh c
nhn tch mnh ra thnh i tng xem xt v suy ngm, t thi v c

hnh ng vi chnh mnh. Qua , hnh thnh biu tng v chnh bn thn
vi tt c nhng u nhc im, nhng iu cn phn u v iu chnh cho
ph hp theo i hi ca cuc sng, ca x hi. y l con ng v cng
quan trng mi c nhn l ch th ca s t gio dc v hon thin bn thn.

Cu 6: Quy lut ca cm gic v tri gic

1. Cc quy lut c bn ca cm gic
Cm gic l qu trnh nhn thc phn nh mt cch ring l tng thuc tnh ca
s vt, hin tng khi chng ang trc tip tc ng vo gic quan
a. Quy lut v ngng cm gic
Mun c cm gic th phi c s kch thch vo gic quan. Nhng khng
phi mi s kch thch tc ng vo gic quan u gy ra cm gic. Nu kch
thch qu yu s khng to nn mt cm gic (sng m thanh qu nh tc ng
vo tai ta nhng ta khng nghe thy). Kch thch qu mnh cng gy nn mt
cm gic (sng m thanh qu ln (sng siu m) tc ng vo tai ta nhng ta
cng khng nghe thy). Do mun to nn cm gic, kch thch tc ng phi
t ti mt gii hn nht nh v cng . Gii hn cng ca kch thch
gy ra c cm gic hoc lm thay i cm gic gi l ngng cm gic.
C hai loi ngng cm gic: ngng tuyt i v ngng sai bit.
Ngng tuyt i ca cm gic bao gm ngng tuyt i di v
ngng tuyt i trn.
- Ngng tuyt i di l cng ti thiu ca kch thch gy
ra c cm gic. n c nh ngng tuyt i pha di ca tam gic nhn l
nhng sng nh sng c bc sng l 390 micromet, ca cm gic nghe l m
thanh c tn s l 16 hec.
- Ngng tuyt i trn l cng ti a ca kch thch vn cn gy
ra c cm gic. C th nh ngng tuyt i pha trn ca cm gic nhn l
nhng sng nh sng c bc sng l 780 micromet, ca cm gic nghe l m
thanh c tn s l 20.000 hec.
Trong khong gia ngng tuyt i trn v ngng tuyt i mi c
nhng vng phn nh tt nht. in hnh nh vi cm gic nhn, vng phn

nh tt nht khong 550 - 580 micromet, cm gic nghe l vng m thanh

khong 1.000 hec.
Ngng sai bit l mc chnh lch ti thiu v cng hoc tnh
cht ca hai kch thch ta phn bit c hai kch thch . Ngng sai
bit ca mi cm gic l mt hng s.
Ngng cm gic t l nghch vi tnh nhy cm ca mi ngi.Tnh
nhy cm ( nhy cm l nng lc cm nhn c cc kch thch vo cc gic
quan. Ngng tuyt i di cng thp th tnh nhy cm cng cao. Ngng sai
bit cng nh th tnh nhy cm sai bit cng ln. Tnh () nhy cm sai bit l
nng lc cm nhn c s khc nhau gia hai kch thch cng loi.
E = 1/P (E: nhy cm, P: Ngng tuyt i pha di)
Nhm ng dng trit quy lut ny trong qu trnh dy hc, gio vin
cn ni r rng, va nghe, nh sng lp hc phi ph hp vi cm gic nhn
ca hc sinh trong tng lp hc.
b. Quy lut v s thch ng ca cm gic
S thch ng ca cm gic l kh nng thay i tnh nhy cm ca cc
c quan cm gic cho ph hp vi s thay i ca cng kch thch.
C th cp n cc dng thch ng sau y khi phn tch v quy lut
ny:
- Khi cng kch thch tng ln th gim tnh nhy cm.
- Khi cng kch thch yu i th tng tnh nhy cm.
- S mt cm gic trong thi gian tc ng di ca cng mt kch thch.
Trong cng tc dy hc v gio dc hc sinh, ging ni ca gio vin
cn c s din cm. Gio vin cng cn phi hp nhiu phng php dy hc
v gio dc hc sinh trnh s mt cm gic ca hc sinh trong hc tp.
c. Quy lut tc ng ln nhau gia cc cm gic khc nhau
Quy lut ny th hin l mt cm gic c th thay i tnh nhy cm do
s nh hng ca mt cm gic khc.
C th phn tch cc c ch tc ng ln nhau ca cm gic nh

- S kch thch yu ln c quan cm gic ny s lm tng nhy cm

ca c quan cm gic kia, hoc s kch thch mnh ln c quan cm gic ny s
lm gim nhy cm ca c quan cm gic kia.
- Chuyn cm gic cng l mt biu hin c th ca quy lut ny.Cm
gic ny to nn mt cm gic khc trong s tng tc.
Ngoi ra, cng cn cp n lon cm gic (hin tng c bit ca
chuyn cm gic). Lon cm gic c hiu l s xut hin mt cm gic c
trng cho mt c quan cm gic ny di nh hng ca s kch thch mt c
quan cm gic kia. C th nh kch thch m thanh to nn hnh nh trong cm
gic ca con ngi.
C th ng dng quy lut ny trong dy hc bng cch gi gn v mt
lp hc, trang hong p mt phng hc to ra s tng tc tch cc.
d. Quy lut tc ng ln nhau gia cc cm gic cng loi (tng phn)
S tng phn l s thay i cng hoc cht lng ca cm gic
di nh hng ca mt kch thch cng loi xy ra trc hoc ng thi.
C hai loi tng phn sau khi phn tch v quy lut ny.
- Tng phn ng thi:
Tng phn ng thi l s thay i cng v cht lng ca cm
gic di nh hng ca mt kch thch cng loi xy ra ng thi.
- Tng phn ni tip:
Tng phn ni tip l s thay i cng v cht lng ca cm gic
di nh hng ca mt kch thch cng loi xy ra trc .
Nhng quy lut ca cm gic chi phi kh mnh m n cm gic ca c
nhn. Nhng quy lut ny cng nh hng khng nh n tnh nhy cm ca
cm gic. V vy, con ngi cn ch n nhng quy lut ny ca cm gic
trong khi nhn thc cng nh rn luyn tnh nhy cm ca cm gic.
2. Cc quy lut c bn ca tri gic
Tri gic l qu trnh tm l phn nh mt cch trn vn nhng thuc tnh ca s
vt, hin tng khi chng trc tip tc ng vo cc gic quan.
* Quy lut v tnh i tng ca tri gic

Tnh i tng ca tri gic c hnh thnh do s tc ng ca nhng s

vt, hin tng nht nh ca th gii xung quanh vo gic quan ta.
Hnh nh trc quan m tri gic em li bao gi cng thuc v mt s vt
hin tng nht nh no ca th gii bn ngoi. Nh vy, tri gic lun
mang tnh i tng. Mi hnh ng tri gic ca ta u nhm vo mt i
tng no ca th gii khch quan.
* Quy lut v tnh la chn ca tri gic
Tnh la chn ca tri gic l con ngi c kh nng ch phn nh mt
vi i tng no trong v s nhng s vt, hin tng xung quanh.
Con ngi c th tri gic i tng no m h mun trong rt nhiu
i tng. Qu trnh t gic l qu trnh tch i tng ra khi bi cnh.
S la chn trong tri gic khng c tnh cht c nh, vai tr ca i
tng v bi cnh c th giao hon, i chcho nhau. Quy lut ny th hin
r hnh sau y nh mt minh ha:
Tnh la chn ca tri gic ph thuc vo hng th, nhu cu, tm th,
ngn ng, c im ca i tng.
Quy lut ny c s dng nhiu trong i sng hng ngy, ngay c
trong t nhin khi ta quan st thy hnh thc ngy trang ca sinh vt (i mu
theo mi trng sng: k nhng, tc k...), trong i sng con ngi (cch n
mc th hin hoc giu mnh i). Trong dy hc, gio vin dng phn mu
khi trnh by, ng khung nhng phn quan trng... Hay vic tun th nguyn
tc cng bng trong ng x vi hc sinh cng l mt ng dng l th t quy
lut ny.
* Quy lut v tnh c ngha ca tri gic
Mc d tri gic ny sinh do s tc ng trc tip ca vt kch thch vo
cc c quan nhn cm, nhng nhng hnh nh tri gic lun lun c mt ngha
xc nh. Tri gic con ngi c gn cht vi t duy, vi s hiu bit v
bn cht ca s vt. Tri gic s vt mt cch c thc - iu c ngha l gi
c tn s vt trong no v c ngha l xp c s vt ang tri gic
vo mt nhm, mt lp cc s vt xc nh, khi qut n trong mt t xc nh.

Nh vy, tri gic l mt qu tnh tch cc, trong con ngi tin hnh
nhiu hnh ng nhn thc hnh thnh mt hnh nh tng ng v s vt.
Trong qu trnh tri gic c c nhng yu t ca t duy: phn tch, so snh cc
du hiu ca s vt, hin tng, ri tng hp chng li do hnh nh ca
i tng ngy cng c sng t.
Trong qu trnh dy hc gio vin cn phi tnh n quy lut ny ca tri
gic. Ti liu trc quan bao gi cng c hc sinh tri gic mt cch y ,
su sc hn khi km theo cc li ch dn. Tn gi (t, thut ng) ca cc s vt,
hin tng mi cn c truyn t mt cch y v chnh xc cho hc
sinh.
* Quy lut v tnh n nh ca tri gic
Tnh n nh ca tri gic l kh nng phn nh s vt mt cch khng
i khi iu kin tri gic b thay i. Nh tnh n nh ca tri gic con ngi c
th tri gic s vt nh nhau khi chng hin din cc mc khc nhau v
hnh dng, kch thc, khong cch, mu sc.
Tnh n nh ca tri gic khng phi l mt c ch bm sinh, m n do
kinh nghim to nn. Tri gic l mt hnh ng t iu chnh c bit, n c c
ch lin h ngc v c xy dng ph hp vi nhng c im v nhng
iu kin ca i tng ang c tri gic.
Do , trong qu trnh dy hc gio vin cn cung cp kinh nghim, tri
thc chnh xc, khoa hc cho hc sinh.
* Quy lut v tnh o nh ca tri gic
o nh tri gic l s phn nh sai lch cc s vt, hin tng mt cch
khch quan ca con ngi.
C th phn tch cc nguyn nhn gy o nh tri gic:
- Nguyn nhn vt l: s phn b ca vt trong khng gian.
- Nguyn nhn sinh l: trng thi c th, cu to c th.
- Nguyn nhn tm l: nhu cu, s thch.
Nhng minh ha sau th hin r quy lut o nh ca tri gic:
+ Hai ng thng c kt thc bng nhng gc cc hng khc
nhau dng nh c di khc nhau:

+ Cc ng thng dng nh b cong cc hnh v di y:

Tuy nhin, nu kinh nghim, tri thc ca con ngi hay c nhn cng
su rng th s o nh ca tri gic s hn ch.
* Quy lut v tnh tng gic ca tri gic
S ph thuc ca tri gic vo ni dung ca i sng tm l con ngi,
vo c im nhn cch ca h, c gi l hin tng tng gic.
Bc tranh c ch th tri gic khng phi l mt tng s cc cm gic
nht thi, m n thng cha ng nhng chi tit thm ch lc khng c
trn vng mc ca mt, nhng con ngi ta h nh nhn thy trn c s kinh
nghim trc kia. C trng hp con ngi tri gic khng phi nhng ci hin
c, m l nhng ci m h mun c. Nh vy khi tri gic mt s vt no , th
du vt ca nhng s tri gic trc y c hot ha. Cho nn cng mt s
vt nh nhau c th c tri gic v ti hin khc nhau nhng ngi khc
nhau. Trong qu trnh ging dy v gio dc, gio vin cn phi tnh n kinh
nghim v hiu bit ca hc sinh, xu hng, hng th ca cc em, nhng tm
th ca cc em khi tri gic. Vic hnh thnh nhng h thng tri thc, lm phong
ph thm kinh nghim, vic gio dc hng th, nim tin, nhu cu, k xo v
thi quen hnh vi o c s lm cho s tri gic hin thc tr nn xc tch hn.
Cu 7: Cc thao tc t duy
Cc thao tc t duy c xem l nhng hnh ng tr tu cn bn
thc hin qu trnh t duy. mt gc khc, khi t duy din ra, chc chn
phi thc hin cc thao tc tng ng ny. V vy, cc thao tc t duy cn c
xem nh cc quy lut bn trong ca t duy. C th cp n cc thao tc t
duy sau:
a. Phn tch v tng hp
Phn tch l tch mt ton th thnh cc yu t, cc thnh phn cu to
nn n, phn tch khng phi l phn chia m l xem xt vn theo nhng lp
gi tr hoc lp tnh cht chung no . Ngi ta c th phn tch mt s kin
di gc tm l, gc sinh l, gc kinh t, gc gio dc l mt
thao tc t duy c trin khai.

Tng hp l thao tc trong ch th a nhng thuc tnh, thnh phn

c phn tch thnh mt chnh th, mt ton th. Tng hp cng khng c
ngha l gp mt cch n gin cc thnh phn m l kt hp hnh thnh
mt chnh th vi nhng ngha c th. Tng hp thng c thc hin sau
khi phn tch nn mi quan h gia phn tch v tng hp l mi quan h bn
cht.
b. So snh
So snh l thao tc tr tu dng tr c xc nh s ging nhau v khc
nhau gia cc s vt, hin tng. So snh cng c ngha l t s vt ny bn
cnh s vt kia i chiu, tm mi lin h v phn bit cc s kin y,
Ngoi ra, mt khoa hc, so snh cn i hi ch th t duy khng ch
ly ra c im ging, khc nhau gia hai i tng m cn l s tng tc
hay mi quan h gia chng mt chng mc.
c. Tru tng ha v khi qut ha
Tru tng ha l gt b nhng thuc tnh, nhng b phn, nhng quan
h khng cn thit v mt phng din no v ch li nhng yu t cn thit
t duy.
Khi qut ha l thao tc ch th tm ra mt thuc tnh chung cho v s
hin tng hay s vt.
Tru tng ha v khi qut ha c mi lin h mt thit. Con ngi
thng khi qut ha da trn tru tng ha v ng nhin tru tng ha
hng n khi qut ha. Xem xt trn bnh din tm l, con ngi va l
mt khi nim tru tng va l mt khi nim c tnh khi qut cao khi chng
ta tri gic, suy ngh v con ngi khng phi ch lu n trang phc, hnh th
hoc ch v mt ai vi nhng c th ca chnh h.
d. C th ha
C th ha l thao tc ch th chuyn t tru tng ha v khi qut ha
v vi hin tng c th. Nh c th ha m t duy lun gn lin vi trc quan
sinh ng, khng xa ri thc t khch quan. C th ha hng n vic ng
dng t duy trong tng tnh hung hay hon cnh c th.

Gia cc thao tc t duy ny c mi quan h mt thit vi nhau. gii

quyt mt vn , ch th s thc hin thao tc t duy tng ng ch khng
nht thit thc hin theo mt trnh t nht nh. Mt khc, ty theo tng bi
ton c th, ty theo tng tui, cc thao tc t duy s c thc hin c
chn lc v thc hin c iu chnh m bo gii bi ton sao cho hiu qu
nht nhng tit kim nht v hng th nht.
Cu 8: Cc loi v cc qu trnh c bn ca tr nh
C nhiu cch phn tch v cc qu trnh c bn ca tr nh. Tuy nhin,
nhng qu trnh sau l nhng qu trnh cn bn nht c cp nhiu quan
im khc nhau.
1. Qu trnh ghi nh
Ghi nh l qu trnh ghi li v gi li (lu tr) trong no con ngi
nhng hnh nh ca s vt, hin tng trong qu trnh tri gic.
Da vo tnh mc ch ca qu trnh ghi nh ngi ta chia ra ghi nh
khng ch nh v c ch nh.
* Ghi nh khng ch nh
Ghi nh khng ch nh l loi ghi nh c tin hnh m khng cn
phi ra mc ch ghi nh t trc, khng cn dng mt cch thc no
gip cho s ghi nh c d dng, khng i hi s n lc ca ch.
bn vng ca ghi nh khng ch nh ph thuc vo:
- Mc cm xc mnh m, tha mn nhu cu v mc hng th ca
c nhn.
- Ph thuc vo mu sc, s di ng v nhng c im khc ca i
tng.
- Lin quan ti mc ch v ni dung c bn ca hot ng ca bn thn.
* Ghi nh c ch nh
Ghi nh c ch nh l loi ghi nh vi mc ch c xc nh t
trc. Trong qu trnh ghi nh i hi con ngi phi c s n lc bn thn,
phi s dng phng tin v phng php ghi nh c tt.
Theo tnh cht mi lin h gia cc tri thc mi v c, gia cc phn ca
d liu cn ghi nh ngi ta chia ghi nh c ch nh lm hai loi: ghi nh

my mc v ghi nh ngha. Ghi nh my mc l s lp mi lin h k cn

bng cch nhc i, nhc li nhiu ln. Ghi nh ngha da trn s thnh lp
nhng mi lin h ngha gia d liu mi vi d liu c v gia nhng
phn ca d liu cn nh. D liu cn ghi nh c chia thnh cc phn, phn
loi v h thng chng theo mt logic nht nh.
2. S ti hin
S ti hin l mt qu trnh tr nh lm sng li nhng ni dung ghi
nh. S ti hin bao gm s nhn li v nh li.
a. Nhn li
Nhn li l qu trnh lm ny sinh trong no nhng hnh nh ca s
vt, hin tng c con ngi tri gic trc kia, gi y li c xut hin
mt ln na.
Tnh chnh xc v tc ca nhn li ph thuc vo cc yu t sau:
- Mc bn vng ca ghi nh.
- S ging nhau gia cc kch thch c v mi.
b. Nh li
Nh li l qu trnh lm xut hin li trong no nhng hnh nh ca s
vt v hin tng con ngi tri gic trc y, m hin ti s vt, hin
tng khng cn trc tip tc ng vo cc gic quan v no na.
Nh li bao gm hi tng v hi c:
- Hi tng l nh li mt cch c ch nh.
- Hi c l nh li nhng hnh nh c c khu tr trong khng gian,
thi gian nht nh.
S nh ca con ngi chu s chi phi ca cc quy lut sau y:
- Con ngi thng nh tt, su sc nhng thi im u v cui ca
mt qu trnh hot ng.
- Con ngi thng nh tt, su sc nhng thi im c nhng bin
c quan trng trong cuc i, khi c cm xc mnh m.
- thc c s cn thit phi nh, c mc ch.
- Nh nhng g c lin quan n cuc sng, nhu cu, hng th v ngh
nghip ca bn thn.

- Bit t chc hot ng tr nh ca mnh (thut nh).

- Bit em vn dng nhng iu lnh hi vo thc tin.
3. S qun
a. nh ngha
Qun l khng ti hin li c ni dung ghi nh trc y vo thi
im cn thit.
b. Cc mc ca s qun
S qun c cc mc sau y:
- Qun hon ton c th v khng ghi nhn r rng, khng ch n ni
dung cn nh.
- Qun cc b tng phn c th v khng c dp lp li ni dung tri
gic c.
- Qun tm thi hay chc lt l do khi gp kch thch mnh lm c ch
mt s mi lin h tm thi trn v no.
c. Cc quy lut ca s qun
S qun ca con ngi chu s chi phi ca cc quy lut sau y:
- Con ngi thng qun nhng thi im gia ca mt qu trnh hot
ng.
- Con ngi thng qun nhng thi im khng c nhng bin c
quan trng trong cuc i, khi khng c cm xc mnh m.
- Qun khi khng xc nh r mc ch, nhim v cn nh.
- Qun nhng g t c lin quan n cuc sng, nhu cu, hng th v
ngh nghip ca bn thn.
- Qun nhng iu khng vn dng nhiu vo thc tin.
- Qun khi gp kch thch mi l v mnh.
- Qun khi khng c th thut, phng php ghi nh tt, thiu s tp
trung ch , th lc khng tt.
Cu 9: Cc loi ch v cc thuc tnh c bn ca ch
1. Cc loi ch
Ch c phn chia thnh ba loi sau: ch khng ch nh, ch c
ch nh, ch sau ch nh.

a. Ch khng ch nh
Ch khng ch nh l loi ch khng c mc ch t gic, khng
cn s n lc ca bn thn, khng s dng mt bin php th thut no m vn
ch c vo i tng.
Ch khng ch nh c th xut hin ty thuc vo mt s c im
ca kch thch:
- mi l ca kch thch: Vt kch thch cng mi, cng d ra ch
khng ch nh; ngc li, vt kch thch cng rp khun bao nhiu th cng
mau mt ch khng ch nh by nhiu.
- Cng kch thch: Kch thch cng mnh th d to ra ch khng
ch nh, nhng kch thch qu mnh s to ra phn ng ngc, ch s b c
ch. Tuy nhin, ch ph thuc vo cng kch thch ch mang tnh cht
tng i. Bi v ch cn chu nh hng ca cc hin tng tm l v sinh
l khc, nh hng th, nhu cu, xc cm.
- hp dn ca vt kch thch: c im ny tng hp ca hai c
im trn th hin mc ph hp vi ngi b tc ng, gy ra s t m,
thch th, thu ht s ch ca ngi .
b. Ch c ch nh
Ch c ch nh l loi ch c mc ch t gic, c bin php
hng ch vo i tng, i hi mt s n lc nht nh. Ch c ch nh
khng ty thuc vo i tng mi l hay quen thuc, c cng kch thch
mnh hay yu, hp dn hay khng hp dn, ta tp trung vo i tng hay s
vt tin hnh mt hot ng tng ng theo mt ng c nht nh, bao
gm cc hnh ng nhm vo mt mc ch nht nh.
Ch c ch nh c nhng c im c bn sau:
- C mc ch t gic, c k hoch bin php ch .
- C lin quan cht ch vi h thng tn hiu th hai, tnh cm, hng th
ca c nhn.
- Tnh bn vng cao.
- i hi s n lc ch nht nh ca ch th khc phc nhng tr
ngi bn ngoi hoc bn trong ca ch th.

Ch c ch nh ng vai tr rt quan trng trong cc qu trnh nhn

thc, n l nn tng qu trnh nhn thc, n gip cung cp cc d kin mt
cch hp l v chnh xc nhn thc c th t c hiu qu ti u. Mt hn
ch ca ch c ch nh l nu ch lu s tnh ra mt mi, cng thng thn
kinh, gim hng th hot ng.
c. Ch sau ch nh
Ch sau ch nh tht cht l ch c ch nh nhng khng i hi
s cng thng v ch, con ngi b cun ht vo ni dung v phng thc
hot ng bi s hp dn ca i tng ti mc khng cn s c gng, s cng
thng thn kinh v s n lc ca ch.
Ba loi ch trn c lin quan vi nhau, c th m u bng ch
khng ch nh, ri tip theo l ch c ch nh v c th kt thc l ch
sau ch nh. Mi loi u gi mt vai tr nht nh trong hot ng ca con
ngi, trong ch sau ch nh l loi ch cn hnh thnh trong hot ng
nhn thc ca con ngi.
2. Cc thuc tnh c bn ca ch
a. Sc tp trung ca ch
mt thi im, con ngi c kh nng tch mt s i tng cn thit
ra khi v vn cc i tng khc ch su vo i tng chn. Chng
hn nh hc sinh c th tp trung vo vic vit bi m khng nhn ra ting
chuyn ng ca ng h qu lc vn vang u. Sc tp trung ca ch l kh
nng ch n mt phm vi i tng hp cn thit cho hot ng thi im
nhm phn nh i tng tt nht. Sc tp trung ca ch khin con ngi
b ht vo i tng, nh tp trung cao dn n hiu qu trong cng
vic tt hn.
b. Tnh bn vng ca ch
Tnh bn vng ca ch bc l kh nng duy tr lu di ch vo mt
hay mt s i tng ca hot ng. Ngc vi s bn vng ch l s phn
tn ch , s phn tn ch din ra theo chu k, xen k gia s bn vng v
phn tn ch gi l s dao ng ch . Tnh bn vng ca ch khng mu

thun vi sc tp trung ch v s di chuyn ca ch . c im c nhn,

iu kin khch quan ca hot ng chi phi n s bn vng ca ch .
c.S phn phi ch
S phn phi ch bc l kh nng trong cng mt lc ch y
n nhiu i tng hay nhiu hot ng khc nhau mt cch c ch nh. Cc
i tng chnh c ch nhiu hn nhng i tng khc ch khng phi l
phn chia ch mt cch ng u cho mi i tng hot ng. S phn phi
ch khng c mu thun vi sc tp trung ch v trong phn phi ch
cng c s tp trung ch vo hot ng mi.
d. S di chuyn ch
S di chuyn ch bc l kh nng chuyn ch t i tng ny sang
i tng khc kp thi p ng nhim v ca hot ng mi. S di chuyn
ch khng mu thun vi bn vng ca ch v cng khng phi l phn
tn ch . N c di chuyn t i tng ny sang i tng khc mt cch
c thc v khi chuyn sang i tng ch mi th ch c tp trung vi
cng cao.
Nhng thuc tnh c bn trn ca ch u c vai tr nht nh i vi
hot ng ca con ngi. Mi thuc tnh u c th gi vai tr tch cc hoc
khng tch cc. Tuy nhin, gia chng li c quan h b sung cho nhau, khc
phc cho nhau nu bit s dng, phi hp cc c im y th hot ng s
c tin hnh mt cch hiu qu. Ch c lin quan n tt c cc qu trnh
tm l con ngi m c bit l qu trnh nhn thc. Ch gp phn thu thp
d liu mt cch y v chnh xc iu chnh v thc y hot ng nhn
thc ca con ngi. S pht trin tr tu ca con ngi c thc hin bng
con ng lnh hi cc tri thc do loi ngi to ra trong qu trnh pht trin x
hi - lch s da trn nn tng ca s ch . Chnh s ch i km vi cc
qu trnh nhn thc y to iu kin s lnh hi din ra mt cch ph hp v
t c hiu qu ti u. V vy, c th xem ch l mt thnh phn quan
trng trong hot ng nhn thc ca con ngi.

Cu 10: Cc quy lut ca tnh cm

i sng tnh cm tun theo nhng quy lut nht nh v c th hin
rt r trong cuc sng hng ngy.
1. Quy lut thch ng
Trong i sng tnh cm, nu mt xc cm hay tnh cm no c
nhc i nhc li nhiu ln, lp i lp li nhiu ln mt cch khng thay i s b
suy yu i, b lng xung. y chnh l hin tng chai sn xc cm, tnh
cm vn thng gp trong cuc sng hng ngy. Cu tc ng Vit Nam Gn
thng xa thng ni r quy lut ny.
Quy lut thch ng gy ra s nhm chn trong i sng tnh cm, trong
mi quan h gia ngi - ngi vi nhau. i khi khng nm r quy lut ny
c th dn n s v mt mi quan h. V th, trnh hin tng chai
sn hay s thch ng th ch th phi ch tm to ra nhng xc cm, tnh cm
mi bng cch tc ng thay i mi trng xung quanh v chnh bn thn
mnh. Tuy nhin, nh s thch ng con ngi mi vt qua c nhng xc
cm, tnh cm tiu cc khng mong mun.
2. Quy lut di chuyn
Xc cm, tnh cm c th di chuyn t i tng ny sang i tng
khc. Ngha l khi mt ch th c xc cm, tnh cm vi mt ai , vic g ,
vt g th c th chuyn xc cm, tnh cm y sang mt ngi khc, hin
tng khc, s vt khc c hoc khng c lin quan, nh cu Gin c chm
tht.
i vi nhng xc cm m tnh nh s tc gin, mt trong nhng
nguyn nhn di chuyn l v s th hin xc cm ln i tng khc s an
ton hn. S di chuyn ny c th hiu nh mt c ch t v ca con ngi.
Quy lut di chuyn khin xc cm, tnh cm ca con ngi trn lan khng bin
gii nu thiu s kim sot, i khi dn n nhng hu qu nng n nu xc
cm, tnh cm vi i tng chnh khng c gii quyt.
3. Quy lut ly lan
Xc cm, tnh cm v mt s vt hin tng no t ch th ny c
th lan truyn sang ch th khc, nh hin tng vui ly, bun ly. Quy lut

ny c c s l tnh x hi con ngi v c dng hnh thnh tnh cm mt

cch b ng. Nh c quy lut ly lan, con ngi mi c th thng cm, ng
cm vi nhau. Chnh s ly lan xc cm, tnh cm to nn nhng hin tng
tm l x hi nh bu khng kh tm l, tm trng x hi.
C th vn dng quy lut ny to nn xc cm, tnh cm mong mun
no vi mt nhm ngi, m ng trong cuc sng hng ngy, trong kinh
doanh, trong chnh tr hay trong gio dc nh xy dng tinh thn on kt vng
mnh cho mt tp th.
4. Quy lut cm ng
l s tc ng qua li gia xc cm, tnh cm m tnh v dng tnh,
tch cc v tiu cc trong cng mt loi. Ngha l s th nghim mt xc cm,
tnh cm ny c th lm cho mt th nghim khc i cc vi n xy ra ng
thi hoc ni tip mnh hn hoc suy yu i. Chng hn, mt b m ang rt
vui, hi lng v c khen thng th khi nghe tin a con b im thp trong
lp, c th ni bun nh hn nhiu so vi nghe tin trong trng hp khng
c khen thng.
Quy lut cm ng xy ra thng xuyn trong i sng. V vy, con
ngi cn nhn bit nh gi ng mc tht s ca xc cm, tnh cm
trnh c nhng quyt nh sai lm, vi vng theo xc cm, tnh cm ngay tc
thi. Trong vn hc ngh thut, quy lut ny thng c s dng xy dng
cc tnh tit hoc nhn vt, nhm tng kch tnh, khi dy nhng xc cm, tnh
cm su sc ni khn gi.
5. Quy lut pha trn
Trong i sng tnh cm c pha trn kt hp cc mu sc dng tnh vi
m tnh, hn na mu sc m tnh cn l ngun gc v iu kin ny sinh
mu sc dng tnh. Nh quy lut ny m hai hay nhiu xc cm, tnh cm i
lp nhau c th cng tn ti mt ngi, chng khng loi tr nhau m quy
nh ln nhau. Chng hn, s tc gin trong tnh cm m con ca ngi m vi
con mnh chnh l s pha trn ca yu thng vi lo lng, hay v c s mong
i nn mi c s hn di trong tnh yu nam n. Quy lut pha trn cho thy r
tnh cht phc tp, mu thun trong i sng ca con ngi.

56. Quy lut hnh thnh tnh cm

Tnh cm c hnh thnh trn c s khi qut ha, ng hnh ha, tng
hp ha cc xc cm cng loi.
V d: Tnh yu ngh c hnh thnh qua nhng xc cm dng tnh
trong khi hc tp, tm hiu, trong sut qu trnh bt u, dn thn v tri qua
nhng cung bc thng trm khc nhau trong ngh nghip. y mi l con
ng chnh yu hnh thnh tnh cm ca con ngi. Quy lut ny cho thy
mun hnh thnh tnh cm th phi bt u t nhng xc cm c th trong
nhng tnh hung c th. Nu khng c cc xc cm th khng th c c tnh
cm. Do , vic a con ngi vo i sng thc, hon cnh thc tri
nghim nhng rung ng l iu kin cn thit xy dng tnh cm cho ngi
.
Cu 11: Khi nim, c im, cu trc ca nhn cch
1. Khi nim nhn cch
Nhn cch l t hp nhng c im, nhng thuc tnh tm l c
nhn th hin bn sc v gi tr x hi ca con ngi.
2. c im ca nhn cch
C th cp n cc c im sau y ca nhn cch:
a. Tnh n nh ca nhn cch
Nhn cch l nhng thuc tnh tm l hnh thnh trong i sng qua s
lp li v cng c nhng hnh vi v thi , to thnh nhng cu trc tm l
bn vng c trng cho c nhn. Nhng nt nhn cch ni ring v cu trc
nhn cch ni chung ca mi c nhn s biu hin thng xuyn trong nhiu
tnh hung, nhiu mi quan h v chi phi cc hot ng, cc hnh vi ng x
ca h mt cch nht qun trong mt thi gian di.
V d: Mt ngi c tnh trung thc s th hin nt nhn cch ny mt
cch thng xuyn trong nhiu cng vic, nhiu mi quan h v nhiu tnh
hung. V th, nhng nt nhn cch v cu trc nhn cch kh hnh thnh, kh
thay i. Tuy nhin, nhn cch khng phi l bt bin m c tnh linh hot (kh
bin). Tng thuc tnh c th bin i, nhng v mt tng th th chng vn to
thnh mt cu trc trn vn v tng i n nh. Nhng nt nhn cch c th

thay i theo thi gian, di tc ng ca gio dc ca hon cnh sng v s

rn luyn ca mi c nhn. S bin i ny c th theo cc chiu hng: mt l
phong ph v hon thin, hai l suy thoi, lch chun v ba l din ra s phn
ly nhn cch (nhng biu hin bnh l v nhn cch m chng a nhn cch l
mt dng phn ly nhn cch in hnh).
Tnh n nh ca nhn cch cho php con ngi c th nh gi, d
on nhng biu hin ca mt nhn cch no trc nhng tnh hung ca
cuc sng v nhng tc ng gio dc c th. Tnh linh hot ca nhn cch cho
php chng ta c th gio dc hon thin nhn cch cng nh un nn lm
thay i nhng nt nhn cch lch chun.
b. Tnh thng nht ca nhn cch
Nhn cch l mt chnh th thng nht ca nhng thuc tnh, nhng c
im tm l khc nhau ca c nhn. S lin kt nhng thnh phn ca nhn
cch nh mt tng th hu c v cht ch chng lun tng tc v nh hng
qua li vi nhau. n c nh mt ngi c tnh quyt on kt hp vi lng
nhn i s hnh ng khc vi mt ngi c tnh quyt on nhng c c.
Nhng thuc tnh trong mt nhn cch cng chi phi, to tin v iu kin
cho s pht trin ln nhau. Chng hn, mt ngi gio vin c nhng nt tnh
cch kin tr, thng yu hc sinh c th to iu kin thun li cho s pht
trin nng lc hiu hc sinh, nng lc kho lo i x s phm.
Nhn cch cn l s thng nht hi ha ca cc thuc tnh cc cp
Ni c nhn, Lin c nhn v Siu c nhn. Ni c nhn l nhng
thuc tnh, c im n nh c hnh thnh mi c nhn, bao gm nhng
nt, nhng tnh, nhng thi, tt ring ca h. Nhng nt thuc v Lin c
nhn c hnh thnh v th hin trong cc mi quan h v trong hot ng a
dng ca h nh: tnh qung giao, tnh hp tc, tnh gi li ha thuc tnh
Siu c nhn l nhng nt nhn cch c tm nh hng x hi rng hn, to
nn nhng chuyn bin trong x hi v th hin cao nht gi tr x hi ca h,
y l nhng cng hin, ng gp ca nhn cch cho x hi. cp ny,
nhn cch c mt khng gian tn ti rng m bn ngoi c nhn l tn ti

trong nhng sn phm m h li v trong tm tr nhng ngi khc k c

cc th h mai sau.
Tnh thng nht ca nhn cch cho php chng ta lun nhn nhn, nh
gi v gio dc nhn cch mt cch hon chnh, ton din, khng bit lp v
tch ri. Cn da trn nhng nt nhn cch c hnh thnh trc lm c
s, tin cho s hnh thnh nhng nt nhn cch mi.
c. Tnh tch cc ca nhn cch
Nhn cch va l sn phm ca x hi, va l ch th ca hot ng v
giao tip trong x hi. Mi nhn cch vi ton b nhng phm cht nng lc
ca mnh tc ng ti x hi, ti ngi khc to ra nhng sn phm vt cht
tinh thn em n li cho ch x hi, cho ngi khc, cho bn thn, v th nhn
cch c tnh tch cc.
Tnh tch cc ca nhn cch c th hin a dng v phong ph trong
thc t vi mc ch thch ng, ci to th gii xung quanh v ci to bn thn.
Trong qu trnh , mi nhn cch gp phn thc y x hi pht trin ng
thi chng t c chc nng, v th x hi v gi tr x hi ca mnh. Gi tr
x hi, ct cch lm ngi l tiu ch r nht ca tnh tch cc nhn cch.
Ngun gc ca tnh tch cc nhn cch chnh l h thng nhu cu ca
con ngi, nhu cu kch thch con ngi hot ng trn kim nhng i tng
tha mn n. i tng v phng thc tha mn nhu cu lun c con
ngi sng to v i mi khng ngng. V th, tnh tch cc nhn cch lun
gn b v pht trin trong qu trnh tha mn nhu cu ngy cng cao ca con
ngi.
Vi tnh tch cc ca nhn cch, trong tc ng v gio dc con ngi
chng ta cn ch trng khi dy, nng cao tnh tch cc, ch ng h. Mi
hot ng u phi da trn s pht huy nhng tim nng, nhng nhu cu ca
chnh con ngi.
d. Tnh giao lu ca nhn cch
Nhn cch c bn cht giao lu, bi nhn cch ch tn ti, th hin v
pht trin qua giao lu vi ngi khc vi cng ng x hi. Cng vi hot
ng, giao lu l phng thc ca s tn ti con ngi. Nhng em b sinh ra

nu khng c sng trong cc quan h x hi loi ngi th khng th c nhn

cch. Nhu cu giao lu xut hin rt sm tr (khong 2 thng tui), nhu cu
ny c c bi s giao lu gn b m - con trong thi k s sinh. Nhu cu v
ngi khc u tin ny l nn tng ca s pht trin cc quan h ca tr v l
mm mng cho vic pht trin tm l, nhn cch ca tr.
Qua giao lu mi c nhn hc hi nhng hnh vi, ng x theo kiu con
ngi. Qua giao lu, c nhn lnh hi, thc thi v khng nh cc quy tc chun
mc v cc gi tr x hi. Nh giao lu, cc phm cht nhn cch con ngi
c bc l v c mi ngi xung quanh nhn xt nh gi theo quan nim
v gi tr x hi, t c nhn nhn bit bn thn, so snh vi x hi v khng
nh gi tr ca chnh bn thn mnh; ng thi, nh giao lu m mi c nhn
tc ng nh hng n ngi khc to nn s chuyn bin thay i h.
Trn c s giao lu, c nhn t iu khin, iu chnh bn thn mnh cho ph
hp vi tng hon cnh v cc chun mc x hi.
Vi c im ny, cn t con ngi trong cc mi quan h x hi
tc ng v gio dc, cn xy dng cc mi quan h trong nhm, tp th lnh
mnh v ch trng m rng v t chc nhng hnh thc giao lu ph hp cho
tng i tng.
3. Cu trc nhn cch
Cu trc nhn cch l s sp xp cc thuc tnh, cc thnh phn ca
nhn cch thnh mt chnh th trn vn tng i n nh trong mi lin h v
quan h nht nh.
a. Theo cch nhn truyn thng con ngi Vit Nam, cu trc nhn
cch bao gm hai mt c mi lin h thng nht: c v ti hay phm cht
v nng lc.
c (phm cht)

Ti (nng lc)

- Phm cht x hi (o c - chnh - Nng lc x hi ha: kh nng thch

tr): th gii quan, l tng, nim tin, ng, nng lc sng to, c ng, mm
lp trng, thi chnh tr...

do, linh hot trong cuc sng.

- Phm cht c nhn (o c, t - Nng lc ch th ha: kh nng th

cch): cc nt tnh cch, thi quen, hin ci ring, ci c o, bn lnh c

ham mun ca c nhn.

nhn.

- Phm cht ch: tnh mc ch, tnh - Nng lc hnh ng: kh nng hnh
c lp, tnh t ch, tnh quyt on...

ng c mc ch, ch ng, tch cc

- Cung cch ng x: tnh kh, tc v hiu qu.

phong, l tit...

- Nng lc giao tip: Kh nng thit

lp v duy tr mi quan h vi ngi
khc.

b. Quan nim coi nhn cch gm bn thuc tnh tm l in hnh:

xu hng, tnh cch, kh cht v nng lc.
Xu hng ca nhn cch: h thng nhng thc y quy nh tnh la
chn ca thi v tnh tch cc ca con ngi. Xu hng bao gm: h thng
nhu cu, hng th, l tng, nim tin. Cc thnh phn ny quan h cht ch,
chi phi v tc ng qua li vi nhau.
Nhng kh nng ca nhn cch: gm h thng cc nng lc ca c nhn
m bo cho hot ng t kt qu.
Phong cch hnh vi ca nhn cch: gm tnh cch v kh cht. Nhng
thuc tnh ny quy nh nhng c im trong hnh vi v tc phong ca mi
ngi.
Cu 12: Xu hng
Xu hng l h thng nhng thc y quy nh tnh la chn ca cc
thi v tnh tch cc hot ng ca c nhn.
Xu hng c biu hin cc mt ch yu: nhu cu, hng th, l
tng, th gii quan v nim tin.
1. Nhu cu
tn ti v pht trin, mi c th sng cn phi c nhng iu kin v
phng tin nht nh t pha mi trng bn ngoi. V d: thc n, khng kh
tin nghi vt cht, c an ton, t do, c yu thng c hc hnh, c
thng thc ci p, c thnh t... Nhng i hi ny c gi l nhu cu.
Nhu cu l nhng i hi tt yu m con ngi thy cn c tha mn
tn ti v pht trin.
Nhu cu c nhng c im c bn:

- Nhu cu c tnh i tng.

Nhu cu bao gi cng hng vo mt i tng c th, i tng y c
th l vt cht, tinh thn hay mt hot ng no , chng c kh nng lm
tha mn i hi ca ch th. Ch khi no nhu cu gp g vi i tng c kh
nng tha mn n th lc nhu cu tr thnh ng c ca hot ng. V th,
i tng ca nhu cu cng c xc nh r rng c th, cng kch thch, thc
y hot ng tch cc ca con ngi vn ti n.
Tnh i tng ca nhu cu cn th hin vic, con ngi lun ch
ng tc ng vo th gii, sng to ra nhng i tng mi nhm tha mn
nhu cu ngy cng cao ca mnh.
- Ni dung ca nhu cu do nhng iu kin v phng thc tha mn n
quy nh.
Nhu cu phn nh nhng iu kin kinh t x hi cng nh iu kin
ca mi c nhn. Sn xut pht trin, x hi ngy cng vn minh lm ny
sinh nhng nhu cu v cch thc tha mn a dng, phong ph. nh gi v
tc ng vo nhu cu con ngi cn phi hng vo c ni dung cng nh cch
thc tha mn n nh th no.
- Nhu cu thng c tnh chu k.
Khi nhu cu c tha mn, bn thn nhu cu y s b suy yu i trong
thi im , nhng n li tip tc c lp li thi im khc theo mt chu
trnh nht nh. c bit nhng nhu cu v n, , mc, hc tp, giao tip
thng xuyn ti din trong cuc sng. Tuy nhin, nhu cu c ti hin
thng s phong ph hoc mc cao hn.
- Nhu cu con ngi khc v cht so vi nhu cu con vt, nhu cu con
ngi mang tnh x hi.
Khng ch khc con vt ni dung phong ph ca nhu cu, m cn khc
ch con ngi ch ng sng to mt th gii i tng tha mn chng.
con ngi, ngoi nhng nhu cu vt cht cn c nhng nhu cu tinh thn,
hn na ngay c nhng nhu cu t nhin cng c bin i i v c tha
mn c o c, vn ha v thm m.

Nhu cu con ngi rt a dng phong ph, ngi ta c th phn chia cc

loi nhu cu da trn cc tiu ch nht nh.
Nu da trn i tng tha mn nhu cu, c hai loi nhu cu: nhu cu
vt cht: nhu cu n, , mc..., nhu cu tinh thn: nhu cu nhn thc, nhu cu
lao ng, nhu cu thm m, nhu cu giao tip...
Da trn th t xut hin ca cc nhu cu, A.Maslow phn chia nm
loi nhu cu: nhu cu sinh l, sng cn (xy, nc, cht dinh dng, sinh
dc...), nhu cn an ton (c bo v, an ninh, khng b e da..), nhu cu ph
thuc (c yu thng, tnh hu ngh, c tin cy), nhu cu t trng (c
tn trng, c a v, ginh c lng tin, uy tn, danh d...), nhu cu pht huy
bn ng (c th hin kh nng, t c thnh tch, c gi tr, pht huy c
nng lc, sng to).
2. Hng th
Trong cuc sng, mi c nhn hng s quan tm vi mt tnh cm c
bit cho mt s i tng hay hot ng m h thy thc s cn thit v hp
dn. V d: th thao, m nhc, thi trang, cng ngh thng tin... Khi s quan
tm ny tng i lu di, bn vng vi i tng xc nh c gi l hng
th.
Hng th l thi c bit ca c nhn vi nhng i tng no
va c ngha trong i sng va mang li s khoi cm cho c nhn trong
hot ng.
Hng th c biu hin khuynh hng hot ng ca c nhn vi
nhng i tng, biu hin s tp trung ch v ghi nh cao, biu hin
tnh cm say m vi i tng la chn.
Mi ngi c nhng hng th khc nhau. C th phn loi hng th da
trn ni dung hot ng nh: hng th vt cht, hng th nhn thc, hng th
chnh tr - x hi, hng th ngh thut.
Vai tr ca hng th:
- Hng th lm tng hiu qu ca hot ng nhn thc: Khi c hng th,
con ngi tp trung tr tu v tnh cm ca mnh vo i tng khin s nhn
thc v i tng nhy bn v su sc.

- Hng th lm tng sc lc lm vic, v tnh ngha v hp dn ca i

tng li cun c nhn lm vic say sa, bn b, t mt mi.
- Hng th lm ny sinh kht vng hnh ng v hnh ng sng to.
Hng th cho c nhn s tha mn v tnh cm, kch thch nhu cu hot ng
sng to khm ph chinh phc i tng.
- Hng th nng cao bn ng ca c nhn v h cm nhn mt cuc sng
c ngha v ti sng, hng th cho con ngi tri nghim cc cm xc phn
khch v hng hi. Hng th kch thch v nng tm hn con ngi vt ln
nhng kh khn v tng ngh lc sng cho h.
3. L tng
L tng l mc tiu cao p, mt hnh nh mu mc tng i hon
chnh c sc li cun con ngi vo hot ng trong tht thi gian di vn
ti n.
Mi ngi trng thnh u c l tng ca mnh nh: tr thnh mt
nh khoa hc, mt k s ti nng, mt nh hot ng x hi, mt nh kinh
doanh. L tng l ci cha c trong hin thc, l ci m c nhn mun c,
mun phn u tr thnh, l tng thuc v tng lai m c nhn vn ti.
Trong l tng c s ha nhp ca ba thnh phn tm l: nhn thc su
sc, tnh cm mnh lit v ch quyt tm.
* Tnh cht ca l tng
- Tnh hin thc: l tng l hnh nh tng tng, nhng khng l ci
vin vng m lun xut pht t hin thc. Hnh nh l tng c th l s m
phng theo hnh mu thc t, cng c th l s tng hp t rt nhiu nhng
cht liu hin thc xy dng nn hnh nh hon thin, hon m vi c
nhn.
- Tnh lng mn: l tng l hnh nh ca tng lai, ci khin con ngi
thy hp dn v mong c t ti, hnh nh l tng c con ngi m p,
tn th, mng tng vi mu sc ti thm, rc r, bay bng.
- Tnh x hi - lch s: l tng c nhn c ngun gc t x hi, l
tng phn nh nhng c im thi i, giai cp v iu kin x hi m c
nhn ang sng. Mi giai on lch s nht nh c nhng l tng chung ca

mt dn tc mt giai cp, chng u c th hin trong l tng ring ca cc

c nhn.
V d: L tng lm giu cho bn thn, cho x hi l chung cho i a
s thanh nin trong thi i hin nay.
* Vai tr ca l tng
- L tng l mt biu hin tp trung ca xu hng nhn cch. N chi
phi v quy nh h thng nhu cu, hng th, nim tin ca c nhn.
- L tng l ng lc thc y, iu khin ton b hot ng ca con
ngi. L tng xc nh mc tiu, hng i, k hoch ca cuc .i L tng
khin con ngi am m hot ng, dnh ht tm sc vt qua nhng kh
khn tr ngi t c n.
- L tng trc tip chi phi s hnh thnh v pht trin cc thuc tnh
tm l c nhn: tnh cm, ch, nng lc, tnh cch... vn ti l tng cao
p, con ngi t iu chnh nhng ham mun khng cn thit, t thay i bn
thn mnh v trau di pht trin nhng phm cht nng lc p ng yu cu ca
cng vic cng nh t hon thin nhn cch hng ti nhng gi tr cao p.
4. Th gii quan, nim tin
Th gii quan l h thng cc quan im v t nhin, v x hi v bn
thn c hnh thnh mi ngi v xc nh phng chm hnh ng ca h.
Th gii quan ca c nhn l s kt hp ca nhiu thnh phn nh quan
im chnh tr, tri thc khoa hc, chun mc o c, tn gio v thm m,
c hnh thnh trong cuc sng di nh hng ca gio dc v s tham gia
tch cc vo cc mi quan h x hi.
Th gii quan cho con ngi bc tranh tng th v th gii, t quyt
nh hnh vi thi ca con ngi. Th gii quan khoa hc soi sng v thc
y hnh ng trn b, hp quy lut ca c nhn gp phn thc y x hi pht
trin.
Nim tin l mt phm cht ca th gii quan, l s kt tnh cc quan
im, tri thc, rung cm, ch c con ngi tri nghim trong hot ng
sng ca mnh, tr thnh chn l bn vng trong h.
Cu 13: Tnh cch

1. nh ngha
Trc nhng tc ng ca hin thc hnh thnh con ngi nhng
phn ng khc nhau, nhng phn ng c cng c thng xuyn tr thnh
thi v phng thc hnh vi n nh trong cc mi quan h v cng vic
c gi l tnh cch. Chng ta thng dng cc t: tnh tnh, tnh nt (trung
thc, chm ch, dng cm...), phm cht (trung hiu, yu nc, t trng...), lng
(chung thy, yu thin nhin, v tha...), thi, tt (keo kit, ba hoa, li bing...)
ch tnh cch ca con ngi.
Tnh cch l s kt hp c o cc c im tm l n nh ca con
ngi, quy nh phng thc hnh vi c th ca ngi trong nhng iu
kin sng v hon cnh nht nh, th hin thi ca h i vi th gii xung
quanh v bn thn.
2. c im ca tnh cch
* Tnh n nh v linh hot
Tnh cch c th hin thi v cch ng x ging nhau, nht qun
trong mt thi gian di trc nhng tnh hung hon cnh tng t. Chng
hn, lng nhn i ca mt ngi l nt tnh cch c th hin mi lc mi ni
tr thnh cch ng x n nh ca h. Khi hiu v tnh cch ca mt ngi,
ta c th d on kh ng v hnh vi ca h trong tnh hung c th. L
nhng c im bn vng, kh thay i nhng tnh cch khng phi l bt bin
m c tnh linh hot, ngha l c pht trin hon thin v ci to. Tnh cch
hnh thnh trong cc hot ng a dng ca c nhn, chu s chi phi ca
nhng iu kin kinh t x hi v c bit nh s n lc, trui rn ca bn thn
mi ngi.
* Tnh c o v tnh in hnh
Tnh cch l c im ring bit ca c nhn, khng c s ging nhau
hon ton v tnh cch ca ngi ny vi ngi khc, sng mi ngi mt
nt. S khc bit ny biu hin nhng thi v hnh vi c o ca mi
ngi nh l kiu sng, kiu ng x c trng h.
V d: Ngi ny c kiu sng nhn i v nhng nhn, ngi kia c
kiu sng khinh khi v bt cn.

Mt khc, trong tnh cch c nhng nt chung ging nhau nhiu ngi
hay mt nhm, phn nh nhng iu kin chung ca thi i hon cnh, dn
tc, a phng... ca h to nn tnh in hnh ca tnh cch.
V d: Nhng nt tnh cch nh: sng to, nhy bn, mo him, thc
dng, qu trng thi gian... l in hnh ca nh kinh doanh. Tnh cch l s
thng nht ha quyn ca tnh in hnh v tnh c bit.
3. Cu trc ca tnh cch
Tnh cch l mt t hp ca nhiu nt tnh cch c kt hp vi nhau
to nn cu trc hon chnh bao gm h thng thi v h thng hnh vi.
* H thng thi - ni dung ca tnh cch
- Thi i vi x hi: thi la chn, nh gi v cm xc vi t
nc, cc t chc x hi, cc phong tc tp qun, d lun x hi. Biu hin
mt s nt tnh cch nh: lng yu nc, trung thnh vi T quc, tinh thn
on kt, trch nhim lm giu cho t nc, v ngha...
- Thi i vi t nhin: th hin nhn thc v cm xc vi thin
nhin. Biu hin mt s nt tnh cch: yu thin nhin, bo v thin nhin,
tn trng v gn gi mi trng...
- Thi i vi ngi khc: thi trong cc mi quan h vi con
ngi (ng b, cha m, anh em, bn b v nhng ngi xung quanh). Gm mt
s nt tnh cch: lng knh yu, lng nhn i, tnh hp tc, tnh ci m, tnh
trung thc, tnh cng bng, tnh khoan dung.
- Thi i vi cng vic: thi vi cng vic, ngh nghip v sn
phm lm ra. Th hin mt s nt tnh cch nh: yu ngh, cn c, tn ty, k
lut, cn thn, sng to, tit kim...
- Thi i vi bn thn: nhng nt tnh cch th hin s nh gi v
rung cm vi bn thn nh: t tin, danh d, t trng, t ph bnh, khim tn,
gin d, cu tin...
- Cc phm cht ch ca tnh cch: tnh mc ch, tnh kin tr, tnh t
kim ch, tnh dng cm...
* H thng hnh vi - hnh thc ca tnh cch

L s th hin ra bn ngoi ca h thng thi . H thng hnh vi bao

gm c ch, ng tc, nt mt, nh mt, n ci... rt a dng phong ph nhng
u chu s chi phi bi h thng thi . Chng hn, bn s nhn bit mt
ngi c tnh t tin qua ngn ng t ch, tc phong nh c, ci nhn thng
thn v t nhin.
Ni dung v hnh thc ca tnh cch c mi quan h thng nht. Thng
c s ph hp, nht qun gia thi v hnh vi, tuy nhin trong thc t c
nhng khi gia ni dung v hnh thc khng n khp vi nhau. Chng hn, mt
ngi thc lng mun gip ngi khc nhng li th hin c ch vng v,
thm ch tri ngc gy s hiu lm ngi c gip ; hoc mt ngi c
tnh c c li c ngy trang bng c ch n cn, li ni ngt ngo.
H thng hnh vi c hnh thnh v n nh trong s thng nht vi h
thng thi , nhng hnh vi l h thng ng c tnh c lp tng i. V
th, khi xem xt tnh cch, chng ta cn phi cn c vo c mt thi v hnh
vi, ng thi cn phn bit r gia bn cht v hin tng.
Tnh cch l thnh phn quan trng, th hin b mt o c ca nhn
cch. Tnh cch c nh hng ln n s pht trin ca cc thuc tnh khc ca
nhn cch (xu hng, nng lc, kh cht). Ngi c tnh cch tt thng c
coi l c nhn cch tt. Tnh cch l sc mnh gip con ngi vt qua kh
khn t c mc tiu ca mnh. Ngi c tnh cch tt cn nh hng,
thuyt phc v li cun nhng ngi xung quanh bng cc hnh ng gng
mu, ta sng.