Hareketli Görüntünün Tarihi

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2410

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1398
HAREKETL GRNTNN
TARH
Yazarlar
Yrd.Do.Dr. Ufuk KKCAN (nite 1, 3)
Prof.Dr. Mehmet KESM (nite 2, 4)
Uzm. Meltem CEMLOLU ALTUNAY (nite 5)
Yrd.Do.Dr. D.Alper ALTUNAY (nite 6, 7)
Editr
Do.Dr. Feyyaz BODUR
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2011 by Anadolu University
All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr
Prof.Dr. Levend Kl
Genel Koordinatr Yardmcs
Do.Dr. Mjgan Bozkaya
retim Tasarmcs
Kadriye Uzun
Grafik Tasarm Ynetmenleri
Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
lme Deerlendirme Sorumlusu
r.Gr. Betl Hackyl
Kitap Koordinasyon Birimi
Do.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Hareketli Grntnn Tarihi
ISBN
978-975-06-1083-7
2. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 15.000 adet baslmfltr.
ESKfiEHR, Ocak 2013
iii
indekiler
indekiler
nsz ............................................................................................................
vii
Filmin Tarihi.............................................................................
FLM TARHNE GRfi ..................................................................................

Film Hareketli Grnt Sinema ...................................................................
Atabaka zlenimi Keflfi ................................................................................
SNEMANIN NCLLER ..............................................................................
Byl Fener ................................................................................................
Hareketli Optik Oyuncaklar .........................................................................
Yzeye Yanstlan Grnt ve Optik Tiyatro..............................................
KAYDEDLEN HAREKET ..............................................................................
Muybridgein At............................................................................................
Mareyin Fotoraf Tfei...............................................................................
HAREKETL GRNTLERN FLME KAYDEDLMES ..............................
Eastman ve Film ............................................................................................
Thomas Alva Edison ve Kinetograf..............................................................
lk Stdyo: Kara Maria (Black Maria) ..........................................................
PERDEDEK FLM..........................................................................................
Lumire Kardefller ve Sinematograf .............................................................
lk Gsterimler...............................................................................................
YARIfiMADA UNUTULANLAR ......................................................................
zet ...............................................................................................................
Kendimizi Snayalm .....................................................................................
Yaflamn inden ...........................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................
Yararlanlan nternet Adresleri .....................................................................
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek Kaynaklar ...............................................
3
3
4
5
5
7
12
13
14
16
17
17
17
19
21
21
22
24
27
29
30
31
32
32
32
Videonun Tarihi ....................................................................... 34

GRfi ..............................................................................................................
VDEO VE TELEVZYON..............................................................................
Televizyonun Tarihesi .................................................................................
ANALOG TELEVZYON SSTEMLER ...........................................................
NTSC Sistemi .................................................................................................
PAL Sistemi ....................................................................................................
SECAM Sistemi...............................................................................................
NTSC PAL ve SECAM Sistemlerinin Ortak zellikleri.................................
Resim znrl (Resolution) .................................................................
SAYISAL TELEVZYON .................................................................................
Saysal Film ekimi .......................................................................................
ETKLEfiML VDEO YAYINLARI ................................................................
zet ...............................................................................................................
35
36
38
40
40
40
41
41
41
42
44
45
46
47
1. NTE
2. NTE
iv
indekiler

Yararlanlan nternet Adresleri .....................................................................
3. NTE
Film ve Videonun Kullanmlar Tarihi........... ......................... 50

FLMN KULLANIMLAR TARH....................................................................
Bir Elence Arac Olarak Film......................................................................
zleyici Sinemay Keflfediyor.........................................................................
zleyici Oyuncuyu Keflfediyor ......................................................................
zleyici Klasik Hollywood Stilini Seviyor ....................................................
Sinema Sesi Keflfediyor .................................................................................
KLTREL BR ENDSTR OLARAK SNEMA ............................................
Sinemann Ekonomisi ...................................................................................
Sinema Televizyona Karfl.............................................................................
BR ENFORMASYON ARACI OLARAK FLM ...............................................
BELGESEL GEREKLK VE PROPAGANDA ARACI OLARAK FLM...........
VDEONUN KULLANIMLAR TARH ...........................................................
Kitle letiflim Arac Olarak Video: Televizyon .............................................
A.B.D. ve Ticari Televizyon..........................................................................
ngiltere ve Kamusal Yaynclk....................................................................
BR KAYDEDC OLARAK VDEO: EV VDEOSU (HOME VDEO) ..........
zet................................................................................................................
Kendimizi Snayalm......................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
4. NTE
48
48
48
51
51
53
55
56
57
59
59
61
63
64
66
66
67
69
70
72
74
75
76
76
77
Yksek Tanmlamal Grnt Yaynclnn Tarihesi ....... 78

GRfi ..............................................................................................................
TELEVZYON YAYIN SSTEMLER...............................................................
Analog NTSC, PAL ve SECAM Sistemlerinin Ortak zellikleri...................
YKSEK TANIMLAMALI TELEVZYON (HIGH DEFINITION TELEVISION)
YKSEK TANIMLAMALI TELEVZYONUN TARHES-JAPONYA ............
YKSEK TANIMLAMALI TELEVZYONUN TARHES- AVRUPA.............
MAC (Multiplexed Analogue Components) Sistemi....................................
PALplus Yaynlar ..........................................................................................
HD-DIVINE (Digital Video Narrow-Band Emission) Sistemi......................
YKSEK TANIMLAMALI TELEVZYONUN TARHES- ABD ...................
zet................................................................................................................
Yararlanlan Kaynaklar..................................................................................
79
80
81
81
82
84
85
85
86
86
88
89
90
90
indekiler
Film Sanatn Ortamnda ......................................................... 92

GRfi ..............................................................................................................
LUMRE KARDEfiLER VE SNEMANIN DOUfiU......................................
GEORGE MELS VE FLMN YENDEN KEfiF ..........................................
SNEMATOGRAFNN GELfiMES................................................................
Edwin S. Porter..............................................................................................
David Warth Griffith .....................................................................................
SAVAfi SONRASI AVRUPA VE DNYADAK GELfiMELER .......................
SERGE M. ESENSTEN ................................................................................
1950DEN SONRAK GELfiMELER ...............................................................
Yeni Gerekilik............................................................................................
Savafl Sonrasnda ABD Sinemas ..................................................................
Yeni Dalga .....................................................................................................
1960 SONRASI FLMN DEfiEN YZ .....................................................
2000L YILLARDA FLM................................................................................
zet ...............................................................................................................
Yaflamn inden............................................................................................
Sra Sizde Yant Anahtar ..............................................................................
93
94
96
97
97
98
99
101
104
104
105
106
107
109
110
112
113
114
115
115
Video Sanatn Ortamnda....................................................... 116

VDEO SANATIN ORTAMINDA ...................................................................
Videonun Sanatnn Ortaya kfl ................................................................
Teknolojik Temeller ................................................................................
Toplumsal Temeller ...............................................................................
Sanatsal Temeller ....................................................................................
Videonun Bir Sanat Ortam Olarak Keflfi ...................................................
Video Televizyona Karfl ...............................................................................
Farkl Video Uygulamalar ............................................................................
Gerilla Video ..........................................................................................
Feminist Video ........................................................................................
Video Heykel - Video Yerlefltirme .........................................................
Canl Video Uygulamalar, Video Performanslar...................................
zet................................................................................................................
Okuma Paras ..............................................................................................
5. NTE
117
117
117
120
122
126
127
128
128
129
129
131
132
133
134
135
136
136
6. NTE
vi
indekiler
7. NTE
amzn Grsel letiflim Ortam Olarak

Yeni Medya ............................................................................... 138
KAVRAM OLARAK YEN MEDYA ................................................................
YEN MEDYANIN KARAKTERSTK ZELLKLER.....................................
Saysal Dnflm ...........................................................................................
Taflnabilirlik ..................................................................................................
Zaman ve Mekan Snrsz letiflim ................................................................
Eflzamanszlk.................................................................................................
Etkileflimlilik ..................................................................................................
Kitlesizlefltirme...............................................................................................
A Eriflimi.......................................................................................................
Kiflisellefltirebilme ..........................................................................................
Arayz Tabanl / Grsel letiflim ..................................................................
Yndeflme ......................................................................................................
Temsil Sistemi ve temevcudiyet ................................................................
Yeni Temsil Yzeyi Olarak Yeni Ekran.......................................................
zet ...............................................................................................................
Okuma Paras ........................................................................................... ..
139
144
144
146
148
149
150
152
152
154
154
156
156
157
160
163
164
166
166
167
nsz
nsz
19. yzylda nesnelerin siyah- beyaz iki boyutlu olarak bir yzey zerine kaydedilme buluflunun hemen ardndan grntlerin doal renkleriyle kaydedilebilme ve elence arac olarak daha genifl ortamda kullanabilme istei oluflmufltur.
Gerekten de fotoraf bir resmetme arac olduu kadar bir elence arac olarak
giderek nemini artrmfl, bugn dahi fotoraftan doan elence aralar vazgeilmez olmufltur.
Hareketli grntlerin tarihi aslnda hareketsiz grntnn tarihini de kapsamaktadr. nk temel felsefe duraan kaydedilmifl ardflk grntlerin harekeliymifl gibi gsterilmesi dflncesinde yatmaktadr. Bu nedenle benzer ok sayda
yan yana izilmifl grntlerden tutun da glge oyunlarnn gsterimi iin gelifltirilen aralarda da amalanan fley grntlerin canlandrlmas isteidir.
Daguerren diyoramas, Kircherin byl feneri, Gaspar Robertin fantazmagorya (Phantasmagoria)s ile ilk rneklerini grdmz duraan elence
grntlerinin ardndan, Ayrtonun thomtrop (Thaumatrope)u, Plateaunun fenakitiskop (phenakistoskop)u ile hareketli elence aralarnn dnemine geifl
oldu. nsanlar elendirmek amal gelifltirilen bunlara benzer strobskop (stroboscope), zoetrop (zoetrope), praksinoskop (praxinoscope) gibi felsefi oyuncaklar byl fenerle birleflimleri sonucu sinemann temellerini attlar. Ve artk
hareketli grntnn nlenemez ykselifli bafllad.
XXI. yzyla gelindiinde ise gnmz dnyas artk hayal tacirlerinin akl almaz gsterilerine sahne olmaktadr.
flte, Hareketli Grntnn Tarihi adn taflyan bu kitabn kapsamnda anlatlanlar da fotorafn bulunufl yllarndan bafllayarak gnmze uzayan sre iinde bu geliflmelerdir.
7 niteden oluflan bu kitabn 1. nitesi sinemann douflunu, 2. nite videonun
ve televizyonun ortaya kfln, 3. nite film ve videonun hangi ortamlarda kullanldn anlatmaktadr. Sinema, video ve televizyonu kapsayan hareketli grnt teknolojisinin geliflimi ve sanat ortamnda kullanmlar, 4, 5 ve 6. nitelerde anlatlmfltr. 7. nitede ise amzn en geliflmifl teknolojilerinin dier adyla yeni medyann
grsel iletiflim ortamnda yapt devrimin etkileri zerinde durulmaktadr.
Sinema, televizyon, video, internet gibi birbiriyle rekabet eden fakat birbirine
ilham kayna olan bu grsel iletiflim teknolojileri gelecekte kuflkusuz baflka iletiflim ortamlarnn da domasna katkda bulunacaklardr.
Bu geliflmelerin tarihsel srecinin ve kullanm ortamlarnn anlatld Hareketli
Grntnn Tarihi kitabn hazrlarken yararlandmz kaynaklara ok fley borluyuz. Ayrca kitabn nite yazarlarna, dizgisini, bask ncesi kontroln ve basksn
gereklefltirenler ile elinize ulaflmasnda emei olan herkese teflekkr ederim.
Editr
Do.Dr. Feyyaz BODUR
vii
HAREKETL GRNTNN TARH
tarihinin bafllangcndaki dayanak noktalarn tanmlamak.

N Film
Sinemann
douflu ncesindeki icatlar sralamak ve temel alflma prensipleN rini aklamak.
yzey zerine ilk kaytlarn zetlemek.
N Hareketin
grntlerin selloit film zerine ilk kaytlarn zetlemek.
N Hareketli
Filmin
yzey
zerine yanstlmasn aklamak ve ilk film gsteriminin sineN ma tarihi asndan
nemini deerlendirmek.
Sinemann
ortaya
kflna
ve geliflmesine katks olmufl kiflileri ve bulufllarn
N sralamak.
Amalarmz
Anahtar Kavramlar
Film
George Eastman
Sinema
Selloit Film
Hareketli Grnt
Thomas Alva Edison
A Tabaka zlenimi
Kinetograf
Byl Fener
Kinetoskop
Hareketli Optik Oyuncaklar
Kara Maria
Eadweard Muybridge
Lumire Kardefller
Fotoraf Tfei
Sinematograf
erik Haritas
Hareketli
Grntnn Tarihi
Filmin Tarihi
Film Tarihine Girifl

Sinemann nclleri
Kaydedilen Hareket
Hareketli Grntlerin Filme Kaydedilmesi
Perdedeki Film
Yarflmada Unutulanlar
Filmin Tarihi
FLM TARHNE GRfi
N
A M A
Film tarihinin bafllangcndaki dayanak noktalarn tanmlamak.
Bugnn dnyasnda her yl yaklaflk 15 milyar insan baflka hayatlar, baflka yerleri ve baflka insanlar tanmak iin sinema salonlarn dolduruyor. Sadece kendilerini heyecanlandracak ve duygusallafltracak yeni arayfllar iin deil sradan yaflamlar ierisinde kendilerini daha zarif, daha merhametli, daha flefkatli, daha
adaletli yapabilmek adna perdedeki yaflam figrlerinin ok daha tesine gemeye alflyorlar. yle ki insanlarn ne giydikleri, ne yedikleri, nasl hareket edecekleri ya da konuflacaklar, neye inanp neye inanmayacaklar izledikleri filmler tarafndan flekillendiriliyor. Ayrca filmler farkl kltrlere ieriden bakmay, gl
estetik deneyimlerin kazanlmasn, fakl dflnce biimlerinin keflfedilmesini de
salyor. Bu ylesine byk bir medyum ki dnya elence sektrnn en byk
payna sahiptir.
19. yzyl sinemann keflfine doru giden srete elencenin ve popler kltrn grsel biimlerinin ortaya kflna tanklk etti. Orta ve alflan snflarn elencesi olan elence parklar, sirkler, konserler ve diyoramalar ucuz olmalarna karfln insanlarn uzun seyahatler yapmalarna neden oluyordu. Opera salonlar ve tiyatrolardaki gsteriler ise neredeyse her flehirde olmasna karfln pahalyd. Dier
taraftan fotorafn keflfi insanlarn baflka yerleri keflfetme merakn gidermek iin
bir bafllang olmasna karfln tam bir kitle retimine dnflememesi sonucu ok
kk bir kitlenin ihtiyacn karfllyordu. Bu nedenlerle daha ucuz ve daha genifl
kitlelerin elenmesini salayacak sinemann ve onun arac olan sinematografn
keflfine giden yol iin gerekeler ortadayd.
Telefonun (1876), fonografn (1877) keflfedildii 19. yzyln son dnemi sanayi devrimi ile birlikte sinematografn keflfine de tanklk edecekti. nsan eli demeden teknolojik cihazlar araclyla retilen elencenin kitlesel yeni biimi ve yeni
bir sanatsal medyum olan sinema 1895de doacakt.
Film Hareketli Grnt Sinema

Film denildiinde selloit tabanl (bugn daha ok plastik) fla karfl duyarl malzeme akla gelir. Bir fotoraf dkkanna gittiiniz zaman film isterseniz size bir ru-
Diyorama: Daguerre
tarafndan keflfedilmifl optik
elence. Deiflen flk
efekleri altnda dev
transparan resimler
gsterilirken, bir yandan da
kk pencereye benzer bir
akla bakan seyirciler,
dnen platformla resmin bir
parasndan dierine doru
ar ar hareket ettirilir.
lo fla karfl duyarl selloit flerit verirler. Ayn zamanda film art arda gelen grntlerin fotorafik yansmasdr. Ama film bu teknik karfllklarnn ok daha tesindedir. Genellikle filme ya da film izlemeye (daha ok Amerikallar kullanr) gidersiniz. Ama ayn zamanda sinemaya da (daha ok ngilizler kullanr) gidersiniz.
Franszlar ise bu selloit flerite pellicule derken film onlar iin dramatik yapl projenin ismidir. Sinema szc ise hem filmlerin izlendii salon hem de ok daha
genifl anlamyla bir kltr tarif eder. Bu nedenle sinemann icad yerine hareketli grntleri sabitleyen bir dizi fotoraf haline getiren sinematografn icadnda
sz etmek daha doru olur. Lumire Kardefllerin icatlar olan aygta Yunanca Kinema hareket ve graphein yazmak szcklerinden yola karak isimlendirdikleri Cinematographe, yani hareketi yazan, Lumirelerin kendilerinden nce kullanlan hareketli grntler (ngilizce, motion pictures) tanmlamasndan yola
ktklarn gstermektedir. Yani onlar iin asl belirleyici olann hareketin yzey
(film) zerine resmedilmesidir. Cinematographedan yola klarak ksaltma olarak
kullanlan sinema (cinema) daha kapsayc bir tanmlama olmakla beraber film ve
hareketli grnt szckleri de kullanla gelmifltir.
Tm bu szcklerin yannda zellikle bir sanat medyumunu tanmlayan yedinci sanat la birlikte rya fabrikas, fantezi makinas gibi metaforlar, beyaz
perde gibi filmin yanstld yzeyden yola klarak yaplan tanmlamalar da
kullanlmfltr.
Atabaka zlenimi Keflfi

Film tarihinin bafllangc, hareketi inandrc bir biimde temsil edecek basit optik
aletler ve oyuncaklardan karmaflk makinelere doru geliflim salayan bir dizi teknolojik buluflun sonucuydu. Fakat hem oyuncaklar hem de makineler insan gznn bir tr kusuru olan atabaka izlenimine balyd. Atabakadaki kalclk ya
da grme srar olarak da bilinen bu kusur Antik Msrdan bu yana bilinen fakat
bilimsel olarak 1824de ngiliz bilim adam Peter Mark Roget tarafndan tanmlanan
karakteristik bir insan algsyd.
Buna gre bir nesne ya da grnt gz nnde yok olduktan sonra atabakada (retina) ok ksa bir sre (saniyenin 1/20si ila 1/50si arasnda) grnty beyinde tutar. Bu olguyla ilgili en basit rnek flk sndrldkten sonra flk duyusunun atabakada bir sre daha izleniminin srmesidir. Bylece bir hareketin kk
anlardan oluflan paralarn gsteren bir dizi resim art arda ve belli bir hzda gsterildiinde hareketli grnt yzey zerinde bir yanlsama olarak oluflur. Bu durumda birinci resmin grnts atabaka zerine geldiinde beyin alglar ve bir
sre tutar, hemen ardndan ikinci resim alglanr ve bu resim beyinde tutulan ilk
resmin zerine gelerek akflr ve ardndan hareketin dier paralarn oluflturan resimler ayn flekilde peflpefle beyinde akflrlar. Bylece duraan resimlerden oluflan hareket bir yanlsama sonucu hareketliymifl gibi alglanr. Buna fi (phi) olgusu
ya da stroboskobik hareket denir.
Bu kusurdan yola karak resimlerle hareketli grntler oluflturma abalar 18.
yzyln sonundan bafllayarak 19. yzyln sonuna dek yani sinematografn keflfine
kadar yaplan tm kefliflerin dayanak noktas olmufltur. Alman mhendis Rudolph
Thun bu keflifleri temellerinde yatan teknik ilkelere gre flyle snflandrmfltr:
Evre resimlerinin pefli sra dizilerek hareketin yeniden retimi,
Bir ember zerindeki kk pencerelerin hzla dndrlmesiyle, durmakszn hareket eden resimlerin elde edilmesi,
1. nite - Filmin Tarihi
Hareketi oluflturan evre resimlerinin bir btn olarak ya da ksmi aralklarla

birbiri ardna gelifli,
Mercekler ve ayna araclyla evre resimlerin optik dzenlenmesi,
Uzun resim fleritleri,
Hareketli resimlerin yanstlmas.
SNEMANIN NCLLER
N
A M A
Sinemann douflu ncesindeki icatlar sralamak ve temel alflma

prensiplerini aklamak.
Byl Fener
17. yzyln ortalarnda Hollandada kaflifler gndzleri flk kayna olarak gnefli
geceleri de kandil flklarn kullanarak yanstc bir yzey zerine boyanmfl resimleri bir mercek araclyla bir duvarn zerine yansttlar. Bugnn sinema salonlarndaki projeksiyon cihaznn atas saylan bu aygt Byl Fener (Magic Latern,
Laterna Magica)di.
Benzer flekilde yanstma amal olarak Ortaada hatta daha nceleri kullanlan aygtlar olduu bilinse de ilk kez Alman cizvit papaz ve bilim adam Athanasius Kircher tarafndan Iflk ve Glgenin Yetkin Sanat (1646; Ars Magna Lucis et
Umbrae) adl kitabta izimlerle aygt tanmlanmflt. Iflk kayna (genellikle kandil
fl), mercek sistemi ve yanstmak iin cam zerine yaplmfl resimlerden oluflan
byl fener ve ayn zamanda yanstc bir yzey, perde ya da beyaz bir duvar olmas gerekliydi. Fenerin dflarya flk veren yuvarlak deliinin nne bir mercek
sistemi yerlefltirip, onun da nne zerine resim izilmifl cam konulduunda, fenerden dflarya yaylan flk cam yzey zerinden eflit flekilde yaylp geerek karfldaki yanstc yzeye dflerdi. Bylece cam zerindeki kck resim defalarca
bytlerek yzey zerinde belirirdi. Kircher 1653de saydam resimleri bir daire
iinde dzenleyerek, on iki resim yanstabilen bir aygt gelifltirdi.
Fotoraf 1.1
Kircherin Iflk ve
Glgenin Yetkin
Sanat adl
kitabndaki byl
fener izimi. 1646.
Fotoraf 1.2
18. yzyl sonuna
ait tek mercekli
byl fener
Fotoraf 1.3
19. yzyla ait iki ve
l mercekli byl
fenerlerle resimler
arasnda eritmeli
geifller yaplarak
hareket yanlsamas
elde edilmeye
alfllyordu.
Sonraki iki yzylda hzla Avrupaya yaylan ve gelifltirilen byl fener bir elence arac haline gelerek insanlarn kalabalk gruplarla karanlk mekanlarda izledii bir gsteriye dnflmfltr. Bunlardan en etkili olan Belikal Etienne Gaspar
Robert tarafndan ilk kez 1798de Pariste ve daha sonra btn Avrupada yaplan
Fantazmagorya (Phantasmagoria) gsterisiydi. nce ve fleffaf bir perdenin arkasna gizlenen byl fenerle yanstlan iskelet, hayalet ve korku verici figrlerin grntleri insanlarn beeniyle izledikleri etkili bir gsteri olmufltu.
Sonraki yllarda taflnabilir olarak gelifltirilen byl fenerler ile yaplan gsteriler byk Avrupa flehirlerinin sokaklarnda yaygnlaflt. Ayrca daha da gelifltirilerek mercein st ste yer ald byl fenerde grntnn birbirine eritmeli geifli salanarak duraan resimlerle hareket duygusu yaratlmaya
alfllmfltr.
Byl fenerin nemi hem bir yzey bir perde (beyazperde) zerinde grnt
reten teknolojik bir ara olmas hem de insanlar biraraya getiren bir elence arac olmasyd. Bylece bugnn sinemasnn temel ritellerinden biri olan karanlk
salonda arkadan yansyan byl fln perdede oluflturduu iz dflm ve bu
gsterinin aurasna kaplan izleyiciler ilk kez biraraya geliyordu.
Hareketli Optik Oyuncaklar

19. yzyl boyunca bilim adamlar grmenin fizyolojik yapsyla ilgili ok nemli
bir zellii keflfettiler. nsan gz saniyede minumum yaklaflk 16 resmi (ayn hareketin ardflk olarak aflamalarn gsteren resimler) arka arkaya izlerse grnty
hareketli olarak alglyordu. Bu keflif srasnda bir ok bilimsel alflmann rn
olarak ortaya kan optik oyuncaklar iflte bu hareket yanlsamasn gstermeyi hedefliyordu.
Bunlardan ilki, ngiliz fiziki Dr. John Ayrton Paris tarafndan 1825te bulunan
thomtroptu (thaumatrope). Yunanca thauma - mucize ve tropos - dnfl kelimelerinden oluflan aygt mucize dnfl anlamna geliyordu. Her iki ucuna ip
balanmfl daire fleklindeki karton bir diskten oluflan oyuncakta diskin iki yzne birbiriyle iliflkili izimler yaplyordu. Diskin iki tarafndaki ipler her iki elin
iflaret ve baflparmaklar araclyla dndrlerek gerilmesi salanyor ve ipin
serbest braklp geri sarlmas halinde de diskin dnmesi yoluyla resimler btnlk oluflturan tek bir resim olarak alglanyordu. rnein kafese giren kufl, at
zerinde binici gibi.
Fotoraf 1.4
Diskinin bir
yznde kufl, bir
yznde kafes olan
thomtrop hareket
ettirildiinde gz
alttaki flekilde
olduu gibi
grecektir.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
K T A P
Fotoraf 1.5
Farkl thomtrop
Trnekleri.
ELEVZYON
NTERNET
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
http://courses.ncssm.edu/gallery/collections/toys/html/exhibit06.htm
adl adreste hareketli thomtroplar grebilirsiniz.
Gzn a tabaka izlenimi zellii nedeniyle grmenin sreklilii kuralna dayanan thomtropta resimlerin nce biri grlyor ve birinci resimin a tabakadaki
izlenimi devam ederken hemen ikinci resim zerine geliyordu. Bu iki resim srekli birbirini takip ederek iki sabit grnt birleflerek tek bir grnt gibi alglanr.
Parisin yapt bu alflma dorudan hareket algsnn ortaya kmasndan ok gzdeki yanlsamay kullanarak yzey zerinde iliflkili iki resimden yeni bir resim
retmek mmkn oluyordu. Yani thomtrop sinematografn keflfi amacna giden
yolda atlan bir admdan ok bilimsel bir alflma olarak duygularn gelifltirilmesine ynelik olarak kullanlan bir aygtt. Bu yzden de dnemindeki benzer alflmalarn rnleriyle birlikte felsefi oyuncaklar olarak anld.
Ne thomtrop ne de byl fenerin resimli camlar teknik nedenlerle dorudan
sinematografn ncl olarak nitelendirilemez. Sinematograf 1832 ylnda Plateaunun fenakitiskopu ve Stampferin strobskopuyla bafllar.
Belikal fiziki Joseph Antoine Ferdinand Plateau (1801-1883) grntnn sreklilii zerine alflmalarn 1825de Peter Mark Rogetn dikey ubuklar arasnda
grlen tren tekerlei ve sonrasnda da Michael Faradayn Faraday tekerlei alflmalarnn devam fleklinde gelifltirmifltir. Plateau alflmalarn 1829da yaynlad
ve 1832-1833 yllarnda fenakitiskop (phenakistoscop) adl aygt yapt. 1836da da
strobskopik etkinin yasalarn gelifltiren Plateau gze ardflk gelen on alt resmin
bir saniye ierisinde gereki bir hareket olarak alglandn keflfetti.
Yunanca phenax yanltma ve scopein grmek kelimelerinden meydana gelen fenakitiskopun anlam yanltan grflt. Bir mil zerinde dnen basit bir diskten oluflan aygtn zerinde nceleri sekiz ya da on iki, gelifltirildii dnemden
sonra ise on alt kk yark ve bu yarklarn zerinde de bir hareketin srelerini
gsteren resimler vard. Bu disk bir ayna karflsnda dndrlp, aynadan yans-
yan grntye yarklardan bakldnda hareket yanlsamas gerekleflmifl oluyordu. Ardflk olarak yarklar yardmyla tek tek grlen resimler gzn a tabakas
zerinde, grmenin sreklilii kuralna gre, biri kaybolurken dieri onun zerine
gelerek srekli bir devinim olufluyordu. Hareketin ilk resmiyle son resmi birbirine
baland iin sonsuz bir dngsel hareket meydana geliyordu. rnein devaml
koflan bir at, srekli ilerleyen bir koflucu gibi. Bu alflmada zerinde durulmas gereken nokta vard: birincisi hareket oluflturan resimlerin says, ikincisi diskin bir
rtc grevi yapmasn salayan yarklar ve ncs de diskin dnme hzyd.
Bylece ileride sinematografn gelifltirilmesi iin ihtiya olan iki fley ortaya kmflt: gz iin duraan resimler arasnda grntnn olamayaca bir boflluk (ileride
bir rtc ile salanacaktr) ve bir saniye ierisinde belli bir sayda resimin gsterilebilmesi gereklilii (nceleri on alt daha sonralar ise saniyede yirmi drt kare
olacaktr).
Fotoraf 1.6
Fenakitiskop. Bir
hareketin
evrelerinden oluflan
resimler ekseni
etrafnda evrilerek
bir ayna yardmyla
eksendeki
yarklardan
baklnca grmenin
sreklilii kuralna
gre hareket
yanlsamas oluflur.
10
SIRA SZDE
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
Fotoraf 1.7
D Kyapm
KAT
1833
iki
boksrn
karfllaflmasnn
SIRA SZDEgsteren
evrelerini
bir fenakitiskop.
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
DKKAT
N N
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Plateaudan bamsz olarak yine ayn dnemde fenakitiskopa benzer bir aygt Avustruyal matematiki Simon Ritter Von Stampfer (1792-1864) gelifltirdi. Strobskop (1834)
yunanca strobos dnmek ve scorpe grmek anlamna
K (stroboscope;
T A P
gelir) adn verdii bu aygtn fenakitiskopdan fark ikinci bir diske sahip olmas ve
disklerden birinin yarklar iin dierinin de resimler iin olmasyd. Bu sistemde kiflinin ayna karflsnda olmasna gerek yoktu. Dndrldnde bir diskin yarklaTELEVZYON
rndan dier taraftaki diskte bulunan resimler ardflk olarak izlenebiliyor ve hareket algs olufluyordu.
http://www.visual-media.be/
adl sitede hareketli optik oyuncaklarn nasl alfltklarn
NTERNET
grebilirsiniz.
Bu eflit optik oyuncaklarn bir sonraki versiyonu zoetropdu (zoetrope). Yunanca zoe yaflam ve trope dnmek kelimelerinden oluflarak yaflam tekerlei anlamna
gelen aygt 1834de ngiliz matematiki William George Horner (1786-1837) tarafndan gelifltirilmiflti. Fenakitiskopun alflma prensibinin st ak ar bir dayanaa oturtulmufl dner bir tambura uygulanmfl biimi olan zoetropda uzun yarklar
tamburun emberinin zerinde bulunuyordu. emberin i ksmna ve tabana emberin yarapna eflit boyutta, zerine bir hareketin ardflk paralarndan oluflan izilmifl resimlerin bulunduu kat fleritler yerlefltirilirdi. Bu yerlefltirme tamburun
dfl yzeyinde bulunan her bir yarn tam karflsna bir resmin gelecei flekilde yaplrd. Tambur evrildiinde tamburun dflnda yarklardan bakan kifli duraan resimlerden yaratlan hareketi grrd. 1834de Bristolde ortaya kmasna ramen
oyuncak 1867ye kadar satfla karlmamfltr. Zoetrop iin yazlabilecek ilgin bir
not ise nl Amerikal yapmc-ynetmen Francis Ford Coppolann 1970de kurduu flirket ve stdyonun isminin Zoetrope olmasdr.
11
Fotoraf 1.8
12 resimli bir
zoetrop.
Optik ve felsefi oyuncaklarn nemlilerinden biri de Charles Emile Reynaudnun (1844-1918) Fransada 1877de gelifltirdii praksinoskopdu (praxinoscope).
Zoetropun gelifltirilmifl hali olan aygtda tamburun kenarlarndaki yarklar kaldrlmfl ve emberin i merkezine on iki adet drtgen ayna yerlefltirilmiflti. Aynalarn
her biri bir resmin karflsna geliyordu. zleyen kifli tambur dndrldnde aynalara bakarak hareket yanlsamasn gryordu. Ortaya kan hareket zoetroptan
daha yumuflak ve daha az bafl dnmesi yaratyordu. Aynalara bakan biri hareket
yanlsamas yaratan resimlerin hzl bir flekilde deiflimini gryordu, hem de zoetropun sunduundan daha aydnlk ve daha net bir grntyle.
Fotoraf 1.9
11 (solda) ve 12
aynal (sada)
praksinoskoplar.
12
Yzeye Yanstlan Grnt ve Optik Tiyatro

Bir yzey zerine hareketli grntnn yanstlmas alflmalar 1800lerin ikinci
yarsna denk gelir. Kaflifler ve bilim adamlar 17. yzyldan beri bir yzey zerine
grnt yanstma abalarn ve bunun sonucu olan Kircherin byl fener ilkelerini kullanarak hareketli grntnn yanstlmas iin alfltlar. Bu alflmalarn byl fenerden fark duraan resimlerin yanstlmas deil hareket yanlsamas olarak alglanan grntlerin yanstlmaya alfllmasyd.
Bu alflmalardan ilki kimya ve fotoraf eitimi de almfl fiziki ve top yapmcs Baron Franz Von Uchaitusun (1811-1881) projektr (projector) olarak adlandrlan aygtyd. Uchaitus 1834de bafllad bu alflmalarn 1853de fenakitiskop ve
strobskop aygtlarn byl fenerle birlefltirerek gelifltirdi. Aygt strobskoptaki gibi iki diskten ve fl gnderen bir fener sisteminden olufluyordu. Strobskoptan
tek fark diskler bir kol yardmyla ters ynlere dndrlyordu. Fenerden gelen
flk ndeki diskin yarklarndan geerek ikinci diskin zerindeki fleffaf bir yzey
zerine elle izilmifl resimlere (on iki tane) ulaflyor ve burdan da mercek yardmyla geerek perdeye ya da beyaz bir duvara yanstlyordu. Bylece yanstlan
yzey zerinde ilk kez gerek bir hareket algs ortaya kmflt.
1869da Amerika Birleflik Devletlerinde A.B. Brown bugnn projeksiyon makinalarndaki mekanizmalarn benzeri olan bir tr rtc ve malta hann iinde
olduu projeksiyonlu fenakitiskopun patentini almflt. Bu makinede yarklar yerine bir rtc vard ve yanstlan resimlerin herbirinin deiflimi srasnda rtc fln duvara gitmesini nlyordu.
Fotoraf 1.10
E. Reynaudnun
1882de bir byl
fener yardmyla
yapt ilk
praksinoskop
gsterisini
canlandran izim.
Bu arada praksinoskopun yaratcs Reynaud da buluflunu bir adm teye gtrerek aygtn projeksiyonla birlefltirdi. 1878de Reynaud Praksinoskop Tiyatrosunu yapt. Aygtn bu ilk modeliyle hareketli grntleri bir fener yardmyla kk bir perdeye yanstarak bir izleyici topluluuna gsteri yapt (1882). Fakat resim says on ikiyle snrlyd. Reynaud 1888de aletin daha geliflmifl bir modelini
yapt. Kendisinin izdii ve boyad cam plakalar deri bir flerit zerinde birlefltirdi. Bir metal ubuk araclyla bir delie balanan fleritler bir kasnan etrafnda
13
srayla birlefltirilerek fenerle projeksiyon yaplyordu ve artk on iki resimle de snrl deildi. stedii kadar resimi izerek birlefltirebiliyordu.
Reynaud 28 Ekim 1892de optik tiyatro (thtre optique) adn verdii halka ak
ilk byk gsterisini Parisde Grvin mzesinde yapt. Afiflinde Iflkl Pandomimler
(Pantomimes Lumineuses) yazl her biri 500-600 izim resimden oluflan gsteriyle 15 dakikalk bir flov gereklefltirdi. Reynaudun gsterisine bir piyanist de mzikleriyle gsteriye efllik etti. 1900e kadar Grvin mzesinde binlerce gsteri yapan
Reynaud 500 binden fazla insana bu buluflunu izlettirdi.
Fotoraf 1.11
E.Reynaudnun optik
tiyatrosu insanlar
heyecanlandrrken
ayn zamanda da
byk lekli bir ilk
gsteri olma
niteliiyle nemlidir.
KAYDEDLEN HAREKET
A M A
Hareketin yzey zerine ilk kaytlarn zetlemek.
Fotorafn keflfi insann iindeki kaydetme isteinin bir sonucuydu. Gereklii ve

an kaydetme ynnde bir eilim olduu 19. yzyl iin nemli bir dflncedir. Bu
dflnce hareketsiz bir ann fotorafla resmedilmesinden hareketli bir ann fotorafla resmedilmesine kadar geen sredeki alflmalarla nemli bir deiflim gstermifltir. Uzun pozlama srelerine ihtiya duyulan anlar (duraan an ve hareket) ile
ksa srede pozlanabilen ann yani gerekte hareketin resmedilmesi arasndaki
fark hem fotorafln deiflimi anlamnda hem de sinematografa giden srete
nemli admlar olmufltur.
J. N. Nipcenin 1826da cam bir plaka zerine sekiz saatte pozlayarak ektii
fotorafla, Muybridgein 1/1000 saniye hznda pozlayarak ektii fotoraf arasndaki fark, Pleteaunun elle izdii resimlerle Robert Capann 1936da spanyol
Savaflnda ektii bir cumhuriyeti askerin lm ann gsteren nl lm an
adl fotoraf arasndaki fark kadar byk ve nemlidir.
14
Fotoraf 1.12
Robert Capann
Cumhuriyeti
Askerin lm
(1936) ann
kaydedildiini
gsteren en etkili ve
nl fotoraflardan
biridir.
lk bafllarda iinde hareket olmayan duraan fotoraflar ekilirken, daha sonralar hareket ann kaydetmek ancak hareketin bir ann duraan bir flekilde pozlayarak hareketin taklit edilebilmesiyle mmkn oldu. Uzun pozlama sresi nedeniyle ancak hareketin evreleri ayr ayr ekilebiliyordu. Fakat bu kendiliinden
annda olan bir hareketin kayd deildi. Dolaysyla ncelikli olan hareketin annn
fotoraflanmasyd. Bu da ancak pozlama sresinin nemli bir flekilde azalmasyla
mmkn olabilirdi. Sinematografa giden yolda ihtiya olan bir hareketin tm evrelerini gsterecek art arda ekilmifl fotoraflard.
Muybridgein At
Gen yafllarnda ngiltereden Amerikaya g eden ngiliz peysaj fotorafs Eadweard Muybridgein (1830-1904) alflmalar hareketin doasnn fotoraflanmas
zerineydi. San Franciscoda fotoraf olarak alflrken nn hayvanlarn ve insanlarn hareketlerini zmlemeye alflarak kazand. Fakat Muybridgei bu alflmalara iten nedense olduka ilgin bir yknn sonucuydu. 1872de California valisi Leland Stanford ile arkadafl Dr. John D. Isaas arasndaki bir iddiayd yknn
bafllang noktas. ddiaya gre trs giden bir atn drt ayann da yerden kesildii bir an oluyor muydu yoksa bir aya her durumda yere mi deiyordu. Bunun
iin Muybridgeden bu iddiay bilimsel deneylerle kantlamasn istediler.
Her fleyden nce Muybridgein ihtiyac olan fley saniyenin ok kk dilimlerinde pozlama yapacak bir rtcye sahip fotoraf makinesiydi. Gelifltirdii makineyle saniyenin 1/500i srede pozlama yapabilen bir rtc gelifltirdi. Sonrasnda 12 kameray atn koflaca mekann karflsna bir dizi halinde yerlefltirdi ve
her bir kamerann rtcsn hareket ettirecek ekim dmesinden koflu pistine
bir ip ekti. Koflan at her bir ipi kopardnda, her bir kamera atn o andaki hareketini pozlayacakt. Nitekim yle de oldu ve atn tm hareketleri fotorafla resmedilmiflti. ddiay kazanan da Stanford olmufltu; atn drt ayann da yere demedii bir an vard.
15
Fotoraf 1.13
E. Muybridgein
hareket
alflmalarndan biri
(19 Haziran 1878).
1878e kadar alflmalarn ve makine teknolojisini gelifltiren Muybridge stereoscopik grnt salayan ift objektifli fotoraf makinesiyle saniyede 1/1000 rtc
hzna ulaflarak bu kez atn koflusunun 24 fotorafn ekmeyi baflard. Her ne kadar Muybridge iin sadece hareketi zmlemek nemliyse de onun seri fotoraflar ilk kez kaydedilen bir hareketli grntler sekansyd. Ama onun ncelikli
hedefi hareketin anlarn duraan birer fotoraf olarak kaydetmekti. Bu yzden de
Muybridge 1878de Atn Hareketi (Horse Motion) adl kart serisini, 1887de de birok hayvann hareketlerini resmettii fotoraflaryla da Hayvan Hareketi (Animal
Locomotion) adl kitabn yaynlad. Amac sadece canl hareketin anlarn fotoraflamak olduu iin de hibir zaman hareketli resimleri keflfeden adam olarak
anlmad. Ancak Muybridgein alflmalar fotoraf kullanarak yzey zerinde hareket yanlsamas yaratmaya alflan yeni geliflmelere hz kazandrmfltr.
Fotoraf 1.14
Merdivenlerden nen
Kadn. Muybridge
hayvan
hareketlerinden
sonra insan
hareketlerinin
evrelerini de
kaydetmifltir.
Muybridge alflmalarnn son dneminde fotoraflanan hareketli grntleri perdede yanstmay amalayan bir projektr zerinde de alflarak bir aygt gelifltirdi. Zoetropun bir benzeri olan ve ayn prensiplerle alflan zoepraksinoskop (1879; zoopraxiscope) on iki fotorafn yer ald bir cam disk ve rtc grevi gren ikinci bir
diskten olufluyordu. Aygtn yanstma zellii sayesinde ilk kez perdede gerek bir
hareketin fotoraf tekniiyle resmedilmifl anlarndan oluflan ve grmenin sreklilii
kuralna bal bir hareket yanlsamas oluflmufltu. Bylece Muybridge bu gelifltirdii
aygt sayesinde insanlar iin yeni bir elenme ortamnn temellerini de atyordu.
16
Mareyin Fotoraf Tfei

nsan hareketlerini ve zellikle de hayvan hareketlerini fotoraf yoluyla kaydetmekle ilgilenen Fransz bilim adam Etienne-Jules Marey (1830-1904), Muybridgein alflmalarndan yola karak fotoraf teknii zerinde yeni bir aygt gelifltirdi: Fotoraf tfei (1882; photographic gun). Aslnda Mareyin fotorafla ilgili alflmalarn ikiye ayrmak gereklidir. Birincisi kronotoraf kullanarak yapt alflmalardr. Marey tfek fleklindeki fotoraf makinesiyle saniyede 12 fotoraf ekerek
tek bir cam plaka zerine yapt kaytla uan bir kuflun hareketlerini zmlemeyi baflard. lk kronotoraflarn ektii fotoraf tfei (kronotorafik tfek olarak
da adlandrlmfltr) hareketli grnt asndan byk nem taflr. alflmalarnn
ikinci evresinde ise 1887de cam plakalar yerine kat film fleritlerini kullanmfl,
1888de de selloit filmin ortaya kflyla beraber alflmalarn filmle srdrmfltr. Bu alflmalarla birlikte saniyede 100 fotoraf ekmeyi baflarmfltr. Anatomi ve
fizyoloji alannda yapt alflmalarda, atlarn, kufllarn, kedilerin, kpeklerin ve dier birok hayvann hareketlerini kaydederek kas, eklem, iskelet yaplaryla anatomik zelliklerini anlamaya alflmfltr. Daha sonra insan hareketleriyle de ilgilenen Marey, iinde ektii fotoraflarn da yer ald Hareket (1894; Le Mouvement)
adndaki kitabn yaymlamfltr.
Fotoraf 1.15
E.J. Mareyin
gelifltirdii fotoraf
tfei.
Mareyin tek bir fotoraf makinesi kullanarak hareketi ortaya karmaya ynelik gerek anlamda seri fotoraflar elde etmesi, ileride kullanlacak hareketli grnt kaydedecek teknolojiye sahip film kameralarnn temel yapsn ve alflma
prensibini ortaya karmfltr.
Fotoraf 1.16
E.J.Marey, ektii
kronotoraflarda
insan hareketlerini
zmlemeye
alflmfltr.
17
Fotoraf 1.17
E.J.Marey
alflmalarna ilk
olarak hayvan
hareketlerini
zmleyerek
bafllamfltr.
HAREKETL GRNTLERN FLME KAYDEDLMES
N
A M A
Hareketli grntlerin selloit film zerine ilk kaytlarn zetlemek.
Eastman ve Film
1880ler boyunca hareketli grntlerin fotoraflanmasna ynelik alflmalar ngiltere, Fransa, Almanya ve Amerika Birleflik Devletlerinde hzlanmflt. Genellikle
kaflifler ve bilim adamlar hareketi kaydedecek ve yanstacak makineler zerine
alflmalarn younlafltrmfllard. Ama fotoraflarn yzey zerine kaydedildii fla karfl duyarl yzeyler ounlukla bu alflmalarn geliflmesi iin bir engel oluflturuyordu. Cam yzeyler ya da maden alaflml levhalar fla duyarllklaryla snrl ve hantaldlar. Ayn zamanda bir yzeye yanstlabilmesi iin de cam levhalar yeterli avantaj salamyorlard. Bugne kadar grnty kaydetmenin mi yoksa yanstmann m daha kullanfll olduu tartflma konusu olsa da, hafif, saydam ve fla
karfl duyarl bir malzeme gerekliydi.
Anahtar kelime filmin topluma sunumu Amerikal George Eastman tarafndan
(1854-1932) olmasna karfln, Eastmann filmin mucidi olduu tartflmal bir konudur. nk Amerikal papaz olan Hannibal Goodwin (1822-1900) fla karfl bir
emlsiyon olarak selloidin patentini 1887de almaya alflmflt ve film fleridini
farkl bir malzemeden de olsa denemiflti. (Eastmanla aralarnda tarihin en byk
patent davalarndan biri olmufl ve dava Goodwinin lehine sonulanmfltr.) Ancak
Eastman gelifltirdii rulo filmler fotoraf ve sinema tarihinin en nemli figrlerinden biri olacakt.
Eastman 1885de jelatin emlsiyonla kaplanmfl fla duyarl kat rulo fleritleri
cam plakalarn yerine bir kayt malzemesi olarak gelifltirdi ve adna da film (Yunanca film, ayak taban anlamna gelen pelma szcnden gelir) dedi. 1888de
Kodak ismi altnda ilk rulo film kullanan fotoraf kamerasn tantan Eastman bir
yl sonra da kat rulonun yerini alacak selloit tabanl filmi gelifltirerek piyasaya
srd. Bu esnek ve dayankl malzeme hem fotoraf iin hem de hareketli grnt kaydeden ve gsteren makineler iin devrim niteliinde olacakt.
Thomas Alva Edison ve Kinetograf

George Eastman tamamen fotoraflkla ilgileniyordu ve filmi icat ederken hareketli grnt ile ilgili bir dflncesi yoktu. Bu balanty Thomas Alva Edison
(1847-1931) ve yardmcs W. Laurie Dickson (1860-1937) kurdu. Elektrik ampul-
Selloit: 1870de keflfedilen

kimyasal sellloz nitrat
alaflml sentetik plastik bir
malzeme.
18
nn, fonorafn ve daha bir ok buluflun mucidi olan Edison 1888de hareketli grntleri kaydetmek ve gstermek iin makineler tasarlamaya karar verdi. 1889da
Mareyi ziyaret ederek kamerasndaki rulo film mekanizmasn inceleyen Edison
dnflte gen yardmcs Dickson hareketli grnt kamerasn yapmas iin grevlendirdi. Ardndan Eastman Kodaktan film malzemesi salayan Dickson kamera iin alflmalarna bafllad.
alflmalarn sonunda 1890da hareketli grnt kameras Kinetograf (kinetograph; Yunanca kinetos hareketli ve graphein yazmak kelimelerinden oluflur) ve
1891de de ekilen filmlerin gsterimini salayan Kinetoskopu (kinetoscope; Yunanca kinetos hareketli ve scopos izlemek kelimelerinden oluflur) gelifltirdiler.
Hareketli grnt kaydeden bir karanlk kutu olan kinetografn fotoraf makinesinden fark bir elektrik motoruna ve iinde filmin ilerlemesini salayan bir mekanizmaya sahip olmasyd. Film, kutu iinde sarl olduu makaradan elektrik motoru yardmyla hareket ederek objektifin hemen arkasndaki pencerede durup tek
tek pozlanyordu. Pozlanan filmin yerine pozlanmamfl filmin gelebilmesi iin rtc pencereyi kapatyor ve yeni film pencere nne yerlefltikten sonra rtc tekrar alp filmin pozlanmas salanyordu. Filmin kamera iindeki dzgn akfln
salamak iin de pencere yanndaki Dicksonn gelifltirdii trnak sistemi vard. Ancak bu trnaklara filmin yerleflebilmesi iin filmin kenarnda deliklere (perfore) ihtiya vard. nceleri Eastmandan aldklar 35 mm. enindeki filmin kenarlarna gelifltirdikleri bir makineyle bu delikleri ayorlard. Sonralar ise Eastman fabrikasnda filmde her pozlanan fotorafn dikdrtgen erevesinin kenarlarna 4er delik
olacak flekilde 35 mm.lik film retmeye bafllad. Bu flekilde retilen ilk film bugne kadar devam eden bir standart oldu. Dzgn olarak alan perfore, film iin hayati bir neme sahipti ve bu sayede filmde pozlanan resimlerin eflit uzaklkta olmalar ve filmin kopmadan kolayca hareket etmesi saland. lk gelifltirdikleri kamerada filmi aynen fotoraf kameralarndaki gibi yatay olarak pozlayan Edison ve
Dickson, daha sonra gelifltirdikleri kameralarda, daha uygun olduunu dflndkleri, filmin dikey olarak hareket etmesini ve pozlanmasn saladlar. 35 mm. film
genifllii ile birlikte film rulosunun dikey olarak hareket etmesi ve pozlanmas da
bir endstri standart oldu.
Hareketli grnt kameralarnn standart olmas gereken nemli bir zellii
de rtc hz ve saniyede pozlanan kare says olacakt. Kinetograf ile saniyede
40-48 kare kaydediliyordu. Sonraki sessiz filmler dneminde bu saniyede 16 ila
22 kare arasnda olurken ok sonralar sesli film ile birlikte saniyede 24 kare
standart hale geldi. Tm bu standartlar ve bugnn sinema kameralar, Edison
ve Dicksonn kamerasnn temel tasarmnda ufak tefek deifliklikler yaplmas
dflnda hi deiflmedi.
Edison ve Dicksonn hareketli grnt izlemesi salayan aygt kinetoskop, o
gne kadarki projeksiyon makinelerinin aksine, grup izlemesinden ok tek bir izleyicinin filmi izlemesine olanak tanyordu. Edison ayn zamanda bir ifl adam olduu iin bunun daha karl bir yatrm olacan dflnd. Bu nedenle kinetoskop
tek bir kiflinin para deyerek film fleritlerindeki hareketli grntleri izleyebilecei kifliye zel bir aygt oldu. Aslnda kinetografn alflma mekanizmas prensibinin benzeri olan aygt, yaklaflk 15-20 metre uzunluundaki film fleridinin takl olduu diklemesine duran byk bir kutuydu. Film fleridi kabinin st ksmnda yer
alan izleme deliinin nnden geiyor, her bir kare bu delik nnde sabitlenip
19
alttan gelen bir elektrik lambasnn fl ile grnr oluyordu. Sabit kare deiflimleri yine -kelebek fleklindeki- bir rtc yardmyla fl kesilerek salanyordu.
Bu ayn kinetografn kaydettii gibi saniyede 48 karenin gsterimi fleklindeydi.
Bylece duraan grntleri tek tek izleyen insan gz grmenin sreklilii kuralna gre grnty hareketli olarak alglyordu.
Fotoraf 1.18
Kinetoscop, iinde
film fleritlerinin
akt bir dikizleme
(gzetleme)
kutusuydu.
Kinetoskop o kadar ilgi grd ve ayn zamanda iyi bir ifl adam olan Edison tarafndan o kadar iyi pazarland ki Amerika ve Avrupada hzla yayld. Edison insanlarn elenceye karfl ilgilerini keflfetmiflti. 1894te New York Broadwayde ilk
kinetoskop salonu ald. Salonda 10 kinetoskop makinesi vard ve her birinde de
ayr birer film bulunmaktayd. zleyiciler 25 sent karfllnda filmleri izleyebiliyorlard. Halkn gsterdii ilgi karflsnda Chicago ve San Franciscoda yeni salonlar
ald. Gsterilerin Atlantiki gemesi ise ok uzun srmedi. 1894 yaznda Pariste
ilk gsterimini yapan kinetoskop iin ayn yln Kasm aynda da Londrada ilk kinetoskop salonu ald.
lk Stdyo: Kara Maria (Black Maria)

Edison ve Dickson yaptklar icadn ok ilgi greceini nceden tahmin etmifller ki
daha ticari kinetoskop gsterileri bafllamadan nce (1893) devaml film retecek
bir stdyo kurdular: Kara Maria (Black Maria). New Jerseydeki laboratuvarlarnn
bahesine kurduklar bu stdyo gn flndan yararlanabilen, ziftli bezle kapl duvarlar, alp kapanan at sistemi ve raylar zerinde hareketli sistemiyle akllca
tasarlanmfl ilk film stdyosuydu. Bu mtevazi yap iki odadan olufluyordu. Arka
blmde kocaman csseli kinetograf yer alyordu. Dier oda ise kk hikayelerin sahne hareketleri iin salanmfl bir stdyo mekan. Komik flekilli bu yap siyah
duvarlar ve dnemin Kara Maria olarak adlandrlan polis vagonlarna benzedii
iin Edisonun yannda alflanlar tarafndan ayn isimle anlmfltr ve bu gerek resmi isminden (Kinetoskop Tiyatrosu) daha kalc olmufltur.
20
Fotoraf 1.19
lk film stdyosu
Kara Maria (Black
Maria).
Fotoraf 1.20
Edisonun yapm
olan Annabelle
Whitford Mooreun
oynad Kelebek
Dans (1894-95,
Butterfly Dance) adl
filmin 35 mm. film
fleridi.
nceleri yirmi saniyelik sonralar ise kinetoskopun snrl ykleme kapasitesi

nedeniyle bir dakikay gemeyen filmlerde sirk hayvanlar, akrobatlar, trapezciler,
boks karfllaflmalar, danslar, nl insanlarla yaplan kimi performanslar ve hatta
vodviller ekilmifltir. Bylece tarihi Charles Musserin dedii Amerikan yaflamnn
ve performans kltrnn byk deiflimi bafllamfltr.
1895de kinetoskop ile fonograf (daha sonra gramofon ismini alacaktr) birlefltirmek isteyen Edison bu flekilde dzenlenmifl kinetoskopa kinefon (kinetophone)
adn verir. Bu aslnda sesle grntnn uyumlu bir flekilde gsteriminin yaplmasyd. Kinetoskopdan filmi izleyen kifli filmdeki sesleri de bir fonograf ve buna
bal bir kulaklk araclyla dinliyordu. Bu nedenle de Dickson Kara Mariada kinetografn yanna stdyodaki aksiyonun seslerini kaydetmek iin fonograf da yerlefltirir. Bu gsterimler ok baflarl olmasa da sesin ve grntnn biraraya getirilmesi abalar iin nemli olmufltur.
Kinetograf ile hareketli grntnn fotoraf malzemesi kullanarak kaydedilmesi konusunda anlacak
ilk isim olan Edison (ve Dickson) ne varki sinemann
bafllang noktas olarak ismini tarih sahnesine yerlefltirememifltir. nk ekonomik hrs onu bu konuma getirmifltir. Byle bir izlencenin kendinden ncekilerin abalarnn (hareketli grnty projeksiyonla yanstma) devam olmas yerine o kendisine ok
gelir getireceini dflnd, insanlarn tek tek kulland bir gsterim aygt yapmfltr. Halbuki insanlarn birlikte byk bir perdede izlediklerinde daha ok
etkileneceklerinin belki de farknda olmayan ya da
farkndaysa da bunu ok nemli bulmayan Edison,
yine de gelecein yanstma teknolojisi zerinde flekilleneceini biliyordu ki bununla ilgili proje zerinde
alflmflt. Ne varki bir sre sonra projeyi rafa kaldrmflt. Tekrar projeyi ele alana kadar da ipi Lumire
kardefller gsledi.
21
Edison ve Dicksonn bu bulufllarnn nemi bir sonraki yzylda ok daha iyi

anlafllaca gibi Edisonun bulufllarn endstriye mal etmesi de onun sadece bir
hayalperest olmadn gsterir. Edisonun ve alflanlarnn insan zekas ve eliyle
ortaya koyduklar bulufllar Sanayi Devriminin insan eli demeden ortaya kan
rnlerini reten teknolojileridir.
PERDEDEK FLM
N
A M A
Filmin yzey zerine yanstlmasn aklamak ve ilk film gsteriminin sinema tarihi asndan nemini deerlendirmek.
Lumire Kardefller ve Sinematograf

Auguste Lumire (1862-1954) her ne kadar sinematograf kardefli Louis Jean Lumirein (1864-1948) bir gecede icat ettiini sylese de, hem kamera hem de gsterici olan aygt, onlarn Anschtz, Reynaud ve Edisonun alflmalarn inceledikten ve zerine alt ay alfltktan sonra ortaya kmfltr. Babalar Antoine Lumirein
Edisonun kinetoskopunu Pariste (1894) grdkten sonra oullarn daha iyi bir
aygt gelifltirmeleri ve bunun da bir yanstc olmas gerektii konusunda teflvik etmesi Lyonda (Fransa) fotoraf levhalar reten ve Avrupann en byk reticisi
olan Lumire kardeflleri heyecanlandrmflt. Ayrca yerel bir kinetoskop iflletmecisinin kardefllere, Edisonun satt pahal filmlerden daha ucuza filmler yapp yapamayacaklarn sormas ayn zamanda bir kamera tasarlamalar konusunda da onlar dflndrd. Bylece 35 mm. selloit film kullanan hem kamera, hem yanstc
hem de pozitif kopyalar reten bir aygt gelifltirdiler. 13 fiubat 1895de patentini aldklar aygtn ilk ad Projeksiyonlu Kinetoskopdu (Kintoscope de (en) projection).
Ancak ksa bir sre sonra Yunanca kinema hareket ve graphein yazmak kelimelerinden yola karak sinematograf (Cinmatographe) adyla deifltirdiler.
Fotoraf 1.21
Lumire kardefllerin
ilk sinematograf.
22
Lumire kardefllerin makinesi iinde saatilik geleneinden alnan bir mekanizmann (dur-ilerle dzenei) objektifin alflyla filmin ilerleyiflini mkemmel bir
flekilde koordine ettii bir makineydi ve kinetografa gre ok hafifti (7 kg.). Dfl
merkezli dnen trnak dzeneini kullanan Lumireler Edisonun aksine -ilk yaptklar filmlerde- filme her kare iin bir delik atlar. Ayrca makine elektrikle alflmyor bir manivela dzenei ile elle alfltrlyordu. Gsterici olarak kullanldnda da elektrik ampulu yerine kalsiyum fl kullanlyordu. Lumire kardefllerin aldklar en nemli karar ise kamera saniyede 16 kare film ekiyor, yine ayn hzda
ve sayda da gsterim yapyordu. Bu hz ve kare says sonraki 25 yl boyunca uluslararas bir standart oldu.
lk Gsterimler
Mart 1895de ektikleri ilk filmleri Lumire Fabrikalarndan kfl (La Sortie de
Iusine Lumire Lyon, 46 sn.) 22 Mart 1895de Pariste Ulusal Endstrinin Geliflmesi Topluluunun (Socit dEncouragement IIndustrie Nationale) bir toplantsnda 200 kifli nnde gsterildi. Daha sonra Lyonda Fransz Fotoraf Topluluu
(Socits Photographiques de France) kongresinde (10 Haziran 1895) sekiz film
fleridinden oluflan daha genifl bir program, ardndan da Brksel ve Paris Sorbonneda uzmanlardan oluflan bilimsel ve ticari topluluklara gsterdiler.
Halka ak olarak yaplan ilk gsterim, 28 Aralk 1895te, Pariste Capucines
Bulvarndaki Grand Cafde yapld. En uzunu 49 sn. olan on filmin gsterildii
programda Auguste Lumire ve eflinin bebeklerini besledikleri Bebein Yemei
(Le Repas de bb, 41 sn.) gibi kendi sradan yaflamlarn gsterdikleri bir film ve
belki de dramatik yapl ilk kurmaca film olarak nitelendirilebilecek Bahvan Sulamak (Le Jardinier Iarroseur arros, 49 sn.) adl film de yer almaktayd. Bahvan Sulamak filminde bir ocuk bahvann hortumunu skfltrr, bahvan hortumu
kontrol etmek isterken ocuk hortumdan ayan eker ve bylece bahvan slanr. Film ilk harekete dayal komedidir. Programda ilk gsterilen film olan Lumire
Fabrikalarndan kflda ilk belgesel film olma zelliini taflmaktadr.
Fotoraf 1.22
Lumire kardefllerin
ilk ektikleri ve
gsterimini
yaptklar film
Lyondaki Lumire
Fabrikalarndan
kfldan bir kare.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
23
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
K T A P
TELEVZYON
N T E Rilk
N E Tgsterdikleri
http://www.institut-lumiere.org/english/frames.html Lumire kardefllerin
on filmi bu internet adresinde seyredebilirsiniz.
Kimi kaynaklar Grand Cafde gsterilen ilk filmin Trenin Ciotat Garna Varfl (LArriv dun train en gare de La Ciotat, 50 sn.) olduunu yazsalar da Lumire
Fabrikalarndan kfl ilk filmdir. lk gsterilen on filmin ierisinde olmamasna
ramen Trenin Ciotat Garna Varflnn bu flekilde nitelendirilmesinin sebebi ilk
yaplan filmler arasnda en arpc rneklerden biri olmasdr. Filmde garda nce
uzaktan grlen tren hzla yakn ekime gelir ve durur, yolcular inerler. Trenin hzla zerlerine geldiini gren izleyicilerin heyecanland ve hatta rivayete gre bir
ksmnn sandalyelerin altna saklanmaya alfltklar yazlmfltr.
Yaptklar gsteriler srasnda olaanst bir ilgiyle karfllaflan Lumire kardefller Paristeki gsterimlerinin hemen ertesinde 20 fiubat 1896da Londrada ilk gsterimlerini gereklefltirdiler. 1896nn ilk aylarndan itibaren sinema salonlar oktan bir ihtiya haline gelmiflti. ok ksa aralklarla salonlar almaya bafllad: Lyon
(25 Ocak), Londra (17 fiubat), Bordeaux (18 fiubat), Berlin (29 fiubat) ve New York
(18 Haziran). Grand Cafdeki ilk gsterimden otuz befl frank kazanan Lumireler
ok ksa bir sre ierisinde gsterimlerden haftada yedi bin frank kazanr hale gelmifllerdi. Fransa dflnda da hzla yaylan baflarlar onlar, daha fazla gsterim iin
daha fazla film yapmaya ynlendirdi. 1897de arflivleri 358 filme, 1901de 1299a
ulaflmflt. Bu sinema endstrisinin doumu ncesi flaflrtc bir verimlilikti. Bu filmler arasnda Cezayir, Tunus, Almanya, ngiltere, spanya, Avusturya-Macaristan,
Rusya, sve ve Kuzey Amerikadan grntler, farkl hikayelerden oluflan filmler
ve tarihsel neme sahip kaytlar vard.
Ayrca bu ilk filmler anlatm dili olarak ounlukla, geree dokunmadan ona
karfldan bakan ve gzlemleyen bir yapdayd. Edisonun kinetografnn aksine sinematograf hafif olmasna karfln kamera sabit durur hareket etmezdi. Herfley sabit ada gerekleflirdi. Onlar gereklie dokunmadan olduu gibi kaydediyorlard. Fakat buna ramen kamera perdede etkileyici grntler yaratacak flekilde konumlandrlyordu. Bu da byk ihtimalle Louis Lumirein baflarl fotorafln-
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
Fotoraf 1.23
Sinema tarihinin ilk
film afifli. Bahvan
Sulamak T(Le
ELEVZYON
Jardinier Iarroseur
arros).
NTERNET
24
dan kaynaklanyordu. Onlarn grntleri sinemann gcn ve geleceini oluflturacak temel izlekleri ortaya koymaktadr.
Yeni retim biimi ve sunumuyla yeni bir anlayfl ve anlatm diliyle ortaya kan sinema bu ilk filmlerle, belki de Lumirelerin beklentilerinin de tesinde, byk ilgi toplad. Baflka lkelerde ekilmifl genel grntlerle dfl dnyay tanmaya
bafllayan insanlar Arabaya Binen talyan Kral ve Kraliesi, ar II. Nikolayn Ta
Giyme Treni gibi filmlerle kendi yafladklar evrenin dflndan haberler alyorlar,
Faust, Hazreti sann Hayat ve ilesi, Neron ve Napolyon gibi filmlerle bilgileniyorlar, Komik Grntlerle (Vues comiques) eleniyorlard. Bu eilim gelecek
yzyla damgasn vuracak bilgi, haber ve elence endstrilerini adeta mjdeliyordu. Ne varki tm bu geliflmelere karfln Louis Lumirein sinema iin gelecei olmayan bir keflif demesi, mucitlerin, icatlarnn kaderi konusunda her zaman ngrlere sahip olamayacaklarn da gsterir.
YARIfiMADA UNUTULANLAR
N
AM A
Sinemann ortaya kflna ve geliflmesine katks olmufl kiflileri ve

bulufllarn sralamak.
Teknoloji-retim-sanayi zinciri iersindeki geliflim, birbirini tetikleyen olaylar ve

bulufllar sayesinde, rekabeti bir ortam karmfltr. Nitekim hareketli grntnn
kaydedilmesi ve yanstlmas srecinde de bu kendini gstermifltir. zellikle Plateaunun fenakitiskopundan Lumirelerin sinematografna kadar olan srete birok kifli ve bir ok olay olmufl, kimileri tarih kitaplarnn satr aralarna skflrken
kimilerinin ismi ise hi anlmamfltr. zellikle 1885-1896 aras sinemann hem teknolojik hem de endstriyel olarak geliflimi asndan nemli sayda mucit, bilim
adam, arafltrmac, giriflimci ve hatta sadece ilgisi olduu iin bu konuda dflnen
kifli olmufltur. Ayn anda birbirinden habersiz gelifltirilen fikirler, arafltrmalar, birbiri iin kvlcm yaratmfl ardl icatlar, taklitler, alnan fikirler, yarm kalan teflebbsler ve belki de dramatik sonlarn hepsi sinemann belirsiz ve tam yzeye kamamfl tarihinin paralardr. Bu sre ierisinde onlarca kifli arasndan bazlar vardr ki onlar anmadan gemek mmkn deildir. Bugn insanlar sinema salonlarnda koltuklarna oturup rahata filmlerini izliyorlarsa bunda bu insanlarn da
emei vardr.
Bunlardan ilki Fransz Louis Aim Augustin Le Prince (1842-1890) baz film tarihileri tarafndan sinemann gerek babas kabul edilir. 1888de Amerikada 16
mercekli projektr ile bir hareketli grnt kamerasnn patentini alr. Bir sre sonra gelifltirdii tek mercekli modeli ise patent iin Amerikada reddedilmifltir. Halbuki bir ka yl sonra Amerikal Edisona benzer bir kamera iin patent verilecektir.
14 Ekim 1888de muhtemelen Eastman kat filmle (baz kaynaklar selloit film olduunu iddia eder) saniyede 12 kare olarak ngilterede ektii bir filmi (Roundhayn Garden Scene) Leedsde gsterir. 1888 ve 1889 yllarnda perfore film kullanarak gelifltirmeye alflt kamerasyla Amerikada gsteri yapmay planlarken
1890 ylnda Dijondan Parise giden bir trende gizemli bir flekilde kaybolur. Bir daha ne kendisinden ne de yannda tafld valizinden haber alnamaz. Belki de aygtn Edisondan bir yl Lumirelerden befl yl nce tamamlayarak yarfln galibi
olacakt.
25
Fotoraf 1.24
L.A. Le Princein ilk
ektii filmi
Roundhayn Bahesi
Manzarasnn
(1888, Roundhayn
Garden Scene) film
fleriti.
ngiliz mucit ve portre fotorafs William Friese-Greene (1855-1921), John Arthur Roebuck Rudgen Biyofantik Fenerini (Biophantic Lantern) gelifltirmekle ifle
bafllad. 1887de hareketli grnt kameras iin selloitle deneyler yapmaya alflt ve 1889da perfore selloit film kullanarak saniyede 10 fotoraf eken bir kamera tasarlad. 1893e kadar iki kamera daha tasarlad. 1890da ilk gsterimini yapan
Friese-Greene dflk kare says nedeniyle hareket yanlsamasnda yeterli etkiyi
yapamad. Ayn yl ierisinde Edisona yapt kamerann izimlerini gndermesi
nedeniyle fikirlerinin Edisonun laboratuvar tarafndan alnd iddia edilse de bu
hibir zaman kantlanamamfltr. Daha sonralar hareketli grntlerde renk konusunda alflmalar yapmfl ve renkli film konusunda teoriler gelifltirmifltir.
Tam bir mucit saylmasa da ismi anlmadan geilemeyecek kiflilerden birisi de
Amerikal Jean Aim Le Roydur. 1876da fenakitiskopu gelifltirmekle ifle bafllayan
ve saydam pozitif plakalar yanstan Roy, Edisondan kinetoskop filmleri satn alp
kendi projeksiyon makinesine uyarlamaya alflt. Lumirelerden bir hafta nce
(22 fiubat 1895) New Yorkda Edisondan ald bu filmlerin gsterimini yapan bu
Amerikalnn gsterisine koyduu isim ilginti: Le Royun Muhteflem Sinematograf (Le Roys Marvelous Cinematographe).
Bir elektriki ve bilimsel aletler yapmcs ngiliz Robert W. Paul (1869-1943) ngiliz sinemasnn ilk ncllerindendir. 1894de iki Yunanl ifl adamnn Edisonun
kinetoskopunun bir kopyasnn ondan istemesi sonucu ilk kez bu yeni alana ilgi
duyar. Ancak bu teklifi nce reddedmesine karfln daha sonra Edisonun aygt iin
ngiltereden patent almadn renince denemeye karar verir. Orta Birt Acres
(1854-1918) ile birlikte kinetoskopu rnek alarak bu kamerann ilk ingiliz versiyonunu yaparlar. Paul-Acres kameras olarak anlan bu kamera ilk ngiliz kameras
olarak bilinir. Daha sonra filmlerin perdede yanstlmas zerine alflan ikili bir sre sonra ortaklklarn sonlandrp film kameras ve projektr pazarnda rakip
olurlar. Acres gelifltirdii ilk projektr ngilterenin ilk projektr olarak 14 Ocak
1896da sunarken, Paulda kendi gelifltirdii Tiyatrograf (Theatrograph) adl gstericisini 20 fiubatta Finsbury Teknik Okulunda sergiler. Ama ne ilgintir ki o gn
26
Lumirelerin Londrada ilk gsterimlerini yaptklar gndr. Paulun 1896da gelifltirdii bir baflka kamera filmde stste pozlamaya olanak veriyordu. Sinemann ilk
sihirbaz olarak anlan yapmc ve ynetmen Georges Mlisin kulland ilk kamera Paul tarafndan yaplan bu kameradr. Birt Acres ise daha sonra gelifltirdii
gn flnda ykleme yaplabilen ilk ev kameras (Home Film Camera) ve gstericisiyle nemli bir adm atmfltr. Bu sayede Acres film tarihinin ilk gezici haber kameraman ve haber filmleri yapmcs olur.
Bir kimya profesr olan baba Woodville Latham (1837-1911), oullar Grey
Latham(1867-1907) ve Otway Latham (1868-1906) ile birlikte Edisonun temsilcisi
olarak New Yorkda kinetoskop salonu iflletiyorlard. 1895de Edisonun alflanlarndan Eugne Lauste ile birlikte Lambda fiirketini (Lambda Company) kurdular
ve bir hareketli grnt projektr gelifltirmeye baflladlar. Kinetoskopun Edisonla birlikte mucidi olan Dicksonn da uzmanln gizlice paylaflt sylenen
proje sonunda Panoptikon adnda bir prototip film projektr gelifltirdiler. 1896da
ismini Eydoloskop (Eidoloscope) olarak deifltirdikleri yeni versiyonunda ok nemli bir bulufla imza attlar. Latham evrimi (Latham Loop) denilen mekanizma ile
hem film kameralarnda hem de projeksiyonlarda filmin akfl srasnda titreflimini
ve gerilimi azaltarak kopmasn nleyecek bylece de ok daha uzun film fleritlerinin kullanlmasn salayacak bir mekanizmayd.
Amerikal mekanik uzman ve mucit Thomas Armat (1866-1948) okuldan arkadafl Charles Francis Jenkins (1867-1934) ile birlikte gelifltirdikleri Fantoskop (Phantoscope) adl film projektryle Ekim 1895de Atlantada kinestoskop filmlerinden
oluflan ilk gsterimlerini yaptlar. Fakat lofl ve sabit olmayan grntsyle izleyiciler iin yetersizdi. Sonraki yllarda patent sorunlar yznden ayrlan ikiliden Armat gelifltirdii yeni makinesi Vitaskopun (Vitascope) patentini Edisona satarak
onunla alflmaya bafllad. Bu nedenle daha ok Edisonun Vitaskopu olarak anlacak yeni aygtn gelifltirilen dur-ilerle dzenei sayesinde filmin gsterim srasndaki akfl salkl bir flekilde yaplabiliyordu. 23 Nisan 1896da New Yorkda Koster ve Bial Mzik Salonunda ilk halka ak film gsterimi yapld. Gsterilen alt
filmden 5i kinetoskop iin ekilmifl filmlerdi, dieri ise Birt Acresin ektii Doverde Dalgal Deniz (Rough Sea at Dover) adl filmdi. Gsterim Amerikadaki ilk
film gsterimi deildi ama ticari olarak sreklilii olacak film gsterimlerinin bafllangcyd. 1897de Armat projektr iindeki mekanizmasn, bir yl nce Alman
Oskar Messterin (1866-1943) keflfettii Malta Ha (Maltese Cross) ile deifltirdi.
Cenova Mekanizmas (Geneva Drive) olarak da bilinen mekanizma sayesinde film
projektr cihaz ierisinde kusursuz bir flekilde ilerliyordu.
Film gsterimi iin icat edilen baflka bir sistem 1895de Almanyada ortaya kt. Max (1863-1939) ve Emil Skladanowsky kardefller Eastman rulo filmlerini kullanarak kendi gelifltirdikleri kamera sistemiyle saniyede sekiz kare ekiyorlard. Bu
54 mm. olarak ekilmifl filmlerden tekrar tekrar kopya alarak pozitif fleritler rettiler. Bu rettikleri fleritlerin kenarlarna delikler aarak Biyoskop (Bioskop) adn
verdikleri ift film fleridi kullanan iki projektrl sistemleriyle ilk gsterimlerini halka ak olarak Berlinde yaptlar. Bu gsterinin sinema tarihi asndan ok nemli bir zellii vard; Lumirelerin gsterisinden yaklaflk iki ay nce 1 Kasm 1895de
gerekleflmiflti. Ne varki ok hantal ve kullanflsz bir sistemdi. Bir sre sonra tek
fleritli 35 mm. film kullanan bir sistemi gelifltirmifl olsalar da Skladanowskylerin
sistemleri ticari anlamda ok uzun mrl olmad.
27
zet
N
A M A
N
A M A
Film tarihinin bafllangcndaki dayanak noktalarn tanmlamak.

19. yzyl sanayi devrimiyle birlikte teknolojinin
insan hayatna girmesi sonucu insanlara yeni elence alanlar ve popler kltr rnleri sunulmaya bafllamflt. Fotorafn icad byle bir durumun sonucuydu ama ne varki snrlyd. Daha
genifl kitlelere ulaflmak iin yeni alanlara ihtiya
vard. Hareketi yeniden retme arzusuyla birleflen bu temel kfl noktas sinemann douflunu
mjdeliyordu. Filmin tarihinin bafllangc olacak
fley, bir ok icadn ve bilimsel alflmann da temel dayana olacak a tabaka izleniminin keflfiydi. nsan gznn bir kusuru olan bu zellik
grntnn izleme kesilse bile kk bir sre
daha a tabakas (retina) zerinde kalmas prensibine dayalyd. Bylece ard ardna gelecek donuk kareler beyinde bir hareket yanlsamas oluflturuyordu.
tklar temel adm hareket yanlsamas yaratlabilmesi iin duraan resimlerin arasnda bir boflluk olmas ve bir saniye ierisinde belirli bir sayda resmin gsterilmesi gerekliliiydi. 19. yzyln ortalar felsefi oyuncaklarla oluflturulan hareket yanlsamasnn daha genifl kitlelerle paylaflmn salamak iin yzey yanstclarnn keflfedilmeye alflld bir dnemdir. Optik oyuncaklarla byl fenerin birlefltirilmeye alflld
abalarn belki de en nemlisi praksinoskop ve
kinemaskop olmufltur. Srada bu keflfin izleyici
kitlelerle bulufltuu, yanstmann byk perdelerde yaplmaya alflld halka ak gsteriler
vardr. Optik Tiyatro ile ilk kez hareketli grnt byk salonlarda kalabalk insan topluluklaryla buluflarak gelecein en byk elence sektrnn ilk sinyallerini verir.
N
A M A
Sinemann douflu ncesindeki icatlar sralamak ve temel alflma prensiplerini aklamak.

19. yzylda hareketli grnt adna yaplanlar
daha nceki grnt oluflturma ve onu yanstmaya dair bir ok gelenein devamdr. Bu geleneklerin devamnda olan, 17. yzyldan bafllayarak nceleri sabit resimleri yanstmak, sonralar
sabit olan grnty hareket ettirmek ve sonrasnda da bu resimleri hareketli bir yanlsama olarak bir yzey zerinde yanstma abalardr. Saydam bir yzeyin zerine izilen resimlerin bir
flk kayna ve bir mercek araclyla yanstlmas amacyla ortaya kan byl fener bugnn projeksiyon sistemlerinin atasdr ve insanlar etkilemeye ynelik olarak retilmifl bir
aratr. 19. yzyl boyunca grmenin fizyolojik
yapsn inceleyen bilim adamlar basit aletlerle
ve aygtlarla deneylerini gereklefltirdiler. Bu ilgin bilimsel aletler ayn zamanda da insanlar
etkilemek ve elendirmek iin kullanlnca felsefi oyuncaklar adn aldlar. Thomtrop, fenakitiskop, strobskop, zoetrop ve praksinoskop
gibi aletler grmenin sreklilii kuralna dayanarak bir hareketin aflamalarndan oluflan duraan resimlerden bir hareket yanlsamas yaratmaya ynelikti. Bu oyuncaklarn sinema iin at-
Hareketin yzey zerine ilk kaytlarn zetlemek.

Bir elence endstrisi olarak geliflecek sinema ilgin bir flekilde kaynan bilimsel alflmalardan
almfltr. Eadweard Muybridgein hareketi zmleme alflmalar, hareketin ardl aflamalarn ortaya karmak iin yzey zerine kaydetme alflmalaryd. Burada yzey, yeni resmetme ve oaltma teknii olarak hzla yaylan fotoraf malzemesinin cam yzeyiydi. Hareketi birden ok
fotoraf makinesi kullanarak kaydeden Muybridge sinema iin nemli teknolojik geliflmelere imza att. Saniyenin ok kk anlarnda filmi pozlayacak bir teknoloji gelifltirerek ann kaydedilebilmesini salyordu. Bylece ileride hareketli
grnt kameralarnda saniyenin ok kk dilimlerinin arka arkaya pozlanmasn salayacak
rtc teknolojisinin yolunu ayordu. Ondan
sonra gelen Mareyde, yine benzer bir bilimsel
alflmann rn olarak, gelifltirdii fotoraf tfei sayesinde bu kez hareketin ksa bir andaki
blnen fotorafik paralarn tek bir yzey zerine kayt edebiliyordu. Mareyin de gelifltirdii
sistem ilerideki hareketli grnt kameralarnn
da temel alflma prensibi olacakt; tek bir makinede saniyenin ok kk paralarn pozlayabilen bir kamera.
28
N
A M A
N
A M A
Hareketli grntlerin selloit film zerine ilk

kaytlarn zetlemek.
George Eastmann 1885de selloit tabanl malzeme olan filmi bulmas hem fotoraf tarihi hem
de sinema tarihi iin bir dnm noktas oldu. Bu
esnek ve duyarl malzeme hareketli grntnn
kayd iin bir ok kifliyi harekete geirdi. Mareyin alflmalarn inceleyen nl mucit Thomas
Alva Edison da hareketli grnt kaydedecek bir
kamera yapmaya karar verdi. Yardmcs Dicksonla birlikte 1890da hareketli grnt kameras Kinetograf ortaya kardlar. Hareketin evre
resimlerini Eastmann rulo filmine saniyede 48
kare pozlayan bir rtc sistemine sahip ve ayn
zamanda filmin ilerlemesi iin de bir motor mekanizmas olan kinetograf sinema kameralarnn
gerek anlamda bir bafllang noktasyd. Daha
sonra ektikleri bu filmleri izlettirmek isteyen
Edison 1891de de tek bir kiflinin izleme yapabilecei Kinetoskopu gelifltirdiler. Edisonun ticari
kaygsnn rn olan kinetoskop bir perdeye
yanstma aygt deil, film fleritlerinin bir delikten
izlendii bir kutuydu. Hem gerek anlamda hareketli grnt yanlsamasnn izleyenlerde yaratt heyecan hem de iyi bir pazarlamayla kinetoskop hzla btn Amerika ve Avrupaya yayld. Bu ticari baflar karflsnda durmayan Edison
hzla filmler retmek iin ilk film stdyosu Kara
Mariay 1893de infla etti.
Filmin yzey zerine yanstlmasn aklamak
ve ilk film gsteriminin sinema tarihi asndan
nemini deerlendirmek.
1894de Pariste Edisonun kinetoskopunu gren
babalarnn teflvikiyle bir sinema kameras ve gstericisi yapmaya karar veren Lumire kardefller
ksa sre ierisinde hem kaydedici hem de gsterici olan sinematograf gelifltirdiler. Filmin ilerleyiflini mkemmel flekilde salayan bir mekanizmaya sahip olan sinematografn hafif olmas
ve elektrik olmadan bir el manivelasyla alflabilmesi de byk avantajd. Daha sonra uzun yllar bir endstri standart haline gelecek saniyede
16 kare kayd ve gsterimi de Lumirelere aitti.
Mart-Haziran 1895 tarihleri arasnda uzmanlardan oluflan kk topluluklara kapal gsterimler yapan Lumire kardefllerin Pariste halka ak
ilk gsterimlerini yaptklar tarih olan 28 Aralk
1895 sonraki yllarda tarihiler tarafndan sine-
mann douflu olarak kaydedilir. Bu ilk gsterimin ardndan dnyaya hzla yaylan sinematograf sinemann ne denli gl bir medyum olacann da kantyd. Sadece sinematograf yapmakla kalmayan Lumireler, ektikleri filmlerle de
sonraki on yllarda sinemann evrimini belirleyen yapm biimlerini ve anlatm dilini de ortaya
koydular.
N
A M A
Sinemann ortaya kflna ve geliflmesine katks

olmufl kiflileri ve bulufllarn sralamak.
Simemann doufl yllar iin film tarihi asndan
bir belirsizlik dnemi sz konusudur. Mucitlerin
okluu, icatlarn birbirine benzerlii, yaflanan
olaylardaki tarihlerin yaknl ve net olmamas,
rekabet, akla kavuflmamfl olaylarn anlafllamamas byk bir karflklk yaratmfltr. Dolaysyla bugne kadarki bir ok film tarihi kitabnda
yer alan kimi isimlere baflka bir kitapta yer bulunamamfltr. Bunlardan Fransz Louis Aim Augustin Le Prince gelifltirdii kamerayla, Eastman
kat filmler kullanarak saniyede 12 kare ektii
filmi, yine kendi projektryle 14 Ekim 1888de
ngilterede gstermifltir. Benzer flekilde 1889da
gelifltirdii kamerayla ekimler yapan ngiliz William Friese-Greenede 1890da ilk projeksiyonlu
gsterisini yapar, fakat dflk kare says nedeniyle baflarl olamaz. Amerikal Jean Aim Le
Roy da kinetoskop filmleriye kendi gstericisiyle
Lumirelerin gsterisinden bir hafta nce Amerikada ilk gsterisini yapar. Ayrca ilk ngiliz kamerasn gelifltiren Robert W. Paul ve Birt Acres
ikilisi 1896da ilk gsterimlerini gereklefltirmifllerdir. Daha sonra Paul stste pozlama yapabilen bir kamera, Acresde ilk ev kamerasn sinemaya hediye ederler. Filmin akfln kolaylafltran
ve uzun rulolarn gsterimini salayan Latham
evrimini (Latham Loop) bulan Latham kardefller, filmin akfl srasndaki dur-ilerle sistemini
kusursuzlafltran Malta Han bulan Alman Oskar Messter, Edisonla beraber Vitaskop adl projeksiyon makinesini gelifltiren Thomas Armat ve
ift fleritli projektrleriyle Lumirelerin gsterisinden iki ay nce Almanyada ilk gsterimlerini
yapan Sklanadowsky kardefller film tarihi ierisinde anlmas gereken isimlerdir.
29
Kendimizi Snayalm
1. Bir nesnenin ya da grntnn gz nnde yok olduktan sonra gz retinas araclyla beyinde ok ksa
bir sre tutulmasna ne ad verilir?
a. Grme bozukluu
b. Grme eksiklii
c. A tabaka izlenimi
d. Fi olgusu
e. Stroboskobik hareket
6. Afladakilerden hangisi Thomas Alva Edisonun icatlarndan biri deildir?

a. Elektrik ampl
b. Fonograf
c. Sinematograf
d. Kinetograf
e. Kinetoskop
2. Bugnn perdeye yanstma sistemlerinin (projeksiyon) atas saylabilecek aygt afladakilerden hangisidir?
a. Fantazmagorya
b. Byl fener
c. Hayali fener
d. Praksinoskop
e. Fenakitiskop
7. Afladakilerden hangisi sinematografn dnemin dier kameralarna gre avantajlarndan biri deildir?
a. Hafif olmas
b. Elektrie ihtiya duymamas
c. Hem kamera hem de yanstc olarak kullanlmas
d. Film akfln salayan dur-ilerle mekanizmasnn
varl
e. Ucuz olmas
3. Gzn bir yzey zerinde hareket yanlsamasn

alglayabilmesi iin afladakilerden hangisine ihtiya
yoktur?
a. Hareketin evrelerini gsteren duraan resimlere
b. Resimlerin ardflk olarak belli bir hzda gsterimine
c. Resimler aras geifli salayacak rtc sisteme
d. Grmenin sreklilii kuralna
e. Byk boyutlu resimlere
8. Sinemann bafllang noktas olarak kabul edilen halka ak ilk film gsterimi kim tarafndan yaplmfltr?
a. Thomas Alva Edison
b. W. Laurie Dickson
c. Robert W. Paul
d. Lumire kardefller
e. Sklanadowsky kardefller
4. Afladakilerden hangisi hareketli optik oyuncaklardan biri deildir?

a. Fotoraf tfei
b. Fenakitiskop
c. Strobskop
d. Thomtrop
e. Zoetrop
5. Eadweard Muybridgein, bir hareketin tm evrelerini gsterecek ardarda ekilmifl fotoraflar fla duyarl
yzey zerine kaydedebilmesi iin ihtiyac olan fley
neydi?
a. Pozlama sresini azaltacak rtc sistemi
b. Rulo selloit film
c. Dur-ilerle mekanizmasna sahip bir kamera
d. Malta ha
e. Hareketli fotoraf kameras
9. Afladakilerden hangisi Lumirelerin bulufllar ve

gsterilerinin sinemaya katklarndan biri deildir?
a. Sinema konusunda kimi endstri standartlarnn
ortaya kfl
b. Yeni bir retim biiminin ortaya konmas
c. Sinemann anlatm biimlerinin yolunun izilmesi
d. Sinema salonlarnda genifl kitlelere gsterim yaplarak yeni bir elence trn insanln hayatna sokulmas
e. Bugne kadar hi deiflmeyen bir kamera sisteminin gelifltirilmesi
10. Sinema ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. Bir sanat trdr.
b. Bir elence trdr.
c. Byk bir kltr endstrisidir.
d. 19. yzyln en byk bulufludur.
e. Bir medyumdur.
30
Yaflamn inden
30/04/2005
LK KADIN YNETMEN
fikran Ycel
Dnyann ilk kadn ynetmeni Alice Guy Blach (18731968) sinema dnyasnn da en ilgin portrelerinden biri olarak ne yazk ki hak ettii ilgiyi grememifl bir sinema insan. O, ilk kadn ynetmen olmakla kalmyor,
ayn zamanda beyaz perdeye konulu filmi getiren ilk
ynetmen. Resmi sinema tarihinde ilk konulu filmi ektii sylenen George Meliesden birka ay nce 1896da
La Fee Aux Choux (Lahanal Peri) adl filmini ekmiflti.
Bu konu sinema tarihilerini ikiye bld. Charles Ford
filmin 1896 bafllarnda George Meliesden nce yapldn yazarken, baflkalar filmin daha sonra yapldn
iddia etti. Sonuta Alice Guy, baz sinema tarihlerinde
hi yer almazken bazlarnda birka satrla geifltirildi.
Alice Guyn filmi bir dakika sryordu ama konusunu
lahanann iinde ocuk yapan bir periyi anlatan bir
Fransz masalndan almflt ve ilk kurmaca film olma
zelliini taflyordu. Sinema tarihi onun bu nemini atlayarak getii iin ac ekmifl bir kadn Alice Guy. O
her tr denedi. Peri masallarn, fantastik hikyeleri,
romantik komedileri, dini meselleri, efsaneleri, opera
sahnelerini, flarklar ve nl tablolar filme dnfltrd.
Hatta 2000 Ylnda (1912) adl filmiyle bilim kurguya
da imza att. Geri bu filmdeki ismi de silindi. Filmde
kadnlarn ynettii topik bir dnyay anlatyordu.
Kamerayla oynayan sekreter Francis Lacassin Sight
and Sound dergisinde onunla ilgili yazd uzun makalesinde (1971), 1906da renkli ekilen ilk filmlerden birini (La Fee Printemps) yaptn yazd. Ayrca kronofon
adl, sesi filmin imgesiyle buluflturan ilkel bir aletin yardmyla bir-iki dakika uzunluktaki ilk sesli filmi ekmifl
olduunu da belirtti. Alice Guyn sinemayla tanflmas,
fotoraf aletleri reten Leon Gaumontun yannda sekreter olarak alflmas srasnda oldu. 1895de Louis Lumiere yeni icat ettii sinematograf gstermek zere
Gaumonta geldi. Alice Guy bu icat karflsnda byk
bir heyecan duydu ve bu yeni aleti pek ciddiye almayan Gaumontdan bu kameray denemek iin izin istedi. Yeni icad ocuk oyunca olarak gren patronu,
sekreterlik grevlerini aksatmamak flartyla oyun oynamasna izin verdi. Alice Guy hatralarnda sinematog-
raf ilk grdnde daha nceki tiyatro deneyimlerine

de dayanarak bir ske yazp oyuncu arkadafllarna oynatabileceini dflndn yazar. 1896da Paristeki
Uluslararas Sergide gsterilen La Fee Aux Choux byk ilgi grd ve Gaumontnun fotoraf malzemelerinin satflnn artmasna neden oldu. Gaumont, bu baflar karflsnda Alice Guy yeni kurduu prodksiyon flirketinin baflna getirdi.
Alice Guy 1905e kadar Gaumontnun yapt tm filmleri kendisinin ynettiini sylemifltir. 1905te kendisine
Victorine Jassetyi asistan olarak alan Guy, Esmeralda,
Notre Damen Kamburu, sann Hayat gibi nemli
filmleri ekti. Provencede boa grefllerini ekerken
tanflt Herbert Blach ile 1907de evlenen Alice Guy,
efliyle birlikte Amerikaya gitti. 1908de kz Simoneu
dnyaya getiren Guy yl kadar setlerden uzak kald.
1910da Solax prodksiyon flirketini kurdu. Kendi flirketiyle her janrda yzden fazla film yapt. Bunlarn ellisini kendisi ynetmiflti. Solax o yllarda bamsz film endstrisinin en baflarl yapm flirketi oldu. 1917de bamsz flirketlerin tekelleflen sinema endstrisi karflsnda ayakta kalmalar gleflmiflti. fiirket satld. Alice Guy
1922de eflinden ayrlarak Avrupaya dnd. Bu dnemde ders verdi, ocuk hikyeleri yazd ve sinemaya yeniden dnmek iin abalad. 1927de eski filmlerini bulmak iin ABDye gitti ama onlara ulaflmas mmkn olmad. Hayat, Ben bunlar yapan ilk kifliyim. Beni dikkate almak zorundasnz, demekle geen Alice Guya
1953te, 70 yaflndayken Fransz hkmeti tarafndan
Legion dHonneur dl verildi. Bugn Alice Guyn
ektii 300 filmden ok az bulunabiliyor. ektii filmlerin bazlar baflka ynetmenlere ait gibi gsterildi. Adnn sinema tarihinde nemsenmemesi, Alice Guyn pek
ok ilke imza att gereini deifltirmiyor. O ilk kadn
ynetmen, yapmc ve bir stdyo ile yapm flirketinin
sahibi olarak sinemann nc kahramanlar arasnda
yer alyor.
Kaynak:
http://www.radikal.com.tr/ek_haber.php?ek=cts&haberno=4562
31
Okuma Paras
TM SNEMA MT
George Sadoul'un sinemann kfl noktas konusunda
yazd kitab, bunun ekonomik ve teknik evrimin doal bir sonucu olduu grnfl savunan marksist yazarlardan olduka farkldr. O, bunun nedenselliin tarihi srasnnn bir ters evrimi olduu iddiasndadr.
Ona gre basit teknik icatlar flans eseri ortaya kabilmektedir. Sinema idealistik bir fenomendir. Kapsaml
insanlar beyinlerindeki dflnceler ile silahlandnlmfllardr. Bunlar teknolojinin yardm olmadan hayata geirilebilen fikirlerdir.
Bunun yannda sinema bilimsel ruha ok fley borludur.
Onun yaratclar hi flphe yok ki bilginlerdir. Bu tr
ilerlemeler ise belli bir sistem iinde olmann yansra
Edison gibi kendi kendini yetifltiren ve bamsz arafltrmalar yapan mucitlerin sayesinde meydana gelmifltir
byk lde. Niepce, Muybridge, Leroy, Joly, Demeny
ve hatta Louis Lumiere bile kendi igdlerine ynelik
olarak alflmalar yapmfl olan kiflilerdir. Bu tr alflmalar sabit fikirli olmakla badaflmayan bir yapya sahiptir. Sinemada teknik ilerlernelerin salad imkanlar kstldr. Bunun tersi olarak salam bir fikrin yaklaflk veya mkemmel grsellefltirilmesi ancak endstriyel icatlar sayesinde olabilmektedir. Bu fikirlerin pratik hayata
geirilebilmesinin arac bu tr oluflumlar ile mmkn
olur. Artk gnmzde bir sahnenin istenen grnmnn alnabilmesi iin ok eflitli teknik donanmlara ihtiya duyulduu herkes tarafndan kabul edilen bir
gerektir. Sinemann ilk kfl yllannda elbette ki bu yeni sanat btn bunlardan yoksundu. 1877 ve 1880 yllarnda Muybridge, hemen hemen tek baflna oluflturduu byk ve kanflk bir aletle bir atn devingenliini
kaydederek ilk sinematografik alflmay gereklefltirmifl oldu. Bunu baflarabilmek iin cam tabakann yzeyine slak kolodyum maddesi koymufltu. Bu mutlaka
gerekli olan fleyden sadece biriydi. Dier iki fley ise
kuru emlsiyon ve sabit bir taban oluflturulmasyd.
Sonraki yllarda hzla daha modem modelleri yaplacak
olan kamera ilk kez byle ilkel bir grnm iinde kullanlmaya baflland. Selloz fleritlerinin bu ifl iin uygun
olduu anlafllnca Lumiere kat film ile ayn fleyi yapmay baflaracakt.
fiimdi fotografik sinemann daha ileri bir aflamasna gz
atalm. Platoda yaplan basit hareketlerin bilimsel alflmalarnn ondokuzuncu yzyln endstriyel ve ekonomik geliflmelerini eklemeye ihtiyac yoktu. Henz phe-
nakistoskop ve zootrope bulunmadan nce akllca yaplann alflmalar sonucunda zor koflullarda pek ok
kaliteli ekimler yaplabilmifltir. Sinema alannda baflarlan alflmalarn pek ounun, o alflmann yaplabilmesi iin gerekli teknik geliflmeden nce gereklefltirilmesi gerekten ilgi ekici bir zelliktir. Sinema sanatnn bu tr icatlar bekleyecek fazla vakti yoktur. nemli ekimlerin bir an nce yaplmas gerekmektedir. Platonun daha nitelikli olarak kullanlmas Nicephore Niepce'ye rastlamfltr. Grntnn otomatik olarak sabitlenebilmesi iin gerekli donanmlar sayesinde ok sayda nitelikli grnt elde edilmeye bafllanmfltr.
Bu alandaki bilimsel, ekonomik ve endstriyel deiflimlerin tamamen tarihi tesadfler sonucu olduu hi
kimse tarafndan iddia edilemeyeceinin bir kez daha
vurgulanmas gerekmektedir. Fotografik sinemann ortaya kaca, tarihe kapsaml bir flekilde gzatldnda
onaltnc yzyldan itibaren ngrlebilecek bir olay olduu yaygn olarak kabul edilir. eflitli geliflmelerin salanamamas nedeniyle bu sanatn ilerlemesi yzyllar
boyu gecikmeye uramfltr. Tarihsel geliflme insanolunun yzyllardr gerekliin arayfl iinde olduunu
gstermektedir. Bunun elde edilmesi, kaydedilmesi ve
istenildii zaman tekrar kullanlabilmesi peflinde olan
uygarlk tarihinin sinemay eninde sonunda yarataca
belliydi. Nitekim geliflmeler bu ynde olmufltur.
Film Tarihisi olan P. Potoniee sinema sanatnn kaynann sanld gibi fotorafn icad sayesinde deil, stereoskopun icad sayesinde olduunu sylemektedir.
Arafltrmaclarn bu iflte bir gelecek olduunun farkna
varmalar iin gzlerini aan olay bu olmufltur. Sinemann bir pazar olabilmesi buna baldr. Uzaydaki devingensizlii gren insanlar fotoraf karelerinin birlefltirilerek hayatn kendisinin yeni bafltan yaratlabilecei gereine ulaflacaklarn grmfllerdir. Bu doann olaanst bir taklidi olacaktr. Grntnn hareketlilii iinde sesin ve rlyefin (resmin) birlefltirilmesinin tek bir
mucidi yoktur. Edison kinetoskopunu fonografa balamfltr. Demenay konuflan portreler retmifltir, Nadar ise
Chevreul ile birlikte yapt ilk fotorafik grflmede
"Benim hayalim kayt cihaz fotoraf fonograf ise onun
konuflmasn alrken konuflmacyla yzyze grflmektir" ifadesini gerekten de kaydederek bu yolda nemli bir adm atmfltr (fiubat 1887). Rengin hemen ortaya
kmamasnn nedeni renkli oluflumlarn ilerlemesinin ok yavafl olmasndan kaynaklanyordu. E. Reyna-
32
ud birka motifi renklendirmeye alflrken, Melies ilk

filmlerini kalplar halinde renklendirme yoluna gitmiflti.
Gerekliin tekniksel ve mekaniksel yeniden retimi
ondokuzuncu yzyldan itibaren sinema ile gereklefltirilmeye bafllamfltr. Fotoraf ve fonografn birlefltirilmesi tam bir gerekliin salanmasn beraberinde
getirmifl ve zamann geriye evrilmezlii afllmaya alfllmfltr.
Eer sanatn kfl noktas doann iinde bulunanlar
ortaya karmaksa teknik geliflmelerin sonucunda doada bulunan sesin saklanmas, bu "mit"in gereklefltirilmesi yolunda mesafe kaydedildiini gstermektedir.
Bu ifadenin flnda sessiz filmin bafllca mkemmellik
olmad ve ses ve renk gerekliliklerinin salanmadan
byle bir iddiada bulunmann sama olduu aktr.
Grnt tarihsel ve teknik olarak tesadf sonucu ortaya kmfltr. sessiz ekrana karfl duyulan nostalji, yedinci sanat olan sinemann doruk noktasnn onun emekleme dnemindeki sessiz filmler olmasn gerektirmez.
Ondokuzuncu yzylda sadece birka adamn hayal
glerinin, yardmyla ortaya kan ilk sinematik rnekler doann tam bir yknmesi olamaz. Sinemaya eklenen her yeni geliflme onu paradoksal olarak kfl noktasna biraz daha yaklafltracaktr. Ksaca, sinema henz
keflfedilmemifltir!
Bu adan baknca bilimsel bulufllarn ve endstriyel
tekniklerin sinemann keflfi kaynandaki nedenselliin somut sras iin iyimser olmak, en azndan psikolojik olarak, biraz zordur. ki endstri adam olan Edison ve Lumiere bile sinemann gelecei konusunda
olumsuz fikirlere sahipti. Edison sadece kinetoskop
yapmakla yetindi ve eer Lumiere bunun patentini
Melies'e satmay salt kskanlk nedeniyle reddetmemifl olsayd kuflkusuz kendisi ok kar ederdi fakat halkn ksa zamanda bu yeni icattan bkacan tahmin etmiflti. Marey gibi gerek bilginler sinemann sadece
dolayl asistanlaryd. Onlarn kafasnda ideal bir dflnce vard ve tek amalar bunu gereklefltirebilmekti. Berard Palissy gibi mobilyalarn bir ka ilgin grnt elde edilmek amacyla hi dflnmeden yakacak kadar sinema lgn olan kiflilerin ise bu sanata
ok fazla fley katt sylenemez. Buna karfln sinemann bu gibi tutkular sonucu gelifltiini sylemek yanlfl
olmaz. Benzer olarak retinadaki grntnn srekliliinin optikal prensibi nedeniyle hareket sentezinin
devaml oluflumu sinemann hep fotoraf sanat ile
birlikte anlmasna neden olmufltur. Her biri yzyln
hayal gc sayesinde hayat bulmufllardr. Kuflkusuz
tarih iinde birbilerine ok paralel olan icat1ar meydana gelmifltir fakat bu fotoraf ve sinemann durumu ile
kanfltr1mamaldr.
Sinema miti, fotorafla birlikte mekanik sanatlann ortaya kfl olarak yzylmza damgasn vurmufltur.
Kaynak: Bazin, Andr. (1993). Sinema Nedir? ev: brahim fiener. stanbul: Sistem yaynclk. (s.19-22).
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. c
2. b
3. e
4. a
5. a
6. c
7. e
8. d
9. e
10. d
Yararlanlan nternet Adresleri

http://courses.ncssm.edu/gallery/collections/toys/html
/exhibit06.htm
http://www.visual-media.be/
http://www.institut-lumiere.org/anglish/frames.html
Yararlanlan ve Baflvurulabilecek
Kaynaklar
Barbier, Frdric ve Lavenir, C.Bertho. (2001). Diderotdan nternete Medya Tarihi. (ev: Kerem Eksen). stanbul: Okuyanus Yayn.
Bazin, Andr. (1993). Sinema Nedir? (ev: brahim fiener). stanbul: Sistem Yaynclk.
Beaver, E. Frank. (1983). On Film: A History of the Motion Picture. New of the Motion Picture. New York:
McGraw-Hill Company.
Bordwell, David ve Thomson Kristin. (2003). Film History. New York: McGraw-Hill Company.
Ceram, C.W. (2007). Sinemann Arkeolojisi. (ev: Hasan Aydn). stanbul: Agora Kitapl.
Cook, David A. (1981). A History of Narrative Film. New
York: W.W.Norton&Company.
Kl, Levend. (2008). Fotoraf ve Sinemann Toplumsal
Tarihi. Ankara: Dost Yaynevi.
Sklar, Robert. (1993). Film: an International History of
the Medium. New York: Harry N. Abrams, Inc., Publishers.
Williams, Christopher (ed.). (1996). Cinema: the Beginnings and the Future. London: University of Westminster Press.
Kinetoskop salonu (y. 1895): zleyici grevliye 25 sent der, sonrasnda grevli makineyi alfltrr ve izleyici
makinenin stnde yer alan delikten bakard. Bu dikiz gsteri makinesi ortak olarak paylafllan bir elence
deneyiminden uzakt.
L.A. Augustin Le Prince tarafndan tasarlanan 16 mercekli projektr (1888).
33
kavramn, televizyon sinyal oluflumunu ve televizyonun tarihesini

N Video
aklamak.
televizyon sistemlerini ve resim znrln aklamak.
N Analog
Saysal
televizyona
N ekimini aklamak.geifl ve saysal televizyonun zelliklerini ve saysal film
N Etkileflimli televizyon yaynlarn aklamak.
Amalarmz
Anahtar Kavramlar
Televizyon Resmi
Video
Televizyonun Geliflimi
Grnt znrl
Saysal Televizyon
Saysal Sinema
Etkileflimli Video
erik Haritas
Hareketli
Grntnn Tarihi
Videonun Tarihi
Girifl
Video ve Televizyon
Analog Televizyon Sistemleri
Saysal Televizyon
Etkileflimli Video Yaynlar
Videonun Tarihi
GRfi
21.yzylda saysal teknolojinin geliflmesi; iletiflim ortamlarnn eflitlenmesini, bu
ortamlarn etkileflimli kullanmn ve zengin program ierik retimini hzlandrmfltr. Kreselleflme, dnyay dzlefltirmifl, geliflmifl iletiflim teknolojileri her an
her yer ile sesli ve grntl iletiflimi olas klmfltr. 20. yzyln bafllarnda hareketsiz nesnelerin kaydedilmesi ile bafllayan serven, bir yz yl sonra hayal edilmesi olduka zor bir aflamaya gelmifltir. Hareketsiz ve hareketli nesneler yksek
znrlkl olarak kameralarla alnmakta, kaydedilmekte, saysal sesle birlikte
yaynlanmaktadr. Televizyon kameralar her geen gn geliflmekte, video bandn
yerini kk bellekler almaktadr. Son yllarda sinema kameralar da film kalitesinde elektronik film kameras olarak retilmektedir. Bu nedenle, iletiflim alannda videonun geliflimi, alanda alflanlarn tarihi serveni daha iyi anlamalar iin
byk bir nem taflmaktadr.
Grntlerin yeniden oluflturulup bir yere kaydedilmesi ve bunlarn uzak
yerlere gnderilmesi yzyllardr insanlarn hayalini sslemifltir. Efsanelerde ve
masallarda sk sk bu konular ifllenmifltir. Fotoraf makinesinin ilk halini 19. yzyln
bafllarnda grmekteyiz. Fotoraf makinesinin yaklaflk olarak iki yz yllk bir
tarihi vardr. zellikle sanayi devrimi ile birlikte, bilimsel alflmalarn artmas,
duraan resimlerin (still picture) ve daha sonraki yllarda da hareketli nesnelerin
(moving pictures) kaydedilmesini ve yayn yolu ile uzak mesafelere gnderilmesini
olas klmfltr.
Yzyllardr insanlar doada grdkleri birok nesneyi bir yere kaydedip bu
grntleri saklamay baflarmfllardr. nceleri kayalarn zerine, grdkleri
nesnelerin resimlerini izerek ifle bafllamfllardr. Zamanla deiflik malzemeleri de
izim iin kullanmfllardr. Uzun yllar doada yer alan birok nesnenin grnts
hep hareketsiz resim olarak oluflturulmufltur. Klasik resim sanatnn mkemmellie
erifltii Rnesans dneminde bile resimler boyutlar ne lde olursa olsun tek
kare hareketsiz resimdir. Buna ramen insanlar yzyllarca doadaki hareketlilii
gerek ayn anda (canl yayn) gerekse bir yere kaydedip, sesli olarak, istedikleri
zaman ve istedikleri yerde yeniden izleme fikrinden vazgememifllerdir. Ksaca
kaydedilen grntler gerekte naslsa ona en yakn biimde grsel-iflitsel (audiovisual) olarak yeniden retilebilmelidir.
36
VDEO VE TELEVZYON
N
AM A
Sinemada, film
projektrnn nnden
saniyede 24 kare
geirildiinde, insan gz
film karelerini perdede
hareket ediyormufl gibi
alglar.
Grain, Pixel: Film zerindeki

kimyasal madde
taneciklerine grain
elektronik resim zerideki
beneklere pixel ad verilir.
znrlk: Film zerindeki

noktacklarn veya elektronik
resim zerindeki beneklerin
says ile tanmlanr. Bu
saylar ne kadar oksa,
resmin znrl o kadar
fazladr.
Noktaclk (Pointillism):
Resim sanatnda fra ile
kk boya darbeleriyle
yaplan bir resim tekniidir.
Video kavramn, televizyon sinyal oluflumunu ve televizyonun tarihesini aklamak.
Yirminci yzyln bafllarnda fla duyarl malzemelerin kayt ortam olarak kullanlmasyla birlikte, sinema insan hayatna girmifltir. Sinema kameras ile hareketli nesnelerden yansyan flk belirli bir hzda film malzemesine aktarlmakta, film
banyo edilip ifllendikten sonra yine belli bir hzda bir film projektr ile bir perde
de izletilmektedir. Hareketsiz film kareleri, film projektrnde saniyede 24 kare
(frame) geecek flekilde gsterildiinde, insan gz pefl pefle gsterilen film karelerini hareket ediyormufl gibi alglamaktadr. Yaklaflk olarak yz yl nce insanlar,
hayallerinden birini bylece gereklefltirmifl oldular.
Sinema filmi, fotoraf makinelerinde kullanlan filme benzer. Film fleridi zerinde birbirinin pefli sra oluflturulmufl film kareleri yer alr. Her karenin zeri fla
duyarl deiflik kimyasal malzemelerle kaplanmfltr. Bu malzemeler, fla duyarl
kimyasal madde taneciklerinden (grain), bir baflka deyiflle noktacklardan veya
beneklerden (pixel) oluflmaktadr. Nesnelerin zerindeki przlerden yansyan
flk, kamera mercei ile alnarak film zerine dflrldnde, bu tanecikler kimyasal bir bozulmaya urarlar ve bir malzeme zerine kaydedilmifl olurlar.
Film zerinde yer alan kimyasal madde taneciklerinin film tekniinde kullanlmasndan yzyllarca nce, birok uygarlkta mozaik teknii kullanlarak, doadaki nesnelerin grnts bir zemin zerinde yeniden oluflturulmufltur. Gnmzde
de kullanlan bu teknikle renkli cam, tafl ve benzeri gibi deiflik malzemeler kullanlarak resimler yaplmaktadr. Bir karelik resimde birbirinden farkl renklerden
oluflan malzemelerin boyutu ne kadar ufaksa, resimdeki ayrnt o kadar ok ve znrl (resolution) de o kadar fazla olacaktr. Bir resim karesi zerinde filmin
en-boy oranna (aspect ratio), pozlandrlmasna ve ortamn flklandrlmasna bal olarak yaklaflk 8 ile 35 milyon benek arasnda olduu tahmin edilmektedir. Bu
yolla oluflturulan resimler hangi malzeme kullanlrsa kullanlsn noktacklar veya benekler tarafndan oluflturulmaktadr. znrlkleri yksektir.
Film tekniinde zerine flk dfltnde, fln younluuna gre bozulmaya
urayan taneciklerden oluflan film fleritleri, ayrntl bir kimyasal ifllemden geerler.
Bu iflleme ksaca film ykama ad verilir. Gnefl flnn olmad karanlk bir ortamda gereklefltirilen bu ifllemden sonra film fleridinin negatifi elde edilir. Daha
sonra sinema salonlarnda gsterilecek olan pozitif kopyalar kartlr.
Sinema dnyasnda film teknii kullanlmaktadr. Film kameralar ile ekilip
film olarak retilecek programlar, ekimlerin bitmesinden sonra kurgulanrlar (editing). Sinemada kurgu ok nemli bir sretir. Uzun yllar kurgu ifllemi film kurgu
cihazlarnda, senaryoya bal olarak, alflma kopyalar zerinde film fleritlerinin
kesilip yapfltrlmas yntemiyle gereklefltirilmifltir. Kurgusu tamamlanan sinema
filmi daha sonra oaltlarak sinema salonlarnda gsterime hazr hale getirilir.
Resmin noktalardan oluflmas, resim sanatnda Noktaclk olarak adlandrlmaktadr. Noktaclk (Pointillism), kk boya darbeleri kullanlarak yaplan bir resim tekniidir. Birbirine yakn olarak yer alan noktacklar insan gz, bir btn
olarak alglar. Georges-Pierre Seurat 1884 ylnda Pariste kk noktalardan oluflan La Grande Jatte Adasnda Bir Pazar kindisi (Resim 2.1) tablosunu yapmaya
baflladnda, bu noktalara Minik Lokmalar (Croquetons) diyordu. Grande Jatte
bir ilkti ve ressam Camille Pissaroyu da etkileyerek yaln empresyonizmden dnmesine yol at. Bu akmn taraftarlarna Neo-Empresyonist ve Noktaclar (Puantilistler) ad verildi. Noktaclk, resmin grntsnden kullanlan teknie ve estetik
kurama kadar sanat dnyasn yeniden biimlendirdi.
2. nite - Videonun Tarihi
37
Resim 2.1
GEORGES PIERRE
SEURAT, La Grande
Jatte Adasnda Bir
Pazar kindisi. 188486.
Boya tekniinde karmsal Renkler (Subtractive Colors) olarak bilinen drt

renk ve bu renklerin karflm kullanlr. CMYK olarak tanmlanan drt renk; MaviYeflil (Cyan), Mor (Magenta), Sar (Yellow) ve Siyah (Black) dir. K harfi ile gsterilen siyah anahtar (Key) renktir. Dier renkler bunlardan retilir. Bu renkler gerek bask gerekse resim tekniinde deiflik oranlarda birbirleri ile karfltrlarak istenen renkler elde edilir.
Televizyon teknii de noktaclk prensibine gre yaplandrlmfltr. Grnt
Toplamsal Renklerden (Additive Colors) oluflur. Ana renkler Krmz (Red), Yeflil
(Green) ve Mavi (Blue) dir. Dier renkler bu renklerin karflmndan elde edilir. Ara
renkler Mavi-Yeflil (Cyan), Mor (Magenta) ve Sar (Yellow) dr. ana rengin kesiflimi ise beyaz (white) rengi verir. Ksaca zetlenecek olursa elektronik renkler
olarak da adlandrlan bu renkler, cisimlerden yansyarak gelen fln zelliklerini
taflmaktadr. Yansyp gelen flk elektrik akmna dnfltrlerek ifllenir ve sonuta ekranda yine flk olarak izletilir.
Videonun (videre, vidi, visium) kelime anlam Latince grme, bakma dr. Gnmzde ise farkl alanlarda farkl anlamlar verilerek kullanlmaktadr. Bazen de
niteledii tekniin tamamen dflnda bir anlam taflmaktadr. rnein; videon varm?, bir video seyredelim yada yeni bir video aldm gibi ifadelere rastlarz.
Televizyon tekniinde videonun anlam nesneden yansyan fln, bir baflka
deyiflle optik grntnn elektriksel sinyale dnfltrlp ifllenmesi daha sonra da
elektriksel sinyalin optik grntye dnfltrlerek bir ekranda tekrar gzle grnr hale getirilmesidir. Optik grntnn elektrik akmlarna dnfltrlmesi ile
elde edilen sinyale video sinyali ad verilir. Video sinyali televizyon kameralar
ile olduu gibi bir bilgisayar ortamnda da oluflturulabilir. Ksaca, sinyalin retilmesi ve ifllenmesi sonunda ekranda gsterilmesi sreleri Elektronik Grnt olarak da ifade edilmektedir.
Latince grme, bakma anlamna gelen Video, gnmzde neredeyse Televizyon ile efldeer bir anlam taflmaktadr.
Yunanca Uzak(tele) ve Latince Vidi(grme) kelimelerinin birleflmesi ile oluflan
Televizyon kelimesi, Trkeye Uzaktan Grme veya Uzgrm olarak evrilebilir. Televizyon kelimesi birok lkede kk deiflikliklerle de olsa benzer keli-
Video: Latince grme,

bakma. Fiziksel
grntnn elektrik
akmlarna dnfltrlp
ifllenerek, bir ekranda tekrar
gzle izlenebilir duruma
getirilmesidir.
Video Sinyali: Optik

grntnn elektrik
akmlarna dnfltrlmesi
ile elde edilir.
38
melerle kullanlmaktadr. Almanya televizyon tarihinde kendi sistemini oluflturan

lkelerden biridir ve Televizyon yerine Fernseh kelimesini kullanmaktadr.
Televizyon Sistemi, duraan veya hareketsiz nesnelerin grntlerinin zerinde optik bir sistem bulunan (mercek) bir kamera ile alnp kaydedildii, ifllendii
(kurgu) ve bir ekranda izlenebilmesi iin yaynland bir sistemdir. Ksaca, nesnelerden yansyan flk kamera tarafndan alndktan bir ekranda izleninceye kadar
geen sre iinde tamamen bir elektrik akm deiflimi biimindedir. Bir televizyon
sistemi genel olarak flu ana blmden oluflur.
Video Kameralar: zerinde kayt nitesi olanlar dfl ekim kameras olarak
tanmlanrlar. Stdyo kameralarnn zerinde kayt niteleri yer almaz.
Program retimi: Dfl ekim kameralar veya stdyo kameralar ile kaydedilmifl grntlerin ifllendii ve kurguland niteler. Kurgu, zel Efekt, Grafik, Ses veya Alt Yaz cihazlarnn bulunduu niteler.
Yayn: Televizyon programlarnn canl veya banttan yaynland niteler.
Yayn karasal (terrestrial) yaplacaksa televizyon vericileri, kablo (cable)
zerinden yaplacaksa kablo datclar, uydudan (satellite) verilecekse uydu vericileri (up-link) niteleri.
Televizyonun Tarihesi
Selenyum: Foto iletken
zellii nedeniyle, telefon ve
telsizden sonra televizyon
tekniinde de bu element
nemli bir rol oynamfltr.
Fotoraf 2.1
Paul Gottlieb Nipkow
(1860-1940).
fiekil 2.1
lk Tarama
Sistemlerinden
Nipkow Diski.
Televizyon teknii ile ilgili alflmalarn 19.yzylda younluk kazand grlmektedir. Telgraf ve telsiz-telefon alflmalar ile uzak yerlere sesin iletilmesi, bu alanda alflanlar, hareketli resimlerin de iletilebilmesi iin cesaretlendirmifltir.
Hareketli resimlerin elektrik akmlarna dnfltrlmesi ancak, zerine flk dfltnde, fl elektrik akmna dnfltrecek bir malzemenin kullanlmasna balyd. Bu nedenle televizyon teknii alflmalar, Willoughby Smithin 1873 ylnda
Selenyum elementinin foto iletken zelliini keflfetmesi ile bafllamfltr denebilir.
Smith yapt deneyler sonucunda Selenyum elementinin zerine flk dfltnde,
bu elementin iletkenlik zellii gsterdiini, bir baflka deyiflle fln younluuna
bal olarak deiflken bir elektrik akmnn olufltuunu belirlemifltir. Gnmzde
deiflik elementlerin foto iletken zelliklerinden yararlanlarak birok teknik gelifltirilmifltir. Foto iletkenlik, tarihi geliflimi boyunca elektronik kameralarn en temel
teknik zelliklerinden biri olarak da nemini devam ettirmektedir.
Nesnelerin optik grntlerinin elektrik akmlarna dnfltrlebilmesi iin, taranmas (scanning) gerekmektedir. Bu alandaki nemli alflmalardan biri, 1884 ylnda Paul Gottlieb Nipkow tarama diskini keflfetmesidir (fiekil 2.1). Nipkow Diski ad verilen dzenek, zerine belli
aralklarla deliklerin ald bir dzenekti. Disk, bir cisim veya resmin
nnde dnerken, cisim zerinden deiflik younluklarda yansyp gelen
flk, deliklerden geip foto iletken Selenyum elementi zerine dflerek
elektrik akmlarna dnflyordu. Bu
diskin karflsnda ayn hzda dnen
baflka bir disk de elektrik akmlarn
fla dnfltrp bir perde zerine dflryordu. Grnt ancak bir hayalet olarak
grnyordu ve kalitesi ktyd.
1926 ylnda John Logie Baird ve 1927 ylnda da Philo Farnsworth alflmalarna mekanik aksamlarla devam ettiler. Bu alflmalar sonucunda ortaya kan tele-
vizyona Elektromekanik Televizyon denilmektedir. Televizyon tekniinin gelifliminde Elektromekanik televizyon nemli bir aflamadr.
1911 ylnda Alan Archibald Campbell-Swinton Katot Iflnl (Cathode Ray TubeCRT) Tpleri incelmekteydi. Yapt alflmalarda katot flnl tplerin elektronik
grnt elde edilmesinde kullanlabilecei sonucuna vard. 1923 ylnda Vladimir
Zworykin de, katot flnl tpler zerinde deneyler yapt. 1925 ylnda bir elektronik kamera tp gelifltirdi. Kamera tpleri ksa srede gelifltirilerek Iconoscop,
Image Orthicon, Vidicon ve Plumbicon olarak televizyon stdyolarndaki kameralarda uzun yllar kullanld. Kameralarda katot flnl tp zelliinin kullanlmas
ile Elektronik Televizyon dnemi bafllamfl oldu.
Televizyon tekniinde elektronik grnt taranmfl satrlardan oluflur. 1925 ile
1931 yllar arasnda yaplan alflmalarda 120 satra kadar ulafllmfltr. Satr saysnn okluu grnt kalitesini belirler. 20.yzyln ilk eyreinde, televizyon teknii ile ilgili alflmalarn genellikle ngiltere, Almanya, Fransa ve Amerika Birleflik
Devletlerinde younluk kazand grlmektedir. Televizyon tekniinde Katot
Iflnl Tpler uzun yllar kullanlmfltr.
ngiltere
ngilterede ilk televizyon yaynlar John Logie Bairdin elektromekanik televizyon sistemi ile Eyll 1929 da BBC tarafndan yapld. retilen grntnn bir karesi 30 satrd ve kalite ok dflkt. Bu sistemle yaynlara Eyll 1935e kadar devam edildi. Bir sre sonra Baird satr saysn 240a ykseltti. BBC Kasm 1936da
Baird sistemini Marconi-EMInin sistemi ile birlikte kullanarak Londradaki Alexandra Palaceden dnyann ilk dzenli Yksek Tanmlamal Televizyon (High Definition Television) yaynn gereklefltirdi. Marconi-EMInin satr says 404di. Dzenli televizyon yaynlar 1936-1937 yllar arasnda devam etti ve 12000 ile 15000
televizyon alcs tarafndan izlendi. kinci Dnya savafl baflladnda yaynlara ara
verildi ve dzenli yaynlara 1946 ylnda tekrar bafllanld. ngilteredeki siyah-beyaz televizyon sistemindeki satr says 405 idi.
Almanya
Almanyada da televizyon yaynlarna 1929 ylnda elektromekanik televizyon
sistemi ile baflland. 1936 ylnda televizyon kameralarnda iconoscope tp kullanld. 1936 ylnda Dzenlenen Berlin Yaz Olimpiyat Oyunlarnda bu kameralar kullanld. Evlerde televizyon alcs kullanlmyordu. Televizyon izleyicileri iin
Almanyada 28 televizyon izleme salonu ald. Alman siyah beyaz televizyon sisteminin satr says 441 idi. 1937 ylnda Almanlar kendi televizyon sistemlerini iflgal ettikleri Fransaya gtrdler ve Eiffel Kulesine kurduklar bir verici ile yayn
yaptlar. Sistemin satr says daha sonra gelifltirilerek 625e ykseltildi.
Fransa
Fransada ilk televizyon yayn 31 satrlk bir sistemle 1931 ylnda gerekleflti. Bu
yayn deneme niteliindeydi. lk resmi yayn ise 1935 ylnda baflland ve yaynlar
1937 ylndan itibaren dzenli olarak yapld. 1937 ylnda alc says sadece 200300 kadard. 1948 ylnda, Ren Barthlemy tarafndan gelifltirilen sistemin satr says 819du ve bu sistem Fransz siyah-beyaz televizyon sistemi standard olarak
belirlendi.
39
40
Siyah-beyaz televizyon
sistemleri kinci Dnya
Savafl sonuna kadar tm
dnyada kullanld.
Amerika Birleflik Devletleri

ABDde ilk dzenli televizyon yayn 1928 ylnda bafllad. Yayn, Federal Radyo
Kurulu (Federal Radio Commission) tarafndan grevlendirilen C.F. Jenkins tarafndan kurulan bir televizyon istasyon aracl ile gerekleflti. Yaynlara ABDnin deiflik eyaletlerinde 1939 ylna kadar devam edildi. NBC ilk programl yaynlara
New York Dnya Fuarnn alfln vererek bafllad. Sistemin satr says 525 oldu
ve 1941 ylnda Federal letiflim Kurulu (Federal Communications CommissionFCC) 525 satrlk NTSC televizyon standardn kabul etti.
ANALOG TELEVZYON SSTEMLER
N
AM A
Analog televizyon sistemlerini ve resim znrln aklamak.
Yirminci yzyln ilk yirmi ylnda, televizyon yaynlar iin ngiltere, Almanya,
Fransa ve ABDde deiflik alflmalar yaplmfltr. Drt ayr lkede gelifltirilen televizyon sistemi siyah-beyaz zelliklere sahipti. Daha ilk alflmalara bafllandnda
renkli bir sistem dflnlmflse de o gnk teknoloji ile renkli bir sistemin gerekleflmesi olduka zordu. 1953de siyah-beyaz televizyon sisteminden renkli sisteme
ilk geifl ABDde gerekleflti. Siyah beyaz televizyon sistemlerinin kullanld tm
lkelerde yaynlara bafllandktan ksa bir sre sonra televizyon vericileri kurularak,
genifl bir televizyon yayn a oluflturuldu. Televizyon alcs reten birok fabrika
kuruldu ve milyonlarca siyah-beyaz alc piyasaya srld. Renkli televizyon sistemleri gelifltirilip, renkli yaynlara geildiinde, var olan siyah-beyaz televizyon
alclarnn da renkli yaynlar alabilmesi (siyah-beyaz olarak) bir zorunluluk haline geldi. nk milyonlarca alcnn yerini ksa bir zamanda renkli alclara brakmas olas deildi. Bu nedenle renkli yayna geildiinde bu yaynlar var olan alclarla ( siyah-beyaz olarak) alnabilecek gibi uyumlu olarak tasarland.
Renkli televizyon sistemi alflmalar sonucunda dnya genelinde NTSC, PAL ve
SECAM olarak analog televizyon sistemi standart olarak kabul edildi.
NTSC Sistemi
1953 ylnda ABDde var olan siyah beyaz televizyon sistemi ile uyumlu bir renkli
televizyon sistemi kabul edildi. Renkli yaynlar, kullanlan siyah-beyaz televizyon
alclar tarafndan alnabilecek fakat renkli yaynlar siyah-beyaz olarak seyredilecekti. NTSC (National Television System Committee) sisteminin zellii saniyede
30 kare gsterilmesidir. nk ABDde flehir flebeke frekans 60Hzdir. Her karede
grnt 525 satrla taranr. Sistem 525 /60 olarak tanmlanr.
NTSC sisteminin kullanld baz lkeler ABD, Kanada, Japonya, Filipinler ve
Gney Koredir.
PAL Sistemi
1967 ylnda Almanyada var olan siyah beyaz televizyon sistemi ile uyumlu bir
renkli televizyon sistemi olarak kabul edildi. PAL (Phase Alternating Line) sisteminin zellii saniyede 25 kare gsterilmesidir. nk Almanyann da dhil olduu
Avrupada flehir flebeke frekans 50Hzdir. Her karede grnt 625 satrla taranr.
Sistem 625/50 olarak tanmlanr.
Gnmzde birok Avrupa, Afrika ve Asya lkesinde ve Trkiyede PAL sistemi kullanlmaktadr.
41
SECAM Sistemi
1967 ylnda Fansada siyah beyaz sistemden renkli SECAM (Sequential Color with
Memory) sistemine geilmifltir. SECAM sisteminin zellii saniyede 25 kare gsterilmesidir. nk Fransa dahil Avrupada flehir flebeke frekans 50Hzdir. Her karede grnt 625 satrla taranr. Sistem 625/50 olarak tanmlanr. SECAM sisteminin
kullanld baz lkeler Fransa, Rusya, Orta Asya Cumhuriyetleri ve baz Afrika lkeleridir.
1953 ylndan bu gne kadar dnya genelinde ayr analaog televizyon sistemi kullanlmaktadr. lk yllarda teknik kstlar nedeniyle rnein PAL televizyon
alcs ile NTSC ve SECAM yaynlar alnamazken, 1990l yllarda televizyon alclar gelifltirilerek bu yaynlarda da alnabilir hale getirilmifltir.
1953 ylnda ABDde NTSC,

1967 ylnda Almanya PAL ve
Fransada SECAM renkli
televizyon sistemleri ile
yayna baflland.
NTSC PAL ve SECAM Sistemlerinin Ortak zellikleri

Analog televizyon sistemlerinin baz ortak zellikleri vardr. Bu zellikler her
sistemde de ayndr.
Kameralarda ve alclarda grnt en boy oran 4 birim yatay, 3 birim dfleydir.
Bu orann deeri 1.33dr. Benzer oran baz sinema filmlerinde de ayndr. Ekrandaki grnt 10 derecelik bir ayla seyredilir. Ekrandaki grntnn rahat alglanabilmesi iin ekran yksekliinin 7 kat bir mesafeden seyredilmesi daha uygundur. retilen ve alclarda dinlenen ses mono (tek ses)dir (Tablo 2.1).
En Boy Oran (aspect ratio)
4:3 (1.33)
Seyretme As (view angle)
10 Derece
Ekran Ykseklii (hight)
Seyretme Mesafesi (view distance)
7H
Ses (audio)
Mono
Resim znrl (Resolution)

Televizyon kameralar ile alnan elektronik resmin znrl bir karedeki benek saysna gre tanmlanr. NTSC sisteminin znrl ile PAL/SECAM sistemlerinin znrlnden dflktr. znrlk bir karedeki aktif satr saysna
baldr. NTSC sisteminde bir kare 525 satrla taranr; ancak bir karedeki resim 525
satrdan oluflmaz ve baz satrlarda grnt yoktur. PAL/SECAM sistemlerinde bir
kare 625 satrla taranr. Bir karedeki resim 625 satrdan oluflmaz ve baz satrlarda
grnt yoktur.
Her bir satrda 720 benek vardr. NTSC ve PAL/SECAM sistemlerinin znrl flyledir:
NTSC Sistemi
: 0.35 Milyon Benek/Kare
PAL/SECAM Sistemi : 0.41 Milyon Benek/Kare
Grld gibi analog televizyon sistemlerinin znrl dflktr. Bir
resim karesinde yaklaflk olarak 0.35 ila 0.41 Milyon Benek vardr. Bir baflka ifadeyle, bir resim karesindeki benek says, bir film karesindeki benek saysndan
daha azdr. Bu da televizyondaki znrln filmden daha dflk olduunu
gstermektedir.
Tablo 2.1
NTSC, PAL ve SECAM
Sistemlerinin Ortak
zellikleri
42
Geliflmifl lkelerde (Avrupa Birlii lkeleri, ABD ve Japonya) 2014 yl sonuna

kadar analog televizyon yayn sistemlerinin kaldrlmas planlanmaktadr (analog
switch-off). Saysal televizyon sistemlerinden yaplacak televizyon yaynlar bir
sre daha halen kullanlan analog televizyon alclarnn yanna konulacak set st (set-top box) cihazlarla alnabilecektir. Bir sredir dnya geneline artk analog
televizyon alcs retimi yaplmamaktadr. Alc retimine saysal olarak devam
edilmektedir.
SAYISAL TELEVZYON
N
AM A
Saysal televizyona geifl ve saysal televizyonun zelliklerini ve

saysal film ekimini aklamak.
Yirmi birinci yzyl bir a toplumudur ve toplumun iinde bulunduu ortamn neredeyse tm saysaldr. Televizyon sistemlerinin de saysal olmas kanlmazdr.
Sabit ve Mobil Telefon Sistemleri, Kablolu Televizyon, letiflim Uydular ve nternet
saysaldr. Saysal teknoloji ile grnt ve ses daha kolay ve kaliteli olarak kaydedilmekte ve ifllenmektedir.
Hareketli grntler yksek znrlkl kaydedildiinde, kaydedildikleri ortamlarda (video bant, hard disk gibi) ok fazla yer tutarlar. Saysal teknolojilerin
kullanlmas ile;
Resim ve ses kalitesi bozulmadan skfltrlabilir (MPEG, MJPEG gibi). Bylece kaydn yapld bellein kapasitesini artrmak olasdr. (Giga Byte, Tera
Byte)
Skfltrlan resim ve ses kalitesi bozulmadan, yksek hzlarda kullancnn
eriflimine sunmak olasdr. (Mbit/s, Gbit/s)
Saysal teknoloji ile yksek znrlkl grntler video kamera ile ekilerek
veya bilgisayar ile oluflturularak kayt edilebilmektedir. Ayrca ses de stereo olarak
kaydedilebilmektedir. zleyiciler yksek znrlkl grnt istemektedirler. Saysal teknoloji, zellikle Etkileflimli (interactive) ve istee bal video izlemeyi (Video On Demand) uygulamaya geirmifltir. Etkileflimli Televizyon elence, haber
eitim, tasarm, elektronik mzecilik ve sanal gereklie (virtual reality) kadar uygulama alan bulmaktadr.
Analog televizyon sistemlerinin gnmzde gerek teknik nedenlerden gerekse
izleyicilerin beklentilerinden dolay baz gereksinimleri karfllayamad grlmektedir. zleyicilerin genel talepleri afladaki gibidir.
Etkileflimli program izleme
znrl yksek grnt izleme
Daha fazla kanal izleme
Stereo ses dinleme
Sinema ve televizyon program reticileri ise genel olarak afladaki taleplerde
bulunmaktadrlar.
Yksek znrlkl elektronik program hazrlama
Yksek znrlkl kayt yapabilmek
Yksek znrlkl efekt yapabilmek
Yksek znrlkl kurgu yapabilmek
Yksek znrlkl programlarn kalitesini bozmadan oaltmak
43
Analog televizyon sistemleri, uzun yllardr tm dnyada kullanlmaktadr. Her

geen yl televizyon kanal says artmaktadr. Kanal says arttka televizyonda yaynlanacak program says da artmaktadr. Ayrca yksek znrlkl grntlerin kaydedilebilmesi iin kayt ortamlarnn kapasitesinin fazla olmas gerekmektedir. Bu nedenle analog sistemler ihtiyaca cevap verememektedir. Dijital teknolojilerin hzla geliflmesi tm iletiflim sektrn birbirleriyle alflr hale getirmifltir. Grnt ve ses rahatlkla internet hatlar zerinden veri olarak yaynlanabilmekte,
mobil sistemlerle bile izlenebilmektedir.
Saysal teknolojinin getirdii yeniliklerden bazlar flyle zetlenebilir:
Yksek znrlkl kameralar
Yksek znrlkl alclar
Grnt skfltrma sistemleri
Elektronik kayt ortamlar (disk, hard disk ve flash bellek gibi)
Mobil alclar
Saysal Televizyon Yayncl nemli deifliklikler getirmifltir. Ekranlarn en
boy oran 16:9 Genifl Ekran (Wide Screen) ve ses 5.1 kanal Stereo zelliine sahiptir. ki saysal televizyon sistemi vardr. Bunlar:
1. Standart Tanmlamal Televizyon (Standard Definition- SD)
2. Yksek Tanmlamal Televizyon (High Definition- HD)
SD yksek znrlkl deildir. SDde iki standart vardr:
a. 525/60 format. 720 benek X 480 satr znrlkl. 0.35 Milyon Benek/Kare. NTSC efldeeri.
b. 625/50 format. 720 benek X 576 satr znrlkl. 0.41 Milyon Benek/Kare . PAL efldeeri.
HD yksek znrlkldr. Bir satrda 1920 benek vardr. znrl 1920
benek X 1080 satrdr. 2.1 Milyon Benek/Kare. HDnin zellikleri Tablo 2.2de
verilmifltir.
En Boy Oran (aspect ratio)
16:9 (1.78)
Seyretme As (view angle)
30 Derece
Ekran Ykseklii (hight)
Seyretme Mesafesi (view distance)
3H
Ses (audio)
5:1
HDde analog sistemlere gre znrlk yaklaflk olarak befl kat daha fazladr.
Japon NHK yayn kuruluflu yapt alflmalar sonucunda grnt znrl
7680 benek X 4320 satra ykseltmifltir. Bu deer yaklaflk olarak bir kare de 33
milyon benek demektir. znrlk bask kalitesidir. Elde edilen 33 milyon benek
says ile bir film karesindeki zmlemeye elektronik olarak ulafllmfltr. Ses sistemi ise 22.2 olacaktr. Super Hi-Vision ad verilen yeni televizyon sisteminin Japonyada yaynna 2025 ylnda bafllanmas planlanmaktadr.
Grnt kalitesinin artrlmas ile birlikte, yksek znrlkl televizyon yaynlarnn karasal, uydu ve kablo ile yaynlanabilmesi iin standartlar gelifltirilmifltir. Bu amala yaplan alflmalar 1990 ylndan bu yana devam etmektedir.
Yirmi birinci yzylda dnyada Saysal Televizyon Sistemi standart olarak
kabul edilmifltir.
DVB (Digital Video Broadcating) : PAL ve SECAM kullanan lkeler
ATSC (Advanced Television Systems Committee) : ABD ve Kanada
ISDB ( Integrated Services Digital Broadcasting) : Japonya
Saysal televizyonun
geliflmesi ile Standart
Televizyon ve Yksek
Tanmlamal televizyon
yaynlar gerekleflmifltir.
Tablo 2.2
SD ve HDnin Ortak
zellikleri
Dnyada DVB, ATSC ve ISDB

saysal yayn sistemleri
standart olarak kabul
edilmifltir.
44
Saysal Film ekimi

Saysal Sinema:
Materyallerin datm ve
gsterimidir. Saysal Flm
ekme, saysal film
kameras ile film ekmedir.
2K ve 4K saysal film
formatlardr.
Saysal Sinema (Digital Cinema), sinema materyallerinin saysal datm ve

gsterimidir.
Saysal Film ekme (Digital Cinematography) , saysal film kameras ile film
kullanlmadan ekim yapmadr. 2K ve 4K znrlnde ekim yaplabilmektedir. 6K znrl iin alflmalar devam etmektedir.
Sinema filminin bir karesinde, eer uygun ekim koflullar salanmflsa yaklaflk
olarak 35 Milyon benek yer alr. Japon Super Hi-Vision televizyon kameras ile 33
Milyon benee ulafllmfltr. Fakat bu televizyon kameralar daha televizyon yaynlarnda kullanlmak zere hazr deildir. Bu nedenle gnmzde en yksek znrle sahip HD televizyon kameralarnn znrl ile bile, sinema filminin
znrlne henz ulaflamamfltr. Sinemada film kullanlarak alflmann stn
olan ve olmayan zellikleri vardr.
stn zelliklerinden bazlar flunlardr:
Yksek znrlk salar.
Geliflmifl mercekler kullanlr.
stn olmayan zellikleri:
Film ekimi sonras kimyasal ifllemlerden geer.
Her sahne sonunda ekimi izleme olana yoktur.
zel efekt gerektiren filmlerde, her kare saysallafltrlarak bilgisayarda ifllenir, kurgusu yaplr, tekrar filme aktarlr.
Sinema filminin televizyonda gsterilmesi iin yaplan dnfltrmlerde zmleme dfler.
Gnmzde televizyon teknolojisi ile ulafllamayan yksek znrle Saysal
Sinema ile ulafllmaktadr. Grnt film yerine hard diske kaydedilmektedir. Saysal Film Formatlar ve znrlkleri flunlardr:
2K Saysal Film 2048 X 1556 3.19 Milyon Benek/Kare
4K Saysal Film 4096 X 3112 12.7 Milyon Benek/Kare
Saysal Sinema Giriflimi. (Digital Cinema Initiatives-DCI), 2002 ylnda aralarnda Disney, Fox, MGM, Paramount, Sony Pictures Entertainment, Universal ve Warner Bross Stdyolarnn bulunduu yeler tarafndan kuruldu. Haziran 2005de Saysal Sinema Sistem zelliklerini (Digital Cinema System Specification) yaynland. Amac, ileriye ynelik olarak genifl lekli Saysal Sinema zelliklerini belirlemekti. Saysal Sinema Girifliminin belirledii Saysal Film Formatlar (DCI Formatlar) flunlardr:
2K DCI Sinema 2048 X 1080 2.21 Milyon Benek/Kare
4K DCI Sinema 4096 X 2160 8.85 Milyon Benek/Kare
Saysal Sinema alannda, her geen gn yeni teknik geliflmeler ortaya kmaktadr. Ama grnt kalitesi daha yksek sinema filmlerini, sinema salonlarnda 2K
veya 4K zelliinde ve 5.1 ses kalitesinde izleyiciye sunmaktr. Saysal sinema ayrca tp, eitim, elence ve AR-GE gibi alanlarda, grnt kalitesinin ok yksek
olmasndan dolay kullanlmaktadr.
45
ETKLEfiML VDEO YAYINLARI
N
A M A
Etkileflimli televizyon yaynlarn aklamak.
Saysal teknoloji, televizyon yaynlarnda hem kanal saysn artrmfl hem de etkileflimi (interactivite) olas klmfltr. Karasal, uydu, kablo ve Internet zerinden grnt, ses ve veri yaynlar yaplabilmektedir. Geliflen teknolojilerle zengin ierikler hazrlanabilmekte ve izleyiciye ilgi alanlarna gre seenekler sunulabilmektedir. Televizyon alclar ve nternetin etkin birleflimi izleyicilere;
Genifl Bant (broad band)
Yksek Hz (high speed)
Zengin erik (rich content)
Birlikte fllerlik (interoperability)
Gvenlik (security)
Salamaktadr.
Bu etkileflimli birleflime IPTV (Internet Protocol Television) rnek olarak verilebilir. Son yllarda alt yap alflmalar devam eden IPTV, oklu Ortamlarn (multi media), etkileflimli kullanmn da olas klmaktadr. IPTV, nternet Protokol (IP)
kullanlarak Genifl Bant zerinden televizyon, radyo, yaz, grafik ve veri yaynlarnn yapld bir sistemdir.
IPTV Sistemi afladaki blmlerden oluflmaktadr:
erik Salayc (content provider)
Hizmet Salayc (service provider)
A Salayc (network provider)
Abone (subscriber)
IPTV kablo zerinden yayn yaplan bir sistemdir. Dier yayn platformlarnda
bulunmayan zengin ierie deiflik hizmetlere ve yksek gvenlie sahiptir.
IPTV zerinden afladaki hizmetler verilmektedir:
Televizyon Yaynlar: Uluslararas, Ulusal ve Yerel Televizyon kanallar
stee Bal Grnt zleme (VOD- Video on Demand) hizmeti verilir
Set st Cihaza (Set Top Box) Kiflisel Video Kayd (PVR- Personal Video Recorder)
A zerinden Video Kayd (NPVR - Network PVR)
Radyo Yaynlar: Uluslararas, Ulusal ve Yerel Radyo kanallar
Genifl Bant nternet Hizmetleri
Telefon Hizmetleri
Video Oyun Hizmetleri
Abone Hedefli, Kiflisellefltirilmifl Reklamclk Hizmetleri
IPTV: nternet protokol ile

genifl bant kullanlarak
yaplan bir yayn
teknolojisidir.
46
zet
N
A M A
N
A M A
Video kavramn, televizyon sinyal oluflumunu

ve televizyonun tarihesini aklamak.
20. yzyln baflnda fla duyarl kimyasal maddelerin film retiminde kullanm ile doadaki
grntler film zerine kaydedilmeye bafllanmfltr. Bir film projektrnde saniyede 24 kare gsterildiinde, perdede hareket eden grntler
elde edilmektedir. Film karelerinin zerine kimyasal malzemelerden oluflan benekler yer alr.
Pozlama sonunda film zerine dflen flk kimyasal bozulmaya yol aar. Bu kimyasal bozulma
sonucunda cismin resmi film zerine kartlmfl
olur. Bir film karesi zerinde yaklaflk 8 ile 35
milyon benek vardr. Resmin beneklerden oluflmas dflncesi yzyllar ncesinde oluflmufltur.
19.yzylda resim sanatnda Noktaclk akm ortaya kmfltr. Video, grme, bakma televizyon
ise uzaktan grme anlamna gelmektedir.
19.yzyln bafllarnda Selenyum elementinin foto
iletken zelliinin keflfedilmesi, televizyon iin bir
bafllang saylabilir. Ifln bu element zerine
dflmesi ile flk, elektrik akmna dnflr. Televizyon teknii ile ilgili alflmalar, 20. yzyln bafllarnda elektromekanik televizyon olarak devam
etmifltir. Katot Iflnl Tpn bulunmas ile elektronik televizyon dnemi bafllamfltr. lk yllarda siyah-beyaz televizyon zerindeki alflmalara ABD,
ngiltere, Almanya ve Fransada hz verilmifltir.
kinci Dnya Savafl sonuna kadar siyah- beyaz televizyon sistemleri dnya geneline yaylmfltr.
Analog televizyon sistemlerini ve resim znrln aklamak.
Dnya genelinde analog televizyon sistemi yaynlarna hala devam etmektedir. 1953 ylnda
ABDde NTSC, 1967 ylnda Almanyada PAL ve
Fransada SECAM renkli televizyon sistemleri standart olarak kabul edilmifltir. NTSC sistemi 525/60,
PAL ve SECAM sistemleri 625/0 olarak tanmlanmaktadr. NTSC sisteminde bir resim karesi 525
satr olarak taranmaktadr ve frekans 60 Hzdir.
Saniyede 30 kare gsterilir. PAL ve SECAM sistemlerinde bir resim karesi 625 satr olarak taranr ve
frekans 50Hzdir. Saniyede 25 kare gsterilir. Her
sisteminde ortak zellikleri; 4:3 en-boy oranna
sahip olmalar, 10 derecelik a ile seyredilmeleri,
ekran yksekliinin yedi kat mesafeden seyredilmeleri ve ses sisteminin mono olmasdr.
Bir resim karesindeki znrlk, o kareyi oluflturan benek saysna baldr. NTSC sisteminin
znrl, PAL ve SECAM sistemleriden daha
dflktr. NTSC sisteminde kare aflna 0.35 mil-
yon, PAL ve SECAM istemlerinde ise kare baflna

0.41 milyon benek yer alr. Analog televizyon yayn sistemlerine 2014 ylna kadar geliflmifl lkelerde son verilecektir. Saysal yaynlara tam olarak geilinceye kadar, saysal yaynlar, analog televizyon alclar ile birlikte kullanlacak set st
cihazlar aracl ile kullanlacaktr.
N
A M A
N
A M A
Saysal televizyona geifl ve saysal televizyonun

zelliklerini ve saysal film ekimini aklamak.
Saysal teknoloji ile yksek kalitede grnt, zellii bozulmadan retilip, yksek bir hzda seyirciye ulafltrlabilmektedir. Saysal televizyon bu zeliklerinin yannda etkileflimli televizyon programlarnn da retilmesine ve istee bal olarak seyredilmesine de olanak salamaktadr. Standart Tanmlamal Televizyon (SD) ve Yksek Tanmlamal Televizyon (HD) olmak zere iki saysal televizyon kalitesi vardr. Standart Tanmlamann
znrl NTSC ve PAL znrl ile efldeerdir. Yksek Tanmlamann znrl ise
yaklaflk olarak kare baflna 2.1 milyon benek olup
dierlerine gre befl kat daha fazladr. Her sisteminde ortak zellikleri; 16:9 en-boy oranna sahip olmalar, 30 derecelik a ile seyredilmeleri,
ekran yksekliinin kat mesafeden seyredilmeleri ve ses sisteminin 5.1 olmasdr. Dnya genelinde DVB, ATSC ve ISDB olarak saysal televizyon yayn sistemi kabul edilmifltir.
Saysal sinema, film kullanlmadan retilen yksek znrlkl sinema rnlerinin datlmas
ve gsterilmesidir. Saysal film ekme, saysal fil
kameras ile film kullanlmadan 2K veya 4K znrlnde ekim yapmadr. 2Knn znrl yaklaflk olarak kare baflna 3.19 milyon benek, 4Knn znrl ise kare baflna 12.7 milyon benektir. Saysal filmin znrl yksek
tanmlamal televizyona gre daha fazladr.
Etkileflimli televizyon yaynlarn aklamak.
Saysal teknoloji, televizyon yaynlarnn, radyo
yaynlarn, nternet hizmetlerinin, video oyunlarnn bir kablo zerinden abonelere yksek kalitede ulafltrlmasn salamaktadr. Ayrca her
aboneye kiflisellefltirilmifl etkileflimli yaynlar, genifl bir banttan yksek hzda ve izleyicinin isteine bal olarak verilebilmektedir.
47
Kendimizi Snayalm
1. Bir film karesi zerindeki tanecikler (grain) aflada-
6. Afladakilerden hangisi HDnin zelliklerinden biri
kilerden hangisi ile oluflturulur?
deildir?
a. Kimyasal madde tanecikleri
a. En boy orannn 16:9 olmas
b. Boyalar
b. Seyretme asnn 30 derece olmas
c. Boya fras darbeleri
c. Seyretme mesafesinin 3H olmas
d. Elektron tabancas
d. Sesin 5:1 olmas
e. Iflk yansmas
e. Seyretme asnn 10 derece olmas
2. Televizyon teknii alflmalarna afladakilerden
7. Afladakilerden hangisi saysal televizyonun zel-
hangisinin foto iletken zelliinin keflfedilmesi ile
liklerinden biri deildir?
bafllanmfltr?
a. Etkileflimli program
a. Sodyum
b. Birden fazla kanal
b. Platinyum
c. Yksek znrlk
c. Selenyum
d. Stereo ses
d. Demir
e. Mono ses
e. Bakr
8. Afladakilerden hangisi 2K saysal film formatdr?
3. PAL ve SECAM renkli yaynlarna hangi tarihte bafl-
a. 1230 X 1500
lanmfltr?
b. 1769 X 1300
a. 1945
c. 2005 X 1203
b. 1953
d. 2048 X 1556
c. 1955
e. 4096 X 3112
d. 1967
e. 1970
9. Afladakilerden hangisi 2K DCI sinema formatdr?

a. 720x576
4. Bir resim karesindeki znrlk afladakilerden
b. 2048x1080
hangisine gre tanmlanr?
c. 2048x1556
a. Bir karedeki benek saysna
d. 4096x3112
b. Resmin parlaklna
e. 7680x4230
c. ok renk kullanlmasna
d. NTSC sistemine gre
10. Afladakilerden hangisi etkileflimli televizyonun
e. Az renk kullanlmasna
blmlerinden biri deildir?

a. erik salayc
5. Afladakilerden hangisi analog ABD televizyon ya-
b. Hizmet salayc
yn sistemidir?
c. A salayc
a. PAL
d. Abone
b. SECAM
e. Televizyon anteni
c. DVB
d. NTSC
e. ATSC
48
Kaynaklar
1. a
2. c
3. d
4. a
5. d
Cianci, Philip J. (2007). HDTV and the Transition to
6. e
7. e
8. b
9. d
10. e
Digital Broadcasting: Understanding New Television

Technologies. Amsterdam : Focal Pres.
Everdell, William R. (2006). lk Modernler. (ev: Hlya
Kocaoluk). stanbul: YKY.
Yararlanlan nternet Adresleri

http://ec.europa.eu/information_society/eeurope/i201
0/docs/communications/com_229_i2010_310505_f
v_en.pdf; (indirme tarihi:27.07.2009).
http://ozgurkurtulus.org/btd/S-392-70.pdf;
McNicol, Tony. (2006). The Television Will Be

Revolutionized. The Japan Journal. February
pp.34-35.
Morgl, Avni. (2002). Dijital Televizyon, Uydu ve
Karasal Yayn Sistemleri Uydu Dnyas Eitim
(indirme
tarihi:27.07.2009).
http://www.quantel.com/repository/files/library_Digita
Yaynlar-1, Mays. stanbul.

Nakasu, Eisuke. (2008). and others. Technical
Development
Towards
Implementation
of
lFactBook_20th.pdf (indirme tarihi: 27.07.2009)
Extremely High Resolution Imagery System With
http://en.wikipedia.org/wiki/History_of_television
More Than 4000 Scanning Lines. IBC 2006
(indirme tarihi: 27.07.2009)

http://en.wikipedia.org/wiki/NTSC (indirme tarihi:
27.07.2009)
http://en.wikipedia.org/wiki/PAL (indirme tarihi:
27.07.2009)
http://en.wikipedia.org/wiki/Pointillism (indirme tarihi:
27.07.2009)
www.cebit-bcs.com/sunum/taha_yucel.ppt; (indirme
tarihi:27.07.2009
Conference Publication Book. pp.345-352.Quantel

Digital Fact Book.
The New College Latin and English Dictionary. (1996).
Bantam Books. p.331
Ycel, Taha. (2007). Saysal Dnflm. CeBIT
Broadcast, Cable and Satellite euasia.
White, G. (1984). Video Technigues. Newnes Technical
Books.
4:3 grnt oranl Anolog televizyon alcs.
16:9 grnt oranl saysal televizyon alcs.
49
ncelikli olarak bir elence arac olduunu deerlendirmek.

N Filmin
Sinemann
20. yzyln en byk kltr endstrisi olduunu aklamak.
N Sinematorafik
haberlerin ilk grsel enformasyon arac olduunu deerlenN dirmek.
sinemann gereklik kavramn deerlendirmek ve propaganda filmN Belgesel
lerini sralamak.
yayncl modellerini aklamak.
N Televizyon
Ev
videosunun
ortaya kfln zetlemek.
N
Amalarmz
Anahtar Kavramlar
Film
Sinematografik Haber
Video
Ticari Televizyon
Televizyon
Kamusal Yaynclk
Hollywood
BBC
Kltrel Endstri
Ev Videosu
Belgesel
VHS
Propaganda
Kablolu Yaynclk
Enformasyon
Uydu Yayncl
erik Haritas
Hareketli
Grntnn Tarihi
Film ve Videonun
Kullanmlar Tarihi
Filmin Kullanmlar Tarihi

Kltrel Bir Endstri Olarak Sinema
Bir Enformasyon Arac Olarak Film
Belgesel Gereklik ve Propaganda
Arac Olarak Film
Videonun Kullanmlar Tarihi
Bir Kaydedici Olarak Video:
Ev Videosu (Home Video)
Film ve Videonun
Kullanmlar Tarihi
N
FLMN KULLANIMLAR TARH

A M A
Filmin ncelikli olarak bir elence arac olduunu deerlendirmek.
Bir Elence Arac Olarak Film

George Eastmann 1885de fla karfl duyarl emlsiyon bir malzeme olarak ortaya kard filmin ncesindeki 19. yzyl ile Lumire kardefllerin 1895deki ilk film
gsterimiyle bafllayan dnemin sonras sinema tarihi asndan yapsal bir deifliklii ifade etse de sanayileflen dnya ierisindeki insanlar iin ok farkl bir anlam
ifade ediyordu: elence.
19. yzylda sanayi devrimi ile birlikte insanlarn ifl bulabilmek iin kylerden
kasabalara doru hareketi flehirlerde hzla artan bir nfusa neden oldu. Bu artflla beraber insanlar -zellikle alflan snf- sanayi devriminin getirdii nimetlerden zellikle yzyln son eyreinde yararlanmaya bafllad. Sanayi devriminin
retim biimlerinin bir sonucu olarak ucuzlamaya bafllayan yaflamn aksine cretlerdeki ykselifl alflan snflarda yavafl da olsa bir rahatlamaya yol ayordu.
alflma saatlerindeki azalma ile birlikte Cumartesi leden sonralar ve Pazar
tm gn haftasonu tatili alflldk bir fley deildi. Daha zengin aileler iin yaz tatili dflncesi bile ortaya kmflt. Yani sanayi toplumunun ifl dflnda geirilen
zaman bofl zaman olarak yeniden tanmlanyordu. Toplumsal yaflam yeni flekiller almaya bafllamflt.
Bu yeni dzen ierisinde toplumsal hayatn moral deerlerini ayakta tutmak gereklilii sadece bir rahatlama unsuru olarak deil ekonomik dzenin arklarnn ifllemesi asndan da nemliydi. Para denerek yaplan kitle elenceleri bunun her
ikisini de salamaya ynelikti. 19. yzyln bafllarnda ve ncesinde de varolan elence biimleri daha ok orta ve st snfn sahip olduu bir aktiviteydi. Kaliteli
konserler, operalar, oyunlar ve zel yemekler daha ok bu snflarn elence biimleriydi. Buna karfln yoksul kesim ise vodvil evlerindeki ucuz elenceler ve souk salonlardaki basit konserler ile elenmeye alflyordu.
52
Nickelodeon: Nickel,
sinemaya film izlemeye
girmek iin denen befl
sentlik metal parann nikel
madeninden olmasndan,
Odeon da Yunanca eflitli
gsterilerin seyredildii
binaya verilen ad
olmasndan gelir.
Lumirelerin ilk film gsterimi (1895) de iflte bu dnemin zerine geldi. alflan st snf ve ykselen orta snf iin yeni toplumsal yaflamda film yeni bir alternatif elence alan oldu. Dier elence biimlerinin yannda hem yeniydi hem de
etkileyici. Bu nedenlerle bu snflarn ilk gsterilere hcum etmeleri flaflrtc olmad. Yoksul kesim iin ise nceleri durum pek deiflmemiflti. Bir st snf elencesi
olarak grdkleri film gsterilerine pek rabet etmediler. Gnde bir dolar kazanan
biri iin elenceye ok para verilemezdi. Ancak onlar bir Cumartesi akflam elence parklarnda -yzyln son dneminde flehirlerde ortaya kmfltr- en fazla glerini ve yeteneklerini test edebilecekleri ya da kk bir cret deyerek dinleyebilecekleri fonograf mzikleri ile elenmeye alflyorlard. Ancak sanayi devriminin hzla ykselen gc sadece kitle retimi ya da bilgisi olamazd. Ayn zamanda
kitle elencesi de hzla ykseliflteydi.
Kitlenin talebi karflsnda hzla yaylan sinematograf ayn zamanda hzl bir
retim biimine de dnflmeye bafllamflt. Lumirelerin ve Edisonun hzl ve ok
sayda film retmeleri bu talebi karfllamaya ynelikti. Hatta bu talebi grenler
hzla yapm flirketleri kurmaya baflladlar. Fransada Path ve Gaumont hem filmler reten hem de salonlar zinciri kurarak gsterimler yapan iki byk flirket oldular. ekilen film artk yapmclar iin devaml para getirecek bir araca dnflmflt. Ne kadar ok gsterilirse o kadar ok para kazanacaklard. Ama filmin
mmkn olabilen en ok kifliye ulaflmasyd. Dolaysyla ucuz bir elence biimi
olmas da ok gecikmedi. Bylece yoksul kesimler de az da olsa kendi sorunlarndan uzaklaflacakcaklar bu elence biimini ucuza satn alabileceklerdi. Ayrca
Amerikada ve Avrupann batsndaki lkelerde youn olarak yaflayan ve hzla artan, ngilizce ya da yafladklar lkenin dilini bilmeyen gmenlerin gazete, kitap
ya da dergi okumalar mmkn deildi. Fakat sesi olmayan hareketli resimler
(sessiz sinema dnemi) gmenlerin kendi yaflamlaryla ve beraber olduklar toplumun dier kesimleriyle iletiflim kurmalarn salad. nk sinema herkesin anlayabilecei evrensel bir dil yaratyordu.
Sinemann ilk yllarnda filmler panayr barakalarnda, adr tiyatrolarnda, mzikhol salonlarnda ya da tiyatro ve vodvil salonlarnda gsteriliyordu. Talebi karfllamaya yetmeyen bu mekanlarn yerine sadece film gsterimi iin tasarlanmfl sinema salonlar yapld. 1900lerin baflnda sinemaya olan ilgi o kadar artmflt ki sadece Avrupada Pathnin 1910 ylna gelindiinde yzlerce sinemas olmufltu.
ABDde ise ilki 1904 ylnda Pittsburghda alan nickelodeonlar 1910 ylna gelindiinde onbine ulaflt. 92 milyon nfuslu ABDde her hafta 26 milyon kifli film izlemekteydi. 1914de Almanyada 2446 sinema salonu varken, ngilteredeki yaklaflk 4000 salona haftada 7 ila 8 milyon kifli film izlemeye geliyordu. 1913de btn
dnya genelinde 60 bin salona ulafllmfltr.
Artk her kfle baflnda insann karflsna kveren bu salonlar, gsteriflli ve parlak flklaryla, nnde filme davet eden rtkanyla elence dnyasnn bafl kflesine kuruluyordu. Artk sinema salonlar alflverifle kan insanlarn bir dinlenme
dura, le yemek tatilinde ofis alflanlarnn kaama, yalnz bayanlarn rahata ve gvenle gidebilecekleri saygn elence mekanlar olmufllard.
53
3. nite - Film ve Videonun Kullanmlar Tarihi
Fotoraf 3.1
1910daki bir
Nickelodeon.
zellikle kadnlar iin dier elence biimlerinden farkl olarak bir sosyalleflme
mekanyd sinema salonlar. zellikle orta snfn o gne kadar snrl elenceye sahip olduu kadn yeleri iin uygun grlen bir biimdi sinema. Ge kzlar okul
kfl aile disiplininden uzaklaflmak iin leden sonralar sinema salonlarn doldururken, alflan gen kadnlar ifl sonras zamanlarnn bir ksmn salonlarda film
izleyerek geiriyor ve hatta evlenecekleri gen erkeklerle tanflyorlard.
zleyici Sinemay Keflfediyor

zleyiciler hikayeleri ve sinemann hikaye anlatma biimlerini sevdiler. Lumireler
ve Edisonun filmlerinin ardndan sinema yeni anlatm modellerini arad. nk
insanlar kendi problemlerini hatrlatacak deil, o problemlerden uzaklaflacak filmler aryorlard. Kendilerini filmden ktktan sonra memnun edecek, onlar bir fantezi dnyasnda dolafltracak filmler olmalydlar. Bu tip bir anlatnn ilk rnekleri
Fransz George Mlisin (1861-1938) filmlerinde grlr. llzyon geleneinden
yola karak yaratt tarz dflsel, fliirsel ve komik anlatmyla sinemann fantastik
gsteri ynn izleyicilerin yaflamna sokar. 1902de ektii nl filmi Aya Yolculukun (A trip to the Moon) etkisi ok uzun yllar srmez. Hilelerin, fizik kanunla-
54
rna karfl gelifllerin, dflsel bir gerekliin ve biraz da tiyatroya yakn bir anlatnn
sinemann asl yolu olmad ok ksa srede anlafllr. 1896 ile 1906 yllar arasnda 500den fazla film eken Mlis ise sinema tarihindeki hakl yerini alacaktr.
1903de Amerikal Edwin Portern ektii Byk Tren Soygunu (The Great Train Robbery) ilk aklda kalc ykye sahip film olur. Filmde iliflkileri ve ekimleri
biribirine balamak iin kurgu tekniini kullanan Porter sekiz dakika iinde ilk kez
hareketli kameray da kullanarak gerimli bir yk yaratr. Heyecanlanan izleyiciler
bu yeni anlatm biiminin daha fazlasn talep ederler ve yapmclar da onlar dinler. Basit macera ve aflk hikayeleri herkesin hofluna gidecektir. Beklenti kimi zaman biraz daha heyecan, kimi zaman da biraz daha fazla aflktr.
Fotoraf 3.2
Byk Tren Soygunu
ayn zamanda ilk
western filmidir.
Fakat filmlerin ksal yapmclar iin bir avantaj iken izleyicilerin daha uzun
gerilimler ve heyecanlar aramas nedeniyle uzunluklar yeterli deildi. Bu ilk filmler 10-12 dakika uzunluunda tek-makaral filmlerdi. Ksa filmler seans skl nedeniyle yapmclar iin ok karlyd. Ama seyirciyi artk tatmin etmemeye bafllayan
filmler iin tm abalar srelerini uzatmaya ynelikti. 1911den sonra iki ve makaral fimlerle basit de olsa hikayeler anlatlmaya baflland. lk uzun metrajl film bir saatten fazla- 1906da Avustralyal ynetmen Charles Tait tarafndan ekildi:
Kelly Gangn Hikayesi (The Story of Kelly Gang). Ancak uluslararas anlamda etkili olmufl ilk Avrupal filmler, nl oyuncu Sarah Bernhardtn oynad bir saatlik
Fransz filmi Kralie Elizabeth (1912) ve italyan filmi, Mario Caserininin Pompeinin Son Gnleri (1913), Enrico Guazzoninin Quo Vadis? (1912) ve Giovanni
Pastronenin Cabiria (1914) filmleriydi.
Bu Avrupa filmlerinin baflarsndan ilham alan Amerikal ynetmen D. W. Griffith 3 saat (12 makara film) uzunluktaki destans filmi Bir Ulusun Douflunu (1915;
55
The Birth of A Nation) ekti. Sinema teknolojisine getirdii yenilikleri, tutkuyu yaratmak, duygular harekete geirmek ve endifleyi arttrmak iin yaratc bir flekilde
kullanan Griffith sinemay sanat alannn iine sokar. Film yapm standartlarn ortaya karan ve izleyici beklentilerini karfllayan film uzun yllar kendinden sonra
gelecek sinemann yolunu da izer. Film, 1939da yaplan Rzgar Gibi Geti (Gone with the Wind) filmine kadar en popler ve en ok gelir getiren film olur.
Fotoraf 3.3
Ku Klux Klan, Bir
ulusun Douflunun
kahramandr. Bu
nedenle rk bir film
olarak
nitelendirilmifltir.
Griffithin filmleri sinemann bafllangcndan o gne dek yaplmfl filmlerden

hem estetik hem de teknik olarak bir kopufltur. Onunla bafllayan grsel dil modern
sinema dilinin ortaya kfldr. Fakat bu modern dil halkn anlayabildii ve yant
verebildii bir dildir. Kulland teknikler izleyiciyinin duygularn ve gerilimini
ynlendirir. Film izleyicisi artk sadece yknn denetiminde deildir.
zleyici Oyuncuyu Keflfediyor

Sinemann bu ilk dnemleri temalarn ve oyuncularn yzyln baflnda geliflmekte olan mzikholden almfltr. Pandomim ve mim sessiz sinemaya adapte edildi.
Byle bir gelenein mirass olan Charlie Chaplinde Kanada asll ABDli ynetmen Mack Sennett tarafndan keflfedilir. Komedi ile birleflen pandomim dnemin
tercih edilen tr olur. Chaplinle beraber Max Linder, Buster Keaton, Laurel ve
Hardy gibi isimler baflarl kovalamaca sahnelerinin komedyenleri olur.
Sinemann bu olgunlaflma dnemi boyunca ounlukla tiyatrodan gelen ve tiyatral teknikleri kullanan oyuncular da yavafl yavafl sinemaya zg bir oyunculuu da keflfederler. Griffithe kadar genellikle tiyatronun mizansen tekniklerinin
kullanld sahne-plan fleklinde teknikte kesintisiz bir tiyatral oyunculuk sahnelenirken, onun kamera (yakn ekimler) ve kurgu teknikleri ile oyunculuk, hareket-
Mizansen: Tiyatro eserinin

sahneye konmas, oyun
dzenlemesi.
56
lerin, jest ve mimiklerin kld daha doal bir oyunculua doru geifl yapacaktr. Bu durum sahnede baflarl olmufl kimi oyuncularn perdede baflarsz olduklarn buna karfln sahnede baflarl olamamfl oyuncularn sinemada n plana
kmalarna neden olur. Yirmili yllarda bu oyuncular iinden kacak yldz oyuncular stdyo sisteminin kalbinde yer alacaklardr. Aslnda bu yldz sistemini de
belirleyecek olan izleycidir. Parasn dedii fley de sz sahibi olmak isteyen izleyiciler satn aldklar biletlerle bu yldzlar belirler. Bu ayn zamanda ne tipte karakterlerin izleyici tarafndan istendiini de ortaya karr.
1920lerden sonra sinema kendi endstrisinin kurallarn belirlerken izleyicilerin de filmlerden farkl beklentileri oluflmaya bafllar. Fimler komedi, melodram ve
western gibi trler ierisinde ekilmeye bafllanr. Halk bu farkl trler ierisinde
sevdii yldz oyunculara yakn olmak ister. Yldz sisteminde, zellikle Amerikada, filmin tantmn yaplrken filmin sahibi oyuncu gibi duyurulur. Yani yldz
oyuncular filmin kalitesini garanti eden marka isimlerdir. Aslnda onlar iin zel bir
formasyona gerek yoktur ve ortaya kan mit izleyicilerin yldzlarla zdeflleflmesini salar. Mary Pickford, Douglas Fairbanks, Charlie Chaplin, Theda Bara ve William S. Hart dnemin nemli isimleri sadece aktr deil artk kamusal kifliliklerdir.
Fotoraf 3.4
Dnemin Yldzlar
Mary Pickford,
Douglas Fairbanks,
Charlie Chaplin ve
nl ynetmen
D.W.Griffith (United
Artists arflivinden).
zleyici Klasik Hollywood Stilini Seviyor

1910lu yllar film yapmclar arasnda rekabetin n plana kt yllar olmufltur.
Bu rekabetin asl gc New York merkezli birka flirket ile Fransz flirketleridir.
Dolaysyla da New York A.B.D.de, Paris ise Avrupada filmin baflkentleri olmufltur. Amerikada bir trst fleklinde egemen olan bu flirketlerin dflnda film yapmak
isteyen bamsz film yapmclar 1909da birleflerek Los Angeles, Californiaya yerlefltiler ve yzyln sinemasna yn verecek Hollywoodun temellerini attlar. Bu
bamsz yapmclar trst olmufl bu egemen flirketlerin karflsna stdyo sistemi
denilen daha farkl bir ekonomik yapl dzen oluflturmaya alflrken ayn zamanda da anlatm stillerini de farkllafltrdlar.
lk dnemlerinde D.W. Griffithin de iinde yer ald bu grubun yeleri kendi
zgn anlatmlarn keflfetmeye alflrlar. nc saylabilecek bu ilk dnemin son-
rasnda klasik Hollywood stili denen anlatmla Amerikan sinemas kendine zg

bir dili ortaya koydu. Yazm biimini 19. yzyl tiyatrosundan alan bu stilde izleyici genelde kahramann macerasna tank olur. Bir aklama (kiflilerin, mekann ve
zamann tantld) blmnn ardndan ortaya kan atflmay iine alan bir
karmaflklafltrma / karflklk blm alr, kahramann zm yollar aramas ve
bunun sonucu karfllaflt ikilemlerin ardndan kriz blmyle tansiyonun ykseldii film, zirve noktas ile zme ulaflr. Genelde karakterlerin zme ulafltrabilecei atflmalar ve sorunlar vardr. Nihayetinde karakterin sorunu zd
an film sonlandrlr. Bu anlatm biimi sinemann Amerikada ald flablon bir biim olacaktr. Bu ok rabet gren stil sinemann ticari erevede retilen popler
bir elence arac olmasn salayacaktr. Stdyo sistemi de tm estetik ve biimsel
tercihlerini, filmleri birer sanayileflmifl kltrel rn haline getirmek iin belirleyecektir. Bu model ayn flablon zerindeki ufak tefek deiflikliklerle 20. yzyla damgasn vuracaktr. Hollywood filmleri tanmlamas sanat sinemas merakllar iin
kmsenen, popler sinema merakllar iinse yceltilen bir tanmlama olacaktr.
Stdyolar sisteminin Kapitalist bir dzenin paras olmas nedeniyle dar ve muhafazakar grfll bir ereve izebilecei dflnlse de endstrinin organizasyon
yaps ierisinde ok fazla mdahaleci olduu sylenemez. 1930-40l yllarda ak
biimde komnist ve faflist filmler yaplamasa da estetik, entellektel ve anlatmsal
yapya yeni ieriklerin dahil olmasna da izin verir. nk Hollywoodun yaflamsal
dngsnn ve devamllnn olabilmesi yeni olana ak olabilmesiyle mmkndr. Bu durumda ynetmenler ve senaristler gibi yaratclar kapitalist yaplarda hi
grlmeyen bir flekilde sistemin ortasnda yer alr. Hollywood entellektel meflruiyetini bu flekilde salayacaktr. Varolan kurallar ve anlat biimleri ierisinde yaratc ile patronlar arasndaki uzlaflmac yaklaflm bir taraftan da ekonomik gcn
kaybetmeden yeni fikirlerle birlikte endstrinin evrim geirmesini salar. Bu devingen ve dinamik yap Hollywood stili tanmlamasnn devaml ayakta kalmasn
salar. Bu anlamyla tam bir popler sanat olan sinema, bir taraftan izleyicinin deiflen zevklerini takip ederken dier taraftan yeni ve yaratc fikirlerle de izleyiciyi
dnfltrmeye alflr. 1930 ile 1950 arasnda zirve yapan Holyywood stili devaml
devingen bir flekilde yaflayan anlatmlar, kodlar, yetenekler ve teknik zmlemeler zerine kurulmufltur.
Sinema Sesi Keflfediyor

zellikle 1930-1950 arasnda zirveye kan klasik Hollywood stili sinemaya sesin
gelifliyle beraber daha da glenir. Warner Brothers tarafndan 1926da yaplan
Don Juan mzik ve ses efektleriyle senkronize bir flekilde gsterilir. Bu nedenle
ilk sesli film kabul edilmez. Ne varki ilk sesli filmin hangi film olduu konusunda
sinema tarihilerini karfl karflya getiren iki film de Warner Brothersa aittir. lki
1927de yaplan Caz fiarkcs (The Jazz Singer), dieri ise New York Iflklar (1928;
Lights of New York) adl filmlerdir. Tartflmann nedeni Caz fiarkcs filmininin kk bir blmnn sesler ve az saydaki konuflmalardan (toplam 354 kelime) oluflmas ve byk ksmnn sessiz olmasndan kaynakldr. New York Iflklar ise bafltan sona tmyle seslidir. Bu tartflmann ierisinde sesin filmler ve izleyiciler zerindeki etkisini tartflmaya gerek yoktur. Ses, mzikal gibi yeni trler yaratr ve
oyuncular artk gerekten oynamak zorundadrlar.
57
58
Fotoraf 3.5
Dnemin nl
oyuncular Al Jolson
ve May McAvoy Caz
fiarkcs (1927)
filminde.
Sesin ortaya kfl hem filmlere zg anlatm biimlerinde bir dnflme hem
de film repertuarnda bir deiflime yol aar. Ynetmenler sesi etkili bir flekilde grntyle birlefltirerek yeni bir dili renmeye alflrlar. Bu yeni dnem bir sre
grselliin geri plana itilmesine yol aar. Byk film stdyolaryla ieri kapanan
filmler diyaloglarn arlk kazand i mekan filmleri olur. Tm hikaye neredeyse diyaloglar zerinden ilerlemektedir. Yapmclar da tiyatro oyunlarn sinemaya
ekerek filme alnmfl tiyatro eserlerini ortaya kartrken byk edebiyat eserleri
de filmin nesnesi olur. kinci Dnya Savafl sonrasnda her on Amerikan filminden
alts uyarlama olacaktr.
II. Dnya savafl sonras televizyona karfl rekabette genifl perdeyi (sinemaskop)
keflfeden sinema anlatm biimininde ve film ieriklerinde de deifliklie gider.
Ancak byk perdenin etkisi altnda kalacana inanlan izleyici iin tahminler
doru kar. Sesin keflfiyle i mekanlara giren filmler genifl perdenin keflfiyle dfl
mekanlara kar. Genifl perdeyi dolduracak kalabalklarn yer ald filmler ekilmeye bafllanr. On emir (1956; The Ten Commandments), Ben Hur (1959), El Cid
(1960) ve Spartakus (1960; Spartacus) gibi filmler perdeyi dolduran kalabalklaryla, etkili efektleriyle ve hareketli sahneleriyle baflarl olurlar ve izleyicileri tekrar sinema salonlarna ekerler. Bu tip anlatlarla yetinmeyen Amerikan sinemas televizyona karfl meydan okumasn ve sosyal elefltiriye sahip filmleriyle kltrel etkisini glendirir. Mesaj filmleri olarak da tanmlanan bu filmlerde genliin yabanclaflmas (Blackboard Jungle, 1955; Rebel Without A cause, 1955) ve haksz
hkmler verme (12 Angry Man, 1957; Imitation of Life, 1959) tartfllrken, cinsel-
59
likle birlikte deerlerin deiflmesini (Midnight Cowboy, 1969; Bob and Carol and
Ted and Alice, 1969) ve orta snfn deerlerini reddeden yeni gen kuflan durumunu anlatan (The Graduate, 1967; Goodbye Colombus, 1969) filmler ekildi.
KLTREL BR ENDSTR OLARAK SNEMA
N
A M A
Sinemann 20. yzyln en byk kltr endstrisi olduunu

aklamak.
Sinemann Ekonomisi
Lumirelerin ilk gsteriminden sadece yl sonra sinemann ticari gcn farkeden Fransz Charles Path Fransada Path Frres (1898) adl film flirketini kurar.
Hem film reten hem datmclk yapan hem de Avrupadaki yzlerce sinemasyla bir a kuran Path sinemann ilk tekelci anlayfln da temsil eder. Gc sadece
Avrupayla snrl deildir. 1908de A.B.D.de bile Amerikan yapmclarnn toplamnn iki misli film datr duruma gelmifltir.
Pathnin bu tekelci gcnn farkna varan Thomas Edison bunu engellemek
iin patent savafl olarak bilinen byk bir hukuksal mcadeleye girerek Fransz
filmlerinin A.B.D.ye giriflini yasaklatr. Ardndan da benzer flekilde kendi tekelci
anlayfln devreye sokar ve film ekme patentini dahi alarak baflkalarnn film
ekmesini engellemeye alflr. Bu defa da Edisona karfl bafllatlan hukuk mcadelesi yeni bir dzenlemeyle sonulanr. erisinde Path, Mlis ve Edisonun
da yer ald 10 byk flirket Motion Pictures Patent Companyi (MPPC) kurarlar.
Uluslararas dzeyde ekonomik ve mali yapy dzenleyen MPPC trst bir yaplanmadr. zellikle A.B.D.de her trl film yapm ve gsterim ekipmanlarnn
patentini alan MPPC, film yapm ve datm iin de demir bir yumruktur. Film
yapmak ve gstermek isteyenler MPPCden gven izni (trust permission) almak
zorundadrlar. MPPCnin bu tavr tutucu bir hal alnca 1912de karlan yasalarla
gcn kaybetmeye bafllar.
Bu yaplanmann dflnda hareket etmek isteyen film yapmclar 1909da MPPCye
karfl Independent Moving Picture Companyi kurdular. MPPCnin denetimci yapsndan uzaklaflmak isteyen bu bamsz yapmclar batdan douya doru ilerleyerek Hollywoodu kurdular. Yeni stdyo sistemi birok filmin retimini kolaylafltran
bir dzen salamakla birlikte ekonomik kontroln yavafl yavafl Hollywooda gemesini de salamfltr.
Bu yeni ekonomik dzen ierisinde deiflen anlatmla birlikte artk tek makara olmayan filmlerin satfl ve datm da farkllk gsterecektir. MPPCnin hakimiyetindeyken on dakikalk bir filmin gsterimine 5 sent denirken, bamsz
yapmlardaki filmlerin srelerinin uzamas bilet fiyatlarn da deifltirdi. Griffithin
125 bin dolara ektii Bir Ulusun Douflu 3 dolarlk bilet fiyatyla 5 milyon dolarlk gelir elde etti.
Yeni ekonomik dzen sadece filmlerin yapm bteleri ve bilet satflyla snrl
kalmad. Ayn zamanda stdyolarn ortaya kard yldz oyunculara da yksek
rakamlar denmeye baflland. 1914de Charlie Chapline haftada 125 dolar denirken, 1915de bu rakam haftada 10 bin ve ekstradan denen 150 bin dolarlk bir
mukavele yaplmasna neden oldu. 1916da Mary Pickford haftada 10 bin dolar ve
her filminin karnn yarsn almaktayd.
Trst: Tekelci kapitalist

sisteme zg bir rgtlenme
flekli
60
Fotoraf 3.6
Hollywoodun ilk
film stdyosu (Nestor
Stdyosu), 1913.
1914e kadar hem Amerikan hem de Avrupa sinemasna hakim olan talyan ve
Fransz filmerinin hakimiyeti I. Dnya Savaflyla son buldu. Savafl zellikle Avrupada seyirci saysn dflrd. ki Fransz devi Path ve Gaumont flirketleri byk
bir darbe ald. Savafl sonunda Amerikan filmleri dnya apnda gsterilen filmlerin
% 85ini Amerikan pazarnda da % 98ini retmekteydi. Hollywood sistemi 1920 ile
1940 arasnda izleyici ile kurduu anlatm iliflkisinin bir sonucu olarak elde ettii
merkez konumu ekonomik olarak da ele geirdi. Hollywoodun stdyo sisteminin
byk flirketleri haline gelecek MGMin kurucusu Louis B. Mayer, 20th Century
Foxun kurucusu William Fox ve Warner kardefller datmdan sonra film yapm
ifline de girdiler. 1920li yllarn hakimi olacak MGM ve Paramount sisteme en iyi
entegre olan flirketlerdir. retim, datm ve salon zincirleriyle sistemi kontrol ettiler. Fox, Warner Bros ve Universal gibi flirketler de 1925de daha kk lekli flirketler olmalarna karfln onlar da film yapm ve datmnn yannda salonlaryla
flebekelerini tamamlamaya alfltlar. 1920lerin ortasnda filmler hala sessizken
A.B.D.de 20 binden fazla sinema salonu ve giflede de yllk 750 milyon dolarlk gelir vard. Stdyo sistemi ayn zamanda byk istihdam salad. 350 binden fazla insan yaflamlarn bu sektrden kazandklar cretlerle srdrmekteydiler.
Sesin sinemaya gelifliyle birlikte birok kk film yapm flirketi kapand.
nk sesli film ekmek pahal ve ayn zamanda teknik olarak da karmaflkt. Bu
yeni sesli film yapm sistemine ayak uydurabilen, teknolojilerini adapte eden byk flirketler pastadan daha byk bir pay almaya baflladlar. 1933de Amerikan
filmlerinin % 60 Hollywoodun sekiz byk stdyosundan gelirken 1940da bu
oran % 76ya karken bu filmler toplam film haslatnn % 86sn toplamaktaydlar. Sesin sinemaya gelifliyle birlikte izleyici says da hzla byd; 1926da
A.B.D.de 50 milyon kifli her hafta filme giderken, 1929da bu say 80 milyona
kt. Sesin btn filmlerde olduu 1930da ise haftalk filme giden izleyici says
90 milyona ulaflt. 1935de sinema endstrisi 5 byk (Paramount, Warner, Loew-MGM, 20th Century Fox, RKO) ve kk (Universal, Columbia, United Artists) flirketin elinde topland.
Bu dnem sinemann bir sanayi olarak 20. yzyln ilk kltr endstrisi olarak organize edilmesini salad. Bu birok bakmdan sanayi zelliklerini taflmaktadr. Kapitalist etkinliin alfllmfl retim, datm ve tketim yaplar, sanayi devriminin getirdii organize ifl blm kavram ile sinemann bir sanayi kimlii almasn salad. Hollywood da bu entegre kapitalist sanayinin merkezi oldu.
61
Bu merkez II. Dnya savafl ile birlikte 1930lar boyunca kurduu uluslararas pazarn byk lde kaybetti. lk bafllarda savafln merkezi konumundaki Avrupa da
izleyici says dramatik bir flekilde dflerken Holywood kendi yerli Amerikan pazarn canlandrmak iin uraflt. Nispeten daha yksek cretler alan ve paralar kazanan Amerikallar endstrinin ykselerek srdrlebilirliini saladlar. Hemen savafl
ncesinde 1939da Hollywoodun sekiz byk stdyonun i pazardaki film kiralamasndan 193 milyon dolar kazanrken bu rakam 1946da 332 milyon dolara ulaflt.
Pazarn bu zirve ylnda Amerikan nfusunun % 75i yani 90 milyon Amerkal her
hafta film izlemeye gitmekteydi.
Ancak II. dnya savafl sonrasnda film endstrisi bir gerileme yaflad. Henz
daha televizyonun da ykselifli bafllamamflt. Savafl sonras Amerikan yaflam yeniden flekillenirken, 1948de Amerikan Yksek Mahkemesi sinema endstrisinin yeniden yaplanmas iin tekelcilie karfl antitrst kararlar ald. Stdyolar sahip olduklar sinema salonlarn satmaya zorlandlar. Ayrca film yaratclarna, zellikle
de ynetmenler ve oyuncularn eline gemiflten daha byk bir g verildi. Paramount flirketine karfl alnmas sebebiyle Paramount kararlar olarak alnan bu
kararlarla flirketlerin kendilerini paralamalar istenirken, gsterimlerin flirketlerin
istei dorultusunda nceden blok olarak kapatlmas, girifl fiyatlarnn sabitlenmesi ve kimi ayrmc uygulamalarn nne geildi. Bu tmyle byk flirketlerin endstriyi hakimiyetleri altna almasn engellemese de 1946 ile 1956 arasnda iki katna ulaflan bamsz yapmclarn ortaya kmasn salad.
Bu arada savafl srasnda flirketlerini kapatmak zorunda kalan Avrupal yapmclar savafl sonrasnda ucuz yapmlarla kendilerini canlandrmaya alflrken retim biimi olarak daha az sanayileflmifl modelleri ekomonik olarak Amerikan sinema endstrisinin hakimiyeti altnda kald. Bu yzden kimi avrupal yapmclar
1960larda stdyo sistemiyle filmler ekmek iin Hollywooda gelip teknoloji kiralayarak filmler yaptlar. Stdyolar bu Avrupal yapmclardan da byk karlar
elde ettiler.
Sinema Televizyona Karfl

Dnya savafl bittikten sonra alnan yasal kararlarla tekrardan organize olmaya alflan Amerikan film endstrisi bu defa da kendini yeni bir rekabeti medyumla
karfl karflya buldu: televizyon. Aslnda ilk yaynnn 1928de dzenli olarak baflland televizyon yayncl yeterli geliflimini savafl sonras yllara brakt. A.B.D.de
1946da 10 bin olan televizyon setleri drt yl ierisinde 10 milyonun zerine kt, 1960da da 54 milyona ulaflt. 1955de sinemaya giden izleyici says da dramatik bir dflflle haftada 46 milyona indi. Hzla mflteri kaybeden film endstrisi bu
rekabete yant vermek zorundayd. Hem teknik hem de ierik olarak kendini yenilemeye alflan film endstrisi zel efekleri daha dikkatli flekilde filmlere dahil
ederken, bir taraftan da renkli film konusunda geliflmeler gsteriyordu. Belki de en
nemli geliflmelerden biri genifl perde sinema sistemi Sinemaskopun (CinemaScope) keflfi olmufltur. Ayn zamanda izleyicilerin kk ekranda kolay izleyemeyecekleri filmler ekilir.
Bir taraftan televizyona karfl rekabetini srdren sinema endstrisi bir taraftan
da ticari olarak iflbirlii yapmaya alflt. Eski filmlerini televizyonlarda yaynlanmak zere harekete geen endstri bu konuda da baflarl oldu. RKO film arflivindeki filmleri 15 milyon dolara satarken, ABC televizyonu da 1957 ylnda Kwai
Sinemaskop (CinemaScope):
Anamorfik lensler kullanarak
filmin ereve boyutunun
1:2,66 (filmin boyu:eni)
orannda genifllemesidir. Bu
oran klasik yapmda o tarihe
kadar 1:1,37lik akademik
formatt.
62
Kprs (The Bridge on the River Kwai) filmini Columbiadan 2 milyon dolar vererek yayn haklarn satn ald. Filmi 60 milyon Amerikal televizyonlarndan izledi. Dier taraftan televizyon endstrisi ile film endstrisinin kimi flirketlerinin birleflmeleri ve ortaklklar sonucu Hollywood televizyon yapmnn da merkezi oldu.
Daha sonraki yllarda kablolu televizyon ve uydu yaynclnn bafllamasyla
bu iflbirlii daha ileri boyutlara taflnd. 1972de kablolu yayncla baflalayan Home Box Office (HBO) yelerine gsterime giren bir filmin vizyondan kmasndan
hemen sonra filmi izleyicilerine sunmas nemli bir geliflmeydi. 1990lara gelindiinde fiber optik kablo teknolojisinin geliflimiyle ortaya kan izle ve de (pay per
view) sistemleri mflterilerine istedikleri filmi para deyerek evlerinden izlemelerine olanak tand. Bu sistem de izleyiciler aylk dzenli olarak bir para demek
yerine film baflna cret dyorlard. 1976da Video kaydedicilerin (VCR-Video
Cassette Recorder), 1996da da DVDlerin ortaya kfl filmlerin datmnn kere yaplmas gerekliliini ortaya kard: birincisi, sinema salonlarna datm, ikincisi DVD ve video kaset satfllar, son olarak da televizyon yayn satfllar.
Televizyonla sinemann bu yaknlaflmas byk birleflmelere de neden oldu.
2000li yllarda Time Warner ile Turner Broadcasting Systemin Disney ile ABCnin
birleflmesi bunlara rnektir. Bylece farkl datm sistemlerinden izleyiciye ulaflmak mmkn oldu.
Film endstrisinin byk bir blm hala Hollywoodun ana stdyo sistemine
bal gl bir flekilde ayakta kald. Bu g ylesine byd ki onunla rekabet etmek gleflti. Hem bir taraftan byk bteli filmleri yapp dier taraftan da bunlar egemen bir flekilde pazara sokup dnya genelinde byk karlar elde ettiler. Bu
sre de ortalama bir filmin maliyeti 50 milyon dolard. Eer film gl zel efektlerle donatlacaksa ortalama maliyet 100 milyon dolara kyordu. Fakat filmler sadece Amerikan pazaryla snrl kalmad iin maliyetlerinin ok zerinde karlar
yapyorlard. Yzyln son eyreinde Amerikan blockbuster filmleri olarak tanmlanan filmler sadece Amerika da deil btn dnya apnda baflarya ulaflp gelir elde ettiler. 1975de Jaws filminin uluslararas baflarsyla ortaya kan bu kavramn dnem olarak bafllangc 1977de George Lucasn Yldz Savafllar (Star Wars)
filmi oldu. 11 milyon dolara mal olan film Amerikada 460 milyon dolar, dnya genelinde ise 784 milyon dolar gelir elde etti. Bu konudaki liderlik 200 milyon dolar
bteli James Cameronun ynetmenliini yapt Titanik (1997; Titanic) filmidir.
Film Amerikada 2002nin ortasna kadar vizyonda kalarak 600 milyon dolar gelir
elde ederken, dnya pazarnda 1,8 milyar dolar gelir elde etti.
63
Fotoraf 3.7
Sinemann ilk
Blockbuster fimi,
Yldz Savafllar
(1977, Star Wars)
filminin afifli.
Bugn sadece Amerikada ylda 1,6 milyar insan film izlemeye sinema salonlarna
gidiyor ve ylda yaklaflk 9 milyar dolarlk gelir elde ediliyor. Fakat bunun yannda sadece DVD satflndan elde edilen gelir 12 milyar dolar civarndadr. Bu da gsteriyor
ki film endstrisi bugn dnyann en byk ekonomilerinin baflnda gelmektedir.
BR ENFORMASYON ARACI OLARAK FLM
N
A M A
Sinematorafik haberlerin ilk grsel enformasyon arac olduunu

deerlendirmek.
Lumirelerin 1895de Pariste Grand Cafede yaptklar ilk film gsteriminde fabrikadan kan ifliler izleyiciler iin ne anlam ifade etmifltir? Perdeye yansyanlarn ilk
hareketli grnt olmas nedeniyle izleyiciler zerinde yarataca etki aktr. Ancak izledikleri fleyi ne olarak anlamlandrdklar ise tartflmaldr. Yafladklar bir hayat deneyiminin tekrar m yoksa ilk kez tank olduklar bir deneyim midir? Bu yaflamadklar bir deneyim ise onlar iin bilgi verici ve retici olmufltur. Ancak bildikleri ve nceden yafladklar bir deneyim ise Lumirelerin fabrikasndan iflilerin
nasl ktna dair bir enformasyon olmufltur.
64
Genel olarak insann dfl dnya ile iliflkilerinde, belirsizlik dzeyini azaltan uyar ya da uyarlar fleklinde tanmlanan enformasyon, biimlendirilmifl ve yaplandrlmfl bilgiler btndr. Bu nedenle insanlarn dfl dnyadan baflkalar tarafndan
yaplandrlmfl bilgileri almas enformatik bir sretir. Bu nedenle haberin enformasyonla efl anlaml tutulmasnn sebebi budur. Fabrikadan kan iflilerin grntsnn bir haber nitelii kazanmas iin baflka fleylere de ihtiya vardr ancak
temsil asndan ortaya konan fley enformasyondur. Dolaysyla bu ilk film bir kitle enformasyonu salayan bir iletiflim arac olmufltur.
Sinemann ilk dnemlerinde yaplan filmlerin ou bu anlamda enformasyon
aktaran birer ara olmufllardr. nsanlara bilmedikleri ya da belirsiz olarak algladklar dfl dnyalar gsteren onlar hakknda bilgiler veren filmler olmufllardr. Ama
daha da nemlisi haber nitelii taflyan enformasyonlarn insanlarn daha ok ilgisini ekmesi film yapmclarn bu alanda alflmalar yapmaya ynlendirir. Bu amala 1907de ilk sinematografik gazete Path tarafndan Fransada hazrlanr. Ardndan
Gaumont ve Eclair onu takip ettiler. Genellikle haftada iki haber makarasnn datm yaplarak gsterilmeye bafllanan filmlerin btn dnyaya datmlar yapld.
nceleri grntlerin arasna yazlarn girmesiyle gsterilen haber makaralar sesin
sinemaya girifliyle 1930larda grntnn zerine seslendirme yaplarak gsterildi.
Sesin ortaya kflna kadar A.B.D.de bu alanda bir hareketlenme grlmezken,
sesli filmlerle birlikte szl enformasyon gazetelerini reten flirketler ortaya kt.
1926da Fox Movitone News, 1927de Paramount News, 1929da Universal News
ve 1935de de The March of Time Amerikada kuruldu. Bu arada ngilterede, ncesinde zellikle Path ve Gaumontun haber makaralarnn gsterimi yaplrken,
1929da ilk ngiliz sinematografik gazete British Movietone News tarafndan gsterildi. Ardndan ngilterede drt sinematografik haber reten flirket daha kuruldu.
Bu flirketler arasnda rekabet, ekonomik olarak zarar etmelerine karfln byyerek devam etti. Fox Movietone News ilk befl ylda milyon dolar kaybetmesine
ramen gncel haberlerini yarflta nde gtrmek iin tm dnyaya haberleri ekmek zere teknisyenlerini gnderir. 20 Mays 1927de Charles Lindberghin uuflu
ayn sabah 6000 kifliye gsterildi. Bir sre sonra sinematografik haber konusunda
uzmanlaflmfl ekipler bir yzyldr devam eden gazete geleneinin kategorilerini
kullandlar: politik dnyann nemli olaylar ve buluflmalar, doal felaketler, byk kazalar, spor olaylar ve hatta magazin haberleri.
Sanayi devriminin birlikte yaflamay renme zorunluluunun bir sonucu olarak ortak paylafllan deerler zerinden retilen haberler dierini tanmay, farkllklar keflfetmeyi, modern hayat anlamay, dnya zerine dflnmeyi, uzlaflmay
ve toplumsal deerlerin srekliliini saladlar. Sinematografik haber makaralar
televizyon yaynclnn gelifltii 1950lerin sonlarna doru ortadan kalkt.
BELGESEL GEREKLK VE PROPAGANDA ARACI

OLARAK FLM
N
AM A
Belgesel sinemann gereklik kavramn deerlendirebilmek ve

propaganda filmlerini sralamak.
Film yapmcs John Grierson 1926da kurgusal olmayan filmleri kastederek belgesel kavramn tanmladnda yolculuk ve eitici filmleri de buna dahil etti. Bu
tanma gre Lumirelerin ilk dnem filmleri de belgesel saylmaktadr. Bu ilk filmler bir olay deiflik ve yeniliki bir bakfl asyla gstermektedir. Romen profesr
65
Gheorghe Marinescunun 1898-1901 yllar arasnda Romanyada bir nroloji kliniinde ektii ilk bilimsel filmler de, her ne kadar kendisi bu filmleri sinematografi yardmyla yaplan bilimsel alflmalar olarak nitelendirse de, eitici olmalar asndan belgesel olarak nitelendirebilir.
Ne varki Grierson bu tanmlamasn Robert Flahertynin filmi Moana (1926)
iin yapmfltr. Pasifikteki adalarda yaflayanlarn gndelik hayatlarn grsel olarak
ele alfl biimi nedeniyle bu tanmlamay yapan Griersona gre belgesel, yeni bir
sanat formu ierisinde sinemann yaflam gzlemleyen potansiyel bir aracdr. Buna gre gerek oyuncular, gerek mekanlar modern dnyay yorumlamak iin en
iyi yol gstericilerdir.
Flaherty Moanadan nce 1922de Kuzey Kanadann eskimo topluluklarnn yaflamn anlatt Kuzeyli Nanooku (Nanook of the North) ekmifltir. Belgeselin romantizmi olarak kabul gren bu filmler de tekinin egzotik yaflantsna bakfl vardr. Bu belgeseller izleyiciye yapay ve tiyatral grnr. nk filmin iindeki kifliler o toplumun gerek yeleri olmalarna karfln ynetmen onlar yaflamn farkl rutin etkinlikleri iinde oynatmfltr. Ayrca filmi gnn akflna gre de dorusal bir
zaman sreci ierisinde infla etmifltir. Paramount Pictures Flahertynin Nanook ve
Moanasn iki romantize edilmifl belgeselle tekrar etmek istedi; Merian Cooper ve
Ernest Schoedsack yaptklar Grass (1925) ve Chang (1927).
Fotoraf 3.8
Kuzeyli Nanook (1922;
Nanook of the North) belgeselinin afifli.
66
Sinema-gzn kuramcs ve uygulaycs Rus Dziga Vertov gerei gstermenin

en iyi yolunun olabilen en nesnel haliyle kaydetmek olduunu sylemifltir. Vertovun en nemli filmlerinin baflnda gsterilen Kameral Adam (1929; Man with
the Movie Camera) Odesa ve dier Sovyet flehirlerindeki kent yaflamn anlatmaktadr. Onun kameras filmin karakterlerinden biri olup sokaklara yerleflir ve montaj iflini de seyirciden saklamaz. Ona gre kamera insan gznden daha kesin olarak gereklii yakalayabilir ve bir film felsefesi yapabilirdi.
Belgeselin lkelerdeki geliflimine bakldnda genelde siyasi tarihleriyle paralellik gstermektedir. 1920 ile 1940 arasnda baflta Almanya olmak zere Rusya ve
A.B.D.de propaganda amal belgeseller yaplmfltr. 1920lerde Rus sinemasnn
geliflmesinde nemli sz sahibi olan Sergei M. Eisensteinn komnist ideallerini
paylaflt filmi Potemkin Zrhls (1925; Battleship Potemkin) propaganda amacyla ekilmekle birlikte sinemann sanat tarihinin baflyaptlarndan biri olarak kabul
edilmektedir. Film 1917 Ekim devrimiyle bafllayan Bolflevik ideolojisini ynlendirme srecinin bir parasdr.
Nazi Almanyasnn nl kadn ynetmeni Leni Riefenstahlin filmleri bu filmlerin en iyi rneidir. Btn zamanlarn en byk propaganda filmi olarak kabul
edilen Triumph of the Will (1935) adl belgesel filmi ekti. Film 1934de Nazi partisinin Nrnbergdeki kongresinin tarihsel kayddr. Film Almanyann tarih sahnesine byk bir g olarak geri dnfln ve Hitlerin ulusu zafere taflyacak byk
ve doru bir lider olduunu anlatmaktadr. Film tartflmal konusunun aksine daha ok etkileyici ve devrimsel bir yaklaflmla kullanlan mzikleri ve sinematografisiyle ne kmaktadr. II. Dnya savafl srasnda da Amerikada Frank Capra Neden Savaflyoruz (Why We Fight) adl 7 adet belgesel film ekti. Bu seri de propaganda filmlerinin parlak rneklerinden biridir. Benzer flekilde ayn yllarda talyan
Ynetmen Roberto Rossellini de propaganda filmleri eker. 30lar ve 40lar propagandann altna olarak kabul edilir.
1960l yllar belgesel filmlerin akm zerinde topland yllar olmufltur:
Fransada Cinma Vrit, A.B.D. ve Kanadada Dolaysz Sinema (Direct Cinema),
ngilterede zgr Sinema. Bu akmn bafllca ilkeleri; gerei kendi dramatik
yaps iinde ele almak, stdyo, oyuncu ve yk lemesinden uzaklaflmak. Bu
yllardan itibaren belgesel film yapmcl hz kazand. Bu sre gereklikle grnt arasndaki iliflkinin ve belgeselin imkansz nesnellii zerine bir dflnme
srecidir.
VDEONUN KULLANIMLAR TARH

AM A
Televizyon yayncl modellerini aklamak.
Kitle letiflim Arac Olarak Video: Televizyon

lk televizyon yaynclnn yaplabilmesi iin Nipkowun diskinden (1884) sonra
yaklaflk 45 yl gemesi gerekti. Elektronik grntnn (Video Sinyali) bir televizyon sistemine dnflp yayn yaplabilmesi, 1925 ylnda ngilterede James Bairdd
tarafndan yaplan Televisor gsterisi ile, mmkn olurken ilk televizyon yaynlar
1928 ylnda A.B.D.de, 1929 ylnda ngiltere ve Almanyada, 1931 ylnda da Fransada bafllad. Fakat bu yaynlarn snrl ve dzenli televizyon yaynclna dnflmesi 1935 ile 1940 arasnda mmkn oldu. Ancak televizyonun iki savafl dnemi
arasnda teknik olgunlaflmasnn uzun srmesi nedeniyle televizyonun bir kitle iletiflim arac haline gelmesi 1950 ile 1960 arasnda mmkn oldu. Savafln etkilerinin
teknolojik geliflmelere etkisi olmakla beraber televizyon sadece teknolojiyle deil
ayn zamanda politik ve sosyal sistemlerle flekillendi. Dolaysyla televizyon yaynclk modelleri ayn zamanda lkelerin kltrel modellerinin bir sonucunu belirlemektedir. Dolaysyla dnem birbirinden ok ayr iki modelin ortaya kflna tanklk etmifltir. Birisi A.B.D. ile ortaya kacak ticari televizyon, dieri ise Avrupada
ngiliz yaynclnn nderlik edecei kamusal yaynclktr.
A.B.D. ve Ticari Televizyon

Amerikada televizyonun 1950lerdeki hzl geliflimi refah dzeyinin artmasnn
bir sonucudur. 1950de milyon alc says varken, bu say 1959da 44 milyona kt. Bu Amerikadaki toplam hane saysnn iinde televizyon seti sahibi
olanlarn % 8den % 86ya ykselmesi demektir. Bu byk kitle televizyonu ilk
yirmi ylda toplum ierisindeki farkllaflan kitlelere hitap etmek yerine byk
sermayenin sahip olduu rnlerin reklamlaryla finanse edilen genel kitleyi hedef alan bir yayncl tercih etmifltir. Sponsorlu yaynclk da denen bu sistem
televizyon reklamclnn da ilk fleklidir.
Fotoraf 3.9
1950lerdeki bir
televizyon seti.
50li yllarn bafllarnda televizyon izleyici says sinema izleyicisinden fazla olmakla birlikte izleyicilerin sadk televizyon izleyicileri olabilmesi hemen mmkn
olmamfltr. Sinema izleyiciliinden gelme alflkanlklaryla tekil programlar takip
etmeleri bunu zorlafltrr. Televizyon yapmclar izleyicileri tavlayabilmek iin film
yldzlarn televizyona transfer etmek isteseler de yksek cretli szleflmelere imza atan yldzlarn televizyona gemesi mmkn olmaz. Ne var ki tannmamfl
67
68
oyuncularla yaplan ilk televizyon dramalar ve diziler beklenenden fazla ilgi grd. Amerikan televizyonculuunun altn a olarak adlandrlan bu dnem, daha
sonralar Amerikan yaynclna hakim olacak ideolojik muhafazakarln yer almad bir dnem oldu. Fakat bu yayncln altn a ok uzun srmedi. zellikle orta-alflan snfn evlerinde hzla artan televizyon says stdyo dramalarndan hafif elence programlarna doru bir geifle neden oldu. 1950lerin ortasndan sonra yarflmalar ve oyunlu flov programlar yksek oranda ilgi grd. Televizyon ayn sinema gibi elence dnyasnn ilk srasna ykseldi.
1960larda belgesellerin ve haber programlarnn prime-timeda ( televizyonun
en ok izlendii saatlerde) ortaya kfl devlet dzenlemelerinin bastrmas sonucu oldu. Bu istein halktan geldii sylense de halkn programlardan yeterince tatmin olamamas durum komedileri (sitcom), yeni diziler ve genifl yer kaplayacak
spor programlarnn ortaya kflna neden oldu. Ancak Amerikan televizyon yaynclnn ieriklerinin ne olaca tartflmalar farkl bir zm ortaya kard. Halkn televizyondan elencenin yan sra eitim de almasn salayacak bir yapnn
kurulmas gereklilii ortaya kt. Ticari televizyonlarn yannda bu amac salayacak Kamu Yayncl Servisi (PBS-Public Broadcast Service) 1967de kuruldu. Federal hkmetin destekledii bu yeni servis ticari yayncln karflsnda baflarl
bir alternatif olmufltur.
Klasik televizyon yaynclnn dnflm 1975 sonrasnda A.B.D.de bafllar.
Bu deiflimin merkezinde kablolar yoluyla video grnts datm yapan flebekeler ve Amerikan topraklar zerinde grntleri yayabilen yerel uydular vardr.
zellikle kablolu video aktarm yapan flebekeler (CATV, Community Antenna Television) 1960dan beri bulunmaktadr ancak kstlayc dzenlemeler nedeniyle
70lerin ortasna kadar zorluk ekildi. 1975e kadar yaplan yeni dzenlemelerle
koflullar deiflti. Bu sre ierisinde evlere kadar gelen kablo alar da genifllemiflti. Bu dnemde befl milyon aboneye bir dzine program sunan 300 kablo sistemi
bulunmaktayd. Ne var ki bu tam bir yaynclk deildi. Dzenlemeler byk flehirlerde belli blgeleri kapsamakta ve genele hizmet etmemekteydi. Daha ok filmlerin ve dizilerin yaymna ynelik yerel bir pazarlama fleklindeydi. 1974de yeni
kurulan kanallara uydulardan faydalanarak uydu flebekeleri oluflturma izni verildi.
Fakat bu da kstlaycyd ve yeni yerel kanallar teflvik etmek iindi. 1976da yerel
bir yaync olan Ted Turner sper-istasyon (superstation) olarak adlandraca bir
yntemle kstlayc kurallarn stesinden gelmeye alflp ve uydu yoluyla tm
Amerika topraklarna yayn yapan bir sistem kurdu. Buna gre uydudan kanal kiralayan Turner, uydu araclyla yaynn anlaflt 200 kablo flebekesine ve oradan
da kabloya sahip izleyicilere ulafltrd. 1979da 2000in zerinde kablolu flebekeye
ulaflt. Turnern sahibi olduu yerel bir beyzbol takm olan Atlanta Braves bir anda Amerikann en nl beyzbol takm oldu.
Sonraki 20 ylda kstlamalarn yeni dzenlemeler yoluyla yumuflatlmas sonucu, kablolu flebekeler grsel-iflitsel endstrinin nemli paras haline geldiler.
1980li yllarn sonunda 6000den fazla kablolu flebekeyle yaklaflk 50 milyon aboneye ulaflld. Ayn dnemde 25 uydu 60 civarnda televizyon kanaln sper-istasyon sistemiyle kablo flebekelerine datt. Bir sre sonra teknolojinin geliflmesiyle
birlikte uydularn yaym gc ve kapasiteleri hzla artt. Artk herkesin alabilecei
kk parabolik antenler sayesinde dorudan uydudan yayn almak da mmkn
hale geldi. Amerikada 1999da dorudan yayn uydular (DBS, Direct Broadcast
Satellite) zerinden yayn alan abone says 10 milyona ulaflt.
2000li yllara gelindiinde Amerikadaki yaklaflk 100 milyon hanenin hemen

hemen tmnde bir ya da birden fazla televizyon vard. Bu hanelerden 71,8 milyonu kablolu sistem, 11,9 milyonu geniflbant kablolu sistem ve 18,4 milyonuda
dorudan uydu sistemlerinden yayn almaktayd.
1980lerden itibaren hzla geniflleyen kablodan, uydudan ve karasaldan yaplan
televizyon yayncl Amerikada sadece i pazarla snrl kalmad. 1920lerde sinemayla bafllayan kltr emperyalizmi, 1980lerin ortasndan sonra nce televizyon
programlarnn Avrupa ve nc dnyaya satfl fleklinde, ardndan da kresel televizyon yayncl sayesinde dorudan evlere ulaflarak tamamland.
ngiltere ve Kamusal Yaynclk

Avrupa yayncl ilk kurulduu andan 1980lere kadar kamusal ve siyasal hayat
biimlerinin iinde yer ald bir yaynclk politikas retti. I. Dnya savafl srasnda varolan tm radyo kanallarnn ulusallafltrlmas, televizyonlarn kurulmasnda
da benzer bir yntemin uygulanmasna neden oldu. Televziyon yaynclnn geliflimi de A.B.D.deki kadar hzl olmad. 1956da 450 istasyonun yapt yayn tm
Amerikay kapsarken, bu oran ngilterede % 80, Fransada % 41di. 1961de alc
says Byk Brtanyada 11 milyon, Almanyada 4,6 milyon ve Fransada ise sadece 1,9 milyondu. Amerikada birok kanal seyircileri kendilerine ekebilmek iin
rekabet ederken, Avrupann bu belli bafll lkelerinde bile televizyon yayncl
uzun sre bir kanal, kimilerindeyse iki kanalla snrl kald.
Avrupann en hzl geliflen televizyon yayncl ayn zamanda televizyona
da nclk eden ngiltereydi. 1950de % 4 ile bafllayan bu oran 6 yl gibi ksa bir
srede % 80e ulaflmflt. 1922de bir telekomnikasyon organizasyonu olarak kurulan ve ilk radyo yayncl yapan BBC (British Broadcasting Corporation) televizyon zerine imtiyazl bir ulusal tekel olacak ilk ve tek organizasyon oldu.
Reklamn yaynclnda yasak olduu ve ekonomik varln televizyon ve radyo alclarndan alnan yllk lisans cretleriyle karfllayan BBC, devlet tarafndan
dzenlemesi yaplan fakat hkmetin dorudan kontrol altnda olmayan bamsz bir organizasyondu.
BBCnin televizyon programcl yaklaflm kamuya hizmet edecek bir yaynclk yaklaflmyd. lk yneticilerinden Sir John Reith, yayncln sadece elence deil ayn zamanda kltrel ve eitici olmas gerektiini belirterek BBC tipi
kamusal yayncl tarif eder. lk dnya savafl sonrasnda 1955e kadar olan dnemde yaplan yayncln skc, tutucu ve denetimci bir anlayflla yapld elefltirileri gelse de bu dnem ierisinde yaynclkta ok fazla deifliklik olmad. Haber okuyann yznn grlmedii, fotoraflarn zerine metinlerin seslendirilmesiyle yaplan haber bltenleri ve i politik tartflmalardan kanan snrllklarn olduu bir yaynclkt.
lke genelinde genel bir memnuniyetsizlik hakimdi ve ngiliz yayncl iin
yeni reformlar yapma ihtiyac vard. 1951de yaynclk komisyonu yesi Lord Beveridge BBC tekelini flu flekilde elefltiriyordu: tekelin drt byk skandal vardr:
brokrasi, kendini beenmifllik, kayrmaclk ve faydaszlk. Bu elefltiriler hkmetin yayclk zerine yeni dzenlemeler yapmasna neden oldu. 1954den itibaren hkmet reklamla finanse edilecek ITV (Independent Television) adnda bir
yerel istasyonlar flebekesine izin verdi. Hkmetten bamsz olan kanal kamu eitimini amalayan bir kalite politikasn izledi. Fakat BBC ngilteredeki yayncln
esas esi olmaya geleneksel yapsn srdrmeye devam etti. Ama programclk
asndan ITV ile rekabet etmesi BBCnin program eflitliliini ve kalitesini de yk-
69
70
seltti. 1960lardan itibaren daha yaratc yaklaflmlarla programlar retmeye bafllad. BBC ve ITV arasndaki yarfln ngiliz televizyonculuuna olumlu katklar oldu.
Hatta artan program eflitliliini farkl hedef kitle gruplarna ynelik yaynclkla flekillendirmek isteyen BBC 1964de ikinci kanal BBC 2yi kurdu. ngiliz televizyonculuu bu iki sistemin sonucu olarak ortaya kan kaliteli ve sekin farkl trdeki
programlarla sorumludur: komediler, dramalar, belgeseller ve kamuyu ilgilendiren
programlar.
1980de iktidara gelen yeni hkmet (Margaret Thatcher hkmeti) kablolu flebekeleri desteklemek iin yeni dzenlemeler yapt ve zel televizyon sektrn
dzenleyecek Bamsz Yaynclk Otoritesini (IBA, Independent Broadcasting
Authority) oluflturdu. IBA kablolu flebekeleri besleyen vericileri ve ara istasyonlar
infle edip bunlarn reklam ve ierik konusunda kurallara uymalarn salad. 1982de
eflitli kablo flebekelerinin destei ile Channel4 kuruldu. Yeni bir endstriyel model olmasna karfln zel televizyon yaynclnda ok baflarl olamad. Son karasal yaynclk yapan kanal Channel Fiveda 1997de kuruldu.
Ancak ngiliz televizyonun zelleflmesi kabloludan ok uydu yaynclnn geliflimiyle esas dinamiini buldu. 1990da bu yeni kanallar dzenleyen kararlarn
neticesinde 1998de kablo, uydu ve saysal yayn iin 400n zerinde lisans verildi. 2000li yllara gelindiinde yzlerce yayncs olan ngiltere son elli yl ierisinde ncln yapt kamusal yayncln yanna, btn dnyadaki teknolojik
ve kresel geliflmeler neticesinde, zel televizyonculuu da uyumlandrd. Ne var
ki btn bu geliflmelere karfln halen kamusal yayncln ngilterede zel yayncln nnde olduu grlmektedir. 2000 ylnda kamu yayncl politikasn benimsemifl BBC, BBC 2 ve ITV toplam izleyicinin % 673ne (%27,2 BBC, %10,8
BBC 2 ve %29,3 ITV) sahip olmufltur.
BR KAYDEDC OLARAK VDEO: EV VDEOSU

(HOME VDEO)
N
AM A
Ev videosunun ortaya kfln zetlemek.
1954de ilk video grntsn banda kaydedilmesinden ancak 20 yl sonra ilk

portatif kayt sistemi ortaya kmfltr. Geen 20 yllk srede video kaydediciler
profesyonel kayt amal ve iri bobinlere sahip bantlar fleklinde kullanlr. Videonun evin snrlar ierisine girmesi Japon Sony firmasnn 1975de Betamax sistemini ortaya karmasyla mmkn oldu.
Dorudan tketici pazarna sunulan sistem iin Sony, televizyonda yaynlanan
programlar daha sonra izlemek zere kaydetme olana sunan bir sistem olarak
tantt. Sistem ok basittir; kk ebatlarda iinde manyetik bant olan bir kaset, televizyon alcsnn sinyal antenine bal bir video kaset kaydedici araclyla gelen
televizyon yaynn kaydedecektir. Ertesi yl yine iki Japon flirketi Matsushita ve
JVC bu sisteme rakip bir format nerdiler: VHS (Video Home System). Bu yeni sistemin zellii ise kaset ebatlar biraz daha byk olmasna ramen kaydedicisi daha kk ve kayt sresi daha uzundu. nceleri iki saatlik kayt yaplrken, sonralar alt saate kadar kmaktadr. ki sistem arasndaki rekabet 1979 ylnda VHSnin
galibiyetiyle son buldu. Hemen ardndan Sony de bu formata geifl yaparak VHS
malzemeleri retmeye bafllad.
Her teknolojinin amac ancak baflka sosyal ve ticari olaylar tarafndan belirlenir. Bu kural ev ierisinde televizyon programlarnn kaydedilmesine ynelik bafllayan teknolojik sre iin de ayndr. Bu yeni sistem ncelikli olarak sinema filmlerinin kaydedilip, btn dnyaya datmnn yaplp satld yeni bir ticari srecin bafllangc olmufltur.
Televizyonla rekabet iinde kendisine yeni iletim olanaklar arayan Hollywood
bu yeni sistemle kendine bu olana salad. Ev videosu kullancnn kontrol iinde sahiplenecei grntler yerine byk kitlesel elence dnyasnn yani sinemann rnlerinin ticarileflme aralarndan biri oldu. Hollywood filmlerinin datm srelerini yeniden belirledi. nceden filmler vizyondan ktktan sonra televizyon yayn iin satfl gerekleflirken, flimdi bu iki srecin arasna filmlerin video
kasetlere kaydedilip satfl iin datld yeni bir sre girdi. Artk Hollywoodun
byk yapmclar ya datm anlaflmalar yaptlar ya da kendi video blmlerini
kurdular. 1992de Hollywoodun gelirinin % 35 ila 40n dnya apnda satfltan
kazand video geliri oluflturmaktayd.
1990l yllarn baflnda A.B.D.de evlerin % 70inde video kaydedici ve okuyucular vard. lke apnda otuz bin video kaset satan ya da kiralayan dkkan bulunmaktayd. 1995de Hollywoodun kaset satflndan elde ettii gelir salonlarn kazancndan daha fazlayd. Bu sre 2001e kadar devam etti. Bu defa ortaya kan
yeni dijital teknoloji DVD (Digital Versatile Disc) VHSnin yerini ald.
Fakat video teknolojisi sadece film datm biimini dnfltrmekle kalmad.
Yine 1983de Sony ev kullanmna ynelik kaydedici nitesi zerinde olan omuz
kamerasn (camcorder) piyasaya srd. Bylece herkes kendi filminin ynetmeni
olabilecekti.
1983deki Sonynin bu atana karfllk 1985de Panasonic, Hitachi ve RCA
kendi video kameralarn kardlar. Ayn yl bu ataa Sony daha kompakt bir video kaset format olan Video8i piyasaya srerek karfllk verdi. Bu ayn zamanda ilk elde taflnabilir el kamerasyd (Handycam). Bu el kameralar dijital teknolojinin geliflimiyle 1995de yeni bir formatla yine Sony tarafndan piyasaya srld: DV (digital video).
Amatr video olarak adlandlrlan bu srete video bireysel bir tketim arac
haline geldi. 1888de George Eastmann ilk rulo film eken fotoraf makinesi
Kodakdan bu yana tketicinin eline geen en nemli grnt kaydetme arac
oldu. Daha nceleri amatr kaytlar iin tasarlanmfl 8 mm. film kullanan film kameralar vard. Ama filmin kullanm ve banyo koflullarnn zor ve nispeten pahal olmas bu arac yaygnlafltramamfltr. Halbuki 1990lara gelindiinde portatif
video kaydediciler hzla yaygnlaflmfl ve kullanlr hale gelmiflti. Tketiciler
1990larn kurallarna denk dflen bir kullanm konforuna sahip oldular. 2000li
yllarda ise el kameralar yanlarndan ayrmadklar bir gndelik araca dnflt.
Amatr video sayesinde ev videosu grntlerin tketiciler tarafndan yeniden
sahiplenilmesini salad.
71
72
zet
N
A M A
Filmin ncelikli olarak bir elence arac olduunu deerlendirmek.

Sanayi devrimiyle birlikte deiflen yaflam biimiyle, zellikle alflan orta snfta, ortaya kan
bofl zaman kavram insanlarn moral deerlerinin devamll iin nemli bir kavram oldu. Bofl
zamanda insanlarn rahatlamak iin kullandklar
birinci fley elenceydi. Sinema bu iki kavram tamamlayan bir ara oldu. Bu yeni alternatif elence arac ayn zamanda insanlarn izlerken yalnz
bafllarna kaldklar bir kitle elencesiydi. Fakat
anlafllan ortak dil evrensel bir dildi. Byk bir
ekonomik sistem yaratan sinema iin btn dnyada hzla salonlar oalrken izleyici says da
dramatik bir flekilde artt. Problemlerinden uzaklaflmak isteyen insanlar zdeflleflecekleri grsel
bir fantezi dnyasnda yaflamak ve filmden ktktan sonra memnun olarak evlerine dnmek istiyorlard. ykl dramatik anlatlar daha fazla
tercih edildi ancak filmler ksayd ve talep filmlerin uzamas ynndeydi. Griffith ile bafllayan modern sinema dili izleyici tarafndan kabul grd.
Bunu farkeden bir grup film yapmcs Amerikada ierisinde bir stdyo sisteminin yer ald yeni bir yer ve yeni bir film yapm sistemi keflfettiler: Hollywood. leride dnya sinemasna hakim olacak bu sistem izleyicinin istekleri ve beenilerini anlamaya alflarak Hollywood stili
denen yeni bir anlatm biimini infla etti. Sistemin ana paralarndan biri izleyicinin olmak istedii, filmleri pefllerinden srkleyecek yldz
oyunculard. 1927de sesin keflfiyle sinemaya
olan ilgi artt. Filmler daha ok diyaloglar zerinden geliflen hikayelere sahip i mekan filmleriydi. II. Dnya Savaflnn sonrasnda sinemann rekabet edecei yeni bir rakibi vard: televizyon.
Bu rekabette ne gemek iin yeni teknolojiler
gelifltirip yeni arayfllara girildi. Sinemaskopun
keflfiyle film iinde kalabalklarn yer ald dfl
mekan anlatlar glendi. Ayrca farkl kitlelere
hitap eden mesaj ierikli filmler de ortaya kmaya bafllad. Film 20. yzyln son eyreinde popler elence kltrnn birinci srasndayd.
N
A M A
N
A M A
Sinemann 20. yzyln en byk kltr endstrisi olduunu aklamak.

Doufluyla beraber ticari gc farkedilen sinema,
retim biimi, datm a, kitlesel tketimi ve organizasyonundaki ifl blm ile sanayi zellikleri
taflmaktadr. Bu nedenle de kltr endstrisi tanmlamas yaplr. Bu yap ayn zamanda byk
gelir elde etmek isteyen tekelci bir yapya sahiptir.
Yzyl boyunca endstriyel anlamdaki kavgayla
tekelci yaplanmalarn nne geilmeye alflld
ancak bu tmyle baflarya ulaflamad. Sinemann
ilk yllarndaki hakimiyet Fransz ve talyanlarn
olurken iki dnya savafl ve Hollywood sistemi hakimiyetin Amerikan filmlerine gemesine neden
olmufltur. Ayrca sesin sinemaya gelifline teknolojik olarak ayak uyduramayan kk flirketler kapanrken endstriyel g tmyle byk Amerikan flirketlerinin oldu. 1950lerde televizyonun g
kazanmasyla biraz da olsun sarslan sinema sonunda televizyona rakip olmak yerine onunla uzlaflt. Bir taraftan televizyon yapmlar iin kullanlan stdyolardan dier taraftan filmlerin televizyonda gsterilmek zere satflndan byk karlar
elde edildi. Bu karlln dnya genelinde sahip
olduu datm a sayesinde ifl yapan blockbuster filmleri ve bu filmlerin video kaset -yzyln
sonunda DVD olarak- satflndan dolay artrd.
Sinematografik haberlerin ilk grsel enformasyon arac olduunu deerlendirmek.
Sinema, ilk filmleriyle birlikte kitlelere enformasyon salayan bir kitle iletiflim arac olmufltur. Enformasyonun bir tr olan haber ve benzer ierikteki filmlerin izleyicilerin ilgisini ekmesi sinematografik gazetenin doufluna neden oldu.
Sinema salonlarnda gsterilmek zere ekilen
haber filmleri iin yapm flirketleri haber toplamak amacyla btn dnyaya teknisyenlerini yollad ve kendi haber blmlerini kurdu. Sanayi
devrimiyle birlikte toplu yaflamann kurallar haberler aracyla izleyiciye aktarld. Haber kifliye
kendi dflndaki dierini tanma, farkllklar keflfetme, modern hayat tanma, dnya zerine dflnme, uzlaflma ve toplumsal deerlerini devam
ettirme olanaklarn verdi. Sinematorafik haberler 1950lerde televizyonun geliflimi ve yaygnlaflmasyla son buldu.
N
A M A
N
A M A
Belgesel sinemann gereklik kavramn deerlendirmek ve propaganda filmlerini sralamak.

Belgesel kavramn ilk kez kullanan ngiliz kuramc ve ynetmen J. Griersona gre belgesel;
yaflam gzlemler, kurgusal deildir, gerek insanlar ve gerek mekanlar vardr, deiflik ve yeniliki bir bakfl asna sahiptir, eiticidir ve modern dnyay anlamak iin en iyi yol gstericidir.
Sinema-gz kuramn ortaya atan Dziga Vertov
iin de gerei gstermenin en iyi yolu kaydedilmek isteneni olabilen en nesnel haliyle kaydetmekdir ve kamera insann gznden daha
keskin bir gereklii yorumlayabilir. 1960l yllarn belgesel yaklaflm (Cinema Verite, Dolaysz Sinema ve zgr Sinema) iin gerek kendi
dramatik yaps iinde vardr ve stdyo-oyuncuyk lsnden uzaklaflmak gereklidir. Belgesel sinema iinde deerlendirilecek baflka bir
noktada propaganda filmleridir. lkelerin siyasi
tarihleriyle paralellik gsteren ve izleyiciyi bir
dflnceyi kabul ettirmeye ve benimsetmeye ynelik yaplan propaganda filmleri zellikle iki
dnya savafl arasnda ok miktarda yaplmfltr.
Televizyon yayncl modellerini aklamak.
1950lerden sonra geliflen televizyon yayncl
iki lkenin nclk ettii iki ayrm model zerinde flekillenir: A.B.D.nin nclk ettii ticari
televizyon ve ngilterenin nclk ettii kamusal yaynclk. Ortaya kfl anndan beri rn
reklamlaryla ve sponsorlukla finanse edilen ticari yaynclk daha ok izleyici ve reklam veren
sermayenin taleplerini odak noktas alan elence
arlkl bir yaynclktr. Kamusal yaynclk ise
N
A M A
73
sadece elencenin deil ayn zamanda yayncln arlkl olarak kltrel ve eitici olmas dflncesi zerine geliflmifltir ve finansmannda da
reklamn yasak olduu, izleyicinin yllk dedii
cretler ve/veya devletin kaynaklaryla yaplan
bir yaynclktr. Ortaya kfllarnda lkelerin kltrel modellerinin etkin olduu yaynclk sistemleri devlet ve statkonun dzenlemesi ile geliflim gsterdi. Yaynclk politikalarndaki yanlfllklar, 1980lerden sonra geliflen yaynclk teknolojilerinin (kablo ve uydu) araclyla yayncln kreselleflmesi ve bunun karflsnda devlet
dzenlemelerinin deifliklie uramas sonucu
bugnn yayncl iki modelde birleflerek karma bir model oluflturulmufltur.
Ev videosunun ortaya kfln zetlemek.
1975de ilk ticari ev ii kayt sisteminin (betamax sonrasnda da VHS) ortaya kfl amac daha sonra izleyebilmek iin televizyon programlarn kaydetmektir. Ancak televizyonla rekabet
iinde, kendisine yeni alanlar yaratmak isteyen
sinema sektr yapt filmleri sinema salonlarndaki gsterimleri bittikten sonra btn dnyada ev iine satfl yapabilmek iin bu sistemi
kulland. Daha sonra bu ve benzeri sistemlerle
kayt yapan taflnabilir kameralarn ortaya kfl amatr video srecini bafllatt. Artk herkes
kendisi video kayd yapabilir hale geldi. 90larda teknolojinin geliflimiyle yaygnlaflan video
kameralar ile kullanclar kendi anlarn ve
anlarn kayt altna alarak kiflisel grsel arflivlerini tutmaya baflladlar.
74
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi sinemann bir sanayi olmasnn nedenlerinden biri deildir?
a. retim biimi
b. fl blm
c. Datm a
d. Kitlesel tketim
e. Tekelci sermaye
2. Modern sinema dili hangi film ynetmeni ile bafllar?
a. D.W.Griffith
b. Edwin Porter
c. Charlie Chaplin
d. George Mlis
e. Lumire Kardefller
3. Afladakilerden hangisi klasik Hollywood stilinin
zelliklerinden biri deildir?
a. Aklama
b. Karmaflklafltrma
c. zmszlk
d. Kriz
e. Zirve noktas
4. Afladakilerden hangisi Amerikan filmlerinin tekel
olmasnn nedenlerinden biri deildir?
a. Gl datm a
b. Stdyo sistemi
c. Hollywood stili anlatm dili
d. DVD satfl
e. Teknolojik stnl
5. Afladakilerden hangisi sinematografik haberin
toplumsal yaflama kazandrdklarndan biri deildir?
a. Farkllklar keflfetmek
b. Bireyselleflmek
c. Modern hayat anlamak
d. Toplumsal deerlerin devamlln salamak
e. Dnya zerine dflnmek
6. Afladakilerden hangisi John Griersona gre belgeselin zelliklerinden biri deildir?
a. Kurgusal olmayan film
b. Yeniliki bakfl as
c. Yaflam gzlemlemek
d. Oyuncu kullanmak
e. Gerek mekn
7. Elencenin yannda arlkl olarak kltrel ve eitici olmas gereken ve finansman, izleyicilerin dedii
yllk cretler ile ve/veya devlet tarafndan karfllanan
yayncla ne ad verilir?
a. Kamusal yaynclk
b. Paral yaynclk
c. Ticari yaynclk
d. Karma yaynclk
e. Tekelci yaynclk
8. Sinema endstrisinin filmlerini btn dnyada bireysel tketiciye satmak iin, video teknolojisinden ald sistem afladakilerden hangisidir?
a. Stdyo sistemi
b. Amatr kamera
c. Ev videosu sistemi
d. Film yazc sistemi
e. Senematograf
9. Kamusal yayncln ncs olan televizyon kanal afladakilerden hangisidir?
a. TRT
b. BBC
c. ITV
d. Path
e. Warner Brothers
10. nsann dfl dnya ile iliflkilerinde belirsizlik dzeyini azaltan biimlendirilmifl ve yaplandrlmfl bilgiye ne
ad verilir?
a. Veri
b. Kaynak
c. kt
d. letiflim
e. Enformasyon
75
Yaflamn inden
24/02/2005
Gnmzn Bakma Barfl
HASAN BLENT KAHRAMAN
Geenlerde taksiyle giderken trafik tkand. Sknt iinde saa sola bakarken duvarda dev gibi bir afifl grdm. Yar plak, ok gzel bir kadn resmi vard stnde. Kadn, vcudunun st ksmndaki giysileri karmflt. Altndaki pantolonu karmaya hazrlanyordu. Dmelerini amfl, pantolonu bir para syrmfl, tam o noktada durmufltu. Kameraya deil, uzaklarda bir yere bakyordu. Bir kot reklamyd grdm. Az sonra trafik
ald, araba hareket etti, zaten bana bakmayan (ama
tam da ylelikle bana bakan) kadn arkada kald, ben
de dflnmeye durdum. O trafik keflmekeflinde yapacak daha iyi bir fley de yoktu.
Laura Mulvey 1970lerde meflhur makalesini yazd. Dnya akademi tarihinin belki de en ok atf alan bu metninde Mulvey sinemann erkek-egemen bir bakflla yapldn saptyordu. Belli bir psikanaliz gereinden
hareket eden yazar bakfl dediimiz fleyin masum deil, bilinli bir edim olduunu ne sryordu. Bu, Freudun yazdklarnda zaten mevcut olan bir bilgiydi. Freud, skopofili (bakma tutkusu diyelim) diye tanmlanan bu edimin ikincil drtlerden olduunu belirtmiflti.
flin buraya kadar olan ksm genel bir anlam ieriyor.
Biraz daha derinlefltirildiinde, bakma bambaflka bir
eylem oluyor. nk, erkek, bakmak yoluyla sadece
bir egemenlik kurmakla kalmyordu. Bakmak, ayn zamanda, bir boflluu doldurmann da aracyd. nk,
ifl, bakmaktan kyor, dikizlemeye dnflyordu. Dikizlediimiz zaman, ok karmaflk bir mekanizma iflliyor ve btn bir psikanaliz kuramnn hadm edilme
kompleksi, fetifllefltirme gibi sreleri uyarlyordu.
Baklan nesne
Mulvey, bunlar sz konusu ettii yazsnda, Hollywo odun
buradan yola ktn, kadn sinemada baklan nesne
konumuna tafldn ve orada tuttuunu sylyordu. Sinema, bu yanyla, erkee, bakmaktan kaynaklanan zevki tattran, o zevki doyuran bir olguydu. ok tartfllan bu makaleden feminist sinema zmlemeleri kt, feminist sinema bafll baflna bir alflma alan haline geldi. Kadnn
nasl resmedildii, nasl gsterildii, nasl izlendii bu ince-
lemelerde bulguland. Pornografinin bir grnt teknii

olarak zellikleri, dinamikleri deerlendirildi. Kameraya
bakmak nedir, niin ve ne zaman oyuncuyla izleyici gz
gze gelir trnden sorular yantland. Byk bir literatr
geliflti.
Evet, Mulvey, Hollywood sinemasn sz konusu ediyordu yazsnda ama o gnden bu yana kprlerin altndan ok su akmflt. Hollywood bildiini yapmay srdrrken bayrak yarflnda ne geen reklam endstrisi
idi. Reklamlarn rettii grntler, eer sz konusu
olan masumiyetse, ok daha tehlikeli bir dzen kurmufltu. Her yer erotik grntlerle yklenmiflti. Artk srekli grntler araclyla kflkrtldmz bir dnyada
yaflyorduk. Burada ilgin olan fluydu: grnt masum
olabilir de olmayabilir de. O baflka bir fley. nem kazanan, bakfla dnk younlaflmayd. Bakfl, srekli olarak
kflkrtlyor, kendiliinden bir sre olmaktan uzaklafltrlyor, erotiklefltiriliyor, bafltan karma/karlma drtleriyle i ie geiriliyordu. Erkekler olarak, halimizden
memnun muyuz deil miyiz, bilmiyorum ama (ebedi bir
dikizci olarak benim fazla bir flikyetim yok, olsa olsa ifllerin niteliinden yaknrm), dflna kmann ok zor
olduu bir flartlandr(l)madan geiyoruz.
Kadn bir obje artk
Bundan daha beteri de var: bu oluflum, aslnda kadnn
fetifllefltirilmesi anlamna geliyor, yukarda sylediim
gibi. Ne var ki, fetifllefltirme kendi dinamikleriyle ifllemiyor. Tam tersine, ncelikle kadnn nesnelefltirilmesine dayanyor. Btn o grnt retme teknikleriyle birlikte kadn tam manasyla bir obje artk. Baklan, baklarak tketilen (ama kadn tketmek mmkn m?) bir
meta. Bunun gelip dayand en u nokta pornografi
dnyas. Orada, artk tmyle baflka bir anlama taflnmfl bir kadn var. Reklam dnyasnn gelifltirdii kadn
imgesiyle pornografinin imgesi arasndaki fark ise, reklamcln, sanat ve erotizm paravanalarnn arkasna
saklanmas. Bu iki unsur ona, yaptn daha rahat bir
biimde iletmesinin olanaklarn salyor. Ama biraz daha dikkatle bakldnda erotizm dediimizde ilk akla
gelenin yerini bu grnt srelerinde de bir gizli pornografininin aldn vurgulamak gerek.
O zaman geriye flu soru kalyor: btn bu yaflananlara
kadnlar ne diyor? rnein, demin andm reklam, yani iletisi olduu kot pantolon kadnlara da hitap eden
bir nesne deil mi? yle ise, o takdirde, o erotik kadn
76
imgesi, o nesneyi tketmeye hazr kadn kitlesi iin ne

anlam taflyor?
Bu noktada daha vahim bir dinamik iflliyor: kadnlar,
bu srece tepki gstermek yerine (ki, bu, feminist bilin balamnda ve kadnn nesnelefltirilmesi/metalafltrlmas balamnda gerekten de onlarn yapmas gereken bir fleydir) o grntlerde yer alan kadnlarla kendilerini yapay ve gerek dfl, dolaysyla da us dfl bir
biimde zdefllefltirme yoluna gidiyorlar. Tepki gsterme reflekslerini kreltiyorlar. Kendilerini bu yoldan ayrca erkekegemen bir ideolojinin paras haline getiriyorlar. Eer iinde bulunduumuz dnyada feminizmin
geri ekilmesinden sz ediyorsak altnda bu tr almlarn da etkisini aramak gerek. nk, bu deindiim
yap, son kertede, bir iktidar sorunudur. Bakfl, bir iktidar kurma aracdr. Erkek-egemen bakfl, erkek iktidarn pekifltirmenin bir yoludur.
Onunla zdeflleflen kadnlarn ne yaptn da gene kadnlar sylesin.
Evet, tehlikelidir grnt!
Okuma Paras
Hayaller, Hlyaya Dalma ve mgeler

Btn bunlar beni hlyaya dalma ve hayli karmaflk bir
sre olan imge-alanlara angaje olma deneyimine geri
getiriyor. zleyici-imge etkileflimleriyle ilgili nemli kltrel varsaymlardan biri, gsterilen fleyle deneyimlenen fley arasnda nedensel bir iliflki olduu varsaymdr. mgelerin hem anlamn belli bir yere bal nedeni,
hem de izleyicilerin baz deneyimleri yaflayp baz deneyimleri yaflamamalarnn nedeni olduu dflnlr.
mgelerin mbadelenin bafllad yer olduu varsaylr.
Halbuki hlyaya dalma, dflnceler, hayaller, dinleme
ve izleme arasndaki etkileflimle ilgili bir fleydir ve baz
imgelerin uyduu, bazlarnn uymad bir srekliliin
parasdr (Crary 1999). zleme etkinlikleri, ille de herhangi birine ayrcalk tanmas gerekmeksizin btn bu
dzeylerde girilen yaratc bir angajmandr. Deneyimlerin sreklilii burada, imge-alanlarn, hibir zaman ayrklaflmayan srekli bir mbadele akfl iindeki elerden biri olduu anlamna gelir. (Oohnson 1987).
zleme ya da dinleme anlarnn pek ounda, eflzamanl olarak hayallerle ve dflnce sreleriyle etkileflime
girilir. zleyiciler, metaforik bir anlamda, imgelerin hem
iine girip hem dflnda kalrlar. Grnd kadaryla
bu deneyimler ayn anda hem bedenli hem de bedensizdir. zleyiciler imgelerden ayrdrlar, ama yine de onlar deneyimleme ile derinden ilgilidirler. Bu dzey ok-
luu, hayali ve gerek duygularn bir karflmna -grlen, anlafllan ve deneyimlenen fleyler zerine alglarla
dflncelere- olanak tanyp bunu teflvik eder. zlenen
dnyalar mesken tutmak ve bir o kadar sratle, bu
dnyalarn dflna adm atmak mmkndr, hem de bu
esnada her aflamay yorumlayp bylece yenilerini yaratarak. mge-alanlarn deneyimlenmesi sadece orada
olan almakla ilgili bir fley deildir; ayn zamanda, insan
bilincinin hibir zaman duraan ya da sabit olmamasna benzer flekilde, srekli deiflen dinamik bir iliflki yaratmakla da ilgili bir fleydir.
Hlyaya dalma, hem izleme deneyimine kendini brakmakla elendirilmekle, hem de insann imgelere ve
seslere bu kadar ok g ihsan etmek iin ne derecede
havasnda olmas gerektiinin farkna varmakla ilgili
bir fleydir. Havada olmak, kendini hazr hissetmek,
ko1tua ya da kanepeye kurulmak, izleyicilerin, izleme
srecinin gelifltii zemini yaratma ve koruma yollardr.
Bilinli ve bilindfl sreler etkileflirler -grnr hibir
snr yoktur, byk lde imgelere duyulan ihtiyacn
ve imgelerin verdii zevk ve acnn tanmlad girifl ve
kfl noktalarndan oluflan dngsel bir sreklilik vardr sadece. mgeler nesnel olann diyarndan hlyann
ve hayalgcnn ortak mekanlarna getikleri iin, ben
bu etkileflim dzeylerinin fliirsel olduunu dflnyorum. Bu deneyimler hakknda konuflulurken bir ortak
zeka ve iflbirlii modeli kullanmak gerekmesinin nedeni budur. mge-dnyalar teflhir alanlardr, ama ayn zamanda aralksz etkileflim yerleridir de ve tm sreci
hlyalara doru iten de (baflka pek ok enin yannda) budur.
Kaynak: Burnett, Ron. (2006). mgeler Nasl Dflnr?
ev: Gsal Pusar. stanbul: Metis Yaynlar. (s. 85-86)

1. e
2. a
3. c
4. d
5. b
6. d
7. a
8. c
9. b
10. e
77
Kaynaklar
Baran, Stanley J. (2006). Introduction to Mass Communication: Media Literacy and Culture. New York:
McGraw-Hill Company.
Barbier, Frdric ve Lavenir, C.Bertho. (2001). Diderotdan nternete Medya Tarihi. (ev: Kerem Eksen). stanbul: Okuyanus Yayn.
Bordwell, David ve Thomson Kristin. (2003). Film History. New York: McGraw-Hill Company.
Briggs, Asa ve Burke, Peter. (2005). Social History of the
Media. Cambridge: Polity Press.
Fang, Irving. (1997). A History of Mass Communication.
Boston: Focal Press.
Folkerts, Jean ve Lacy, Stephen. (2004). The Media in

Your Life. Boston: Pearson Education.
Gorman, Lyn ve McLean David. (2003). Media and Society in the Twentieth Century. Oxford: Blackwell
Publishing.
Hilmes, Michele (ed.). (2003). The Television History
Book. London: BFI Book.
Pavlik, John V. Ve McIntosh Shawn. (2004) Converging
Media: An Introduction to Mass Communication.
Boston: Pearson Education.
Erich Von Stroheim 1925de ektii Agzllk (Greed) adl filmde kameramanlar William Daniels (solda) ve Ben
Reynolds ile.
Amalarmz
N
N
N
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;

Yksek Tanmlamal grntnn genel zelliklerini aklamak.
Japonyadaki Yksek Tanmlamal Televizyon alflmalarn aklamak.
Avrupadaki Yksek Tanmlamal Televizyon alflmalarn aklamak.
ABDdeki Yksek Tanmlamal Televizyon alflmalarn aklamak.
Anahtar Kavramlar
Analog NTSC, PAL ve SECAM
Sistemleri
Yksek Tanmlamal Televizyon
Japon Hi-Vision ve Super
Hi-Vision
Avrupa MAC, PALPlus ve

HD-DIVINE sistemleri
ABD ATSC Standartlar
indekiler
Hareketli
Grntnn Tarihi
Yksek Tanmlamal
Grnt
Yaynclnn
Tarihesi
Girifl
Televizyon Yayn Sistemleri
Yksek Tanmlamal Televizyon
(High Definition Television)
Yksek Tanmlamal Televizyonun
Tarihesi-Japonya
Tarihesi-Avrupa
Tarihesi-ABD
Yksek Tanmlamal
Grnt Yaynclnn
Tarihesi
GRfi
Yksek Tanmlamal (HD-High Definition) grnt son yllarda iletiflim ve grnt retim tekniklerinin vazgeilmez standard olmufltur. Televizyon kameralar ve
fotoraf makinelerinin grnt kalitesi, her bir resim karesinde ka milyon benek
(pixel) bulunduu belirtilerek ifade edilmektedir
Yksek Tanmlamal grnt tanm, ilk defa elektronik grnt zerine yaplan alflmalarda gndeme gelmifltir. Yirminci Yzyln bafllarnda retilen grntnn bir karesinde yaklaflk olarak 50 satr vard. Bir baflka deyiflle her kare 50 satrdan oluflmaktayd. Bir sre sonra satr says 250ye kt. 250 satrlk grnt 50
satrlk grntye gre Yksek Tanmlamal olarak kabul edilmekteydi.
Elektronik grnt tarihine bakldnda, ncelikli olarak televizyon yaynlarnn gndemde olduunu grmekteyiz. Yirminci Yzyln son eyreine kadar grnt retme teknikleri olduka geri idi. Bu nedenle znrl (resolution)
yksek grnt ancak film teknii ile salanmaktayd. Film kameralar ile alnan
grntler film teknii ile kimyasal olarak retilmekteydi. retilen filmler ancak sinema salonlarnda, film oynatclar ile gsterilmekteydi. Film teknii ile retilen
grntlerin znrl olduka yksekti. Elektronik grntdeki tanmlama ile
bir resim karesindeki benek says yaklaflk olarak 10- 30 milyon arasnda deiflmekteydi. Benek saysnn fazlal, bir film karesinin boyutlar, filmin kalitesi ve
flklandrma gibi nedenlere baldr. Filmlerin televizyon yaynlar ile izleyicilere
iletilebilmesi iin her film karesi, telesine denilen cihazlarda elektronik grntye
dnfltrlerek manyetik bantlara kaydediliyordu. Filmdeki resim karesi standartlar ile televizyondaki resim karesi standartlar farkl idi. Film kareleri yzey olarak
televizyona gre daha fazlayd. Ayrca filmin znrl televizyona gre daha
fazlayd. Bu ve benzeri nedenlerden dolay film telesine ile televizyon standardna
gre dnfltrlrken hem resim alan kayplar hem de znrlk kayplar olmaktayd. Belirtilen bu olumsuzluklara ramen filmler televizyonda gsterilmektedir. Analog Televizyonda en-boy oran 1.33:1 iken, sinemada en-boy oranlar
1.66:1 Genifl Ekran, 1.85:1 Standart Genifl Ekran ve 2.35:1 Sinemaskop genifl ekran
olarak tanmlanmfltr.
Gerek film gerekse televizyon izleyicilerinin talepleri, film ve sinema endstrilerinin arasndaki teknik yaknlaflmay kanlmaz hale getirmifltir. Grnt alma ve
iflleme alanlarnda donanm ve yazlmlarda ok nemli geliflmeler olmufltur. Sonu olarak yksek tanmlamal grnt her alandaki grsel ortamda en ok sz
80
edilen konu olarak gndemdeki yerini korumaktadr. Sinema, televizyon, mze,

fotoraf, salk, gvenlik gibi bir ok alanda yksek tanmlamal grnt yaflantmzn ayrlmaz bir paras haline gelmifltir.
Yksek tanmlamal grnt, znrl yksek grnt anlamna gelmektedir. Elektronik olarak oluflturulan grntler daha ayrntl ve kalitelidir. Yirmi Birinci yzyln baflndan bu yana her trl grsel ortamda yksek znrlk istenmektedir. Kullanm alanlarna gre afladaki rnekler verilebilir.
Televizyon yaynlar. Karasal Yayn, Uydu Yayn, Kablolu Yayn, Mobil Yayn
nternet zerinden yaplan yaynlar. Televizyon yaynlar, hareketli grnt,
resimler, animasyon, grntl konferans.
Elektronik grnt iflleme. Bilgisayarla animasyon, grafik ve poster hazrlama.
Sanal mze uygulamalar. Uzaktan veya yerinde mze ziyaretleri.
Kuramsal ve uygulamal eitim. Eitimin her alannda grsel materyal kullanmlar.
Salk alannda. Eitim ve hastalklarn belirlenmesinde kullanmlar.
Basm ve yaym alannda. Her trl basl materyal hazrlanmas.
Fotoraf uygulamalar. Her trl fotoraf ekimi ve oaltlmas.
Bu nitede yksek tanmlamal grntnn zellikle televizyon yayncl alanndaki tarihi anlatlmaktadr.
TELEVZYON YAYIN SSTEMLER

AM A
Dnya genelinde uzun yllardr kullanlan analog renkli televizyon sistemi flunlardr:
1. NTSC ( National Television System Committee) ABD, Kanada, Japonya, Gney Kore.
2. PAL ( Phase Alternating Line) Birok Avrupa, Asya ve baz Afrika lkeleri
(Trkiyede kullanlan sistem)
3. SECAM (Squentiel couleur mmoire, Sequential Color with Memory)
Fransa, Rusya, baz Asya ve Afrika lkeleri
Bu sistemler yaklaflk olarak yarm yzyldr dnya genelinde kullanlmaktadr.
Yaynlar Karasal (Terrestrial), Uydu (Satellite) ve Kablo (Cable) zerinden yaplmaktadr. Avrupa Birliinin ald bir kararla analog televizyon yaynlarnn 2014
ylna kadar Avrupa Birlii ye lkelerinde sona erdirilmesi planlanmfltr. ASO
(Analogue Switche Off) olarak tanmlanan bu karar sonucunda birlik yesi lkelerde yaynlar Saysal (Digital) olacaktr. Uydu ve kablo zerinden yaplan yaynlarn ou saysaldr. Ama, karasal yaynlarn saysal olarak yaplabilmesidir.
Analog televizyon sistemleri, geliflen saysal iletiflim tekniklerindeki geliflmeler
ve izleyici beklentileri karflsnda yeterli olamamaktadr. Bu durum aflada belirtilen iki nemli nedenle gndeme gelmifltir.
1. Grnt kalitesi yeterli deildir. znrlk dflktr. NTSC sisteminde
0.35 Milyon Benek/Kare ( 0.35 Megapixel), PAL sisteminde 0.41 Milyon Benek/Kare ( 0.41 Megapixel) vardr
2. oalan yaynlar nedeniyle kanal says ihtiyac artmfltr.
Analog grnt teknii ile bu iki sorunun zlmesi olanakszdr. NTSC 525
Satr, 60Hz ve PAL 625 Satr, 50Hz zelliine sahip sistemlerdir.
81
4. nite - Yksek Tanmlamal Grnt Yaynclnn Tarihesi
Analog NTSC, PAL ve SECAM Sistemlerinin Ortak

zellikleri
Dnya genelinde kullanlan televizyon sistemi farkl yayn teknikleri kullanmaktadr. zellikle her sistemin verici ve alc teknikleri birbirinden farkldr.
Fakat baz zellikleri ortaktr (Tablo 4.1 ve fiekil 4.1).
En Boy Oran (Aspect Ratio)
4:3 (1.33)
Seyretme As (View Angle)
10 Derece
Ekran Ykseklii (Hight)
Seyretme Mesafesi (View Distance)
7H
Ses (Audio)
Tek (Mono) Kanal
Bir resim karesinin eni 4 birim, ykseklii

3 birimdir. Bu oran 4:3 (1.33) olarak ifade
4
edilmektedir.
En ve boy birimleri birbirine yakn olduu
3
H
iin ekrandaki grnt 10 derecelik a ile
seyredilmektedir ve seyretme as dardr.
Ekrandaki grntnn iyi alglanabilmesi
iin seyretme mesafesinin ekran yksekliinin 7 kat bir mesafe olmas gerekir.
7H
Televizyon yaynnda ses tek kanaldr. Ste10
reo zelliine sahip deildir.
znrlk NTSC: 720 benek X 480 aktif
satr = 345.600 benek ( 0.35 Megapixel)
znrlk PAL: 720 benek X 576 aktif satr = 414.720 benek ( 0.41 Megapixel)
Televizyon yayn kanallarnn artmas ile birlikte zellikle karasal televizyon yaynlarda, kanal sorunu ortaya kmfltr. Frekans spektrumu, televizyon, radyo ve
uydu yaynlar gibi yaynlarn hangi frekanstan yayn yaplaca, uluslar aras kurulufllarca standart hale getirilmifltir. Standartlara gre televizyon yaynlarnn yaplaca frekans aral bellidir. Eer bir blgede ok sayda karasal yayn talebi varsa,
baz televizyon kurulufllarna karasal yayn izni verilememektedir. Belirlenen her
analog televizyon kanalndan sadece bir televizyon yayn yaplabilmektedir. Bu
zellik zaten dar olan frekans spekturumu nedeniyle televizyon kurulufllarna yayn snrll getirmektedir. Ksaca Analog yayn teknikleri ile bu sorunun zm
olanakszdr.
YKSEK TANIMLAMALI TELEVZYON

(HIGH DEFINITION TELEVISION)
Yksek tanmlamal televizyon alflmalar geliflmifl lkelerde uzun yllardr devam
etmektedir. Bu alandaki ilk rnek NHK (Nippon Hoso Kyokai) Japon Yayn Kuruluflunun HDTV projesidir. Projenin amac gelecein televizyon sistemlerinin gelifltirilmesine yneliktir. Gelifltirilen sistemle 1970li yllarda, NTSC sistemindeki 525
satrn zerine klarak 1125 satra ulafllmfltr. Bylece satr says iki kat artmfltr.
Benzer alflmalar 1980li yllarda Avrupann deiflik lkelerinde yaplmfltr. 1980li
yllarda PAL sistemindeki 625 satrn zerine klarak 1250 satra ulafllmfltr. Die-
Tablo 4.1
NTSC, PAL ve SECAM
Sistemlerinin Ortak
zellikleri
fiekil 4.1
NTSC, PAL ve
SECAM
Sistemlerinin Ortak
zellikleri
82
rinde olduu gibi gelifltirilen bu sistemde de satr says iki kat artmfltr. Bir resim
karesindeki satr saysnn artmas, znrln de artmas demektir. Gnmzde HD grnt znrl 2.1 Milyon Benek/Kare ( 2.1 Megapixel) dir.
HDTV sisteminin zellikleri Tablo 4.2 ve fiekil 4.2de verilmifltir.
Tablo 4.2
HDTV Sisteminin
zellikleri
16:9 (1.78)
30 Derece
3H
Ses (Audio)
5.1 Kanal
fiekil 4.2
HDTV Sisteminin
zellikleri
16(1920 Benek)
H
9(1080 Satr)
3H
30
Bir resim karesinin eni 16 birim, ykseklii 9 birimdir. Bu

oran 16:9 (1.78) olarak ifade
edilmektedir ve Genifl Ekrandr (Wide Screen)
Ekrandaki grnt 30 derecelik a ile seyredilmektedir
ve seyretme as genifltir.
Ekrandaki grntnn iyi alglanabilmesi iin seyretme
mesafesinin ekran yksekliinin 3 kat bir mesafede olmas gerekir.
Televizyon yaynnda ses 5.1 alt kanal, bir baflka deyiflle stereodur. Ekrann
ortasnda bir, sa ve solunda iki, izleyicinin arka yanlarna iki ve ayrca dflk frekansl sesleri almak iin bir adet olmak zere toplam alt hoparlr yer
alr.
znrlk 1920 benek X 1080 aktif satr = 2.073.600 benek ( 2.1 Megapixel)
Resim kalitesi 35mm film kalitesine yakndr (Zubrzycki ve dierleri, 2009,
s.18).
Tablo.1 ve Tablo.2 karfllafltrldnda Yksek Tanmlamal Televizyonnun
zelliklerinin olduka farkl olduu grlmektedir. Sahip olduu yksek znrlk ve genifl ekran zelliklerinden dolay, televizyon yaynclnda fark edilir bir
deifliklik yaratlmfltr.
YKSEK TANIMLAMALI TELEVZYONUN

TARHES-JAPONYA
N
AM A
Japonyadaki Yksek Tanmlamal Televizyon alflmalarn aklamak.
Japonyada Yksek Tanmlamal Televizyon alflmalarna bafllanmas tarihi 1960l

yllara dayanr. 1964 ylnda NHK Japon Yayn Kuruluflu, Bilim ve Teknik Arafltrma Laboratuarlar, gelecein televizyon sistemleri iin arafltrmalar bafllatt. 1975 ylnda 1125 satr ve 60Hzlik sistem ortaya kt. 1980li yllarn baflnda HDTV iin
gerekli kamera, kayt, stdyo ve izleme cihazlar gelifltirildi. NHK 1981 ylnda
ABDde SMPTE (Society of Motion Picture and Television Engineers) ve CBS (Colombia Broadcasting System) ile 1982 ylnda Avrupada EBU (European Broadcasting Union) ile birlikte denemeler yapt. NHK 1983 ylnda MUSE (Multiple SubNyquist Sampling Encoding) yayn sistemini gelifltirdi. Sistem bant genifllii fazla
olan HD sinyalini skfltrarak var olan kanallardan yaynlanmasn salamaktayd.
( 30 Mzlik bant genifllii skfltrlarak 8.1 MHze indirildi) MUSE sistemi ile ilk deneme Japonyada Tsukuba Expo85de yapld (Wu ve dierleri, 2006, s.10).
MUSE sistemi bir analog yayn sistemidir. Toplam 1125 satr, 1035 aktif satra
sahiptir ve gemeli tarama (interlaced scanning) zelliklerine sahiptir. ki veya drt
kanal ses yayn vardr (Wikipedia, 2011a).
MUSE-6 ve MUSE-9 yaynlar mevcut NTSC alclar ile uyumlu olarak alnrken
Narrow MUSE ile yaplan yaynlar mevcut NTSC alclar ile alnamyordu.
NHKnn gelifltirdii HDTV sistemine Hi-Vision ad verilmektedir. Hi-Vision alflmalar afladaki gibi zetlenebilir (Maeda ve dierleri, 2006, s.451).
Sistem zerinde alflmalara bafllanmas 1964
lk sunufl 1969
Yaynclk formatnn oluflumu 1976
Fuar tantm 1985
Deneme yaynlar 1989
Uydu zerinden yayn 2000
Karasal Yayn 2003
Japonyada gelifltirilen ilk HDTV sistemi, saysal deil analog zelliklere sahip
idi. letiflim tekniklerinin geliflmesi ile birlikte HDTV sistemi saysal zelliklere sahip olmaya bafllad. Sinyal iflleme (signal processing) ve skfltrma (compression)
tekniklerinin geliflmesi ile birlikte sistemler tamamen saysal oldu.
Japonyada yaplan alflmalarn amac var olan HDTV satr saysn 4000 satrlara, bir baflka deyiflle bask kalitesine ulafltrmakt. NHK Hi-Vision sistemini gelifltirdi. Yeni sisteme Super Hi-Vison (SHV) ad verildi. Super Hi-Vision alflmalar
afladaki gibi zetlenebilir (Maeda ve dierleri, 2006, s.451):
Sistem zerinde alflmalara bafllanmas 1995
lk sunufl 2002
Fuar tantm 2005
Yaynclk formatnn oluflumu 2008
Deneme yaynlar 2015
Ev cihazlarnn hazr olmas 2020
Super Hi-Vison (SHV) yaynlarnn bafllamas 2025
Super Hi-Vision sisteminde satr ve benek saylar drt katna kt ve znrlk bask kalitesine ulaflt. (Ito, 2010).
1080 aktif satr X 4 = 4320 aktif satr
1920 benek X 4 = 7680 benek
7680 benek X 4320 aktif satr = 33.177.600 benek (33.2 Megapixel)
HDTV sisteminin zellikleri Tablo 4.3 ve fiekil 4.3de verilmifltir (Ito, 2010).
83
84
Tablo 4.3
Super Hi-Vision
Sisteminin zellikleri
fiekil 4.3
Super Hi-Vision
Sisteminin
zellikleri
16:9 (1.78)
100 Derece
0.75H
Ses (Audio)
22.2 Kanal
Bir resim karesinin eni 16

birim, ykseklii 9 birim
16(7680 Benek)
(1.78) olarak ifade edilmektedir.
H
9(4320 Satr)
Ekrandaki grnt 100 derecelik a ile seyredilmektedir ve seyretme as daha da genifllemifltir.
Ekrandaki grntnn iyi

0.75H
100
alglanabilmesi iin seyretme mesafesinin ekran yksekliinin 0.75 kat bir mesafede olmas gerekir.
Televizyon yaynnda ses 22.2, toplam yirmi drt kanaldr. Hoparlrler izleme odasnda katmanda yer alr. Odann stnde dokuz hoparlr, ortasnda on hoparlr, altnda hoparlr ve dflk frekanslar iin de iki hoparlr
yerlefltirilmifltir. Bu yntemle sesler doal ortamda naslsa, odada da ayn
alardan dinlenir.
znrlk 7680 benek X 4320 aktif satr = 33.177.600 benek (33.2 Megapixel)
Resim kalitesi 70mm filmin iki kat (Zubrzycki ve dierleri, 2009, s.18).

TARHES- AVRUPA
N
AM A
1960l yllardan bu gne kadar Avrupann deiflik lkelerinde PAL ve SECAM sistemleri kullanlmaktadr. Japonyann 1125/60Hzlik HDTV sistemi ile yarflabilmek
iin Avrupa lkeleri bir araya gelerek EUREKA-95 veya EU-95 projesini bafllattlar.
Ama Avrupann kendisine ait olan bir HDTV sistemini gelifltirmekti. (Wu ve dierleri, 2006, s.11)
Avrupa HDTV sisteminin zellikleri:
Satr Says 1250
En Boy Oran 16:9
Resim Frekans 50Hz
Resim Taramas Ardflk (Progressive)
1986 ylnda EU-95 Projesi erevesinde bafllatlan alflmalar sonucunda, Avrupada yayn yapan ve yayn cihaz reten firmalarn iflbirlii ile bir Avrupa HDTV
sistemi gelifltirilmifl oldu.
MAC (Multiplexed Analogue Components) Sistemi

1980li yllarn sonuna gelindiinde var olan NTSC, PAL/SECAM sistemi iin retilen analog grntler, saysal grntlere evrilebiliyordu. Ayrca saysal grnt
alan, kaydeden ve reten cihazlar da gelifltirilmiflti. retilen saysal grntler SD
(Standart Definition)- Standart Tanmlamal olarak ifade ediliyordu.
Dnin grnt kalitesi HDden dflktr. rnek:
1. 525/60Hz kullanan lkelerde znrlk 720 benek X 480 aktif satr =
345.600 benek ( 0.35 Megapixel)dir ve analog NTSC sisteminin efldeeridir
2. 625/50Hz kullanlan lkelerde znrlk 720 benek X 576 aktif satr =
414.720 benek ( 0.41 Megapixel)dir ve analog PAL sisteminin efldeeridir.
Gerek SD gerekse HD kalitesinde retilen saysal grntlerin televizyon ile izleyicilere yaynlanmas gerekiyordu. Ksaca bir yayn sistemine ihtiya vard. Bu
amala Avrupada MAC (Multiplexed Analogue Components) yayn ailesi gelifltirildi. Bu aileye ait C-MAC, D-MAC ve D2-MAC, SD yaynlar iin, HD-MAC ise HD yaynlar iin uygun hale getirildi. Yaynlar ancak yksek gl DBS (direct Broadcast Satellite)- Dorudan Yayn Uydular ile yaplmaktayd. D2-MAC ile 16:9 SD ve
HD-MAC ile de 16:9 HD yaynlar gereklefltirildi. HD-MAC yaynlar 1992 ylnda
Fransa ve spanyada, 1994 ylnda ise Norvedeki etkinliklerde baflar ile gereklefltirildi. Buna ramen MAC sistemleri teknik, ticari ve programlama gibi eflitli nedenlerden dolay devam ettirilemedi. (Wu ve dierleri, 2006 s.11; Pauchon, 1992
s.7) MAC sistemi ile yaplan yaynlar, PAL/SECAM alclarna yerlefltirilen dnfltrcler ile izlenebilmekteydi.
PALplus Yaynlar
PALplus 1989 ylnda Avrupada, PAL sisteminden gelifltirilen ve grnt kalitesi
iyilefltirilmifl bir yayndr. Ama, mevcut PAL vericileri zerinden 16:9 genifl ekranl yayn yapmaktr. Bu yaynlarn alnabilmesi iin PALplus alclar gelifltirilmiflti.
PAL sisteminde bir resim karesinde 576 aktif satr vardr ve en boy oran 4:3
dr. PALplus yaynnda ise grnt oran 16:9 dur. PALplus yaynlar srasnda 576
aktif satr, 432 satr ve 144 satr olarak ayrlr ve ifllem grr. 144 satra Helper ad
verilir ve bu satrlara 16:9 ekran zellii yklenir. Yayn vericiler aracl yaplr.
Kullancnn alcs PALplus ise yayn genifl ekranl ve 576 satr olarak alnr. PALplus yaynlar 4:3 en boy oranl PAL alclarla da alnabilir. Fakat ilerinde 144 satra
yerlefltirilmifl genifl ekran zelliini zen bir dnfltrc olmad iin sadece
432 satr alabilir. 16:9 zellikli yayn 4:3 zellikli alcda Letter Box formatnda izlenebilir. 144 satr alnamad iin ekrann st ve altnda siyah boflluklar oluflur.
(Schmidt, Dooley ve Buchwald, 1994 ss. 207-208; Wikipedia, 2011b) fiekil.4de Letter Box formatl yayn grlmektedir. Letter Box format, ekrann stnde ve altnda
siyah boflluklarn oluflmasdr.
85
86
fiekil 4.4
PALplus
Yaynlarnn PAL
alclarndaki
grnts
16
432+144
Toplam
576 Satr
16
432+144
Toplam
576 Satr
PALplus Alc
4
PALplus Yayn
432
Satr
4:3 PAL Alc

Letter Box Format
HD-DIVINE (Digital Video Narrow-Band Emission)

Sistemi
Avrupada gelifltirilen HDTV sisteminin yaynlanabilmesi iin yksek gl iletiflim
uydularnn kullanlmas gerekiyordu. Televizyon izleyicilerinin ou karasal yaynlar almaktayd. Bu nedenle arafltrmaclar HD yaynlarnn karasal olarak yaynlanmas alflmalarn bafllattlar.
HD-DIVINE sistemi Avrupann ilk saysal dar bantl HDTV sistemidir. Proje skandinav Karasal HDTV Projesi olarak tanmlanmaktadr ve svede gelifltirilmifltir. lk defa Amsterdamda dzenlenen IBC92 de tantlmfltr. Sistem 1250 satr,
50Hz ve 2:1 gemeli tarama, 4X128 kbit/s ses ve 64kbit/s veri iletme zelliklerine
sahiptir. Grnt ve ses karasal verici ile UHF (Ultra High Frequency) bandndan
yaynlanmaktadr. Yaynlar UHF at anteni ile alnarak televizyon alclarnda izlenebilmektedir (Appelquist 1994, s.49; Appelquist 1993, s.16).

TARHES- ABD
N
AM A
1989 ylnda Amerikadan ve Amerika dflndan 21 kurulufl, kendi gelifltirilmifl olduklar televizyon sistemlerinin denenmesi iin ABDdeki ilgili otoritelere baflvuruda bulundular. nerilen 21 sistemin tamam analog sistemdi. Bunlardan 10u geliflmifl televizyon, 11i ise HDTV zelliine sahipti. Bunlarn iinde befl sistem denenmek zere seildi (Flaherty, 1992, ss.68-69):
1. NHKnn sistemi, Narrow-MUSE
2. General Instrumentin sistemi, Digicipher
3. Zenith ve AT&Tnin sistemi, DSC-HDTV
4. Thomson, Philips, NBC ve Sarnhofun sistemi, AD-HDTV
5. General Instrument ve MITnin sistemi, CC-Digicipher
87
nerilen bu sistemler test edildi. Eyll 1990da FCC (Federal Communication

Committee) ilk raporunu yaynlad. Bu raporda zetle (Flaherty, 1992, s. 69):
HDTV yayn var olan televizyon kanallar kullanlarak yaplacaktr
HDTV yayn var olan NTSC yayn ile efl zamanl olarak yaplacaktr
HDTV yaynlar iin 6 MHzlik bant genifllii kullanlacaktr
ABDdeki alflmalara bu ve benzeri kararlar dorultusunda devam edildi. ATCC,
Japonya ve Avrupada olduu gibi deiflik yayn standartlar gelifltirdi. Bu standartlardan birisi de ATSC A/53 standarddr.
ATSC (Advanced Television System Committee)nin belirledii standart aflada
gsterildii gibi zetlenebilir. (Tablo 4.4)
Benek Says
Satr Says
En Boy Oran
Tarama Tr
Resim Frekans
1920
1080
16:9
Ardflk,Gemeli
60, 30 ve 24 Hz
1280
720
16:9
Ardflk
60, 30 ve 24 Hz
704
480
4:3 ve 16:9
Ardflk,Gemeli
60, 30 ve 24 Hz
640
480
4:3
Ardflk,Gemeli
60, 30 ve 24 Hz
Tablo 4.4
ATSC A/53 Standard
88
zet
N
A M A
N
A M A

Yksek Tanmlamal Grnt, gnmzde birok grsel iletiflim ortamnda karflmza kmaktadr. HD, yksek kaliteli grnt anlamna gelmektedir. Gerek fotoraf makinesinde gerekse
televizyon tekniinde bir resim karesindeki grntnn ka benekten olufltuunu ifade etmektedir. Buna ksaca znrlk denmektedir. Fotoraf makinelerinde bir resim karesi rnein 5
Milyon benek (5 Megapixel)den oluflmaktadr.
Televizyon yaynlarnda da artk grnt kalitesi HD zelliinden dolay artmfltr. Her ne kadar HD yaynlar yaygnlaflmamflsa da, televizyon alclar genifl ekran HD yaynlarn alacak
flekilde tasarlanp pazarlanmaktadr. HD ile birlikte televizyon yaynlarnda grnt kalitesi
yaklaflk 400.000 benekten 2.000.000 benee kmfltr. Japonyada gelifltirilen Super Hi-Vision
sistemi ile benek says 33.000.000a ulaflmfltr.
Bu resim kalitesi bask kalitesine yakndr. HD
sadece bir televizyon yayn sistemi deildir. Ayn zamanda eitimden sala kadar bir ok alanda kullanlmaktadr.
Japonyadaki Yksek Tanmlamal Televizyon
alflmalarn aklamak.
Japonya HD alflmalar 1960l yllarda bafllamfltr. NHK (Japon Yay Kuruluflu) laboratuarlarnda yaplan alflmalar sonucunda, 1970li yllarda
Hi-Vision adn verdikleri kendi HDTV sistemlerini gelifltirdiler. Sistem 1125 satr, 60Hz zelliine sahipti. MUSE yayn sistemi ile deneme yaynlar yaptlar. 1995 ylndan itibaren de Hi-Vision sistemini gelifltirme alflmalarna baflladlar.
Yeni sistemin ad Super Hi-Visiondr (SHV). Satr says drt kat artarak 4320 ve bir resim karesindeki benek says da 33.000.000a ulaflmfltr.
Ses sistemi de gelifltirilerek televizyon yaynlarnda izleyiciye 22.2 kanal, bir baflka deyiflle yirmi drt kanal ses dinleme imkan salanmfltr.
Ses doal ortamda naslsa, yaynda da ayn ortam salanmfltr.
N
A M A
N
A M A

Japonya gelifltirdii Hi-Vision HDTV sistemini
Avrupaya tantp bu sistemin standart olarak kabul edilmesi teklifini yaptnda, Avrupa lkeleri
buna karfl ktlar. 1986 ylnda aldklar bir kararla EU-95 projesini bafllattlar. Ama, 1995 ylnda Avrupaya zg bir HDTV sisteminin gelifliminin tamamlanmasyd. Proje bittiinde Avrupa
1250 satr, 50Hz, 16:9 en boy oranl ve ardflk tarama zelliklerine sahip kendi sistemini tantt.
HD zellikli grntlerin yaynlanabilmesi iin
HD-MAC yayn sistemini gelifltirdi. Bu yayn sadece uydu ile yaplabilmekteydi. 16:9 genifl ekranl yaynlarn karasal olarak yaynlanabilmesi
iin 1989 ylnda PALplus sistemi gelifltirildi. HD
grntlerin karasal olarak yaynlanabilmesi iin
de sve HD-DIVINE sistemini gelifltirdi.
ABD HD alflmalarna daha dikkatli yaklaflt.
1989 ylnda FCCye 21 kurulufl sistemlerini tantmak iin bafl vurdu. Bafl vuranlar iinde sadece
11 kuruluflun sistemi HDTV zelliine sahipti.
Kurul ilerinden sadece 5 sistemi seerek denemeye karar verdi. Seilenler; Narrw-MUSE, Digicipher, DSC-HDTV, AD-HDTV ve CC-Digicipher
sistemleriydi. 1990 ylnda FCC gelecek iin baz
nemli kararlar ald. HDTV yaynlar iin var olan
kanallar kullanlacak, HDTV yaynlar NTSC ile
efl zamanl yaplacak ve bant genifllii 6 MHz olacakt. ATSC, yayn standard olarak da 1080, 720
ve 480 satrlarn kabul etti.
89
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi analog televizyondaki en
boy orann ifade eder?
a. 1.33
b. 1.66
c. 1.78
d. 1.85
e. 2.35
2. Afladakilerden hangisi 525 satr, 60Hz zelliine
sahip bir televizyon sistemidir?
a. Hi-Vision
b. NTSC
c. Super- Hi-Vision
d. HD-DIVINE
e. HD-MAC
3. Afladakilerden hangisi Trkiyede kullanlan televizyon yayn sistemidir?
a. SECAM
b. NTSC
c. Hi-Vision
d. D2- MAC
e. PAL
4. Afladaki sistemlerin yaynlarndan hangisi 10 derecelik a ile seyredilir?
a. HD-DIVINE
b. HD-MAC
c. Hi-Vision
d. PAL
e. Super Hi-Vision
5. Afladakilerden hangisi HDTVnin znrln
ifade eder?
a. 320 X 320
b. 640 X 480
c. 720 X 480
d. 720 X 576
e. 1920 X 1080
6. Afladakilerden hangisi MUSE yayn sistemine aittir?

a. MUSE-6
b. NTSC
c. PAL
d. HD-MAC
e. HD-DIVINE
7. Afladakilerden hangisi MAC yayn sistemine ait deildir?
a. C-MAC
b. D-MAC
c. Narrow MUSE
d. D2-MAC
e. HD-MAC
8. PALplus yaynlarnda Helper ka satrdan oluflur?
a. 144
b. 432
c. 525
d. 625
e. 1080
9. Afladakilerden hangisi ABDnin denemek zere
setii sistemlerden birisi deildir?
a. PALplus
b. Narrow-MUSE
c. Digicipher
d. DSC-HDTV
e. AD-HDTV
10. Afladakilerden hangisi ATSC A/53 benek standartlarndan biri deildir?
a. 625
b. 640
c. 704
d. 1280
e. 1920
90

1. a
2. b
3. e
4. d
5. e
6. a
7. c
8. a
9. a
10. a
Yantnz yanlfl ise Analog NTSC, PAL ve SECAM Sistemlerinin Ortak zellikleri blmn
yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Televizyon Yayn Sistemleri blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Televizyon Yayn Sistemleri blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Analog NTSC, PAL ve SECAM Sistemlerinin Ortak zellikleri blmn
Yantnz yanlfl ise Yksek Tanmlamal Televizyon blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yksek Tanmlamal Televizyonun Tarihesi-Japonya blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yksek Tanmlamal Televizyonun Tarihesi-Avrupa blmn yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise PALplus Yaynlar blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yksek Tanmlamal Televizyonun Tarihesi-ABD blmn yeniden
gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yksek Tanmlamal Televizyonun Tarihesi-ABD blmn yeniden
gzden geiriniz.
Yararlanlan Kaynaklar
Appelquist, P. (1993). HD- Divine, a Scandinavian
Terrestirial HDTV Project.
http://tech.ebu.ch/docs/techreview/trev_256appelquist.pdf (ndirme Tarihi: 02.09.2011).
Appelquist, P. (1994) HD- Divine, a Scandinavian
Digital Television System
http://www.telektronikk.com/volumes/pdf/2.1994/
Page_049-054.pdf (ndirme Tarihi: 02.09.2011).
Flaherty, J.A. (1992). Digital HDTV in America- The
Cutting Age
http://tech.ebu.ch/docs/techreview/trev_253usa.pdf (ndirme Tarihi: 02.09.2011).
Ito, T. (2010). Future Television- Super Hi- Vision and
Beyond.
http://ieeexplore.ieee.org/stamp/stamp.jsp?arnumb
er=05716546 (ndirme Tarihi: 01.09.2011).
Maeda, M., Shishikui, Y., Suginoshita, F., Takiguchi, Y.,

Nakatogawa, T., Kanazawa, M., Mitani, K.,
Hamasaki, K., Iwaki M. ve Nojiri, Y. (2006). Steps
Toward the Practical Use of Super Hi-vision.
http://www.nhk.or.jp/digital/en/technical/pdf/02_
2.pdf (ndirme Tarihi: 01.09.2011).
Pauchon, B. (1992). Analogue HDTV in Europe
http://tech.ebu.ch/docs/techreview/trev_253analogue.pdf (ndirme Tarihi: 02.09.2011).
Schmidt, G., Dooley, L.S. ve Buchwald, W.P. (1994). A
PALplus Compatible HDTV Encoder System
http://oro.open.ac.uk/11883/1/Schmidt_et_al_1994
_IEEE_Trans_CE.pdf (ndirme Tarihi: 02.09.2011).
Wikipedia (2011a) Multiple sub-Nyquist Sampling
Encoding
http://en.wikipedia.org/wiki/Multiple_subNyquist_sampling_encoding (ndirme Tarihi:
01.09.2011).
Wikipedia (2011b) PALplus
http://en.wikipedia.org/wiki/PALplus (ndirme
Tarihi: 01.09.2011).
Wikipedia (2011c) ATSC Standards
http://en.wikipedia.org/wiki/ATSC_standards
(ndirme Tarihi: 01.09.2011).
Wu, Y., Hirakawa, S., Reimers, U.H ve Whitaker, J.
(2006). Overview of Digital Television
Development Worldwide
http://www.img.lx.it.pt/~fp/cav/Additional_materia
l/Overview%20of%20Digital%20Television%20Dev
elopment.pdf (ndirme Tarihi: 02.09.2011).
Zubrzycki, J., Davies, T., Smith, P.C., Styles, P., Whiston,
B., Nishida, Y. ve Kanazawa, M. (2009). Super Hivision
http://tech.ebu.ch/docs/techreview/trev_2009SE_SHV-BBC.pdf (ndirme Tarihi: 01.09.2011).
douflunu ve ilk yllarna ait rnekleri zetlemek.

N Sinemann
Sinematografinin
geliflim srecini tanmlamak.
N I. Dnya Savafl sonrasnda
Avrupa ve dnyada yaflanan deiflimleri sralaN mak.
sonra film sanatnda gerekleflen deiflimi zetlemek.
N 1950lerden
1960
sonras
deiflen yzn tanmlamak.
N 2000li yllarnsinemann
film
sanatn
ifade etmek.
N
Amalarmz
Anahtar Kavramlar
Film Sanat
Sinematograf
Griffith
Kurgu
Eisenstein
Kamera Gz
Yeni Gerekilik
Yeni Dalga
Yakn Dnemde Film Sanat
indekiler
Hareketli
Grntnn Tarihi
Film Sanatn
Ortamnda
Girifl
Lumire Kardefller ve Sinemann Douflu
George Melis ve Filmin Yeniden Keflfi
Sinematografinin Geliflmesi
Savafl Sonras Avrupa ve Dnyadaki
Geliflmeler
Sergei M. Eisenstein
1950den Sonraki Geliflmeler
1960 Sonras Filmin Deiflen Yz
2000li Yllarda Film
Film Sanatn Ortamnda

N
GRfi
A M A
Sinemann douflunu ve ilk yllarna ait rnekleri zetlemek.
nsanlk tarihi, ayn zamanda hareketin saptanmas ve aktarlmas iin ortaya kan
ifade aralarnn da tarihidir. nsanlar hareketi ifade ederken maara duvarlarndaki ilk resimlerden, mzie; danstan, tiyatroya kadar farkl aralar gelifltirmifl ve kullanmfltr. Tm bu aralarn ortak noktas birer ifade arac olmalardr. Zamanla bu
aralar birer sanat dal olarak anlmaya bafllanmfltr. Tpk bunlar gibi film bir ifade arac olarak fotoraftan sonra ortaya kmfl ve hareketin yeniden retildii bir
sanat dal olarak geliflmifltir.
nsan grsel bir canldr ve iinde yaflad dnyay grerek anlamlandrr. Grmenin zorunluluktan karak, keyfe ve byye dnflt sanatlardan biri de filmdir. Film, dnya zerinde milyonlarca insana farkl ykler, hikyeler anlatmann
byl bir aracdr. Elence ile zdefllefltirilse de, ayn zamanda sanat dallar iinde yerini alr ve yedinci sanat olarak anlr. Bafllangcnda sadece elence arac olarak grlen film; dier sanat dallar gibi birok nc insann abas ve katksyla
uzun bir yol kat etmifltir. Ortaya kt dnemde Amerika ve Avrupann byk
kentlerinde yeni bir iletiflim arac olarak dikkat eker. Ksa bir srede dier elence aralar iinden sivrilerek, saylar her geen gn artan izleyiciye sahip olur ve
o dnemde dnyann birok lkesine yaylmaya bafllar. Filmin ortaya kp, yaygnlaflt dnem yirminci yzyln bafllardr. O dnem toplumsal yaplarn, deer
yarglarnn kkl deiflimler geirdii, sorguland, bilimsel ve teknolojik geliflmelerin ivme kazand, ekonomi- politik sistemlerin yeni ynelimlere doru dnflt yllardr. Byle bir ortamda film insanlarn yaflamna girmifltir. zleyici saysnn her geen gn oalmas, film gsterimi yaplan meknlarn saysnn da
artmasn salar. Bylece 1920li yllarda byk film gsterim salonlar oalmaya
bafllar. Ayn dnemde gsterilen ksa filmler yerlerini; kendine ait dili olan uzun
metrajl filmlere brakr. Uzun metrajl filmlerin retilmeye bafllanmas, salon saysnn artmas, ortaya kan yeni kurgu teknikleri gibi geliflmeler, filmin endstrileflmesine olanak salar. 1895 ylnda yalnzca bir yenilik olarak grlen film, 1915 ylna gelindiinde, yirmi yl gibi ksa bir srede nemli bir endstri halini alr.
94
Gereklie bu kadar yakn ve bir o kadar da byleyici olan film, kendinden

nceki birikimlerin zerinde ykselir ve belli bir zaman sonra kendi baflna ayakta durarak ayr bir sanat dal konumuna gelir. Elbette filmin bir anlatm aracndan
bir sanat ortam haline gelmesi ve bir endstriye dnflmesine kadar uzun ve zahmetli bir sre yaflanmfl ve bu sre ierisinde birok sanatnn nemli rol olmufltur. Bu nedenle sinemann bafllangc saylan sinematografn ne zaman icat
edildiinden ok; ne zaman gelifltirildiini sormak gerekir. nk sinematograf
teknik bir aygttr ve kendinden nceki teknik geliflmeler sayesinde ortaya karlmfltr. Unutulmamas gereken nokta, sinema sanatnn materyal olarak film kulland ve bu materyali bir sanat ortamna dnfltrmeyi baflarmfl sanatlarla var olduudur. Bu nedenle, nce filmi keflfeden ve daha sonra da bu arac bir anlatm
arac olarak kullanmay deneyen belli bafll isimler ne kar. Bu isimler film sanatnn bafllangcnda da ilk srada yer alrlar. Lumire Kardefller ve Georges Mlis
bu srete ne kan iki isim olarak anlr.
LUMRE KARDEfiLER VE SNEMANIN DOUfiU
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
N N
Lumiereler fotoraf
stdyosu iflletirken
Sinematograf adn
AMALARIMIZ
verdikleri hem kamera, hem
gsterici, hem de bask
makinesi olan aygt
keflfeden Fransz
K T A P
kardefllerdir.
Edisonun elektrikle alflan

Kinetographna gre,
TSinematograf
E L E V Z Y O elle
N kurulan,
hafif ve taflnabilir olmasyla
dikkat ekicidir.
NTERNET
Ressam ve baflarl bir fotoraf olan Antoine Lumire (1840-1911) oullar olarak
Fransada doan Lumire kardefller, babalarnn izinden gitmifllerdir. Babalarnn
Fransann Lyon kentinde bulunan fotoraf stdyosunda alflan Auguste Lumire
(1862-1954) ve Louis Lumire (1864-1948) 13 fiubat 1895 ylnda kamera ve gsterim aygtnn bir arada bulunduu sinematograf adn verdikleri cihazn patentini
SIRA Cinmatographe
SZDE
alrlar. Orjinali
olan ve Yunanca kinma (hareket) ve graphein
(yazmak) kelimelerinin gelen sinematograf, hareketi yazan anlamna gelir. Bu
aygtn bulunduu tarih olan 1895 yl sinemann bafllangc olarak kabul edilir. LuD fi N E L M
mire kardefller yaptklar bu aygt Mart 1895 ylnda ilk kez halka gsterirler. Bu
gsteride yer alan filmlerden ilki, bir kpek, bisikletli bir adam ve yzlerce insann
S O R U
topluca fabrika
kapsndan kfln anlatan Lyondaki Lumire Fabrikasndan flilerin kfl (La Sortie de lUsine Lumire Lyon, 1895) adl 46 saniyelik filmdir. 20
dakikalk buD gsterim,
sabit bir kamerann ektii ksa ksa on filmi ierir. Lumire
KKAT
filmlerinin genel zellii; grntlerde kamerann gz hizasnda olmas ve genel
ekim leinde
kaydedilmesidir. Tarihsel olarak sinematografn halka ak ilk
SIRA SZDE
gsterimi olan 28 Aralk 1895 tarihi de, daha sonradan sinema tarihileri tarafndan, sinemann bafllangc olarak kabul edilir. lk gsterim Paristeki Capucines
BulvarndaAMALARIMIZ
bulunan Grand Cafede bodrumunda 120 kiflilik salon Indiende gerekleflir. Yaplan bu gsterimde, sabit bir kamerann ektii Trenin Ciotat Garna
Girifli (LArrive dun Train en Gare de la Ciotat, 1895) adl filmdir. 50 saniye sK T A P
ren bu filmde,
gara giren bir tren ve ardndan inen yolcular grlmektedir. Bu gsterim tarihte ilk kez hareketli grntnn izleyici karflna kmfl olmasndan dolay nem taflr. Baflka bir deyiflle o gne kadar fotorafn duraan olarak saptad
TELEVZYON
gnlk gerein, izleyiciyle hareketli grntlerle buluflmas, Lumire Kardefllerin
film tarihinin ilk sayfalarna yer almasna neden olur.
nternetteki Nbirok
paylaflm sitesinde Lumiere Kardefllere ait filmlere ulaflp izleT E R N Evideo
T
yebilirsiniz. Bylece, bu satrlarda okuduunuz bilgilere ait grsellere bizzat tanklk etmifl olacaksnz.
95
5. nite - Film Sanatn Ortamnda
Resim 5.1
Lumiere kardefller
sinematograf
adn verdikleri
cihazn patentini
alarak, film
tarihinin
bafllangcna imza
atmfllardr.
Lumire Kardefller filme gemeden nce fotorafla uraflrlar. Bu nedenle filmi

gereklii retmenin; hareketli gereklii yzey zerine taflmann bir arac olarak
grrler. Kamera nnde olup biten gerek olaylar kaydettikleri iin sinema tarihilerine gre Lumire kardefllerin rettii filmlerin birou belgesel sinemann altyapsn oluflturan ilk rnekler olarak kabul edilir. Bunun nedeni Lumire kardefllerin ilk filmlerinin dfl dnyada varolan gereklii olduu gibi kaydetmesinden
kaynaklanan bir belge nitelii taflmasdr. Lumire kardefllerin filmleri sinemada
gereki yaklaflmn ilk rneklerdir. rnein Lumire Kardefllerin Bir Bebein Mama Yiyifli, Trenin Ciotat Garna Girifli, Lyondaki Lumire Fabrikasndan flilerin kfl gibi filmleri belgesel sinemann temel malzemeleri olan belgeleri olufltururlar. Louis Lumire filmlerinin yaflam yanstmak amacyla gereklefltirildiini
ifade eder. Lumire Kardefller nceleri kendi yakn evrelerini filmlerine yanstmfllar; ancak ksa bir sre sonra kendi evreleri dflnda baflka yaflamlarn da olduunu gz nne alarak operatrlerini uzak lkelere gndermifllerdir. Buralardan gelen grntlerden elde edilen filmler de belgesel film nitelii taflr. Lumire Kardefllerin filmlerinin izleyici tarafndan dikkat ekici bulunmasnda beyazperdede
izledikleri grntlerin gerek hayattaki insan, nesne ve fiziki evreyi, hemen herkesin anlayabilecei nitelikte gsterilmesinden kaynaklanr.
96
GEORGE MELS VE FLMN YENDEN KEfiF

1900lerin baflnda salon ve seyirci says hzla artmaya bafllar; ancak sinemann gelecei olup olmad hala flphelidir. Lumire, Path, Edison vb. flirketlerin olay ve
haber filmleri izlenmeye devam etse de, izleyicilerin ilk bafllardaki ilgisi azalmaya
bafllar. O dnemde filmin yeni bir boyuta taflnmas gereklidir ve George Melis
(1861-1938) bunu ilk yapan kifli olarak sinema tarihinde yer alr.
Lumire Kardefller ilk film gsterimini gereklefltirdiklerinde, izleyiciler arasnda Melis de vardr. Ressam, kflif, marangoz, karikatrist ve sihirbaz olan Melis,
bu gsteriden olduka etkilenir ve nceden sahibi olduu Robert Houdin Tiyatrosunu 1896 ylnda sinema salonuna evirir.
Resim 5.2
Aya Seyahat (Le
voyage dans la
lune) Meliesin
sinema tarihinde
ilk zel efekt
uygulamalarn
kulland
filmlerinden
biridir.
Stopmotion: Canlandrma ya
da bunun dflndaki olaan
filmlerde kullanlan bir
ekim tekniidir. Bu teknik
gerek bir dekor nnde
boyutlu cansz karakterler,
nesneler kullanlarak yaplr.
Bylece gerek hayatta
yaratlamayacak sahneler,
karakterler ve nesneler
canlandrlr.
Superempoze: zel bir
grsel etki salamak iin
ayn duyarkatn iki ayr
ekimde kullanlmas ya da
iki ayr ekimin birbiri
stne konarak ayn film
zerinde baslmas. Bu
durumda iki ayr grnt
birbiri stne binmifl olarak
ortaya kar.
lk dnemde filmler, hareketli grntlerin beyazperdede gsterilip; insanlarn

topluca izledikleri bir gsteri halindedir. O dnemde Melis, filmi bir gsteri arac
olarak insanlarn yaflamna sokar. Lumire Kardefllerden farkl olarak, filmi fotorafn etkisinden kurtarr. Bylece film yoluyla belirli bir yk anlatma dnemi Melis ile bafllar. Dier bir deyiflle ykl filmin ilk rneklerinin yapmcs Melisdir.
Bu balamda filmi yaratc bir biimde ilk kullanan Melis olmufltur. Lumire Kardefller film materyali ile anlk grntleri kaydederken; Melis ise bu yeni arala
yeni anlatm yollar arar ve bylece sinemadaki iki farkl yaklaflm tarz, zamanla
farkl trlerin oluflmasn salar. Film dilinin bugnlere gelmesinde Melisin nemli katklar vardr. Onun baflna gelen tesadf bir kaza onun sinemasnn dnm
noktas olur. Birgn Pariste dfl ekim yapt srada aygt tutukluk yapar. Bu kaza
Melisin filmde ilk zel efekti yaratmasn salayan grsel illzyona neden olur ve
alcnn durdurularak, nndeki nesne ve insanlarn deiflimi hilesini keflfetmifl
olur. Melis bunun ardndan stop motion ve superempoze yntemlerini de keflfeder. Bunlara ek olarak sinema tarihinde dekor kullanm, sahne ve sekanslar ara-
97
s kararma-alma gibi geifl yntemlerini ilk kez O uygular. Ayrca Griffith filmlerinde yine ilk kez yakn ekimleri dramatik etkiyi artrmak iin yaratc biimde
kullanr. Yine sinematografik anlatm biimi olan; genifl lekli bir girifl ekiminden, yakn bir lee kesip; tekrar boy ekime keser ve toplu (ok genifl) ekimleri de dramatik etki iin kullanr.
Jules Vernenin (1828-1905) romanndan esinlenerek ektii Aya Seyahat (Le
Voyage Dans la Lune, 1902), Olanaksza Doru Seyahat (Le Voyage a Travers
lImpossible, 1904) ve Deniz Altnda Yirmi Bin Fersah (Lieues Sous en Les Mers,
1907), Meliesin kimi sinema tarihisine gre 1200, kimine gre 4000e yakn ektii filmler arasnda ne kanlardr. Aya Seyahat sinema tarihinin ilk bilim kurgu filmi olarak kabul edilir. Ayrca filmin yanlsama biiminin en iyi bilinen rnei ve ilk dnem sinemann en itinal filmlerinden biridir. Melies bir anlamda ilklerin ynetmenidir.
Melisin sinema tarihindeki nemi nedir?
SNEMATOGRAFNN GELfiMES
A M A
Sinematografinin geliflim srecini tanmlamak.
SIRA SZDE
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
Lumire kardefllerin belgeci tavr ve Melisle birlikte doan kurmaca film geleneD K Kpantomime
AT
i sinema tarihinde iki farkl eilimin domasna neden olur. Melis
ve
fanteziye dayanan kurmaca filmleriyle dikkat eker. Melis her ne kadar sinematografinin geliflimi iin nemli admlar atsa da, Onun iin film hala
bir elence araSIRA SZDE
cdr. Ancak filmin elencelik bir gsteriden, sanatn ortamna girmesinde belirleyici olan farkl ynetmenler ortaya kar. Bu ynetmenler sayesinde film sanatn
AMALARIMIZ
ortamna girer. Filmin bir sanat ortamna dnflmesinde dier
ynetmenlere gre
ne kan isimler Porter, Griffith ve Eisenstein olarak sralanabilir.
DKKAT
N N
Edwin S. Porter
SIRA SZDE
K T A P
Amerikal ilk nemli sinemac kabul edilen Edwin S. Porter (1870-1941), tesadfi
saylabilecek bir geliflmenin sonucunda sinema estetiine yn veren bir nc olT E L E V ilgili
Z Y O Nbirok yemufltur. Edisonun laboratuvarnda alflrken film yapm sreciyle
nilii keflfeder. Bu keflifte Melisin filmlerinin etkisi byktr. Porter, Melisin
filmlerinin hilelerine zmeye alflrken, filmleri de uzun uzun inceleme frsat bulur. Ayrca, laboratuvardaki eski film paralarn kullanarak, bir Nykye
T E R N E T sahip filmler yapmaya alflr. Portern, ilk dikkat eken filmi, alt dakika uzunluundaki
Amerikal Bir tfaiyecinin Hayat (The Life Of An American Fireman, 1903) adl
filmdir. Bu film, kurguya dayanan ve paralel kurguyu kullanan bir sinema anlayflnn ilk rneini oluflturur. Filmde ele ald konu, konuyu iflleyifl biimi, o dnemki film teknolojisini uygulamas bakmndan sinema tarihinin klasikleri arasna
girer. Portern en nemli yapt ise bafl sonu belli bir hikyeye sahip olan, uzun
planlarn ilk defa kullanld Byk Tren Soygunu (The Great Train Robbery,
1903) adl filmdir. Bu film ayrca Amerikan sinemasnn en nemli trlerinden biri
olan western sinemasnn da ilk rneidir. Porterdan nce baflka sinemaclar da
kurgudan yararlanmfltr; ancak Portern en byk fark onun kurguyu devamll
salamak zere kullanmasdr.
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Paralel Kurgu: Filmde iki

nemli olay ayn anda
anlatan kurgulama teknii.
Bunu yaparken iki ya da
daha ok olgu ve bunlarn
paralarnn birbiri ardndan
sralanmasna; bir olgu
bitirildikten sonra bununla
ilgili ikinci, nc olguya
geilmesine dayanr.
98
David Warth Griffith
ekim: Kamerann bir kez

alfltrlp durmasyla elde
edilen film paras. ekimler
kurguda birlefltirilerek
sahneleri oluflturur.
Griffith, kamera
hareketlerini, filmdeki
aksiyon ve sahnenin
duygusal etkisini artrmak;
hareketi kurguyla
destekleyerek filmin
temposunu artrarak
seyircinin heyecanlanmasn
salayan ilk ynetmendir.
David W. Griffith (1875-1948) ocukluunda ncilden aktarlan ykler, i savafl

kahramanlk hikayeleri dinleyerek muhafazakar bir evrede byr. Kk yafllardan itibaren iyi bir eitim alr ve tiyatro ile ilgilenir. 1897 ylnda hem oyuncu, hem
de tiyatro yazar olarak meslek hayatna atlr. Edwin S. Porterla Edison fiirketinde
alflan Griffith, film yapmay da Porterdan renir. Sra dfl yetenei ve becerisi
ile filmi bir tketim ve elence arac olmaktan karp; bamsz bir anlatm arac
haline getirir. 1908 ylna gelindiinde birok ynetmen tarafndan yaln da olsa
film dilinin ilk rnekleri verilmeye bafllanmfltr; ancak bu yeni aygt sanatn arac
olarak ilk kez baflaryla kullanan Griffith olur. Griffithin, Amerikan sinemasnn temelinin yaplanmasnda ve dnya sinemasna nclk etmesinde etkisi byktr.
Melis ve Portern katklaryla, tiyatro ve fotorafn etkisinden yavafl yavafl kurtulsa da, filmin bamsz bir ortam olarak ayr bir dilinin olmasn salayan kifli
Griffithtir. Filmle uraflmaya bafllad ilk andan itibaren bir filmin en kk birimi olan ekimi, teknik, grsel ve ierik bakmndan kendine zg tekniiyle deerlendirmifltir. Yine 1908 ylna dek filmlerde yaygn bir uygulama haline dnflen yky daha ok genel ekimlerle anlatma ve filmdeki tm insanlar ve dekoru izleyiciye sklkla gsterme ilkesini ykar ve orta- yakn ekimleri etkili bir biimde kullanr. Bu sayede zamanla film dilinin en nemli paralarndan biri olan
ekim lei uygulamasnn ilk rneklerini verir. Griffith tmden gelimci grsel
yaklaflmla; nce genel ekimde oyuncular ve mekn tantr, ardndan bel ekimde iki oyuncuyu ve son olarak yakn ekimle tek bir oyuncuyu gsterir. Bylece
hareket kavramn sadece grntnn iiyle snrlamaz; farkl ekim leklerinin
ard ardna gelmesinden oluflan ayr bir hareket de salar. Farkl lekleri arka arkaya kullanarak, kamera nndeki nesne yeni bir uzaya ynlendirilmifl olur. Dolaysyla Griffith farkl ekim leklerini ard ardna sralayarak, izleyicinin iinde
bulunduklar uzayla birlikte beyazperdedeki uzay alglarlar ve ikiboyutlu olan beyazperde zerinde nc boyutu elde eder. Griffithin sinemaya en byk katks da bu yeni teknolojiyi kullanarak tamamen film teknolojisine zg yeni bir anlatm dili oluflturmasdr. Yeni bir anlatm dili yaratp, film dilini olgunlafltran Griffith, filmi sanat niteliine ulafltrr. Griffith hava koflullarnn uygunluu nedeniyle
film ekmek iin genellikle Californiay tercih etmifltir. Bu tercih ilerde kurulacak
olan byk endstrinin (Hollywood) temelini atmfltr.
Afrika kkenli Amerikallar ve kuzeyli Amerikallar arasndaki i savafl konu
edinen Bir Ulusun Douflu (The Birth of a Nation, 1915) Griffithin en nemli filmlerinden biridir. Film, sinemann sanatn ortamna girdiinin kant niteliindedir.
Griffith, 1913 ylnda Biograph fiirketinden ayrlr ve Mutual Film Corporationda
bu filmi eker. Film saat sren 12 makara ve 1300 ekimden oluflur. Film gsterime girdiinde izleyiciden byk ilgi grr. 110 bin dolarlk, o dnem iin hayli byk btesine karfln yapmcsna maliyetinin ok stnde para kazandrr.
Ayrca filmde yer alan oyuncular, dekor, flk dzenlemesi de izleyicinin o gne
kadar alflk olmad yeniliklere tanklk etmelerini salamfltr. Bunun yan sra
film, sinemann ticari baflarsn da ortaya koyar. Film elefltirmeler tarafndan olumsuz tepki alr. Bu olumsuz elefltiriler filmin konusunun rk bulunmasndan kaynaklanr. 1916 ylnda sinema tarihine geen ikinci nemli filmi olan Hoflgrszlk (Intolerance, 1916)de ise, bu kez demokrasi temasn ifllemifltir. Film drt ykden oluflur. Bu drt ykde, ihtiflaml ve yksek maliyetli dekorlar kullanlr.
Film ayrca sinemann grselliini etkileyici bir biimde ortaya koyar.
99
Resim 5.3
Bir Ulusun Douflu
(Birth of a Naion),
Griffithin sinemay
bir anlatm arac
olarak kulanmas
asndan bir ok
ilki ierir.
Griffithin, filmin sanatn ortamna girmesindeki katklarn sralaynz.

SIRA SZDE
SAVAfi SONRASI AVRUPA VE DNYADAK

D fi N E L M
GELfiMELER
N
A M A
SIRA SZDE
D fi N E L M
I. Dnya Savafl sonrasnda Avrupa ve dnyada yaflanan

deiflimS O R U
leri sralamak.
D K Kgeliflme
AT
I. Dnya Savafl srasnda Avrupada birok lkede film sektrnn
sreci
sekteye urar. Savafl sonras birok lkede byk deiflimler yaflanr ve bu durum
toplumsal yaflamdaki kkl deiflimlere neden olduu gibi sinema
tarihini de etkiSIRA SZDE
ler. I. Dnya Savaflnn ardndan uluslararas siyasal, ekonomik ve kltrel g
dengeleri deiflir. Savafl sonras Almanyada Cumhuriyet ynetimine geilir, RusAMALARIMIZ
yada Bolflevik Devrimi ilan edilir ve ABDde ise liberal demokratik
sistem benimsenir. Bunlara paralel olarak Einstein ve Freudun ortaya att kavramlar, sanatta
zaman ve mekn kavramnn tartfllmas ve yeni tanmlarn ortaya kmas AvruK T A P
pada toplumsal yapnn deiflmesine ve sinemann bu durumdan etkilenmesine
neden olmufltur.
Liberal demokratik sistemi benimseyen ABDde Hollywood, film retim ve daTELEVZYON
tm merkezi olmufl; sinemann endstrileflerek tm dnyada yaygnlaflmasna
katkda bulunmufltur. Rusya ise 1917 Bolflevik Devriminden sonra sper g olmann hamlelerini atmfl ve bu hamleler ekonomik ve siyasi olduu kadar sanatn
tm dallarnda da kendini hissettirmifltir. Sovyet Sinemasnda Nyalnzca
T E R N E T uygulama
asndan deil, ayrca kuramsal adan da sinema tarihine yn verecek geliflmeler
yaflanmfltr. Rusyada devrimden sonra ynetim biiminin deiflmesiyle bafla geen Lenin, arlk Rusyasnn gl geleneinin yerine Marksizmi temel alarak l-
N N
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
100
kenin rejiminde kkl bir deiflim gereklefltirmifltir. Bu sancl dnemde filmin

gcn keflfeden Lenin, bu teknolojinin geliflimine zellikle nem vermifltir. Bunun bir sonucu olarak Devlet Sinema Okulu (1919) adn taflyan devlet kontroll
ilk film okulu Rusyada kurulmufltur.
Rusyada film dilinin geliflmesine katkda bulunan isimlerden biri olan Lev Vladimirovich Kuleshov (1899-1970), teknik ve ierik olarak sinemada kurgu kavramn ilk kullanan kiflidir. Kendi adn verdii atlyede deneysel alflmalar yapmfltr. Film kurgusunun ilk kanunlarn ortaya koymufl; filmin kendisine ait yeni bir
zaman ve mekn yaratarak; farkl zaman ve meknlarda geen ykleri kurguda
birlefltirmifltir. Bylece kurgu ile duygusal anlamlar oluflturmufl ve kurgunun psikolojik etkilerini ortaya koymufltur. Rusyada ne kan dier bir isim de Kuleshovun rencisi olan Vsevolod Illarionovich Pudovkindir (1893-1953). Pudovkin
kurguyu filmin temel yapsal zellii ve izleyicinin psikolojisini etkileyen bir e
olarak grr. Bu balamda Pudovkin, Kuleshovun denemeleri sonucu ortaya koyduu kurgu ilkelerini gelifltirerek balantsal kurgu adn verdii farkl sinema anlayfln gelifltirir. Pudovkine gre befl ayr kurgu tipi vardr. Bunlar: kontrast, koflutluk, simgecilik, eflzamanllk ve temann tekrar.
Pudovkin, filmsel zaman ve filmsel mekn kavramlarn ortaya koyar. Pudovkin, ynetmenin filmde kk paralarn birbirine balayarak ve aralarna baflka
paralar koyarak kendine gre yeni bir zaman ve uzay yarattn ne srer. Gnmz film ve video kuramlar da bu temel zerine flekillenir. Ona gre, ynetmen bunu yaparken gereklii bozmamal hatta gereklii daha da iyi ortaya koymak iin alflmaldr. Ynetmen kendi filmsel zaman ve meknn kurgu araclyla yapar ve kurgu ynetmenin filmde kulland dilidir. Pudovkin film materyalinin
tek bir negatifken, birok pozitif kopyasn karabilmesinden tr, filmin mekanik bir oaltm arac olduunu da vurgular.
1920li yllarda Sovyet Sinemasnda Kuleshov, Pudovkin dflnda ne kan bir
dier isim Dziga Vertov (1896-1954)dur. Vertov, Sine-gerek (Kino-pravda, 192225), Sine-gz (Kino-glaz, 1924) ve Kameral Adam (1929) filmleriyle sinema gerek kuramn gelifltirir. Baflka bir ifadeyle sinema gz, sinema gerek uygulamalaryla sinemay kendine yabanc yapsal elerden ayrmaya alflp; sinemay en yaln gerekilie yaklafltrr. Bu balamda sinema gz gerei yakalamay ve gstermeyi salayan btn yol ve yntemlerdir. Sinema gz, btn ara ve olanaklaryla filmin gerei sunmasnn bir yoludur.
Resim 5.4
Film Kameral
Adam (Man With
the Movie Kamera),
Vertovun devrim
niteliindeki
filmlerinden biridir.
Daha sonraki film
kuramlarnn
temellerini
oluflturacak
anlatm ile film
tarihinin en nemli
rneklerinden
biridir.
Tm bu nc ynetmenler Sovyet Gerekiliini ortaya koyar. 1920li yllarda

film hem bir oaltm teknolojisi olarak, hem de sanatn ortamnda baflar kazanr.
Sovyetler Birliinde bu geliflmeler olurken, Fransada izlenimcilik, Almanya da ise
dflavurumculuk akmlar en baflarl rneklerini verir. Fransz izlenimcilii o dnemin aydnlarnn, kuramc ve film elefltirmenlerinin bafl ektii sanatlarn ortaya
koyduu bir akmdr. lk film elefltirmenleri arasnda yer alan Louis Delluc (18901924) ile Ricciotto Canudonun nclnde 1919 ylndan itibaren oluflmaya bafllar. Bu akma gre film, ruhsal durumlara, anlara, dfllere, arflmlara yer veren
bir ara olmal ve filmin olanaklar bu konulara yer vermelidir. Fransz izlenimcilerine gre sinemada biim ierikten daha nde gelir. Bu nedenle biim yeniliklerine, kamera perspektiflerine ve grntde plastik bir gzellik yakalamaya nem
vermifllerdir.
1910 civarnda Avangart bir hareket olarak ortaya kan Dflavurumculuk, ncelikle resim sanatna, ardndan tiyatroya etki eder ve hzla edebiyat ve mimaride de
rnekleri grlr. Alman Dflavurumculuu ise 1919 ile 1930 yllar arasnda resim
ve tiyatrodan sinemaya nfuz eder. Dflavurumcu sinema iin dekor, makyaj ve aydnlatma byk nem taflr. zlenimcilik, gerekilik gibi akmlarn tersine sanatn
gerekle olan sk balarn elefltirip; soyut ve metafizik alanndan temalar, byk,
ihtiflaml dekor; makyaj ve flk oyunlaryla perdeye aktarr. Dflavurumculuk akmnn temel zellii, i dnyalarn dfla yanstlmas ve nesnel gerekliin deifltirilerek yeni bir gerekliin yaratlmasdr. Bunu yaparken ruhsal karmaflay anlatmak
iin dekorda kasvetli bir kaos ortam yaratlp; karakterlerin i dnyalarn gstermek iin ar makyaj ve flk oyunlarndan yararlanmfllardr. Dekor ve flk oyunlar oluflturabilmek iin de kontrol kolay olan, i meknlar tercih etmifllerdir. Bu
akm youn olarak mizansene dayanr ve dflavurumcu amalarla biimler arptlr ve gerekilikten uzaklafltrlarak abartlr. Akmn ne kan filmleri arasnda
Robert Wienein ynetmenliini yapt Dr. Caligarinin Muayenehanesi (Das Kabinett des Dr. Caligari, 1919) ve Fritz Langin Metropolis (1927) adl filmleri yer alr.
Dr. Caligarinin Muayenehanesi gibi dflavurumcu filmlerin baflar kazanmas, Almanyann avangart ynetmenlerinin ayakta kalarak, endstri iinde film yapmalarn salar.
SERGE M. ESENSTEN
Dnyann farkl corafyalarndan, farkl insanlarn filme heves etmesi, sinemann
sadece bir heves olarak kalmasnn nne geer; farkl sinema kuramlarnn ortaya konarak onu sanatn ortamna taflr. Farkl bir ifadeyle filmin kendine zg niteliklerinin ortaya konmas, film dilinin arafltrlmas ve gelifltirilmesi ile oaltm
teknolojisi olmasndan sanatn ortamna geifli salanr. Yukarda ad geen isimler de bu srete nc olmufltur. Filmin sanatn ortamnda bir dil olarak yerinin
pekiflmesinde byk katklar olan isimlerden biri de Sergei Mikhailovich Eisensteindir (1898-1948). Eisensteinn film kuramna olan katklar sadece bu alanla snrl kalmayp, dier sanat dallarnn estetik kuramlarn da etkilemifltir. Anadili
Rusa dflnda, kk yaflta Franszca, Almanca, ngilizce renen Eisenstein, Sen
Petersburg Mhendislik Okulunda eitim grr. Ayn dnemde I. Dnya Savaflnn bafllamas ve Rusyada 1917 ylnda gerekleflen Ekim Devrimiyle Kzl Orduya katlr. Sanata olan ilgisi, zamanla tiyatroya ynelmesini salar. Tiyatroda dekor yardmcs olarak alflmaya bafllar ve bir sre sonra iki oyun sahneye koyar.
Tiyatroda ortaya koyduu gereki, deneysel ve yeniliki yaklaflmmdan sonra,
kendisine tiyatrodan daha fazla zgrlk tandn dflnd sinemaya ilgi du-
101
102
yar. Eisensteinn, Devrim lemesi olarak bilinen byk eserinden ilki olan
Grev (Staka, 1925) ilk uzun metrajl filmidir. Film, arlk Rusyasnda geer. Bir
grup iflinin alfltklar fabrikadaki grevlerini ve arn askerlerinin grevi bastrmalarn konu alr. Eisenstein bu filmden hemen nce bir dergiye verdii rportajda
arpc kurgu kavramndan bahsetmifl, arpc kurgu adn verdii bu yeni teknikle, perdede gsterilen olaydan bamsz olarak yeni bir anlam yaratmaya alflmfltr. ki farkl olayla ilgili ekimlerin ard arda birlefltirilmesi ile izleyici duygusal olarak yeni bir anlam zinciri kurar ve bu yeni anlam zerine dflnce retir. Bu kurgu teknii filme canllk da kazandrr. Eisenstein szn ettii bu arpc kurguyu
ilk kez Grev filminde uygular. Filmde grevci iflilere atefl aan arlk askerlerinin
grnts ile mezbahada hayvan kesimi grntsnn ard arda verilmesi, yeni bir
anlam ortaya koyar. Perdede bu iki farkl grnty gren izleyici; askerlerin iflileri hayvanlarmflasna katlettiklerini dflnr. Ynetmenin burada esas olarak
yapt fley izleyeni ynlendirmektir. Bylece kurgu, ynetmenin bakfl asn, dflncelerini aktaran yaratc bir dil olarak kullanlr. Eisenstein kurguyu yaratc bir
dil gibi kullanrken, mhendislik eitiminin de etkisiyle, matematiksel bir yaklaflm benimser. Adeta matematik forml gibi kurgu ile belli bir forml yakalar. Farkl bir ifadeyle Eisenstein diyalektik bakfl asnn kurgudaki karflln formle
eder. Ona gre birbirinden bamsz a ve b ekimleri ard arda getirilip, arpfltrlarak sonucunda yeni bir fley olan c anlam ortaya kar. Oysa o gne kadar kurgu denilince a ve bnin ard arada gelmesiyle abnin ortaya kt ifade edilirdi. Yani hem ilk hem de ikinci grntnn anlamlarnn yorulmasndan oluflan ve iki
grntnn de etkilerini ieren ab anlamndan sz edilmekteydi. Eisensteina gre ortaya kan c yeni bir anlam olarak, a ve bnin birleflme noktas deil, a ve
bden farkl bir anlamdr.
Potemkin Zrhls (Bronenosets Potyomkin, 1925), Eisensteinn baflyapt olup;
teknik, ierik ve sanatsal baflarsyla dnya apnda n kazanmasn salayan filmidir. Filmin konusu 1905 ylnda gerekleflen bir isyan olayna dayanr. ar, Kanl
Pazar olarak adlandrlan katliamla halktan birok kifliyi ldrr. Bunu zerine
halkla arn iliflkileri iyice gerilir ve Rusyada genel isyanlar bafl gsterir. Ayn zamanda Potemkin adl savafl gemisinde olduka kt flartlar altnda alflan denizcilerin de isyan etmeleri ve Odesa halknn bu grevi desteklemesi sonucu olaylar daha da byr. O sralar grevde bulunup mthifl bir devrim dalgas ile alkalanan
Odessa halk ile yekvcut olmalardr. Subaylar isyanclar ortadan kaldrmak ister
ve ldrlen isyanclarn cenazelerine katlmak isteyen Odessa halk Richeliu Merdivenlerinde arn askerleri tarafndan kurfluna dizilir. Eisenstein 1905 ylnda
gerekleflen bu olay kamera karflsnda yeniden canlandrr. Bunu yapabilmek iin
hem mhendislik bilgisini hem tiyatro deneyimlerini kullanr. Byk dekorlarla,
kalabalk oyuncu kadrosu ve birden ok kamera ile filmini eker. Eisenstein gerek bir hikyeyi gene belgesel bir slupla ifllemifl olsa da konuyu bir dram gibi aktarmfltr. Film befl blmden oluflur. Bu blmler srasyla: nsanlar ve Kurtlar,
K Gvertesindeki Facia, Kan ntikam Diye Baryor, Odessa Merdivenleri,
Filonun Arasndan Geifl. Her blmde farkl bir olay- girifl, geliflme ve sonu doruk noktas, atflmann ortaya konuflu ve zme kavuflmas yaps iinde- sunulur. Blmlerdeki olaylar birbirlerinden ayr olsa da filmin btnnde aktarlan ortak bir anlam vardr. Bu yapsal btnlk filmin izleyici zerinde daha da etkili olmasn salar. Eisenstein filmde genel bir ifadeyle kapitalizmin acmasz anlayflna
karfl ezilen insanlarn durumunu ortaya koyar. nsanln genel durumunu ortaya
koyan nitelii nedeniyle Sovyetler Birlii dflnda da birok lkede ilgi grmfltr.
103
Eisenstein Potemkin Zrhls ile yeni bir ierikle, ideolojik olarak devrimci niteliinde bir film ortaya koymufltur. Filmin sinema sanatna en byk katks kurgu konusunda olmufltur. Filmde paralel kurgu baflarl bir biimde uygulanr. Filmin en
etkileyici blm olan Odesa Merdivenleri sahnesinde askerlerin at ateflten kaan Odesa halknn genel ekimde merdivenlerden aflaya doru telaflla inmeleri
grnrken araya yakn ekimle korku ve dehflet dolu gzlerinin, yz ifadelerinin,
sendeleyen ayaklarnn grntleri girer. Askerlerin grntsnn ardndan, merdivende bir anne ve pusetteki bebei grlr. Aflaya doru yuvarlanan bebek
arabas kurguyu tamamlar. Bu sahne boyunca kalabaln salad devingenlik
duygusal younluun artmasna, bu uygulama da kurgu ritminin artmasn salar.
Bylece kurgu ve ierik birbirini destekleyen iki unsur haline gelir. Kurgu, birbirinden bamsz grntleri arpfltrarak, gl bir anlam yakalar. Ona gre kurgu, birbirinden bamsz ekimlerin atflmasndan oluflan yeni anlam ve dflncedir. Sonu olarak Potemkin Zrhls tarihi bir olayn perdeye aktarlmfl olmas dflnda film dili ile neler yaplabileceini ortaya koymas bakmndan nemlidir.
Eisenstein Potemkin Zrhlsnn ardndan Ekim (Oktiabre, 1927) adl filmini eker. Potemkin Zrhlsnda kazand baflar nedeniyle bu filmde daha zgr davranmfl ve kendi isteklerini n planda tutmufltur. Film, Ekim Devriminin onuncu
yldnm nedeniyle ekilir ve Ekim Devriminin iktidar belirleyici gnlerinden
kesit sunar. Filmin ekim ncesi arafltrma safhas, Eisensteinn daha nceki filmlerinden daha kapsaml olur. Ynetmen yzlerce gazete yazsn, eski fotoraflar,
an kitaplarn ve belgeselleri inceleyerek ifle bafllar. Btn bu abas gerekliin
yaratlmas iindir. Bununla birlikte ilerici sinema anlayflnn gerektirdii yeni sinematografik elere de yer vermifltir.
Resim 5.5
Potemkin Zrhls
filminin orijinalinin
giriflinde yer alan, Sovyet
Devriminin
liderlerinden Trokinin
konuflmalarn ieren
sahnelerini ieren baz
kesilen blmlerin de
eklendii versiyonu 2005
Berlin Film Festivalinde
izleciyle buluflur. Kesilen
sahneler, devrimin lideri
Leninin lmnden
sonra iktidar ele geiren
Stalin tarafndan sansr
edilmifltir. Stalin, rakibi
olan Trokiyi nce
Meksikaya srdrr ve
orada ldrtr.
Eisenstein Genel izgi (Generalnaya Liniya, 1929) adl filminde ilk kez Marfa
Lapkina adl oyuncuyu kullanr. Ayrca bu filmde yeni kurgu denemeleri de yapar.
Eisenstein bu filmin ardndan Hollywooda gider. 1932 ylnda Rusyaya geri dner
ve Aleksandr Nevski (1938) ve Korkun van (van Grozni, 1944-1946) adl filmle-
SIRA SZDE
SIRA SZDE
104

D fi N E L M
D fi N E L M
rini eker. Aleksandr Nevski bafltan sona sesli ektii ilk filmidir. Filmde mzik kulS Okan
R U edir. Grntyle, mzik arasndaki iliflki bu filmde inceliklanm da ne
li biimde ifllenir. Filmin yksn, Rus tarihinde XVI. yzylda yaflayan ar IV.
Ivandan esinlenerek
D K K A T senaryolafltrr. Filmden nce uzunca sre kt zerinde alflr ve bu sreci grsellefltirme sreci olarak tanmlar. Korkun van, ynetmenin
resim, tiyatro, edebiyat, grafik gibi farkl sanat dallarna dair bilgi ve birikimlerinin
SIRA SZDE
hepsini sinema sanatnn ortamna tafld baflyaptlarndan biridir.
Eisenstein kurgu zerine ortaya koyduu kuramlarla, filmin bir oaltm teknolojisinden AMALARIMIZ
bir sanat ortamna dnflmesinde en byk pay sahibi ynetmenler arasnda saylmaktadr.
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
N N
EisensteininK sinema
T A Psanatna bakfl, getirdikleri yenilikler ve filmi nasl bir sanat ortam
olarak grd ile ilgili daha fazla bilgi edinebilmek iin, Trkeye evrilen kitaplarn
okuyabilirsiniz. Bu kitaplardan bazlar; Eisenstein, Sergei. (1993). Sinema Sanat. ev:
Nilgn fiarman.
T E L E Vstanbul:
Z Y O N Payel Yay.; Eisenstein, Sergei. (1984). Film Duyumu. ev: Nijat
zn. stanbul: Payel Yay.
K T A P
TELEVZYON
SIRA SZDE
NTERNET
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
SZDE katklarn ve kurgu anlayfln tartflnz.

EisensteinnSIRA
sinemaya
NTERNET
1950DEN SONRAK GELfiMELER

AM A
D fi N E L M
1950lerden sonra film sanatnda gerekleflen deiflimi zetlemek.

S O R U
kinci Dnya Savaflnn ardndan on yllar devam eden souk savafl yllarnda,
D K K Atutan
T
dengeleri elinde
iki byk devlet vardr: ABD ve SSCB (Sovyet Sosyalist
Cumhuriyetler Birlii). SSCBnin egemenliindeki komnist bloun Avrupada genifllemesiniSIRA
snrlamak
SZDE iin 1949 ylnda, ABD, Belika, Danimarka, Fransa, Hollanda, ngiltere, talya, zlanda, Kanada, Lksemburg, Norve, Portekiz kurucu ye lkeleriyle, askeri gce dayal olarak NATO (Kuzey Atlantik Pakt rgt) kurulur.
AMALARIMIZ
Buna karfllk
komnist blok lkeleri de 1955 ylnda Varflova Paktn oluflturur.
Dnyay zaman zaman nkleer savafln efliine getiren souk savafl yllar, topluma ayna tutan sinemay da etkiler. Hollywood ABDde yaflanan komnist avn
K T A P
filme sk sk aktarrken, birok Avrupa lkesi de sinemada atlmlar yapar.
N N
Yeni Gerekilik
TELEVZYON
Yeni Gerekilik, 1944 ile 1952 yllar arasnda talyada etkili olmufl bir akmdr.
1940larn sonunda, II. Dnya Savafl sonras faflizm ve savafln yaratt toplumsal
ortamda ortaya kmfltr. Bu akm faflizmin yirmi yl sren basksndan sonra, toplumsal sorunlar
N T E R Nyeni
E T bir bakfl as ile ele alr. Yeni gerekilik akmnn rnekleri, toplumsal sorunlara kendi doal ortamnda eilen, yaflam drstlk ve insancl
bir tavrla ele alan, ounlukla profesyonel olmayan oyunculara yer veren, dramatik yapy yaflamn doal akflna gre oluflturan, yaln bir anlatma sahip, doalamaya ska baflvuran, dfl meknlarda, doal gn flnda yaplan ekimlerin kullanld, siyah-beyaz, kk bteli filmlerdir. Yeni gerekilik akmnn dnyada tannmasn salayan ve en ne kan isimlerinden bir Roberto Rosselinidir. Akm
bafllatan film ise Roberto Rossellininin 1945te ektii Roma, Ak fiehir (Roma,
Citt Aperta) filmidir. Film, Almanlarn Romay iflgali srasnda planlanr ve ekilir.
Bir rahip ile bir direnifl liderinin yksn anlatr ve o dnem talyann iinde bu-
lunduu koflullar gereki bir biimde aktarr. Rossellininin Roma Ak fiehir den
sonra ektii Hemfleri (Paisa, 1946) ve Almanya Sfr Yl (Germania Anno Zero,
1947), Vittorio De Sicann Kaldrm ocuklar (Sciussia, 1946) ve Bisiklet Hrszlar (Ladri di biciclette, 1948), Luchino Viscontinin Yer Sarslyor (La Terra Trama,
1947-48) akmn nemli ynetmenlerinin uluslararas dzeyde kabul gren filmleridir. Sinema tarihilerine gre Yeni Gerekilik akm De Sicann Umberto D (1951)
adl filmine insanlarn saldrmasyla sona erer. Bu durumun yannda Michelangelo
Antonioni ve Federico Fellininin ilk filmlerinde akmn etkisi byktr. nk her
ikisi de ilk film deneyimlerini Yeni Gereki ynetmenlerle yaflamfllardr. Fakat her
ikisi de daha sonraki filmlerinde Yeni Gerekilik akmndan uzaklaflr.
Savafl Sonrasnda ABD Sinemas

Savafln hemen sonras Hollywood iin bunalml geer. Stdyo sistemi gerilemeye
bafllar. Bu bunalmn en nemli nedenleri, Hollywood tekelini krmaya ynelik
alan davann kazanlmasyla anti trst yasalarnn stdyolarn dayand yapm ve
datm tekellerini zayflatmas, faflizm ve savafln sona ermesiyle dier lkelerdeki ulusal sinemalarn geliflmesi, televizyonun ykselen bir g olmasdr. Bunlar ve
benzeri nedenlerden tr bir sre film yapmnda azalma olur. Yaplan filmlerde
atom bombas, savafl ve militarizm ska konu edinir. Baz stdyolar finansman
glkleri yznden gsteriflli mzikaller ve tarihsel filmler yerine kk bteli
yapmlara ynelir. Savafl ncesi bykler olarak anlan Frank Capra, William
Wyler, John Forddan, savafl sonrasna kovboy trnde film eken John Ford kalr.
Savafl ncesi kuflandan kalan dier isimler ise gangster ve kara filmler eken Howard Hawks, duygusal filmler eken George Stevens ve savafl filmleri eken William Dieterle, William A. Wellman, Lewis Milestone gibi ynetmenlerdir.
II. Dnya Savafl sonras Avrupada ortaya kan akmlar ve bu akmlarn rnei filmlerin ABDye gelip byk ilgi grmesi, 16 mm kamerann yaygnlaflmas, sinemaskop gibi genifl ve stereofonik sesli perdelerin bulunuflu ve bamsz ynetmenlerin abalar Hollywoodu yeniden canlandrr. Bir yandan geleneksel yapya
dayal eler korunurken dier yandan gnlk gereklie dayanan eler de filmlere konu olmaya bafllar. Bylece toplumsal bilin sinemas olarak adlandrlan
ve savafltan dnen askerlerin topluma ayak uydurma sorunlarna, dfl krklklarna, rkla, gerek polisiye olaylara deinen filmler ekilir.
Savafl sonras gen kuflak ynetmenler yetiflir. Bunlardan Stanley Kramer, Edward Dmytrik, Fred Zinnemann, Herbert Biberman, Elia Kazan, John Huston, Billy
Wilder, Alfred Hitchcook gibi isimler filmleriyle n plana kar. Bu isimlerle birlikte
geleneksel Hollywood izgisi dflnda rnekler de izleyiciyle buluflmaya bafllar. Ayrca, kovboy filmleri ve mzikaller gibi Amerikan Sinemasna zg filmler ekmeye devam eden, Arthur Freed, Vincente Minnelli, Gene Kelly ve Stanley Donen gibi sanatlar da dikkat ekicidir. Savafl dnemi, film diline getirdii yeniliklerle tarihe geen isim ise Orson Wellesdir. Wellesin baflyapt olan Yurttafl Kane (1941, Citizen Kane), bir basn kralnn yaflam yksn anlatr. Bunu yaparken Amerikann,
o dnemki basn sektrnn durumu ele alr. Welles, filmde dflavurumcu ve sessiz
sinemann rneklerinden esinlenir ve yeni bir film dili ortaya koyar. O gne kadar
dramatik etkiyi glendirmek iin kurgunun tercih edilmesinin yerine, perspektif
derinlii baflaryla kullanr ve n plandaki bir nesne ile arka plandaki nesnenin ayn netlikte olmasn salar. Filmin grnt ynetmeni olan Gregg Tolandn da katklaryla film baflndan sonuna kadar her ekimi zenli bir baflyapta dnflr.
105
Cesare Zavattini, Bisiklet

Hrszlar, Umberto D. Gibi
birok nemli filmin
senaryosunu yazan ve Yeni
Gerekilik akmnn
temellerini ortaya koyan
talyan yazar ve
elefltirmendir.
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
106
AMALARIMIZ
N N
K T A P
TELEVZYON
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Bu konuda daha
K Tfazla
A P bilgi edinmek iin bu kitab okuyabilirsiniz; Welles, Orson. (2000).
Bir Amerikan Mitosu. Guillermo Cabrera Infante. ev: Selahattin zpalabyklar. stanbul: Sel Yaynclk.
TELEVZYON
Yeni Dalga
Resim 5.6
NTERNET
Yeni Dalga
akmnda kamera
karakteri izlemek
veya mekan iinde
iliflkilerin izlerini
srmek iin bol
miktarda evrinme
ve kaydrma
hareketi yapar.
rnein Serseri
Aflklar filminde
grnt ynetmeni
bir seyahat acentas
brosundaki
karmaflk bir hat
boyunca erkek
kahraman izlemek
iin tekerlekli bir
sandalyede el
kameras kullanr.
Yaratc ynetmen (auteur):

Bir filmin oyunculuundan
kurgusuna dek btn
alflmalarndan dorudan
doruya sorumlu olan; filmi,
dflnce ve duygularnn
anlatm arac olarak
kullanan; btn filmlerinde
belirli bir biem ve anlatm
zellii taflyan ynetmenlere
yaratc ynetmen (auteur)
denir.
NTERNET
talyan Yeni Gerekilii gibi, Yeni Dalga da Fransada II. Dnya Savafl sonras varolan Fransz film yapm kurumuna karfl bir tepki olarak ortaya kar. O gne kadarki sinema anlayflndan farkl bir tutum ierir. Claude Chabrol, Franois Truffaut, Jean-Luc Godard, Eric Rohmer, Jacques Rivette 1950lerde Cahiers du Cinema
adl dergide yazdklar cesur ve elefltirel yazlaryla bu yeni film kuramnn ilk admlarn atarlar. zellikle Truffautun derginin 31. Saysnda yazd Fransz Sinemasnn Belirli Bir Eilimi adl yazs akmn manifestosu olur. Andre Bazinin 1951de
yaymlamaya bafllad Cahiers du Cinema adl dergide Yeni Dalga akmnn kuramsal tartflmalar yer alr. Ad geen gen ynetmenler film kamerasn bir kalem
gibi kullanmay savunur. Onlara gre film, ynetmenin zgn, kiflisel anlatm arac olmal ve onun imzasn taflmaldr. Bu balamda yaratc ynetmen (auteur)
anlayflnn Fransada gndeme gelmesinde etkili olur. Yeni Dalga ynetmenlerinin
Bazinden rendikleri en nemli konu, filmin doal bir anlat deil, ynetmen ve
ekibi tarafndan yaratlan bir sanat eseri olduudur. zleyeni bir film izledii gereinden uzaklafltrmak iin, stdyoda parlak flklar altnda anlaml ve cilal bir grnm savunan klasik Hollywood Sinemasna karfln; Yeni Dalga, doal flk ortamnda ve derinlikli filmler ortaya koyar. Ayrca klasik Hollywood filmlerinin yk
yapsnda farkl olarak, ykleyici sahneler birbirini belli bir sra ile izlemez; bu
balamda klasik anlat yapsndan farkldr. Bylece seyirci iin bir sonraki sahnede ne olaca srprizdir. Filmlerin sonu blm de Hollywood filmlerinden olduka farkldr. Yeni Dalgada filmlerin ounlukla ak ve belli bir son yoktur.
107
Byle klasik anlatnn temel zelliklerinden biri olan; filmlerde ana atflmann filmin sonunda zme kavuflmas srecinden Yeni Dalga filmlerinde sz edilemez.
Bu ynetmenler yky, bafltan sona geriye dnfllere (flashback) ve dfllere
yer vererek aktarmfllardr. Sinemann ayr bir sanat dal olduu ilk kez bu dnemde tartflma gndemine gelir. Ynetmenler filmlerinde kurgudan ok grnt dzenine nem vermifller, ekimlerini elde taflnr kameralarla ounlukla Paris sokaklarnda, kafelerinde gereklefltirmifllerdir. Bu anlamda Paris flehri de filmlerde
bir karakter olarak yer alr. Franois Truffautun 400 Darbe (Les 400 Coups, 1959)
ve Piyanisti Vurun (Tirez sur le Pianiste, 1960), Jean-Luc Godardn Serseri flklar
(A Bout de Souffle, 1960) ve Haftasonu (Weekend,1967), Claude Cabrolun Yakflkl Serge (Le Beau Serge, 1958), Alain Resnaisin Hiroflima, Sevgilim (Hiroshima,
Mon Amour, 1959) akmn baz ynetmenlerinin nemli filmleridir.
1960 SONRASI FLMN DEfiEN YZ

A M A
1960 sonras sinemann deiflen yzn tanmlamak.
1960larn sonunda, savafl sonras ortaya kan nitelikler daha da belirginleflir, Dnya ile birlikte sinemada da byk deiflimler yaflanr. Bu deiflimin en byk gstergesi, ulusal sinemalarn hzla geliflirken; Hollywoodda yabanc filmlerle girdii
etkin rekabet dnemidir. Film izleyicisi saysnda gnden gne nemli dflfller
yaflanr. Hollywoodda yapm flirketi sahipleri salonlar yeniden doldurmak iin yenilenmeye ve yeni teknolojilere ynelir. Bu geliflmelerde televizyonun da etkisi
byktr. Televizyon sistemi, Hollywoodun film yapm tarzn hem estetik hem
de kurumsal adan deifltirir. Perdedeki gereklik duygusunu artrmak iin renkli
film ve genifl ekran efektlerinin kullanm yaygnlaflr.
Ulusal sinemalarn geliflmesiyle, Bat Avrupa, Amerika, Sovyetler Birliinin tekelinde olan film, Afrika, Ortadou lkelerinde, Asyada, Uzak Douda ve Latin
Amerikada da yaygnlaflr. Sinemann birok lkede yaygnlaflmas, uluslararas
festivallerin, film projelerinin ve filmlere destek olan fonlarn artmasn salar. Ayrca film sanatnn hem teknik yn geliflir, hem de farkl ynetmenlerin ortaya kmasyla farkl akm, sluplar giderek artar. Bu geliflmelere ek olarak 1960larda taflnabilir ve senkronize ses donanmnn yaygnlaflmas, belgesel sinema iin nemli bir atlm salar. Bu geliflmeyle birlikte belgesel sinema giderek yaygnlaflan ve
toplumsal sorunlarn gndeme gelmesini salayan bir ara haline gelir. Cinema-verite (dorudan sinema) akm da bu dnemde ortaya kar. Bu akm gerei kendi dramatik yaps iinde ele alan, stdyo, oyuncu ve yk lemesinden uzaklaflmay temel alr. En nemli temsileri Dziga Vertov, Jean Rouchdur.
Modern sinemann kurucusu saylan Michelangelo Antonioni talyan Yeni Gereki ynetmenlerin yannda sinemaya adm atar. 1942 ylnda ilk filmini yapar.
1960l yllar ile birlikte Antonioni Sinemas farkllaflmaya bafllar. Birer yl arayla
ektii LAvventura (Macera, 1960), La Notte (Gece, 1961) ve LEclisse (Batan Gnefl, 1962) filmleri ile kalplaflmfl anlat tekniklerini tersyz etme denemelerinde
bulunur. Aksiyon, hareket terine eylemsizlii, hareketsizlii, uzun diyaloglar yerine
suskunluu kullanr. Klasik anlat ile belli bir yk anlatmak yerine derinlemesine
ele ald karakterlerle belli bir atmosfer yaratr. Ak ulu sonla biten ykleri, klasik olay rgsn reddeden senaryo yaps ve heyecan erisiyle oynayarak izleyicinin beklentilerini alt st eden tavr ile filmde modern anlatnn temellerini yaratr.
Olay rgs: Bir anlat

filminde, btn olaylarn
nedensel iliflkileri,
zamandizinsel dzeni,
sresi, skl ve mekanlar
da dahil olmak zere
izleyiciye dorudan
sunulmas. Anlatdaki
olaylarn izleyicinin
hayalinde olufltuu yk
kavramnn karfltdr.
108
Antonioninin adafl bir dier nemli talyan ynetmen de Federico Fellinidir. Fellini de talyan Yeni Gereki ynetmenlerin yannda sinemaya adm atar.
1939-1952 yllar arasnda baflka ynetmenler iin senaryolar yazar; senaryo ve ynetmen asistanl yaptktan sonra ilk filmini 1950 ylnda eker. Fellini yaflad
toplumdaki kadn-erkek rolleri ok iyi analiz etmifl bir ynetmenlerdendir; ancak,
bu gerei aktarrken ncelii, toplumu filme yanstmaktan ok, beyazperdede
gl bir hayal dnyas oluflturmaktr. Sonsuz Sokaklar (La Strada, 1954), Tatl Hayat (La Dolce Vita, 1959), Sekiz Buuk (8, 1963), Amarcord (1973) ynetmenin
ne kan filmleridir.
Resim 5.7
Bergman, ilk
olarak 1955
yapm Bir Yaz
Gecesi
Tebessmleri
(Sommarnattens
Leende) filmiyle
adn duyurur.
Avrupann bir sinema tarihine yn veren dier bir ynetmeni ise Ingmar Bergmandr. sveli ynetmen, tiyatro ve sinemay bir arada yrtr. Sanat arlkl
adafl sinemann en nemli ynetmenlerinden biri olarak kabul edilen Bergman,
1955 ylnda ektii Bir Yaz Gecesi Tebessmleri (Sommarnattens Leende) filmi ile
uluslararas alanda tannr. ounlukla bireyin yalnzl ve hayal krkl temalarn iflleyen Bergmann filmlerinde insann karmaflk duygular ve bilinalt, sululuk
duygusu, bastrlmfl duygular gibi derin psiko-analitik sorunlar ustalkla irdelenir.
Yedinci Mhr (Det Sjunde Inseglet, 1956), Yaban ilekleri (Smultronstllet, 1957),
Sessizlik (Tystnaden, 1963), Persona (1965) ynetmenin nemli filmleridir.
Bu dnemle birlikte, sadece yaratc ynetmenlerin ve ekilen filmlerin deil,
kuramsal olarak film zerine yazp, dflnen kiflilerin says da artar. Film sanat
zerine yazan izen, film dilini sorgulayan, elefltiren ve ona katkda bulunan film
kuramclar iinde birbirinden farkl yaklaflmlar geliflir. Filmin bir hikye anlatma
ortam olmasndansa gereklii gstermesi gerektiini savunan Andre Bazin ve filmi gerekliin belirli tr ve katmanlarn keflfetmeye yarayan bilimsel bir ara ve
filmin gereklii sergilemek iin var olduunu savunan Siegfried Kracauer gereki kuramclarn baflnda gelir. V. I. Pudovkin ve Sergei M. Eisenstein ise biimci kuramclarn bafln ekerler; ancak biim kadar ifllevin de nemini vurgularlar. Pudovkin biimin kategorilerini keflfeder ve onlar zmler; Eisenstein ise kurgu kuramn ortaya koyar. Tiyatroda Brecht etkisiyle sinemaya adafl kuramlarn etkisi
grlr. Filmi bir dil olarak gren gstergebilimci Fransz Christian Metz ve ngiliz
Peter Wollen bu balamda ne kan kuramclardr. Jean Mitry gereklik ve biimci gelenei sentezlemeye alflan alflmalar ile dikkat ekerken; filmi psiko-analitiin penceresinden deerlendiren Carl Gustav Jung, Jacques Lacan ve Slavoj Zizek gibi kuramclar da farkl yaklaflmlar ile ne karlar.
2000L YILLARDA FLM

A M A
2000li yllarn film sanatn ifade etmek.
Yirminci yzyl sonlar Amerikan sinema endstrisinin hakimiyetinin birok lkede baskn olduu bir dneme iflaret eder ve teknolojik yeniliklere dayal byk
bteli yapmlarn sinemas olarak tanmlanabilir. Yirminci yzyln baflnda kimi
evrelerde geici bir heves, kitlesel bir heves olarak dflnlen film, ksa srede olgunlaflp, kendi dilini, trlerini, kuramlarn ortaya koyan bir sanat dal olur. Amerikan filmlerinin hegemonyas, baflka bir sknty ortaya karr: Bir sanat arac olarak filmin tek sesli hale gelmesi. Sanat filmi ve bamsz yapmlar hem Amerikada
Hollywood dflndaki sinemaclarn, hem de farkl lke sinemalarndan kaynaklanan yeni ierik ve anlatm biimlerinin geliflmesine yardmc olur. te yandan, bu
alanlar dflnda hemen hemen her lke kendi popler sinemasn da yaratmfltr.
1980 ve sonras dnya sinema tarihinde modern sinemann bitiflini ve postmodern sinemann bafllangcn ifade eden bir dnemdir. Gnmzde filmler iki trl deerlendirilebilir. Birincisi televizyonun btn biimlerine egemen olduu, sinemann bundan nasibini alarak farkl elence ve iletiflim aralarnn bir paras
olarak grld bakfl as. kincisi ise filmi sanatn ortamnda konumlandrp,
film dili ile kendini ifade eden ynetmenlerin bakfl as. lk bakfl as daha ziyade popler, gifle filmlerini iflaret eder. Farkl bir ifadeyle, endstrinin gemiflten beri kalbi olan Hollywoodu ve onun dier lkelerdeki yansmalarn taflr. Dier bakfl as ise ABDde Hollywood dflnda film yapan Amerikan bamsz sinemasn,
Avrupa sanat filmlerini, in, Japonya, Kore gibi Uzak Dou lkelerinde kendi film
dilini ortaya koymufl ynetmenlerin filmlerini, Trkiye gibi geliflmekte olan lkelerde kendine has film diline sahip ynetmeleri iflaret eder. 2000li yllar ise, gifle
filmleri ile, bir sanat ortam olarak gereklefltirilen filmler arasndaki ayrmn gitgide ald dnem olmufltur. Teknolojinin geliflmesi ile gifle filmleri hakikatte olamayacak grntleri, filmde oluflturarak baflar ararken, film materyalini bir sanat
ortam olarak gren ynetmenler ise arayfllarn teknolojik olanaklara deil, filmin
anlatm olanaklarndaki olas farkllaflmalarda ararlar.
Bu durumun yannda ulusal ve uluslararas film festivallerinin says gn getike artar. Bylece endstrinin dflnda film yapan ynetmenler seyircisiyle bir araya
gelme flans yakalar. Bu festivallerden Fransada yaplan Cannes Film Festivali, talyada Venedik Film Festivali, Almanyada Berlin Film Festivali, Trkiyede stanbul
Film Festivali ne karlar. Festivaller dflnda Avrupada ekilen filmlere maddi
destek salayan Avrupa Birlii destek fonu olan Eurimages kuruluflundan, farkl
lkelerin kltr ve sanattan sorumlu bakanlklarndan ve yine sanata destek vermeyi amalayan farkl ulusal ya da uluslararas fonlardan sz etmek olasdr. Bu ve
benzeri organizasyonlar, filmlere sadece maddi katkda bulunmakla kalmaz; bir
veya birden fazla lkenin ortak yapmyla uluslararas arenada izleyiciyle buluflmasn salarlar. Sonu olarak film sanat, corafi, kltrel, ideolojik, teknolojik snrlar aflp; her geen gn daha farkl ve eflitli rneklerini sunar.
109
110
zet
N
A M A
N
A M A
Sinemann douflunu ve ilk yllarna ait rnekleri zetlemek.

Auguste Lumire (1862-1954) ve Louis Lumire
(1864-1948) 13 fiubat 1895 ylnda kamera ve gsterim aygtnn bir arada bulunduu sinematograf adn verdikleri cihazn patentini alrlar. Lumire kardefller yaptklar bu aygt Mart 1895 ylnda ilk kez halka gsterirler. Bu gsteride yer
alan filmlerden ilki, bir kpek, bisikletli bir adam
ve yzlerce insann topluca fabrika kapsndan
kfln anlatan Lyondaki Lumire Fabrikasndan flilerin kfl (La Sortie de lUsine Lumire Lyon, 1895) adl 46 saniyelik filmdir. Lumire Kardefller ilk film gsterimini gereklefltirdiklerinde, izleyiciler arasnda George Melis
(1861-1938) de vardr. O dnemde Melis, filmi
bir gsteri arac olarak insanlarn yaflamna sokar. Lumire Kardefllerden farkl olarak, filmi fotorafn etkisinden kurtarr. Bylece film yoluyla
belirli bir yk anlatma dnemi Melis ile bafllar.
Sinematografinin geliflim srecini tanmlamak.
Porter (1870-1941) ilk nemli Amerikal sinemacdr. Edisonun laboratuvarnda alflrken film
yapm sreciyle ilgili birok yenilii keflfeder.
Filmlerinde ele ald konu, konuyu iflleyifl biimi, o dnemki film teknolojisini uygulamas bakmndan sinema tarihinin klasikleri arasna girer. Edwin S. Porterla Edison fiirketinde alflan
Griffith, film yapmay da Porterdan renir. Griffith filmle uraflmaya bafllad ilk andan itibaren
bir filmin en kk birimi olan ekimi, teknik,
grsel ve ierik bakmndan kendine zg tekniiyle deerlendirmifltir. Film dilinin en nemli
paralarndan biri olan ekim lei uygulamasnn ilk rneklerini verir. Tmden gelimci grsel
yaklaflmla; nce genel ekimde oyuncular ve
mekn tantr, ardndan bel ekimde iki oyuncuyu ve son olarak yakn ekimle tek bir oyuncuyu gsterir. Bylece hareket kavramn sadece
grntnn iiyle snrlamaz; farkl ekim leklerinin ard ardna gelmesinden oluflan ayr bir
hareket de salar.
N
A M A
I. Dnya Savafl sonrasnda Avrupa ve dnyada

yaflanan deiflimleri sralamak.
Liberal demokratik sistemi benimseyen ABDde
Hollywood, film retim ve datm merkezi olmufl; sinemann endstrileflerek tm dnyada
yaygnlaflmasna katkda bulunmufltur. Rusya ise
1917 Bolflevik Devriminden sonra sper g olmann hamlelerini atmfl ve bu hamleler ekonomik ve siyasi olduu kadar sanatn tm dallarnda da kendini hissettirmifltir. Sovyet Sinemasnda
yalnzca uygulama asndan deil, ayrca kuramsal adan da sinema tarihine yn verecek
geliflmeler yaflanmfltr. Kuleshov, teknik ve ierik olarak sinemada kurgu kavramn ilk kullanan kiflidir. Kendi adn verdii atlyede deneysel alflmalar yapmfltr. Film kurgusunun ilk kanunlarn ortaya koymufl; filmin kendisine ait yeni bir zaman ve mekn yaratarak; farkl zaman
ve meknlarda geen ykleri kurguda birlefltirmifltir. Pudovkin ise filmsel zaman ve filmsel mekan kavramlarn ortaya koyar; ynetmenin filmde kk paralarn birbirine balayarak ve aralarna baflka paralar koyarak kendine gre yeni
bir zaman ve uzay yarattn ne srer. Vertov,
Sine-gerek (Kino-pravda, 1922-25), Sine-gz
(Kino-glaz, 1924) ve Kameral Adam (1929) filmleriyle sinema gerek kuramn gelifltirir. Filmin
sanatn ortamnda bir dil olarak yerinin pekiflmesinde byk katklar olan isim ise Eisensteindir.
ki farkl olayla ilgili ekimlerin ard arda birlefltirilmesi ile izleyici duygusal olarak yeni bir anlam
zinciri kurar ve bu yeni anlam zerine dflnce
retir. Eisenstein diyalektik bakfl asnn kurgudaki karflln formle eder.
N
A M A
N
A M A
1950lerden sonra film sanatnda gerekleflen deiflimi zetlemek.

Yeni Gerekilik, 1944 ile 1952 yllar arasnda
talyada etkili olmufl bir akmdr. 1940larn sonunda, II. Dnya Savafl sonras faflizm ve savafln yaratt toplumsal ortamda ortaya kmfltr.
Rossellininin Roma Ak fiehir den sonra ektii
Hemfleri (Paisa, 1946) ve Almanya Sfr Yl (Germania Anno Zero, 1947), Vittorio De Sicann Kaldrm ouklar (Sciussia, 1946) ve Bisiklet Hrszlar (Ladri di biciclette, 1948), Luchino Viscontinin Yer Sarslyor (La Terra Trama, 194748) akmn nemli ynetmenlerinin uluslararas
dzeyde kabul gren filmleridir.
Amerikada da savafl sonras gen kuflak ynetmenler yetiflir. Bunlardan Stanley Kramer, Edward Dmytrik, Fred Zinnemann, Herbert Biberman, Elia Kazan, John Huston, Billy Wilder, Alfred Hitchcook gibi isimler filmleriyle n plana
kar.
Yeni Dalga da Fransada II. Dnya Savafl sonras varolan Fransz film yapm kurumuna karfl
bir tepki olarak ortaya kar. O gne kadarki sinema anlayflndan farkl bir tutum ierir. Claude
Chabrol, Franois Truffaut, Jean-Luc Godard, Eric
Rohmer, Jacques Rivette 1950lerde Cahiers du
Cinema adl dergide yazdklar cesur ve elefltirel
yazlaryla bu yeni film kuramnn ilk admlarn
atarlar.
1960 sonras sinemann deiflen yzn tanmlamak.
1960larn sonunda, savafl sonras ortaya kan
nitelikler daha da belirginleflir, Dnya ile birlikte
sinemada da byk deiflimler yaflanr. Bu deiflimin en byk gstergesi, ulusal sinemalarn
hzla geliflirken; Hollywoodda yabanc filmlerle
girdii etkin rekabet dnemidir. 1960larda taflnabilir ve senkronize ses donanmnn yaygnlaflmas, belgesel sinema iin nemli bir atlm salar. Bu geliflmeyle birlikte belgesel sinema giderek yaygnlaflan ve toplumsal sorunlarn gndeme gelmesini salayan bir ara haline gelir. Cinema-verite (dorudan sinema) akm da bu dnemde ortaya kar.
N
A M A
111
2000li yllarn film sanatn ifade etmek.

1980 ve sonras dnya sinema tarihinde modern
sinemann bitiflini ve postmodern sinemann bafllangcn ifade eden bir dnemdir. Teknolojinin
geliflmesi ile gifle filmleri hakikatte olamayacak
grntleri, filmde oluflturarak baflar araken, film
materyalini bir sanat ortam olarak gren ynetmenler ise arayfllarn teknolojik olanaklara deil, filmin anlatm olanaklarndaki olas farkllaflmalarda ararlar. Bu durumun yannda ulusal ve
uluslararas film festivallerinin says gn getike artar. Bylece endstirinin dflnda film yapan
ynetmenler seyircisiyle biraraya gelme flans yakalar. Bu festivallerden Fransada yaplan Cannes Film Festivali, talyada Venedik Film Festivali, Almanyada Berlin Film Festivali, Trkiyede
stanbul Film Festivali ne karlar.
112
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi Lumiere Kardefllerin filmlerinin ortak zelliklerinden biri deildir?
a. Filmlerinde kamera hareketinin olmamas
b. Filmlerinde bilimkurgu trnn temellerini atmalar
c. Gereki bir slup kullanmalar
d. Filmlerinde genellikle genel ekimi kullanmalar
e. Filmlerinin sinema tarihinin ilk belgeselleri olarak nitelendirilmesi
2. Edwin S. Porterla ilgili afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. lk kez kamera hareketlerini, filmdeki aksiyon
ve sahnenin duygusal etkisini artrmak iin kullanmfltr.
b. Amerikal Bir tfaiyecinin Hayat adl filmiyle,
paralel kurguyu kullanan bir sinema anlayflnn
ilk rneini vermifltir.
c. Edisonun laboratuvarnda alflrken film yapm
sreciyle ilgili birok yenilii keflfetmifltir.
d. Amerikal ilk nemli sinemaclardan biri kabul
edilir.
e. Portern baflyapt olan Byk Tren Soygunu
uzun planlarn ilk defa kullanld filmdir.
3. Afladakilerden hangisi Griffithin, filmi sanat yapan
kifli olarak anlmasnn nedenlerinden biridir?
a. lk kez dekor ve kostm kullanan kifli olmas
b. Farkl ekim leklerini ard ardna sralayarak,
izleyicinin iinde bulunduklar uzayla birlikte
beyazperdedeki uzay alglayp; ikiboyutlu olan
beyazperde zerinde nc boyutu yaratmas
c. Belge nitelii oluflturacak geree dayal grntlerden ykler oluflturmas
d. Filmlerinde sekanslar aras kararma-alma gibi
geifl unsurlarn ilk kez kullanmas
e. Paralel kurguyu kullanan ilk ynetmen olmas
4. Devlet sinema okulu ilk hangi lkede ve kim tarafndan kurulmufltur?
a. ABD- D.W. Griffith
b. ABD- S.M. Eisenstein
c. Rusya- L.V. Kuleshov
d. Rusya- V.I. Pudovkin
e. Almanya- F. Lang
5. Eisenstein sinemasyla ilgili afladaki ifadelerden

hangisi yanlfltr?
a. ki farkl olayla ilgili ekimleri art arda birlefltirerek; izleyicide duygusal olarak yeni bir anlam
zinciri kuran arpc kurgu kavramn kullanmfltr.
b. Kurguyu yaratc bir dil gibi kullanr ve matematik forml gibi kurgu ile belli bir forml
yakalar.
c. Eisensteine gre kurgudaki art arda sralanan
ekimler a+b=ab fleklinde formle edilir.
d. Aleksandr Nevski , ynetmenin bafltan sona sesli
ektii ilk filmidir.
e. Eisenstein, kurgu ve ieriin birbirini destekleyen iki unsur olduunu dflnr.
6. Afladakilerden hangisi Fransz Yeni Dalga Akmnn savunduu bir anlayfltr?
a. ekimler stdyo ortamnda gerekleflir ve kamera kontroll biimde kullanlr.
b. Filmlerde ana atflma filmin sonunda net bir flekilde zme kavuflturulur.
c. Film, ynetmenin zgn, kiflisel anlatm arac
olmal ve onun imzasn taflmaldr.
d. Sinema elefltirel olmaktan ok elendirmeyi
amalar.
e. Filmde kurgu, grnt dzeninden daha nemlidir.
7. Afladaki sinema kuramclarndan hangisi gereklik
ve biimci gelenei sentezlemeye alflmfltr?
a. Andre Bazin
b. Siegfried Kracauer
c. Christian Metz
d. Slavoj Zizek
e. Jean Mitry
8. Afladaki ynetmenlerden hangisi Yeni Dalga akm iinde yer almamfltr?
a. Franois Truffaut
b. Roberto Rossellini
c. Jean Luc Godard
d. Alain Resnais
e. Claude Cabrol
9. Ingmar Bergman ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?

a. Sanat hayat boyunca tiyatro ve sinemay bir arada gtrmeye alflr.
b. 1955 ylnda ektii Bir Yaz Gecesi Tebessmleri
filmi ile uluslararas alanda tannr.
c. Amerikal Bir tfaiyecinin Hayat adl filmiyle,
paralel kurguyu kullanan bir sinema anlayflnn
ilk rneini vermifltir.
d. ounlukla bireyin yalnzl ve hayal krkl
temalarn ifller.
e. Bergmann filmlerinde insann karmaflk duygular ve bilinalt, sululuk duygusu, bastrlmfl
duygular gibi derin psiko-analitik sorunlar ustalkla irdelenir.
10. Afladaki ifadelerden hangisi Eurimages kuruluflunun ifllevini tanmlamaktadr?
a. Amerikadaki lkelerin televizyon yaynlar ile
film sektr arasndaki iliflkileri yasal olarak dzenleyen bir kurulufltur.
b. Avrupadaki lkelerin televizyon yaynlarndaki
telif haklarn yasal olarak dzenleyen bir kurulufltur.
c. Amerikada ekilen filmlere destek olan bir kurulufltur.
d. Avrupa lkelerinde retilen filmlere maddi katkda bulunan bir Avrupa Birlii destek fonudur.
e. Hem Avrupa hem de Amerikadaki televizyon
yaynlarn maddi olarak destekleyen ve telif
haklarn dzenleyen bir kurulufltur.
113
Yaflamn inden
Persona ile yeniden ..

Yavuz ekirge
Bu hafta Tepebafl Pera Mzesi, sve Konsolosluu iflbirlii ile Bergman ve Kadnlar temal bir film gsterisi dzenlemifl. Programda ilgimi eken film Persona
oldu. Cumartesi Saat 14:00 de gsterimi proglamlanmfl.
Hemen koflturup alel acele bir koltuk beendim. Salonun yars dolu. ounlukla genler. Aslnda her ne kadar bu filmde Bergman iki favori aktristle karflmza kyorsa da ifllenen konunun kadn cinsiyetinden ok
felsefi ve psikolojik bir tasarm olduu biliniyor.
...
Sembollerle dflnmeyi ok iyi bilen Bergman filmde
C. G. Jungun Arketipler Kuram Personasyla paralellikler aradn sanyorum. Aslnda konu ve konuyu izleyifl tarzyla Bergman Jungu sanki yeniden keflfetmemize yardmc oluyor.
Prof. Engin Gentan C.G. Jungla ilgili flyle not almfl:
Jung yaflamnn son krk ylnn byk bir blmnde
arketipleri arafltrmaya ynelmiflti. Tanmn yapt arketipler arasnda doum, yeniden dnyaya gelifl, lm,
gllk, sihir, kahraman, ocuk, kat, akll ihtiyar, toprak ana, dev gibi imgeler; aalar, gnefl, ay,
rzgar, rmak, atefl ve hayvanlar gibi doal objeler; yzk ve silah gibi insan yaps objeler saylabilir. Junga
gre arketiplerin says, gerek yaflam olaylarnn ve
objelerinin saysna eflittir. Persona szc, tiyatro
oyuncularnn eflitli rolleri canlandrrken taktklar
maske anlamna gelir. Analitik psikolojide bu szck,
insann kendisi olmayan bir karakteri yaflamasdr. Birok kifli ikili bir yaflam srdrr; bunlardan biri personann egemenliindedir.
...
Personann kiflilie salad yararlarn yan sra zararl
olabildii durumlar da vardr. Bir insan oynad role
kendini ok kaptrr ve egosu yalnzca bu rolle zdeflleflirse, kifliliin dier blm bir yana itilir. Buna fliflme
(infiation) denir. Byle bir insan, roln ok baflarl
oynamas sonucu kendine aflr nem verir. Bununla da
yetinmez, bu rol dier insanlara da yanstr. Jung, toplumda nemli baflarlar kazanmfl birok kifliyi klinikte
114

izleme olana bulmufl ve bu insanlarn nasl bofllua
ve anlamszla dfltklerini gzlemlemiflti. Bu insanlar
tedaviye baflladktan sonra, o gne kadar kendilerini aldattklarn ve gerekten ilgilenmedikleri fleylerle ilgilenir grnmfl olduklarn fark etmifllerdi. Tedavinin bir
amac da personay sndrmek ve insann geliflememifl
ynlerinin ortaya kmasna yardmc olmaktr.
Ingmar Bergmannn yazp sinema diline uyarlad metaforik bir yk. 1966 ylnda vizyona giren filmde hemflire Alma rolnde sveli Bibi Anderson, aktrist Elisabeth Vogler rolnde de Norveli Liv Ullman izliyoruz.
ki kadnn filmin akfl ierisinde kifliliklerinin nasl birbirine karfltn kare kare ustann sessiz anlatmyla bu
iki muhteflem oyuncunun yzlerinden izliyoruz.
...
Gerekler bizimle alay eder ve biz sonuna kadar rolmz oynamak zorundayz.
Personada bir psikiyatri kliniinde hemflire olarak grev yapan Alma, kliniin en nemli hastas nl aktrist Elisabethten sorumlu hemflire olarak atanr. lgin
olan Elisabethin herhangi bir ruhsal bir problemi olmaddr. Histerik ya da depresif deildir. Elisabeth sadece susar ve etrafnda olup biteni izler. Varolmak zerine felsefi sorgulamalar yapan Elisabethin tersine, Alma
yaflam fazla ciddiye almamaktan yanadr.
ki ruhu ayn bedene yerlefltirmek yani iki insann ayn
anda tek ve ayr insan olabilmesi sorunsal. Toplumsal
flizofreniyi yaflayan bireyin persona ve mandala arasnda bocalamas. Mandala Sanskrite ember anlamnda kullanlyor . ember ise ilahi, evrensel alan
belirlemek iin kullanlan bir sembol. C.G.Jungun
Mandala kavram insann mkemmelliiyle alakal.
Bir btn olan kiflilik mandala, srekli Persona (toplumsal maske) kullanld iin artk gizlenmifltir. Keflfedilmesi gerekmektedir. Her insan kendi mandalasn
arayp bulmaldr. Kanlmaz bir sre olarak ortaya
kmaktadr zaten bu da... nsan dfllerinde, etrafnda
grd ipularyla mandalasn keflfetmeye alflr
yaflad srece.
flte Bergmann personasn izlerken bunlar dflnyorum.
...
Kaynak: Bu metnin tamam ve Yavuz ekirgenin dier yazlar iin; http://arama.hurriyet.com.tr/arsivnews.aspx ?id=11057133
1. b
2. a
3. b
4. c
5. c
6. c
7. e
8. b
9. c
10. d
Yantnz yanlfl ise Lumiere Kardefller ve

Sinemann Douflu blmn yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz
yanlfl
ise
Sinematografinin
Geliflmesi blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz
yanlfl
ise
Sinematografinin
Geliflmesi blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Avrupa ve Dnyadaki
Geliflmeler blmn yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sergei Eisenstein
blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise 1950den Sonraki
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise 1960 Sonras Sinemann
Deiflen Yz blmn yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise 1950den Sonraki
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise 1960 Sonras Sinemann
Deiflen Yz blmn yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise 2000li Yllarda Film
115
Sra Sizde Yant Anahtar
Kaynaklar
Sra Sizde 1
Meliesin Aya Seyahat adl filmi sinema tarihinin ilk
bilim kurgu filmi olarak kabul edilir.
Bordwell, David ve Thopmson, Kristin. (2008). Film

Sanat. ev: Emrah Suat Onat Ertan Ylmaz. Ankara:
Deki Yaynlar.
Bonitzer, Pascal. (2006). Kr Alan ve Dekadrajlar. ev:
zzet Yasar. stanbul: Metis Yaynevi.
Eczacbafl Sanat Ansiklopedisi I, II, III. (1997). stanbul:
Yem Yaynlar.
Eisenstein, Sergei. (1984). Film Duyumu. ev: Nijat
zn. stanbul: Payel Yay.
Eisenstein, Sergei. (1993). Sinema Sanat. ev: Nilgn
fiarman. stanbul: Payel Yay.
Kl, Levend. (der). (1995). Video Sanat. stanbul: Hil
Yaynlar.
Monaco, James. (2002). Bir Film Nasl Okunur? ev:
Ertan Ylmaz. stanbul: Olak Yaynlar.
Smith, Geoffrey Nowell. (2003). Dnya Sinema Tarihi.
ev: Ahmet Fethi, stanbul: Kabalc Yaynlar.
Teksoy, Rekin. (2005). Rekin Teksoyun Sinema Tarihi.
stanbul: Olak Yaynlar.
Sra Sizde 2
lk kez farkl ekim leklerini birarada kullanp, bir
dil yaratmfltr. Oyuncu, dekor, flk kullanmnda getirdii yenilikler, ikiboyutlu yzeyde nc boyutu
yaratmfltr.
Sra Sizde 3
Sinema zerine youn ve kapsaml bir biimde dflnen ve kurgunun nemini ve film dilinin temelinin olduunu; kuram ve pratik arasndaki iliflkiyi ortaya koyan Eisenstein, yapt filmlerde atflma kavramn n
plana karr. Eisenstein geleneksel film anlatsnn temel esi olan devamlla dayal kesme kavram yerine, ekimler ii ve ekimler aras atflmalardan, arpflmalardan doan arpc kurgu kavramn kullanmfltr.
Eisensteina gre iki ekim, balanma deil arpflma
yoluyla biraraya gelir ve bu arpflmadan sonra ortaya
kan sonu iki ekimin toplam ya da arpm deildir,
ortaya kan sonu her iki ekimin stnde bir anlam
taflmaktadr. Kendisi bunu a+b=c fleklinde formlize
eder. Bu atflmalar ise, hem ekimlerin kendi iinde,
hem de ekimlerin birbirleriyle olan iliflkilerinde kendine yer bulmaktadr.
Amalarmz
sanatnn ortaya kflna yol aan temelleri sralamak.

N Video
Video
sanatnn ilk uygulamalarn zetlemek.
N Farkl video
uygulamalarn sralamak.
N
Anahtar Kavramlar
Video Sanat
Video Kamera
Nam June Paik
Iflk
Video Yerlefltirme
Video Heykel
Gerilla Video
Feminist Video
Video Performans
Yeni Medya
indekiler
Hareketli
Grntnn Tarihi
Video Sanatn
Ortamnda
Video Sanatn Ortamnda
Video Sanatn
Ortamnda
VDEO SANATIN ORTAMINDA
Videonun Sanatnn Ortaya kfl
N
A M A
Video sanatnn ortaya kflna yol aan temelleri sralamak.
Teknolojik Temeller
Videonun bir sanat ortamna dnflmesi fotoraf ve filme gre benzerlikler gsterirken, bir teknolojik bulufl olarak da farkllklar ierir. Dier grnt retme teknolojilerinin birer sanat ortamna dnflmesiyle rtflen yan, nce bir grnt
retme teknolojisi olarak retilmesi, daha sonra ise bir sanat ortam olarak kullanm rneklerini iermesidir. Bu durum gerek fotoraf ve gerekse filmle benzer geliflim sergiler. Hem fotoraf, hem de film nce bir grnt retme teknolojisi olarak retilmifl, daha sonra sanatn ortamna dhil olmufltur. Fakat bu noktada video nemli bir farkllk gsterir. Fotoraf ve film bireysel kullanm iin retilmifl teknolojiler olmasna ramen, video ise hali hazrda var olan bir kitle iletiflim teknolojisinin yan rn olarak retilmifl bir aratr.
Fotoraf 6.1
lk televizyon
yaynlar kayt
olanaklar
olmadan canl
olarak
gereklefltirilen
yaynlard.
118
Bilindii gibi televizyon yaynlarnn ilk yllarndan bu yaynlarn kayt olanaklar henz keflfedilmemifltir. Yaplan yaynlarn hepsi canl ve kaytsz gereklefltirilmifltir ve bu nedenle televizyonun ilk yllarnda yaplmfl birok yaynn kayd
yoktur. lk televizyon yaynn 1936 Berlin Olimpiyatlarnda gereklefltirildii dflnlrse, 1951 ylnda Ampex firmas tarafndan gelifltirilen ilk video kayt cihaz, olduka ge bir keflif olarak kabul edilebilir. flte basit tanmyla televizyon yaynlarnn kaydedilmesini salayan bu ilk cihazlara video kaydedici, kaytlarn yapld manyetik ortama da videobantlar ad verilmifltir. Bu tanmlarla birlikte video kavram televizyon yayncl iin sklkla kullanlan ve nemli bir kavram
haline gelmifltir.
SIRA SZDE
D fi N E L M
fi N E L video
M
KavramD olarak
Latincede gryorum anlamna gelir ve temel vurgusunu
grnt zelliinden alr. Videonun keflfine kadar grntler fotoraf ve filmle,
sesler ise plaklar
S O R Ugibi farkl teknolojilerle kaydedilebilmekteydi. Video bu nedenle
ilk olarak bir elektronik grnt ve ses kayt sistemi olarak keflfedildi, bu nedenle
de video kavram bafllangcndan bu gne dek kaydedilmifl elektronik grnt anDKKAT
lamn ieren bir ifade olarak kullanld. lk yllarndan bu gne dek gelifltirilen tm
kayt sistemleri de video kayt sistemleri olarak anld. Zamanla 1 in, 2 in, BetaSIRA SP,
SZDE
cam, Betecam
Betamax, VHS, S-VHS, U-Matic, Hi-8 ad altnda birok farkl
manyetik bant ortam ve bu bantlara kaydedecek video kayt niteleri gelifltirildi.
Videonun teknolojik altyapsnn ve mhendislik bilgisinin karmaflk olmasna raAMALARIMIZ
men, kullanclar iin basit ve kolay kullanm zellikleri sunmaktayd.
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
SIRA
K TSZDE
A P
2000li yllarda
kayt teknolojisine dayanmadan gereklefltirdii ve televizSIRA televizyonun
SZDE
yon yayn endstrisinin geliflimini flekillendiren program trleri sizce hangileridir?
N N
2
Sizce video 2000li

da hareketli grnt reten filme gre halen basit, kolay ve iflSIRA
K TSZDE
Ayllarda
P
levsel kullanm zellikleri sunuyor mu?
D fiFotoraf
N E L M 6.2
TELEVZYON
Geliflen video
teknolojileri
iin
S O R U
kaliteli
grntlerin
NTERNET
retilmesi
D K K A T kadar,
yksek kaliteli
grntlerin
oluflturduu
byk
SIRA
SZDE
verileri
kaydedebilecek
mecralarn
AMALARIMIZ
kullanma
sunulmas da
nem taflmaktadr.
N N
D fi N E L M
TELEVZYON
S O R U
NTERNET
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
Video kullanm ilk yllarndan itibaren, film kullanmndan her zaman

daha kolay, daha ucuz, daha zahmetsiz
ve ifllevsel olmufltur. Videonun ne kadar kullanc dostu bir teknoloji olduunu kavrayabilmek iin, filmin olanaklaryla karfllafltrmak gerekir. Film
ile yaplan ekimlerde ekim, banyo ve
montaj sreleri olduka uzun bir zaman gerektirir. Ayrca her aflama iin
profesyonelleflmifl bir ekibe ve bu ekibi bir arada alfltrabilecek bir sisteme
ihtiya vardr. Grnt ynetmeninin
pozlad filmlerin grlebilir hale gelebilmesi iin film banyosuna ve kimi
durumlarda film eflidine gre pozitif
bask srecine; elde edilen grntlerin bir araya getirilebilmesi iin ise mekanik montaj srecine ve en sonunda
filmin gsterilebilmesi iin karanlk bir
119
6. nite - Video Sanatn Ortamnda
ortam ile film grntsnn oluflaca bir beyaz perdeye ihtiya vardr. Bu sreler
gz nne alndnda film retim sreci videoya gre olduka zahmetli ve pratik
olmaktan olduka uzaktr. Video grntsnn oluflumu iin sadece video kamerann almas yeterlidir. Oluflan bu grntnn kaydedilmesi iin ise, nceleri farkl formatlarda manyetik bantlar ve bu bantlarla anlan kayt sistemleri mevcutken,
gnmzde bu tr kaytlar kameraya tmleflik olan disk ya da belleklere saysal
olarak gereklefltirmek mmkndr. Gnmz hiper teknoloji rnlerini dikkate
almayp, videonun ilk yllarndaki 1 inlik bantlarn kullanm zelliklerini dflndmzde bile video hala filme gre ok nemli avantajlar taflmaktadr. Tm bu
karfllafltrmalar srecinde filmin videoya karfl en nemli stnl (ki bu stnlk
gnmzde de devam etmektedir) film grntsnn gerek renkler, gerekse grnt znrl olarak video grntsne gre daha iyi sonular vermesidir.
2000li yllarn video teknolojisinin geliflim ynndeki en byk iki engel; film grnts kadar ve belki de daha da iyi grntler elde edebilmek ve elde edilen bu
grntleri kaydedebilecek yksek kapasiteli kayt materyalleri retmektir.
Videoyu dier grnt retme sistemlerine karfln tercih edilebilir klan bir dier
zellii ise, daha ucuz bir sistem olmasndan kaynaklanr. Video kameralar film kameralara gre daha ucuza satn alnabilir. Ayrca kayt materyalleri de filme gre daha ucuzdur. Ayrca grnt retme ve iflleme sreleri de filme gre daha zahmetsiz olduu iin, ok daha ucuza iflletilebilecek bir sistem olarak dikkat ekicidir. Ksaca, sadece satn alma deil, iflletme maliyetleri de olduka dflktr.
Videonun filme gre en byk atlm ise amatr kullanm alanlarna ynelik
teknolojik evrimidir. Video profesyonel kullanm iin olduu kadar amatr kullanm alanlarna da hizmet edebilecek olanaklar sunmufltur. Film sisteminin amatrlere sunduu olanaklar videonun olduka gerisinde kalmfltr. Bu bakmdan video bir kiflinin kullanabilecei kameras ve yine ayn kiflinin kaydedebilecei kayt ortam ile nceleri ayr ayr iki cihaz olarak, sonralar ise tmleflik bir kamera
biiminde filme gre nemli bir avantaj salamfltr. Bu geliflmenin en belirgin dnm noktas ise video kameralarn boyutlarnn kltlp, hafiflefltirilerek taflnabilir bir flekilde satfla sunulmasdr.
Fotoraf 6.3
1967 ylnda
piyasaya sunulan
taflnabilir kamera
sistemi, grnt
reten bir kamera
ile retilen
grntleri
manyetik banda
kaydeden bir kayt
cihazndan
oluflmaktayd.
120
Taflnabilir video kameralarn elektronik marketlerde satfla sunulmasnn bir

teknolojik geliflmeden daha nemli ve anlaml etkileri olmufltur. Bu nedenle bu
dnm noktasnn altn izmek gerekir. ncelikli olarak taflnabilir video kameralar herkesin kullanabilecei kadar basitlefltirilmifl, hafiflefltirmifl, kltlmfl ve en
nemlisi kullancs olarak amatr aileleri hedef almfltr. Gnmzn amatr video uygulamalarnn temeli, video teknolojilerinin 60l yllarn ortalarnda taflnabilir
video kameralar piyasaya sunmasyla atlmfltr. Filmde ise amatr kullanm alan
yeterli geliflim olana bulamamfltr. Bu geliflmenin bir dier sonucu ise; video sisteminin profesyonel televizyon yaynclarnn tekelinden kurtulmufl olmasdr. Bu
dneme kadar elektronik grnt retme ve kayt sistemleri sadece belli bafll video yapm ve yayn flirketlerinin elindeyken, taflnabilir kameralarla birlikte, yayn
flirketlerinin video yapmndaki tekel olma durumu sona ermifl, video teknolojisi
herkes iin kullanlabilir ve ulafllabilir bir hal almfltr. Videonun amatr kullanmlar iin gereklefltirdii bu alm, gnmzde de devam etmektedir. Hatta 2000li
yllarda amatr video kullanm, yayn teknolojisi olarak video kullanmnn da
nne gemifl ayr bir sektr oluflturmufltur.
Toplumsal Temeller
te yandan video sanatnn ortaya kflndaki etkenleri sadece teknolojik geliflmelerle aklamak olas deildir. Dnemin toplumsal koflullarnn da video sanatnn
ortaya kflnda etkin rol oynad sylenebilir. Fakat sanatsal olgularn ya da toplumsal deiflimlerin pozitif bilimler gibi formle edilmifl, her koflulda ve durumda
ayn zellikler sergileyen neden sonu iliflkileri yoktur. Ancak toplumbilim ve sanat kuramclarnn gzlemleri, karmlar ve gelifltirdikleri kuramlar dorultusunda, baz sosyal geliflmelerin nedenleri, dnemsel olarak aklanmaya alfllmfltr.
Video sanatnn ortaya kflnda da byle bir tarihsel sra izlenirse, ncelik gerek
fotoraf, gerekse filmin toplumsal tarihinin dnm noktasn oluflturan Sanayi
Devrimi dnemine verilebilir. Sanayi devrimi, el emeinin yerini tekniin ve teknolojinin ald, bir yandan fotoraf ve film gibi yeni grnt retme sistemlerinin
geliflmesi yaflanrken, dier yandan toplumun tm yaplarnda hem retim, hem de
tketim srelerinde yeni bir yaplanmann gereklefltii bir dnem olarak bilinmektedir. Toplumsal snflarn ve gnmze ait toplumsal yaplanmann ilk temelleri yine bu dnemde atlmfl, toplumsal yaplanma geri dnlemeyecek bir flekilde yeniden yaplanmfltr. Yeni meslek gruplar ve yaplanmas, hiyerarflik snflar,
eitim ve vergi sistemi, devletlerin yeniden yaplanmas gibi pek ok farkl konu,
sanayi sonras toplumun yeni formunu oluflturan etkenler olmufltur.
Fotoraf 6.4
II. Dnya
Savaflnda
Polonya
nfusunun yzde
17si hayatn
kaybetmifltir.
121
Sanayi Devriminin zellikle Kta Avrupasndaki devletlere nemli etkileri olmufl, bu sreci yakalayan devletler dierlerine gre olduka hzl bir geliflim ivmesi yakalayabilmifllerdir. Ancak bu geliflmelerin sanayi toplumlarna refah ve mutluluk yerine iki farkl dnya savafln yaflamalarna yol at da sylenmektedir. Buradan da anlafllaca zere, video sanatn ve dier avant-garde sanat akmlarnn
temelini oluflturan toplumsal nedenlerden biri olarak, ksa aralklara yaflanan I. ve
II. Dnya Savafl gsterilmektedir. ki byk savaflla birlikte bir sonraki blmde
ifllenecei zere, sadece sanat deil, toplumsal sistemin tm elerinde travmatik
deiflimler yaflanmfltr. Birok tarih kitabnda savafln nasl bafllad, nasl sona erdii gibi teknik bilgilere yer verilse de, toplumlar iin nasl bir travmaya yol at
ile ilgili bilgilere bu kitaplarda rastlamak pek de olas deildir. rnein, II. Dnya
Savaflnda toplam l saysn yz binlerle ifade etmek ok anlaml olmayabilir fakat bu savaflta sadece Polonyann nfusunun %17sini kaybettii ya da savaflta
len sivillerin askerlerin iki kat olduu bilgileri, yaflanan toplumsal kfln ne
derece byk olduunu gsterebilir. nsanolunun gvendii, kendisi iin daha iyi
bir gelecek kurmak adna varlna inand bilim karflsna bombalar olarak kmfl, sanat derin bir propaganda aracna dnflmfltr. Aydnlanma sreci ile bafllayan yeni deerlerin ald en derin yaralardan biridir. Yaflanan bu savafllarla artk sanat ve bilimin flnda daha iyi bir gelecek ideas ters yz olmufl, bunun etkileri ise ok ksa sre ierisinde rnein sanat ve sanatn ifllevlerini sorgulayan
yeni bakfl alarnda kendini gstermifltir.
Fotoraf 6.5
60l yllarn
toplumsal
olaylarnn
baflnda savafl
karflt hareketler
gelir. zellikle 60l
yllarn sonlarna
doru ABDde
Vietnam Savaflna
karfl youn
gsteriler ve savafl
karflt etkinlikler
dzenlenmifltir.
Videonun bir sanat ortam haline dnflmesinde dikkate deer bir baflka dnem ise 68 kufladr. 60l yllarn bafllarnda bafllayan ve 68 ylnda younlaflan
olaylardan adn alan ve II. Dnya Savaflnn derin etkilerine karfl anti militarist bir
hareket olarak bilinir. Avrupada Fransadaki Sorbonne niversitesinde meydana
gelen renci isyan ile birlikte bafllad ne srlr. Birok lkede zgrleflme
hareketlerine etki etmifl, savafl grmeyen ilk kuflak olarak tanmlanan rencilerin
hak ve zgrlklerini aramas olarak grlmfl; fakat daha sonra kitlesel eylemlere yol amfltr. Amerikada Vietnam Savaflna karfl gelifltirilen savafl karflt eylemler, Latin Amerikal devrimci Ernesto Che Gueverann 1967 ylnda Bolivya dalarnda yakalanarak ldrlmesi, tm Avrupay saran renci olaylarnn ard ardna patlak vermesi ve hatta Trkiyede Deniz Gezmifl nderliinde gereklefltirilen
sosyalist renci direnifli bu dnemi tanmlayabilecek baz toplumsal olaylar olarak sralanabilir. Bu dnemle birlikte, renci-ifli direniflleri hz kazanmfl, Sanayi
122
Devriminin ar koflullarna, souk savafl gerilimine, kstlanan hak ve zgrlklere karfl kitlesel bir baflkaldr gereklefltirilmifltir. 68 hareketleri, dnemin genleri
iin sorun teflkil eden her fleye karfl bir baflkaldr ve bir zgrleflme hareketi olarak da tanmlanabilir. Bu dnemle birlikte glenen popler kltr geleri, kresel bir g kazanan kitle iletiflim aralar ve zellikle televizyon yayncl, Orta
Avrupa ve Amerikann kendine zg geliflen kltrel yaplar, video sanatnn ortaya kflndaki toplumsal temelleri olufltururlar.
Sanatsal Temeller
Ftrizm
Videonun bir sanat ortam olarak kullanlmasnn sanatsal temellerinin baflnda, sanat tarihi iinde yaflanacak kkl deiflimlerin temellerinin atld Ftrizm akm
gelir. Gelecekilik olarak da bilinen akm, endstrileflmenin etkisinin sanat camiasna etkilerini yanstr. Filippo Tommaso Marinettinin (1876-1944) ve beraberindeki talyan sanatlarn nclnde geliflen Ftrizm, bu yzden bir talyan akm olarak bilinir. Ancak sanat tarihine etkileri ise, bir talyan sanat akm tabiri ile
anlamayacak kadar anlaml ve genifl leklidir. 20 fiubat 1909 tarihinde Pariste yaynlanan Le Figaro gazetesinde yaynladklar Manifeste du Futurisme (Gelecekilik Manifestosu) ile, sanat evresinde ilk kez kendi grfllerini duyurmufllardr. Meknsal srekliliin ancak izgilerin, dzlemlerin ve snrlarn yok edildii bir anlatm ortamnda var olabileceini savunmufllardr. Bu ilkeler dorultusunda geleneksel toplum ve sanat deerlerinin tmyle yklmas, gemiflin yadsnmas ve bunlarn yerine hz, hareket ve makine gibi modern an yeniliklerini yanstan kavramlarn getirilmesini ama edinmifllerdir. Endstrileflme ve kentleflme kavramlarna sk skya bal bir makine estetii tarzn oluflturan ve bu bakfl asndan dolay da,
makineleflmeye karfl el sanatlarn canlandrmay amalayan Arts and Crafts (Gzel ve Uygulamal Sanatlar) hareketiyle ciddi anlamda ztlaflan bakfl alar vardr.
Dnemin talyasnda Benito Mussolini (1883-1945) rzgrlar esmektedir ve Ftrizm son dnemlerinde Mussolini tarafndan Faflist Partisinin sanat olarak ilan edilir. Bu geliflmeyle birlikte kayda deer bir sanatsal etkinlik gsteremeyen akm, ilk
dnemindeki parltsn kaybeder. Ftrizm, siyasi bir sanat akmna dnflmesinden de anlafllaca zere, o dnemde istedii kfl yapamaz. Ancak daha sonraki sanat akmlarna nemli bir kuramsal miras brakr. Bu ise, endstri rnleri ile
sanat kavram arasndaki balanty kuran ilk kuramsal temellerdir. Sanatn ve sanatnn geleneksel sanat malzemelerinden farkl olarak endstriyel nesne ve yzeyleri birer sanat nesnesi gibi kullanabileceinin farkna varmalarna katk salar.
Ftrizm kentin, kentlinin, endstrileflme ve kentleflmenin ortak kfl noktasdr;
ancak bu kfl noktasn sanatn gelenekleri ile uzlaflarak deil, var olan tm gelenekleri yerle bir etmeyi amalayarak arar. Ftristlere gre sanat artk halktan kopmufltur ve sanat yeniden halkla buluflturabilmek iin, sanat geleneklerinden btnyle koparmak gereklidir. zleyicileri galeyana getirmek iin nl Ftrist performanslar sergilerler ve bu performanslarn ou anlk geliflen, insanlar provoke
etmek iin hazrlanmfl sylevler ieren, hatta ayn koltuu birden fazla kifliye satarak oyunun bir paras olarak kargaflalarn kmasn amalayan gsterilerdir. Bu
etkinlikler, 1950li yllarda ortaya kan Happening akmnn geleneklerini oluflturacak gsterilerdir ve dnemi iin bir devrim nitelii ierecek kadar radikal yap
sergilerler.
123
Konstrktivizm
Ayrca, bu dneme ok yakn tarihlerde 1920li yllarda Rusyada benzer
bir sanat akm ortaya kar. Konstrktivizm ad verilen bu akm Ekim Devrimi ile belirmifl, gemiflle tm balarn koparmfl, endstriyel malzeme
ve teknikleri ycelten bir biimlendirme abas iinde olmufltur. Sanat
malzemesi olarak adafl malzemeleri kullanan ve geometrik kompozisyon anlayfln benimseyen bir bakfl
as sergilemifllerdir. Vladimir Tatlinin (1885-1953) nderliinde ilk
olarak mimarlkta ortaya kmflsa da
bu alanda tasarmdan teye gidememifltir, hibir uygulanmfl rnee sahip olmamfltr. Fakat Pravda gazetesinin ynetim merkezi olarak tasarlanan yap baflta olmak zere, ou
Konstrktvist tasarmlar Modern Mimarln gelifliminde etki yapmfllardr. Konstrktvist akmnn temel bakfl asnda yatan kolektif yaflam biimlerine
uygun eserler ortaya karma ve toplumlarn fiziksel ve entelektel gereksinimlerinin sanat eserleri sayesinde giderilebilecei dflncesi, modern sanatn bafllca temellerinden birini oluflturur. Naum Gabo (1890-1977), Vladimir Tatlin (1885-1953),
El Lissitzky (1890-1941) ve Aleksandr Rodenko (1891-1956) dnemim en nde
gelen Konstrktvist sanatlar olarak bilinir. Naum Gabonun kinetik heykelleri,
akmn ve dnemin sanata yaklaflmn en iyi yanstan eserler arasnda saylabilir.
Dada
Dadaist bir fliir yazmak iin
Bir gazete aln
Birde makas aln
Bu gazeteden fliirinizin ne uzunlukta olmasn istiyorsanz o uzunlukta bir makale
sein
Makaleyi kesin
Daha sonra zenle bu makaleyi oluflturan btn szckleri kesin ve bir torbaya
koyun
Yavafla karfltrn
Sonra kestiiniz her paray tek tek karn
Torbadan kardnz srayla
zenle kda yazn
fiiir size benzeyecektir
flte flimdi ayak takm anlamasa da, hofl bir duyarlla sahip son derece zgn bir
yazar oldunuz.
Tristan Tzarann Dada Wanitestosundan.
Fotoraf 6.6
Vladimir Tatlin,
Tatlin Kulesi; hi
hayata geirilme
flans olmasa da
Konstrktvizmin
en arpc rnekleri
arasnda
saylmaktadr.
124
I. Dnya Savaflnn sonularndan biri olarak kabul edilebilecek ve sanatn evrim

izgisini btnyle deifltirecek sanatsal geliflmeler sralandnda; bu deiflim srecinde saylabilecek en radikal akmlar arasnda, sanat ve sanatya bakfl asn
btnyle deifltirmeye alflan Dada sanat akm gelir. Dada, I. Dnya Savafl yllarnda, dnemin ykc koflullarna, barbarla ve burjuva sanat grfllerine tepki
olarak domufl kltr ve sanat akmdr. Huho Ball (1886-1927), Jean Arp (18871966), Richard Huelsenbeck (1892-1974), Tristan Tzara (1896-1963), Marcel Janco
(1895-1984) ve Emmy Henningsin (1885-1948) aralarnda bulunduu bir grup savafl karflt gen sanat Zrihte bir araya gelerek 1916 ylnda Dada manifestosunu yaynlar. Grup Tristan Tzara tarafndan ynetilen Dada adl dergiyi karr ve
yaznsal alanda kendilerini bu dergi araclyla ifade eder. Tzara, akmn adn szlkten rastgele setii hecelerden oluflturur. Bu durum akmn temel amacyla olduka rtflr. Dadaya gre, var olan estetik anlayfl ve yerleflik deerler yklmaldr. Bu akmn merkezi 1921 ylnda Parise taflnr ve orada Andre Breton (18961966), Louis Aragon (1897-1982), Philippe Soupault (1897-1990) gibi avant-garde
flairler tarafndan desteklenir. Akmn en verimli yllar Pariste geer. Kendilerini
kltrel sabotajclar olarak grp; sanatn profesyonelleflmesine karfl tepki duyarlar. zetle, sanata ait o gne kadar geerli deerleri altst etmeyi amalarlar. Bunu gereklefltirebilmek iin de sanat eserini ve sanaty snr tanmaz bir flekilde
sorgularlar. Bir eseri sanat eseri yapan tm elerle oynayarak, paralayarak sanata ait tm kalplar bozarlar. rnein, Tristan Tzarann manifestosu ve Dadaist bir
fliir iin isimli alflmas, bu akmn fliire, edebiyata nasl baktnn ve yerleflik edebi metinleri nasl alafla etmeye alfltnn arpc bir rneini yanstr. En iyi Dada fliiri, kelimelerin tesadf eseri bir araya gelmesiyle oluflan ahenksizlikten oraya
kandr. Antmen (2008), bu dnemde Dadann sanat karflt tavrn en belirgin bir
ifade olarak anti sanat kavram ile kullanan ilk sanatnn Marcel Duchamp (18871968) olduunu belirtir. Duchamp, ayrca Dada bakfl as ile daha nce sanatn
bnyesinde yeri olmayan hazr nesne kavramn sanatn iine sokar. Hazr nesne, geleneksel olarak kabul grmfl sanat nesnelerinden farkl olarak, gndelik yaflamdan ya da farkl sanat eserlerinden alnan sanat ya da sanat dfl nesneleri maniple ederek, yeniden yorumlayarak bir sanat nesnesinin paras haline dnfltrmektir. Hazr nesne, sanat nesnesinin orijinalliini, biricikliini, yeniden retilebilirliini tartflamaya sunar, sanat eserini oluflturan katmanlarn yeniden sorgulanmasnn yolunu aar ve mekanik sanattan elektronik sanata geiflte ihtiya duyulan kuramsal temellerin atlmas iin en ifllevsel geleneklerin oluflmasna katkda
bulunur. Hazr nesne ile birlikte, sanat nesnesi geleneksel sanatn olmazsa olmaz
kurallar arasnda saylan, biricik olma, orijinal olma, oaltlamaz olma gibi kavramlarn boyunduruundan kurtulmak iin en radikal admlarn atlmasna temel
oluflturur. Duchampn eflme (Fountain - 1917) adn verdii pisuar mzelik sanat
eserleri arasna sokmas ile birlikte sanat tarihinin seyri hibir zaman eskisi gibi olmayacaktr.
Pop Art
II. Dnya Savafl sonras yeni toplum dzenini tanmlayan ifadelerden biri de kitle
kltrdr. Kitle iletiflim aralarnn yetkin bir flekilde kullanlmaya baflland dneme denk gelen 1950 ve 60l yllarda ngilterede, daha sonra Amerikada ortaya
kan bir sanat kavramdr Bir anlamda Paris kaynakl izmlerden sonra gl bir
flekilde ortaya kan Paris dfl bir akm olarak dikkat eker. Restanynin ((1999) ifadesi ile, Pop Art kavram, modern olan, endstriye ve toplumbilime iliflkin zellik-
125
ler gsteren ve kentsel nitelikler taflyan yeni bir anlatmn

ve anlamfl keflfedilmesi ile ortaya kmfl adafl gerekilik alannn tmn kapsayan
bir bakfl as taflmaktadr
Pop Art. Akmn ismi ilk kez
1954 ylnda ngiliz sanat elefltirmeni Lawrence Alloway tarafndan kitle kltrne ait
rnleri deerlendirirken kullanlmfltr. Pop Art, popler
olan yceltmez fakat popler
olan tematize ederek, zaman
zaman mizahi bir slupla, varlk nedenini sorgular. ngilterede akmn ilk evresi olan
1953-1958 yllarnda, akmn
temsilcisi olan sanatlar teknolojiye iliflkin temalar figratif bir biimde kullanrlar. Hollywooddaki film endstrisi ve Detroitteki otomobil endstrisi ile yakndan
ilgilenir; bu konular malzeme olarak kullanrlar. Baz sanatlar tketim kltrne
ve tketim imgelerine ilgi gsterir. Pop Artn nemli isimlerinden biri olan Roy
Lichtenstein (1923-1997) insan iliflkilerini izgi roman izgileriyle, klifle biimde tuvale aktarr. Andy Warhol (1928-1987) ise grafik sanats ve illstratrdr. Warhol
ayrca Pop Artn en nemli temsilcilerinden Rus asll Amerikal ressam, yaync,
yapmc ve yazar kimlii ile de tannr. Warhol, endstriyel rnleri kendi slubuyla yeniden yorumlar. Parlak renklerle, abartl yaplmfl Marilyn Monroe, Elvis Presley, Elizabeth Taylor portreleri byk sansasyon yaratr. Warhol da tketim kltrne ilgi duyar ama ona gre bu durumu kmsemek ironiktir. Zira popler olan
her fley onun iin snrsz bir malzeme kaynadr. nsanlarn bir takm fleyleri sanat eseri ad altnda galeride sergileyip, karflsnda bylenmeleriyle dalga geer.
Pop sanat, malzeme olarak geleneksel olandan uzaklaflr ve popler olan geleneksel iine sokar ya da geleneksel malzemeyi popler imgeler olarak yeniden ifller. Hazr nesnelerden farkl olarak, sanat kavram iine kolaj sokar, var olan imgeleri popler kltr balamnda yeniden ifller, yeni anlamlar retir. Dada dneninde Duchamp tarafndan ortaya konan sanatta hazr nesne kavram Pop sanatnda hazr imge kavramna dnflr. Hazr imge, fotoraf ve filmin olanaklar ile
grntlerin kolaylkla oaltlabilmesiyle birlikte ortaya kan yeni ikonlar kullanr ya da var olmayan yeni ikonlar yaratr. Toplumun popler ikonlarn sanatn ortamnda yeniden ifller, toplumun belleinde yeni ikonlar oluflmasna katkda bulunur. Bunu yaparken de sanatn geleneklerinden yararlanmaktan ekinmez. Sanatn geleneklerinde yer alan ve belirli bir elit kesime seslenen yksek kltr eleri ile popler kltr eleri arasndaki ayrm ykmaya alflr.
Fluxus
Video sanatn bafllatan hareket olarak bilinen Fluxus ise 1962 ylnda, ABDli sanat, grafik tasarmc ve mimar George Maciunasn (1931-1978) nclnde
oluflturulmufl avant-garde bir bakfl asdr. Maciunas, ABDde kendi galerisinde
bafllayan alflmalarna Almanyaya geip devam etmifltir. Bir akm olarak adland-
Fotoraf 6.7
Andy Warhol,
Marliyn
fotoraflarn
yeniden
yorumlayarak, hem
sanatn hem de
popler kltr
aralarnn
kullanmna sunar.
126
rlmaktan ok, Akfl anlamna gelen Fluxus adyla anlmay tercih etmifllerdir. John
Cagein (1912-1992), 1950lerin sonunda Back Mountain Collegedaki derslerine
katlan sanatlardan oluflan olduka gl temsilcileri vardr. Bu ilk temsilciler, o
dnem Almanyada bulunan Emmett Williams (1925-2007), Dick Higgins (19381998), George Brecht (1926-2008), Al Hansen (1927-1995) gibi isimlerdir. Fluxusun Dada akmyla nemli bir balants vardr. Karfl sanat olarak tanmlanabilecek olan Dadann var olan deerleri sarsc yan Fluxus iin de geerlidir. Sanat burjuva hastalklarndan kurtarmak Fluxusun temel meselesidir ve sadece sanata ait deerlere deil toplumsal dzene de karfl kar. Sanatnn tek yaratc olmasna ve bylece kahramana dnflmesine, sanat-sanat iliflkisine ve sanat dallar
arasndaki geleneksel snrlara tepki duyarlar. Fluxus sanatlar bir grup olmaktan
ok sanat geleneine ve sanatta profesyonelleflmeye karfl durarak, dnem dnem
bir araya gelen, gnlk akfl iindeki olaylarla doalama etkinlikler yapan bir topluluktur. Toplulua en byk katky salayan sanatlar John Cage (1912-1992)
Joseph Beuys (1921-1986), Yoko Ono (1933- ), Nam June Paik (1932-2006)tir. Paik, daha sonra yapt alflmalarla video sanatnn ilk ve en nemli ismi haline gelecektir. Fluxus, kalc sanat eserleri yerine geicilie, bitmifl yapt yerine sresellie, satlabilir ve metalaflmfl sanat nesneleri yerine ifllevsiz nesnelere, ksaca; bir
yolculukta varlan yer yerine yolculuun kendisine nem verir. Fluxus bu nedenle disiplinleraras bir yap sergiler, flairlerden edebiyatlara mzisyenlerden ressam ya da heykeltrafllara kadar genifl bir yelpaze iinde farkl temsilcileri bir araya getirmifl ve bu nedenle de tek bir kent ya da lkeye ait olmaktan uzak, uluslararas, milletleraras ve en nemlisi disiplinleraras bir sanat olabilmeyi baflarmfl bir
sanatsal harekettir (Antmen, 2008).
Videonun Bir Sanat Ortam Olarak Keflfi
N
AM A
Fotoraf 6.8
Gney Koreli bir
sanat olan Paik,
video sanatnn
kurucusu olarak
anlr.
Video sanatnn ilk uygulamalarn zetlemek.
lk taflnabilir elektronik kamera ve kayt aralar yaklaflk 40

yl nce Sony firmas tarafndan portapak adyla piyasaya sunulduunda; televizyon
oktan kitle iletiflim arac olarak evlerde yerini almfltr.
Elektronik kamera adndan
anlafllaca zere, elektronik
grnt oluflturur ve oluflturduu bu grnty oaltr.
Bir oaltm teknolojisi olarak
bakldnda elektronik grnt teknolojisinin temel zellii ne kar. Birincisi fotoraf ve film gibi oaltm teknolojilerinde bulunan fla duyarl film malzemesi yerine videoda, kamera tpleri ve
video bantlar vardr. kincisi, video grntsnn kendisi flktr ve ekran da flktan oluflan bir yzeydir. Bu flk, i flk olarak da ifade edilir. ncs ise videoda
ses ve grnt senkronize biimde birlikte kayt edilir ve birlikte oaltlr.
127
Elektronik grntnn bir kitle iletiflim arac olan televizyonun snrlarndan

kmas 1960larn sonunda olur. Yukarda ifade edildii gibi Sony firmasnn taflnabilir video kameray piyasaya srmesi elektronik grntnn sanatn ortamna
girmesini tetikler. Her yeni bulufl gibi videonun da sanatn ortamna dahil olmasnda nc isimler vardr. Televizyon ve videoyu materyal olarak kullanarak 1960lardan gnmze kadar farkl denemelerle grnt reten, video-sanatnn yaratcs
olarak bilinen Gney Koreli sanat Nam June Paik bu isimlerden biridir. Paik ilk
taflnabilir video kameray satn alp kullanmaya bafllar. Paik ve arkadafllar, bir kitle iletiflim arac olarak anlan elektronik grntnn, bir sanat ortam olarak yeniden keflfedilmesini ve sanatnn ortamna girmesini salar. nceleri mknatslar
yardmyla, monitrdeki grntleri bozarak, yapsal deiflimlere zorlayan Paik,
daha sonralar ise birok farkl sanatyla video performanslar gereklefltirir. Paiki
dnya apnda tantan eserleri ise birok bianel ve mzenin kalc sergileri arasna
katmay istedii video heykel ve yerlefltirmeleridir. 2006 ylnda yaflama gzlerini
yuman Paik, ardnda birok video eseri ve kendisinden esinlenen gen video sanatlar brakmfltr. Ancak, Paikin sanat tarihi iin en temel miras, video gibi
elektronik oaltm teknolojilerinin de birer sanat ortamna dnfltrlebilecei
dflncesi olmufltur. Bu bakmdan birok tabuyu ykan Paikin ad, video sanatnn
kurucusu olarak kalacaktr.
Paik ile birlikte video kameralarn iki farkl flekilde sanatn ortamna girdii sylenebilir. Bunlardan ilki video kamerann sanatsal etkinlikleri sadece bir kaydedici olarak kullanld alflmalardr. Dieri ise, video sanatnn znde yer alan temel yaklaflmn ilk admlar olan, video aygtlarnn oluflturduu video grntsn bizzat estetik ve sanatsal bir malzeme olarak kullanld alflmalardr.
Video Televizyona Karfl

Video sanatnn ortaya kflndaki teknolojik, sanatsal ve
toplumsal nedenlerin yannda,
itici g olarak grnen en arpc dayanak noktas ise, televizyon yaynlar ve bu yaynlarn bir sonucu olarak olufltuu
dflnlen kitle kltrdr.
70li yllara gelindiinde toplumda gerekleflen olumsuz
geliflmelerin ou sanat evresi tarafndan televizyonun bir
etkisi olarak alglanr. Televizyonun oluflturduu yeni toplumsal dzen, yeni tketim
toplumu ve kitle kltr sanatlarn temel elefltiri alanna dnflr. Bu balamda video, sanatlara televizyonu
kendi silah ile vurabilecek eflit mcadele olana sunar.
Videonun televizyon kavramna karfl bir sanatsal ifade arac olarak kullanlmasnn ilk rnekleri ise, daha nce retilmifl televizyona ait grntlerin, kimi zaman
i fl ile oynanarak, sesi deifltirilerek, kimi zaman ise alayc tekrarlarla maniple edilerek, televizyon grntlerinin eilip, bklp deformasyona maruz brakld uygulamalar ierir.
Fotoraf 6.9
Unutulmaz bir
televizyon elefltirisi
ieren TV Buddha,
Paikin en ok
bilinen
eserlerindedir.
flk: Video grntsnn

ekranda belirmesini
salayan, flkl piksellerin
yanp snmesinden oluflan
monitr fldr. Dier grsel
teknolojiler yansyan flktan
oluflurken, elektronik
grntnn kendisi flktr.
128
Bunun yannda, videonun filme gre daha ucuz yapm maliyetleri ile gereklefltirilmesi, sanatlarn deneysel alflmalarn ortaya koyabilmek iin film yerine
videoyu tercih etmelerine neden olmufltur. Televizyona karfl gereklefltirilen bu
yeni bakfl as ve kimilerine gre ise alternatif televizyon arayfllar, deneysel videolarla sanatsal kullanmlarn snrlar ierisine dahil olmaya bafllamfltr. George
Orwelln Byk Biraderinden bafllayarak geliflen televizyona elefltirel bakfl, video sanatlar ile gerek bir cephe kazanmfl, deneysel videolar ise bu cephede retilen yeni savafl taktikleri gibi farkl uygulamalarn domasna yol amfltr. Ancak,
bu mcadelenin iinden kan yeni anlatm olanaklar ve video dili, MTV mzik
kanalnda yafland gibi ok gemeden televizyonun kendi saflarna katt bir anlatm biimine dnflmfltr.
Farkl Video Uygulamalar
N
AM A
Farkl video uygulamalarn sralamak.
Video sanat ilk uygulama rneklerinden bafllayarak gnmze dek farkl biim ve
ieriklerde eflitlilik gsterir. Videonun basit ve ucuz bir aygt olmas, onu hemen
hemen her sanat dal ile haflr neflir hale sokmufl, videonun aktivist yaps, her sanat iin bir baflkaldr olana sunmufl ve sanatsal gelenekler ierisinde video bir
aygt olarak kendisine eflitli kullanm alanlar bulmufltur. Videonun bu kullanm
alanlar ksaca afladaki flekilde snflandrlabilir.
Gerilla Video
Gerilla video, sokaklarda caddelerde gerekleflen gndelik hayata ait etkinliklerin
politik ya da pedagojik bir amala kaydedilmesini ierir. Bu tarzn geliflmesinde
kamerann teknolojik evrimi sonucunda taflnabilir bir hal almas ve herkes tarafndan satn alnabilecek kadar ucuzlamas nemli rol oynar. Bylelikle artk video
kamera edinebilen herkes grntler retebilir ve bu grntleri maniple edebilir. Hatta gizli kamera, habersiz ekimler, zorla gereklefltirilen rportajlar, anszn
ve savunmasz braklan video kurbanlar bu tarzn belli bafll rnekleridir. Bu uygulamann temeli, video sanatnn ilk yllarnda televizyon sisteminin bir paras
olarak grdkleri kameray, sanatlarn bu sisteme karfl dorultarak, sistemi yine
kendi silah ile vurmak istemelerinden kaynaklanr. Kimi zaman yasalarn snrlarn zorlayan gerilla video uygulamalarna da rastlamak olasdr. Video sanat iinde
en sert ve en radikal uygulamalar bu tarz iine sokmak mmkndr. Gnmzde
sklkla rastladmz video aktivist hareketler ve gizli kamera habercilii gerilla videonun uzantlar olarak grlebilir. Bu uygulama alannn gerilla video olarak tanmlanmasnn bafllca nedeni ise, filmin btnlkl ve ekibe dayal yapsna karfln, grnt retiminden yaynlanmasna kadar sadece bir kifliyle tm srecin ynetilebildii video sisteminin tpk bir gerilla mant iinde kullanlmasdr. Sinematografinin zenli ekimleri, dikkatlice seilmifl grsel dzenlemeler yoktur. Bunun yerine annda ve hzl ekimler, grsel estetik bir tavr yerine sadece grmek
ve gstermenin amaland el kameras tarz, videonun bu tr kullanmlarna rnek gsterilebilir.
129
Feminist Video
Video hangi adan baklrsa
baklsn, narsis bir aratr. Bu
kuramsal sylem ise video-ayna benzetmesi ile temellenir.
Video, teknik olarak dier grnt retme sistemlerinin aksine annda ve baflka hi bir
kullancnn yardmna ihtiya
duymadan grnt retir. Bu
temelden hareketle video tpk
bir ayna gibi ifllev grebilir ve
tpk bir ayna gibi nesnesi ve
imgesini ayn zaman-mekan
dzleminde buluflturur. Bu bakmdan video birok sanat
iin hem kendi baflna grnt
retebilme olana ile sanat
mahremiyetine olanak veren
nadir bir aratr, hem de istendiinde sanaty kendisi ile
annda bafl bafla brakabilecek
olanaklar ieren narsis bir ortamdr. Bu iki olanak birlefltiinde zellikle tarihsel olarak
Hapenning ve Beden Sanat uygulamalarnn geleneinde, feminist sanatlarn olduka ilgisini ekmifl ve feminist sanat
uygulamalarnda sklkla tercih
edilmifltir.
Bu bakfl as ile retilen sanat eserleri feminist video olarak tanmlanr. Birok
feminist video uygulamasnda, sanatlar kendi vcutlarn bir sanat nesnesine dnfltrrken videonun anlatm olanaklarndan ve teknik yeteneklerinden yararlanmfllar, videonun ifllevselliini sanatsal anlamlar oluflturacak flekilde yeniden yorumlamfllardr. Ayrca video ile feminist hareket tarihinin rtflmesi, videonun sanatlara verdii eflitliki ortam, feminist kuram zerine alflan sanatlara efli bulunmaz bir frsat sunmufltur. rnein; Martha Roslerin (1943- ), Bir Mutfan Semiyotii (Semiotics of a Kitchen) adl 1975 yapm alflmas, feminist video rnekleri arasnda saylabilir. 6 dakika sren videoda Rosler, modern toplumun sunduu geleneksel kadn rollerini elefltirir. Bunun iin mutfak ve mutfak ekipmanlarn
seen Rosler, video boyunca bu mutfak ekipmanlarnn nasl kadna zg birer
metaya dnfltrldklerini kaba bir parodiyle ifller.
Video Heykel - Video Yerlefltirme

Video grntsnn olufltuu yzey monitr olarak adlandrlr. Bu tanm uzunca
bir sre bu flekilde kullanlmfl ve video monitrleri de bir sre sonra sanatn ortamnda kullanlagelmifltir. Video grntsnn halkn kullanm alanndaki karfll,
Fotoraf 6.10
Marina
Abramovicin
Sanat Gzel
Olmal, Sanat
Gzel Olmal (Art
Must Be Beautiful,
Artist Must Be
Beautiful) adl
alflmas, etkili bir
feminist sanat
elefltirisi ierir.
Fotoraf 6.11
Martha Rosler,
1975 yapm Bir
Mutfan
Semiyotii
(Semiotics of a
Kitchen) adl
alflmas feminist
video
alflmalarna
nemli bir rnek
oluflturur.
Happening (oluflum), ses,

grnt ve kimi durumlarda
koku kullanarak sahne
nitelikleri ortadan
kaldrlmfl boyutlu bir
hareket mekan iinde,
oyuncu etkinliklerini farkl
evresel ve yapay
malzemeyle birlikte, nesnel
ve rastlantsal grnen bir
yaklaflmla bir araya
getirilen, belirli bir zamanmekan ve konu btnl
olmayan, doalama
sunulardr.
130
bir kitle iletiflim arac olarak evlerin salonlarndaki televizyon alclardr. Bu alclar nceleri televizyon yaynlarn evlerin baflkflesine getirmek iin sadece birer
monitr olarak deil, sanki bir ev mobilyasymfl gibi tasarlanmfltr. Bu nedenle bir
televizyon alcs ounlukla bir ev mobilyas gibi ifllev grr. Video sanatlar ise,
televizyona karfl mcadelelerinde televizyon alclarn birer sanat nesnesine dnfltrerek, televizyonun oluflturduu kitle kltrne karfl gelifltirdikleri elefltirel
tavrda video monitrlerini boyutlu bir heykelin paras olarak kullanmfllardr.
Bylelikle video heykel olarak tanmlanan formlar sklkla kullanlan eserler halini
almfltr. Video heykel kavram, video monitrlerinin sadece video grnts ile
deil, bir anlam ve ifade arac olarak ayn zamanda boyutlu bir form oluflturacak flekilde kullanlmasn ierir.
Fotoraf 6.12
1995 yapm
Electronic
Superhighway:
Continental US,
Alaska, Hawaii,
Nam June Paikin
nemli
alflmlarndan
biridir.
Minimal sanat, soyut

dflavurumculuun biime
ve duyguya verdii aflr
neme karfl bir tepki olarak,
nesnenin nesne olma
zelliine dikkat ekmek ve
ifade, tarihsel, sembolik
anlamlarn minimuma
indirmek amacyla hareket
etmifltir.
Kavramsal sanat, fikir
sanat olarak da geer.
Kavramsal sanatlar, bir
resim veya heykel yapmak
zere yola koyulup bu amaca
ynelik fikirler retmek
yerine geleneksel gerelerin
ve biimlerin tesinde
dflnp fikirlerini uygun
malzemeler ile ifade etme
amac gderler.
Video yerlefltirmeler ise tanm olarak ncelikle yerlefltirme kavramyla anlr.

Yerlefltirme; grsel sanatlarda, anlam ve alg dzleminde birbirleriyle ve iinde bulunduklar mekanla iliflkili nesnelerin bir arada sergilenmesini ierir. Bu tanmdaki
en can alc nokta, kullanlan boyutlu nesnelerin anlamsal btnlklerinin ancak
kullanldklar mekanla birlikte bir btnlk kazanddr. Bu nedenle Minimal ve
Kavramsal Sanat hareketleri, Mekan Sanat rnekleri ve zellikle Video Sanat uygulamalar, ounlukla uygulandklar mekanla birlikte tasarlandklar iin, sanat
tarihinde yerlefltirme kavram da yine bu sanat akmlar ile birlikte sklkla anlr.
Bu balamda, video yerlefltirmelerin anlamsal btnlkleri, oluflturulan boyutlu formlar kadar, o formlarn nereye yerlefltirdikleri ile iliflkilidir. Bu yerlefltirmelerde kullanlan video grntleri ve bu grntlerin oluflturduu yeni formlarda
her zaman zgn ve biricik nesneler kullanlmaz. Kimi durumlarda sanatlar daha nce baflka bir yer, ifllev ve anlam iin retilmifl nesneleri; yeni anlamsal btnlkleri iinde, yeni yeni mekanlarda tekrar sergilerler. flte bu noktada sanat tarihine Marcel Duchamp tarafndan kazandrlan hazr nesne kavramnn tanmlanmasnda nem vardr. Hazr nesneler, daha nce baflka bir ifllev iin farkl anlamlar-
131
da kullanlagelen nesnelerin, yaratc yeni anlam ve ifllevler oluflturacak flekilde sanat ortamna dahil edilmesidir. Duchampn pisuar hazr nesneler iin en arpc
ve ilk rnei oluflturur. Bir bakma pisuarn mzeye girmesinden sonra sanatta hibir fley eskisi gibi olmayacaktr. Video sanatlar iin temel hazr nesne zaten televizyon alcsnn karfll olan video monitrleri olarak temel sanat nesnesidir. Bu
temelden yola karak, nce video monitrleri, daha sonra ise geliflen teknolojilerle farkl yzeylerde oluflturulan video grntleri, yeni anlam, ierik ve meknsal
kullanmlar ile video sanat iinde yeni bir kullanm alan olufltururlar. Bu yeni sanatsal ortam videonun bir yerlefltirme formu olarak kullanmna karfllk gelir. Nam
June Paikin onlarca monitr st ste koyarak oluflturduu Electronic Superhighway (1995), Bruce Naumann Yaflam/Video Teyp Koridoru (1969) adl dzenlemeleri bu trn etkili rnekleri arasnda gsterilebilir.
Canl Video Uygulamalar, Video Performanslar

Video grntsn dier grnt retme sistemlerinden ayran temel farklln,
video grntsnn annda oluflturulduunu daha nce belirtmifltik. Bu zellik
canl grnt olarak tanmlanr ve nesne ile imgenin eflzamanl olabilmesi ancak
video teknolojisi ile mmkndr. Videoyu bir sanat ortam olarak gren sanatlarn bazlar ise videonun bu zelliine dayal alflmalar gereklefltirmifllerdir. Video
ortam, Happeningden kaynaklanan bir gelenek ile, hatta kimi zaman teatral alflmalarn, annda gereklefltirilen gsterilerle bulufltuu bir ortam haline getirilmifl,
videonun anndal zerine temellenen gsterilen dzenlenmifltir. rnein, 1972
ylnda video ile alflmaya bafllayan Ulrike Rosenbach (1943 - ), tm sanatsal performanslarn nceleri canl olarak gereklefltirmifltir. zleyicilerin ayn zamanda
hem kendi performansn, hem de performansn farkl alardan video grntlerini ayn anda izleyebilmeleri salanmfltr. Daha sonralar ise alflmalarnda nceden hazrlanmfl video kaytlarna da yer veren Rosenbach, 1980lerde ise feminist
video rnekleri vermeye bafllamfltr.
Mekan sanat, 1960larn

sonunda ABDde ortaya
kmfl, 1970lerde tm bat
lkelerini etkilemifl avantgarde sanat trdr. Tafl,
toprak ve benzeri doal
maddeleri sanatn ortamna
sokarak, mekan bir sanat
malzemesi olarak kullanan,
doann mekanlarna
insann estetik
mdahalelerini ieren sanat
trdr.
Video yerlefltirme, geleneksel
sanat eserlerinin aksine,
evreden bamsz bir sanat
nesnesi iermeyip belirli bir
mekan iin yaratlan,
mekann niteliklerini
kullanp irdeleyen ve izleyici
katlmnn temel bir
gereklilik olduu ve
videonun plastik bir
malzeme olarak kullanld
sanat trdr.
Fotoraf 6.13
1975 ylnda
gereklefltirdii
Reflections on the
Birth of Venus adl
eseri, Rosenbachn
en dikkat ekici
alflmalarndan
biridir.
132
zet
N
A M A
N
A M A
Video sanatnn ortaya kflna yol aan temelleri sralamak.

Toplumbilim ve sanat kuramclarnn gzlemleri,
karmlar ve gelifltirdikleri kuramlar dorultusunda, baz sosyal geliflmelerin nedenleri, dnemsel olarak aklanmaya alfllmfltr. Video
sanatnn ortaya kflnda da byle bir tarihsel sra izlenirse, ncelik gerek fotoraf, gerekse filmin toplumsal tarihinin dnm noktasn oluflturan Sanayi Devrimi, I ve II. Dnya Savafllar ve
68 Kufla rnekleri verilebilir. I. Dnya Savaflnn sonularndan biri olarak kabul edilebilecek; sanat ve sanatya bakfl asn deifltiren
Dada sanat akm gelir. Video sanatna temel
oluflturan sanat kuramlarndan biri de Ftrizm
olarak sralanabilir. Gelecekilik olarak da bilinen akm, endstrileflmenin etkisinin sanat camiasna etkilerini yanstr. Kitle iletiflim aralarnn
yetkin bir flekilde kullanlmaya baflland dneme denk gelen 1950 ve 60l yllarda ngilterede,
daha sonra Amerikada ortaya kan bir sanat
kavramdr Pop Art. Video sanatn bafllatan hareket olarak bilinen Fluxus ise 1962 ylnda, ABDli
sanat, grafik tasarmc ve mimar George Maciunasn nclnde oluflturulmufl avant-garde bir
sanat akmdr.
Video sanatnn ilk uygulamalarn zetlemek.
Video sanatnn ortaya kflndaki teknolojik, sanatsal ve toplumsal nedenlerin yannda, itici g
olarak grnen en arpc dayanak noktas ise,
televizyon yaynlar ve bu yaynlarn bir sonucu
olarak olufltuu dflnlen kitle kltrdr. Televizyon ve videoyu materyal olarak kullanarak
1960lardan gnmze kadar farkl denemelerle
grnt reten, video-sanatnn yaratcs olarak
bilinen Gney Koreli sanat Nam June Paik bu
isimlerden biridir. Paik ilk taflnabilir video kameray satn alp kullanmaya bafllar.
N
A M A
Farkl video uygulamalarn sralamak.

Video sanat ilk uygulama rneklerinden bafllayarak gnmze dek farkl biim ve ieriklerde
eflitlilik gsterir. Gerilla video, sokaklarda caddelerde gerekleflen gndelik hayata ait etkinliklerin politik ya da pedagojik bir amala kaydedilmesini ierir. Feminist video birok sanat
iin hem kendi baflna grnt retebilme olana ile sanat mahremiyetine olanak veren nadir
bir aratr, hem de istendiinde sanaty kendisi
ile annda bafl bafla brakabilecek olanaklar ieren narsis bir ortamdr. Ayrca feminist kuram zerine temellenen video alflmalarn ierir. Video
heykel kavram, video monitrlerinin sadece video grnts ile deil, bir anlam ve ifade arac
olarak ayn zamanda boyutlu bir form oluflturacak flekilde kullanlmasn ierir. Video yerlefltirmeler ise tanm olarak ncelikle yerlefltirme
kavramyla anlr. Yerlefltirme; grsel sanatlarda,
anlam ve alg dzleminde birbirleriyle ve iinde
bulunduklar mekanla iliflkili nesnelerin bir arada sergilenmesini ierir. Bu tanmdaki en can alc nokta, kullanlan boyutlu nesnelerin anlamsal btnlklerinin ancak kullanldklar mekanla birlikte bir btnlk kazanddr.
133
Kendimizi Snayalm
1. Betacam, Betecam SP, Betamax, VHS, S-VHS, U-Matic, Hi-8 gibi kavramlar neyi ifade eder?
a. Video bant kayt formatlarn
b. Televizyon yayn sistemlerini
c. Film pozlama sistemlerini
d. Fotorafik grnt ereveleme oranlarn
e. Negatif film bask sistemlerini
2. Video sanatnn ortaya kflnda hangi teknolojik
geliflme etkili olmufltur?
a. Taflnabilir kameralarn ortaya kfl
b. Stdyo kameralarnn ortaya kfl
c. Televizyon yaynlarnn bafllamas
d. Televizyon alclarnn satlmaya bafllamas
e. Fotoraf stdyolarnn saysndaki artfl
3. Tristan Tzara ve Jean Arp hangi sanat akmnn manifestosunu yaynlamfllardr ?
a. Yeni Gerekilik
b. Fluxus
c. Dada
d. Yeni Dalga
e. Gelecekilik
4. Andy Warhol hangi sanat akmnn nde gelen sanatlarndandr?
a. Pop Art
b. Yeni Gerekilik
c. Yeni Dalga
d. Dada
e. Gelecekilik
5. Portapak kavram ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi dorudur?
a. lk taflnabilir fotoraf kamerasdr.
b. lk efekt cihazdr.
c. lk video kurgu cihazdr.
d. lk taflnabilir film kamerasdr.
e. lk taflnabilir video kameradr.
6. Afladaki ifadelerden hangisi videonun bir sanat

olarak ortaya kmasnda Nam June Paikin katklarndan biri olarak kabul edilemez?
a. Taflnabilir film kamerasn ilk kez sanatn ortamna dahil eden kiflidir.
b. Taflnabilir video kameray ilk kez sanatn ortamna dahil eden kiflidir.
c. Video monitr zerinde ilk sanatsal denemeleri yapan sanatdr.
d. Video grntsn yapsal deiflime uratarak
maniple eden ilk sanatdr.
e. Video gibi farkl elektronik iletiflim ortamlarnn
birer sanat ortamna dnfltrlebileceini deneyen ilk sanatlardan biridir.
7. Videoda i flk kavram afladaki tanmlardan hangisine karfllk gelir?
a. Ekrandaki piksellerin yanp snmesinden oluflan monitr fldr.
b. Iflk kaynandan kameraya yansyan flktr.
c. Iflk kaynandan nesne zerine yansyan flktr.
d. Nesne zerinden kameraya yansyan flktr.
e. Filmin bir yzey zerine yanstlmasndan oluflan flktr.
8. George Maciunasn nclnde oluflturulmufl
avant-garde bir bakfl asna sahip sanat anlayfl afladakilerden hangisidir?
a. Dada
b. Pop Art
c. Yeni Dalga
d. Fluxus
e. Gelecekilik
9. Marinettinin ve beraberindeki talyan sanatlarn
nclnde geliflen ve bu yzden bir talyan akm
olarak bilinen sanat akm afladakilerden hangisidir?
a. Ftrizm
b. Yeni Gerekilik
c. Pop Art
d. Dada
e. Gelecekilik
10. Dada dneminde hazr nesne olarak sanata flekil
veren kavram, Pop Art iinde hangi adla yeniden gndeme gelir?
a. Hazr imge
b. Hazr giyim
c. Hazr retim
d. Hazr seim
e. Hazr denge
134
Okuma Paras
Video Yzeyi
Sinemann baflars, baflndan beri, hareketi ve hayat
yeniden retmesine, daha dorusu bu ifl iin yaratlmfl
olmasna baldr. Tten dumanlar, titreyen yapraklar,
bulutlar, akan sular, btn bu enterld temalar adeta
sinemann ekirdei, isterseniz ayn zamanda budalal, ama z grenidir. Sinematografik imgenin greni deiflik ten, kumafl, tafl, hayvan krk, aa kabuu dokularn, metalin parlakln ve akflkanlar, dumanlar,
vs. Birlikte -varolufllar iinde fla tutan ince, esirvari
bir grendir. eflitli maddelerin ve zlerin bu dolaysz
birlikte-varoluflu, onun gcnn, gereklik izlenimi denen fleyin kkdr. Grnt saydamdr, pelikl flklarn ve glgelerin oyununu kaydeder; alflma, kaydedici kutunun iinde deil, ncesinde ya da nnde (flk)
ve sonrasnda (laboratuvar) yaplr. Gereklik a pesteriori olarak hileli hale getirilebilir ama a priori olarak
oradadr, iz brakan ve izlenim yaratan odur.
Videonun iflleyifliyse bambaflkadr. Opak manyetik fleridin saydam ve duyarl peliklle hibir ilgisi yoktur. Video optik gereklii hileli hale getirmez, alflt alan
baflkadr, annda gerekleflen el ifli, daha dorusu parmak iflidir, dijitaldir. Grnt, annda sonsuzca blnebilir; figratif olmayan bir iflleme neredeyse doal biimde balanr. Grntnn bir rnek grenleri yoktur;
noktalardan oluflur ve noktalarn her birinden yola karak saysal ifllem, Squeeze Zoom ya da Quantel sayesinde onu bozmak, anamorfoza uratmak ve baflkalafltrmak mmkndr.
Baflkalaflm video grntsnn doal rejimidir, dolaysyla videonun herhangi bir gereklikle hibir doal ilgisi yoktur; plan ve alan kavramlar optik bir anlam tafldklarndan video iin anlaml deildir.
Video uzay saf yzeydir, elektronik grnt sz konusu olduunda sahneye koymadan deil de sayfa dzeninden sz edilmesi bundandr. Planlar skalas halinde katmanlaflmfl derinlik ya da cisimlerin az ya da
ok atflmal-dolaysyla yklemeye, anlatya, drama
uygun- birlikte- varoluflu yoktur. atflmasz bir kakmaclk, kesik katlarda oynanan bir oyun vardr. Sanki
btn cisimler derinlikten ve arlktan kurtulmufl, oyun
kartlar gibi yzeye yaylmfltr.
Sinema yaknn ve uzan ve bunlarn anlamlandrd
btn duygularn; dostluun, sevginin, kinin, endiflenin, elemin, fobinin, dehfletin, korkunun, arzunun, coflkunun, tiksinmenin...sanatdr. Videoda ne yakn vardr, ne uzak. Her fley ayn anda hem yakn hem de l-
sz ve snrszdr. Averty, okyanus fonu nnde dnen bir 33ln zerinde Tino Rossiyi dans ettirebilir
elbette, ama byle bir oyunda hala yzeyden ve fondan bahsedilebilir mi? Grnt perspektiften kurtulmufltur. Bedenler btn heyecanlardan, btn yasaklardan kurtulmufltur. Uzay, daha bafltan renklidir (siyahbeyaz videonun zel sinema hilesi olarak kullanld durumlar dflnda hibir anlam yoktur), kendini iyi
hissetmenin, hafifliin ve kaytszln, psikedelik ruh
halinin yeridir.
Sinemada, bir delik her zaman dramatiktir. Bir kuyudur, bir yaradr, rntgencinin gznn kayd (ve paranoyan, Elde olduu gibi, uzun bir intikam inesini
iine soktuu) bir anahtar deliidir, kann dne dne
iinde kaybolduu banyo deliidir (Psycho), lk atmak iin alan bir azdr, kurbann iine itildii asansr boflluudur, iki gzn ortasndaki kurflun deliidir,
cesedin kanl gz ukurlardr, btn maazay yutan
havalandrma deliidir (Whos Minding the Store?), bir
karadeliktir.
...
Videoda delik yoktur ya da her fley deliktir, zerine
sonsuza kadar kakma yaplabilen kalburlaflmfl yzeydir. Btn delikler, gelip yzeye yerleflen fley tarafndan, her zaman tkanmfl durumdadr; delik yoktur nk kakmalardan, gzlerin yerinde aan ieklerden,
azlarn tam stnde beliren burunlardan, kulak kepelerindeki tavflanlardan baflka fley yoktur; ve her fley
musique, musique, muzaktr. Videoda boflluk yoktur;
grnt -elektronik sprme sayesinde- canl noktalarn kaynaflmasndan, bitmez tkenmez bir karnca dn uzayndan ibarettir.
Video oyuncusu yoktur. Oyuncu grntnn, histerii
ya da flizofreni yaratan, baflkalaflan ve kaynaflarak oalan grntnn kendisidir.
Sinema ise baflkalaflm, ama ayn zamanda Elias Canettinin nantiomorphose dedii fleyi, btn bir aldatc figrler dizisinin maskesini dflrme, bir ilk kimlie geri
gtrme eylemini ciddiye alr. Lang, Hitchcock: yanltc nesneler, srsz aynalar, sahte kimlikler, inanlmaz
hakikatler, eflit eflit maskeler.
Sinemada olaylar her zaman temelde geri dndrlemez niteliktedir, geriye dnfl etkileri yaratma abalar bile bunu kantlar. Videoda hibir fley geri dndrlemez deildir, nk her fley dairevi, her fley geicidir;
cismani olamayan cisimler sayfa dzeninin keyfine gre havaya uurulur ve yeniden oluflturulur. Video, Ali-
135

cetir; durduu yerde koflan, alan, uzanan, byyen
ve klen Alice. Alice bir sinema kiflisi deildir, nk
sinemada hileler gereki olmak zorundadr, oysa bu
ykde gereklie yer yoktur. Videonun makine dairesi, te dnyas, yanltc gereklii yoktur, nk gereklii yoktur ya da pek az vardr.
Videoda glge yoktur. Sayfa dzeni zorunlu olarak dorudan flkta yaplr; n plan, kakmalarn dayana olan
mavi ve parlak arka plana gre, hep ayn biimde (biraz daha karanlk) flklandrlr. Video renk farklarn tanr, flklandrma eflitlemelerini bilmez.
Video yk anlatmaz, kk grsel fliir, bir haiku gelifltirir (ya da Godardda, grnr olan stne felsefe yapar). fiiirler, haikai: Ed Emshwillern hayranlk verici
Sunstoneu (ama zel bir durum, biliflim grntleri sz
konusu). Grace Jones stne nefis bir video filmi. Grace Jones ideal bir video vcududur; yapay, parlak, evik, flphe uyandran, souk bir hermafrodit palyoa,
bir siyah Pierrot vcudu. Bir star parodisidir, starn tersidir, nk hibir dram, hibir tehlike, hibir dehflet,
hibir rperti hissettirmez.
Video filmlerine ancak ksa olduklar zaman tahamml
edilir, dikkati hemen tketirler. Film fleridi belki de George Lucasn dedii gibi on dokuzuncu yzyla zg
bir malzeme den baflka bir fley deildir; manyetik flerit
ise flphesiz yirminci yzyla layk, sofistike, gvenilir
bir malzemedir.
Zavall yirminci yzyl.
...
Bu ve buna benzer metinler iin kitabn tamamn okuyunuz:
Kaynak: Bonitzer, Pascal. (2006). Kr Alan ve Dekadrajlar. ev: zzet Yasar. stanbul: Metis Yaynevi.
(ss.33-6).
1. a
2. a
3. c
4. a
5. e
6. a
7. a
8. d
9. a
10. a
Yantnz yanlfl ise Teknolojik Temeller blmn yeniden gzden geiriniz.

Yantnz yanlfl ise Teknolojik Temeller blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Sanatsal Temeller blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Videonun Bir Sanat Ortam Olarak Keflfi blmn yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Videonun Bir Sanat Ortam Olarak Keflfi blmn yeniden gzden
geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Video Televizyona Karfl
136
Kaynaklar
Sra Sizde 1
Televizyon yaynclnda kayt teknolojisine ihtiya duyulmadan gereklefltirilen en nemli program trleri
canl yaynlar ve zellikle canl spor karfllamalar yaynlardr. rnek olarak, Trkiyede televizyon yaynclnn gelifliminin yaptafl olarak Trkiye Futbol Federasyonu 1. Futbol Ligi karfllaflmalar hem ekonomik deer olma asndan ok byk nem taflr, hem de televizyon yaynclndaki en nemli deiflimlerin temel
yap tafln oluflturur. Devlet televizyonundan zel yayncla geifl, abonelik sisteminden dijital platform yaynclna kadar tm teknolojik ve sistemsel evrimin
ekonomik altyapsn futbol yaynlar oluflturmufltur.
Altunay, Alper. (2001). Elektronik Grnt Sanat,

Adam Sanat. Austos Say: 187. stanbul: Adam
Yaynlar.
Altunay, Alper. (2004). Mekanik Sanattan Elektronik
Sanata Geifl ve Video Sanat. Eskiflehir: Anadolu
niversitesi Yaynlar.
Antmen, Ahu. (2008). Sanatlardan Yazlar ve Aklamalarla; 20. Yzylda Bat Sanatnda Akmlar. stanbul: Sel Yaynclk.
Batur, Enis. (ed) (1999). Modernizmin Serveni. stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
Bonitzer, Pascal. (2006). Kr Alan ve Dekadrajlar. ev:
zzet Yasar. stanbul: Metis Yaynevi.
Eczacbafl Sanat Ansiklopedisi I, II, III. (1997). stanbul:
Yem Yaynlar.
Geray, Haluk. (2003). letiflim ve Teknoloji Uluslararas
Birikim Dzeninde Yeni Medya Politikalar. stanbul: topya Yaynlar.
Kl, Levend. (der). (1995). Video Sanat. stanbul: Hil
Yaynlar.
Popper, Frank. (1993). Art of the Electronic Age. New
York: Thames and Hudson.
Restany, Pierre. (1999) Pop Art, Modernizmin Serveni Ed: Enis Batur, stanbul: Yap Kredi Yaynlar.
Rush, Michael. (2007). Video Art. London: Thames and
Hudson.
Sra Sizde 2
Film ve video arasndaki kullanm farkllklar 2000li
yllara geldiinde daha da belirginleflmifltir. Videonun
teknolojik evrimi daha ok amatr kullanclara ynelik
geliflirken, film ise profesyonel kullanclara ynelmifltir. Bu nedenle 2000li yllarda video, filme gre eskisinden daha kolay, daha snrsz olanaklar sunan ve daha kullanc dostu zellikler sergiler.
Amalarmz
olarak yeni medyay tanmlamak.

N Kavram
Yeni medyann karakteristik zelliklerini sralamak ve zetlemek.
N
Anahtar Kavramlar
Yeni Medya
Saysal letiflim
Etkileflimli letiflim
Iflk
Eflzamanszlk
Kitlesizlefltirme
Taflnabilirlik
Kiflisellefltirilebilirlik
Zaman ve Mekan Snrsz letiflim
Yndeflme
temevcudiyet
indekiler
Hareketli
Grntnn Tarihi
amzn Grsel
letiflim Ortam Olarak
Yeni Medya
Kavram Olarak Yeni Medya

Yeni Medyann Karasteristik
zellikleri
amzn Grsel letiflim

Ortam Olarak Yeni Medya
N
KAVRAM OLARAK YEN MEDYA

A M A
Kavram olarak yeni medyay tanmlayamak.
2000li yllarn ilk on ylnn flekillenmesinde bilgi teknolojilerinin geliflimi byk

nem taflmfl ve gelecek iin de yeni iletiflim teknolojilerinin belirleyici bir rol oynayaca birok kuramc tarafndan zellikle vurgulanmfltr. Rice (1984), yeni iletiflim teknolojilerini mikro ifllemci ya da bilgi iflleme yeteneine sahip olan ve hem
kullanclarn kendi aralarnda, hem de kullanc ile bilgi arasnda belirli bir etkileflim olana salayan ya da zorunlu klan iletiflim teknolojileri olarak tanmlar (akt.
Timisi, 2003: 81). flte bu yeni iletiflim teknolojileri ayn zamanda yeni medya olarak da tanmlanr. Laughney (2010), cep telefonlar, saysal kameralar, nternet uygulamalar, mzik alarlar, dokunmatik radyolar ve saysal televizyonlar gibi teknolojileri birer yeni medya ortam olarak sralar. Bu sralama sonunda ise yeni medyann saysal temelli teknolojik alt yapsna zellikle vurgu yapar ve son yllarn
medya sektrndeki en sk sorulan sorusunu yeniden gndeme getirir. Yeni medya ile geleneksel medya arasndaki iliflki nasl kurulabilir? Yeni medya bir saysal
devrim mi, yoksa bir iletiflimsel evrim midir? Bu sorunun olas yantlar aslnda bir
bakma yeni medyann kuramsal temelini oluflturan bilgilere karfllk gelmektedir.
letiflim tarihinin 2000li yllardaki hzl geliflimi, olduka belirgin toplumsal deiflimlerin yafland bir dneme karfllk gelir. Bu deiflim sreci, ayn zamanda
ekonomik, politik, endstriyel bir dnflmdr. Gndelik yaflam pratiklerindeki
yeniliklerinden, farkl ifl kollarnn ortaya kmasna, finansal sistemin iflleyifl dzenindeki dnflmden, yeni elence biimlerinin geliflimine kadar birok farkl
alanda yeni iletiflim teknolojilerinin izlerini grmek mmkndr. rnein, Briggs
ve Burkee (2004: 305) gre iletiflim tarihinde ortaya kan bu yeni ifl alanlarnda
farkl nemli dnflm gze arpar; bunlar yeni medyaya zg bu yeni ifl olanaklarnn eskiye oranla daha yeniliki olmas, resmiyetten uzak bir yaplanma
iinde olmas ve daha az hiyerarflik iflleyifle sahip olmas olarak sralanabilir.
Yaflanan toplumsal deiflimler ierisinde yeni medyann aktif roln kavramak
iin, gndelik yaflam iinde evremizi saran tm olay ve olgulara ait geleneklerimizi gzden geirmek yeterli olabilir. Castells (2008) yeni medya aralarnn flekillenmesinde zellikle var olan toplumsal dzen ile iliflkisini vurgularken, kltrel
140
Teknolojik
determinizm/belirleyicilik:
Amerikal sosyolog Thorstein
Veblen (1857-1929)
tarafndan tanmlanmfl bir
kavram olan teknolojik
belirleyicilik, toplumlarn
yaplarnn ve kltrel
deerlerinin sahip olduklar
teknolojiler tarafndan
belirlendiini varsayar.
olarak dolaflmda olan sesler imgeler ve szcklerin giderek evrensel yeni bir saysal dile dnfltn ifade eder. Bu sreci bir yandan yeni iletiflim ortamlarnn
kresel hayata entegre olduu, dier yandan da bireylerin beenilerinin, halet-i ruhiyelerinin yeni iletiflim ortamlarna uyumland ift ynl bir deiflim olarak grr. Bir baflka deyiflle, yeni medya gnledik yaflam pratikleri iinde kendi teknolojik evrimini srdrrken, dier yandan da bizzat gndelik yaflamn da deiflimine
neden olabilecek sonular ortaya karr. Yeni medyann iflleyiflinin lokomotifini
oluflturan teknolojik geliflmelerin temelinde de bu karfllkl iliflki yatar. Eli Noamn
vurgulad gibi teknolojinin retebildii rnler ierisinde kendisini en hzl olarak yenileyen ara bilgisayarlardr (akt. Briggs ve Burke, 2004: 310). Bu hzl dnflmn finansal boyutunun karfllanabilmesinde, toplumun gndelik yaflam ierisinde bir tketici rn olarak yer bulabilmesi en nemli deiflkenlerden biridir.
Tpk fotoraf, film ve videonun toplumsal tarihinde olduu gibi, yeni medya teknolojilerinin geliflimindeki finansal yaplanmann temelleri, bu teknolojilerin toplumsal bazda yaygn kullanm olananda yatmaktadr.
Castells (2008) ve Blijker ve Hughese (1987) gre teknoloji toplum arasnda
dorudan bir iliflki vardr ve bir toplum sahip olduu teknolojiye deinilmeden
anlafllamaz ya da resmedilemez. Btnyle teknolojik determinist (belirleyici)
bir bakfl as zerine gelifltirilmifl olan bu yaklaflm, toplumlarn rettii tm ekonomik, toplumsal, sanatsal ya da endstriyel deerleri teknolojik geliflimlerle aklamaya alflr ve tm yeni teknolojiler gibi, bilgi teknolojilerini de kapsamaktadr.
Bilgi ve bilgiye dayal yeni toplum yaps 21. yzyln toplumsal dzeni iinde tm
kalknma biimleri arasnda en can alc noktalardan biridir ve bilgi retimi, bilginin ifllenmesi, saysallafltrlmas ve bilgi teknolojilerinin kullanm gibi konular toplumlarn geliflmifllik dzeylerinin gstergeleri olarak kabul edilir olmufltur. Castells
(2008), bilgi ile enformasyon teknolojilerine dayal yeni enformasyonel kalknma
biimlerinde kltr ile retim gleri arasnda var olan gl ban ayn zamanda
ruh ile madde arasnda da gereklefltiini ne srer. Toplum iinde bir madde olarak retilen teknoloji, toplumun dinamikleri iinde ruh bulduu srece anlam kazanr, gndelik yaflam iinde yaflam deifltirebilecek bir maddeye dnflebilmesi
iin, toplumun ruhu ile bir ba kurabilme becerisine ulaflmas gerekir. 21. yzyl
yeni medya teknolojileri yakndan incelemediinde, yakaladklar baflarnn en byk srrnn toplumlarn ruhlarn da kapsayacak bir kullanm pratiine sahip olduu grlecektir. Bilgisayar ve telekomnikasyon teknolojilerindeki hzl dnflm
sreci ierisinde ailelerin bu teknolojileri edinmek iin dedikleri cretler ve bu
teknolojileri deifltirme skl gz nne alndnda, yeni medya teknolojilerinin
toplumun ruhunu ne derecede yakalad rahatlkla grlmektedir.
Bu hzl dnflm srecinde teknolojinin toplumsal yap ierisinde belirli bir yer
edinebilmesi iin o teknoloji ile bireylerin neler yapabildikleri nem kazanr. Bilgisayar teknolojisinin neleri becerebildii sorusunun yant da, tpk tm grsel iflitsel
teknolojilerde olduu gibi, ne tr ierikleri sunabildii ile ilgilidir. nsanlara byk
miktarlarda verileri depolayabilme diledikleri zamanda bu bilgileri kullanabilme,
sadece kresel bilgi dolaflmn salama deil, ayn zamanda insanlar elendirebilme potansiyelini de taflyan bilgisayarlar iin en byk atlmn nternet teknolojisi
ile buluflmas ile yaflandn sylemek yanlfl olmayacaktr. Bilgisayarlar tek bafllarna halihazrda 2000li yllarn teknolojik yaplanmasnda en arpc rnekleri sunarlarken, bu bilgisayarlar birbirleri ile bir a ortamnda iletiflebilir hale getirmek
bilgisayar teknolojisinin de teknolojik seyrini nemli oranda deifltirmifltir.
7. nite - amzn Grsel letiflim Ortam Olarak Yeni Medya
nternet 1960l yllarda Amerika Birleflik Devletleri Savunma Bakanl leri Arafltrma Projeleri Kurumundaki teknoloji savafllar projesinde bir nkleer savaflta Sovyetlerin kazanmasn engellemek ya da Amerikann sahip olduu iletiflim srelerinin kmesini nlemek amacyla doan bir proje olarak bilinir (Castells, 2008).
ARPANET olarak adlandrlan bu proje dnyann ilk alflan paket anahtarlama
a olmasnn yan sra nternetin de atas olarak kabul edilir ve daha sonra nternetin geliflmesine yol aan TCP/IP protokolnn ortaya kmasn salayan teknolojik geliflmeler arasnda bafl eker. niversiteler ve arafltrma enstitleri arasndaki bilgi paylaflmn salamas ifllevini de gren ARPANET projesi uygulamalarnn
ilk baflarl denemesini Ocak 1969da California niversitesi, Los Angeles kampsnde gereklefltirilir ve iki yl iinde de kullanlr hale getirilir. ARPANET ile bafllayan bu deneyimin bir nternet projesine dnflmesindeki baflarnn temelinde ise
nce Amerika Birleflik Devletlerinde, sonra da Avrupada hzla ticari bir deer haline gelmesi yatmaktadr. nternetin gnmz yapsna kavuflmasndaki en nemli teknolojik atlmlardan biri de sviredeki CERN Arafltrma Enstitsnde atlr.
Tim Barners-Lee 1989 ylnda CERNde gereklefltirdii alflmalar sonucunda world
wide web (www) adn verdii bir sistem gelifltirir. Bu sistem aslnda birbirine bal olan bilgisayarlardan oluflan bir adan baflka bir fley deildir. Time dergisinin
Barners-Leeyi nternet ann babas olarak tantmas ve baflarsnn Gutenberginkine eflit olduunu vurgulamas, bu srece ne kadar nemli bir katks olduunu
gstermektedir (Briggs ve Burke, 2004: 335). Daha sonra srekli geliflen yazlm
teknolojisinin ortaya koyduu en belirgin geliflmelerden biri de 1995 ylnda gelifltirilen JAVA teknolojisidir. Bu geliflmeyle birlikte herhangi bir ama iin bir web
sayfas hazrlayabilmek nce profesyoneller, sonra da amatr kullanclar iin olanakl hale gelmifltir.
Gnmz nternet ortamnn flekillenmesinde yaflanan en radikal geliflmelerden bir dieri ise Web 2.0 teknolojisinin bulunufludur. nternetin tarihsel gelifliminde 1993 ile 2003 tarihleri arasndaki dnem Web 1.0 olarak anlr ve HTML dil
kodlamasnn, hantal tarayclarn ve karmaflk arama motorlarnn kullanld dneme karfllk gelir. Web 1.0 bu nedenle byk lde bir okuma ve arafltrma
mecras olarak ifllev grr. te yandan 2004 ylnda Web 2.0 teknolojisine geiflle
birlikte tm kullanclar herhangi bir zel yazlma ihtiya duymadan ierik retebilir ve nternet zerinden yayabilir hale gelmifllerdir. Kullanclarn kendi evrimii kimliklerini oluflturduklar, grsel iflitsel iletileri kodlayabildikleri ve baflkalaryla paylaflabildikleri, farkl kiflilerle annda iletiflim kurabildikleri tm bu gncel uygulamalarn temeline Web 2.0 teknolojisinin getirdii yeni olanaklar bulunmaktadr (Laughry, 2010: 162-163). Web 2.0, OReilly Media tarafndan 2004de kullanlmaya bafllayan bir kavramdr. kinci nesil nternet hizmetlerini - toplumsal iletiflim
sitelerini, vikileri, iletiflim aralarn- yani nternet kullanclarnn ortaklafla ve paylaflarak yaratt yeni nternet sistemini tanmlar.
A teknolojisindeki bu dnflmler ok ksa sre ierisinde hem alflma hayat, hem de zel yaflam ierisinde kendine yer bulabilmifltir. 2000li yllarda yeni
medya sadece kitle iletiflimi ya da iletiflim srelerinin yeniden dzenlenmesinde
deil, ayn zamanda gndelik yaflam pratiklerinin ve tketim alflkanlklarnn da
yeniden flekillenmesinde etkin bir rol oynamaktadr. Castells yeni medyann yaplanmasnda yaflanan dnflm bir devrim olarak niteler ve bu devrimi Enformasyon Teknolojisi Devrimi olarak tanmlar (2005: 99); ancak bu devrim daha nce de
belirtildii gibi sadece teknolojik bir devrim olmaktan ok, toplumsal etkileri olan
kapsaml bir dnflme de karfllk gelir. Enformasyon Devrimi kavram dnflm
141
Trkiye nternete 12 Nisan

1993de ODT ve TBTAK
iflbirlii ile katlmfltr
(Grcan, 1998).
142
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
SIRA SZDE
D fi N E L M
NTERNET
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
temelini teknolojik deiflim zerine kurar. Ortaya kan devrimsel dnflmn temelinde tm teknolojik belirleyici yaklaflmlarda olduu gibi, teknik ve teknolojik
yenilikler yatar. Timisi (2003), bu dnflmn bir Enformasyon Devrimi olarak adlandrlmasnn nedenini, 2000li yllarn yaplanmasnda hakim olan teknolojik
SIRA SZDE
devrimin hammaddesinin
bilgi olmas olarak aklar. Farkl sektrler iin retilen
tm teknolojik geliflmelerde bu durumun rneklerini grmek mmkndr. Gndelik yaflam ve alflma hayatn yaplandran tm yeni sistemlerin temelinde bilD fi N E L M
ginin ifllenmesi yatar. Srekli kendini yenileyen sistemler olarak sonu odakl deil, sre odakl bir yaplanmadan bahsetmek olasdr. Castellse gre EnformasR U
yon Devrimi,S OEndstri
Devrimi kadar nemli bir dnflm ifade eder ve hatta daha kapsayc, hzl ve yaygn bir etkiye sahiptir (akt. Timisi, 2003: 79).
Binark veD Bayraktutan
Stnn ortaya koyduklar gibi, artk yirmi drt saat boKKAT
yunca uyumak, oyun oynamak ya da yemek yemek gibi birok farkl gndelik yaflam etkinlii srecinde bile cep telefonlarn hibir surette kapatmayan ve bu aygtSIRA SZDE
lar sanki bedenlerinin bir uzantsymfl gibi gren yeni bir neslin varl sz konusudur (2007: 171). Yine ayn alflmada belirtildii zere yeni nesil, yeni medyay
gndelik yaflamn
idame ettirmek iin kolaylafltrc bir enstrman olarak grmekAMALARIMIZ
tedir ve yeni medya ortamlarn kendi gndelik yaflam iine oktan dahil etmifltir.
N N
Yeni medya Kieriklerinin

gndelik yaflam ierisindeki yeni rolleri hakknda daha zengin
T A P
bilgi edinmek iin; Mutlu Binarkn derledii (2007) Yeni Medya alflmalar. Ankara: Dipnot Yaynlar. knyeli kitab okuyabilirsiniz.
TELEVZYON
SIRA SZDEbu kadar gl bir deiflim potansiyeli taflmas ve toplumsal

Yeni medyann
dnflm srelerinde bu derece aktif bir rol stlenebilme becerisinin olmas, geleneksel medyaya
karfl elinde bulundurduu farkl avantajlarla aklanabilir. DaD fi N E L M
N T E R N Ehz,
T
tafl bu becerileri,
eriflim, bilgi saklama kapasitesi, yeni hizmet olanaklarnn
domasna olanak tanmas gibi kavramlarla zetler (2007: 110) ve Abramson, ArO R U
terton vdninS (1988:32-65)
yeni medyann alt maddede zetledii toplumsal deiflim rneklerine atf yapar;
Elde edilen
D K K A Tbilginin niceliksel olarak artmas,
Bilgiye ulaflmn hzlanmas,
Enformasyonun alcnn kontrolnde dolaflmda olduu ift ynl iletiflim
SIRA SZDE
olanann salanmas,
Kitlesel yaynclktan kifliselleflmifl yayncla geifl,
Merkeziyeti
yapdan kurtulan enformasyon sistemi,
AMALARIMIZ
Etkileflimli uygulamalardaki artfl (akt. Timisi, 2003: 83-85).
N N
Yeni medyann
demokratik ifllevleri hakknda hada fazla bilgi almak iin; NilK toplumsal
T A P
fer Timisi. (2003) Yeni letiflim Teknolojileri ve Demokrasi. Ankara: Dost Kitabevi Yaynlar. knyeli kitab okuyabilirsiniz.
TELEVZYON
Papacharissi, nternetin yeni bir kamusal alan olarak potansiyelini hzl ve ucuz
olmas, corafi uzaklk olgusunu ortadan kaldrmas, ekonomik eflitsizlikleri yok
etmesi, enformasyon taflma ve datma kapasitesi ve farkl ard-alanlardan insanlaT E R N E T anonim kimlikler yaratabilmesine olanak tanmas olarak sr bir araya Ngetirmesi,
ralar (akt. Bayraktutan St, 2007: 80). Van Dijk ise, yeni medyay geleneksel
medyadan ayran temel kavramlar, teknolojik belirleyici bir bakfl as ile zetler
ve yeni medya teknolojilerinin zelliklerine dayal bir tanmlama gereklefltirir;
farkl grntler, sesler ve metinler gibi farkl iletiflim sistemlerini, ksaca farkl veri trlerini tek bir arata toplayabilme becerisine vurgu yapar (akt. Binark, 2007:
21). Yeni medyann farkl veri trlerini bnyesinde barndrmas, kendine zg ifllevsel zellikleri ile aklanabilir. Yeni medyann ifllevsel zellikleri ise afladaki
flekilde sralanabilir. Bunlar;
Eflzamanl ya da eflzamansz bilgi ve haberler sunabilme ve bir veri kayna
oluflturabilecek flekilde yksek kapasitelerde arflivleyebilme,
Zaman ve mekan snrllklar olmayan kiflileraras iletiflim ve etkileflim ortamlar salayabilme,
Bireysel ya da paylaflml olarak kullanclarn elendirebilme,
Bireysel kullanmlar amac ile retilmifl farkl yazlmlar ile kullanclarna
ifade ve paylaflm olanaklar sunabilme,
Geleneksel medyann tm ierik eflitliliklerini (ses, grnt, metin vb) tek
baflna iflleyebilme ve yeniden retebilme,
Geleneksel medyann oluflturamayaca farkl temsiller, gereklikler retebilme ve yaflatabilme,
Farkl sektrlere ynelik profesyonel hizmetler gelifltirebilme becerileridir.
Yeni medyann yukarda sralanan zelliklerinin yannda, bu ifllevleri yksek
hzlarda gereklefltirebilmesini de eklemek gerekebilir. Ancak, yeni medyann
yksek hzl iletiflim srelerinde byk kolaylklar salamasnn yannda kayda
deer elefltiriler de ald da bir gerektir. rnein, Stevenson (2008), yeni medyann geleneksel medyaya karfln yksek hzl iletiflim becerisinin her zaman olumlu
sonular dourmayacan belirtirken, Virlilionun (1995) grfllerine atfta bulunur
ve bu olumsuzluklar alt maddede toparlar:
letiflim teknolojisinin geliflmesiyle iletiflim srecinin hzlanmas sonucuna
daha demokratik bir yaplanmann olufltuu hatal olabilir. Hza dayal bir
teknoloji halkn koflulland bir kltr retmeye meyillidir.
Hzl iletiflim sreci ve kresel teknolojiler daha ok bir terminal yurttaflln ortaya karr. Bu ortam yakn ile uzak arasndaki fiziksel zaman ve
mekan iliflkilerinin kaybolduu, fiziksel gerekliin yerini, ekran gerekliinin ald bir duruma iflaret etmektedir.
SIRA SZDE
Enformasyon toplumunun yceltilmesi srecinde sanal olarak bir devinimin
ortaya kt doru olabilir, ancak bu sanal devinim fiziksel ataleti dourabilmekte, terminal yurttafl olarak tanmlanan bu yeni
D fi yaflam
N E L M biimine
uyum salamfl kullanclar daha pasif bir konuma sokabilmektedir.
Enformasyon teknolojilerinin iletiflim srelerini hzlandrmasyla birlikte orS O R U
taya kan yeni gereklik algs evremizi saran ekolojik dnyay eskisine
oranla daha az nemsememize neden olabilir ve iinde bulunduumuz gerKKAT
eklii daha ok teknolojinin olanaklar ile oluflturulmuflD elence
ve siberfantazi dnyasna dnfltrebilmektedir.
Yeni medyann gerek zamanl video teknolojisi ile btnlefltii
SIRA SZDE alanlarda
kullanclar srekli bir gzetim altna girerler ve bu durum yeni bir totalitarizmin oluflmasna neden olabilir.
Kamusal alan smrgelefltirebilen teknoloji, insan bedeninin
mahrem blAMALARIMIZ
gelerini iflgal edebilir (akt. Stevenson, 2008: 328-330).
N N
Yeni medyann toplumsal demokratik ifllevleri hakknda hada fazlaKbilgi

T almak
A P iin; Nick
Stevenson. (2008) Medya Kltrleri: Sosyal Teori ve Kitle letiflimi. ev: Gze Orhon - Barfl Engin Aksoy. Ankara: topya Yaynlar. knyeli kitab okuyabilirsiniz.
143
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
TELEVZYON
NTERNET
NTERNET
144
YEN MEDYANIN KARAKTERSTK ZELLKLER

AM A
Yeni medyann karakteristik zellikleri tek baflna ele alndnda bazlarnn aslnda geleneksel medyann zellikleri ile rtflt grlr; ancak yeni medyay bu
konuda farkllafltran fley, tm bu zelliklerin bir arada bulunmasyla daha nce elde edilemeyen bir okluortam olanann kullanclara sunulmasdr. Bu nedenle
sralanan bu karakteristik zellikleri bir bakma yeni medyay geleneksel medyadan ayran farkllklar olarak da grmek mmkndr.
Saysal Dnflm
Yeni medyann devrimsel ykseliflinin teknolojik temelini oluflturan en nemli olgu, verilerin saysal olarak dnfltrlebilmesi, ifllenebilmesi ve depolanabilmesi
srelerine dayanmasdr. Saysal kavram ngilizce digital teriminden evrilmifltir
ve kkeni ise Latince digitus kelimesine dayanr. Latincede parmak anlamna gelen digitus Trkeye digital kavramndan evirilerek saysal olarak gemifltir. Trke saysal olarak kullanmnn yannda, dorudan ngilizce bir kelime olarak dijital
kelimesi de halk arasnda kullanm alan bulmufltur. Kavramn elektronik olarak
karfll ise, analog olarak yaplan elektronik ifllemlerin saylarla ifade edilebilecek
sinyallere dnfltrlmesini ifade eder.
Fotoraf 7.1
letilerin saysal
veriler haline
dnflmesi sadece
teknolojik bir atlm
deil, ayn zamanda
toplumsal bir
dnflmn de
habercisidir.
Daha nce analog olarak ifllenebilen fiziksel veriler veya bilgileri saysal iflaretlerle (yalnzca 0 ve 1 deerleriyle) ifade ederek iflleyen sistemlere, saysal sistemler olarak adlandrlrlar. Saysal sistemlerin en ok kullanld alanlar elektronik
teknolojileridir. te yandan mekanik, manyetik gibi farkl teknolojiler ierisinde de
saysal sistemlerden yararlanld grlebilir. Saysal sistemlerin geliflmesinde en
fazla ivme kazanan sistemler ise bilgisayar teknolojileri olmufltur. Saysal teknolojinin geliflim srecini hzlandrd bir dier alan ise telekomnikasyon sistemleridir.
Saysal devrimin grsel ve iflitsel iletiflim aralarna en byk etkisi ise, grnt ve ses verilerinin saysal ifadelere dnflebilmesi ile, analog ifllemlere oranla
karfllafltrlamayacak kadar hzl, eflitli veri iflleyebilme ve depolayabilme olanan kazanmasdr. Saysal veri, analog veriye gre daha kolay saklanabilir, fiziksel olarak analog verileri depolamaktan daha kk alanlara daha fazla veriyi
saklayabilme olana sunar ve bu verileri defalarca, ayn anda ve en nemlisi birebir zaman gerektirmeden yeniden iflleme, maniple etme olanan kazandrr.
Grsel ve iflitsel verilerin bu olanaklar ile birlikte yeni medya aralar fiziksel olarak daha klmeye, daha fazla ifllevsel zellik iermeye ve ayn anda birden fazla sreci ynetebilmeye bafllamfltr. zellikle dorusal olmayan video ve ses kurgu sistemleri ile video grntleri ve ses sinyalleri analog sistemlere gre daha
kolay ifllenebilen sistemler haline gelmifltir ve kullanclarna daha fazla eflitlilik
sunmaya bafllamfltr.
rnein analog sistemlerde bir saatlik bir video grntsnn kopyalama sresi yine bir saat srerken, saysal teknolojilerle birlikte bu dorusal birebirlik durumu ortadan kalkar. Saysal teknolojinin temel prensibi daha yksek znrlkteki grnty, daha kolay depolayabilecek kodlara dnfltrmek ve bu yksek
znrlkte grntleri sadece profesyonel anlamda deil, amatr kullanc baznda da yeniden ifllenebilecek kadar kolaylafltrabilen yazlm ve donanmlar tketicilerin kullanma sunabilmektir.. Bu srecin bir sonucu olarak saysal video grntleri sadece grntlerin oluflumunda birebir zamansallk gerektirir. Bunun
nedeni ise; grntlenecek gerein zamannn saat zaman ile eflzamanl olmasdr. Doal olarak bir saat sren bir futbol karfllaflmasnn saysal olarak kaydedilmesi, futbol mann toplam sresi yani 90 dakika kadar srer; ancak bir kez saysal olarak kaydedilen bu grntnn kopyalanmas, aktarlmas, oaltlmas ve
yeniden ifllenmesi gibi farkl sreler iinse analog sistemlerdeki gibi 90 dakikaya
gereksinim duyulmaz. Bu tr ifllemlerin hepsi dakikalarla ifade edilebilecek kadar
ksa srecektir. Durmaz (1999: 5), saysal grntnn avantajlarn afladaki flekilde sralar:
Saysal kameralar, analog kaydedicilere gre daha kaliteli grnt ve ses
kayd yapar.
Saysal hale dnflen grnt ve sesler tm iletim alarna (kablo, uydu, karasal) uyumlu olduu gibi, nternet zerinden de iletilmeye uygundur.
Saysal yaynlar izleyiciyle etkileflime olanak veren uygulamalar da ierir.
Bylece izleyiciler de veri iletiminde bulunabilir.
te yandan, elektronik grnt ve ses teknolojilerinde yaflanan saysal devrim
elbette teknolojik belirleyici bir bakflla yaflanan srecin dayand temel dnflm
noktas olmas asndan byk nem taflmaktadr; ancak asl dikkat ekici olan
bu teknolojik devrimin yeni medya kavramna ne gibi farkllklar kazandrd ile
ilgilidir. Yeni medyay geleneksel medyadan ayran temel farkllklar da bu teknolojik devrim sayesinde ortaya kan teknolojik sunumlar ve bu sunumlarn meydana getirdii kullanm pratikleri olarak sralanabilir.
145
Non-linear (dorusal
olmayan) kurgu sistemleri,
saysal video grntlerinin
her bir karesine ileri geri
sarma ihtiyac duymadan
dorudan ulaflm mmkn
klan grnt iflleme
sistemleridir. Ayrca dier
saysal sistemler gibi keskopyala ve yapfltr gibi
sadece saysal teknolojilere
ait olanaklar sunan kurgu
sistemlerdir.
146
Bu kullanm pratiklerinin yannda toplumun geneline ortaya kan yeni kltrel biim ise, Gere (2008), Creeber ve Martin (2009) ile Bentkowska-Kafel, Cashen
ve Gardiner (2009) gibi kuramclar tarafndan saysal bir kltr olarak tanmlanr.
Saysal kltr olarak tanmlanan bu kavram, yaflanan teknolojik deneyimlerin ortaya kard deiflimleri deil, daha ok bu deiflimlerin toplumsal sonular ile ilgilenir. Gilles Deleuzeun vurgulad gibi, Makine her zaman teknolojik olduundan daha ok toplumsaldr (akt. Gere, 2008; 17). Saysal teknolojilerin ortaya kflnn toplumsal sonular da, tpk makineler gibi, teknolojik birer aflama olmaktan ok daha nemli olan toplumsal sonularn yaptafllardr.
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
DKKAT
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
Gndelik yaflamnzda
SIRA SZDE kullandnz saysal ve analog iletiflim teknolojilerine rnek veriniz ve saysal teknolojilerin gndelik yaflamnz nasl deifltirdiini tartflnz?
fi N E L M
Saysal Dteknolojilerin
gndelik yaflam ierisinde youn olarak kullanlmas ile
birlikte, gemifle nazaran kes, kopyala yapfltr lemesine dayanan saysal bir
kltrn varlndan
sz etmek mmkndr. Artk bir ok metin kiflilerin yazma
S O R U
becerileri ve farkllklarn ieren zgn cmlelerle kurulmaktan ok, var olan
cmlelerin kopyalanp yapfltrlmas ile tek tipleflen bir anlatma dnflmektedir.
DKKAT
Kimi durumlarda ise gnmz saysal kltrnde yetiflen nesillerin kendileri ifade
etmek iin artk klifleleflmifl bu tek tip ifade biimlerini zellikle tercih ettii sklkSIRA SZDE
la grlmektedir.
Saysal kltrn toplumsal kullanm pratikleri bir yandan kiflilerin yaflamlarn kolaylafltrc zellikleri yaflamn iine dahil ederken, dier yandan
da bireylerin btn iindeki farkllklarn tek tiplefltirici ve ynlendirici bir konuAMALARIMIZ
ma ynlendirdii sylenebilir.
N N
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Fotoraf 7.2
Kodak firmasnn
1898 ylnda
rettii krkl cep
fotoraf kameras,
taflnabilir
kameralar tarihi
iinde byk nem
taflr.
K T A P
Taflnabilirlik
Yeni medyay, geleneksel medyadan ayran temel zelliklerden biri de, tm yeni
medya rnlerinin taflnabilir olmas amaTELEVZYON
cyla tasarlanmalar ya da teknolojik evrimini bu ama dorultusunda srdrmeleridir. Taflnabilir iletiflim aygtlarnn evriminNTERNET
de tarihsel olay ne kar ve toplumlarn grsel iletifliminin yaplanmasnda en
nemli atlmlar olarak tanmlanr. Burada
yeni medyann bir devrim mi yoksa geleneksel medyann yaflad bir evrim midir?
sorusu yeniden gndeme gelecektir; nk taflnabilirlik geleneksel medya tarihinde de teknolojinin en ok mcadele ettii
ve arzulad zelliklerden biri olarak sralanabilir. Bu teknolojik bulufllar ayn zamanda 20. Yzyl tarihinin en dahiyane ticari atlmlar arasnda da saylabilir;
- lk taflnabilir fotoraf makinalar: 1898 ylnda Kodak firmasnn Folding
Pocket KODAK Camera (krkl cep kameras) ad ile rettii ilk cep tipi fotoraf makineleri ile birlikte, yzyllardr ressamlarn elinde olan geree resmederek
yknme becerisi, herkesin elde edebilecei hale dnflr. izerek, kazyarak ya
da boyayarak ve genel olarak belirli bir yeti ile ortaya kan resmetme teknikleri-
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
N N
nin yerini flkla resmetme teknii alr ve taflnabilir cep fotoraf makineleri ile herkes, diledii her yeri resmedebilme olanana ulaflr. Fotoraf sadece elin ifllevini
AMALARIMIZ
ortadan kaldrmakla kalmaz, bu sreci makinann taflnabildii her yere ulafltrr.
1935 ylnda ilk renkli filmi reten Kodak firmasnn satfl slogan olarak Siz dmeye basn, gerisini biz hallederiz sznn seilmifl olmas gnmz teknolojisiK T A P
nin ve bu teknolojinin gndelik yaflama yansma biimlerinin de gstergesi niteliindedir. Fotoraf herkesin grnt retebilecei bir ortam olarak yerini almfl,
ressamn yetisinin grnt retme zerindeki tekelini ortadan kaldrmfl ve en
TELEVZYON
nemlisi fotoraf makinesinin, fotoraf teknolojisi ile yaratlan bu yeni felsefenin
oluflmasnn temellerini atmfltr.
Kodakn fotoraf kltrnn katks iin gereklefltirdii atlmlarn
iin ilgli
N Tayrntlar
ERNET
nternet sayfalarn gezebilirsiniz:
http://motion.kodak.com/TR/tr/motion/Products/Chronology_Of_Film/index.htm
147
SIRA SZDE
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
NTERNET
Fotoraf 7.3
lk taflnabilir video
kamera grnt
retme teknolojileri
tarihinde yaflanan
en arpc
geliflmelerden
biridir..
- lk taflnabilir video kameralar: Sony firmasnn 1967 ylnda Sony CV-2400

modeli ad altnda kard ilk taflnabilir video kameralar ise hareketli grntlerin retimi konusunda en kayda deer atlm olarak grlr. Daha nce Kodak firmasnn duraan grntler iin gereklefltirdii byk baflar bu kez elektronik
olarak hareketli grntlerin oluflturulmas srecinde yaflanr. O dnemde sadece
video yapm flirketleri ve televizyon yayn kanallarnn sahip olduu bu olanak,
Sony firmasnn 1967 ylnda gereklefltirdii bu ticari atlmla taflnabilir kameray
satn alabilen herkesin edinebilecei bir teknoloji haline dnflr. Taflnabilir kamera geleneini film kameralarna dayal olarak devam ettiren video kameralar, amatr ev kullanclarn hedef alr. Film kameralarn profesyonel kullanm olanaklarna karfln, video kamera basite alflr olmas ile teknolojiyi kullanma becerisi ol-
148
mayan kiflilere yeni kullanm olanaklar sunar. Taflnabilir video kameralarn bu

devrimsel dnflmnn temel nedeni de amatr kullanclara salad olanaklardr. Bylelikle bir video kamera edinen herkes, kameralarn taflyabildikleri her
yerde grnt retebilme olanana sahip olur.
- lk tmleflik cep telefonlar: 2003 ylnda neredeyse tm cep telefonu reticilerinin kamera ile tmleflik cep telefonlarn ayn anda satfla sunmas, tarihte ilk kez
bir iletiflim arac ile kamerann birlikte piyasaya sunulmas anlamn taflrmaktadr.
Bununla birlikte artk tm cep telefonu kullanclar ayn zamanda potansiyel birer
fotorafya dnflmfltr. Bu teknolojik giriflimin toplumsal etkileri dierlerinden
daha arpc olmufltur. Artk her mekanda, her anda ve her kullancda bir kamerann varlnn ilandr; ancak bu kez durum taflnabilir fotoraf makinelerinden
olduka farkldr. Tmleflik cep telefonlar, kullanclarna sadece grntler retebilen bir aygt yanlarnda taflyabilme zgrln sunmakla kalmaz, ayn zamanda bu grntleri annda baflkalar ile paylaflabilme olanan da sunar. flte bu a
yaps iindeki paylaflm zellii gerek anlamda bir devrim niteliindedir. Artk bu
cihazlarla birlikte her kullanc sadece potansiyel bir grnt reticisi deil, ayn
zamanda potansiyel bir yaync haline dnflr.
Gnmz yeni medyasnn en arpc rneklerinden biri olan tmleflik cep telefonlar aygtlar, artk sadece kameral iletiflim aralar deil, ayn anda birok ifllevi yerine getirebilen birer oklu iletiflim ortamlardr. Ballard (2007), cep telefonlarn bir svire aksna benzetir, iinde metinlerin, seslerin, kk notlarn, nternet balantsnn, mziin, televizyonun ve kamerann olduu; daha sonra da beklentilerimizin bunlarla da snrl kalmayaca karmaflk bir svire aksdr. Hatta
sadece taflnabilir olmaktan ok bu cihazlar bir ve iki elle kontrol edilebilir cihazlar olarak ikiye ayrmak bile mmkn olabilir. nceleri bir el ile kumanda edilebilir olarak retilen bu cihazlar, aktif ekranlarn bulunmas ve cep telefonlarnda kullanlmaya bafllanmas ile iki elle kontrol edilebilir flekle dnflmfltr.
Yukarda ifade edilen geliflim izgisinden de anlafllaca gibi, taflnabilir olma
sadece yeni iletiflim aralarnn deil, geleneksel iletiflim aralarnn da en temel
sorunlarndan biri olmufltur; ancak yeni medya iin taflnabilirlik geleneksel medyadan farkl olarak, birbirinden farkl ifllev ve uygulamalar kiflilerin her gittii mekana taflyabilmesi zgrl anlamna gelmektedir. Bu durum yine ifade edildii
gibi, yeni medya aralarn her yere taflnabilen birer ok ifllevli svire aksna dnfltrr. Bu geliflme, insanlarn birden fazla uygulamay yapabilen bir aygt srekli yannda taflma gelenei oluflturmas asndan byk nem taflmaktadr.
Zaman ve Mekan Snrsz letiflim

Yeni medya aralarnn dnflm srecinde taflnabilir olmas, ilk bakflta basit bir
ifllevsel zellik olarak grlebilir; ancak bu tmleflik cihazlarn taflnmas demek,
kullanclarn gittikleri her yere iletiflim olanaklarn da taflyabilmesi anlamn taflr.
Bu cihazlar edinen her kifli potansiyel bir fotoraf haline dnflrken, yine bu
tmleflik kameralarn ulaflabildii her yer potansiyel bir fotoraf alan oluflturur.
Yeni medya aralarnn iletiflim becerileri sayesinde, retilen grsel ve iflitsel ierikler sadece birer imge olmaktan kar ve her an iletilebilmeye hazr, paylafllabilir verilere dnflr. Bu durum ise yeni medyay geleneksel medyadan farkl klan,
zaman ve mekandan bamsz bir iletiflim arac haline getirir. Yeni medyann bnyesinde barndrd olanaklar, kiflilerin iletiflim ihtiyalarnn giderilmesindeki zaman ve mekan snrllklarn ortadan kaldrr. Kodak firmasnn Siz dmeye basn, gerisini biz hallederiz slogan 2000li yllarda her zaman, her yerde, sizinle
olarak karfllk bulur. Zaman ve mekan snrszlnn temelinde sadece taflnabilir-
lik deil, a iletiflimi de vardr. 2000li yllarn bafllarnda sadece kablolar ile balanlabilen a iletiflimi, Trkiyede 2009 ylndan itibaren 3G (nc nesil mobil iletiflim standard) teknolojisi ile kablo snrllklarndan da kurtulmufl, her zaman her
yerde evrimii olabilme olana kazanmfltr.
Geleneksel medyann iletiflim mekanlar asndan karfllafltrldnda; yeni
medyann zaman ve mekan snrsz iletiflim becerisi gndelik yaflam pratiklerini temelden deifltirebilecek olanaklar sunar. Filmin, sadece sinema salonlarnda izlenebildii ve televizyonunun ise en yetkin ev ii kitle iletiflim arac olduu bir dnemde, yeni medya her zaman her yerde iletiflim kurulabilen, eriflilebilen bir iletiflim ortam olarak geleneksel medyann yerleflik iletiflim alflkanlklarna olduka
gl bir yenilik sunar ve insanlarn iletiflim aralar ile olan pratiklerinde nemli
deiflimlerin yaflanmasna yol aar. rnein, bir yeni medya ortam olarak cep telefonlar ekranlar taflnabilirlii, kiflisellefltirilebilir olmas ve etkileflimli yzeyleri
sayesinde, gerek meknlarda yeni temsili mekanlar yaratr, gerek mekanlar temsillerle donatr ve kendine zg yeni zaman ve mekan deneyimleri ortaya karr.
Gerek zaman ve mekan boyutlarnda temsili zaman ve mekan boyutlar ve deneyimleri yaflatr. Bu nedenle yeni medya ekran, geleneksel medyann zaman ve
mekan snrllklarn ortadan kaldrr. Kendine zg yepyeni bir zaman ve mekan
deneyimi salar.
Eflzamanszlk
Williams, Rice ve Rogers, yeni medyay tanmlarken farkl konu bafllna vurgu yapar ve yeni medyay geleneksel medyadan ayran temel ayrmlar ortaya koyar (1988; 10-13) ve yeni medyann karakteristik zelliklerini sralarken etkileflim,
kitlesizlefltirme ve eflzamansz olabilme kavramlarn kullanr. Yeni medya bu anlamda en nemli farkllk olarak, eflzamansz iletiflim srelerini temel bir ayrm
olarak ortaya koyar. Eflzamansz iletiflim kavramn izleyicilerin ara ile olan iletiflim srecini tanmlar. Film ya da televizyon gibi geleneksel medya ortamlarnda izleyicinin ileti ile olan iliflkisi eflzamanldr; nk medya araclyla yaynlanan iletiler alclara, yani izleyicilere eflzamanl olarak ulaflr. Her televizyon yaynn belirli bir saati, belirli bir akfl ve gsterim zaman vardr. Tm izleyiciler bu yaynlardan gelen iletilere eflzamanl olarak maruz kalr ve eflzamanl olarak izlerler. te
yandan, yeni medya ierikleri iletiflim srecinde belirli bir zaman dilimine bal
olarak yer almazlar. Yeni medyaya ait iletiler, her kullancnn kiflisel tercihlerine
gre izleme pratikleri gelifltirebilecei flekilde kalc olarak kodlanmfl iletilerdir.
Geleneksel medyadan farkl olarak belirli bir akfl iinde kodlanmamfllardr. letilerin izlenme sras, sresi, zaman ve mekan btnyle kullanclarn talepleri
dorultusunda belirlenir. Yeni medya ierikleri bu nedenle zamansz ve meknsz
izleme pratikleri yaratrlar ve kullanclar iin her zaman ulafllabilecek yeni bir iletiflim ortam sunarlar. Yeni medya ieriklerini izleyiciler ancak kendileri haberdar
olduklar, kendileri diledikleri zamanlarda ve yine kendi tercih srasna gre seer
ve izlerler. Bylece geleneksel medyann temel karakteristii olan, bir kaynaktan
retilen bir iletinin topluca ve ayn anda bir kitleye iletilmesi koflulu krlmaya urar. Yeni medya ierikleri topluca ve ayn anda deil, bireysel olarak ve farkl zamanlarda oluflan iletiflim srelerine karfllk gelir. Bu durum, geleneksel medyann
eflzamanl iletiflim srecine karfln, eflzamansz bir iletiflim pratiine karfllk gelir ve
yeni medya ieriklerinin eflzamanszl olarak tanmlanr.
149
150
Geleneksel Medya
KAYNAK LET KANAL ALICI
DOLAYLI
GERBLDRM
Etkileflim; belirli bir

dflnce, mesaj ya da bilin
ieriinin, sz, konuflma ya
da iflaretler trnden fiziki
aralarla, bir kifli ya da
zihinden bir baflkasna
karfllkl aktarlmas
srecidir.
Etkileflimlilik
Geleneksel medya dendiinde akla gelen en yetkin iletiflim ortamlar radyo,

televizyon ve film olarak sralanabilir.
Bu iletiflim ortamlarnn ortak zellikleri geleneksel medya kuramlarnn
zerine gelifltirildii tek ynl iletiflim
Yeni Medya
sreleridir. Geleneksel kitle iletiflim
KAYNAK LET KANAL ALICI
kuramlarnda iletiflimin ilk ayan kay DORUDAN
nak oluflturur ve kaynak iletinin ilk kt verici konumundadr. leti, kaynaGERBLDRM
n kodlad bilgilerin tm olarak tanmlanabilir, kaynan kodlad meYeni Medya
sajlar btndr. Kanal, kaynan ileKAYNAK LET KANAL ALICI
tileri alcya iletmek zere setii iletiKAYNAK KANAL LET ALICI
flim yntemidir. Bu yntem telefondan,
yazl mektuba, bir video kayt cihazndan, basl bir kitaba kadar farkllk ve eflitlilik gsterebilir. Alc ise kaynak tarafndan kodlanmfl iletilere maruz kalan, iletilerin ulaflt son noktadr. Ayrca, alcdan
kaynaa doru oluflan bir geribildirimden de sz etmek gerekir. flte bu iletiflim sreci ierisinde geleneksel medyada, alcdan kaynaa doru gerekleflen geribildirimler dolayl olarak gerekleflir. rnein bir televizyon programnn geribildirimi
llmeye alfllan izlenme oranlar olabilir ya da ertesi gn gndem oluflturup
oluflturamad da o televizyon programnn geribildirimleri arasnda kabul edilebilir. Yine ayn flekilde geleneksel bir kitle iletiflim arac olan gazeteler iin en anlaml geribildirimlerden biri gazete tirajlar olarak grlr. Tm bu sreler, alcnn
kaynaktan ald iletiye karfl verdii tepkiye odaklanr ve bu sreler geleneksel
kitle iletiflim aralarnda hep dolayldr ve gecikmeli bir geribildirimden sz edilebilir. Bunun nedeni ise bu iletiflim srelerinde kanal olarak seilen iletiflim ortamlarnn tek ynl iletiflim olanaklar ile snrl olmasdr. Geleneksel medya, kaynak
ile alc arasndaki iletiflim srelerinde tek ynl bir iletiflim ortam sunar. Bir televizyon izleyicisinin aktif bir flekilde televizyon programna tepki vermesi ve annda
bir geribildirimde bulunabilmesi olas deildir. Oysa yeni medya doas gerei ift
ynl bir iletiflim ortam sunar ve bu zellik etkileflimlilik olarak tanmlanr.
lk bakflta etkileflimli bir medyann kullanclarna sunduu olanaklar ok anlaml grnmeyebilir; oysa yeni medyann yeni olarak tanmlanmasndaki temel
satrbafllarndan biri; yeni medyann geleneksel medyaya gre kullanclarna etkileflimli bir iletiflim ortam sunabilmesidir. yle ki; bu durum iletiflim srecinde kaynak ile alcy eflit konuma getirir. Her alc ayn zamanda potansiyel bir kaynak
olabilme olanana da sahiptir. Geleneksel medyann tek ynl iletiflim srelerine
karfln yeni medyann etkileflimli iletiflim olana, her kullancnn kanal zerinde
eflit hak sahibi olmasna yol aar ve kanal kullanarak iletilerini kodlayabilmek iin
tm kullanclarn birbirleri ile ayn haklara sahip olmalarn salar. Datafl (2007:
119), nternetteki etkileflim zelliini vurgularken, nternet kullanclarnn pasif ve
sadece alc konumundaki kullanclar olmadn, bu durumun da nternet kullanclarn geleneksel medya izleyicilerine karfln aktif hale getirdiini vurgular ve Massey ile Levynin drt farkl etkileflimlilik tanmna atfta bulunur. Bunlar
D fi N E L M
D fi N E L M
S O R U
S O R U
151

DKKAT
DKKAT
Kullancnn birbirinden farkl ve karmaflk tercihlere ulaflabilmesi,

SIRA SZDE
Yeni medyann kullancsna yant verebilmesi,
Kiflileraras iletiflime olanak tanmas,
Var olan enformasyona kullancnn da aktif olarak enformasyon
AMALARIMIZ ekleyebilmesi olarak sralanr (akt. Deuze, 2003: 213-214).
N N
Bir yeni medya ierii olarak toplumsal paylaflm alarnn Trkiyedeki

zeK T yansmalar
A P
rine zgn bir alflma olan; Ali Toprak, Ayflenur Yldrm Eser Aygl, Mutlu Binark, Sanem
Breki ve Turul omunun hazrlad; Toplumsal Paylaflm A Facebook: Grlyorum
yleyse Varm stanbul: Kalkedon Yaynlar. knyeli kitab okumanz
T E L Eyararl
V Z Y O Nolacaktr.
Ayn flekilde yeni medyann geleneksel medyadan farkl olarak kulland etkile fi N E L aktarlmfltr.
M
flimli ekran konusu yeni medya-yeni ekran blmnde daha Ddetayl
AMALARIMIZ
K T A P
TELEVZYON
Yeni medyann her kullancy ayn zamanda bir kaynak konumuna sokmas
Tofflern ne srd tketen-retici kavramyla aklanabilir. Toffler (1981) t N kitabnda
TERNET
keten-retici-prosumer kavramn ilk olarak nc Dalga adl
kullanr.
Kavram, producer (retici) ve consumer (tketici) kelimelerinin birlefltirilmesinden
tretilmifltir. Tofflera (1981) gre, tketici kavram Endstri ann bir sonucudur; post endstriyel dnemde, saf tketicilerin says azalacak; bunlarn yerini,
kullandklar rn ve hizmetlerin ounu kendileri reten, tketen reticiler alacaktr (akt. Cemilolu Altunay, 2011). Yeni medya, web 2.0 uygulamalar ile birlikte tpk Tofflerin vurgulad gibi, medya ieriklerini bir yandan tketirken, bir
yandan da reten kullanc profilleri yaratr. Yeni medya tketicileri ayn zamanda
birer reticidir.
te yandan yeni medyada etkileflim kavram sadece insanlararas iletiflim sreleri dahilinde ortaya kan bir kavram deildir; ayn zamanda insanlar ve cihazlar arasndaki iletiflimin ynetilmesi srecinde ne kan bir kavram olarak bilinir.
Etkileflim kavram ayn zamanda yant verebilir anlamn da taflr ve yeni medyann
zelliklerinden biri olarak insanlarn iletiflim komutlarna yant verebilmesini de
vurgular. Etkileflimli ekranlar, etkileflimli alar vb yeni iletiflim ortamlar bu duruma rnek verilebilir. Yeni medyann geleneksel medyadan farkll da burada yatar. Etkileflimli kitle iletiflim aralar, kullanclarn tercihlerine, iletiflim ihtiyalarna
ve iletiflim srelerine yant verebilir iletiflim ortamlardr. Bu tr iletiflim ortamlarnda iletiler kullanclarn beklentileri, talepleri ve iletiflim seenekleri dorultusunda gerekleflir. rnek olarak geleneksel bir televizyon yayn ile, etkileflimli televizyon yayncl arasndaki temel fark yaynlarn izleyici ile buluflmasndaki tercihlerle ortaya konabilir. Geleneksel televizyon yaynlarnda programlar, diziler ya
da filmler (iletiler) televizyon kanal tarafndan organize edilmifl ve kodlanmfl belirli bir zaman diliminde ve belirli bir akfl ierisinde izleyiciye sunulurken, etkileflimli televizyon yaynlarnda izleyici ne izleyeceini ve ne zaman izleyeceini kendi tercihleri dorultusunda seebilmektedir. Hatta iletilerin oluflmasnda, programlarn yaplandrlmasnda temel unsur olan kamera seenekleri bile kimi programlarda izleyicilerin talepleri dorultusunda seilebilir bir zellik olarak kullanclara
sunulabilmektedir.
evrenizdeki etkileflimli iletiflim ortamlarna rnekler vermeye alflnz.
SIRA SZDE
SIRA SZDE
NTERNET
SIRA SZDE
D fi N E L M
S O R U
S O R U
DKKAT
DKKAT
SIRA SZDE
SIRA SZDE
152
Kitlesizlefltirme
Geleneksel kitle iletiflim aralar, adlarndan da anlafllaca zere kitle iletiflim
ama ve ifllevlerini gereklefltirmek zere tasarlanmfl iletiflim ortamlardr. Bu ortamlarnn birer kitle iletiflim arac olarak tanmlanmasnn nedeni de alc olarak
ifade edilen topluluun bir kitle oluflturabilecek kadar kalabalk insan topluluklarndan oluflmasdr. ncelikle bu topluluu bir kitle haline getiren belirgin zellik,
geleneksel kitle iletiflim aralar tarafndan ayn anda iletilen iletilerin kitleyi oluflturan bireyler tarafndan eflzamanl olarak tketilmesidir. Bu tek ynl ve eflzamanl iletiflim modeli, alc konumunda olan bireylerden oluflan topluluu bir kitle haline sokar. Oysa yeni medyann iletiflim sreleri, geleneksel kitle iletiflim
aralarna gre deiflkenlik gsterir. Daha nce de belirtildii gibi, yeni medya tek
ynl deil, ok ynl bir iletiflim aracdr ve geleneksel kitle iletiflim aralarndaki bu dikey yap yerine, alc ve verici arasnda eflitlie dayanan yatay bir yaplanmaya sahiptir. Ayrca, geleneksel kitle iletiflim aralarndan farkl olarak, iletilerin
alclara ulaflmasnda bir eflzamanllktan sz etmek mmkn deildir. Yeni medya
dahilinde kodlanan iletilere alclarn hangi zamanda, hangi ortamda ve hangi aralarla eriflilecei olduka deiflkendir. Bu durum karflsnda yeni medya alclar, geleneksel medya alclar ile karfllafltrldnda geleneksel anlamda anlafllan bir kitleden sz etmek olanakszdr. Geleneksel kitle iletiflim aralarnn ayn anda, ayn
iletiye ulaflan hedef kitlesine karfln, yeni medya alclar eflzamansz bir iletiflim sreci ierisindedir ve ayrca iletilerin kayna olabilme yetisine de sahip olarak alflldk anlamda bir kitlesel btnlk oluflturmazlar. Bu kavram yeni medyann iletiflim srecinde kitlesizlefltirme olarak tanmlanr (Williams, Rice ve Rogers, 1988).
Castells (1996), yafladmz ortamn bir kresel ky olmaktan ok, kresel olarak retilen ancak yerel olarak datlan fleyleri tkettiimiz kiflilere zel kulbelerde yafladmz ifade eder (akt. Stevenson, 2008: 311). Bunun nedeni olarak ise
geleneksel medyann daha toplumsal yapsna karfln yeni medyann bireycil yapsdr. Kiflisellefltirilebilen yeni iletiflim biimleri sunabilme becerisine sahip olan yeni medya, kullanclar ile bireysel bir iletiflim iine girerken, bir kitle iletiflim arac
olduundan ok bir kiflisel iletiflim aracna dnflr.
Geleneksel medyann alflk olunan, kitlesel gcnn yerini bireysel kullanm
zellikleri alr. Geleneksel medyada, kitle iletiflim aracnn kullanm zellikleri
dorultusunda ngrlen hedef kitle kavram, yeni medya iin olduka flu bir yap ierir. Geleneksel medyada hedef kitle belirli bir mesaj, belirli bir zaman dilimi
iinde, belirli bir kitle iletiflim aracl ile alabilme potansiyeli taflyan ve ortak
zellikler gsteren grup olarak tanmlamak mmknken, yeni medya ieriklerinin
dzenlenmesinde belirli bir hedef kitle oluflturabilecek ortak zellikler taflyan bir
izler kitlenin tanmlanmas olduka gtr. Yeni medya ierikleri kitlelere gre deil, bireylere gre dzenlenmifltir.
A Eriflimi
Datafl, nternetin en nemli fonksiyonlarndan birinin ok sayda insan ayn anda birbirine balayan bir a iletiflimi sunmas olduunu ileri srer ve bu sayede bireylerin birbirleri ile haberleflebildiklerini, bilgi sahibi olabildiklerini ve var olan
bilgiler zerine yorum yapabildiklerini; gecikme olmakszn geribildirimde bulunabildiklerini belirtir (2007: 118-119).
153
Fotoraf 7.4
Yeni medya aralarnn
ortak zelliklerinden
biri, kendi ifllevlerini
gereklefltirmeleri
yannda, a eriflimini
gereklefltirebilmeleridir.
Yeni medyann en temel zelliklerinden biri de, kullanclarna bu olanaklar

ayn anda sunabilme becerisidir. nsanlarn yeni medya ortamlarn kendi gndelik yaflamlarnn bir paras haline dnfltrmelerinin temelinde bu kullanm pratiklerini elde edebilmeleri yatar. A teknolojisi, bireyleri kresel bir alana taflr ve
kresel olarak temsil edilebilme olanan kazandrr. Yeni medya ortamlar bu
nedenle yksek bir satn alma talebi oluflturan ticari nesnelere dnflr ve bu
aralara sahip olan kifliler birer yeni medya kullancs haline gelir. flte aktif bir
yeni medya kullancs, gndelik yaflam ierisinde a zerinde varln srdrebilecek aralara sahip olan ve bu aralar etkin bir flekilde kullanarak, evrimii
gndelik yaflam pratiklerini srdrebilen kullanclar olarak tanmlanabilir. Gnmz sosyal paylaflm sitelerini, bloglar ve dier aktif uygulamalarn kullanabilmek ve bu uygulamalarda evrimii bir kimlii srdrebilmek iin kullanclarn
gndelik yaflam ierisinde evrimii olmalar gerekir. 2000li yllarn sosyal yaflamnda ortaya kan en kkl deiflim, insanlarn a teknolojisini yaflamlarnn ierisine sokarak, gndelik yaflamlarnn bir paras haline getirmifl olmalardr. Bireyler hem ifl, hem aile, hem de bofl zamanlarnn rgtlenmesinde yeni medya
gnmzn en ok kullanlan iletiflim ortamdr.
Castells (2005), enformasyon teknolojisi devrimi olarak tanmlad toplumsal
dnflm temel bafllk altnda toplar. Bunlar enformasyonel dnflm, kresel
yaplanma ve a rgtlenmesi olarak sralanr. Bu l yap iinde a rgtlenmesi dier iki kavramn bir toplumsal mekanizma haline dnflmesine olanak tanyan
omurga olduu sylenebilir. nk 2000li yllarda toplumsal ve kltrel retimlerin bir blm artk a rgtlenmesi zerinden gerekleflmektedir. Dnflmn
toplumsal tabanl olarak gerekleflmesi, kresel bir deiflimin de habercisidir. Farkl bireysel kullanmlara olanak veren bir teknolojinin toplumsal lekte bir dnflm yaratabilmesinin altnda bu byk a rgtlenmesi vardr. Bireyden kitleye
uzanan bu srete a eriflimi, bireyleri birer grubun paras haline dnfltrr ve
bireyin nemini arttrr. Bireylerin temsillerini a zerinde srdrebilmelerine olanak tanr. Gndelik yaflamda var olan toplumsal rgtlenmenin a ortamndaki
karfll, evrimii olabilmeyi gerektirir ve benzer bir toplumsal rgtlenme a
zerinde de gereklefltirilir. evrimii olabilme, bireylerin sanal topluluklar iinde
154
boy gsterebilmelerini salar. Yeni medya kullanclarna a ortamnda sanal ya da

gerek farkl temsillerini yaplandrabilmeleri olanan tanr. Son yllarda popler
olan sosyal medya ortamlar bu duruma olduka iyi bir rnek oluflturabilir. Kiflilerin gndelik yaflamlarn a zerinden yaplandrmas ya da dorudan a ortamna
aktarmas ve baflkalar ile paylaflrken yeni medyann olanaklarn kullanmas, a
teknolojisinin toplumsal boyutu konusunda nasl etkin bir rol oynadn gzler
nne serer.
Kiflisellefltirebilme
Yeni medyann geleneksel medyaya gre ortaya kard temel farkllklardan birisi de, kifliye zg bireysel bir ara olmasnda yatar. Yeni medya aralar geleneksel medya ile karfllafltrldnda bu fark aka ortaya kar. Geleneksel medyann
en gl temsilcilerinden biri olan televizyon yaynlar, herkes iin ayn zamanda
ayn iletiyi birka kanal seenei dahilinde srdrrken, yeni medya ieriklerine
bireylerin kendi talepleri dorultusunda, kiflisel zaman ve mekan seenekleri ierisinde ulaflmas mmkndr. Bu farkl kullanm zellikleri sadece medya ierikleri deil, ayn zamanda aracn kendisinin de kiflisellefltirilebilir olmas ile rneklendirilebilir. 2010lu yllarda cep telefonlar artk kullanclarn talepleri dorultusunda kifliye zel fonksiyonlar barndrabilmekte, kullanclar kendi talepleri dorultusunda bu iletiflim aracna farkl fonksiyonlar ekleyip kartabilmektedir. Bu durum
yeni medya aralarnn geleneksel medyaya gre nasl kiflisel bir kullanm olana
sunduunu gsterir. rnein, geleneksel medyann hakim olduu dnemlerde her
ailenin telefon rehberi evdeki telefonun altnda ailenin tm yeleri iin nmerik
bir yazl hafza sunarken, yeni medyann en ifllevsel aralarndan biri olan cep telefonlar ile birlikte aile telefon rehberleri ifllevlerini yitirmifltir. Artk her bireyin,
her kullancnn ve her telefon sahibinin kendine ait bir telefon rehberi vardr. Her
kullanc kendi nmerik hafzasn yine kendi kiflisellefltirdii aracnda sakl tutar.
yle ki, yeni medya rnlerinin kiflisellefltirilebilir zellikleri sadece bu tr kiflisel
hafza kaytlar ile snrl deildir. Birok yazlm, standart kullanclar iin bile farkl arayzler seebilmesini, kiflilerin bireysel tercihlerine gre farkl tasarmlar yapabilmesini olanakl klar. Bu balamda kiflisellefltirilebilir olma yeni medya rnlerinin dayand en nemli kavramlardan biridir.
Arayz Tabanl / Grsel letiflim

Yeni medya teknolojilerinin en temel ortak zellii, kullanclar ile olan grsel iletiflimi bir ekran aracl ile gereklefltirmesidir. Bu nedenle gnmz ekran iletifliminin en youn olarak kullanld biim ise arayz iletiflimine dayanr. Ekran arayzleri, bilgisayar tabanl elektronik ya da mekanik cihazlarn insan bedeni ile
ynlendirilebilmesini salayan grsel iletiflim yntemlerinin genel addr. Arayzn temel ifllevleri, teknolojik cihazlarn insan bedenine uyum salayabilecek grsel bilgilerin oluflturulmas, ifllevsel bilgilerin grsel ifadelere dnfltrlmesi ve bu
grsel kodlar flnda insan-makine iliflkisinin srdrlebilir bir hale getirilmesi
olarak zetlenebilir. Bylelikle geleneksel bilgisayar kullanm iin gerekli kodlar
ve komut satrlarndan arnmfl bir iletiflim sreci gereklefltirilir. Fare, klavye gibi
aralarn yerini dorudan dokunmatik ekranlarla ynlendirilebilen sistemler alr.
Arayzlerin kullanm alanlar iflte bu ekranlardr, yeni medya ekranlar insan bedeninin ifllevsel zellikleri ile beraber alflr.
155
Arayzleri genel olarak afladaki grsel elemanlarn bir arada kullanlmasyla

ifllevlik kazanr;
Farkl fonksiyonlardaki tufl takmlar,
Kontrol dmeleri,
Sistem iflletim komutlar,
Farkl kullanm seenek tufllar,
Farkl seeneklere ait tipografik ifadeler,
Grafik tabanl gstergeler.
Farkl bilgilere iliflkin yazl metinler.
Yeni medyann bir ok farkl karakteristii bu arayzler ile ortaya kar ve gnmz arayzlerinin en ok kullanld yerler dokunmatik ekranlardr. Dokunmatik
ekranlar teknolojik dnflmlerinde ayr ana bafllk altnda toplanrlar. Bunlar;
Rezistif dokunmatik ekranlar,
Kapasitif dokunmatik ekranlar ve
Kzltesi (Infrared) dokunmatik ekranlar olarak adlandrlr.
Fotoraf 7.5
Yeni medya aralar,
kullanclar ile olan
iletiflimini ekran
arayzlerinde
bulunan grsel
komutlar ile
gereklefltirir.
Rezistif dokunmatik ekranlar, elektronikteki diren prensiplerine dayal olarak

ifllev gren ekranlardr ve ekrandaki tek bir dokunufla tepki verebilirler. Dier ekran trlerine gre daha dayankl, daha esnek ve daha az enerji gerektiren bu ekranlarn en byk zaaf, birden fazla parmak hareketini alglayamamasdr. Kapasitif dokunmatik ekranlar ise, en st yzeyi cam olan ekranlardr. Daha fazla enerji gerektiren bu ekranlarn en nemli kullanm kolayl ise, ayn anda birden fazla dokunuflu hissedebilmeleri ve tepki verebilmeleridir. Bu nedenle hem kolay
kullanm avantajn beraberinde getirirken, hem de daha hassas ve detayl iletiflim
imknn da sunabilmektedir. Kzltesi dokunmatik ekranlar ise, ok yaygn olmayan ve dierlerine gre ok daha maliyetli olan, optik ya da sya duyarl olarak iflleyebilen dokunmatik ekranlardr.
2010lu yllarda, dokunmatik ekranlar, cep telefonlarndan otomobillere, bankaclk ifllerinden karmaflk endstriyel retim srelerine kadar birok farkl alanda kullanlr olmufltur. Dokunmatik ekranlar; bilgilendirme, birebir iletiflim, oyun,
elence, kitle iletiflimi, sosyal medya, mzik, yn ve yol bulma cihazlar, fotoraf
ve video uygulamalar, finans, eitim ve salk gibi olduka farkl ve kapsaml ifllevler iinde kullanlabilmektedir.
156
Yndeflme
Yndeflme; benzer iletiflim
hizmetlerinin farkl iletiflim
flebekeleri aracl ile
taflnabilmesi ve bilgisayar,
telekomnikasyon ve medya
hizmetlerinin bir araya
gelmesidir.
2000li yllarda teknolojinin farkl alanlarda hzla geliflmesiyle birlikte birok aygt
birbirleri ile iliflki iinde geliflim gstermifltir. Bu geliflim sklkla grld alanlar
telekomnikasyon, medya ve bilgisayar teknolojileri olarak sralanabilir. Bu farkl
alanlarn ayn teknolojik altyaplar ve kimi zamanlarda da ayn veri tabanlarn kullanmalar ile ortaya kan yeni iletiflim ortamlar yndeflme olarak tanmlanr. yle ki, gnmz cep telefonlar ayn zamanda bir mzik alar, bir radyo alcs, kimi zaman bir televizyon alcs ve bir a iletiflim ortam bile olabilmektedir. Bu teknolojik alt yapnn oluflabilmesindeki temel e, daha nce de vurguland gibi
saysal iletiflim yntemlerine geifl olarak tanmlanr. Verilerin saysal hale gelmesiyle birlikte kolay oaltlabilir olmufl ve farkl mecralara dnfltrlmesi ifllemleri de daha ncesine gre byk ivme kazanmfltr.
Yndeflme (convergence), telekomnikasyon, medya ve bilgisayar teknolojisi
ile alt yaplarnn bir araya gelmesidir. Bu birleflmeyi mmkn klan fley ise iletilerin saysallaflmasdr. Yeni medyann gndelik yaflamn bu derece iine girmesi ve
gndelik yaflamn akfl iinde bu kadar vazgeilmez bir iletiflim teknolojisi olabilmesinin temel nedenlerinden biri; gnmz teknolojilerinin sadece kullanclar ile
olan iletiflimi deil, ayn zamanda birbirleriyle de sorunsuz bir flekilde uyumlu iletiflebilmesi ve birbirleriyle uyumlu tmleflik bir sistem oluflturabilmesidir. Yndeflme kavram ile tanmlanan bu yeni yaplanma ile birlikte, yeni iletiflim teknolojileri birbirinden bamsz birer teknoloji olmaktan ok, birbirlerini tamamlayan, birbirlerine eklemlenebilen ve bir arada kullanmlar ile gndelik yaflamdaki birok
eksii giderebilen iletiflim ortamlar haline dnflrler. (Binark, 2007).
Teknolojik olarak yndeflme medya retim, datm ve tketiminde dikey bir
yaplanma iinde organize edildii ve yeni iletiflim aralarnn birbirleri ile uyumlanarak bir oklu ortam oluflturabilecek flekilde ifllevsellik kazand durumdur.
Bu adan bakldnda sadece kullanlan aralarn oklu ifllevsel zellikler taflmasndan te, bu zellikleri destekleyecek ieriklerin de birbirleri ile uyumlu olarak retilmesi, datlmas ve kullanlmas ayr nem taflr. Yeni medyay geleneksel medyadan belki de en belirgin flekilde ayran zelliklerin baflnda yndeflme
becerisi saylabilir.
Yeni iletiflim ortamlar, geleneksel medyann her bir farkl ifllevsel zelliini tek
baflnda zerinde bulundurabilir; ancak bu noktadaki temel farkllk bahsi geen
teknolojik beceriden ok bu becerinin ifllevsellik kazanabilmesi iin yeni medyaya
zgn ieriklerin kullanclara sunulmas ve yaygn bir kullanm olana bulabilmesidir. Bu ifllevsel kullanm pratii iin, sadece bireylerin yeni iletiflim aralar ile
olan iliflkisi deil, yeni medya ortamlarnn birbirleri ile etkileflim iinde olmalar
sz konusudur.
Temsil Sistemi ve temevcudiyet

Yeni medya ve geleneksel medya ortamlarnn ortak zelliklerinden biri hepsinin
birer temsil sistemi olmasdr. Geleneksel iletiflim ortamlar olarak fotoraf, film, video ve televizyonlar, nesnelerin, kiflilerin, grntledikleri her fleyin birer temsillerini olufltururlar. Yeni medya aralar da temsil sistemi zerine var olan gelenein temellerinden yararlanr ve nitenin baflnda da belirtildii gibi, bu sreci daha hzl daha kolay ve daha nitelikli yapabilme becerisine sahip olarak tasarlanmfllardr. Tm bu teknolojilerin bireylerde yaratt temel farkllk, doal yntemlerde
oluflamayacak imgeleri oluflturmak, bu imgeleri yine doal yollarla olamayacak fle-
kilde oaltmak ve insanlarn grebilecei hale sokmaktr. Yeni medya tm bu

temsil sistemini var olan halinden daha (iyi-hzl-kolay) gereklefltirirken, ayn
zamanda geleneksel medyann bir uzants olarak ilk kez farkl bir kavram da iletiflim kuramlar iine sokmay baflarmfltr. Bu kavram ise sanal gerekliktir. Sanal
gereklik kavram ilk kez 1989 ylnda boyutlu gzlkler ve eldivenler gibi sanal
gereklik rnlerini reten bir arafltrma merkezini yneten John Lanier tarafndan
kullanlmfltr (Krueger 1991den akt. Steuer, 1992). Sanal gereklik, kavram ounlukla ncelikli olarak teknolojik bir kavram olarak alglanr ve gndelik yaflam
ierisinde sklkla karfllafllan bir karfll yoktur. Oysa yeni medya teknolojilerinin
gndelik yaflam ierisindeki uzantlarnda sanal gerekliklerle sklkla karfllaflmfl
olmamz olasdr. Bilgisayarlar zerindeki kameralar sayesinde uzakta yaflayan yaknlarla yaplan grntl sohbetler, grntl grflmeye olanak tanyan telefonlar ile yaplan konuflmalar aslnda sanal gerekliin ilk ipular olarak alglanabilir.
Sanal gereklikte temel ama, gerekte olmayan bir ortamda gerekten ayrt edilemeyecek kadar hakiki algsal etkileflimde bulunmaktan fazlas deildir. Oysa yeni
medyann bu ncl teknolojileri ile yaplan grntl grflmeler de kiflilerin grntlerini gerekte olamayacak mekanlara taflr ve gerekte yaplamayacak grflmelere olanak salar.
Bir kiflinin yeni medya teknolojilerini kullanarak fiziksel olarak var olamayaca zamanlarda yine fiziksel olarak olamayaca yerlerde olabilmesi durumu temevcudiyet / telepresence kavram ile tanmlanr. temevcudiyet, gelecein tam
anlam ile sanal gerekliine giden yolda yaflanan duyusal ve duygusal deneyimlerden biridir. Bu nedenle sanal gereklii mevcudiyet [presence] ve temevcudiyet [telepresence] kavramlar ile birlikte dflnmek gerekmektedir (Steuer, 1992:
75). Gereklik duygusunu salayan flimdi burada olmak, sanal deneyimle birlikte flimdi ya da sonra burada olmak ya da olmamak biiminde deiflime urar.
Mevcudiyet, fiziksel bir ortamda/evrede var olma duygusu olarak tanmlandnda; bir ara dolaym ile ortaya kan mevcudiyet duygusuna temevcudiyet ad verilir. (Steuer, 1992: 76). Yeni medya teknolojilerinin geleneksel medyadan ayran
en geliflmifl farklardan birisi olarak temevcudiyet kavram rnek gsterilebilir. Yeni medya kiflilere fiziksel olarak var olamadklar yerlerde olabilmeleri olanan tanr. Kiflilerin kendi imgelerini fiziksel olarak ulafltramayacaklar mesafelere gnderebilmelerini salar. nsan bedeninin varlk snrllklarn ortadan kaldrr. 1990larn baflnda, eflitli flirketlerin insanlarn daha uzak bir ortamda bal hissetmenize
yardmc olacak teknolojiler gelifltirmeye alflmas srasnda gelifltirilmifl bu kavram, sadece kiflilerin gndelik bofl zamanlarnda kullanlan bir teknoloji olarak alglanmamaldr. Aksine, havaclktan salk sektrndeki cerrahi uygulamalara, telekomnikasyon hizmetlerinden eitim sektrne kadar ok genifl bir alanda kiflilerin fiziksel olarak zaman ve mekan snrllklarn ortadan kaldrabilmektedir. Hatta risk taflyan bir ok sektr iin alflanlarn fiziksel olarak bir yerde bulunmalarnn yerini tutabilecek bir teknoloji olarak hayati nem tafld durumlar da vardr.
Yeni Temsil Yzeyi Olarak Yeni Ekran

Yukarda sralanan geleneksel medya ile yeni medya arasndaki ayrmlarn tesinde, kullanm biimleri asndan her iki medyann ekran da farkl ifllevsel zelliklere sahiptir. Barber (2008), gnmzn geleneksel medyasnn ekranndan btnyle ayrflan yeni medya ekrann yeni ekran olarak tanmlar ve yeni ekrann
farkllklarn ortaya koyabilmek iin geleneksel ekran tabanl iletiflimden ayrld
ynlerine vurgu yapar. Her fleyden nce yeni ekran etkileflimli bir ekrandr ve ye-
157
158
ni medyann ierikleri ile kullanm biimleri birebir rtflr. Yeni medyann etkileflimli ierikleri, yeni ekrann teknolojik olanaklar ile beslenirken, daha hzl, daha
duyarl olan yeni ekranlarn retimi de, yeni medya ierikleri ile birlikte uyumlu ve
eflzamanl olarak ilerler. Bu iki srecin rtflt durumlarda geliflim ivmesi her zamankinden daha hzldr. Bir yandan teknolojik geliflimin salanmas, dier yandan
da bu teknolojiye uygun ieriin retilmesi en nemli iki sacaya olarak ne kar. rnein; cep telefonlar bu iki sacayann en salam temellerinin atld ve
geliflme ivmesinin en hzl yafland iletiflim teknolojilerinden biridir. an cep telefonlar dokunmatik ekran zerine geliflimini srdrrken, dier yandan bu teknolojinin kullanmna hizmet sunmak iin birok yeni cep telefonu uygulamas hayata geirilmektedir. Bu srecin hzlanmasnda en byk payn etkileflimlilik olduu sylenebilir. Geleneksel medya ekran ile yeni ekran arasndaki en anlaml ayrm, yeni ekrann kullanclarn istekleri dorultusunda ynlendirilebilmesidir.
Fotoraf 7.6
Yeni medyann
etkileflimli ierikleri,
yeni ekrann
teknolojik olanaklar
ile beslenirken, daha
hzl, daha duyarl
olan yeni ekranlarn
retimi de, yeni
medya ierikleri ile
birlikte uyumlu ve
eflzamanl olarak
ilerler.
Grsel-iflitsel iletilerin saysal kodlarla ifade edilebilmesi, grnt ve seslerin

matematiksel ifllemlere dnfltrlebilmesi ve bunlarn sonucu olarak ekranda yer
alabilmesi sadece yeni medyann deil, Barbern (2008) yeni ekran tanmnn da
nemli basamaklarndan birini oluflturur. Buradaki temel ayrm ise, sadece renklerin, seslerin, resimlerin saysal olarak ifade edilmesi deil, davranfl kalplarnn da
saysala uyumlu olarak geliflmesinde yatmaktadr. Yeni ekrann farkll sadece teknolojik olanaklar deil, ayn zamanda bu teknolojilere uyumlu yaflam biimleri ve
kullanm pratiklerine karfllk gelmektedir. Saysallk sadece daha iyi grntnn
daha kolay depolanabilmesi ya da yaynlanabilmesi olanaklarn salamakla kalmaz, ayn zamanda grsel iflitsel ierikleri bir rpda kesip kopyalayp yapfltrlabilen paral yaplara dnfltrr. Bu durum sadece bir kolaylk deildir, yalnzca bir
teknolojik yenilik hi deildir. Bu durum yeni ekran kuflann kltrel zelliklerinin temelini oluflturur ve btnyle teknolojinin kltrel formudur. Yeni ekran,
herfleyi kesip kopyalayabilen ve gerektiinde bir rpda btn ifllemleri geri alabilen bir kuflan kullanm iin gelifltirilmifl bir kltrel biimin temsil yzeyidir.
te yandan yeni ekran belirli amalar ve kavramlar dorultusunda tasarlanmfltr. Bir baflka deyiflle yeni ekran kavramsal bir tasarmdr. ounlukla tmleflik olmas arzulansa da genel anlamda belirli bir kullanm biimi zerine odaklanmfl
elektronik cihazlarn gstergeleri, temsil yzeyleri, grntleme sistemleridir. Yeni
ekran, navigasyon cihazndan cep telefonuna, el bilgisayarndan elektronik kitap
gstericilerine kadar farkl ve eflitli kavramlar zerine odaklanabilir. Farkl kavramsal zellikler taflyabilir ve hatta henz var olamayan yeni kavramlarn ortaya
kmasna nayak olabilir. Dokunmatik ekran teknolojisi daha ncesinde de var
olmasna ramen, en byk atlm cep telefonlar yzeyleri olarak yapmas, bu geliflime rnek gsterilebilir. Oysa cep telefonundan uzun yllar nce birok endstriyel ara, benzeri dokunmatik ekranlar tarafndan ynlendirilebilmektedir. Cep
telefonlarnn yaygn kullanm ve dokunmatik ekranlar sayesinde elde ettii byk ticari baflar, hem ekranlarn daha hassas kontrol edilebilmesi iin bir neden
olufltumufl, hem de kullanclarn bu tr ekranlar kullanmaya ynelik farkl parmak hareketleri gelifltirerek yeni bir kullanm pratii oluflturmalarna yol amfltr.
Son olarak yeni ekran kavram, eskiye atfta bulunarak, eski ile yeni arasndaki farkllklara vurgu yapar ve en son teknolojinin kazandrd olanaklar betimler.
Bu nedenle yeni ekran kavram, her durumda eskisinden teknolojik olarak daha
geliflmifli, daha iyi grnty, daha net resimlere karfllk gelir (Barber, 2008: 111).
te yandan, srekli yeni versiyonlar kan bu teknolojilerin her biri iin de teknolojinin ulaflt son nokta olduunu ileri srmek ok da doru olmayacaktr. Yeni
ekran kavramn kullanrken, buna karfllk gelecek teknik olanaklarn da deiflimini ve dnflmn kabullenmek nemlidir. 2011 ylnda yeni ekran olarak tanmlanan ekran kuflann boyutlu uygulamalarn yaygnlaflmas ile eskiyeceini
flimdiden varsaymak gerekir.
159
160
zet
N
A M A
Kavram olarak yeni medyay tanmlamak.

Laughney (2010), cep telefonlar, saysal kameralar, nternet uygulamalar, mzik alarlar, dokunmatik radyolar ve saysal televizyonlar gibi teknolojileri birer yeni medya ortam olarak sralar.
Bu sralama sonunda ise yeni medyann saysal
temelli teknolojik alt yapsna zellikle vurgu yapar ve son yllarn medya sektrndeki en sk
sorulan sorusunu yeniden gndeme getirir. Yeni
medya ile geleneksel medya arasndaki iliflki nasl kurulabilir? Yeni medya bir saysal devrim mi,
yoksa bir iletiflimsel evrim midir? Bu sorunun olas yantlar aslnda bir bakma yeni medyann kuramsal temelini oluflturan bilgilere karfllk gelmektedir. Castells (2008) yeni medya aralarnn
flekillenmesinde zellikle var olan toplumsal dzen ile iliflkisini vurgularken, kltrel olarak dolaflmda olan sesler imgeler ve szcklerin giderek evrensel yeni bir saysal dile dnfltn
ifade eder. Bu sreci bir yandan yeni iletiflim ortamlarnn kresel hayata entegre olduu, dier
yandan da bireylerin beenilerinin, halet-i ruhiyelerinin yeni iletiflim ortamlarna uyumland
ift ynl bir deiflim olarak grr. Bir baflka deyiflle, yeni medya gnledik yaflam pratikleri iinde kendi teknolojik evrimini srdrrken, dier
yandan da bizzat gndelik yaflamn da deiflimine neden olabilecek sonular ortaya karr. Yeni medyann iflleyiflinin lokomotifini oluflturan
teknolojik geliflmelerin temelinde de bu karfllkl iliflki yatar. Castells yeni medyann yaplanmasnda yaflanan dnflm bir devrim olarak niteler ve bu devrimi bir Enformasyon Teknolojisi
Devrimi olarak tanmlar (2005: 99); ancak bu devrim daha nce de belirtildii gibi sadece teknolojik bir devrim olmaktan ok, sosyolojik etkileri
olan kapsaml bir dnflme de karfllk gelir. Enformasyon Devrimi kavram dnflm temelini
teknolojik deiflim zerine kurar. Ortaya kan
devrimsel dnflmn temelinde tm teknolojik
belirleyici yaklaflmlarda olduu gibi, teknik ve
teknolojik yenilikler yatar. Timisi (2003), bu dnflmn bir Enformasyon Devrimi olarak adlandrlmasnn nedenini, 2000li yllarn yaplanmasnda hakim olan teknolojik devrimin hammaddesinin bilgi olmas olarak aklar.
N
A M A

Yeni medyann karakteristik zellikleri tek baflna ele alndnda bazlarnn aslnda geleneksel
medyann zellikleri ile rtflt grlr; ancak
yeni medyay bu konuda farkllafltran fley, tm
bu zelliklerin bir arada bulunmasyla daha nce elde edilemeyen bir oklu ortam olanann
kullanclara sunulmasdr.
Saysal Dnflm: Saysal devrimin grsel ve
iflitsel iletiflim aralarna en byk etkisi, grnt
ve ses verilerinin saysal ifadelere dnflebilmesi
ile, analog ifllemlere oranla karfllafltrlamayacak
kadar hzl, eflitli veri iflleyebilme ve depolayabilme olanan kazanmasdr. Saysal veri, analog veriye gre daha kolay saklanabilir, fiziksel
olarak analog verileri depolamaktan daha kk
alanlara daha fazla veriyi saklayabilme olana
sunar ve bu verileri defalarca, ayn anda ve en
nemlisi birebir zaman gerektirmeden yeniden
iflleme, maniple etme olanan kazandrr.
Taflnabilirlik: Taflnabilir olma sadece yeni iletiflim aralarnn deil, geleneksel iletiflim aralarnn da en temel sorunlarndan biri olmufltur;
ancak yeni medya iin taflnabilirlik geleneksel
medyadan farkl olarak, birbirinden farkl ifllev
ve uygulamalar kiflilerin her gittii mekana taflyabilmesi zgrl anlamna gelmektedir. Bu
durum yine ifade edildii gibi, yeni medya aralarn her yere taflnabilen birer ok ifllevli svire
aksna dnfltrr.
Zaman ve Mekan Snrsz letiflim: Yeni medya aralarnn iletiflim becerileri sayesinde, retilen grsel ve iflitsel ierikler sadece birer imge
olmaktan kar ve her an iletilebilmeye hazr,
paylafllabilir verilere dnflr. Bu durum ise yeni medyay geleneksel medyadan farkl klar, zaman ve mekandan bamsz bir iletiflim arac haline getirir. Yeni medyann bnyesinde barndrd olanaklar, kiflilerin iletiflim ihtiyalarnn giderilmesindeki zaman ve mekan snrllklarn
ortadan kaldrr.
Eflzamanszlk: Williams, Rice ve Rogers, yeni
medyay tanmlarken farkl konu bafllna
vurgu yapar ve yeni medyay geleneksel medyadan ayran temel ayrmlar ortaya koyar (1988;
10-13) ve yeni medyann karakteristik zelliklerini sralarken etkileflim, kitlesizlefltirme ve eflzamansz olabilme kavramlarn kullanr. Yeni medya bu anlamda en nemli farkllk olarak, eflzamansz iletiflim srelerini temel bir ayrm olarak
ortaya koyar. Eflzamansz iletiflim kavramn izleyicilerin ara ile olan iletiflim srecini tanmlar.
Yeni medya ieriklerini izleyiciler ancak kendileri haberdar olduklar, kendileri diledikleri zamanlarda ve yine kendi tercih srasna gre seer ve
izlerler. Bylece geleneksel medyann temel karakteristii olan, bir kaynaktan retilen bir iletinin topluca ve ayn anda bir kitleye iletilmesi koflulu krlmaya urar. Yeni medya ierikleri topluca ve ayn anda deil, bireysel olarak ve farkl
zamanlarda oluflan iletiflim srelerine karfllk
gelir. Bu durum, geleneksel medyann eflzamanl iletiflim srecine karfln, eflzamansz bir iletiflim
srecine karfllk gelir ve yeni medya ieriklerinin eflzamanszl olarak tanmlanr.
Etkileflimlilik: lk bakflta etkileflimli bir medyann kullanclarna sunduu olanaklar ok anlaml grnmeyebilir; oysa yeni medyann yeni olarak tanmlanmasndaki temel satrbafllarndan biri; yeni medyann geleneksel medyaya gre kullanclarna etkileflimli bir iletiflim ortam sunabilmesidir. yle ki; bu durum iletiflim srecinde
kaynak ile alcy eflit konuma getirir. Her alc
ayn zamanda potansiyel bir kaynak olabilme
olanana da sahiptir. Geleneksel medyann tek
ynl iletiflim srelerine karfln yeni medyann
etkileflimli iletiflim olana, ker kullancnn kanal
zerinde eflit hak sahibi olmasna yol aar ve kanal kullanarak iletilerini kodlayabilmek iin tm
kullanclarn birbirleri ile ayn haklara sahip olmalarn salar.
Kitlesizlefltirme: Yeni medya dahilinde kodlanan iletilere alclarn hani zamanda, hangi ortamda ve hangi aralarla eriflilecei olduka deiflkendir. Bu durum karflsnda yeni medya alclar, geleneksel medya alclar ile karfllafltrldnda geleneksel anlamda anlafllan bir kitleden
sz etmek olanakszdr. Geleneksel kitle iletiflim
aralarnn ayn anda, ayn iletiye ulaflan hedef
kitlesine karfln, yeni medya alclar eflzamansz
bir iletiflim sreci ierisindedir ve ayrca iletilerin
kayna olabilme yetisine de sahip olarak alflldk anlamda bir kitlesel btnlk oluflturmazlar.
Bu kavram yeni medyann iletiflim srecinde kit-
161
lesizletirme olarak tanmlanr (Williams, Rice ve

Rogers, 1988).
A Eriflimi: Yeni medyann en temel zelliklerinden biri de, kullanclarna bu olanaklar ayn
anda sunabilme becerisidir. nsanlarn yeni medya ortamlarn kendi gndelik yaflamlarnn bir
paras haline dnfltrmelerinin temelinde bu
kullanm pratiklerini elde edebilmeleri yatar. A
teknolojisi, bireyleri kresel bir alana taflr ve kresel bir alanda temsil edilebilme olanan kazandrr. Yeni medya ortamlar bu nedenle yksek bir satn alma talebi oluflturan ticari nesnelere dnflr ve bu aralara sahip olan kifliler birer
yeni medya kullancs haline gelir. flte aktif bir
yeni medya kullancs, gndelik yaflam ierisinde a zerinde varln srdrebilecek aralara
sahip olan ve bu aralar etkin bir flekilde kullanarak, evrimii gndelik yaflam pratiklerini srdrebilen kullanclar olarak tanmlanabilir.
Kiflisellefltirebilme: Geleneksel medyann en
gl temsilcilerinden biri olan televizyon yaynlar, herkes iin ayn zamanda ayn iletiyi birka
kanal seenei dahilinde srdrrken, yeni medya ieriklerine bireylerin kendi talepleri dorultusunda, kiflisel zaman ve mekan seenekleri ierisinde ulaflmas mmkndr. Bu farkl kullanm
zellikleri sadece medya ierikleri deil, ayn zamanda aracn kendisinin de kiflisellefltirilebilir olmas ile rneklendirilebilir. 2010lu yllarda cep
telefonlar artk kullanclarn talepleri dorultusunda kifliye zel fonksiyonlar barndrabilmekte, kullanclar kendi talepleri dorultusunda bu
iletiflim aracna farkl fonksiyonlar ekleyip kartabilmektedir. Bu durum yeni medya aralarnn
geleneksel medyaya gre nasl kiflisel bir kullanm olana sunduunu gsterir.
Arayz Tabanl / Grsele Dayal letiflim: Yeni medya teknolojilerinin en temel ortak zellii,
kullanclar ile olan grsel iletiflimi bir ekran aracl ile gereklefltirmesidir. Bu nedenle gnmz ekran iletifliminin en youn olarak kullanld biim ise arayz iletiflimine dayanr. Ekran
arayzleri, bilgisayar tabanl elektronik ya da mekanik cihazlarn insan bedeni ile ynlendirilebilmesini salayan grsel iletiflim yntemlerinin genel addr. Arayzn temel ifllevleri, teknolojik
cihazlarn insan bedenine uyum salayabilecek
grsel bilgilerin oluflturulmas, ifllevsel bilgilerin
grsel ifadelere dnfltrlmesi ve bu grsel kod-
162
lar flnda insan-makine iliflkisinin srdrlebilir bir hale getirilmesi olarak zetlenebilir. Bylelikle geleneksel bilgisayar kullanm iin gerekli
kodlar ve komut satrlarndan arnmfl bir iletiflim
sreci gereklefltirilir. Fare, klavye gibi aralarn
yerini dorudan dokunmatik ekranlarla ynlendirilebilen sistemler alr.
Yndeflme: Yndeflme (convergence), telekomnikasyon, medya ve bilgisayar teknolojisi ile
alt yaplarnn bir araya gelmesidir. Bu birleflmeyi mmkn klan fley ise iletilerin saysallaflmasdr. Yeni medyann gndelik yaflamn bu derece
iine girmesi ve gndelik yaflamn akfl iinde
bu kadar vazgeilmez bir iletiflim teknolojisi olabilmesinin temel nedenlerinden biri; gnmz
teknolojilerinin sadece kullanclar ile olan iletiflimi deil, ayn zamanda birbirleriyle de sorunsuz
bir flekilde uyumlu iletiflebilmesi ve birbirleriyle
uyumlu tmleflik bir sistem oluflturabilmesidir.
Temsil Sistemi ve temevcudiyet: Bir kiflinin
yeni medya teknolojilerini kullanarak fiziksel olarak var olamayaca zamanlarda yine fiziksel olarak olamayaca yerlerde olabilmesi durumu temevcudiyet / telepresence kavram ile tanmlanr. te mevcudiyet, gelecein tam anlam ile sanal gerekliine giden yolda yaflanan duyusal ve
duygusal deneyimlerden biridir. Bu nedenle sanal gereklii mevcudiyet [presence] ve temevcudiyet [telepresence] kavramlar ile birlikte dflnmek gerekmektedir (Steuer, 1992: 75). Gereklik duygusunu salayan flimdi burada olmak,
sanal deneyimle birlikte flimdi ya da sonra burada olmak ya da olmamak biiminde deiflime
urar. Mevcudiyet, fiziksel bir ortamda/evrede
var olma duygusu olarak tanmlandnda; bir
ara dolaym ile ortaya kan mevcudiyet duygusuna temevcudiyet ad verilir. (Steuer, 1992: 76).
Yeni medya teknolojilerinin geleneksel medyadan ayran en geliflmifl farklardan birisi olarak temevcudiyet kavram rnek gsterilebilir. Yeni
medya kiflilere fiziksel olarak var olamadklar
yerlerde olabilmeleri olanan tanr.
Yeni Temsil Yzeyi Olarak Yeni Ekran: Yukarda sralanan geleneksel medya ile yeni medya arasndaki ayrmlarn tesinde, kullanm biimleri asndan her iki medyann ekran da farkl ifllevsel zelliklere sahiptir. Barber (2008), gnmzn geleneksel medyasnn ekranndan btnyle ayrflan yeni medya ekrann yeni ekran olarak tanmlar ve yeni ekrann farkllklarn ortaya koyabilmek iin geleneksel ekran tabanl iletiflimden ayrld ynlerine vurgu yapar.
Her fleyden nce yeni ekran etkileflimli bir ekrandr ve yeni medyann ierikleri ile kullanm
biimleri birebir rtflr. Yeni medyann etkileflimli ierikleri, yeni ekrann teknolojik olanaklar ile beslenirken, daha hzl, daha duyarl olan
yeni ekranlarn retimi de, yeni medya ierikleri
ile birlikte uyumlu ve eflzamanl olarak ilerler.
Geleneksel medya ekran ile yeni ekran arasndaki en anlaml ayrm, yeni ekrann kullanclarn istekleri dorultusunda ynlendirilebilmesidir. Yeni ekran, her fleyi kesip kopyalayabilen ve
gerektiinde bir rpda btn ifllemleri geri alabilen bir kuflan kullanm iin gelifltirilmifl bir
kltrel biimin temsil yzeyidir.
163
Kendimizi Snayalm
1. Afladaki iletiflim biimlerinden hangisi yeni medya
ortamlar arasnda saylamaz?
a. Film gsterimleri
b. Cep telefonlar uygulamalar
c. nternet uygulamalar
d. Etkileflimli televizyon yaynlar
e. Saysal mzik alar uygulamalar
2. Afladakilerden hangisi dnyadaki ilk nternet uygulamasnn addr?
a. CERNNET
b. TTNET
c. ARPANET
d. BARNESNET
e. LOSANGELESNET
3. sviredeki CERN Arafltrma Enstitsnde yapt
alflmalarla ilk baflarl nternet denemesini gereklefltiren bilim insan afladakilerden hangisidir?
a. Tim Barners-Lee
b. Manuel Castells
c. Bill Gates
d. Guglielmo Marconi
e. John Baird
4. Yeni medyann yaplanmasnda yaflanan dnflm
bir devrim olarak niteleyen ve bu devrimi Enformasyon
Teknolojisi Devrimi olarak tanmlayan kuramc afladakilerden hangisidir?
a. Alvin Toffler
b. Manuel Castells
c. Lev Manovich
d. Frederick Williams
e. Glen Creeber
5. Analog ve saysal grnt teknolojileri ile ilgili afladaki ifadelerden hangisi yanlfltr?
a. Saysal grnt sistemleri, analog sistemlere
oranla karfllafltrlamayacak kadar hzldr.
b. Saysal grnt sistemleri, analog sistemlere
oranla daha fazla veriyi depolayabilme becerisine sahiptir.
c. Saysal grnt sistemleri, analog sistemlere gre daha kolay ifllenebilen sistemlerdir.
d. Saysal grnt sistemleri, analog sistemlere gre kullanclarna daha az eflitlilik sunarlar.
e. Saysal grnt sistemleri, analog sistemlere gre daha fazla ifllevsel zelliklere sahiptir.
6. Yaflanan teknolojik deiflimin aslnda toplumsal bir

dnflm olduunu vurgulayan; Makine her zaman
teknolojik olduundan daha ok toplumsaldr ifadesi
afladaki kuramclardan hangisine aittir?
a. Gilles Deleuze
b. Nam June Paik
c. Manuel Castells
d. Lev Manovich
e. Alvin Toffler
7. Afladaki kavramlardan hangisi yeni medyann karakteristik zelliklerinden biri deildir?
a. Etkileflimsizlik
b. Saysal dnflm
c. Kitlesizlefltirme
d. Eflzamanszlk
e. A Eriflimi
8. Yeni medyann ift ynl bir iletiflim ortam sunmasna ne ad verilir?
a. Etkileflimlilik
b. A Eriflimi
c. Eflzamanszlk
d. Saysal dnflm
e. Kitlesizlefltirme
9. Yeni medyann farkl kullanm taleplerine gre farkl fonksiyonlar ekleyip karabilecekleri kifliye zg, bireyci bir ara olmasna ne ad verilir?
a. Etkileflimlilik
b. A Eriflimi
c. Eflzamanszlk
d. Saysal dnflm
e. Kiflisellefltirebilme
10. Yeni medya ortamlarnda insan bedenine uyum salayabilecek grsel bilgilerin oluflturulmas, ifllevsel bilgilerin grsel ifadelere dnfltrlmesi ve bu grsel
kodlar flnda insan-makine iliflkisinin grsel komutlar
ve seenekler ile srdrlebilir bir hale getirilmesini
salayan temel kavram afladakilerden hangisidir?
a. Arayz
b. Bellek
c. Saysal iletiflim
d. Analog iletiflim
e. Yndeflme
164
Okuma Paras
OYNAMAK MI OYNAMAMAK MI, YOKSA TM MESELE BLEREK OYNAMAK MI?
Prof.Dr. MUTLU BNARK Baflkent niversitesi letiflim
Fakltesi
Dijital oyun oynama pratii anaakm medyann ve kamusal aktrlerin gndemine ounlukla oyun ieriindeki fliddet eylemleri, oyuncunun fliddet eylemine karflmas, dahil olmas veya fliddet eyleminin kurban olmas fleklinde geliyor. Yakn zamanlarda Erzurumda
meydana gelen Musa Kang cinayeti de, kurbann devasa evrimii oyun dnyasnda yaratt karakterlere iliflkin ticari faaliyetlere younlafllarak gndeme getirildi.
Bu haberlerde, devasa evrimii oyun dnyasnda gelifltirilen karakterlerin (avatar) veya oyun ii malzemelerin
(item) satfl zerinden elde edilen yksek meblalara
vurgu yaplyor. Anaakm medyada bilgisayar oyunlarnn oynanmas aflr, eksik veya yanlfl temsil ediliyor.
rnein, Sabah gazetesinde 12 Kasmda bafllatlan yaz
dizisinin bafll Sanal Dnyann Tutsaklar olup, oyuncularn bafltan oyun dnyasna baml olduu varsaylyor, oyuncu ve oyunlara iliflkin etiketlemeler yeniden
retiliyor. Gerek bu yaz dizisinin ilk blmnde gerekse dier yaygn anaakm medyada, oyun ii ticari etkinlikler tartflmalarda n plana karlyor. Hi flphesiz,
oyun iinde karakter gelifltirmek ve gerekli malzemeyi
almak iin gerek para ederi zerinden sanal para kullanlyor (premium kartlar). Oyuncular, gerek hayatta
oyun parasn satn almann yan sra, oyunda ihtiya
duyduklar baz aksesuvarlar ve eflyalar da satn alabiliyor. Elbette bu kadar alcnn olduu bir oyun ii ekonomide satclarn da olmas doal bir geliflmedir.
KL EKONOMK BR AKIfi YAfiANIYOR
rnein, sahibinden.com sitesinde yaynlanan Metin2
adl hesaplarnda 91inci kademede bir karakter 9,999
TLye satlkken, 86nc kademede bir karakter ise 4,500
TL karfll satlyor (www.yenimedya.wordpress.com).
Devasa evrimii oyunlarda oyunii ekonomide baflar
ve kr, karakterin dzeyinin ykseklii ve malzemenin
niteliiyle ortaya kyor. Gnseli Bayraktutan-Stcyle
birlikte 2007-2008 arasnda Tbitak destei ile gereklefltirdiimiz nternet Kafelerde Dijital Oyun Oynama
Edimi (107k039 numaral) adl etnografik alan arafltrmamzda, evrimii ekonominin evrim dfl ekonomik
boyutlar olduunu da saptamfltk. Oyuncularn oyun
iinde kullanlan paralara gereksinim duymalar, bu paralarn gerek hayatta da alnp satlmasna yol ayor,
bu da oyunla iliflkili evrimdfl bir ekonomiyi gelifltiriyor. rnein bu ikili ekonomik akfl arafltrmamzn baz katlmclar flu flekilde ifade ediyor: fiu an 80 ile benim arm var onun piyasas normalde 2 milyar falan
bendeki itemlerle falan 4 milyar flu anda da satacam
bir ar elemann gelmesini bekliyorum byle yani Premium, Ticket da aldm hem de baya bir aldm. (Erkek, 21 yafl, niversite rencisi); bir dier katlmc
ise flyle der: Genelde Knight Onlineda arlar yetifltirip satyorum. Baya iyi para kazanyorum. Ortalama
350 milyondan bafllyor arlar. (Erkek, 19 yafl, niversite rencisi); baflka bir katlmc, Mersinden bir arkadaflma satmfltm nternetten tanflmfltk onlarda yzyze grflmedik banka hesabi araclyla satmfltm karakterimi. Karakteri 25 TLe satmfltm evet 2 yl evvel 25
TLye satmfltm (Erkek, 20 yafl, niversite rencisi) diyor. (Dijital Oyun Rehberi, 2009, Kalkedon Yaynlar).
Arafltrmamzn bir dier ilgin bulgusu, tpk inde olduu gibi, Trkiyede de ekonomik boyutlarnn genifllii-yaygnl bilinmese de baz devasa evrimii oyunlarda char gelifltirimi yapan altn iftilerinin varolduuna iliflkin gerek dijital oyuncularn gerekse baz nternet kafe sahiplerinin aklamalaryd. Devasa evrimii oyun dnyasnda ve onun sentetik dnyasnn dflna taflnan ekonominin varl zerinde mutlaka durulmas gereken toplumsal ve ekonomik bir olgudur.
Ancak, dijital oyun oynamak trdefl bir edim deildir.
Oyun trleri olduu gibi oyuncu trleri de vardr. stelik oyun oynamak, Huizingay izlersek kurallara uymak demektir. Dolaysyla, anaakm medyann ve kamusal aktrlerin gndeme getirdii gibi, bilgisayar
oyunlar ve oyuncu arasndaki etkileflim sadece bamllk, oyun ieriklerinde dolaflma sokulan ve temsil edilen fliddet veya oyun ii-dfl ekonomi temelinde ele
alnmamaldr. Bayraktutan-Stcnn dedii gibi oyun
oynama pratii ciddi bir ifltir ve kesinlikle ideolojiktir!
(2009: 321).
Sorun oyun oynamak veya oynamamak deildir; tm
mesele, oyunu bilerek ve farknda oynamaktr... Neyi
bilerek ve nelerin farknda olarak? diye soracak olursanz; bu noktada oyun oynamay bilmek iin yeni medya okuryazarl beceri ve donanmnn zellikle medya okuryazarl kapsamnda gerek ocuklara, genlere
ve yetiflkinlere kazandrlmas gerekiyor. Sonia Livingstone baflkanlnda Avrupa Birlii tarafndan desteklenen ve 20den fazla Avrupa lkesinden arafltrmacnn
dahil olduu EUKIDSONLINE adl projede yeni medya-
nn-zellikle nternetin gvenli kullanmna iliflkin deerlendirmeler ve zm nerileri gelifltirilmeye alfllmfltr. Bu proje kapsamnda, Livingstone Internet Literacy, Young Peoples Negotioation of New Online Opportunities alflmasnda nternet okuryazarlnn gerekliliini tartflmfltr: nternet okuryazarl, beceriler,
deneyimler, metin, kurumlar ve nternete iliflkin kltrel deerler nedeniyle geleneksel okuryazarlklardan
farkldr (2008:106-107). nternet okuryazarl bireyin
evrimii olanaklardan yararlanrken, evrimii risklere
karfl da donanml olmasn salar, bylece evrimii
olanaklardan da yararlanmasnn nn aar.
YEN BR BAKIfi AISI ELDE ETMEL
zlce dersek, nternet okuryazar olan birey, nternette risk yaratabilecek ieriklere eriflim konusunda bir eflit farkndalkla donanmfl olarak bu ieriklere eriflir.
Bylece, yeni medya ortamlar olan nternet, nternet
kafeler ve dijital oyunlar teknotoplumsal uzamlar olarak toplumsal iletiflimin ve demokratik deiflimin aralar olarak kullanlabilir ve birey evrimii dnyada gereklefltirdii eylemlerin sorumluluunu alabilecek duruma gelir. Bu balamda yeni medya okuryazarlnn
hedefi nternet kafelerde oyun oynama edimi srasnda
genlerin, sanal dnyaya ve oradaki temsil pratiklerine
dair farkndalk gelifltirebilmesi, retimin meta deerini
grebilmesi, anlatlardaki verili ve egemen ideolojiyle
deerleri (rnein cinsiyetilik, homofobi, rklk, etnik milliyetilik vb.) (zellikle nefret sylemini) fark etmesi, gstergeler ve temsil pratikleri arasndaki ba
kurmas ve belli bir medya estetiinin retildiini kavrayan bakfl as elde etmesidir. Bu farkndalk ve duyarllk genlerin sanal uzam sadece tketim pratii
olarak grmelerinden teye geerek, bir retim alan
olarak kullanmalarn da teflvik edebilir. Yeni medya
okuryazarl, bireylerin sivil yurttafllar olarak potansiyellerinin geliflmesinde aile ve kamu kurumlar gibi sosyal ve politik aktrlerin makro politik ve ekonomik
balamlarda sorumluluklar olduunu vurgular.
BU SORUMLULUKLAR NELERDR?
nternet kafelerin nternete kamusal eriflim meknlar
olarak potansiyelleri keflfedilmeli ve kullanlmaldr;
nternet kafe iflletmecileri, ebevenyler ve kamusal aktrler dijital oyuna ve oyun trlerine iliflkin bilgilendirilmelidir; Dijital oyun trlerine (yafl ve tema bazl)
iliflkin snflandrma sistemi biran nce gelifltirilmeli ve
uygulanmaldr; nternet kafelerin ve dijital oyunlarn
ana akm medyada olumsuz temsilleri yerine, eflitli
165
olumlu kullanm biimlerine vurgu yaplmaldr; bu

durumda arafltrmaclara dflen sorumluluk, bu meknlarn ve oyunlarn ana akm medyada temsilini zmlemektir; Formel eitim kurumlarnda ders ii pratikte
dijital oyun kltr farkl ve eflitli ynleriyle tantlmaldr; Eitimcilere, ailelere ve ana akm medya profesyonellerine ynelik olarak dijital oyun kltr konusunda (zellikle trler, oyun ii iletiflim ve oyun ekonomisi) konusunda bilgilendirme toplantlar kamusal
aktrler ve ilgili akademik kurulufllar tarafndan yaplmaldr; Kamu aktrleri konuyla ilgili tm aktrleri dahil edecek flekilde politika gelifltirmelidir; geleneksel
oyun ortam ve trlerinin nostaljik bir flekilde tantlmas yerine, toplumsal bir grng haline gelmifl olan dijital oyun ve dijital oyun ortamlar oyuncu baznda daha kapsaml olarak (almlama, haz vb. kavramlarla) alfllmaldr; Elektronik spor olarak tanmlanabilecek
nternet kafelerde grlen pro-gamer etkinliklerine ynelik kapsayc bir politika gelifltirilmelidir (Binark, Bayraktutan-Stc, Buak, 2009). Bylece birey, makbul
ve gzetilen, korunan ve kollanan, srekli gzetim altnda tutulan edilgen vatandafltan, davranfllarnn ve
kanlarnn toplumsal sorumluluunu stlenen katlmc ve etkili yurttafla dnflebilir. Szn z, sorun oyun
oynamak veya oynamak, oynatmamak deildir; temel
mesele, farknda olarak dijital oyun oynamann gerekleflmesidir. Bu temelde de, yukarda ayrntl olarak
aklanan sorumluluklar listesinde acil grev, Milli Eitim Bakanlna, yeni medya okuryazarl izlencesi ve
uygulamalar gelifltirmeye, ebeveyleri ve eiticileri dijital oyun kltr, yeni medyann olanaklar, olaslklar
ve riskleri konusunda bilgilendirici yetiflkin eitimleri
dzenlemeye dflyor.
evrimii olanaklar
Kresel enformasyona eriflim
Eitim kaynaklar
Eski ve yeni arkadafllar iin toplumsal alar
Elence, oyunlar
Kullanc tarafndan yaratlmfl ierik retimi
Yurttafl katlm/politik katlm
Kimliin ifadesinde mahremiyet
Topluluklarla balar/aktivizm
Teknoloji uzmanl ve okuryazarl
Kariyer geliflimi veya istihdam
Kiflisel/salk cinsellie dnk tavsiye
Uzman gruplar ve fan siteleri
Uzaktakilerle deneyim paylaflm
166

evrimii riskler
Yasadfl ierik
Pedofiller, grooming, yabanclar
Aflr veya cinsel fliddet
Dier zararl veya saldrgan ierikler
Irk/nefret materyali/aktiviteleri
Reklam/ticari ikna
Tarafl/yanlfl enformasyon (tavsiye, salk)
Kiflisel bilginin istismar
Siberkabadaylk, taciz
Kumar, finansal sular
Kendine zarar (intihar, anoreksiya, vd.)
Mahremiyetin ihlali
Yasadfl aktiviteler (korsanlk, dosya ykleme)
1. a
Kaynak:
http://www.birgun.net/forum_index.php?news_code=1258461734&year=2009&month=11&day=17
Ayrca konu ile ilgili olarak okumanz yararl olacaktr;
Binark, Mutlu vd. (Der.) (2009) Dijital Oyun Rehberi.
stanbul: Kalkedon Yaynlar.
8. a
2. c
3. a
4. b
5. d
6. a
7. a
9. e
10. a
Yantnz yanlfl ise Kavram Olarak Yeni Medya blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Saysal Dnflm blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Saysal Dnflm blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Yeni Medyann Karakteristik zellikleri blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Etkileflimlilik blmn
Yantnz yanlfl ise Kiflisellefltirebilme blmn yeniden gzden geiriniz.
Yantnz yanlfl ise Arayz Tabanl / Grsel letiflim blmn yeniden gzden geiriniz.

Sra sizde 1
Gndelik yaflammzda analog dflnce ve yaflam tarznn deiflme urad en nemli konu telekomnikasyon alannda gerekleflmifltir. Daha nce her ailenin bir
telefon rehberi varken artk her kifliye ait telefon rehberi kiflilere zel tmleflik cihazlarn iinde kaytldr. Birok kifli telefon numaralarn bile akllarnda tutmaya
gerek duymaz. Kifliler ve telefon numaralar cep telefonlarnn hafzasnda sakl kalr ve numaralar deifltike gncellenir.
Sra sizde 2
Gndelik yaflamda kullanlan cep telefonlar, bilgisayarlar, tabletler ve oklu ortam aralar ve yn bulma
aralar birer etkileflimli iletiflim ortamdr.
167
Kaynaklar
Altunay, Alper. (2001) Elektronik Grnt Sanat,
Adam Sanat. Austos Say: 187. stanbul: Adam Yaynlar.
Altunay, Alper. (2004) Mekanik Sanattan Elektronik Sanata Geifl ve Video Sanat. Eskiflehir: Anadolu niversitesi Yaynlar.
Altunay, Meltem Cemilolu. (2010) Gndelik Yaflam
ve Sosyal Paylaflm Alar: Twitter ya da Pt pt net
leti-fl-im. 31-56, Say 12, 2010, stanbul: Galatasaray
niversitesi Yaynlar.
Ballard, Barbara. (2007). Designing the Mobile User Experience. The Atrium: John Wiley & Sons Ltd.
Barber, John F. (2008) Digital Archiving and The New
Screen, Transdisciplinary Digital Art: Sound, Vision
and the New Screen. Berlin: Springer.
Binark, Mutlu. (der) Gnseli Bayraktutan St. (2007)
Teknognlklerdeki ok(lu) Sessiz Yaflamlar: Yeni
Medyann Sessiz Enstrmanlar - Yeni Orta Snf
Genlik, Yeni Medya alflmalar. Ankara: Dipnot
Yaynlar.
Bentkowska-Kafel, Anna, Trish Cashen and Hazel
Gardiner (ed). Digital Visual Culture. Theory and
Practice. Malta: Gutenberg Press.
Blijker, Wiebe E., Hughes, Thomas P. Ve Pinch Trevor
(der) (1987) The Social Construction of
Technological Systems: New Directions in the
Sociology and History of Technology, Cambridge:
MIT Press.
Briggs, Asa and Peter Burkee (2004) Medyann Toplumsal Tarihi: Gutenbergten nternete. ev: brahim fiener. stanbul: zdflm Yaynlar.
Castells, Manuel. (2008) Enformasyon a: Ekonomi,
Toplum ve Kltr. Birinci Cilt. A Toplumunun Ykselifli. ev: Ebru Kl. stanbul: Bilgi niversitesi
Yaynlar.
Creeber, Glen and Royston Martin. (2009) Digital
Cultures. Glasgow: McGraw-Hill.
Datafl, E. Yurttafllk Haklarnn nflas Ekseninde Eskiflehir Yerel Basnndan Online (evrimii) Bir rnek:
Midas Gazetesi. (inde) Yeni Medya alflmalar.
(Der.) Mutlu Binark. Ankara: Dipnot Yaynevi.
Durmaz, Ahmet. (1999) Dijital Televizyonun Temelleri.
Eskiflehir: Anadolu niversitesi Eitim, Salk ve Bilimsel Arafltrma alflmalar Vakf Yaynlar.
Geray, Haluk (2003) letiflim ve Teknoloji: Uluslararas

Birikim Dzeninde Yeni Medya Politikalar. Ankara: topya.
Gere, Charlie. (2008) Digital Culture. London: Reaktion
Books Ltd.
Kl, Levend. (2008) Fotoraf ve Sinemann Toplumsal
Laughey, Dan. (2010) Medya alflmalar. ev: Ali Toprak. stanbul: Kalkedon Yaynlar.
Lister, Martin. Jon Dovey, Seth Giddings, Iain Grant,
Kieran Kelly. (2009). New Media: A Critical
Introduction. London and New York: Routledge.
Manovich, Lev. (2003) New Media From Borges to
HTML. The New Media Reader. Ed. Noah WardripFruin & Nick Montfort. Cambridge, Massachusetts.
Steuer, Jonathan (1992). Defining Virtual Reality:
Dimensions Determinig Telepresence. Journal of
Communication. 42 (4).
Stevenson, Nick. (2008) Medya Kltrleri: Sosyal Teori
ve Kitle letiflimi. ev: Gze Orhon - Barfl Engin Aksoy.Ankara: topya Yaynlar.
Timisi, Nilfer. (2003) Yeni letiflim Teknolojileri ve Demokrasi. Ankara: Dost Kitabevi Yaynlar.
Toffler, Alvin. (1981) nc Dalga. (ev.Ali Saban) stanbul : Altn Kitaplar.
Toprak, Ali. Ayflenur Yldrm, Eser Aygl, Mutlu Binark, Senem Breki, Turul omu. (2009) Toplumsal Paylaflm A Facebook: Grlyorum yleyse
Varm. stanbul: Kalkedon Yaynlar.
Williams, Frederick. Roland E. Rice, Evertt M. Rogers.
(1988) Research Methods And The New Media. London: The Free Press.

Hareketli Görüntünün Tarihi

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Hareketli Görüntünün Tarihi

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2410

Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Hareketli Grntnn Tarihi

FLM TARHNE GRfi ..................................................................................

Videonun Tarihi ....................................................................... 34

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................

Film ve Videonun Kullanmlar Tarihi........... ......................... 50

Yksek Tanmlamal Grnt Yaynclnn Tarihesi ....... 78

Film Sanatn Ortamnda ......................................................... 92

Video Sanatn Ortamnda....................................................... 116

amzn Grsel letiflim Ortam Olarak

HAREKETL GRNTNN TARH

tarihinin bafllangcndaki dayanak noktalarn tanmlamak.

Film Tarihine Girifl

Film tarihinin bafllangcndaki dayanak noktalarn tanmlamak.

Film Hareketli Grnt Sinema

Hareketli Grntnn Tarihi

Atabaka zlenimi Keflfi

1. nite - Filmin Tarihi

Hareketi oluflturan evre resimlerinin bir btn olarak ya da ksmi aralklarla

Sinemann douflu ncesindeki icatlar sralamak ve temel alflma

Hareketli Grntnn Tarihi

1. nite - Filmin Tarihi

Hareketli Optik Oyuncaklar

Hareketli Grntnn Tarihi

1. nite - Filmin Tarihi

Hareketli Grntnn Tarihi

1. nite - Filmin Tarihi

Hareketli Grntnn Tarihi

Yzeye Yanstlan Grnt ve Optik Tiyatro

1. nite - Filmin Tarihi

Hareketin yzey zerine ilk kaytlarn zetlemek.

Fotorafn keflfi insann iindeki kaydetme isteinin bir sonucuydu. Gereklii ve

Hareketli Grntnn Tarihi

1. nite - Filmin Tarihi

Hareketli Grntnn Tarihi

Mareyin Fotoraf Tfei

1. nite - Filmin Tarihi

HAREKETL GRNTLERN FLME KAYDEDLMES

Hareketli grntlerin selloit film zerine ilk kaytlarn zetlemek.

Thomas Alva Edison ve Kinetograf

Selloit: 1870de keflfedilen

Hareketli Grntnn Tarihi

1. nite - Filmin Tarihi

lk Stdyo: Kara Maria (Black Maria)

Hareketli Grntnn Tarihi

nceleri yirmi saniyelik sonralar ise kinetoskopun snrl ykleme kapasitesi

1. nite - Filmin Tarihi

Edison ve Dicksonn bu bulufllarnn nemi bir sonraki yzylda ok daha iyi

Lumire Kardefller ve Sinematograf

Hareketli Grntnn Tarihi

1. nite - Filmin Tarihi

Hareketli Grntnn Tarihi

Sinemann ortaya kflna ve geliflmesine katks olmufl kiflileri ve

Teknoloji-retim-sanayi zinciri iersindeki geliflim, birbirini tetikleyen olaylar ve

1. nite - Filmin Tarihi

Hareketli Grntnn Tarihi

1. nite - Filmin Tarihi

Film tarihinin bafllangcndaki dayanak noktalarn tanmlamak.

Sinemann douflu ncesindeki icatlar sralamak ve temel alflma prensiplerini aklamak.

Hareketin yzey zerine ilk kaytlarn zetlemek.

Hareketli Grntnn Tarihi