4 Izvodi i diferencijali

18

Izvodi i diferencijali

Neka je funkcija f (x) definisana u intervalu (a, b), i neka je x0 (a, b) i

x0 + h (a, b). Tada se izraz
f (x0 + h) f (x0 )
(1)
h
zove srednja brzina promene funkcije f (x) na odsecku [x0 , x0 + h].
Ovaj izraz se moze interpretirati i tako da x predstavlja vreme, a y = f (x)
duzinu preenog puta pri pravolinijskom kretanju jedne tacke. Tada (1) predstavlja kolicnik preenog puta (f (x0 + h) f (x0 )) u vremenskom intervalu
duzine x0 + h x0 = h, odosno srednju brzinu tog kretanja od trenutka
x = x0 do trenutka x = x0 + h. Geometrijski posmatrano odnos (1) predstavlja koeficijent pravca prave (secice) koja prolazi kroz tacke M0 (x0 , f (x0 ))
i M (x0 + h, f (x0 + h)). Ako kolicnik (1) ima konacnu granicnu vrednost
(limes) kada h 0, kazemo da je funkcija f (x) diferencijabilna u tacki x0
sto se oznacava sa
f (x0 + h) f (x0 )
= f 0 (x0 ) = [f (x)]0x=x0 .
h0
h
lim

Broj f 0 (x0 ) se naziva izvod funkcije f (x) u tacki x0 . Izvod funkcije u

tacki je, dakle, granicna vrednost kolicnika prirastaja funkcije u toj tacki i
prirastaja nezavisno promenljive, ako ova granicna vrednost postoji. Potreban uslov da bi funkcija imala izvod u tacki x = x0 je
lim f (x0 + h) = f (x0 )

h0

sto znaci da je funkcija u toj tacki neprekidna.

Primer 16
Potrazimo izvod funkcije f (x) =

1
x

u tacki x0 = 1. Po definiciji je

f (1 + h) f (1)
= lim
f (1) = lim
h0
h0
h
0

1
1+h

1
1

11h
1
= lim
= 1.
h0 h(1 + h)
h0 1 + h

= lim

Potrazimo sada izvod ove iste funkcije u proizvoljnoj tacki x0 . Po definiciji je

1
1
f (x0 + h) f (x0 )
f 0 (x0 ) = lim
= lim x0 +h x0 =
h0
h0
h
h

4 Izvodi i diferencijali

19

x 0 x0 h
1
1
= lim
= 2.
h0 h x0 (x0 + h)
h0 x0 (x0 + h)
x0
lim

Svakoj vrednosti x0 za koju je definisana funkcija f (x) = x1 izvod funkcije

dodeljuje odgovarajucu vrednost f (x) = x12 , sto prakticno znaci da izvod
0
funkcije definise jednu novu funkciju, pa se kaze da je izvod funkcije f (x) = x1
funkcija f (x) = x12 .
Primer 17 Posmatrajmo sada funkciju f (x) =
tacki x0 = 1.

x i potrazimo njen izvod u

1+h 1
f (1 + h) f (1)
= lim
=
f (1) = lim
h0
h0
h
h

( 1 + h 1)( 1 + h + 1)
1+h1

lim
= lim
h0
h0 h( 1 + h +
h( 1 + h + 1)
1)
0

h
1
1
= lim

= .
h0 h( 1 + h +
2
1) h0 1 + h + 1
lim

Analognim postupkom, za proizvoljno x0 dobijamo

x0 + h x0
x0 + h x0
1
0
f (x0 ) = lim
= lim
=

h0
h0
h
2 x0
h( x0 + h + x0 )
odnosno da je izvod funkcije f (x) =

x funkcija f 0 (x) =

.
2 x

Ako f (x) ponovo interpretiramo kao duzinu preenog puta pri pravolinijskom kretanju u vremenskom intervalu x, onda f 0 (x0 ) predstavlja granicnu
vrednost srednje brzine kretanja, odnosno brzinu kretanja u trenutku x = x0 .
Sa druge strane, geometrijski posmatrano, f 0 (x0 ) predstavlja granicnu vrednost koeficijenta pravca secice kroz tacke (x0 , f (x0 )) i (x0 + h, f (x0 + h)), sto
je zapravo koeficijent pravca tangente krive y = f (x) u tacki (x0 ,f (x0 )).
Kao sto smo videli, da bi funkcija bila diferencijabilna u tacki x = x0 ona
u toj tacki mora biti neprekidna. Meutim, obrnuto ne vazi. Neprekidnost
funkcije je, dakle, potreban ali ne i dovoljan uslov za njenu diferencijabilnost.
Primer 18
Funkcija f (x) = |x| je neprekidna za x = 0. Naime, ova funkcija moze
da se zada i na sledeci nacin
(

f (x) =

x x0
x x < 0

4.1

Pravila za izra
cunavanje izvoda

20

pa je f (0) = 0. Sa druge strane je i

lim f (x) = 0

x0

jer su leva i desna granicna vrednost jednake

lim f (x) = lim x = 0

x+0

x+0

lim f (x) = lim (x) = 0.

x0

x0

Funkcija je, prema tome, neprekidna. Meutim, ova funkcija nije diferencijabilna jer je
f (0 + h) f (0)
|h|
h
= lim
= lim
=1
h+0
h+0 h
h+0 h
h
f (0 + h) f (0)
|h|
h
lim
= lim
= lim
= 1
h0
h0
h0
h
h
h
sto znaci da granicna vrednost izraza kojim se definise izvod funkcije f (x) = |x|
ne postoji za x = 0.
lim

Polazeci od geometrijske interpretacije izvoda po kojoj je izvod funkcije

u tacki jednak koeficijentu pravca tangente u toj tacki dobijamo jednacinu
tangente u tacki (x0 ,f (x0 ))
y f (x0 ) = f 0 (x0 )(x x0 ).
Dalje, kako je proizvod koeficijenata pravaca dve meusobno normalne prave
jednak 1, to je je koeficijent pravca normale tacki (x0 ,f (x0 )) jednak reciprocnoj vrednosti koeficijenta pravca tangente u toj istoj tacki, sa obrnutim
predznakom, pa je jednacina normale u tacki (x0 ,f (x0 ))
y f (x0 ) =

4.1

1
f 0 (x

0)

(x x0 ).

Pravila za izra
cunavanje izvoda

Ako su funkcije f (x) i g(x) diferencijabilne u tacki x0 (a, b) tada su i

(x)
funkcije f (x) g(x), f (x) g(x) i fg(x)
diferencijabilne u tacki x = x0 i vaze
jednakosti:
1) (f (x) g(x))0x=x0 = f 0 (x0 ) + g 0 (x0 )
2) (f (x) g(x))0x=x0 = f 0 (x0 )g(x0 ) + f (x0 )g 0 (x0 )

4.1

Pravila za izra
cunavanje izvoda

(x) 0
3) ( fg(x)
)x=x0 =

f 0 (x0 )g(x0 )f (x0 )g 0 (x0 )

[g(x0 )]2

21

(g(x0 ) 6= 0.)

Dokazimo sada gornje jednakosti

1)

(x0 )
[f (x0 +h)g(x0 +h)][f (x0 )g(x0 )]
= f (x0 +h)f
h
h
f 0 (x0 ) g 0 (x0 ) (h 0)

2)

f (x0 +h)g(x0 +h)f (x0 )g(x0 )

(x0 )g(x0 +h)f (x0 )g(x0 )
= f (x0 +h)g(x0 +h)f (x0 )g(x0 +h)+f
h
h
(x0 )[g(x0 +h)g(x0 )]
(x0 )
0)
= [f (x0 +h)f (x0 )]g(x0 +h)+f
= f (x0 +h)f
g(x0 +h)+f (x0 ) g(x0 +h)g(x
h
h
h
f 0 (x0 )g(x0 ) + f (x0 )g 0 (x0 ) (h 0)

3)

f (x0 +h)
f (x )
g(x0 )
g(x0 +h)
0

g(x0 +h)g(x0 )
h

f (x0 +h)g(x0 )f (x0 )g(x0 +h)

g(x0 +h)g(x0 )h

f (x0 +h)g(x0 )f (x0 )g(x0 )+f (x0 )g(x0 )f (x0 )g(x0 +h)
g(x0 +h)g(x0 )h

[f (x0 +h)f (x0 )]g(x0 )f (x0 )[g(x0 +h)g(x0 )]

g(x0 +h)g(x0 )h

f (x0 +h)f (x0 )

g(x0 +h)g(x0 )
g(x0 )f (x0 )
h
h
g(x0 +h)g(x0 )

f 0 (x0 )g(x0 )f (x0 )g 0 (x0 )

g(x0 )g(x0 )

(h 0).

Ako je funkcija f (x) diferencijabilna u tacki x = x0 i funkcija g(y) diferencijabilna u intervalu koji sadrzi tacku y0 = f (x0 ), i diferencijabulna u
tacki y = y0 , tada je slozena funkcija h(x) = g(f (x)) diferencijabilna u tacki
x = x0 i vazi
h0 (x0 ) = g 0 (y0 )f 0 (x0 )
Naime, ako uvedemo oznaku f (x0 + h) f (x0 ) = q, onda zbog neprekidnosti funkcije f (x) vazi da q 0 kada h 0. Kako je sada
f (x0 + h) = f (x0 ) + q = y0 + q,
to je
g(f (x0 + h)) g(f (x0 ))
g(f (x0 ) + q) g(f (x0 ))
g(y0 + q) g(y0 ) q
=
=

h
h
h
q
=

g(y0 + q) g(y0 ) f (x0 + h) f (x0 )

g 0 (y0 )h0 (x0 )

q
h

(h 0).

4.2

4.2

Izvod inverzne funkcije

22

Izvod inverzne funkcije

Neka je y = f (x) strogo monotona funkcija u intervalu (a, b) i neka je x =

g(y) inverzna funkcija ove funkcije definisana u okolini tacke y0 = f (x0 ),
x0 (a, b). Neka je f (x0 ) diferencijabilna u tacki x = x0 i neka je f 0 (x0 ) 6= 0.
Tada je funkcija g(y) diferencijabilna u tacki y = y0 i vazi
g 0 (y0 ) =

1
f 0 (x

0)

Naime, kako je
f (x0 ) = y0

g(y0 ) = x0

to ako ponovo uvedemo oznaku f (x0 + h) f (x0 ) = q dobijamo

f (x0 + h) = y0 + q

g(y0 + q) = x0 + h

odakle je
x0 + h x0
h
g(y0 + q) g(y0 )
=
=
=
q
f (x0 + h) y0
f (x0 + h) f (x0 )

1
f (x0 +h)f (x0 )
h

Kada preemo na granicne vrednosti dobijamo

lim

q0

g(y0 + q) g(y0 )
= lim
h0
q

odnosno
g 0 (y0 ) =

4.3

1
f (x0 +h)f (x0 )
h

1
.
f 0 (x0 )

Osnovna tablica izvoda

Ako tacka u kojoj se trazi izvod funkcije nije fiksirana, onda cemo izvod u
toj tacki oznacavati sa y 0 ili f 0 (x). Tako je
f (x + h) f (x)
.
h0
h
Za osnovne elementarne funkcije vazi sledeca tablica izvoda.
y 0 = f 0 (x) = lim

1) (c)0 = 0

c = const

2) (x )0 = x1

(x > 0, R), posebno ( x)0 =

3) (ax )0 = ax ln a

(a > 0, a 6= 1), posebno (ex )0 = ex

2 x

( x1 )0 = x12

4.3

Osnovna tablica izvoda

4) (loga x)0 =

23

(a > 0, a 6= 1), posebno (ln x)0 =

1
x ln a

1
x

5) (sin x)0 = cos x

6) (cos x)0 = sin x
7) (tgx)0 =

1
cos2 x

8) (ctgx)0 = sin12 x
9) (arcsin x)0 =

1
1x2

1
10) (arccos x)0 = 1x
2

11) (arctgx)0 =

1
1+x2

1
12) (arcctgx)0 = 1+x
2

Dokazimo sada da vaze gornje jednakosti.

1)

f (x+h)f (x)
h

2)

(x+h) x
h

je

CC
h

=0

(1+ h
) 1
x
h

limt0 (1+t)t 1 =

= x

= x1

(1+ h
) 1
x

x1 (h 0), buduci da

h
x

3)

xx+h ax
h

4)

loga (x+h)loga x
h

loga x+h
x
h

0), pa je dalje

1
x

loga e =

5)

sin(x+h)sin x
h

2 sin

6)

cos(x+h)cos(x)
h

= ax a h1 ax ln a (h 0)

h
2

cos(x+ h
)
2
h

2 sin

sin x 0
7) (tgx)0 = ( cos
) =
x

)
loga (1+ h
x
= x1
h
x
x
1
= x ln1 a
x loge a

h
2

sin(x+ h
)
2
h

sin

h
2

h
2

h
2

sin
h
2

1
(sin y)0

10) (arccos x)0 =

1
(cos y)0

= sin1 y =

1
cos y

1
1sin2 y

sin(x +

h
2

loga e (h

1 sin x (h 0)

cos2 x+sin2 x
cos2 x

( sin x) sin xcos x cos x

sin2 x

9) (arcsin x)0 =

1
x

cos(x + h2 ) 1 cos x (h 0)

cos x cos xsin x( sin x)

cos2 x

x 0
8) (ctg x)0 = ( cos
) =
sin x

loga (1 + hx ) h

sin2 xcos2 x
sin2 x

1
1x2

1
1cos2 y

1
cos2 x

1
= 1x
2

= sin12 x

4.4

Logaritamski izvod funkcije

11) (arctg x)0 =

1
(tgy)0

12) (arcctg x)0 =

4.4

= cos2 y =

1
(ctgy)0

24
1

sin2 y+cos2 y
cos2 y

1
1+tg 2 y

1
1+x2

1
1
1
= sin2 y = sin2 y+cos
2 y = 1+ctg 2 y = 1+x2
sin2 y

Logaritamski izvod funkcije

Ako je y = f (x) diferencijabilna funkcija, onda se izvod slozene funkcije

ln y po x naziva logaritamskim izvodom funkcije y. Prema pravilu za izvod
slozene funkcije, logaritamski izvod funkcije y bice
(ln y)0 =

1 0 f 0 (x)
y =
.
y
f (x)

Logaritamski izvod moze da nam posluzi za nalazenje izvoda funkcije,

posebno u situacijama kada se taj izvod ne moze naci na jednostavniji nacin.
Primer 19
y = (ln x)x
ln y = ln(ln x)x = x ln(ln x)
y0
= ln(ln x) + x ln1x x1 = ln(ln x) + ln1x
y
y 0 = y(ln(ln x) + ln1x ) = (ln x)x (ln(ln x) +

4.5

1
)
ln x

Izvod funkcije zadate implicitno

Ako je funkcija zadata implicitno, u obliku

F (x, y) = 0
a ako je pri tome y = f (x) diferencijabilna funkcija onda se y 0 moze dobiti
diferenciranjem funkcije F (x, y) pri cemu se vodi racuna o tome da je y
funkcija od x.
Primer 20
ex cos y + y ln(1 + x) + x2 y 1 = 0
1
+ 2x y 0 = 0
ex cos y + ex ( sin y)y 0 + y 0 ln(1 + x) + y 1+x
y
0
x
x
y (ln(1 + x) e sin y 1) = e cos y 1+x 2x
ex cos y+

+2x

y 0 = ln(1+x)e1+x
x sin y1

4.6

4.6

Izvod funkcije zadate parametarski

25

Izvod funkcije zadate parametarski

Neka je funkcija zadata parametarskim jednacinama pri cemu su funkcije

x = (t) i y = (t) diferencijabilne u intervalu (t1 , t2 ). Ako funkcija x = (t)
pri tome ima inverznu funkciju t = 1 (x), tada funkcije x = (t) i y = (t)
definisu funkciju
y = (1 (x)).
Ako izvode funkcija x = (t) i y = (t) po t, 0 (t) i 0 (t), oznacimo sa x i y
tada je izvod funkcije y po x
yx0 = 0 (1 (x)) [1 (x)]0 = 0 (t)
Primer 21
x = et cos t y = et sin t
x0t = et cos t et sin t
yt0 = et sin t + et cos t
y0
et cos tet sin t
yx0 = xt0 = e
t cos tet sin t =
t

4.7

0 (t)
y
1
=
=
0
0
(t)
(t)
x

sin tcos t
sin t+cos t

Diferencijal

Neka je y = f (x) diferencijabilna funkcija u tacki x = x0 i neka je x = x x0

prirastaj funkcije za odreeno x. Tada se vrednost f 0 (x0 ) x naziva diferencijalom funkcije y = f (x) u tacki x0 koji odgovara prirastaju nezavisno
promenljive x. Oznacava se sa dy(x0 ) ili samo dy. Prema tome je
dy = f 0 (x0 ) x.
Diferencijal je linearna funkcije od x. Ako je f (x) = x tada je f 0 (x) = 1,
pa je dy = 1 x, odnosno kako je y = f (x) = x, to je
dx = x.
Prema tome, za proizvoljno x vazi
dy = f 0 (x)dx
Odavde sledi da je
dy
= f 0 (x)
dx
sto predstavlja Lajbnicovu oznaku za izvod.

4.8

Vi
si izvodi

26

Osnovna pravila nalazenja diferencijala proizilaze iz osnovnih pravila nalazenja

izvoda.
1) d(f g) = df dg
2) d(f g) = g df + f dg
3) d( fg ) =

gdf f dg
g2

Ako je y = f (x) i z = g(y) tada je dz = g 0 (y)dy = g 0 (y)f 0 (x)dx.

Primer 22

Ako je y = sin x tada je dy = cos x 21 x dx.

Naime, ako uvedemo oznake u = x i y = sin u onda je du =

dy = cos udu = cos xd( x) = cos x 21 x dx

4.8

dx
2 x

Vi
si izvodi

Ako funkcija y = f (x) ima izvod y 0 = f 0 (x) na intervalu (a, b) i ako je

funkcija f 0 (x) diferencijabilna na (a, b), tada se izvod ove funkcije (f 0 (x))0
oznacava sa y 00 = f 00 (x) i naziva se drugim izvodom funkcije f (x). U skladu
sa tim, izvod y 0 = f 0 (x) se naziva prvim izvodom funkcije y = f (x). Sama
funkcija se moze oznaciti i sa y = f (0) (x) (nulti izvod). Ako je, dalje,
f 00 (x) diferencijabilna funkcija u intervalu (a, b) onda je (f 00 (x))0 = f 000 (x)
treci izvod funkcije y = f (x), i tako redom.
Ako sa f (n) x oznacimo n-ti izvod funkcije f (x) onda vazi da ako je
(n 1)-vi izvod funkcije diferencijabilan, tada je
f (n) (x) = (f (n1) (x))0 .
Primer 23
1) f (x) = xn
f 0 (x) = nxn1
f 00 (x) = n(n 1)xn2
f 000 (x) = n(n 1)(n 2)xn3
..
.
f (n) (x) = n(n 1)(n 2) . . . 2 1 = n!
f (n+1) (x) = 0

4.8

Vi
si izvodi

27

2) f (x) = ex
f 0 (x) = ex
f 00 (x) = ex
..
.
f (n) (x) = ex
3) y = sin x
y 0 = cos x
y 00 = sin x
y 000 = cos x
y IV = sin x
Ako su funkcije f i g na intervalu (a, b) diferencijabilne n puta, tada je
[f (x) + g(x)](n) = f (n) + g (n)
[c f (x)](n) = c f (n) (x)
[f (x) g(x)](n) =
f

(n)

n
1

n
n1

g(x) +
+

(n1)

(x) g (x) +

f (x) g

(n1)

n
X

k=0

n
k

(x) +

n
2

n
n

f (n2) (x) g 00 (x) + . . .

f (x) g (n) (x) =

f (nk) (x) g (k) (x)

Poslednja jednakost naziva se i Lajbnicovo pravilo a dokazuje se pomocu

indukcije.
Primer 24 y = x3 ex !
!
!
n
n
n
(n)
n x 3
n1 x
2
n2 x
y = e x +
e 3x +
e 6x+
n3 ex 6
1
2
3
= ex (x3 n + 3nx2 n1 + 3n(n 1)xn2 + n(n 1)(n 2)n3 )

4.9

4.9

Vi
si izvodi funkcije zadate implicitno

28

Vi
si izvodi funkcije zadate implicitno

Ako je funkcija zadata implicitno, jednacinom F (x, y) = 0, a y = f (x) je n

puta diferencijabilna funkcija, onda se y (n) (x) moze dobiti tako sto se funkcija
F (x, y) diferencira n puta, pri cemu se vodi racuna o tome da su y, y 0 , . . .,
y (n1) funkcije od x.
Primer 25
y x = a sin y
y 0 1 = a cos y y 0
(1 a cos y)y 0 = 1
y 0 = 1a1cos y
a sin y
1
y 00 = (1a cos
a sin y y 0 = (1a
y)2
cos y)3

4.10

Vi
si izvodi funkcije zadate parametarski

Ako je funkcija zadata parametarskim jednacinama x = (t) i y = (t) i

ako su funkcije x i y su vise puta diferencijabilne po t u intervalu (t1 , t2 ), a
x = (t) ima inverznu funkciju t = 1 (x), onda je, kao sto smo videli
yx0 =

0 (t)
y
dy
= 0
=
dx
(t)
x

Primenjujuci pravila za nalazenje izvod odavde dobijamo

yx00 =

d( x )
d( x ) dt
d(yx0 )
yx y
x 1
yx y
x
= y = y
=
=
2
3
dx
dx
dt dx
x
x
x
yx000 =

y
x
y
x
d( yx
)
d( yx
) dt
x 3
x 3
=

dx
dt
dx

Primer 26
x = a(t sin t) x = a(1 cos t) x = a sin t
y = a(1 cos t) y = a sin t y = a cos t
a sin t
sin t
y 0 = xy = a(1cos
= 1cos
t)
t
y 00 =

4.11

a cos ta(1cos t)a2 sin2 t

a3 (1cos t)3

a2 (cos t1)
a3 (1cos t)3

1
= a(1cos
t)2

Vi
si diferencijali

Ako je funkcija y(x) diferencijabilna n puta na intervalu (a, b) onda je diferencijal n-tog reda funkcije
dn y = dn f (x) = f (n) (x)(dx)n .

4.12

Lopitalovo pravilo

29

Ako je dx konstantan prirastaj, onda je

dn y = d(dn1 y)
Preko diferencijala se moze izraziti n-ti izvod kao
f (n) (x) =

4.12

dn y
.
(dx)n

Lopitalovo pravilo

Pri izracunavanju granicnih vrednosti funkcija mogu se pojaviti neodreeni

izrazi, kao sto je to, na primer, izraz oblika 00 . Naime, ako f (x) 0 (x a)
(x)
i g(x) 0 (x a) onda je je izraz fg(x)
u okolini tacke x = a neodreeni
0
izraz oblika 0 . Na analogan nacin se definisu i drugi neodreeni izrazi, kao
sto su izrazi
, 0 , , 00 , 1 , 0 . Ovi neodreeni izrazi se u nekim

slucajevima mogu resiti Lopitalovim pravilom.

Teorema 3 ( Lopitalova teorema) Neka funkcije f (x) i g(x) ispunjavaju
uslove:
1) xa
lim f (x) = xa
lim g(x) = 0
2) f 0 (x) i g 0 (x) postoje za svako x iz neke okoline tacke a, sem eventualno
za x = a
3) g 0 (x) 6= 0 za x 6= a iz te okoline
4) Postoji xa
lim

f 0 (x)
=A
g 0 (x)

tada je
lim
xa

f (x)
f 0 (x)
= xa
lim 0
= A.
g(x)
g (x)

Ako je lim f 0 (x) = lim g 0 (x) = 0 i ako za funkcije f 0 (x) i g 0 (x) vaze uslovi
xa
xa
prethodne teoreme, onda je
f 00 (x)
f 0 (x)
=
lim
.
xa g 00 (x)
xa g 0 (x)
lim

Lopitalovo pravilo vazi i u slucaju da je a = . Zaista, ako se uvede

smena nezavisno promenljive sa x = 1t , onda (x ) (t 0), pa je
lim
x

f(1)
f 0 ( 1 )( t12 )
f (x)
f 0 (x)
= lim 1t = lim 0 1t
=
lim
.
g(x) t0 g( t ) t0 g ( t )( t12 ) x g 0 (x)

4.12

Lopitalovo pravilo

30

Primer 27
6(x sin x)
6(1 cos x)
6 sin x
lim
=1
= lim
= lim
3
2
x0
x0
x0
x
3x
6x
zbog cega se funkcije 6(x sin x) i x3 nazivaju ekvivalentnim beskonacno
malim velicinama u okolini tacke x = 0. To znaci da za vrlo male vrednosti
3
x vazi da je 6(x sin x) x3 odnosno sin x x x6 .
Primer 28 Primenom Lopitalovog pravila mogu se lako dokazati osnovne
granicne vrednosti.
sin x
cos x
= lim
=1
x0 x
x0
1
ex 1
ex
lim
= lim
=1
x0
x0 1
x
lim

ln(1 + x)
1+x)
lim
= lim
=1
x0
x0 1
x
(1 + x)1
(1 + x) 1
= lim
=
lim
x0
x0
x
1
Teorema 4 Ako funkcije f (x) i g(x) ispunjavaju uslove Lopitalove teoreme
izuzev uslova 1, a umesto ovog uslova vazi lim f (x) = lim g(x) = , tada je
xa

xa

f (x)
f (x)
= lim 0
= A.
xa g (x)
xa g(x)
lim

Ova teorema vazi i kada je a = .

Primer 29
xn
nxn1
n(n 1)xn2
n!
lim
=
lim
=
lim
=
.
.
.
lim
=0
x
x
x
x e
x
x
x ex
e
e
U svim slucajevima vazi: ako ne postoji xa
lim
postoji xa
lim

f 0 (x)
, to ne znaci da ne
g 0 (x)

f (x)
.
g(x)

Primer 30
x + sin x
, ne moze se primeniti Lopitalova teorema
Na izracunavanje lim
x
x
1 + cos x
jer ne postoji x
lim
. Meutim polazna granicna vrednost ipak postoji
1
jer je
1 + sinx x
x + sin x
lim
= lim
= 1.
x
x
x
1

4.12

Lopitalovo pravilo

31

Kada je u pitanju neodreenost oblika 0 , odnosno ako za proizvod

funkcija f (x)g(x) vazi lim f (x) = 0 i lim g(x) = onda proizvod f (x)g(x)
treba napisati u obliku

xa
f (x)
1
g(x)

xa

ili

g(x)
1
f (x)

pa se neodreenost 0 svodi na

0
0

ili

Kada je u pitanju neodreenost oblika , odnosno ako za razliku

funkcija f (x) g(x) vazi xa
lim f (x) = + i xa
lim g(x) = +, tada izraz
(x)
ili u obliku g(x)[ fg(x)
1]
f (x)
= 1. U tom slucaju
cime se dobija odreen izraz izuzev kada je lim
xa g(x)
neodreenost se svodi na neodreenost 0 .
Koriscenjem jednakosti [f (x)]g(x) = eg(x) ln f (x) za f (x) > 0 sva tri slucaja
neodreenosti 1 , 0 i 00 takoe se svode na neodreenosti 0 .

f (x) g(x) treba napisati u obliku f (x)[1

g(x)
]
f (x)

Primer 31
1
sin x
x cos x sin x
lim (ctgx ) = lim ctgx(1
) = lim ctgx(
)
x0
x0
x0
x
x cos x
x cos x
cos x x sin x cos x
x cos x sin x
= lim
= lim
x0
x0
x sin x
sin x + xcosx
sin x x cos x
0
= lim
= =0
x0 cos x + cos x x sin x
2
Primer 32
1
1
1
lim (1 + )x = x
lim ex ln(1+ x ) = elimx x ln(1+ x )
x
x
1
( x12 )
ln(1 + x1 )
1
1+ x1
lim
= x
lim
lim x ln(1 + ) = x
1
x
x
x12
x
1
= lim
=1
x 1 + 1
x
1
lim (1 + )x = e1 = e
x
x