Kabanata 4

Kabihasnang klasikal sa Mediterranean

Heograpiya ng Greece
Ang hangganan ng Greece ay binubuo ng tatlong panig ng karagatan

Aegean sa silangan
Ionian sa kanluran
Mediterranean sa timog

Dalawang rehiyon

Attica
Peloponnesus

Athens pinaka demokratikong lungsod-estado ng Greece

Drago bumuo ng kodigo ng mga batas sa Athens upang mabasa ng lahat
Pisistratus- isang malakas na aristokrata , na humawak ng kapangyarihan ng
pamahalaan
Tyrant pinunong malupit o mapaniil
Subsidy tulong salapi
Cleisthenes- nagtatag ng demokrasya sa Athens.
Phalanx lupon ng mga kawal na masinsin
Themistocles- humimok sa mga Athenian na palakasin ang puwersang pandagat
Haring Leonidas- hinarang ang makitid na daan ng Thermopylae
Ephialtes- ang nagturo sa mga persiano ng lihim na daan sa kabundukan
Pericles- narating ng Athens ang ginintuang panahon at isang dakilang statesman
Hellenistic pinagsanib na Griyego at asyano
Monarkiya- pamahalaan ng hari
Aristokrasya pamahalaan ng kakaunting namumuno
Tyranny- pamamahala ng illegal na pinuno
Demokrasya pamamahala ng mga taong bayan

Socrates- unang pilosopo na tumalakay sa suliranin ng tao kaugnay sa ibang tao at

sansinukob. kilalanin
muna ang sarili
Plato The republic
Tatlong R
Arithmetic
Reading
Writing

Mga ambag ng Griyego sa kabihasnan

Iskultura
Discobolus o Discus Thrower ni Myron- makikita
rito ang balanse, dangal at hinahon ng pigura ng
pagpupukol ng discus. Ang pagkakaayos ng mga bisig
sa kabuuan ng katawan ang nagbibigay balanse sa
estatwa. Bagaman marahas ang aksyon, kapitapitagan ang kilos at mukha nito. Malakas siya
ngunit maingat na napipigil ang kanyang lakas.

Phidias Gumawa ng estatwa ni Athena sa

Parthenon at ni Zeus sa Olympia

Venus de Milo kinikilalang

pinakamagandang modelo ng hugis ng
babae

 Isa sa itinuturing na Pitong

Kahanga-hangang Bagay ng Sinaunang
Mundo na gawa ni Chares.

Scopas Gumawa ng libingan ni Haring

Masoleus ng Halicarnassus kung saan
nag-ugat ang salitang mausoleum

Arkitektura
Arkitektong Griyego Kilala ang arkitekturang
Griyego sa ganda ng hugis at pagkakabagybagay ng bahagi. Pinakamahusay na
arkitekturang Griyego ang
mga templong nakatayo sa
mga banal na burol sa
acropolis. Karamihan dito ay
ipinatayo ni Pericles upang
palitan ng mga nasira ng
mga Persiano. Hindi niya
hangad na papurihan ang
mga diyos sa pagpapatayo ng mga ito, sa
halip, upang ibansag ang yaman at kasanayan
ng mga Athenian.

Parthenon Pinakamahalagang templo

sa Greece ang Panthenon, laan para kay
Athena, patron ng mga Athenian. Mula
kay Ictinus ang disensyo nito at yari ito sa
putting marmol sa payak ngunit
marangyang istilo na tinatawag na Doric

Tatlong uri ng istilo ng haligi

Doric-pinakapayak, walang salalayan (base)

at simple ang kapital
Ionic- makitid ang dayametro at may
disenyong scroll sa kapital
Corinthian ang kapital ay may disenyong
dahon ng acanthus

Pagpipinta

 Kakaunti ang kaalaman sa pagpipintang Griyego sa mga nailarawan sa

mga plorerang nagpapakita ng popular na libangan. Ang mga
pangunahing pintor na sina Apelles, Zeuxis, Polygnotus, at Parrhasius
ang nabanggit sa mga sinulat ng sinaunang mananalaysay ngunit
walang naiwan sa kanilan mga iginuhit
Ipinalalabas ang mga dulang Griyego upang parangalan ang mga diyos
at bigyan ng mgagandang aral ang mga mamamayan. Ipinakikita sa
dula kung paano dapat humarap ang isang tunay na Griyego sa mga
gripit na kalagayan at ipanakikita rin kung paanong laging
nagtatagumpay ang katarungan

Teatro
Nagsimula ang dula bilang isang tulang binibigkas nang sabaysabay sa saliw ng musika bilang parangal kay Dionysius, diyos ng
alak. Hindi naglaon, naidagdag ang sayaw at salitaan. May
dalawang uri ang drama na sumibol ; trahedya at komedya.
Karamihan sa mga dula ay mga trahedyaang nababatay sa epiko
ni homer.
Aeschylu unang pinakasakilang mandudulang griyego na
kinilala bilang ama ng trahedyang griyego. May akda ng
Agamemnon.
Sophocles pangalawa sa kinilalang mandudulang griyego na
nagdalasa trahedya sa tugatog ng karangalan. Isa sa 125 niyang
tula ang atigone
Euripedes nagbigay-pansin sa paghihirap ng tao lalo na sa mga
kababaihan at mga alipin at hindi sa dulot ng tadhana. May akda
ng Trojan war.

Tula
Aristophanes may akda ng mga dulang nakaaaliw ngunit patuya sa
mga kilalang Athenian at pati sa yaong namumuno sa pamahalaan.
Nakilala cya sa kanyang the clouds, isang panunuya kay Socrates.
Homer may akda ng pinakadakilang piyesa ng tulang griyego, ang liad
at odyssey.
Hesiod manunula ng buhay aral na kilala sa kanyang work and days

 Pindar mahusay sa liriko, isang uri ng tula na binibigkas sa saliw ng

lira; at
Si Sappho pinakadakilang manunulang babae sa Greece

Talumpati o Oratoryo
Demosthenes prinsipe ng mga mananalumpating griyego.
Nagpanyagi upang mapaglabanan ang kanyang kakulangan ng tiwala
sa sarili dahil sa kanyang depekto sa pananalita.

Kasaysayan
Ang mga griyego ang unang nagsiyasat sa kahulugan o
kahalagahan ng isang pangyayari. Dahil dito, ang mga griyego ang
itinuring na tunay na manunulat ng kasaysayan o historyador.
Herodotus itinuring ng mga griyego na ama ng kasaysayan
Thucydides- sumulat ng kasaysayan sa paraang maituturing na
makaagham

Agham
Hippocrates kinilala bilang ama ng medisina
Heophilus- nakatuklas na ang dugo mula sa puso
Aristotle pinagaralan ang ibat ibang halaman at hayop
Erastosthenes- pinagsanib ang astronomiya at heograpiya
Euclid- may-akda ng elements of geometry
Archimedes unang naglarawan ng pingga o panikwas (lever),
Romano
Tiberius Gracchus- ang reporma para sa mahihirao
Heneral Lucius Cornelius, mula sa pakiki-paglaban sa asia manor upang
harapin ang puwersa ni marcus
Unang Triumvirate
-

Pompey
Crassus Dives
Julius Caesar

Koronang Laurel simbolo ng tagumpay

Ikalawang triumvirate
-

Mark Anthony
Lepidus
Augustus

Limang mabubuting emperador

-

Nerva
Trajan
Hadrian
Antoninus Aurelius
Marcus Aurelius

Pamana ng Kabihasnang Romano

Inhinyeriya at Arkitektura
paggamit ng arko, bobida, (dome), hanay ng mga arko (vault),
daanan ng tubig (aqueduct), mga daanang yari sa bato, tulay na
naguugnay sa lahat ng sulok ng imperyo ng rome.
Pantheon (para sa mga diyos) bilang templo
Teatro na disensyong griyego ang mga kolumna
Kilala rin ang rome sa pampublikong paliguan, basilika, arkong
pamparangal, hippodome kng saan ginaganap ang karira ng mga
chariot.
Wika at panitikan
Ilan sa mga kilalang romano sa larangan ng panitikan si virgil.
Sumulat ng Aenid na ngalalarawan sa pagdating ni Aeneas sa
Italy pagkatapos ng pagbagsak ng troy. Maari itong ituring na
karugtong na kabanata ng liad at Odyssey ni homer; killa rin sina
Horace na may akda ng Oda, na binubuo ng tulang liriko; at
Ovid ; makata ng pagibig.
Kasaysayan
Tacitus pinakadakilang historyador na romano. Sa kanyang obra
maestro, ang Germania, mababakas ang mga katangian at
pamumuhay ng mga tribung aleman.

 Cicero prinsipe ng talumpatian ng rome

Pilosopiya
Kilala si Seneca na pinatay ng dati niyang mag-aaral, si Nero.
Nariyan din si Marcus Aurelius na higit na kilala bilang pilosopo
kaysa bilang heneral-emperador sanhi ng kanyang meditations
Wika
Sa wikang latin nag-ugat ang Pranses, Espanyol, portages, at
romano na tinatawag na wikang romance. Maging ang wikang
ingles at na palooban din ng saitang latin bagaman hindi taasan
ang impluwensya. Sa ngayon, latin ang wikang tradisyunal ng
simbahang katoliko at ng hukuman.
Mahalagang impluwensya sa mga sulatin ni Giovanni Boccaccio
at Petrarch ng renaissance ang klasikal na istilo at marangyang
porma ng latin. Batay naman ang Divina Comedia ni Dante sa
epikong Aenid ni Virgil
Pagbabatas
Roman Law- ito ang humubog sa tradisyong legal ng kanluran.
Naayon ang batas romano sa kodigo at iba pang kautusang
nakasulat. Dito ibinatay ang kodigo ni napoleon at ang batas ng
germany hanggang 1900. Maging maraming bansa sa ngayon
ang sumusunod din sa prinsipyong nagugat sa batas romano.
Ilan ang mga sumusunod.
Walang sinuman ang maaring pilitin na tumestigo laban sa
kanyang kalooban.
Walang sinuman ang maaring sapilitang paalisin sa sariling
tahanan.
Ang paglalahad ng mga patunay ay pasanin ng naghabla at hindi
ng hinahabla.
Hindi karapat-dapat na tumestigo ang isang ama para sa anak o
anak para sa ama
Hindi kalian man dapat ilapat ang bigat nga nakaraang sala
kapag tapos ng igawad ang parusa sa ganoon ding krimen.

SINTESIS

Ang pagtatatag ng sibilisasyong klasikal ng Greece at rome ang nagbigay

daan sa pag-usbong ng kapangyarihan ng Europe.
Ang imperyong byzantine ang nagging tagapagtaguyod ng kristiyanismo sa
silangan, nangalaga pamana ng rome aupang pakinabangan ng lahat. Ito rin
ang nagging pananggalang sa mga barbaro upang muling makatayo sa sarili
ang kanluran

KABANATA 5
Apat na uri ng rehiyong ekolohikal sa Africa

Baybay-dagat
Disyerto
Savanna
Kagubatan

Kamelyo - barko ng disyerto

Isang pook na may tubig na nagmumula sa mga bukal sa ilalim ng disyerto
Apat na ilog na dumadaloy sa mga savannah

Ilog tiger
Nile
Zambezi
Congo

Tatlong malalakas na imperyo ang sumikat sa Africa

Ghana
Mali
Songhai
Mansa tawag sa hari ng mali
Ibn Batuta isang kilalang manlalakbay na muslim
Sunni ali hari ng Songhai
Askia- pumalit kay Sunni ali

Mga Kabihasnang nabuo sa South America

Inca
Sa panahong walang daloy, kinakailangang masiguro ng mga Inca ang
kanilang pangangailangan sa tubig. Nagagawa nila ito sa pamamagitan
ng pagtatayo ng mga kanal at daang-tubig o Aqueduct na maaring
maihalintulad sa mga gawa ng romano. Natutunan din nila ang
pagtatayo ng baiting-baitang na lupa o terraces.
Kaiga-igaya ang klima rito sanhi ng taas ng andes.
Tinatawag ng mga Inca ang kanilang sarili na na mga anak araw
sapagkat ang araw ang kanilang sinasambang diyos.
Ayon sa alamat, tinatawag na Manco Capac ang imperyong Inca
habang tinatawag ito na siyudad ng araw
Matatagpuan ngayon ang mga labi ng mga maunlad na kabihasnang
Inca sa mga guho ng temple, tanggulan ng piramide sa cuzco (Peru) at
Tiahuanaco (Bolivia).
Pagsasaka ang pangunahing pamumuhay ng mga Ica.
Sinasabing may sosyalistang pampulitika ang mga Inca sapagkat
pinangangasiwaan ng pamahalaan ang buhay ng tao at lahat ng
industriya.

 Maligaya sana ang buhay ng mga Inca kng hindi sila nilupig ng mga
espanyol sa pamumuno ni Francisco Pizarro.

Aztec
Itinatag sa Central America ang kabihasnang Aztec.
Talampas din ang kinaroroonan ng Aztec. Tulad ng Inca, mayroon itong
kaiga-igayang klima
Mayaman din sila sa ginto, pilak at iba pang batong pampalamuti at
panggusali.
Sinunog ng mga Aztec ang kagubatan at nilinang ang lupa. Masagana
bagaman hindi madali sa tao ang tropical na klima ng kapatagan.
Naninirahan lamang ang ibang tao sa barko at lawa.
Tulad ng Inca, mga manlulupig at mandirigma ang mga Aztec
Kinamumuhian sila ng kanilang karapit-bayan dahil sa madugo ang
kanilang pagsamba sa diyos na kanilang isinasagawa sa pamamagitan
ng pag-alay ng mga buhay ng tao.
Dumalaw sa kanila si Quetzalcoatl maraming daang taon na ang
nakakaraan at tinuruan dila ng maraming bagay. Nangako ang diyos na
babalik siya balang araw. Sa larawan pinapakita siya na maputing tao
at may balbas. Kaya ng dumating si Hernando Cortez sa Mexico inakala
nila na siya ang kanilang diyos na bumalik

Maya
Itinatag ang Imperyo sa kasalukuyang republika ng Guatemaia at
Honduras noong 4 hanggang 800 A.D.
Itinatag ang naunang imperyo ng Maya sa talampas na may
magandang klima at kagubatang hindi kasing sukal ng nasa kapatagan
Naninirahan ang mga maya sa maliliit na pamayanan at nagsaka ng
maliliit na bukiring pinagtataniman ng mga mais, kalabasa at iba pa.
Nakagawa ang mga maya ng kalendaryong halos magkapareho sa
ginagamit sa kasalukuyan
Mahilig ang mga maya sa palaro at pista. Paborito nilang laro ang pokta-pok.
Sa mga kasukalan ng Central America, maraming labi ng mga
piramideng temple na may malalim na balon sa tabi
May mga teorya ring nasasabi na ang pagwawakas ng kabihasnang
maya ay sanhi ng pagkasira ng uri ng lupa.

Mga Pulo sa pacific

Melanesia: Black Island
Polynesia: maraming pulo
Micronesia: Maliliit na pulo

Sintesis
Magkapanabay na sumibol ang kabihasnang klasikal sa Asia, Africa at
America.
Naging modelo sa Asia ang kulturang Tang sa larangan ng panitikan,
agham, arkitektura, edukasyon, at Confucianismo.
Naging batayan ng pamimili ng kawani ng pamahalaan ang serbisyo sibil,
hindi lamang ang china kundi sa ibat ibang bahagi ng daigdig
Maraming rehiyong ekolohikal ang Africa, kaya nakalinang ang mga Aprikano
ng ibat ibang uri ng kultura

Kabanata 6
Unang Ugnayan ng Silangan at kanluran

Limang Haligi ng Islam

Paniniwala na walang diyos maliban kay allah at Muhammad ang
propeta
Pagdarasal ng limang ulit sa isang araw na nakaharap sa mecca
Paglilimos sa mahihirap
Pangingilin sa buwan ng Ramadan at pagpapahayag ng Koran
Paglalakbay sa banal na lupaing mecca

Pamana ng Islam sa Kabihasnan

Industriya at kalakalan
o