MARMARA NVERSTES

TEKNOLOJ FAKLTES
MAKNE MHENDSL BLM
MALZEME BLM
Temel Konular

Yrd. Do. Dr. Abdullah DEMR

DERSN AMACI

Mhendislik malzemeleri ve bunlarn

zellikleri renmek: Metal,
Seramik, Plastik (organik) ve
Kompozitler

Malzemelerin yapsal zellikleri ile
mekanik, fiziksel ve kimyasal
zellikleri arasndaki ilikileri
renmek.

Tasarmda doru malzeme seimini
renmek.

DERSN KAZANDIRACAI BLG VE BECERLER

 Malzemelerin snflandrlmas ve zellikleri
 Atom yaps ve zellikleri, Atomlar aras balar
 Kristal yaps ve birim hcreler
 Kristal dorultular ve dzlemler, atom younluu
 Kristal yap hatalar
 Atomsal yaynm ve endstriyel uygulamalar
 Cevher, tenr ve cevher hazrlama yntemleri
 Ham demir retimi ve retim reaksiyonlar
 Cevherden ve hurdadan elik retimi ve reaksiyonlar
 Faz diyagramlar ve faz kurallar
 Demir-Karbon Sistemi
 elik eitleri ve standartlar
 Alminyum, Bakr ve Magnezyum gibi demir dnda kullanlan metallerinde retimi ve tantlmas
 Seramik, polimer ve kompozit malzemelere gibi dier metal d mhendislik malzemelerinin
tantlmas

METROLOJ

Metroloji nedir?
lm bilimi ve uygulamasdr.
Metroloji, lm belirsizlii ve
uygulama alanna baklmakszn,
lm ile ilgili btn teorik ve
uygulamaya ynelik unsurlar
ierir.

BOYUT (DIMENSION) VE BRM (UNIT)

Boyut (Dimension) ve Birim (Unit):

Boyut, bir sistemin veya bir cismin zellii
veya davrann belirlemek zere kullanlan
fiziksel deikenlere verilen genel addr.
Birim, ise boyut iin seilen keyfi bir
karlatrma deeridir.
lkemizde SI birim sistemi kullanlmaktadr.
Bu birimleri kullanan ana olarak iki adet
birim sistemi mevcuttur. Bunlar;
Uzunluk birimi olarak metreyi, ktle birimi
olarak kilogram ve zaman birimi olarak
saniyeyi temel alan MKS birim sistemi ile
Uzunluk birimi olarak santimetreyi, ktle
birimi olarak gram ve zaman birimi olarak
saniyeyi temel alan CGS sistemidir.

BOYUT (DIMENSION) VE BRM (UNIT)

Uluslararas Birimler Sistemi - SI
ller ve Arlklar Genel Konferansnda
(CGPM) kabul edilen, temel birimlerin isimleri,
sembolleri, bu isim ve sembollerin n ekleri ile
bunlarn
kullanm
kurallarn
kapsayan
Uluslararas Byklkler Sistemine dayal
birimler sistemidir.
SI, ISQnun yedi temel bykl zerine
kurulmu olup, bu temel byklklere karlk
gelen isim ve semboller yandaki tabloda
verilmitir.
Uluslararas Byklkler Sistemi - ISQ
Yedi temel bykle dayanan byklkler
sistemi: Uzunluk, ktle, zaman, elektrik akm,
termodinamik scaklk, madde miktar ve k
iddeti

SI BRMLERNN KATLARI

BAZI STANDARTLAR
1 metre: Lazer nn bolukta 1 saniyede kat ettii
mesafenin 2999792458de biridir.
1 saniye: Temel haldeki Sezyum 133 atomunun iki uyarlma
seviyesi arasndaki elektron geiine karlk yaynlad n
periyodunun 9192631770 katdr. Standart saat Bureau
International de lHeurede (Paris) bulunmaktadr.
1 kilogram: Gemiteki tanm 1 litre suyun oda
scaklndaki ktlesidir. Gnmzde 1 kg ok zel artlar
altnda korunan (International Bureau of Weights and
Measures Sevr/Fransa) platin-iridyum karm (%90 platin,
%10 iridyum) silindirik bir ubuktur.
1 Kelvin: Suyun l noktasnn scaklnn 273.16da biridir.
1 Amper: Birbirinden 1 m uzaklkta tutulan sonsuz uzunlukta
ve ihmal edilebilir apa sahip iki telin birbirine 2*10-7 N/m
kuvvet uygulamasn salayan akm deeridir.
1 Mol: 0.012 kglk 12Cde bulunan atom saysdr.

Angstrom = 1 = 1/10,000,000,000 meter = 10^-10 m

Nanometer = 10 nm = 1/1,000,000,000 meter = 10^-9 m
Micrometer = 1m = 1/1,000,000 meter = 10^-6 m
Millimeter = 1mm = 1/1,000 meter = 10^-3 m

retim aamasnda kullanlan her bir malzemeyi atom alt

seviyeden ele alarak doru seim yapabilme kabiliyeti kazanlmal.

MHENDS, TASARIM VE MALZEME

MHENDS

MHENDSLK

TASARIM

MALZEME

Embodiment: Bir eyin somut hali

MHENDS, TASARIM VE MALZEME

Mhendislik: Mhendislik
bilim ve matematiksel
prensipleri, tecrbe, karar
ve ortak fikirleri kullanarak
insanlara faydal rnler
ortaya koyma sanatdr. Bir
baka deyile mhendislik,
belirli
bir
ihtiyac
karlamak iin gerekli
teknik rn ve sistemi
retme srecidir.

MHENDS, TASARIM VE MALZEME

Mhendis: nsanlarn her

trl ihtiyacn karlamaya
dayal yol, kpr, bina gibi
bayndrlk; tarm, beslenme
gibi gda; fizik, kimya,
biyoloji, elektrik, elektronik
gibi fen; uak, otomobil,
motor, i makineleri gibi
teknik ve sosyal alanlarda
uzmanlam,
belli
bir
eitim grm kimsedir.

MHENDS, TASARIM VE MALZEME

1.
2.

3.

4.

5.

Tasarm nedir?
Zihinde canlandrlan biim, tasavvur.
Bir
aratrma
srecinin
eitli
dnemlerinde izlenecek yol ve ilemleri
tasarlayan ereve, dizayn.
Gelitirilen bir dizgenin blmleri
arasndaki alma ilikilerinin, her bir
blmn zgl ilevleri ayrt edilip
belirlenmesi.
Bir srecin nasl yaplacan, hangi
birimlerden
oluacan
tasarlayp
ayrntlar dzenleme ii.
Bir
aratrma
srecinin
eitli
aamalarnda izlenecek yol ve ilemleri
tasarlayan ereve.
Hayal etmek

Tasarm
aamasnda
beklenmedik
durumlarla karlamamak iin aadaki
faktrlerin etkisi gz nne alnmaldr.
 Scaklk
 Korozyon
 Yorulma
 Deformasyon Oran

MALZEME
Genel manada malzeme:
htiya duyulan madde
Teknik manada malzeme:
Bir teknik fikri gerekletirmede
kullanlan kat cisim
Somut olarak; hem metaldir,
plastiktir, lastiktir, aatr, tatr ve
hem de yn, pamuktur.

Malzeme nedir?
1. Gnlk yaantmzda kullandmz hemen her eyi
meydana getiren temel bileenlere malzeme denilir.
2. Atomlarn farkl dzenlerde bir araya gelmesiyle
oluur.
3.
4.

Gere.
Bir eserin hazrlanmasnda yararlanlan bilgi ve kaynaklarn tamam.

MHENDS, TASARIM VE MALZEME

Fig.: The central problem of materials

selection in mechanical design: The
interaction between function, material,
process and shape.

MHENDSLK MALZEMES

Mhendislik Malzemesi nedir?

Mhendislik rn ve sistemlerin
imalinde kullanlan, mekanik,
fiziksel ve kimyasal olarak arzu
edilen zelliklere sahip katlara
mhendislik malzemesi denir.

MALZEME BLM

Malzemesi Bilimi nedir?

Malzemelerin
yaps
ve
zellikleri arasndaki ilikiyi
inceleyen bilim daldr.

MALZEME MHENDSLG

Malzeme Mhendislii nedir?

Malzeme biliminin sunduu
yap ve zellik arasndaki
bilgiye dayanarak, arzu edilen
zellikte malzemelerin
tasarlanmas ve imal
edilmesidir.

MALZEMENN TARH

Malzeme bilimi seramiklerin imalat ile balayan

uygulamal bilim ve mhendisliin en eski
eklidir. Modern malzeme bilimi gerekte
metalrji ve maden bilimlerinden tremitir.
Malzeme bilimi alannda yaplan en byk adm
Willard Gibbsin 19. yyde malzemelerin
termodinamik zelliklerini gstermesiyle ortaya
kmtr.

MALZEME ETLER

Metaller

Seramikler

Polimerler

Kompozitler

Yar iletkenler

Malzemelerin Fonksiyonel Snflandrlmas

 Uzay
 Biyomedikal
 Elektronik Malzemeler
 Enerji Teknolojisi ve evre Teknolojisi
 Manyetik Malzemeler
 Fotonik veya Optik Malzemeler
 Akll malzemeler
 Yapsal Malzemeler

MALZEME ETLER

Demir esasl malzemelerden dkme

demirlerin dnda olan eliklerin
2000 eidi olduu ve bunlarnda
kendi ilerinde eitli ynlerden
snflandrld dnlrse konunun
o kadar basit olmad anlalabilir.

MALZEMELER VE TARH GELM

PROSES, YAPI, ZELLK VE PERFORMANS LKS

Malzeme bilimi ve mhendislik disiplininin 4 bileeni

Proses

Yap

zellik

Performans

PROSES, YAPI, ZELLK VE PERFORMANS LKS

Kompozisyon
malzemenin
kimyasal
makyajdr.
Yap malzeme ierisindeki atomlarn veya
iyonlarn dzenine verilen tanmdr.
Sentezleme doal olarak oluan veya
kimyasal malzemelerle oluan prosestir.
Proses etme, imal etme, retmek
malzemelerin ekil deitirerek yararl
bileenler haline gelmesi veya zelliklerinin
deitirilmesi gibi bir ok deiik yolla
tanmlanabilir.

MALZEME ZELLKLER & PERFORMANS

zellik: Belirli bir etkiye kar verilen cevap:

Mekanik zellikler: Dayanm, gevreklik, sneklik, tokluk, yorulma, srnme,
vs.

Fiziksel zellikler: letkenlik, sl zellikler, zgl arlk, optik zellikler

(effaflk), vs

Kimyasal zellikler: Bileimi, ortamdan etkilenmesi-korozyon, oksidasyon,

vs.

Performans: Malzemenin herhangi bir ortamda istenilen fonksiyonlar

yerine getirebilmesi.

MALZEMELERN YAPISI
Malzemelerin yaps bir ka
seviyede incelenebilir.
Atom
Kristal
Tane
Faz
YA DA

Atomik Dzey
Atom Dzeni
Mikroyap
Makroyap

MALZEMELERN YAPISI

Atomalt seviyede: Elektronlar, ekirdei

oluturan protonlar/ntronlar ve bunlarn
etkileimi.
Elektronlarn
ekirdek
etrafndaki dzenleri elektrik, magnetik,
sl ve optik zelliklerini daha ileri
gidildiinde korozyon direnleri, atomlar
aras balar gznne alndnda ne tr
malzeme olduunu ortaya koyar; metal,
seramik, polimer, yar iletken.

MALZEMELERN YAPISI

Atomik seviyede: Atomlarn belirli bir

dzende dizilmeleri ve atomlar aras balar.
Bir sonraki seviye atomlarn dzenlerin
uzaydaki halleridir. Metaller, yar iletkenler,
seramikler ve polimerler olduka dzgn
atomik dzenlere sahiptirler. Kristal yap
mekanik zellikleri etkiler.
Dier seramikler ve polimerler dzgn atomik
dzene sahip deildirler. Bunlar amorf veya
cams malzemeler olarak adlandrlrlar.

MALZEMELERN YAPISI

Microstructure

Mikroskopik seviyede: Mikroskop

kullanlarak incelenen mikroyap
(tanecik boyutu ve ekli vs.). Tane
ayn zellikte kristal yapya sahip
blgeye denir. Tane yaps metaller,
seramikler, yar iletkenler ve zaman
zamanda polimerlerde grlrler.
Tanenin yaps ekli malzemelerin
birok
fiziksel
ve
mekanik
zelliklerinde etkilidirler.

MALZEMELERN YAPISI

Makroskopik
seviyede:
Gzle
grlebilen makro yap.
ou
malzeme birden fazla faz ierir. Her
faz kendine zg atomik dzene ve
zelliklere sahiptir. Bu fazlarn
boyutlarnn dalmlarnn kontrol
ile temel malzemenin zellikleri
deiebilir. Kat-sv-gaz ve plazma
maddenin drt hali yani fazlardr.

ekil 1: Kristal yaplarn karlatrlmas:

(a) Alminyum, (b) Magnezyum.

Alminyumda 12 adet yksek younluklu

dzlem/dorultu
kombinasyonu
varken
magnezyumda sadece 3 tanedir.

ekil 2: ekme deneyinin sonularna dayanan

Mekanik davranlar asndan karlatrlmas:
(a) Alminyum, (b) Magnezyum.
( yapnn bir sonucu olarak..)

MALZEME TEKNOLOJSNN DOMNANT OLARAK ETKLED ENDSTRLER

Industries that Heavily Rely on

Material Technology


Havaclk: Hafif ve yksek scakla

dayankl malzemeler,

Otomobiller: Hafiflik ve ucuzluk,

Bilgisayar: Yksek hzda ilem ve

bilgi-depolama zellii,

Spor malzemeleri: Hafiflik, estetik

DEK KATEGORDEK MALZEMELERN MUKAVEMETLER

psi (libre/in)
1 atm= 14,69 psi
1 atm= 1,013 bar

RNEK MALZEME UYGULAMALARI

Deiik kompleks seramik
kompanenetler, fanlar,
baklar ve bunlar yksek
scaklklarda verimli olarak
trbin motorlarnn
almasn salar.
Jet motorunun kesiti
n basn blm dk ve orta scaklk
deerlerinde alr ve bu blgelerde titanyum
paralar kullanlr. Arka yanma odasnda ise
yksek scaklk deerlerine eriildii iin nikel
temelli sper alamlar gereklidir. D kabuk ise
dk scaklklarda ve alminyum ve
kompozitlerden yararlanr.

RNEK MALZEME UYGULAMALARI

Helikopterin X kanad karbonfiber ile glendirilmi

polimerden oluur.

Polimerler

Bilgisayar entegre devreleri

RNEK MALZEME UYGULAMALARI

Kala protezlerine ihtiya duyulan durumlar;
Krklar
Osteoarterit (Kkrdak iltihab veya kayb)
Romatoid arterit (Sinoviyal svnn yetersizlii)

Gereksinimler
Mekanik mukavemet (bir ok
evrim)
Dk srtnme
Biyouyumluluk

RNEK MALZEME UYGULAMALARI

Kala protezleri Uygulamas

Kullanlan malzemeler
Metaller
1. Kobalt- Krom alamlar
2. Titanyum ve alamlar
3. Paslanma elik
Polimerler
1. Polymethyl methacrylate (PMMA) imento
2. Ultrahigh molecular weight polyethylene (UHMWPE)
ukurcuk (cup) veya astar (liner).
Seramikler

RNEK MALZEME UYGULAMALARI

1) structural elements (steel, rayon, nylon cords) 16 %,

2) natural and synthetic rubbers 38 %,
3) fillers (carbon black, silica, chalk, etc.) 30 %,
4) softeners (resins and oils) 10 %,
5) curing chemicals (sulfur, zinc oxide) 4 %,
6) anti-aging (anti-ozone) additives 1 %,
7) other 1 %

Portions of total tire weight by material

Bernd Heiing | Metin Ersoy (Eds.), Chassis Handbook Fundamentals, Driving Dynamics, Components, Mechatronics, Perspectives, 2011

Yeni gelitirilen malzemelerle uaklarn d yzeylerindeki operasyon scaklklar

ykselmitir.
Fahrenheit
cinsinden
scakl
Celciusa
evirirken u forml
kullanlr.
C = (5/9) x (F 32)

OKUMA PARASI
Ticari gaz depolama tank iin uygun malzeme seimi (14 MPa - 2000 psi)

Ticari gaz depolama tank iin uygun malzeme seimi (14 MPa - 2000 psi)
Seenekler

ekil 3: Doru malzemeyi semek iin izlenen yol

Sneklik (Ductility): Sneklik nemli bir mekanik
zelliktir. Malzemenin krlmasna kadar olan plastik
deformasyonun bir lsdr. Gevrek malzemeler
krlmadan nce ya ok az plastik deformasyona
urarlar ya da hi plastik deformasyona uramazlar.

ekil 4: Doru metal alam semek iin izlenen yol

ekil 5: Havaclkta endstrisinde doru

malzeme sistemini semek iin izlenecek yol.

ekil 6: Havaclkta yksek basn kap malzemesi

olarak doru kompozit sistemini semek iin
izlenecek yol.
ekil 7: Bu ama iin aramit filamentlerden imal edilen tanklar.

Yararlanlan Kaynaklar/Eserler












Prof. Dr. Adnan Dikiciolu, Malzeme Bilimi, Sunumlar, T.

Prof. Dr. Kaif Onaran, Malzeme Bilimi, Bilim Teknik Yaynevi, 2003.
Yrd. Do. Dr. Hseyin Uzun, Prof. Dr. Fehmi Fndk, Prof. Dr. Serdar Salman, Malzeme Bilimin Temelleri, Deiim Yaynevi,
2003.
Prof. Dr. Ahmet Aran, Malzeme Bilgisi Ders Notlar, T Makine Fakltesi, 2007-2008.
Yrd. Do. Dr. eyda Polat, Yrd. Do. Dr. mer Yldz, Malzeme Dersi Notlar, Kocaeli niversitesi Metalrji ve Malzeme
Mhendislii Blm.
Asst. Prof. Dr. C.Ergun, MAK214E-Malzeme Dersi Notlar, T.
Prof. Dr. rfan Ay / Ar. Gr. T. Kerem Demirciolu, Malzeme Seimi Ders Notlar.
William F. Simith (Tercme: Nihat G. Knklolu), Malzeme Bilimi ve Mhendislii
William D. Callister, Davit G. Rethwisch, Material Science and Engineering
Prof. Dr. Gltekin Gller, Do. Dr. zgl Kele, Ara. Gr. pek Akn, Malzeme Bilimi Ders Sunumlar
Prof. Dr. Mehmet Gavgal , Prof. Dr. Akgn Alsaran Yrd. Do. Dr. Burak Dikici, Malzeme Bilimi Ders Slaytlar

Not: Eserlerinden yararlandm tm bilim insanlarna teekkrlerimi sunarm. / Dr. Abdullah DEMR