UNIVERZITET U SARAJEVU

FILOZOFSKI FAKULTET
ODSJEK ZA HISTORIJU

Toma Popovi " Turska i Dubrovnik u 16.veku "

-referat-

KANDIDAT

MENTOR

Ismar Sueska Hadi

prof.dr.Enes Pelidija

Sarajevo,2014.

Knjiga "Turska i Dubrovnik u XVI.stoljeu " predstavlja proirenu doktorsku

disertaciju autora Tome Popovia. Ovo djelo je izdato 1973. godine u Beogradu od strane
" Srpske knjievne zadruge ". Knjiga se sastoji od ukupno 506 strana, struni dio knjige
sadri 382 strane te je podjeljen na XIV poglavlja. U daljnem tekstu su navedeni nazivi
poglavlja koja je autor izdvojio formirani su na taj nain da jasno govore o temama kojim se
autor bavi. Knjiga je rezultat dugogodinjeg istraivakog rada te kao takva predstavlja
znaajno djelo za prouavanje ovog perioda historije. Knjiga daje prikaz Dubrovake
republike u turbulentnom stoljeu ne samo za Osmansko carstvo nego i za Evropu. Autor daje
detaljan uvid diplomatskih napora Dubrovana da sauvaju svoje povlastice.
Poglavlja koja su obraena u radu
1) Turska u ratu 1499 - 1503 i Dubrovnik
2) Vreme sreivanja odnosa i mirne saradnje ( 1503 - 1512 )
3) Dubrovnik u osvajakoj politici Selima I
4) Obnova Dubrovakih povlastica u prvim godina zakonodavnog rada Sulejmana II
5) Dubrovnik i 1526. godina
6) Turska prema Dubrovniku za vrijeme ekspanzije u podunavlju i na mediteranu
7) Dubrovnik i rat svete Lige 1538-1540
8) Turska na vrhuncu moi kao zatitnik Dubrovnika
9) Promene u Turskoj 1566.godine i Dubrovnik
10) Dubrovnik i Kiparski rat 1569-1573
11) Mehmed paa Sokolovi i Dubrovnik
12) Osnivanje Bosanskog paaluka i Dubrovnik
13) Ejnehanova kriza
14) Dubrovnik i Austrijsko - Turski rat 1593-1606

Djelo Tome Popovia daje detaljan prikaz na XVI.stoljee u kojem Osmansko carstvo
i Dubrovnik ulaze sa ve uspostavljenim odnosima. Dubrovnik je svojim povlasticama stekao
nezavisnost, teritorijalni integritet i sigurnost. Trgovci su povlasticama stekli mogunost
slobodne trgovine u granicama Carstva dok je utvrena carina iznosila 2%, a hara je ve
ranije uspostavljen na 12.500 dukata godinje. Knjiga je rezultat dugogodinjeg istraivakog
rada te kao takva predstavlja znaajno djelo za prouavanje ovog perioda historije.
Za vrijeme vladavine Bajazita II (1481-1512) Dubrovnik prolazikroz teak period koji
je doao zbog Mletako-osmanskog. Odnos sa Mlenima nije bio na zavidnom nivou to je
autor detaljno objasnio u svom prvom poglavlju Turska u ratu 1499 - 1503 i Dubrovnik. Iz
ovog sukoba Dubrovani su ipak uspjeli izvui korist to je dodatno ojaalo njihovu vezu sa
Osmanskim crstvom. Odnosi izmeu dvaju drava ulaze u mirniji period sve do poetka
vladavine Selima I Yavuza (1512-152 )
Osvajaka politika Selima I je imala direktan uticaj na Dubrovnik. Osvajanjem Egipta
i Sirije dobijaju novo trite za plasiranje svojih proizvoda. Znajnu ulogu je imalo i otvaranje
trgovakog puta za Indiju. Sa novim osvajanjem dolaze i novi problemi kao to je tzv.
aleksandrijsko pitanje, kojem je autor posvetio dosta panje. Francuzi su dobili privilegiju da
predstavljaju sve krane u Egiptu jo za vrijeme Mameluka. Dubrovnik se protivio toj
politici koja se nastavila i za vrijeme Osmanlija. Iz tog sukoba javlja se gorui problem dvaju
drava koji nee dobiti svoje konano rjeenje.U kasnijim godina ovog stoljea ponovo e se
javiti isti problem. U djelu su prikazani diplomatski napori Dubrovnika da ouvaju svoje
povlastice i te opiranje nametanju nove carinske reforme. U ovom periodu Dubrovani
stupaju u kontakt sa buduim sultanom Sulejmanom.
Osvajanja Sulejmana Zakonodavca i uticaj istih na odnos dvaju drava opisan je u
poglavlju "Turska prema Dubrovniku za vrijeme ekspanzije u Podunavlju i na Mediteranu.
Pored pohoda na Be i Kisig u ovom dijelu autor obraa dosta panje na situaciju na moru.
Kapudan paa Hajrudin Barbarosa je svojim pobjedama osigurao dominaciju Osmanlija nad
Sredozemnim morem. Zahvaljujui toj injenici Dubrovnik je proirio svoje trite. Sigurnost
su remetili gusari koji su esto presretali dubrovake brodove. Pod direktivom sultana
Hajrudin Barbarosa je stavio Dubrovake brodove pod svoju zatitu. Nakon njegove smrti

1546. godine Dubrovnik nee imati tako dobre odnose sa zapovjednicima pomorskih
snaga.Jedna od znaajnih odluga je izdvajanje posebne Dubrovake carine .
Autor je dosta panje posvetio 1526. godine te je opisao u poglavlju kao prekretnicu
ne samo u odnosima izmeu Dubrovnika i Osmanlija, nego i openito za politiku Sulejmana.
Mohakom bitkom sa politike pozornice nestala je Ugarska kraljevina, a time su prekinute
sve veze Dubrovnika sa Srednjom Evropom. Radi te injenice Dubrovnik stupa u jo prisnije
odnose sa Osmanskim carstvom. Zbog navedenih osvajanja i odlinom centralizacijom
osmanske vlasti , komunikacija je bila na zavidnom nivou to omoguava Dubrovniku da
pomjeri svoje granice trita.

Panja je posveena i ratu sv.Lige i Osmanskog carstva koji je trajao u periodu od

1538. godine do 1540. godine. U pomenutom ratu u sukob su ponovno doli Dubrovnik i
Mletaka republika, te autor detaljno prikazuje tu diplomatsku borbu i opisuje mnogobrojne
incidente koji su se desili izmeu dvaju republika. Sukobe Dubrovnik koristi da izvue korist
te da stupi u jo bolje odnose sa Osmanlijama. U mnogobrojnim ratovima pa i u ovo igrali su
ulagu posrednika i jedne i druge strane.
Period Vladavine Selima II ( 1566-1574 ) obiljeen je snanim i uticajnim velikim
vezirom Mehmed paom Sokoloviem. Autor prikazuje odnos velikog vezira i Dubrovnika
navodei ga kao velikog prijatelja i zatitnika grada. Prikazani su mnogobrojni pojedinani
incidenti u kojima je presudio u korist Dubrovana. Njegova smrt 10. oktobra .1579.godine je
teko primljena u Dubrovniku. Nakon smrti Mehmed pae Sokolovia odnosi dvaju drava
zapadaju u krizu kao i samo Osmansko carstvo. Odnosi e se poboljati tek pred sami kraj
stoljea. Pomenuti period je obiljeio Kiparski rat (1570-1573) u kojem su dubrovaki
brodovi igrali bitnu ulogu. Bitka kod Lepanta 1571. godine je imala katastrofalne posljedice
za Osmanlije i njihove pomorske snage. Dubrovnik je takoer osjetio posljedice bitke a igrao
je bitnu ulogu pri obnovu flote i otkupu zarobljenika. Iz navedenih razloga bili su na udaru
Mletake republike.
Osvajanje Novog 1481. godine te pokuaj pretvaranja istog u trgovaki centar tog
podruja uticalo je na odnose izmeu namjesnika Novog i Dubrovnika. Novi predstavlja

direktnu konkurenciju Dubrovniku, a autor dosta panje posveuje trgovini soli i njenoj
daljnoj distribuciji. Dubrovnik se naao pod direktnom juridistikcijom novskog kadije.
Iz navedenog razloga Dubrovani su esto ulazili u sukobe sa Novljanima, a albe su prenosili
direktno Porti odnosno osobama koje su smatrali prijateljima.
Novi je za kratko osvojen od strane panaca 1538. godine, te na taj nain predstavljali jo
veu prijetnju Dubrovniku. Godinu dana kasnije u junu Hajrudin Barbarosa je vratio Novi.
Trgovina zbog obima osvajanja doivljava svoj procvat. Talasokratija nad
Sredozemnim morem te direktna zatita u vrijeme Hajrudina Barbarose , Dubrovanima je
donijela mnogo koristi. Dvostruka politika donosila je znaajnu korist u mnogobrojnim
ratovima na moru. Autor navodi da su Dubrovani u navedenim sukobima trgovali za obje
strane te bez veih problema plovili.
Dubrovnik je u ovom stoljeu imao veliku ulogu u meunarodnoj politici. Kao vazali
Osmanskog carstva prenosili su validne informacije preko svojih posrednika na zapadu. Sveta
stolica je raunala na Dubrovnik s obzirom da su bila kranska drava na obalama
Jadranskog mora a i sam papa je imao finansijske koristi. Za vrijeme ratnih dejstava kojima je
ovo stoljee obilovalo , Dubrovnik je igrao ulogu posrednika izmeu dvaju zaraenih strana.
Dubrovani su imali i prisne odnose sa panijom bez obzira to su oni ratovali sa Osmanskim
carstvom. panija je predstavlja novo trite i otvarala je vrata mnogim drugim trgovakim
mogunostima dok su za uzvrat dobili jakog i stabilnog trgovakog partnera koji je imao
rairenu mreu trita. Zbog ovakvih odnosa esti su bili incidenti sa Portom ali je to rijeeno
putem diplomatije. Mleani koji su prvenstveno bili velika konkurencija su esto pokuavali
da smanje uticaj Dubrovnika. Pored napada i pljakanja njihovih brodova ponekad je dolazilo
i do blokade samog grada. Mleani su blokirali grad za vrijeme Kiparskog rata koji je trajao u
od 1569. godine do 1573. godine. Blokada je podignuta zbog pritiska pape i panije iz gore
navedenih razloga. Uskoci su takoeri bili nain na koji je Mletaka republika pokuavala da
oslabi uticaj Dubrovake republike.Osnivanjem luke u Splitu 1592. godine uspijevaju da
poremete Dubrovane te da postanu direktna konkurencija za trgovinu ka unutranjosti. Autor
prikazuje blagi ekonomski pad Dubrovnika u tom periodu. Francuska i Dubrovnik su zbog
Aleksandrijskog pitanja bili u ovom stoljeu u dosta loim odnosima. Osnivanje Bosanskog
paaluka 1580. godine je unijelo dosta promjena za Dubrovane te autor iste detaljno
prikazuje.

Knjiga Tome Popovia predstavlja prikaz sveobuhvatne politike situacije i

manifestaciju iste kroz odnose Dubronika i Osmanskog carstva. Iz gore navedenog se moe
konstatovati da ovaj rad predstavlja izuzetan doprinos u sagledavanju odnosa Dubrovnika i
Osmanskog carstva u XVI .stoljeu. Ova knjiga je rezultat mukotrpnog istraivakog rada te
kao takva zasluuje posebno mjestu u historiografiji. Takoer, autor u ovom djelu iznosi i
brojne bitne informacije ime ovo djelo jo vie dobija na svome znaaju te se moe
okarakterisati kao veoma bitan rad pri prouavanju odnosa dvaju drava. Ova knjiga se smatra
kljunom za istraivanje ovog perioda.
Veih zamjerki pri itanju nisam imao , jedini problem predstavlja zastarjelost
odreenih informacija. Ova injenica ne umanjuje vrijednost djela. Manja zamjerka djelu je
predstavljanje Sulejmana Zakonodavca kao Sulejmana II te tvrdnja da je Mehmed paa
Sokolovi porijeklom iz Srbije. Navedene zamjerke predstavljaju historiografski stil koji je
bio uticajan za vrijeme stvaranja navedenog djela. Posebno bi izdvojio veliki opus literature i
arhivkse grae a ovo djelo krasi i zavidan broj ilustracija.

Treba istaknuti da knjiga prati politiki,ekonomski i pravni odnos dvaju drava, a autor
posveuje dosta panje i odnodu izmeu Dubrovana i susjednih gradova. Period vladavine
sultana Sulejmana je opirno i detaljno opisan te autor prikazuje uticaj njegove vanjske
politike na republiku. Knjiga je pisana na visokom strunom nivou i rezultat je detaljnih
sistemskih istraivanja. Preplitanje tema za istraivanje pomenute problematike je nuno kako
bi se stekao to bolji dojam u odnose Dubrovnika i Osmnskog Carstva.

Literatura
Toma Popovi " Turska i Dubrovnik u XVI veku " , 1973, Beograd