AKREDITACIJA LABORATORIJA

Jele Ajdin
Rezime:U ovom seminarskom radu je dat opis procesa akreditacije laboratorija.U sklopu ovog
rada data je definicija samog pojma akreditacije kao i svih neophodnih karakteristika koje
laboratorija mora posjedovati da bi se mogla akreditovati.U nastavku ovog rada je dat i
detaljni popis svih standarda koje je neophodno ispotovati kako bi laboratorija mogla
sudjelovati u Sistemu akreditiranja BiH kao i Standard ISO/IEC 17025.
Kljune rijei:akreditacija,kompetentnost ispitivanja/etaloniranja,kriterijumi
akreditacije,kvalitet,funkcije akreditacije,odravanje akreditacije, Standard ISO/IEC 17025.

Uvod
Akreditacija je postupak kojim mjerodavno tijelo formalno priznaje da je ustanova ili osoba
sposobna za obavljanje odreenih zadataka. Zajedno sa certifikacijom predstavljaju postupke
uspostave povjerenja nastali radi olakavanja meunarodne trgovine, odnosno ukidanja
tehnikih trgovinskih prepreka. Standard ISO/IEC 17025 propisuje osnovne i ope zahtjeve
zajednike za sve oblasti i sektore, a u postupcima akreditiranja primjenjuju se i dokumenta
koja daju dodatne kritrijume i smjernice na specifinosti pojednih sektora i oblasti ispitivanja
i mjerenja. Pored zahtjeva u ovom standardu, postoji i niz drugh zahtjeva koji se nalaze u
raznim strunim preporukama. Tu se prije svega misli na graevinsko tehnike zahtjeve,
zahtjeve za klimatizaciju, izolaciju od vibracija, zahtjeve u pogledu istoe, rasvjete,
ureaje za napajanje energijom, ergonomske zahtjeve, zatitu od buke, termiku udobnost i
sigurnost na radu. Sve to ini kvalitet laboratorija i odreuje njihovo mjesto u sistemu
mjeriteljstva kako nacionalnog, tako i meunarodnog nivoa.

-Znaenje pojma akreditacije

Akreditacija je formalno priznavanje strunosti nekog laboratorija da obavlja odreena
ispitivanja ili odreene vrste ispitivanja.Akreditacija je postupak kojim mjerodavno tijelo
formalno priznaje da je ustanova ili osoba sposobna za obavljanje odreenog zadatka
Pod akreditiranjem se podrazumijeva zvanino priznanje da je neko Tijelo za ocjenivanje
usklaenosti (laboratorija,tijelo za certifikaciju, inspekcijsko tijelo) kompetentno da sprovodi
aktivnosti ocjenjivanja usklaenosti u skladu sa meunarodno prihvaenim pravilima. Razlika
izmeu akreditiranja i certifikacije je u tome to se akreditiranjem dokazuje kompetentnost za
obavljanje odreenih ispitivanja, mjerenja, certifikacije ili inspekcije, a cerifikacijom se
dobija potvrda (certifikat) o usklaenosti sistema upravljanja, proizvoda ili osoba sa
odreenim standardom ili tehnikom specifikacijom.
Akreditiranje Tijela za ocjenjivanje usklaenosti u Bosni i Hercegovini provodi Institut za
akreditiranje BiH (BATA).
Akreditacija se dodjeljuje na osnovu ocjenjivanja laboratorije i redovnih
nadzora. Akreditacija je generalno zasnovana na meunarodnim
standardima, kao to je standard ISO/IEC 17025 Opti zahtjevi za
osposobljenost laboratorija za ispitivanje i kalibraciju.

-Priznavanje kompetentnosti ispitivanja/etaloniranja

Akreditacija laboratorije se koristi irom svijeta kao sredstvo za potvrivanje laboratorijske
tehnike kompetentnosti za obavljanje odreenih vrsta ispitivanja/etaloniranja.U postupku
akreditacije laboratorija koriste se odgovarajui kriterijumi i procedure kojima se potvruje(u
odreenom vremenskom periodu vaenja akreditacije) njihova tehnika kompetentnost
odnosno da li one vre svoje aktivnosti na adekvatan nain u skladu sa odgovarajuim
standardima.

-Zato bi se laboratorija trebala akreditovati?

Na osnovu certifikata o akreditaciji laboratorija u svakom trenutku moe svoje klijente
uvjeriti da su rezultati ispitivanja/etaloniranja koje ona vri pouzdani a samo
etaloniranje/ispitivanje izvreno je na kompetentan nain.Priznavanje kompetentnosti
laboratorija se vri kroz nepristrasno i nezavisno ocjenjivanje.Na osnovu tog ocjenjivanja se
dokazuje da laboratorija poslove obavlja na struan nain pri emu zadovoljava odreene
standarde,kao i stalnu mogunost unapreenja svog rada.U poslovnom svijetu akreditacija
ima veliki znaaj za laboratoriju zbog toga to akreditacijom laboratorija stie odreeni vid
prednosti.Tu prednost ostvaruje zbog toga to akreditacija naruiocu posla garantuje da je
laboratorija kompetentna da izvri odreeni oblik mjerenja.U mnogim industrijskim granama
tehniki zahtjevi trae da se ispitivanje obavlja iskljuivo u akreditovanom laboratoriju.
Na osnovu akreditacije laboratorija najbolje moemo odrediti performanse laboratorije ,njenu
trinu poziciju kao i meunarodno priznavanje kompetentnosti.

-Nain akreditovanja laboratorije

Ukolio laboratorija eli da bude akreditovana nadlena organizacija ocjenjuje neophodne
karakteristike:
-nezavisnost laboratorije
-tehnika kompetentnost
-usklaenost sa zahtjevima odreenog standarda

-sposobnost da se postignuti kvalitet zadri

U procesu akreditovanja laboratorije se mogu akreditovati za sve ili za dio aktivnosti
ispitivanja/etaloniranja u skladu sa iskazanim obimom etaloniranja/ispitivanja.
Proces akreditovanja podrazumijeva ocjenu svih elemenata laboratorije na osnovu kojih
moemo dobiti precizne i pouzdane rezultate.
U prosjeku cjelokupan proces akreditovanja traje do 6 mjeseci, u okviru kojeg ocjenjivanje
odreenih vrsta ispitivanja/etaloniranja vri tim za ocjenjivanje sastavljen od kompetentnih
ocjenjivaa i tehnikih eksperata uz upotrebu jasno definisane metodologije ocjenjivanja.
ISO

EN

standard

standard

EA
upustvo

AKREDITACIONO
TIJELO

AKREDITOVANA
LABORATORIJA

ISO 17205

IZVJETAJI
IZVJETAJI

Slika 1 - Funkcionisnje sistema akreditacije

-Kriterijumi akreditacije
Kriterijumi na osnovu kojih se vri ocjenjivanje zasnovani su na meunarodnim standardima
u skladu sa kojima se ocjenjuju svi faktori koji su od znaaja za tehniku kompetentnost:
-kompetentno i iskusno osoblje
-odgovarajua oprema
-odgovarajui uslovi
-validne metode ispitivanja
-odgovarajui sistemi menadmenta
-postojanje odgovarajue procedure
Kako bi akreditovane laboratorije razvijale procedure,odrale i poboljale kvalitet,kao i da pri
ispitivanju primjenjuju korekcione mjere za otklanjanje eventualnih propusta ocjenjivanje
laboratorije se vri jednom godinje a ponovno ocjenjivanje nakon 4 godine.
Kriteriji za pristup i sudjelovanje u Sistemu akreditiranja BiH sastoje se od opih i dodatnih
kriterija koje Tijelo treba neprekidno ispunjavati. U nastavku su dokumenti s obvezujuom
primjenom u svakom pojedinom podruju akreditiranja:
-Opi zahtjevi za kompetentnost ispitnih i kalibracijskih laboratorija BAS EN ISO/IEC17025
(General Requirements for the competence of testing and calibration laboratories):
- Opi kriteriji za rad razliitih vrsta inspekcijskih tijela BAS EN ISO/IEC 17020
General criteria for the operation of various types of bodies performing inspection

- Uputstvo o primjeni
Guidance on the application of ISO/IEC 17020
- Opi zahtjevi za tijela koja provode sisteme certificiranja proizvoda BAS EN 45011
General requirements for bodies operating product certification systems
- General guidelines for Bodies Operating product certification systems
Opa uputstva za tijela koja rade sisteme certificiranja proizvoda ISO/IEC Guide 65
- Guidance on the Application of ISO/IEC Guide 65:1996 IAF GD5
Uputstvo o primjeni ISO/IEC Uputstva 65:1996
- Expressions of the uncertainity of measurements in calibration
Izraavanje mjerne nesigurnosti u kalibraciji EA 4/02
- Traceability of Measuring and Test Equipment to National Standards
Sljedivost mjerenja i opreme za ispitivanje do dravnih etalona (prethodno EAL-G12)
EA 4/07
- ILAC Policy for Uncertainty in Calibration Politika ILAC-a za mjernu nesigurnost u
kalibraciji ILAC-P14
- Sistem akreditiranja Bosne i Hercegovine
PD 05-01
- Politika prekogranine akreditacije
PD 05-04
- Pozivanje na akreditaciju i koritenje znaka sistema akreditiranja Bosne i Hercegovine
PD 07-03
- Pravila za prihvatljivu mjernu sljedivost
OD 07-03
- Opi zahtjevi za sudjelovanje u PT/ILC emama
OD 07-04
-Uputstvo za validaciju ispitnih i kalibracijskih metoda (opi zahtjevi) OD 07-07
- Opa uputstva za procjenu mjerne nesigurnosti
OD 07-08
Kriterijumi za sticanje i odravanje akreditacije su utvreni u:
-zakonu o akreditaciji
-standardima i upustvima koji sadre opte kriterijume, odnosno zahtjeve koje treba da
ispune podnosioci prijava za pojedine vrste akreditacija
-dokumentima sa obaveznom primjenom kao to su smjernice za primjenu evropskih i
meunarodnih standarda i upustava iz oblasti ocjenjivanja usaglaenosti koje su izdale
EA,IAF i ILAS
-pravilima akreditacije-lista dokumenata koji sadre zahtjeve koje treba da ispuni podnosilac
prijave za akreditaciju.
Izmjene kriterijuma akreditacije
-ukoliko se izmjene kriterijumi akreditacije akreditaciono tijelo o tome obavjetava tijela za
ocjenjivanje usaglaenosti kao i o prelaznom periodu u kojem su duna da se usaglase sa
izmjenjenim kriterijumima.

-eme akreditacije
Campden ema akredutacije laboratorija (CLAS) formalno je pokrenuta 1993. godine od
strane Campden Asocijacije za istraivanje hrane i pia. ema je uspostavljena kao odgovor
na uoenu potrebu za praktinim akreditacijskim standardom za mikrobioloke i hemijske
laboratorije svih veliina u industriji hrane, pia i u srodnoj industriji.
Principi Dobre laboratorijske prakse (GLP) nastali su prije otprilike 20 godina u Sjedinjenim
Dravama, slijedei istraivanja SAD Uprave za hranu i pia (US FDA). Propisi GLP
predloeni su 1976. godine, a postali su djelotvorni 1979. godine.
ema laboratorijske akreditacije Pravnih laboratorija (LABCRED) pokrenuta je 1993. godine
kao odgovor potrebi za praktinom emom za mikrobioloke i hemijske laboratorije u

industriji hrane, pia i u srodnim industrijama. Ova ema ima za cilj da potpomogne
menadment kvaliteta i GLP u laboratorijama prehrambene industrije
NAMAS je vrlo aktivan na meunarodnom planu, uestvujui aktivno u saradnji izmeu
nacionalnih ema akreditacije laboratorija za kalibraciju i testiranje u Evropi i ima globalan
cilj usmjeren ka potpunom priznanju ema drugih zemalja koje rade prema EN 45001, 45002
(Generalni kriteriji za procjenu laboratorija za testiranje) i 45003 (Generalni kriteriji za
operaciju tijela za akreditaciju laboratorija) i ISO Priruniku 58.
Dobijanje i odravanje akreditacije zahtijeva znaajan napor i resurse, te je stoga vrlo vano
laboratorije da ozbiljno razmisli o tome koju e emu akreditacije izabrati. Faktori koje bi
trebalo razmotriti su:
Legislativni zahtjevi za akreditaciju laboratorije prema specifinoj emi,
Priznanje eme od strane potroaa,
Potencijalni budui zahtjevi potroaa,
Meunarodno prihvatanje eme,
Trajnost eme.

Slika 2- GRAFIKA EMA PROCESA AKREDITACIJE

1.Informisanje o postupku
akreditacije

2. Podnoenje i razmatranje
zahtjeva za akreditaciju

3.Priprema za ocjenjivanje

4.Ocjenjivanje (tim
ocjenjivaa)

5.Odluivanje o
akreditaciji,dostavljanje
rjeenja

6.Nadzor i ponovno ocjenjivanje

1-Zainteresovano tijelo za ocjenjivanje usaglaenosti za akreditaciju informie se putem

websajta o postupku akreditacije ,ukoliko ima nedoumice oko pitanja akreditacije,ostvaruje
inicijalni kontakt sa akreditacionim tijelom u cilju jasne identifikacije vrste akreditacije koja
se eli.Dostavlja prijavu za akreditaciju sa traenom dokumentacijom
2-Nakon dostave cjelokupne akreditacije akreditaciono tijelo preispituje podneeni zahtjev
pregleda dostavljenu dokumentaciju i trai eventualnu dopunu.
3-U ovoj fazi akreditaciono tijelo vri programiranje ocjenjivanja,imenuje tim za
ocjenjivanje.Tim pregleda dokumentaciju utvruje detaljni plan ocjenjivanja.Ocjenjivanje se
vri na osnovu odreenog standarda ili drugih normativnih dokumenata na definisani obim
akreditacije.
4-Tim za ocjenjivanje ocjenjuje kompetentnost podnosioca prijave za obavljanje poslova
ocjenjivanja usaglaenosti u cjelini,ukljuujui kompetentnost osoblja,validnost metodologija
za ocjenjivanje usaglaenosti i validnost rezultata ocjenjivanja usaglaenosti.Nakon
ocjenjivanja tim obavjetava predstavnike tijela o nalazima sa ocjenjivanja,ukljuujui i
utvrene neusaglaenosti (ako ih je bilo) uz utvrene rokove,za otklanjanje nedostataka i
formira izvjetaj o ocjenjivanju.
5-Na osnovu rezultata ocjenjivanja i sprovedenog postupka akreditacioni tim za ocjenjivanje
daje preporuku u vezi sa donoenjem (nedonoenjem) odluka o akreditaciji.Odluke o
akreditaciji donosi direktor akreditacionog tijela na osnovu prijedloga Komisije za
akreditaciju.
6-U sluaju dodjeljene akreditacije akreditaciono tijelo odreuje da li akreditovano tijelo
zadovoljava utvrene kriterijume i poslije isteka roka vaenja certifikata o akreditaciji,
ukoliko ne zadovoljava uslove vri se ponovno ocjenjivanje akreditovanog tijela.

-Standard ISO/IEC 17025

Tamo gdje je primarna funkcija laboratorije ispitivanje ili etaloniranje, potrebno je izvriti
njenu akreditaciju prema standardu ISO/IEC 17025 pod nazivom Opti zahtjevi za
kompetentnost laboratorija za ispitivanje i laboratorija za etaloniranje.Zbog velikog znaaja
laboratorijskih ispitivanja u dijagnostici neophodno je da akreditacijom laboratorija stekne
dodatno priznanje u valjanost rezultata ispitivanja.Akreditaciono tijelo sprovodi postupak
akreditacije u skladu sa optim zahtjevima iz nacionalnih, evropskih i meunarodnih
standarda, primjenjujui pravila i procedure koje je ustanovilo, u skladu sa zahtjevima i
preporukama EA (European Cooperation for Accreditation), IAF (International Accreditation
Forum) i ILAC (International Laboratory Accreditation cooperation). Akreditacija se
dodjeljuje organizacijama koje prihvataju i zadovoljavaju kriterijume kompetentnosti.

Za ovakve organizacije, odnosno njihove laboratorije ISO/IEC je donijela standard ISO

17025, koji je specifian za funkcije koje se obavljaju u laboratorijama svih vrsta:
Zahtjevi za Sistem menadmenta kvalitetom su kompatibilni sa zahtjevima standarda ISO
9001,
Zahtjevi za tehniku kompetentnost laboratorija odnose se na: osoblje, uslove smjetaja i
okoline, metode ispitivanja, validaciju, opremu, slijedljivost mjerenja, rukovanje uzorcima,
osiguranje povjerenja u rezultate ispitivanja, izvetaj o ispitivanju.
Ovaj meunarodni standard utvruje opte zahtjeve za obavljanje ispitivanja i/ili etaloniranja,
ukljuujui uzorkovanja. On obuhvata ispitivanje i etaloniranje korienjem standardnih
metoda, nestandardnih metoda i metoda razvijenih u laboratorijama. Ovaj meunarodni
standard primjenjiv je na sve organizacije koje obavljaju ispitivanje i/ili etaloniranje. To
obuhvata na primjer laboratorije prve, druge i tree strane kao i laboratorije u kojima su
ispitivanja i/ili etaloniranje deo kontrolisanja i sertifikacije proizvoda.
ISO/IEC 17025 je standard koji daje ope zahtjeve za kompetentnost ispitnih i kalibracionih
laboratorija. Nastao je iz ISO/IEC Vodia 25 (ISO Guide 25), koji je izdala Meunarodna
organizacija za standardizaciju 1999. godine. Standard ISO/IEC 17025 se diektno odnosi na
laboratorije koje izdaju rezultate ispitivanja ili kalibracija.

Zakljuak:U ovom seminarskom radu je obraena tema akreditacija laboratorije ,kao i

postupci akreditacije laboratorije.U seminarskom radu su sadrani i svi neophodni standardi
za sudjelovanje laboratorije u Sistemu akreditiranja BiH kao i jedan od najvanijih standarda
za akreditaciju Standard ISO/IEC 17025.Na osnovu svih informacija predhodno navedenih
mozemo vidjeti da je akreditacija od velikog znaaja za samu laboratoriju kao i njeno
meunarodno priznavanje.

LITERATURA:
[1]

http://www.ats.rs/upload/dl/BILTEN/brosura_ATS_02.pdf

[2]

http://www.franic.info/radovi/ZFranic_Akreditacija_laboratorija.pdf

[3]

http://www.nis.rs/proizvodi-i-usluge/usluge/laboratorije?lang=sh

[4]

http://standardmontenegro.me/iso17025.php

[5]

http://www.am.unze.ba/papers/MAT%20-%202010.pdf

[6]

http://bib.irb.hr/datoteka/390133.2-7.pdf

[7]http://www.bata.gov.ba/index.php?
option=com_content&view=article&id=26&Itemid=72&lang=bs
[8]

http://bs.wikipedia.org/wiki/ISO/IEC_17025

[9]http://lamp.ftn.uns.ac.rs/nastava/merenje_i_kontrola_zagadjenja/literatura/III
%20kolokvijum/Akreditacija.pdf
[10]http://www.cecra.dh.pmf.uns.ac.rs/pdfww2010/Okrugli%20sto_Znacaj%20akreditovanih
%20laboratorija.pdf
http://www.google.ba/#q=prednosti+akreditovane+laboratorije&hl=bs&tbo=d&ei=pCLTUN3
kOKOm4gTb74G4DQ&start=30&sa=N&bav=on.2,or.r_gc.r_pw.&fp=d14a07939c437d9b&b
pcl=40096503&biw=1280&bih=923
[11]

http://www.bata.gov.ba/glavnalista/PD/PD%2005-01.pdf

[12]
http://www.cqm.rs/2005/fq2005/SEKCIJA%20A%20-%20RADOVI%20PO
%20POZIVU/06%20-%20Z.%20Krivokapic,%20R.%20Nikolic.pdf
[13]

http://www.european-accreditation.org/content/home/home.htm