Horatii et Curiatii

Horatius corpore integer et Curiatii tres quidem, sed diverse saucii. Tunc Horatius superstes, quia solus tribus
par esse non poterat, ad ingeniosum strategema confugit : fugam capessere simulat, a Curiatiis cursu secutus qui, cum non ita graviter omnes vulnerati essent,
non pari velocitate usi mox magnis intervallis inter sese
distantes numero praestare desierunt. od aspiciens
Horatius sese convertit atque in proximum hostem impetum facit, quem iam saucium prosternit. Deinde facile secundum et tertium singulos proigat, qui graviora
vulnera acceperant atque viribus deciebant. Ita imperium urbi Romae partum esse dicitur.
1.1.2 De sororis nece et iudicio Horatii
Horatiorum sacramentum, Iacobus Ludovicus David pinxit
(17841785). Museum Lupariense.

Horatii et Curiatii sunt personae sex praeclari mythi

bellici Romani, quem annales antiqui Tullo Hostilio
regnante evenisse referunt, bello inter Romanos et
Albanos commoto. Horatii tres pro Romanis, Curiatii
tres pro Albanis pugnaverunt.[1] .

1
1.1
1.1.1

Fabula
Traditio vulgata
Horatia iacens postquam a fratre caesa est (tabula picta Iohannis
Francisci Lagrene).

De pugna

Tullo Hostilio Romae regnante, Gaio Cluilio Albae imperitante, duobus ducibus belli cupidis, Alba Romae,
metropolis coloniae suae,[2] bellum paene civile indixit. Imperii Latinorum cupido vera huius belli causa
erat, res repetundas et furta quaedam inceptis praetendere visum est. Mox Cluilio mortuo Meius Fufetius
dictator Albanorum t. Colloquio cum Romanis habito, Tullo regi ostendit communes hostes Etruscos iam
occasionem aucupantes ambarum civitatum bello mutuo fessarum sine molestia potiundarum. Itaque sine
multorum militum strage de imperio decertandi viam
docet : naturam ipsam consilium suum adiuvisse, quod
in utroque exercitu trigemini fratres essent, nec aetate
nec viribus dispares.[3] o consilio probato, utraque
civitas tres bellatores pro se certare iussit, ita ut ibi imperium foret ubi victoria fuisset. Mox Horatii et Curiatii ad hoc peculiare proelium electi in medium spatium
utriusque aciei progrediuntur. Consertis manibus, duo
Romanorum statim conciderunt: restabat igitur unus

Horatio victori Romam redeunti obviam venerunt cum

laeti incolae, tum etiam soror uni e Curiatiis desponsa,
quae, spoliis sponsi in fratris humeris cognitis, ebiliter nomen mortui appellare coepit. Horatius impudicitia sororis in tali victoria iratus gladio puellam transgit, exclamans: Sic eat quaecumque Romana lugebit
hostem.[4] od ob facinus in ius apud regem raptus
est. Rex duumviros perduellionis creavit, qui secundum
legem iudicarent. Capitis damnatus a duumviris, Horatius suadente rege Tullo Hostilio ad populum provocavit, qui eum ob recentia merita et patris preces iam
senis, qui tres liberos uno die pro patria amiserat, absolvit. Haec prima provocatio ad populum in historia
Roaman fuit, nisi potius de translatione usus posterioris in aevum mythicum agitur. Piacula tamen publice
decreta sunt : pater lium capite adoperto sub iugum
quoddam, tigno supra viam transmisso confectum, misit ; quem locum Romani posterius publice servavere
1

3 DE INTERPRETATIONE DUMEZILIANA

atque sororium tigillum appellabant.

1.2

3 De interpretatione Dumeziliana

Quae Dionysius aliter tradiderit

Historicus Graecus rempore principis Augusti Romae

vivens Dionysius Halicarnassensis in Antiquitatibus
Romanis hanc fabulam plurimis verbis, longis orationibus insuper additis (rhetor erat), Graece narravit. Nonnulla fortasse de suo addidit, multa tamen e veteribus
scriptoribus Romanis, quorum opera nunc deperdita Religio Romana, si cum Graeca conferas, a mythis
sunt, nobis servavit. Non omnes enim idem scripserant. abhorrere videtur; aamen Georgius Dumzil docuit
Romanos mythologiam Indo-Europaeam non omnino
Loca diversa praecipua haec sunt :
abiecisse sed in historiam originum suarum, in primis
in regum aetatem transtulisse. Itaque mytho Horatio Per matres suas, quae et ipsae gemellae erant, Horum Curiatiorumque comparandarum mythologiarum
[5]
ratii et Curiatii sobrini sunt.
viam adhibuit. Fabulam enim Celticam invenit Roma ia in patria potestate etiamtunc erant trigemini nae proximam sibi visam, medio aevo demum lieris
Horatii approbationem paternam quaerunt ante- mandatam, sed elementa multo antiquiora servantem,
quae ad mythologiam communem Indo-Europaeorum
quam postulatis Tulli regis adsentirentur.[6]
referri possunt. Nam ad eundem mythum narrationes
In pugna Romanus primus cadit, deinde Sabinus, quaedam Indicae de deo bellico Indra quoque pertinere
mox secundus Romanus. Ita in ne Horatius su- videntur.[13] Illud carmen epicum Hibernum initia belliperstes duos hostes tantum fuga sua dissociat. Ve- ca herois Cchulainn narrat, qui septem annos tantum
risimile est Dionysium (vel scriptorem quem hic natus arma a rege suo accepit. Tum gloriosa facta quaesequitur) patheticis et dramaticis vicibus narratio- rens castellum trium liorum Nechtae adiit, qui hostes
nem suam exornare cupisse.[7]
feroces patriae suae erant. Singulos fratres ad proelium provocat, necat atque spoliat. Tum capita trium
Sororis impudicitiae Horatium piget non tantum hostium secum ferens domum redit, sed quia ex ipsa
quod amorem muliebrem utilitati patriae palam pugna Cuchulainn velut furorem bellicum et magicum
praeverterit sed etiam quia sola sine matre quam- induit, rex et ipsi populares metuunt ne vim suam in
vis nubili aetate domo exierit atque sese vulgo ipsos vertat. Itaque consilio de ea re habito rex feminas
commiscuerit.[8]
nudas Cuchulainn obviam ire iussit, vim pueri in copulatione sexuum disperdere volens. At eo spectaculo
Cuchulainn, pudore motus, vultum avertit; qua occa2 De monumentis
sione utentes milites regis eum capiunt atque in cupam
aquae gelidae demergunt, sed aqua fervefacta tabulas
Vivis Tito Livio et Dionysio Halicarnassensi, id est ae- ligneas confregit. In secundam igitur cupam eum deitate Augustea, plura monumenta huius fabulae Romae ciunt cuius aqua ebulliit, mox in tertiam cuius aqua tantum tepefacta est. Tum demum sine periculo suorum in
vel non longe a Roma ostendebantur:
urbem intrare potuit.
sepulcra trium Curiatiorum et duorum Horatiorum in pugna occisorum, necnon Horatiae sororis
quadratis lapidibus in ipso loco ubi quisque corruerat constructa. Ita tumuli duorum Horatiorum
iuxta positi, trium Curiatiorum aliquo intervallo
distantes erant.[9]
tigillum sororium publice reciebatur ut integer
maneret.[10] Ibi sacra quotannis celebrabantur.

Secundum interpretationem Dumezilianam Romani,

magica et rerum naturam excedentia prodigia non iam
intelligentes, partes fabulae singillatim receperunt atque noviter humanis et psychologicis causis coaptaverunt. Locum trium cuparum capit piaculum et iudicium
per quae Horatio, pace deorum servata, civis in patria
sua denuo esse licet. Praecipua diversitas est quod soror, non proelium furorem Horatii movere videtur.

Hic mythus rationem aetiologicam ritibus Kalendis

pila Horatia vocabatur columna in angulo Fori un- Octobribus apud aram Iani Curiatii antiquitus
[14]
praebuisse videtur, quibus iuvenes e
de spolia Curiatiorum antiquitus velut e tropaeo observatis
bello
redeuntes
et sub sororium tigillum transeunpependisse dicebantur (spolia ipsa tempore Titi
[11]
tes
furore
ex
ipsis
proeliis nato et civitati ipsorum
Livii non supererant).
periculoso purgari oportebat.[15] Ita iste mythus,
lucus quidam heroi Horatio consecratus a Diony- si divisionem Dumezilianam sequimur, ut ipse rex
sio Halicarnassensi tempore quo Lucius Tarqui- Tullus Hostilius, ad secundum munus societatis
nius Superbus Roma exactus est, memoratur.[12]
Indoeuropaeae pertinet, id est munus bellicum.

De fabula Horatiorum in litteris 7 Notae

et artibus
[1] Ita vulgo, sed ipse Titus Livius (I, 24) dubitat utrum Ho-

Haec fabula argumentum non minus a musicis et tragicis poetis quam a pictoribus dilectum est. Inter notissima opera per ordinem chronologicum digesta sunt
haec:

ratii pro Romanis an pro Albanis pugnaverint.

[2] Romulus, conditor urbis Romae, nepos Albani regis erat
atque Albanos secum ducebat.
[3] Ipsa verba Titi Livii sunt.

1546 : La Orazia, tragoedia Aretini.

[4] Titus Livius I, 26.

1598-1600 (?), primum in operibus anno 1623 publicatum: El honrado hermano tragicomoedia poetae Lope de Vega

[5] III,13,4. Dumzil p.119.

1640 : Horace, tragoedia Francici poetae Petri Cornelii.

1784 : Horatiorum sacramentum, tabula a Francico
pictore Iacobo Ludovico David picta.
1786 : Les Horaces, tragoedia lyrica Antonii Salieri
secundum Petrum Corneille.
1797 : Gli Orazi e Curiazi opera seria Dominici Cimarosa secundum Petrum Corneille.

[6] III, 17. Dumzil 1942:118.

[7] III, 19-20. Dumzil 1942:117.
[8] III,21. Dumzil 1942: 106-108.
[9] Titus Livius I, 25 et 26(Horatia).
[10] Titus Livius I, 26.
[11] Dion. Hal III, 22, 9 :
. In dubio est utrum vocabulum pila femininum singulare an
neutrum plurale sit. Titus Livius I, 26&thinsp: illa pila
et spolia.

1921 : Horace victorieux, opus symphonicum

Arthuri Honegger.

[12] Ant. Rom. V, 14 et 16.

1935 : Die Horatier und die Kuriatier, fabula paedagogica Bertholdi Brecht.

[13] Dumzil, Heur et malheur du guerrier: aspects mythiques

de la fonction guerrire chez les Indo-Europens, 1985:2543.
[14] Dion. Hal. III, 22, 7.

Fontes
Dionysius Halicarnassensis, libro tertio Antiquitatum Romanarum cap. 5-22.
Florus, libro primo Epitomae rerum Romanarum,
capite primo.
Titus Livius, libro primo Ab Urbe condita capitibus
24-26.

Vide etiam
Dominicus Briquel, Tullus Hostilius et le thme
indo-europen des trois pchs du guerrier, Folia
electronica classica (FEC), 2003(5).
Georgius Dumzil, Horace et les Curiaces, Parisiis,
Gallimard, 1942.
Heur et malheur du guerrier: aspects mythiques de la fonction guerrire chez les IndoEuropens, Flammarion, 1985, secunda editio
(prima apud PUF, 1969). ISBN 208211188X.
Marcellus Renard. 1953. Aspects anciens de Janus
et de Junon. Revue belge de philologie et d'histoire
31(1):5-21. Commentarius in interrete.

[15] Dumzil 1942:113-115.

8 TEXT AND IMAGE SOURCES, CONTRIBUTORS, AND LICENSES

Text and image sources, contributors, and licenses

8.1

Text

Horatii et Curiatii Source: http://la.wikipedia.org/wiki/Horatii%20et%20Curiatii?oldid=2863128 Contributors: Jondel, Andrew Dalby,

IacobusAmor, Helveticus montanus, Marcus Terentius Bibliophilus, Addbot et Anonymous: 1

8.2

Images

Fasciculus:Jacques-Louis_David_020.jpg Source: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/d/d4/Jacques-Louis_David_020.

jpg License: Public domain Contributors: e Yorck Project: 10.000 Meisterwerke der Malerei. DVD-ROM, 2002. ISBN 3936122202. Distributed by DIRECTMEDIA Publishing GmbH. Original artist: Jacques-Louis David
Fasciculus:Lagrene_Horace_venant_de_frapper_sa_soeur.jpg Source: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/5/58/
Lagren%C3%A9e_Horace_venant_de_frapper_sa_soeur.jpg License: CC BY-SA 3.0 Contributors: Opus proprium Original artist:
Philippe Als

8.3

Content license

Creative Commons Aribution-Share Alike 3.0