Professional Documents
Culture Documents
SEMINARI DY
MSIMDHNIA DHE
T MSUARIT
Msimdhnia dhe t nxnit
Seminari i Dyt i adreson disa aspekte t standardeve t praktiks profesionale t
drejtorve t shkollave. N mnyr t drejtprdrejt seminari adreson standardin 2,
prmes temave n vijim:
Mirnjohje:
Projekti i financuar nga BE - IPA 2009 Trajnimi i Msimdhnsve dhe Ngritja e Kapaciteteve t
Komunave dhe Drejtorve t Shkollavei sht mirnjohs Deutsche Gesellschaft fr Internationale
Zusammenarbeit (GIZ) GmbH pr shfrytzimin e Programit t saj pr trajnimin e drejtorve t
shkollave (2012). Gjithashtu, projekti i sht mirnjohs edhe autorve dhe bashkpunuesve
t Programit t trajnimit t drejtorve te shkollave: Dr. Hermann Scheiring, Carmen Mattheis,
Selim Mehmeti, Vesel Hoda dhe Sokol Elshani. Burimi primar i ktij seminari sht program i
GIZ-it CDBE (Capacity Development in Basic Education). N kuadr t ktij seminari leksioni mbi
Kurrikuln e Bazuar n Shkoll sht marr pjesrisht nga Moduli 2 i programit t GIZ-it | CDBE
(Capacity Development in Basic Education) dhe pjesrisht nga dokumentet e SWAp-it. Nxnia
e msimdhnsve sht marr nga leksioni mbi Vlersimin e performances s msimdhnsve
jan nxjerr nga Moduli i 6 i programit t GIZ-it. Programi pr Arsim Themelor i USAID-it ka
kontribuar me materialin mbi Vlersimi i t Nxnit dhe Vlersimi pr t Nxn, ndrkaq projekti
Trajnimi i msimdhnsve dhe ngritja e kapaciteteve t komunave dhe drejtorve t shkollave
ka prgatitur trsisht leksionin mbi Kornizn e Kurrikuls s Kosovs. I tr materiali i ri dhe i
rishikuar sht hartuar pr t marr parasysh pritjet q dalin nga udhzimi administrativ i Ministris
s Arsimit, Shkencs dhe Teknologjis (MAShT-it), Standardet pr Praktikn Profesionale t
Drejtorve t Shkollave. Ky seminar sht pjes e Programit t rishikuar t trajnimit pr drejtor
t shkollave. Seminaret e rifreskuara do ti trajtojn kto standarde si nga ana e prmbajtjes ashtu
edhe nga zbatimi i tyre praktik.
Seminari u bazua n Programin e GIZ-it pr trajnimin e drejtorve t shkollave (i akredituar nga
MAShT-i m 10.02.2012 me numr zyrtar 45/12 n protokollin e certifikimit t Zyrs pr akreditim),
si dhe u rishikua nga Selim Mehmeti, Osman Buleshkaj dhe David Lynn n emr t projektit Trajnimi
i msimdhnsve dhe ngritja e kapaciteteve t komunave dhe drejtorv e shkollave. Kta ekspert
e przgjodhn, integruan, rishikuan dhe redaktuan materialin e trajnimit pr menaxhimin dhe
administrimin e shkolls nga GIZ, MAShT, projekti i BE-s Qasja Ndrsektorale n Arsim (SWAp),
Programi pr Arsim Themelor i USAID-it dhe Programi pr Zhvillimin e Msimdhnsve n Kosov
(KEDP) me qllim q t krijohej nj material gjithprfshirs, i rishikuar dhe i prmirsuar.
Vrejtje:
Ky doracak sht botuar me ndihmn e Bashkimit Evropian. Prmbajtja e ktij botimi sht
pergjegjsi vetm e Deutsche Gesellschaft fr Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH, dhe
se nuk mund t merret se i pasqyron pikpamjet e Bashkimit Evropian.
Prshkrimi i projektit:
Trajnimi i msimdhnsve dhe ngritja e kapaciteteve pr komunat dhe drejtort e shkollave
sht nj projekti i financuar nga BE-ja prmes IPA 2009 dhe menaxhohet nga Zyra e BE-s n
Kosov. N emr t MAShT-it, projekti zbatohet nga konsorciumi i udhhequr nga GIZ IS (duke
prfshir edhe Swisscontact dhe IP-consult). Projekti prbhet prej katr komponentve:
(I) krijimi dhe zbatimi i nj sistemi efektiv dhe te qndrueshm t trajnimit, si dhe krijimi i nj
program t trajnimit; (II) ngritja e kapaciteteve t institucioneve t arsimit t lart publik n
ofrimin e programeve cilsore t aftsimit t msimdhnsve; (III) ngritja e kapaciteteve n
nivelin komunal dhe ngritja e kapaciteteve t drejtorve komunal t arsimit; dhe (IV) ngritja e
kapaciteteve t drejtorve t shkollave.
Zhvillimi i ktij seminari dhe rifreskimi i materialit t trajnimit u b prmes nj nisme t prbashkt
t MAShT-it dhe projektit Trajnimi i Msimdhnsve dhe Ngritja e Kapaciteteve t Komunave
dhe Drejtorve t Shkollave n Kosov me prkrahjen e BE dhe GIZ IS si partner implementues.
Prmbajtja
1.Hyrje............................................................................................................................................................ 6
1.1.Qllimi...................................................................................................................................................... 6
1.2.Performanca e pritur........................................................................................................................... 6
2.Korniza e Kurrikuls s Kosovs dhe Kurrikula Brtham................................................ 7
2.1.Nevoja pr reformn gjithprfshirse t kurrikuls.............................................................. 7
2.2.Korniza e Kurrikuls s Kosovs: Prgatitja pr Ndryshim...................................................10
2.2.1. ka sht Kurrikula e Kosovs?............................................................. ......................................8
2.2.2.Cilat jan synimet e arsimit?.......................................................................................................11
2.2.3.Shkallt Kryesore t Kurrikuls..................................................................................................12
2.3.Kurrikula m baz shkolle...............................................................................................................12
2.4. ka do t thot e tr kjo pr drejtort e shkollave?...........................................................14
3.Vlersimi pr dhe i t nxnit..........................................................................................................16
3.1.Prkufizimet pr vlersimin, parimet dhe qllimet e vlersimit.......................................16
3.2.Llojet e vlersimeve t krkuara nga KKK..................................................................................17
3.2.1.Vlersimi me baz shkolle...........................................................................................................18
3.2.2.Vlersimi i jashtm.........................................................................................................................21
3.3.Pra, ka sht e re?.............................................................................................................................21
4.Aftsimi i msimdhnsve.............................................................................................................23
4.1.Licencimi i msimdhnsve...........................................................................................................24
4.2.T msuarit e vazhdushm tmsimdhnsve.......................................................................24
4.2.1.Besimet e msimdhnsve.........................................................................................................26
4.2.2.Msimdhnsit dhe ndryshimi..................................................................................................26
5.Zhvillimi profesional i msimdhnsve - disa informacione themelore................28
5.2.Zhvillimi i vazhdueshm profesional n kuadr t shkolls...............................................28
5.2.1.Mbshtetja e kolegve t rinj n punn e tyre....................................................................29
5.2.2.Zhvillimi profesional n vendin e puns................................................................................29
6. Licencimi i msimdhnsve dhe vlersimi i performancs s msimdhnsve...........30
6.2.Qllimi i vlersimit t performancs s msimdhnsit......................................................31
6.3.Dispozitat ligjore pr vlersimin e performancs s msimdhnsve...........................31
6.3.1.Roli dhe prgjegjsia e palve t prfshira n vlersimin e performancs s
msimdhnsit .........................................................................................................................................32
Referencat....................................................................................................................................................34
Aneksi A MEST AI 5/2010....................................................................................................................35
Aneksi B Vlersimi pr t nxn........................................................................................................45
1. Hyrje
Shkollat ekzistojn pr t prkrahur nxnsit/fmijt n zhvillimin e potencialeve t tyre, n
zhvillimin e kompetencave t t nxnit, n prgatitjen pr jet dhe n socializimin e tyre pr
bashkpunim dhe ndrveprim me t tjert. Arsimi sht mjeti kryesor i shoqris pr ti prgatitur
ata pr moshn madhore. Derisa ata msojn gjat viteve t tyre t shkollimit nga edukimi parashkollor deri t prfundimi i shkolls s mesme, kjo paraqet ndryshim t madh pr jetn e tyre.
Cilsia e rezultateve t tyre rrjedh nga ajo se ka pritet prej tyre q t msojn nga kurrikula, se si
iu sht ofruar arsimi apo prvojat msimore q kan mundsuar zhvillimin e t nxnit, sa mir
prkrahen ata prmes vlersimit dhe m me rndsi nga prindrit e tyre, msimdhnsit dhe
komunitetet dhe nga vet motivimi i tyre pr t msuar.
Krijimi i mundsive pr msim sht rol q duhet t prmbushet nga msimdhnsi, kshtu q
ai/ajo duhet t dij dhe t kuptoj:
Se si msojn fmijt
ka pritet t msojn fmijt (kurrikula)
Nj apo m shum lnd q jan pjes e kurrikuls shkollore,
Metodologjit pr avancimin e msimnxnies
Gjithprfshirja dhe se si t reagojm ndaj saj,
Si t diferencohet msimdhnia pr t mundsuar gjithprfshirjen
Vlersimi pr dhe i t nxnit
Msimi trjetsor, veanrisht derisa ndrlidhet me profesionin e tyre t zgjedhur.
1.1. Qllimi
Ky seminar adreson bazat pr shkollimin cilsor q ndrlidhen me prgjegjsit e drejtorit t
shkolls:
ka duhet t msohet (kurrikula)
Si mund t vlersohet t nxnit n mnyrn m efektive
Si t avancohet zhvillimi i msimdhnsve; dhe
Si t vlersohet praktika e msimdhnies.
-
-
Sistemi paralel
Tejet i centralizuar n
hartimin e kurrikulave
Analfabetizm i lart
Munges e rindertimit t
shkollave dhe munges e
trajnimit t
msimdhnsve
Dallime t mdha midis
komuniteteve t ndryshme
-
-
-
-
-
-
-
-
Korniza e Kurrikulit t ri
t Kosovs 2001
Planet dhe programet
e reja
Rindrtimi i shkollave, trajnimi i msimdhnsve
Donatort, UNMIK-u
mbshtesin ndryshimet
Kurrikulat Brtham pr
nivelet / SNKA/ 1, 2 dhe 3,
pr shkolln:
fillore
t mesme t ult
t mesme t lart:
Programet msimore
Materialet
Tekstet shkollore
-
-
Kurrikula e re e azhurnuar
Hartimi i Kornizs s
Kurrikuls s Arsimit
Parauniversitar t Republiks s Kosovs
Udhzimet kurrikulare
Donatort (UNICEF, EU-,
etj) 2009-2011 mbshtesin ndryshimet
Arsimi n t ardhmen
Arsimi aktual
Metodologjia ndrvepruese/gjithprfshirse
Metodologji didaktike/ligjruese
Arsimi pas vitit 1999
deri n vitin 2009
M nxnsin n qendr
Me msimdhnsin n qendr
Tek:
Me lndt n qendr
Nga:
ZHVILLIMI I KURRIKULS
10
Rezultatet Prfundimtare
Komunikues efektive
Kompetencat e t menduarit
Kompetencat e t msuarit
Kompetencat q ndrlidhen me
jetn, punn dhe mjedisin
Kompetencat personale
Kompetencat qytetare
Parimet arsimore
Korniza e Kurrikuls s Kosovs bazohet n nj numr parimesh t reja q jan menduar q
gradualisht ta prmirsojn at q ju tashm e bni n klasat tuaja. Jan pes parime:
Gjithprfshirja: secili fmij ka t drejt pr arsim cilsor;
Qasja e bazuar n kompetenca;
Msimdhnia dhe msimnxnie e integruar dhe koherente;
Fleksibilitet dhe autonomi e shtuar n nivelin e shkolls;
Prgjegjsia dhe llogaridhnia.
2.2.3. Shkallt Kryesore t Kurrikuls
Korniza e Kurrikuls s Kosovs sht strukturuar n shkallt kryesore t kurrikuls t cilat jan
harmonizuar me strukturn arsimore t arsimit parauniversitar n Kosov.
Shkallt jan periudha prej 1-3 vjet. Shkallt e kurrikuls paraqesin krkesat e kurrikuls dhe qasjet
e msimdhnies e msimnxnies. Deri n fund t Shkalls s Kurrikuls, Kurrikula Brtham do
t prcaktoj nj bashksi t:
Kompetencave kryesore q do t arrihen;
Krkesat e kalimit n shkalln tjetr;
11
SNKA 3
SNKA 2
SNKA 1
Nivelet formale t
sistemit t arsimit
Klasa 12
Klast 10-11
Klast 8-9
Klast 6-7
Arsimi fillor
Klast 3-5
Arsimi fillor
Klast 1-2
Klasa para-fillore
SNKA 0
Mosha 0-5
3.
4.
5.
6.
Kompetencat e t msuarit
Kompetencat e ndrlidhura me jetn, punn dhe mjedisin
Kompetencat personale dhe
Kompetencat qytetare
MASHT sht trsisht prgjegjs pr Kurrikuln Brtham, ndrsa Kurrikula me Baz Shkolle i
takon autonomis s shkolls brenda decentralizimit. sht parapar q t jet fleksibil, duke i
mundsuar shkolls ta krijoj profilin e vet n interesin m t mir t nxnsve n hapsirn ku
funksionon.
Kjo sht njra nga gjrat me ngazlluese lidhur me Kornizn e Kurrikuls s Kosovs pasi q do
t jet nj mundsi pr shkollat q t zhvilloj nj pjes t kurrikuls. Kjo do t jet mundsi e
madhe q ta bj kurrikuln m t mir dhe m t larmishme.
Stafi msimdhns mund t ndrmarrin, n bashkpunim me prindrit dhe aktert tjer,
shfrytzim inovativ dhe fleksibil t kohs pr t krijuar programe me baz shkolle pr t plotsuar
nevojat, kontekstet dhe interesat e nxnsve. Ktu mund t prfshihen:
Aktivitete shtes t msimdhnies e msimnxnies q mund t ndihmojn n arritjen
e kompetencave t caktuara (d.m.th. lnd zgjedhore, pun n projekte, shrbim n
komunitet, aktivitete artistike e sportive);
Msimdhnia n bllok (pr shembull, pr nj semestr, gjasht jav apo nj muaj pr
lnd q nuk krkojn renditje strikte t njsive);
Koh e zgjeruar e msimdhnies pr prdorimin e qasjeve pedagogjike ndrvepruese (si
jan ort msimore prej 100-120 minutash n vend t atyre prej 35-45 minutash);
Koha e ndar pr aktivitetet e kurrikuls zgjedhore
Aktivitete prmirsuese pr nxnsit q kan vshtirsi n msimnxnie;
Prforcimi i njohurive, shkathtsive dhe qndrimeve n fusha t caktuara t kurrikuls;
Ofrimi i temave/kurseve/moduleve zgjedhore t ofruara nga MASHT;
Zhvillimi i aktiviteteve specifike pr shkolln q prcaktojn nj projekt shkollor (si jan
msimdhnia e msimnxnia e gjuhve; TIK-u; orientimi n karrier);
Zhvillimi dhe zbatimi i kurrikulave q iu prshtaten kushteve, resurseve dhe nevojave lokale;
Shkollat do ta ken prkrahjen e shrbimeve arsimore nga nivelet qendrore e lokale gjat zhvillimit
t silabuseve me baz shkolle pr t gjitha lndt zgjedhore. Pasi q shkollat ndrmarrin nismn
lidhur me shfrytzimin e pjess zgjedhore t kurrikuls, ata duhet t dorzojn nj propozim n
DKA dhe MASHT pr miratim prfundimtar. Pasi t miratohen Kurrikulat me Baz Shkolle dhe
silabuset me baz shkolle, ato do t bhen obligative pr t gjith nxnsit n shkoll; ato do
t monitorohen dhe vlersohen duke u bazuar n kritere t njjta sikur pjesa tjetr e kurrikuls.
N kt kontekst, nga shkollat pritet t rishikojn me kujdes aftsit dhe mangsit e secilit nga
msimdhnsit e tyre, ashtu q t shfrytzojn m mir stafin msimdhns n dispozicion. Nga
msimdhnsit pritet t prdorin fleksibilitet t rritur pr t planifikuar dhe prdorur nj gam t
gjer t metodologjive t msimdhnies q jan t prshtatshme pr qasje ndrvepruese dhe t
individualizuar ndaj nxnsve drejt arritjes s rezultateve msimore t paracaktuara.
Kjo mund t arrihet nse n shkoll ka staf msimdhns t prkushtuar q t bjn m t mirn
pr nxnsit, dhe pr tiu ofruar atyre gjithprfshirje n sistemin e arsimit dhe po ashtu prkrahje
t individualizuar pr secilin nxns pr t arritur kompetencat kryesore dhe prmbushjen e
potencialit t tyre.
Aktiviteti # 2.
Roli i drejtorit t shkolls sht q t ofrohet udhheqje dhe menaxhim n zbatimin e ndryshimeve
n kurrikul. Kjo sht m shum se vetm administrimi i shkolls. Autonomia e shkolls krkon
shkathtsi dhe pikpamje t reja. Kjo mund t shihet n dy rrafshe:
1. Puna me msimdhnsit tjer
2. Udhheqja e ndryshimit
N punn me msimdhnsit tuaj ju duhet t merrni parasysh kt n vijim;
Ndryshimet n metodat dhe strategjit e msimdhnies
Ndryshimet n vlersim
Ofrimin e shkathtsive pr msimdhns pr t menaxhuar kurrikuln e re,
duke prfshir APM
Vlersimin e tr shkolls n prgatitje pr ndryshim
N udhheqjen e ndryshimit ju duhet t merrni parasysh;
Shkathtsit tuaja udhheqse
Aftsin tuaj pr t menaxhuar ndryshimet e krkuara nga KKK, veanrisht sa i prket
autonomis s shkolls
Punn me Bordin e Shkolls
Roli i DKA-ve
Marrdhnia dhe komunikimi me prindrit dhe palt tjera t interesit.
Diagrami n vijim tregon sfidat q jan para jush dhe stafit tuaj. Duhet t siguroheni se stafi juaj
msimdhns e kupton kt dhe jan t prgatitur pr ndryshim.
14
Hyrje
Dy ndryshime t rndsishme ndikojn n punn e drejtorve. I pari ka t bj me prgjegjsit
e tyre t reja sa i prket zbatimit t kurrikuls duke prfshir edhe vlersimin pr t nxnit dhe
vlersimin e t nxnit t nxnsve. I dyti sht prgjegjsia e tyre pr t mbikqyr praktikat e
msimdhnsve sa i prket vlersimit t nxnit t nxnsve. Kjo nnkupton q drejtort duhet t
ken t paktn t kuptuar themelor t praktiks profesionale n lidhje me vlersimin. Kjo njohuri
sht e nevojshme me qllim q t nxiten msimdhnsit t prdorin vazhdimisht vlersimin pr
t nxnit (vlersimin formativ). Kjo pr arsye se ai sht vegl m e fuqishme pr msimdhnie se
sa vlersimi sumativ. Njohurit bazike krkohet pr drejtort q t sigurojn se msimdhnsit
jan duke realizuar vlersimin sumativ n mnyr t duhur. Besimet e msimdhnsve lidhur
me vlersimin shpesh shpijn n praktika t paprshtatshme. Kto besime ekzistojn sepse
msimdhnsit nuk jan trajnuar mir n prdorimin adekuat t vlersimit.
Standardi i Dyt i praktiks profesionale pr drejtort e shkolls Msimdhnia e nxnia cilsore
krkon q drejtori i shkolls t jet i njoftuar dhe t kuptoj matjen dhe vlersimin; vlersimin pr
t nxnit dhe vlersimin e t nxnit t nxnsve. Si u tha n paragrafin e mparshm drejtort
jan prgjegjs q t Sigurojn q praktikat e vlersimit t nxnsve me baz shkolle t jen t prshtatshme dhe t balancuara.
KKK promovon qasje t re t sistemit t vlersimit t nxnsve, ku vlersimi i nxnsve pritet t
bhet n baz t rezultateve kryesore t fushave kurrikulare dhe rezultateve kryesore t bazuara
n kompetenca. Ky sistem i vlersimit krkon q drejtori i shkolls vazhdimisht t jet i informuar pr procesin e vlersimit t arritjeve t nxnsve dhe vazhdimisht t konsultohet me msimdhns pr praktikat e reja t vlersimit dhe pr llojet e prkrahjes pr nxns pr ti ndihmuar
n arritjen e kompetencave kryesore t KKK.
Pr tiu ofruar drejtorve t shkollave njohurit e nevojshme baz, ky msim rishikon:
- Prkufizimet pr vlersimin, parimet dhe qllimet e vlersimit
- Llojet e vlersimit
- Prmirsimin e praktikave t vlersimit me baz shkolle
Fokusi sht n praktikat e pritura t vlersimit t msimdhnsve n lidhje me t nxnit e
nxnsve.
kryesore t t nxnit t parapara me KKK dhe KB, apo n nj fush t kurrikuls, lnd msimore
dhe rezultat msimor. Korniza e Kurrikuls s Kosovs vlersimin e prkufizon si proces t
mbledhjes s informatave dhe nxjerrjes s gjykimeve lidhur me arritshmerin ose prformancn e
nxnsve. Kjo nnkupton q vlersimi, jo vetm q sht gjykim meritor pr matjen sasiore dhe
cilsore t arritjeve t nxnsve, por shrben edhe si nxitje pr t nxnit e vazhdueshm. Nj
prkufizim aktual pr vlersimin:
Vlersimi sht proces i krkimit dhe interpretimit t provave nga nxnsit dhe msimdhnsit e tyre pr t vendosur se ku jan nxnsit, ku duhet t arrijn ata dhe si arrijn ata m
s miri. (Grupi pr Reformim t Vlersimit, 2002)
Parimet dhe qllimet e procesit t vlersimit
Parimet e vlersimit. Pr sistemin e arsimit parauniversitar n Kosov, parimet e vlersimit
jan prcaktuar me Udhzimin Administrativ t MASHT-it: Kodi i Etiks pr Vlersimin e
Nxnsve. N baz t ktij udhzimi, jan gjasht parime themelore t vlersimit q duhet t
respektohen nga institucionet arsimore:
1. Respektimi i ligjit dhe parimeve demografike
2. Respektimi pr individt, t drejtat e tyre dhe dallimet individuale
3. Drejtsi dhe korrektsi t barabart pr t gjith n zbatimin e rregullave dhe procedurave t
vlersimit t nxnsve
4. Standardet m t larta t integritetit n t gjitha aspektet e procesit t vlersimit
5. Saktsi n mbledhjen e informatave pr t arriturat e nxnsve dhe raportimit t tyre
6. Promovimi i standardeve m t larta t sjelljes dhe t arritjes s t nxnit gjat gjith kohs.
Qllimet e vlersimit. N Kornizn e Kurrikuls s Kosovs jan t prcaktuara objektivat e
vlersimit t nxnsve n nivel t klass dhe objektivat e vlersimit t jashtm.
Qllimet e vlersimit t nxnsve
n nivel t klass jan si n vijim:
-
-
Sipas Kornizs s Kurrikuls s Kosovs (2011), vlersimi n nivel t klass prfshin tri lloje t
vlersimit:
1. Vlersimi i
vazhdueshm gjat
gjith vitit shkollor
Formativ&Sumativ
2. Vlersimi
prfundimtar n
fund t vitit shkollor
Sumativ
Nota B
Nota C
Nota D
3. Vlersimi sumativ
n fund t shkalls s
kurrikuls
18
12
19
20
Nxnsi e fillon
detyrn pa i
br nj shikim
t shpejt
tekstit: ai/ajo
ka vshtirsi
n artikulimin
e shkronjave,
ti lexoj mir
disa fjal, ka
megjithat
vshtirsi
lexim t
rrjedhshm
t fjalive n
trsi, etj.
Nxnsit e
fillon detyrn
pa i hedhur
nj shikim
t shpejt
tekstit; ai/
ajo ka
vshtirsi n
artikulimin e
shkronjave,
dhe t leximit
t fjalve
n trsi, t
lidhjes s
fjalve n
fjali, etj..
Nxnsi e
fillon detyrn
duke i hedhur
nj shikim
t shpejt
tekstit: ai/ajo i
artikulon mir
shkronjat, fjalt
lidhen n fjali;
megjithat
ai nuk i flet
rrjedhshm
n mnyr t
mjaftueshme
Nxnsi e
fillon detyrn
duke i hedhur
nj shikim t
shpejt tekstit:
ai/ajo i artikulon
shum mir
shkronjat, fjalt
lidhen n fjalit
prkatse;
lexon pa
ndrprerje;
megjithat ka
ca problem
me t folurit e
rrjedhshm
Nxnsi e
fillon detyrn
duke i hedhur
nj shikim t
shpejt tekstit:
ai/ajo i artikulon
shum mir
shkronjat,
fjalt lidhen
plotsisht n
fjalit prkatse;
toni, shpejtsia,
theksi jan n
vendin e duhur;
flet shum
rrjedhshm
Msimdhnsi
vendos se si
t prkrah
nxnsin, ne
cilin aktivitet
apo far
aktiviteti
plotsues te
zhvilloje,..
Prkrahje
prmirsuese
Msimdhnsi
vendos far
metodash
te aplikoj
duke pasur
parasysh stilin
e te nxnit te
nxnsit
Mnyrat
Msimdhnsi
vendos se si
t prkrah
nxnsin , ne
cilin aktivitet
apo far
aktivitet
shtes te
zhvilloje
Prkrahje
pr t
talentuarit
Msimdhnsi
vendos
se far
metodash
te aplikoj
duke pasur
parasysh stilin
e te nxnit te
nxnsit
Mnyrat
22
Vlersimi i nxnsve
Vetvlersimi i nxnsve ose vlersimi shoku-shokun
Rishikimi i shembujve te puns se nxnsve
Krijimi i portfolios pr vlersimin e nxnsve
Organizimi i testit
III
Prpilo nj list t ideve/praktikave pr msimdhns se si ata mund t integrojn vlersimin pr msimnxnie n praktikat msimdhnse t tyre.
Hartoni nj shnim-koncept se si drejtori i shkolls mund t siguroj q praktikat e vlersimit me baz shkolle jan t prshtatshme dhe t balancuara.
IV
23
4. Aftsimi i msimdhnsve
4.1. Licencimi i msimdhnsve
Aktivitet
Aneksi A sht UA 5/2010. Cilat prgjegjsi u caktohen drejtorve t shkollave pr t zbatuar
kt politik (udhzim administrativ)? Cilat shkathtsi dhe njohuri duhet zhvilluar drejtort pr
ti prmbushur kto prgjegjsi?
24
Fullan, Michael me Stiegelbauer, Suzanne (1991) Kuptimi i ri i ndryshimit arsimore; OISE Press; Toronto f. 132
4. T rriturit kan nevoj t madhe pr t qen t vet-drejtuar; prandaj roli i msimdhnsit (trajnuesit)
sht t angazhohet n procesin e krkimit reciprok me ta,e jo transmetimit t njohurive t tij apo
saj tek ata dhe pastaj t vlersoj pajtueshmrin me t.
5. Ndryshimet individuale n mes t njerzve rriten me mosh; prandaj, arsimimi i t rriturve duhet
t bj oferta optimale pr dallimet n stil, koh, vend, dhe ritm t msimit.2 f. 11/12
Bazuar n studimin e MASHT-it, msimdhnsit do t motivohen pr t msuar kur:
1. Ajo q duhet t msohet plotson nevojat e tyre ashtu si ata i kuptojn ato;
2. Ajo q duhet t msohet zgjedh nj problem(e);
3. Ajo q duhet t msohet sht praktike; mund t aplikohet n klas me nxns;
4. Ajo q duhet t msohet lidhet me at q ata e din dhe bjn aktualisht, m at se ka
parashihet q ata t din dhe t bjn; prvoja e tyre vlersohet dhe potenciali i tyre zgjerohet;
5. Ajo q duhet t msohet kur t vendoset n praktik do t rrit suksesin e nxnsve;
6. Ekzistojn mundsi q msimi t bhet i vet-drejtuar.
7. Si prmbledhje, t nxnit sht relevant pr nxnsit (msimdhnsit). T nxnit mbahet afr
praktiks.
Nxnia, t msuarit nuk mund tiu imponohet t rriturve; mund t negociohet. Pr arsye se nxnia
n nj kontekst shoqror prfshin rrezikun e prhapjes tek t tjert t asaj q njeri nuk e di ose nuk
sht n gjendje ta bj, nxnia e t rriturve duhet t paraqitet brenda nj konteksti ku ka siguri
pr ndrmarrje t rreziqeve. Nxnsit e rritur kan nevoj t msojn n nj mjedis prkrahs t
prbashkt, e jo n nj mjedis gjykues. Ai krkon krijimin e marrdhnieve t shndosha n mes
nxnsve. Prgjigjja e par ndaj mjedisit t msimnxnies sht emocionale, jo kognitive. Prandaj,
hapi i par pr t sjell ndryshim tek t rriturit sht t identifikoni dhe t merrni parasysh nevojat
e tyre apo t ndihmoni t rriturit t shohin qllimin e asaj q po iu msohet dhe prparsit e saj se
pari si individ dhe se dyti si antar te nj organizate. Si u tha, nxnsit kan nevoj pr prkrahje,
pasi q ata rrezikojn pr t msuar, posarisht sepse orientimi i t rriturve bazohet n aspektet
praktike t cilat i shfaqin kompetencat e tyre aktuale dhe mungesn e kompetencave.
Ne e dim se msimdhnsit msojn nga prvoja, praktika e qllimshme dhe bashkpunimi me
koleg. Ata msojn nga reflektimi kritik dhe angazhimi i kolegve duke adresuar probleme t
ndrlikuara. Bashkpunimi sht baz themelore pr t ndryshuar sht vazhdimsi e praktikave
t reja n arsim dhe duhet t bhet veori themelore e secils shkoll. sht mjet i fuqishm ti
angazhoni msimdhnsit q ti identifikojn njohurit dhe praktikat e tyre aktuale, riformulojn,
testojn dhe zgjerojn supozimet e tyre lidhur me msimdhnien dhe nxnien.
Lieberman (1995) sht mjaft mirkuptues pr at se ka duhet t bjn sistemet shkollore pr
t funksionalizuar msimin e msimdhnsve:
...msimdhnsit duhet t ken mundsi t flasin, mendojn, provojn, avancojn praktika t reja, q
nnkupton se ato duhet t jen t prfshir n msim, zhvillim (sht
shtuar theksi),dhe prdorim t ideve t reja m nxns. Kjo mund t
ndodh n mnyra t ndryshme: krijimi i marrdhnieve t reja (p.sh.
mentorimi i kolegve nga kolegt, kryera e hulumtimeve n veprim
etj.); krijimi i strukturave t reja (p.sh. grupe pr zgjidhjen e problemeve,
ekipe pr vendim marrje me baz shkoll, rishikim prshkrues); puna n
detyra t reja (p.sh. shkrimi i revistave dhe propozimeve, msimnxnia
pr vlersimin, krijimi i standardeve, analizimi dhe shkrimi i studimeve t
rastit t praktiks, komunikimi prmes internetit pr tema t caktuara)
Mso
duke
br
25
dhe, eventualisht, krijimi i nj kulture t krkimeve aty ku msimnxnia profesionale pritet, krkohet,
dhe sht pjes vazhduese e msimdhnies dhe jets n shkoll. 3 f. 14
4.2.1. Besimet e msimdhnsve
Besimet e msimdhnsve krijohen n radh t par prmes prvojave n shkoll. Kjo gj m
shum sht rezultat i dshmive t dukshme n sjellje q e tregojn nxnsit se sa vlersim i
t nxnit apo t kuptuarit e nxnsve. Besimi i msimdhnsit pr dika aq t rndsishme sa
aftsit e ndryshme t nxnsve pr t msuar ka ndikim t fuqishm n msimdhnien e tyre
dhe rrjedhimisht n rezultatet e nxnsve. Pritjet e msimdhnsve jan prodhim i besimit t
tyre dhe ne e dim nga hulumtimet e bra n vazhdimsi ne m shum se katr dekadat e fundit,
pritjet e msimdhnsve pr t nxnit e nxnsve ka ndikim direkt n cilsin e rezultateve q
i arrijn ata. Besoni se nxnsit nuk mund t msojn dhe shumica e tyre nuk do t msojn;
besoni se ata munden dhe shumica prej tyre do t msojn.
Turner dhe kolegt, citati i t cilve sht n skic (n faqen e mparshme), na tregon se si
besimet e msimdhnsve ndryshuan n nj studim:
Ne besojm se shprblimi m e fuqishm pr t ndryshuar besimet dhe praktikat vjen nga prgjigjet
e nxnsve ndaj praktikave t reja t msimdhnies t zhvilluara me an t bashkpunimit.
Msimdhnsit ishin t motivuar nga angazhimi dhe msimi m i thell i prmbajtjes se
nxnsve. N mnyr q t vm kto ngjarje n lvizje, megjithat, msimdhnsit duhet
t jen t gatshm pr sfidn e ndryshimit t praktikave t msimdhnies dhe duhet t ken
vet efikasitet t mjaftueshm pr tiu br ball dshtimeve dhe pr t zgjidhur probleme.4
4.2.2. Msimdhnsit dhe ndryshimi
Nxnia dhe ndryshimi jav reciproke. Msimdhnsit jan n biznesin e nxnies prderisa shum
ndryshime t zhvilluara pr sistemet shkollore dhe t varura n praktikn e msimdhnsve nuk
kan dhn rezultate gjat shekullit t kaluar. Pse ka pasur rezistenc nga msimdhnsit pr
zhvillimin e qndrimeve t reja, duke reflektuar n praktikat dhe besimet aktuale, duke krkuar
njohuri t reja, pikpamje dhe shkathtsi? Arsyet jan t shumta. Hulumtuesit kan krijuar nj
industri duke provuar t shpjegojn se pse ndryshimi n shkolla ka qen aq i vshtir. Shkaqet
kryesore kan qen:
Nnvlersimi i sasis s nxnies q krkohet nga msimdhnsit pr ta prqafuar dhe
prdorur ndryshimin
Dshtimi pr t siguruar koh t mjaftueshme dhe t organizuar pr nxnien e msimdhnsve
Dshtimi pr t siguruar infrastrukturn e nevojshme (stafi, resurset, materialet, objektet dhe
pajisjet) pr t kryer ndryshimin e dshiruar
Trajtimi i secils iniciativ pr ndryshim si t ishte mjekim i mrekullueshm q do t shronte
t gjitha smundjet e arsimit
Avancim i shum ndryshimeve n t njjtn koh dhe pa qen t lidhura n mnyr prkatse
me nj iniciativ pr ndryshim me t tjerat q i kan paraprir asaj.
Nnvlersim i kulturs se shkollave (dhe ndikimi i konservatizmit t komunitetit sa i prket
praktikave t msimdhnies.
3
Lieberman, A. (1995) Praktikat q mbshtesin aftsimin e msimdhnsve: Transformimi i koncepteve t msimit profesional
in Stevens, F. (ed.) INOVACIONI DHE VLERSIMI I ARSIMIT T SHKENCAVE: FORUMET E VLERSIMIT TE NSF, 1992-94; NationalScienceFoundation. f. 69 & 71
4
Turner, Julianne C. Christensen, Andrea dhe Meyer, Debra K. (2009) Besimet e msimdhnsve lidhur me motivimin dhe
msimnxnien e nxnsve. f. 368
26
Duke mos marr parasysh ndikimin emocional t ndryshimit dhe shqetsimin q ai mund ta
prodhoj.
N aspektin themelor, duke pasur parasysh kontekstin, n shum raste investimi i energjis dhe
kohs nga msimdhnsit nuk ia ka vlejtur pr ta.
Guskey prshkruan rrezikun e ndryshimit pr msimdhnsit:
...ndryshimi sjell nj mas te caktuar t shqetsimit dhe mund t jet shum krcnues. Sikurse
profesionistt n shum fusha tjera, msimdhnsit hezitojn q t marrin praktika apo procedura t
reja nse ata nuk jan t sigurt se ato do t funksionojn (Lortie, 1975). T ndryshosh apo t provosh
dika t re do t thot t rrezikosh pr t dshtuar. Jo vetm q kjo do t jet shum turpruese, por
gjithashtu sht kundr prkushtimit t fort t shumics se msimdhnsve pr nxnien e nxnsve.
T ndryshosh do t thot t provosh mundsin q nxnsit mund t msojn m pak se sa ata msojn
me praktikat aktuale.5
sht fenomen psiko-social se si secili individ reagon ndaj ndryshimit n mnyr t ndryshme.
Prandaj, nse nj ndryshim nuk kuptohet ose friksohemi nga ai, mund t nxis fuqin e
mbrojtjeve shoqrore brenda stafit t shkolls q e bn shum t vshtir pr ata msimdhns
t cilt dshirojn t bjn ndryshimet e dshiruara.
Aspekti ngjits i emocioneve
Kur ndjenja e ndrlidhur me nj veprim sht shum e dukshme, pr shembull, nj msimdhns
argumenton rrept kundr nj ndryshimi t propozuar arsimor n nj takim me stafin, ajo ndjenj
shum lehtdhe vetdijshm prjetohet nga t gjith ata q jan dshmitar n at ngjarje.
Prshtypja sht se ndjenja ka lvizur nga msimdhnsi tek ata q kan qen duke dgjuar, t
cilt pastaj njjt mund t ndihen t zemruar.
James Chris; The Psychodynamics of Educational Change P.52
Emocioni sht ngjits dhe ka ndikim n orientimin e msimdhnsve pr ndryshimin (dhe
msimnxnien). Ndjenjat jan nj pjes e madhe e prvojs se ndryshimit veanrisht
nse ndryshimi sfidon shum ndjenjat pr vet-efikasitet. Ndryshimi mbi t gjitha sht
proces i ndryshimit t kuptimit personal pr domethnien dhe besimet q kan t bjn me
msimdhnien dhe nxnien. Pastaj ndryshimi n arsim sht nj kuptim i thell emocional gjat
prvojs s msimdhnsve... 6
Dhe kshtu q, pr ti angazhuar msimdhnsit n ndryshim MASHT-i, DKA-ja dhe drejtort e
shkollave duhet t marrin parasysh msimet pr nxnie t msimdhnsve dhe t respektojn
dhe shmangin kurdo q sht e mundur shkaqet e dshtimit t ndryshimit.
Kur e prezantoni ndryshimin, pranojeni se ai prfshin nxnien:
Sigurohuni q t prfshini msimdhnsit n vendimin pr ndryshim dhe ka t msohet
Bni t qart, bazuar ne prova, nevojn pr ndryshim dhe prfitimet q parashihet tu ndodhin
msimdhnsve dhe m shum rendsi nxnsve.
Organizoni kohn dhe kushtet pr msimnxnien e msimdhnsve ashtu q tia vlej
investimi i kohs dhe energjis s msimdhnsve
5
Guskey, Thomas R. (2002): Aftsimi profesional dhe ndryshimi i msimdhnsve, TeachersandTeaching: TheoryandPractice,
8:3, 381-391 P. 386
6
M. dhe Hopkins D. (eds.) (2011) Doracaku i Dyt Ndrkombtar i Ndryshimit Arsimor;SpringerLink e-books P. 231
27
Shumica nga shtjet n lista n faqet 13 & 14 jan prshtatur nga Fullan, Michael me Stiegelbauer, Suzanne (1991) Kuptimi i
ri i Ndryshimit Arsimor f. 127/8
28
Andaj, kjo mbshtetje, e quajtur po ashtu mbshtetje me rastin e nisjes s puns nuk sht
nj gj luksoze, por nj hap i rndsishm pr ta br sa m t leht integrimin e personelit
t ri, si dhe prfitimi nga antart shtes t personelit dhe nga kompetencat e tij/saj brenda
nj periudhe sa m t shkurtr kohore. Cilido pjestar i ri i personelit duhet t njihet me Planin
zhvillimor t shkolls dhe me projektet n zbatim. sht tejet e rndsishme q secili pjestar i
personelit ta kuptoj gjendjen aktuale t shkolls, objektivat dhe mnyrn se si mund t arrihen
ato objektiva.
Secili pjestar i ri i personelit duhet t njihet me kshillin drejtues t shkolls. Njoftimi duhet t
prfshij kto fusha:
Standardet profesionale t shkolls n lidhje me prgatitjet pr msimdhnie, metoda t
msimdhnies, marrdhniet msimdhns-nxns, qasja n informacion, detyrat e veanta
t shkolls, etj.
Organizimi i shkolls: kalendari i konferencave dhe takimet, ndarja e detyrave n kuadr t
kolektivit t msimdhnsve, mnyrat e pjesmarrjes n procesin e vendimmarrjes, rregullat
dhe rregulloret, etj., dhe
Rrjetet sociale n shkoll, si dhe ato joformale (kujt mund ti drejtohen n rast se ka probleme,
kshillimet mes kolegve, etj.).
5.1.2. Zhvillimi profesional n vendin e puns
Studimet e pavarura dhe shkmbimet me koleg t tjer
Studimet e pavarura jan tejet t rndsishme n marrjen e njohurive t reja: karakterizohet me
efikasitet n kosto, i prgjigjet nevojave dhe interesave t msimdhnsit dhe mund t bhet n
do koh.
Edhe prania e nj biblioteke publike ose shkollore edhe nse sht modeste, sht nj ndihm
e madhe. Nganjher, sht i mundur integrimi i aspekteve t ndryshme filmike e televizive n
procesin e msimdhnies.
Nj mundsi e madhe pr studimet e pavarura (autodidakte) sht interneti: gazetat dhe
revistat q kan t bjn me nj tem t caktuar mund t gjinden n gjuh t ndryshme, jan
t pranishme udhzues t ndryshm pr msimdhnie si dhe sugjerime pr metoda didaktike e
pedagogjike. Mund t ket kurse msimi nga distanca edhe prej universiteteve apo akademive
ndrkombtare n t cilat mund t abonojn msimdhnsit. Interneti sht pothuaj nj burim
i pashtershm i njohurive.
Shkmbimi me koleg t tjer sht nj mnyr e mir pr prforcimin e puns n ekip si dhe
t zhvillimit t kualifikimeve dhe njohurive t kolektivit t msimdhnsve si dhe t pjestarve
individual. N nj situat mes t barabartve, d.m.th mes kolegve, sht e mundur t
shkmbehen prvoja dhe t msohet prej njri-tjetrit pr metodat e reja t msimdhnies, t
merren prgjigje se si t prdoren programet e reja kompjuterike, t gjendet mbshtetja se si
t trajtohet problemi i refuzimit t vijimit t shkolls dhe braktisja, si dhe pr kshilla se si t
prmirsohet bashkpunimi mes msimdhnsve n projekte t prbashkta, etj.
Nj mnyr mjaft efikase sht ofrimi i mundsis s hospitimit, d.m.th. t vrojtimit n klas t
procesit t msimdhnies s zhvilluar nga nj msimdhns koleg. Shkmbimi sht n t mir
t t dyve vrojtuesit dhe msimdhnsit msimdhnsi mund t demonstroj ndonj metod
t re t msimdhnies, vrojtuesi mund t jap komente prej vrojtimit t br, pr shembull sa i
prket ndikimit t metods s tij t re n prqendrimin dhe pjesmarrjen e nxnsve.
29
Ky shkmbim mund t bhet prmes takimeve formale dhe joformale. Kto mund t iniciohen
prej nj grupi t msimdhnsve, t jen pjes e planit zhvillimor t shkolls ku jan planifikuar
nga udhheqsi i projektit, ose mund t bhen me krkes t drejtorit t shkolls.
T ftuarit e nj eksperti t jashtm, i cili do t fliste pr nj tem t caktuar, do ta stimulonte
diskutimin dhe do ti zgjeronte horizontet.
30
PRSHKRIMI
Standardet e profesionit
Kompetencat
Treguesit e performancs
Niveli i performancs
Niveli i vlersimit
Vlersimi i performancs s msimdhnsve kriteret dhe procedurat, i hartuar nga Sistemi kombtar i licencimit t msimdhnsve n vitin 2010.
10
31
Vetvlersimi
nga
msimdhnsi
Vlersimi
nga drejtori i
shkolls
32
Pikt
Procesi
10 pik
25 pik
Drejtori i shkolls e mbshtet vlersimin e tij n raportin vetvlersues t msimdhnsit si dhe n baz t t dhnave t
mbledhura gjat periudhs s vlersimit. Drejtori do ta bj
nj intervist me msimdhnsin. N kt proces, drejtori
mund t shoqrohet nga drejtori komunal i arsimit ose
prfaqsuesi i tij ose t zvendsohet nga njri prej tyre.
Monitorimi
i orve t
msimit
Vlersimi i
portfolios
25
pik
40
pik
(e) Njsia e Vlersimit t Performancs kjo njsi/seksion do t jet pjes e MASHT-it dhe do t merret
me aspektet teknike t organizimit t procesit, si: prpilimi i orarit t vlersimit, monitorimi i
orve t msimit, vlersimi i protfolios, bashkrendimi i aktiviteteve n terren, etj. Disa prej ktyre
kompetencave mund tu delegohen subjekteve t tjera publike dhe private, t cilat veprojn n emr
t njsis n fjal.
33
Referencat
Kuvendi i Kosovs(2011)Ligji pr arsimin parauniversitar n Republikn e Kosovs nr.04/L-032.
Kuvendi i Republiks s Kosovs (2008): Ligji pr arsimin n komunat e Republiks s
Kosovsnr.03/L-068.
CollegeofAlbertaSchoolSuperintendents (2008) LeadingAssessment positionpaper
Fullan, M. &Hargreaves, A. (eds.) (1992) TeacherDevelopmentandEducationalChange The
FalmerPressLondon, Washington, D.C.
Guskey, Thomas R. (2002): Professional DevelopmentandTeacherChange, TeachersandTeaching:
TheoryandPractice, 8:3, 381-391
Knowles, M, S., Nolton, E. F. Swanson, R.A. (2011) The AdultLearner; ElsevierInc.
Lieberman, A. (1995) PracticesthatSupportTeacherDevelopment: TransformingConceptionsof
Professional Learning in Stevens, F. (ed.) INNOVATING AND EVALUATING SCIENCE EDUCATION:
NSF EVALUATION FORUMS, 1992-94; NationalScienceFoundation.
Malik, Fredmund (2001): Fhren, Leisten, Leben. Wirksamesfr eine neue Zeit Management.
HeyneBusiness.
Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe e Teknologjis (2004): Korniza pr Standardet e praktiks
profesionale pr msimdhnsit e Kosovs.
Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe e Teknologjis (2010): Kriteret dhe procedurat pr vlersimin
e performancs s msimdhnsve(2010).
Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe e Teknologjis (2010): Udhzimi administrativ pr licencimin
e msimdhnsve.
Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe e Teknologjis (2011): Korniza e kurrikulumit pr arsimin
parafillor, fillor dhe t mesm, Prishtin.
Standardet e praktiks profesionale pr drejtor t shkollave-UA 4/2012
Turner, Julianne C. Christensen, AndreaandMeyer, Debra K. (2009) Teachers
Beliefsabout Student LearningandMotivation in L.J. Saha, A.G. Dworkin (eds.),
InternationalHandbookofResearchonTeachersandTeaching, 361371. SpringerScience + Business
Media LLC 2009
C.F. Webberand J.L. Lupart (eds.), (2011) Leading Student Assessment, Studies in
EducationalLeadership Vol. 15, SpringerScience + Business Media B.V
JimBrandonand M. Quarin-Wright; Leading Student Assessment (Chapter 4)
Susan M. Brookhart; TeacherFeedback in FormativeClassroomAssessment (Chapt. 10)
SherryBennettand
Dale
Armstrong;
Putting
ShiftingClassroomAssessmentPractices (Chapter 13)
34
the
FocusonLearning:
Republika e Kosovs
Republika Kosova - RepublicofKosovo
Qeveria Vlada Government
Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe e Teknologjis - Ministarstva Obrazovanja Nauke i
Tehnologije -Ministry of Education Science & Technology
Kabineti i Ministrit /Kabinet Ministra /Cabinetof the Minister
UDHZIM ADMINISTRATIV
LICENCIMI I MSIMDHNSVE
NUMR: 5/2010
DAT: 27.04.2010
N mbshtetje t nenit 93 (4) t Kushtetuts s Republiks s Kosovs, neneve 12.5, 32.1, dhe 32.2
t Ligjit pr arsimin fillor dhe t mesm n Kosov, si dhe paragrafit 7 t nenit 25 t Rregullores s
Puns t Qeveris s Kosovs nr. 1/2007, Ministria e Arsimit, e Shkencs dhe Teknologjis nxjerr
kt Udhzim administrativ:
Neni 1
Qllimi
1. Prmes ktij Udhzimi administrativ (m tutje n tekst UA), Ministria e Arsimit, e Shkencs
dhe e Teknologjis (m tutje n tekst MASHT) krijon nj sistem koherent t licencimit dhe t
avancimit n karrier t msimdhnsve mbi bazn e kualifikimit, prvojs, zhvillimit profesional
dhe performancs si dhe krijon strukturn e pagesave prkitazi me kt sistem.
Neni 2
Definicionet
1.Personeli jomsimdhns jan menaxhert dhe administratort (drejtort, zvendsdrejtort,
individt prgjegjs pr ndrrime, sekretart), dhe bashkpuntort profesional (psikologt,
puntort social, bibliotekart).
2. Diploma certifikat apo dshmi q vrteton diplomimin/kualifikimin nga shkolla normale,
shkolla e lart pedagogjike apo fakulteti prkats n institucionet e arsimit t lart n Kosov,
apo edhe institucionet jasht vendit e q kan kaluar npr procesin e njohjes s diplomave t
tyre sipas dispozitave n fuqi n Kosov.
3. Fakultetet arsimore jan fakultete q ofrojn programe t profilit arsimor ku prfshihet
komponenta akademike, pedagogjike/arsimore dhe praktika e msimdhnies
35
Neni 3
Detyrat dhe prgjegjsit e MASHT-it n fushn e licencimit
1. MASHT-i ka detyr dhe prgjegjsi:
1.1. T prcaktoj kriteret dhe standardet e prgatitjes dhe kualifikimit profesional q nj person
duhet ti plotsoj pr t marr licencn pr msimdhns.
1.2. T krijoj nj sistem licencimi, i cili do t inkurajoj msimdhnsit e pakualifikuar t
kualifikohen dhe msimdhnsit e kualifikuar dhe t licencuar t rrisin kompetencat dhe
kualifikimet, duke i shprblyer dhe nxitur ata t msojn gjat gjith jets n profesionin e
edukimit dhe t arsimit.
1.3. T themeloj Kshillin Shtetror pr licencimin e msimdhnsve q do t zhvilloj dhe
monitoroj politikat dhe praktikat e licencimit si dhe miratoj programet e zhvillimit profesional.
1.4. T krijoj sistemin e pagess t bazuar n nivelin e shkollimit, n rezultatet e treguara n
pun, n prparimin n karrier dhe n prvojn e puns.
1.5. T prkrah materialisht dhe financiarisht asociacionet dhe institucionet q merrenme
trajnimin e msimdhnsve.
1.6. T angazhohet pr avancimin dhe prmirsimin e prhershm t gjendjes sociale dhe
financiare t puntorve t arsimit n Kosov, prmes ofrimit t sistemit t stimulimit dhe t
fuqizimit pozitiv e sistematik t tyre.
1.7. T bj analiza t hollsishme t funksionalitetit t sistemit t licencimit do katr vite si dhe
t prgatis ndryshimet e nevojshme pr avancimin dhe funksionalizimin e mtejm t sistemit.
1.8. T zhvilloj databazn e licencimit q do t prcjell msimdhnsit individual dhe progresin
e tyre n sistemin e licencimit.
1.9. T siguroj q institucionet e arsimit t lart q ofrojn programe pr shkollimin e
msimdhnsve n Kosov, respektojn Standardet pr Programet q shkollojn msimdhns
n Kosov dhe plotsojn krkesat e specifikuara n Shtojcn I t ktij UA ose dispozitat e tjera
n fuqi.
Neni 4
Sistemi i licencimit t msimdhnsve
1. Asnj msimdhns nuk mund t mbaj msim n shkollat publike dhe private t Kosovs pa
licenc q sht lshuar prmes ktij UA.
Neni 5
Kategorit e msimdhnsve q do t licencohen
1. Prmes ktij UA do t licencohen msimdhnsit q punojn n nivelin 0,1,2 dhe 3 t ISCED-it.
Neni 6
Llojet e licencs sipas kategorive t personave t licencuar
1. N kt UA parashihen licencat n vijim:
1.1. Licenca e prkohshme.
1.2. Licenc e rregullt.
37
Neni 7
Licenca e prkohshme
1. Licenca e prkohshme lshohet pr kategorit e msimdhnsve n vijim:
1.1. Msimdhnsit fillestar;
1.2. Msimdhnsit t pakualifikuar.
Neni 8
Kriteret pr avancim nga licenca e prkohshme n licenc t rregullt
1. Msimdhnsit me licenc t prkohshme sipas nenit 7.1 duhet t plotsojn 30 or trajnim
nga programet themelore dhe duhet t ken nj vlersim pozitiv nga shkolla.
2. Msimdhnsit me licenc t prkohshme sipas nenit 7.2 duhet t plotsojn krkesat pr tu br
msimdhns i kualifikuar sipas Shtojcs I t ktij UA dhe t ken nj vlersim pozitiv nga shkolla.
Neni 9
Kohzgjatja e licencs s prkohshme
1. Licenca e prkohshme do t lshohet pr nj periudh 1- vjeare.
2. Nse msimdhnsit me licenc t prkohshme nuk i plotsojn krkesat e nevojshme t
specifikuara n kt UA (neni 8), atyre do tu jepet edhe nj vit shtes. Nse prsri nuk plotsojn
krkesat ather do tu merret licenca.
Neni 10
Llojet e licencs s rregullt
1. Jan katr lloje t licencs s rregullt:
1.1. Licenca e msimdhnsit t karriers;
1.2. Licenca e msimdhnsit t avancuar;
1.3. Licenca e msimdhnsit mentor;
1.4. Licenca e msimdhnsit t merituar.
Neni 11
Licencimi i msimdhnsve aktual q jan n marrdhnie pune
1. Msimdhnsve t kualifikuar, q kan s paku nj vit prvoj pune e q jan n marrdhnie
pune n datn kur ky UA hyn n fuqi u lshohet licenc e rregullt e msimdhnsit t karriers.
Neni 12
Avancimi n karrier
1. T gjith msimdhnsit kan t drejtn e avancimit n sistemin e licencimit sipas dispozitave
t ktij UA.
Neni 13
Kriteret pr lshimin e licencs s msimdhnsit t karriers
1. Licenca e msimdhnsit t karriers u lshohet t gjith msimdhnsve t cilt i plotsojn
kriteret e specifikuara n nenin 8 t ktij UA.
2. Licenca e msimdhnsit t karriers duhet t riprtrihet pas do pes vitesh me kusht q
msimdhnsi t tregoj rezultate pozitive t performancs (niveli: performanc e knaqshme
38
Neni 17
Kalimi n nivel m t ult dhe revokimi i licencs
1. Msimdhnsit kalojn n nivel m t ult t licencs nse nuk i plotsojn krkesat pr
riprtritje t licencs aktuale. Msimdhnsit me licenc t rregullt t karriers n rastet kur
nuk plotsojn krkesat sipas dispozitave t ktij UA kalojn n licenc t prkohshme.
2. Msimdhnsve mund tiu merret licenca q kan, me krkes t Drejtorive Komunale pr shkak
t procedurave disiplinore. N rastet kur msimdhnsit e till kthehen prsri n profesionin e
msimdhnies duhet t kthehen n licenc t prkohshme.
Neni 18
Aplikimi pr licencim, riprtrirje dhe avancim t licencs
1. Secili individ duhet t aplikoj pr licenc sipas dispozitave t ktij UA para se t hyj n
profesionin e msimdhnies.
2. Msimdhnsit jan prgjegjs q individualisht t aplikojn pr riprtrirje dhe avancim t
licencs.
3. Msimdhnsit aplikojn pr riprtrirje dhe avancim t licencs 6-12 muaj para se t skadoj
licenca aktuale.
4. Msimdhnsit aplikojn pr riprtrirje dhe avancim t licencs n Zyrn e Departamentit t
Inspekcionit t MASHT-it nn autoritetin e s cils sht komuna ku punon msimdhnsi.
5. Pr secilin aplikacion zbatohet nj pages prej 25 apo ndonj shum tjetr q mund t
specifikohet nga MASHT n t ardhmen.
6. S bashku me Formularin e Aplikimit msimdhnsit duhet t sigurojn dshmi origjinale pr
t gjitha informatat e specifikuara n formular.
7. Departamenti i Inspekcionit vendos t dhnat e licencimit pr msimdhnsit individual n
databazn e licencimit.
8. Vendimi rreth aplikacionit t msimdhnsit pr riprtrirje t licencs duhet t merret para
skadimit t licencs aktuale.
9. N rastet kur msimdhnsi aplikon pr riprtrirje ose avancim t licencs brenda afatit
kohor t specifikuar n nenin 18, por, vendimi nuk sht marr para skadimit t licencs aktuale,
msimdhnsit i vazhdohet automatikisht licenca aktuale edhe pr 6 muaj. Vendimi i till duhet
t shoqrohet me nj arsyetimi t shkruar nga Departamenti i Inspekcionit ku sqarohen arsyet e
mosprfundimit t procedurs me koh.
10. N rastet kur vendimi nuk merret 6 muaj pas skadimit t licencs, drejtori i Departamentit t
Inspekcionit do t nis procedurn pr konstatimin e prgjegjsis. Deri n marrjen e vendimit,
licenca aktuale e msimdhnsit mbetet e vlefshme.
Neni 19
Formati i licencimit
1. MASHT-i i lshon nj numr secilit msimdhns t licencuar dhe nj licenc n form letre q
specifikon periudhn e vlefshmris, llojin e licencs si dhe t dhnat personale t msimdhnsit
t licencuar.
40
Neni 20
Ndrlidhja e sistemit t pagave me sistemin e licencimit
1. Sistemi i licencimit t msimdhnsve ndrlidhet me sistemin e pagave. Sistemi i pagave
zbatohet sipas vendimit t Qeveris s Republiks s Kosovs nr. 01/33 t dats 29.08.2008 dhe
n t ardhmen do t prshtatet sipas dispozitave relevante n fuqi.
2. Avancimi i msimdhnsve n sistemin e licencimit ndrlidhet gjithashtu me ngritje t pags
q do t rregullohet me dispozita t tjera ligjore dhe/ose nnligjore.
Neni 21
Dispozitat kalimtare
1. T gjith msimdhnsit t cilt sipas nenit 11 t ktij UA kan marr licenc t msimdhnsit
t karriers duhet t aplikojn pr marrjen e licencs s tyre dhe futjen e t dhnave n bazn e
t dhnave t licencimit n periudhn janar 2011 qershor 2011.
2. N fazn fillestare t licencimit, janar 2011 gusht 2011, msimdhnsit ekzistues q kan
marr licenc t msimdhnsit t karriers sipas ktij UA mund t aplikojn pr licenc t
msimdhnsit t avancuar dhe/ose licenc t msimdhnsit mentor, pa pasur nevoj t presin
afatin e rregullt kohor t specifikuar n kt UA.
3. Msimdhnsit q aplikojn pr avancim n sistemin e licencimit sipas nenit 21.2 mund t
llogarisin zhvillimin profesional t ndjekur n t kaluarn drejt krkesave pr zhvillim profesional
(trajnim) pr licencn prkatse, me kusht q programet e trajnimit t akreditohen nga KSHLM.
4. Msimdhnsit t cilt nuk i kan ort e mjaftueshme t zhvillimit profesional nga e kaluara
mund t aplikojn pr avancim n sistemin e licencimit sipas nenit 21.2 nse kan 15 vite prvoj
pune n momentin e aplikimit pr licencn e msimdhnsit t avancuar dhe 20 vite prvoj
pune n momentin e aplikimit pr licencn e msimdhnsit mentor.
5.Msimdhensit t cilt aplikojn pr avancim n karrier sipas dispozitave kalimtare t ktij
UA,n rastet kur marrin vlersim negativ t njjtve ju ndalohet riaplikimi pr 5 vitet e ardhshme.
Neni 22
E drejta e ankess
1. Ankesat ndaj procesit t licencimit mund t bhen n Komisionin pr Ankesa dhe Parashtresa
n MASHT.
Neni 23
Dispozitat shfuqizuese
1. Me hyrjen n fuqi t ktij UA shfuqizohen UA 16/2008, UA 33/2007, si dhe dispozitat e tjera q
kan rregulluar kt fush e q jan n kundrshtim me kt UA.
Neni 24
Hyrja n fuqi
1. Ky Udhzim administrativ hyn n fuqi ditn e nnshkrimit nga ministri i Arsimit, Shkencs
dhe Teknologjis.
____________________
Enver Hoxhaj, ministr
41
Shtojca I
Kualifikimet e msimdhnsve n sistemin e licencimit
N sistemin e licencimit t msimdhnsve do t merret pr baz gjendja aktuale e shkollimit
t msimdhnsve n Kosov, n veanti n lidhje me krkesat e hyrjes s msimdhnsve n
profesion.
Kualifikimet n vijim do t pranohen n sistemin e licencimit dhe msimdhnsit prkats do t
konsiderohen t kualifikuar pr pozitn prkatse:
Klasifikimi i kualifikimeve ekzistuese
Niveli 0 i ISCED-it
1. Shkolla e mesme e mjeksis: motra edukatore niveli parashkollor, mosha 0-3
2. Programi parashkollor i ish-Shkollave t Larta Pedagogjike, Fakultetit t Msuesis, dhe
Fakultetit t Edukimit mosha 3-6s.
Niveli 1 i ISCED-it
1. Programi i ish- Shkolls Normale
2. Programi fillor i ish- Shkollave t Larta Pedagogjike
3. Programi fillor i ish- Fakultetit t Msuesis;
4. Programi fillor i Fakultetit t Edukimit
5. Programi i Pedagogjis (e prgjithshme) n Fakultetin Filozofik do t pranohet vetm pr
msimdhnsit q tashm jan n sistem, ndrsa msimdhnsit q vijn t rinj me nj
kualifikim t till nuk do t konsiderohen t kualifikuar pr msimdhnie.
Niveli 2 i ISCED-it
1. Programet lndore t ish- Shkollave t Larta Pedagogjike
2. Programet lndore t Fakultetit t Edukimit
3. Diplomat e lshuara nga departamentet akademike (Matematik dhe Shkenca, Filologji,
Filozofi, Artet, Edukat Fizike).
Niveli 3 i ISCED-it
1. Diplomat e profilit arsimor t lshuara nga departamentet akademike (Matematik dhe
Shkenca, Filologji, Filozofi, Artet, Edukat Fizike)
2. Diplomat e lshuara nga Fakultetet joarsimore (Fakultetet Teknike, Juridiku, Mjeksia,
Ekonomia)
3. Pr pozitn e instruktorit n shkollat profesionale, kualifikimet e nivelit ISCED 3 jan gjithashtu
t pranueshme.
Shnim 1: Msimdhnsit me kualifikimet m lart jan t kualifikuar vetm nse punojn si
msimdhns t lnds/ve pr t ciln sht lshuar diploma dhe nivelin q sht prcaktuar n
Shtojc t ktij UA.
42
Shnim 2: Diplomat e lshuara nn ndonj sistem ose struktur tjetr, duke prfshir edhe
diplomat e lshuara jasht vendit, do t kategorizohen sipas klasifikimit m lart, pasi ato t jen
njohur paraprakisht prmes mekanizmave n fuqi.
Shnim 3: Diplomat t cilat nuk mund t kategorizohen prmes ksaj shtojce do t shqyrtohen
n baz individuale nga KSHLM.
Shnim 4: Miratimi i programeve q shpijn drejt kualifikimit t msimdhnsit, dhe prcaktimi
i standardeve pr programet q prgatisin msimdhns, rregullohen prmes ligjeve dhe akteve
tjera nnligjore.
q ta dija se cili ishte hapi tjetr. Po e krahasoja punn time me nj qllim; sigurohej q e
kuptoja qllimin (specifikimet e dizajnimit).
I merrja veprimet pr ti korrigjuar gabimet.
E zotroja procesin tim t msimit.
Vlersimi formsues sht instrumenti m i fuqishm i vlersimit i cili gjeneron msim. Ai ...i jep
mundsi nxnsit t bhet nxns pa frikn se do t dshtoj. Krijohet nj mjedis msimor dhe ofrohen
mundsi pr nxnsit ti praktikojn shkathtsit dhe t marrin komente specifike dhe prshkruese
q u ndihmojn ta prmirsojn t msuarit..11 Ky instrument, jo vetm q sht i fuqishm sa i
prket t nxnit, por sht edhe nj instrument diagnostikues pr msimdhnsit. T dish nse
nxnsit jan duke i prvetsuar shkathtsit dhe duke i kuptuar konceptet t cilat zhvillohen u
ndihmojn msimdhnsve q t vendosin se far t bjn m tutje. Msimdhnia nuk ka t
bj vetm me ofrimin prmbajtjes; ka t bj me angazhimin e nxnsve n aktivitete q
i bn t msojn.
Prmes vlersimit formsues, msimdhnsit krijojn nj mjedis t krkimit duke parashtruar
pyetje t cilat i provokojn mendimet dhe duke i inkurajuar nxnsit q ta bjn gjn e njjt.
Nxnsve u jepet mundsia ti eksplorojn dhe hulumtojn problemet apo sfidat e hapura.
T nxnit e mirfillt ndodh pasi nxnsi t ket qasje n informacionin e duhur me qllim t
zgjidhjes s problemit apo sfids, t ken mundsin t mendojn n mnyr kritike dhe kreative,
t parashtrojn pyetje, ti sfidojn supozimet, t bjn dhe ti testojn nnkuptimet, dhe t
angazhohen n dialog sa i prket msimit. Nj mjedis i till i inkurajon nxnsit t marrin rol aktiv
n orientimin dhe prqendrimin e t nxnit t tyre.12
Meq vlersimi pr t nxn (vlersimi formsues) sht nj instrument i fuqishm i t nxnit,
ather drejtort duhet ta inkurajojn prdorimin e tij. N fakt, drejtort duhet t presin q ai
t prdoret prej t gjith msimdhnsve n shkoll pa marr parasysh lndn t ciln e japin.
Drejtori nuk sht e thn t jet ekspert as n lmin prkatse e as n vlersim. Drejtori duhet
t dij mjaftueshm q tua parashtroj pyetjet e duhura msimdhnsve t tij.
Thelbi i vlersimit pr t nxn sht komenti apo informacioni kthyes. far duhet t shihni kur
ta vizitoni klasn? Cilat sjellje t msimdhnsit duhet t vzhgohen m s shpeshti? Lista n
vijim me karakteristikat dhe format e komenteve kthyese jan kopjuar nga kapitulli 10 i Susan
M. Brookhart n C.F. Webber dhe J. L. Lupart (eds.), (2011) Leading Student Assessment, Studies
in EducationalLeadership (ang: Udhheqja e vlersimit t nxnsve: studime n udhheqjen n
arsim).
Komentet e msimdhnsit nuk e garantojn t nxnit; andaj, ajo ka jan komentet kthyese dhe
mnyra si ofrohet e stimulojn veprimin e nxnsit.
Jep komente t menjhershme pr njohurit dhe faktet (e drejt/e gabuar).
Lejo pak m shum koh pr t mundsuar nj analiz m gjithprfshirse t t menduarit
dhe proceseve nga ana e nxnsit.
Mos i vono asnjher komentet kthyese prtej asaj se kur mund t ndikojn tek nxnsi.
Jep komente kthyese sa her q t jet praktike, dhe sidomos pr t gjitha detyrat m t
mdha.
Vendimi pr sasin e komenteve prfshijn pikt q duhet t jepen dhe sasin q duhet t
44
11
SherryBennettand Dale Armstrong; Putting the FocusonLearning: ShiftingClassroomAssessmentPractices (Chapter 13) f. 265
12
Ibid; f. 269
45
Shtojca II
Tabela n faqe 26
Vlersimi i Msimnxnies s Nxnsve n Klas
muarja, vlersimi dhe komunikimi
Planifikimi
Programi i studimit: Rezultatet msimore
ka do t msojn nxnsit?
Si do ta dim se ka ndodhur msimnxnia?
vendosni kritere/tregues
ofroni shembuj
Si do ti mbledhin dhe sigurojm provat pr msimnxnie?
vendosni qllimin dhe kontekstin
krijoni mundsi pr t demonstruar msimnxnien
vzhgimet
ditart e msimnxnies
detyrat e performancs
projektet
testet
gjuha e shkruar
gjuha verbale
komunikimi vizuel
vendosni strategji pr informata kthyese
46
47
48