UKUROVA'DA FOLKLOR DERLEMELER

PERTEV NAL BORATAV

Folklor Profesr

1947 k semestri tatili iinde ukurova blgesinde yapmay d

ndmz aratrma gezisinin programn, iki Fransz dilci arkada
mzla, M. Rene Giraud ve M. Louis Bazin'le birlikte kararlatrdk.
M. Rene Giraud, Yrkler'in dili zerindeki almalar iin malzeme
toplamak istiyordu; M. Louis Bazin de, Trkmenler, Yrkler ve Tah
taclar gibi, Trk dilinin eski ekillerini ve kelime hazinesini muhafaza
etmi bulunan halk azlarndan, zerinde durduu mukayeseli Trk gra
meri konular iin faydal bilgiler edineceini umuyordu. Benim iin
ise ukurova blgesi olduka mehul bir saha idi: Ben oralar imdiye
kadar aratrma amaciyle gezmemitim; bundan baka, ukurova'nn
folkloru baka aratrclarca da pek az ilenmi bulunuyordu.
Gezimiz, bylece, mterek folklor-dil incelemesi plnna dayana
cakt. Folklor incelemeleri, dil, etnoloji, etnografya ve sosyoloji aratrmalariyle birlikte yrtld takdirde, phesiz ki, ok daha verimli
ve daha manal olur; bu trl mterek almalarn getirecei msbet
neticeyi bu gezide bir defa daha grmek imkn oldu.
Dilci arkadalarmz bilhassa "Yrklerin azlar,, konusu zerinde
durdular. Yrk aznn vokabler, fonetik, morfoloji ve sentaks husu
siyetlerini tesbit ettiler. Bu azn, ayn blgelerde yaamalarna, bazan yan yana, ayn kyde bulunmalarna ramen ukurova yerlileriyle,
iskn Trkmenleriyle ve Tahtaclarla ne dereceye kadar farkllk gs
terdiine dair bilgiler edindiler.
Gezimiz 10 ubat'tan 25 ubat'a kadar srd. Bu on be gnlk
zamann "8 gnn Ceyhan kazasna bal mren kynde, 4 gnn de
Pozant'da geirdik. mren ky, Yrklerle Trkmenler zerinde
altmz yer oldu. Bu i iin bu ky ok elveriliydi. mren adnn,
Dede Korkut kitab'nda geen "Beil olu mren,, ile bir ilgisi var m
dr? buna kesin bir cevap vermek mmkn deil; yalnz, Ouz-Trkmen airet adlarndan pek ounun, o airetin atas saylan bir ahsn
ad olduunu biliyoruz. Bu adlar, sonradan, yerleen Ouzlarn ve Trk
menlerin ky adlar olmutur. -mren'in asl yerli halk, "Frka-i slhi
ye,, zamannda yerlemi iskn Trkmenlerinden, Cerit airetindendir.
Cerit, Trkmenlerin, bilhassa dvlkle n alm bir airetidir. Dadalolu'nun iirlerinde, Krolu hikyesinin ve iirlerinin Mara ve dolay
lar rivayetlerinde Avarlarla birlikte en ok ad geen airet budur.
mren'in ok yaknnda, ayn muhtarla bal Canl mahallesi, 20 yl-

256

PERTEV NAL BORATAV

dan beri yerlemee balyan Kara-Tekeli Yrk airetinden meydana

gelmitir; bu mahallede olsun, mren'in iinde olsun, Yrk yerlemesi
devam etmektedir. mren'in iine geen seneden beri yerlemee ba
lyan Sa-Karal Yrkleridir. Bunlardan, henz toprak sahibi olma
m aileler kyn hemen civarnda adr kurup klamaktadr. Burada,
hatt, iki kardeten birinin kyde ev yapm, tekinin henz adrda
oturduu grlyor. Kyn bu yerleme hususiyeti bizim incelemele
rimiz iin ok elveriliydi: Biz ayn bir kyde Ceritli iskn Trkmenlerini, 20 yldan beri yerlemi bir Yrk airetini, yeni yerleen ve
henz adrda oturan baka bir Yrk airetini bir arada grmek im
knn buluyorduk.
Sekiz gnlk bir zamann, her bakmdan bu kadar zengin malze
menin yl bulunduu bir yeri eksiksiz tetkik etmemiz iin kfi gelemiyecei tabiidir. Esasen bu gezi, gerek dilci arkadalar iin, gerek
benim iin, ilk bir keif ii oldu. ok zengin halk kltr hazinesiyle
ukurova blgesi, birok ekipleri yllarca megul edecek bir sahadr.
Pozant'da son drt gnmz geirdik. Pozant'ya, 15-20 seneden
beri Tahtaclar yerlemektedir. imdi nfusun ekseriyetini onlar tekil
ediyor. Tahtaclar da, sosyoloji, folklor ve kltr tarihi aratrclar
iin geni, ve henz pek az ilenmi bir tetkik sahas arzediyorlar.
Bize bu gezimizde Adana Mzesi Mdr, deerli arkadamz
Naci Km da katld, yorgunluklarmz paylat, tecrbe ve bilgileriyle
bize byk yardmlarda bulundu. Burada kendisine candan teekkr
mz bildirmeyi bir bor bilirim.
Bu geziden, belli bal bir konu zerinde bir sonu elde etmi
deiliz. Yukarda da sylediim gibi, bu, ukurova blgesinde, Trk
men, Yrk ve Tahtac topluluklar iinde yaplan ilk bir keif gezisi
olmutur. Bu makalemde, gezimiz esnasnda, belli bal iki alma
merkezinin, mren kyyle Pozantnn etnoloji, etnografya, folklor ve
ve halk edebiyatna ait edindiimiz bilgilerin, ve derlediimiz malze
menin ksa bir bilanosunu vereceim. Yaznn sonundaki eklerde de
okuyucular ayrca iki mevzu zerinde, bu gezi ile bundan bir mddet
evvel Krkkaleye bal Bey obas kyne yaptmz bir gezinin verim
lerini bulacaklardr.
* *
1. Etnoloji ve etnografya notlar :
1. Cerit Trkmenlerinin, Yrklerin ve Tahtaclarn airet blm
leri, yaaylar ve trl sosyal mnasebetleri, detleri ve ananeleri
hakknda notlar.
2. Trkmen airetlerinin gebelik devrindeki airet mnasebetle
rine dair, bilhassa airet savalar hakknda notlar.
3. adr ve ev ekilleri, ev eyalar, kilim, heybe, kaval, v. s. hak
knda tasvir notlar. Bunlarla ilgili kelimeler. Bu eitten notlarn, umu-

UKUROVA'DA FOLKLOR DERLEMELER

257

miyetle dil tetkiklerinde, hususi olarak halk edebiyat metinlerinin ak

lanmasnda ne kadar verimli olacana ufak bir misal vereceim: Me
hur Kozanolu trks'nn u ktasnda:
Kara adr emeyinen...
Kurun gelip demeyinen...
Ne karyon Kozanolu
Beyz atl gelmeyinen.
birinci msradaki emeyinen', ikinci msradaki demeyinen'e benzeterek,
eme masdar ismi olarak kullanldn sanyorduk; bylece msra mp
hem, hatt mnsz kalyordu. Halbuki kara adr'la ilgili terimler arasnda
eme nin baka bir izahn bulmak mmkndr. Eme, kara adra
bitiik, bklm, eilmi dallardan yaplma, hayvanlara mahsus, st
ulla rtl ufak adr demektir. (Kr. Sz derleme dergisi, II, 512; eme
kelimesi). Bylece, trknn bu msrasnda, mnsz ve rasgele kelimeler
sralanm olmuyor; ksa bir ekilde, birka kelime ile karaadrla
mtemeltnn tasviri yaplmak isteniyor.
II. Menkabeler:
1. Ekiya menkabeleri: akcya dair menkabeler.
2. Halk airlerine dair menkabeler ve biyografya bilgileri t hususiyle
Karacaolan'la Dadalolu hakknda.
3. Alevi byklerine ve airlerine dair menkabeler: Deli boran
hakknda iki menkabe.
III. Hayatlar hakknda bilgi edinemediimiz, maceralar birer rivayet
gibi anlatlan halk airleri veya. halk kahramanlar hakknda kk
trkl epizodlar:
1. Gndeliolu: 2 para. 2. Bakolu: 1 para. 3. Boz Gedik:
1 para. 4. Avar-Cerit harbine ait, Seyit'ten : 1 para.
IV. Halk airleri metinleri:
1. Dadalolu: 12 para. 2. Karacaolan: 18 para. 3. Seyid Ali:
1 para. 4. k Ali: 1 para. 5. Krt Halil: 1 para. 6. Kul Mehmet:
1 para. 7. Abidin Bozkurt, Azizli kynden, yayan bir Ceritli air:
3 para. 8. Hasan Aydn: yayan bir Yrk airi, 4 para. 9. k
Hac: 1 para.
V. Alevi airleri metinleri:
1. Pir Sultan: 4 para. 2. Hatay: 3 para. 3. Sefil Mehmet: 1 par
a. Bu IV. ve V. blmlerdeki metinlerden, Pir Sultan, Karacaolan ve
Dadalolu'na ait olup imdiye kadar baslmam bulunanlar yazmza
ek olarak yaynlyoruz.
VI. Trkl halk hikyeleri hakknda notlar:
mren kynde profesyonel k-hikayeci yoktur. Bu kye en ya
kn istasyona adn veren Veysiye kynde Ahmet Cehan (Ahmete),
saz almamakla beraber, "denek tutup,, trkleri makamla armak
A. . D. T. C. F. Dergisi F. 17

258

PERTEV NAL BORATAV

suretiyle anlatan profesyonel bir hikayecidir. Onun anlatt hikyeler,

tam mnasiyle, uzun, trkl hikyelerdir. Halk hikyelerinden baka,
saz airleri metinlerini sylemekteki melekesiyle de n alm olan
Ahmete, mren dolaylarnda derin bir tesir brakmtr. Bu kyde ve
Canl mahallesinde sylenen hikye epizodlarnn, iirlerin, Trkmen
lere ait rivayetlerin ounun kayna odur. Ahmete ile ovada baka
bir kyde buluacak, ve bir ka gn bir arada geirecektik. iddetli
yamurlar bastrd, ova kylerine gitmek imkn kalmad; bu yzden,
Ahmete'nin hikyelerini dinlemek, tesbit etmek, onun hikyeleri ve
hikyeciliiyle Kars ve dolaylan metinlerini ve anlatma sanat gele
neklerini karlatrma iini baka bir zamana brakmak zorunda kal
dm. mren'de, gerek Ahmete'nin, gerek, umum olarak ukurova bl
gesi hikyelerinin ve hikye geleneinin zelliklerine dair edindiim
bilgileri hulsa edeyim.
mren'de 12 byk trkl hikye ad tesbit ettim:
1. Yeen Ali (Ali Paa), 2. Karacaolan, 3. lbeyliolu, 4. Sefil
Abdurrahman, 5. Hurit, 6. Krolu, 7. Asuman ile Zeycan, 8. kszolan, 9. ah Mayl, 10. Emrah, 11. Deli Boran, 12 Ahmet Bey (veya
Ahmet Paa) ile Guhari.
Bunlardan, 2, 3, 5, 6, 7, 10 No. dakiler teden beri malm hikye
lerdir; derlenmi tam metinleri veya kitaplar vardr. 1, 8, 9, 11 ve 12
No. dakiler Kemal Sadk Gceli'nin dinlediine veya tesbit ettiine dair
bilgi verdii hikyelerdir (Bu hususta bak: Pertev N. Boratav, Halk
hikyeleri ve halk hikyecilii, s. 312). Sefil Abdurrahman, mren'de
rendiimiz yeni bir hikye addr. mren'de bu hikyelerden: lbeyli
olu dan 2 para, Yeen Ali'den 1 para, Deli Boran' dan bir para,
Kroludan 1 para, Karacaolan dan bir hikye epizodiyle 2 iir
paras tesbit ettik.
Karacaolan, bu blgede ba sonu belli bir hikye olarak anlatl
maz; maceralar epizodlar halinde trkleriyle sylenir. Bizim tesbit
ettiimiz de byle bir epizoddur. Bu paray yazmzn sonuna ekledik.
Bu epizodun, Zihni Ard'n "Karacaolan,, kitabnn giri ksmnda
bir varyant vardr; Radloff klliyatnda (Proben... c. VII, metin, s.
297-324; hulsas iin bak: P. Boratav, Halk hikyeleri. .. s. 184-185)
tesbit edilmi olan Karacaolan hikyesinin bir epizodiyle bu ukurrova rivayetleri dikkate deer bir yaknlk gsterir.
Bu vesile ile unu kaydetmek istiyorum: Halk airleri ve trkl
halk hikyecilii, yani "k" larn sanatlarna bal gelenekler bak
mndan iskn Trkmenleri ok zengindir; buna karlk Yrkler ve
Tahtaclar bu konuda ok fakir kalyorlar. Bu son iki topluluk iinde
nl klar yoktur, eskiden beri de mevcut olmamtr. Baz zenenler
bulunuyorsa da, zengin bir sanat geleneinden gelmiyen bu zentiler
dikkate deer mahsuller vermiyor. Yrkler bulunduklar evrenin k
ve hikyecilik geleneini benimsiyorlar. Mesel burada, mren'de

UKUROVA'DA FOLKLOR DERLEMELER

259

yerlemek zere bulunan Sa-Karal Dervi Gl, Karacaolan'n, Dadalolu'nun iirlerini iyi biliyor, bir ok hikye epizodlann anlatyor;
ama o, bu bakmdan trkmenlemitir; onun bu hnerleri Yrk gele
nei deildir.
VII. Masallar-.
1. Yrk Fidan Bac'dan 2 masal.
2. Tahtac Dne Akgn'den 2 masal.
VIII. Fkralar:
1. Karatekeli Mustafa Day'dan 3 fkra.
2. Tahtac brahim Emmi'den ve Ahmet Khya'dan 6 fkra.
IX. eitli trkler:
1. Trk: 8 para.
2. At: 7 para.
X. Hayvanlara, yldzlara, obana ve kavalna dair efsaneler:
6 para
EK: I.
Halk airleri metinleri
7. Pir Sultan Abdal

Sabahtan uradm dedem gne

Dedem beni tlib etsen olmaz m
iy ebriim uydurmu siyah sana
Dedem beni yola alsan olmaz m.
Var get yezit var get daklma bize
Bizden hezeren binler okunur size
Sen k olmusun geline kza
Var get yezit var get tlib olmazsn.
Dedem bu demlerin her demler olsun
stmzde dnenler boz atl olsun
Gelin kz seversem gzm kr olsun
Dedem beni tlib etsen olmaz m.
Bir sz syleyim de sen olma hatr
Adam atasna olur mu hatr
Sof oluyum dersen get bacn getir
Var get yezit var get tlib olmazsn.
Pir Sultan Abdal'm bu srra erdik
zmz szmz bu yola verdik
Yezit sofu olmazd biz sizde grdk
Gel get sofu karda yolu bilmisin1.
Bu demenin Naci Kum'daki varyant Veli Dede'ye aittir.

260

PERTEV

NAL BORATAV

2
Hnkr danda bir yol azttm
Acap aha giden yollar bu m' ola
Sarard gl benzim dnd ayvaya
Acap Pire giden yollar bu m' ola.
Nice pnarm vardr dolar eksilir
Ard dallarna gk tekeler aslr
Grcl boran dutmu beller kesilir
Acap aha giden yollar bu m' ola.
Merdindendir deli gnlm merdinden
Ala dan ardndan da ah Abbasn yurdundan
Kanl yalar akttm o ahn derdinden
Acap aha giden yollar bu m' ola.
Nice
Da
Sarp
Acap

pnarm vardr st boval 1

kimyal da topra dveli 2
kayalarmz vardr ahin yuval
aha giden yollar bu m' ola.

Pir Sultan Abdal'm coup giderim

Ayla gnn arasna dp giderim
st kpklenmi ap giderim
Acap aha giden yollar bu m' ola 3 .

3
Ankaradan ktm sabah namaz
Bize yol vermiyor amaa dalar
Yeti Seyit Battal Hseyin Gazi
Bize yol vermiyor amaa dalar.
Merhaba hey gzel pirim merhaba
Poyraza dayanmaz salnan aba
Yeti imdadma Sultan Kurt Baba4
Bize yol vermiyor amaa dalar.
Yine krcland dalarn sal 5
K tutmu iniler Kre' 6 nin beli
Boz bulank akar Irman 7 seli
Bize yol vermiyor amaa dalar.
1
2
3
4
5
6
7

Boval: beli ; bent yaplp balanm.

Dveli : dual.
Bu deme semah oynarken sylenir.
Sultan Kurt Baba : orum kylnde y a t a r .
Sal: yan.
K r e : Irmak yaknnda bir d a .
I r m a k : Kzlrmak.

 U K U R O V A ' D A F O L K L O R DERLEMELER

261

Hayal hayal oldu gzme vatan

Ahmaktr dnyaya gz gnl katan
plak Ali ile Hayder-i Sultan1
Bize yol vermiyor amaa dalar.
Gaiptesin kandildesin srdasn
Mnkire grnmen gze perdesin
Hasan Dede'm Yrk Kulu l nerdesin
Bize yol vermiyor amaa dalar.
Denek danda l yatan yediler krklar
Buna inanmad mnkirler sekler
iek Ata ile Hr Melekler 1
Bize yol vermedi amaa dalar.
Pir Sultan Abdal'm itiim dolu
Sevdas serimden gitmedi hali
Damann tuttuum Bekta- Veli
Bize yol vermiyor amaa dalar.

Sultan Suyu gibi alayp akma

Durulur gam yeme divane gnl
Er banda duman da banda k
Erilir 2 gam yeme divane gnl.
Bizden selm sylen dosta gidene
Yuf yalancya da lanet ndene
Bunca dman ardmzdan yeltene
Yorulur gam yeme divane gnl,
ah- Merdan nmzde klavuz
Yklr m Hakkn yapt havuz
gnlk dnyada her yahi yavuz
Dirilir3 gam yeme divane gnl.
Pir Sultan Abdal'm srdan srada
Bu i byle oldu kalsn burada
Cmlemizin yeltendii murada
Erilir gam yeme divane gnl.

'

1
plak Ali ve H a y d a r S u l t a n : Keskin yaknnda Barek d a n d a yatar. Hasan
Dede: Krkkale yaknnda kendi adn tayan kyde y a t a r . Yrk Kulu: Irmak yak
nnda yatar; abuk imdada yetitiine inanld iin bu ad almtr. Denek da:
Keskin yaknnda da. iek Ata ile Krk-Kzlar: iek danda y a t a r l a r .
2

Erilir : erinir, erir.

Dirilir : geinir ; dirlik : geinme.

PERTEV NAL BORATAV

262

5
Utu havaland gnln kuu
Umaynca nl yardan ayrlmaz
Suyum ltsalar tenim yusalar
Yumaynca gnl yardan ayrlmaz.
Usta kesler gelmi tabutum ler
Nazl yar gnlmden gh gelir geer
Ulu terziler gelmi kefenim bier
Bimeyince gnl yardan ayrlmaz.
Nazl yar gnlne gelmesin hat
Daha yol gider mi buradan te
Eersiz yularsz aatan ata
binmeyince gnl yardan ayrlmaz.
Pir Sultan Abdal'm canm cezada
Bir yiin atm yok yolum gzede
Ecel erbetinden verin bize de
meyince gnl yardan ayrlmaz.
2. Karacaolan
6
Karacaolan bir punann banda otururken kardan on onik ya
nda bir kz gelir. Kzn aya kayar, testisi krlr, balar alamaa.
Ald Karacaolan :
Annacmdan gelen maya
Cemalin benzettim aya
A topua srma saya
Tker gider pelerine.
Her alda gller bitmez
Bitse bile ikn atmaz
Gnz hayalimden gitmez
Gece grdm dlerine.
Evlerinin n kuyu
Kuyudan alrlar suyu
Kcksn tezce by
Hesab ettim yalarna.

UKUROVA'DA FOLKLOR DERLEMELER

Bele Karacaolan bele

Blbl konar daldan dala
Dost gelecan bilsem bu yola
Atlerdim dalarna.
7
(Havay bozlak)
Ben bir yiit idim gendi halmda
Bana olan bir kanl zalmdan oldu
Bir yiit ne bulursa dili bels
Ben bilirim bana dilimden oldu.
Masal
Alt' ay
Omuzu
Dervi

da deli gnl masal

oldu o yar bize kadem basal
hrkal eli asal
alar bana almdan oldu.

Dalara da vermi de llesin vermi

Kfere Hayberin kalasn vermi
Arya bal vermi belsn vermi
An alar bana balmdan oldu.
Karacaolan der de hublar erenler
Doldurup badeyi dosta verenler
G yzde pevraz vurup dnenler
Yeil1 alar bana glmden oldu.
8
Sana derim sna ol Ak Veli
Bir nme gndersem seebilin mi
Mevlm seni kulum deyin yaratm
Boynuna farz olan bei bilin mi.
k Alim der de szlerim skld
Mslim olan bir dereye dkld
Kbe-i erife ev yapld
Hangisi doludur bou bilin mi.
k merim der de derim vallahi
Dilim ile zikrederim Allaha
Kbe-i erifte ol Beytullaha
Ar aleden inen da bilin mi.
Karacaolan der de bu dnya yalan
Gidenler gelmiyor inandm kalan
Yeil : rdek,

263

264

PERTEV NAL BORATAV

Hazret-i Aliye car deyin varan

Ayaksz yryen ba 1 bilin mi.
9
Evveli yalan dnyaya
Kur'an m' indi hece m' indi
Haydin danak leme
Gndz m' indi gece m' indi.
Melekler safa dzld
iblisin bar ezildi
Drt kitap nerde yazld
Yosa gkten hoca- m' indi.
Melekler Mevlnn has
blis ona oldu as
Gkten ol kudret lokmas
Toka m' indi aca m' indi.
Karacaolan syler rdan
Destur aldm ben bir pirden
Beytullahn st nurdan
Beyte m' indi hacca m' indi.
10
Kadir Mevlm bir dileim var senden
Artr bizim hretimiz anmz
Altm karda olsak hep bir anadan
Bir sofraya el uzatsa varmz.
On beimiz avln avlasa
On beimiz ireberlik eylese
Otuzumuz aa misli sylense
imizde serdar olsa birimiz.
Bir yiit de silkinip ata binince
Klnc da arn arn snnce
Br kfir de bir yiide kynca
Bin kfire kln alsa birimiz,
Karacaolan der de edelim aman
ol yce dalar brd duman
Dnyada Kur'an da ahrette iman
Sualsiz cennete girse varmz.
1

Mevltte hikyesi anlatlan Kesik-Ba.

UKUROVA'DA FOLKLOR DERLEMELER

265

II
Ala gzlerini sevdiim dilber
Nasl ele getireyim seni ben
Ben bir ahin olsam sen bir balaban
Daksam crnama dsem yola ben.
Yok mu idi sizin ilde kadlar
A ellerin altn tasta yudular
Seni bana gvel rdek dediler
Onun iin dolanrm gle ben.
Yklettim ykm dosta katarm
Ykm kuma alanlara satarm
Ben blblm seher vakti terim
Niin konmam yeni alm gle ben.
Hemene de Karacaolan hemene l
Utu kuum ce dadan dumana
Sevdim ise gnln ettim kime ne
N'ettim idi u kovlaan ile ben.
12
ktm cesine seyran eyledim
Bir acayip seyran var bu ln
Daim al stne giyer libalar 2
Samur krkl beyleri var bu ln.
Klbeye bakar punarnm ak
Blble ho gelir gln kokuu
Msrn haznesini deer bak
Gz kara cireni var bu ln.
Blbln figan ol gonca gle
Gln engeli de yannda bile
Yaz gelip de karcak il ile
Eri bal gzeli var bu ln.
Karacaolan der de her dem nen
Gzel sevemedim kendi soyunan
Evliyann hrkasn giyinen
Veysel-Kara bekisi var bu ln.
13
Karacaolan bir seyahatta bir ehrin kenarna vard zaman kar
sna bir kad ile kars kyor. Kadn kocasna: "Bu kim?,, diyor.
1
2

Bneme de Karacaolan bneme (varyant), Bnemek : kskanmak.

Libalar: dibalar.

266

PERTEV NAL BORATAV

Kad da: "Bu bir abdaldr.,, diyor. Karacaolan'a bu hal malm olu
yor. Sazn ekip bunlara sylyor :
Her sabah her sabah vaaz edersin
Edep nedir erkn nedir yol nedir
Hocam sen de bir inceden bilirsin
Ate nedir duman nedir kl nedir.
ki karda bir gmlekte dururduk
Gmlek durur birim birim yrrdk
Gnahmz nedir her dem bilirdik
Abdes nedir namaz nedir din nedir.
Cennetin kapsnda ocuk bekler
kisi yrr de biri imekler
Gk yznde saf saf olmu melekler
Onlarn da eriat bil nedir.
Evveli dem de sonradr Ali
Kldan ince kltan keskin islmn yolu
On iki selvinin yz altm alt dal
Bucanda biten iki gl nedir.
Karacaolan der de bu bize ardr
Deryann yznde bir balk vardr
Baln karnnda kutu vardr
kisin biz bilirik birisini bil nedir.
14
Karacaolan Sivas'a giderken Ahr-Da'nn karsna varnca bir
mee gryor. Dnnde bakyor ki mee kurumu. O zaman bu tr
ky sylyor. Trk bitince mee yeniden yeeriyor.
Annacna almsn koca Berid'i
Fard da deli gnlm fard
Hazret-i Nuh'tan beri kimler var d
Nuhun tufann bilin mi mee.
Annacna almsn koca ardc
Bana yaar da boranla gc
Gettin Kbeye de oldun mu hac
Ol Beyt-i erife yzn srdn m mee.
u meenin bir incecik yolu var
Sayamadm yz bin trl dal var
u dnyann bin bir trl hal var
u dnyann halndan bilin mi mee.

UKUROVA'DA FOLKLOR DERLEMELER

267

Karacaolan der de bu da byl' olsun

Bandaki kur' aalarn gersin
Senin bahiini da Bertiz'li versin
Ol Bertiz'in haln da bilin mi mee.

u yalan dnyaya gelenler gider

li kahramanl yerler kalr m
lenler lr de borcunu der
Hele dur bakalm salar kalr m.
Annacmdan gelen eli gml
Kargsnn ucu cefahir 1 dal
Alt arab atl yan kll
Hele dur bakalm beyler kalr m.
lim olanlar irin szl' olur
Onlar Hakkn divannda nazl' olur
Neticesi vezirlikten azl olur
Hele dur bakalm tular kalr m.
Karacaolan der de erven 2 dirildi
Mustafa stne bina kuruldu
Subhaneke ara direk verildi
Hele dur bakalm gler kalr m 3 .
3, Dadalolu
16
Ben sana nettim de hey kanl zalim
Siyah zlfn mah yzne moy 4 dedi
Bir ok vurdun deldi geti sinemi
Ne ard ne incidi oy dedi.
Bir keten geymi de eninde zar
Kokar gulleb gibi dklen teri
Huri mi melek mi yoksa bu peri
He grmedim byle persek 5 soy dedi.
Lefiriler6 saa srmas telden
Araan bulunmaz deme bir ilde
Ne selbide ne semende ne dalda
He grmedim byle usul boy dedi.
1

2
Cefahir : cevahir.
Erven: ev en, ejderha.
Karacaolan Asm Paaya raslyor. Paa ona hakaret ediyor. O zaman k
4
bu trky sylyor.
Moy dedi: nee verdi; moy: koku. Belki b = koku'
5
6
dan, belki de, m : ga'dan bozma.
Persek : gzel.
lefiri : lhuri.
3

268

PERTEV NAL BORATAV

Dadalolu'm der de dav ne dav1

Gdeki durna da ahinin av
Ne al geymi ne krmz ne mavi
Ne dn ne bayram ille toy dedi.
17
Garipe garipe ten ibili
Acep gt m' ola Cerit illeri
Alibil bahas oka konalga
At m' ola Ilcan glleri.
Ark yazsnn nerkisleri top top olup bitti mi
Turnalarn garip garip tt m
efi gzlm senden semah tuttu mu
alkan bire Yarsuvat'n glleri.
Hublarn dura Cihann suyu
Gzel alencesi 2 Mercin'in ky
Getti de gelmedi bir delim deyi
Arad arad 3 dener m' ola yollar.
Dadalolu'm der de boand bendim
Bir dolun iti de sylyor kendim
zin ver kuluna beyim efendim
Yakn olsun yrakta yollarm.
18
Grnyor Hemitenin kalas
Hi gitmeyor airetin bels
Yklp ukurova viran olas
evrildi de orada kald ilimiz.
Esmiyor garbisi mucuu 4 ker
Pokhardr gecesi ivezi 5 yakar
ilmez sularn yosunu kokar
Kadir Mevlm yaylaya dnse ynmz.
Yeter hey aalar bu sitam yeter
Kurucaa varnca gukkuun ter
Kz gelin kalmad hast' oldu yatar
Sehillerde6 almyor glmz.
Kara-'dikten 7 te Harn'nn 8 dz
Oturmu boy beyi eyliyor sz
1
4
6
8

2
3
Dav: dva.
Alence: elence.
Arad arad: a r a sra ; a r a d a a r a d a .
5
Mucuk : gndz sran sinek.
vez : gece sran, ok yakan sinek.
7
Sehih sahil, deniz k e n a r ; ova yer.
Kara - 'dik : K a r a - G e d i k ; yer ad.
Harn ; H a r u n i y y e .

UKUROVA'DA FOLKLOR DERLEMELER

269

Fettahl beyleri yok kime edek naz

Enden enden ' krk bizim kolumuz.
Kavkrt'a varnca semah dnerdi
Salr da Su-at'na konard
Hah deyince bin gk atl binerdi
Alkan akmad bizim zorumuz.
Aamz da adrn dutard
Kaptn dal boynuna atard
Her birimiz bir orduya yeterdi
Derek lemedi varmz.
Der Dadalm u dalara varnca
Korkarm yurtlar issiz grnce
Salp da Binboaya konunca
Yaylalara tokhanrd serimiz'.
19
Sana derim sana da Hasan-Kalas
Ey senin de d oldu dn gece
Nice yiitlerin beleti kana
Arab atn ko yiidin gn' oldu.
ol gece grdm ol kara dler
Hesaba gelmiyor kesilen balar
ekin atm da kk kardalar
Hnker tarafndan bize gel oldu.
Aamnan ikindinin aras
Ecal geldi lmemizin aras
Kamalan kar' ardcn aras
Ilar glglce kan oldu.
Dadalolu'm der de belim bkld
Gz gz oldu yaralarm skld
Bu dge be yz atl seildi
Yz geldi drt yz de yo oldu.
20
Dadalolu seyahatta iken Fettahl Beylerinin yurduna varyor. Ora
da erkekler yok, yalnz kadnlar varm. Dadalolu geri dnmek ister
ken Beyin hanm onu geri aryor. "Aalarn kadar biz de bahiim
veririk. Bizi avrat diyerek mi geri dnyorsun. Syle bakalm.,, diyor.
Dadalolu ald saz, ne syledi:
1

En : dirsek.

270

PERTEV NAL BORATAV

Her
Iras
Top
Ho

sabah her sabah seyran gezerken

geldim selvi boylu semene
top olmu kipriklerin blnm
benzettim samur kalar kemana.

Al yanan almas m' ola kar m' ola

apraz km dmelerin dar m' ola
Acep mislin u cihanda var m' ola
nsem gitsem Hindistan'dan Yemene.
Eliftir kipriin radr kan
Bu gzellik bir Mevlnn ba
Arasam cihan bulunmaz ein
Hi mislin gelmemi devr-i zamana.
Dadalolum der de hublarn has
Ferhadn irini Mecnunun Leyls
Aklm elencesi gnlm yaylas
Bir yel esti bamdaki dumana.
21
Koca Payas bu oyunu ok grd
Yedi da stne ordusun kurdu
Yavuz Sultan Selim korktu da verdi
Bey babam zorlan ld tular.
Ahndaym da u Karabeyaz'n
Bir yazn alattn birin de gzn
Karbeyaz' alrsak am'aa 1 bizim
Daha am'dan te Birgz 2 aalar.
Emmim Hac Bey de bunu byle deridi
Alt Avar yedi Trkmen Beyi varidi
Tfengimiz kara macar otu firenk bard 3
len lm hesab etsin salar 4 .
22
Yr
Drt
Arab
Arb

bire Kaleserin 5 kalas

bir yann glbenk oldu n oldu
atlar dne dne dvr
atn ko yiidin gn' oldu.

Yayanlkta yrmesin bilmiyen

Yarm saat at stnden inmiyen
1
3
5

2
am'aa : am'a kadar.
Birgz aalar: o vaktin derebeyleri.
4
B a n t : barut.
Bu iir Kk Ali Oullar azndandr.
Kaleser: Kara - sal.

UKUROVA'DA FOLKLOR DERLEMELER

Yurtlarnn kadirini bilmiyen

Her birisi bir koltua kul oldu.
Urdular sineme mihnet yaras
y'olmad u sinemin paresi
Marib ile markn aras
le bol bol ama bize dar oldu.
Ne yaman hayf oldu Avarlar Krtler
Yrekten kar m byl' olan dertler
Arada kesib oldu 1 boyn' uzun atlar
At vermesi isknlktan zor oldu.
Ne yaman hayf oldu da bizlere
Trk kart gelinlere kzlara
lemiz dklmedi dzlere
Dmedik gzlerimiz kr oldu.
Derilip de bir araya gelmedik
Birbirimizle danp da tanmadk
Kurun deip at stnde lmedik
Dmedik gzlerimiz kr oldu.
Syle Dadalolu'm grdn dten
Aya atlmyor yatan leten
Yine habar geldi kavm kardatan
Hnkr tarafndan bize gel oldu.
23
Halebin Antebin soyun keserim
Cehdederem Elbstan basarm
Badat kapsna kl asarm
Vurun aslanlarm dedi Apalak.
Hersinen mi geldin hey beyin olu
Zannettim Hasan'n kollar bal
Onbe olum vardr kullan tulu
Vurun aslanlarm dedi Apalak.
Ordu geldi karmza dzld
Alnmza kara yaz yazld
Yek-Byk vuruldu ordu bozuldu
Vurun aslanlarm dedi Apalak.
Dadalolu'm sylemezdin hilay
Alanl Beyi buldu bely
Vurdu drd Halt kleyi
Vurun aslanlarm dedi Apalak.
1

Kesib oldu : yama edildi.

271

272

PERTEV NAL BORATA V

EK: II
Karacaolan'n

bir mehkabesi

Karacaolan, kyne yakn bir yerde dne arlyor. Yeeni

varm, G-Yusuf, bacsnn olu... Karsna meyil vermi. Karaca
olan gidince gelir, karsn kandryor. Yatyorlar.. Tam o srada
Karacaolann saznn teli krlyor. Bir bahane ile dar kyor, g
rnmeden svyor, doru evine geliyor. Bakyor ki karsiyle yeeni
yatyorlar. Hemen krkn zerlerine rtyor. Dnyor, dn evine
geliyor. Sabaha kadar orada kalyor.
Sabahleyin, kadn gece Karacaolann geldiini anlyor. Olan
inanmyor. Kadn Karacaolan eme banda karlyor. Namuslandndan karalar balanm. Karacaolan'a yaklap gnln almak isti
yor. O zaman ald Karacaolan:
Ak kuum ablak kuum
Dal burnuna kondun bugn
Menendinden saknrdn
Enginlere indin bugn.
Helkeleri ele aldn
Bezirgan bunarna suya indin
Gl verip meneve aldn
Dostum neler duydun bugn.
Boaznda sar hakk
Zlf gerdana dkk
Kalbin mell kalar ykk
Dostum neler duydun bugn.
Kzlar kt kol kol oldu dzld
Etim kemiimden zld
Ne dedim de gl benzin bozuldu
Dostum neler duydun bugn.
Byle diyince, kadn: "Herhalde bilmiyor.,, diye Karacaolana kar
yrr, o zaman Karacaolan geri geri ekilir:
Fani Karacaolan fani
Veren alr tatl can
Sevmediin kara donu
Dost karmda geydin bugn.
Avrat yine, bir ey anlamam diye dnerek Karacaolana doru
gider. Karacaolan yine saz ald, syledi:
ce dada bunar olsan
Akarak yanma gelsen
Susurasam susuz lsem
mem yarm imden keri.

UKUROVA'DA FOLKLOR DERLEMELER

273

ce dan kar olsan

Has bahenin gl olsan
Cennetteki Hr olsan
Almam yarm imden keri.
Ku tynden dek olsan
Kutnu kuma yorgan olsan
Zahmarda buysam lsem
Yatmam yarm imden keri.
Karacaolan der Kbedeki aa olsan
Iranarak yaprak versen
Evliyann piri olsan
Almam yarm imden keri.
Ondan sonra: "Haram olsun imden keri evlenmek,, dedi. "Doku
za kadar benimle kim akrsa onu alacam.,, dedi. Onunla dokuza
kadar hibir kz akamad. ki, beyitten fazla hibir kz onun kar
snda dayanamad, raz oldu. O da kimseyi almad, evlenmedi.
Szl

kaynaklar:

EK 1 iin :
N o . 4, 5: Krkkale'nin Hasandede kynden Sleyman Demirhan : Hasan
Dede oullarndan.
No. 1, 2: Pozant'da Tahtac Veli Day.
No. 3, 2 2 : Krkkale Beyobas kynden Trkmen-Pehlivanlolu aireti Beyleri
soyundan Arslan Pehlivanlolu.
No. 10, 11, 1 2 ; Ceyhar-Imren ky, Cerit aireti soyundan smail Kartal.
No. 7, 8, 14, 15, 16, 2 3 : mren ky yannda klyan Sakaral Yrk aire
tinden Dervi Gl.
No. 13, 20 : mren kynde Ceritli Yusuf Aakuu.
No. 21 : mren kynde Ali n a l ; asl Drtyol-Payas'l.
No. 9, 17, 18, 1 9 : mren'de Ceritli Ahmet Aa.
N o . 6: mren'de Ceritli Mahmut.
EK II iin : Sakaral Dervi Gl, mren'in anl mahallesinde Ahmet Ali'den,
o da Veysiye'li Ahmet Cehan'dan.

A. . D. T. C. F. Dergisi F. 18