Shndeti mendor

pr fmijt e moshs shkollore

far sht shndeti mendor:

T gjith duam q fmijt tan t ken nj fillim t mir t jets
s tyre, t rriten mir dhe t jen t lumtur.
Kur flasim pr mnyrn se si fmijt tan mendojn, ndjejn,
dhe aftsin e tyre pr t bashkpunuar me t tjert, ne po
flasim pr shndetin e tyre mendor.
Disa persona e quajn kt shndet emocional, apo mirqnie
mendore. Ajo ka i ndihmon fmijt t gzojn nj shndet t
mir mendor sht:

T ken nj shndet t mir fizik.

T ken koh dhe liri t luajn
T jen pjes e nj familje t qet
T jen n nj shkoll me msues
mirkuptues dhe t prkushtuar.
T marrin pjesn aktiviteteve t
ndryshme sportive.
T ndjehen t dshiruar, t besuar, t
kuptuar, t vlersuar dhe t mbrojtur.
T jen t interesuar pr jetn.
T ndjehen optimist dhe me shpres.
T jen n gjndje t msojn dhe t
jen t sukseshm.
T pranojn at q jan dhe at q jan
n gjndje t bjn.
T ndjehen pjestar t rndsishm t
familjes, shoqris dhe komunitetit.

Kur fmija juaj gzon

nj shndet t mir
mendor ai/ajo mund:

1. T ket marrdhnie t mir me shokt dhe

familjart
2. T luaj dhe t msoj
3. T zhvilloj ndjenjn e t drejts, prgjegjsis
dhe t fajit.
4. T pranoj gabimet dhe t msoj nga ato.

Shndeti mendor i fmijs

ndikohet nga faktor t
ndryshm, si:
1.
2.
3.
4.

Marrdhniet n familje
Mnyra e prindrimit
Kultura e shkolls
Faktort social si: varfria, apo
krimet
5. Ngjarje si vdekje, apo largimi i
njerzve t dashur

Si e tregojn fmijt q jan t shqetsuar ?

Nprmjet shprthimit t inatit
Sillet keq dhe n mnyr agresive
Veohet nga jeta familjare dhe fmijt e tjer.
sht i paaft t jet pjes e nj aktiviteti apo edhe t flej.
Shikon ndrra t kqija.
Ka vuajtje dhe dhimbje
Qan shum
Refuzon ushqimin

far mund t bjm ne

(prindrit)?

1. T sigurojm fmijn q
fardo q t ndodh ne
prsri do t'i duam dhe do t'i ndihmojm ata.
2. T mundohemi t kuptojm far po i shqetson ata, t
flasim me fmijn ton, t flasim me partnerin, t flasim
me persona t tjer q kujdesen pr fmijn ton.
3. T inkurajojm fmijn ton t flas rreth ndjenjave t
tij/saj, t kuptoj ndryshimin e t sjellurit tek ata.
4. T luajm me ta- loja mund t jet nj mnyr e mir pr
ti qetsuar ata, t bhemi pjes e ndjenjave t tyre.

rregullimet m t shpeshta
mendore n moshn shkollore
Autizmi
Autizmi sht nj rregullim i trurit q
diagnostikohet normalisht n fmijrin e
hershme, sht rregullim i zhvillimit, i cili
shfaqet afrsisht tek 0,005% e fmijve,
prej t cilve 80%, fmij t gjinis
mashkullore. Shenjat e para t autizmit
shfaqen n tre vitet e para t jets e m
shpesh n muajt e par.
Simptomatike sht kur fmija nuk reagon ndaj ngacmimeve t jashtme.
Prindrve mund t'iu duket sikur fmija nuk dgjon apo shikon. Po ashtu,
n rastet kur fmija nuk tregon interes pr rrethin familjar, apo kur
shikon, ndrsa shikimin e ka t zbrazt, dgjon, dhe sht indiferent
ndaj zrave. Nuk u buzqesh antarve t familjes, dhe qesh me
vetveten.
Tek fmija autik rregullohet ushqimi, por edhe fjetja. Kur kto
rregullime shfaqen t ndara, nuk jan tregues t autizmit, mirpo, kur
manifestohen (shfaqen) n t njjtn koh, ather ka arsye pr
shqetsim.

Autizmi

Si nj nga simptomat e para t autizmit, sht kontakti me sy, kur

fmija i largohet do lloj kontakti me sy me fmij t tjer, po ashtu
edhe me prindrit.
Rol me rndsi sht diagnostikimi i hershm i autizmit q n moshn
3-vjeare, sepse terapit do t ken me shum sukses sesa kur ato
fillojn me von.
Duhet permendur, se mjeksia deri n ditt e sotme nuk ka mundur t
identifikoj shkaktarin e autizmit, prkundr prpjekjeve t mdha q
po bhen.
Nj pjes e fmijve autik shfaqin shkall t lart t dhuntive n sfera
t ndryshme, si n muzik, art dhe ndonjher edhe n matematik.
Simptomat me t cilat shfaqet autizmi:
Probleme me shikimin
Vshtirsi n t folur
Probleme me dgjimin dhe komunikimin
Aftsi e kufizuar pr t kryer veprime t pavarura
Fmija izolohet n vetvete
Formulon me vshtirsi mendimet
Ka vshtirsi n t kuptuar dhe kujtes

Msuesit, mjekt, dhe prindrit t cilt prballen

do dit me fmijn e tyre autik duhet:

1. T jen kmbnguls. Fmijt me autizm e kan t

vshtir q informacionin e marr n nj mjedis ta
riprodhoj n nj mjedis tjetr.
2. T jen mbshtets. Krijimi i nj mjedisi t
qndrueshm, sht mnyra m e mir pr t prforcuar
t msuarit.
3. T din t shprblejn fmijn pr sjelljet e mira.
do fmij tenton t shfaq m shpesh sjelljet q
prindrit ia prforcojn duke i shprblyer, lavdruar,
vlersuar.
4. T krijojn nj hapsir t sigurt n shtpi.
Ndrtoni nj hapsir ? ? private n shtpin tuaj, ku
fmija juaj mund t pushoj, dhe t ndjehet i sigurt.
Kjo do t prfshij organizimin dhe vendosjen e kufijve.
5. T gjejn koh pr argtim. Gjeni gjithnj koh pr
t qendruar me fmijt dhe pr t'i argtuar ata.

rregullimet e t Nxnurit prfshijn

rregullimet e aftsis s t Lexuarit,
rregullimet e aftsis Matematikore dhe
rregullimet e aftsis s t Shkruarit.
sht vlersuar se rregullimet e t Nxnurit
prekin 2-10% t popullats, n varsi t
testeve dhe prkufizimeve t rregullimeve
t prdorura.

rregullimet e t nxnit
rregullimi i aftsis s t lexuarit, matematikore, dhe t shkruarit:
Karakteristika kryesore e ktyre rregullimeve sht se leximi,
aftsit matematikore, aftsit pr t shkruar jan dukshm nn
nivelin e pritur, duke patur parasysh moshn kronologjike,
inteligjencn e matur dhe shkollimin e individit n prputhje me
moshn e tij.
Fmijt me rregullime n t nxn nuk jan fmij me
prapambetje mendore. Ata mund t ken inteligjenc mesatare ose
t lart dhe srish t ken probleme n lexim, shkrim apo
matematik.
Por, mund t ndodh q fmija t ket edhe vshtirsi n t nxn
dhe njkohsisht edhe prapambetje mendore, por kto jan dy
gjra t ndryshme.

Nj fmij me vshtirsi n t nxn:

Mund t ket vshtirsi t msoj alfabetin, fjalt q rimojn,
ose t bj lidhjen mes shkronjave dhe tingujve
korrespondues.
Mund t bj gabime kur lexon me z t lart, kur prsrit fjalt
dhe frazat dhe kur bn pauza t shpeshta

rregullimet e t nxnit
Mund t mos kuptoj at q lexon vet
Mund t ket probleme me grmzimin dhe rrokjzimin
Mund t shkruaj n mnyr t rrmujshme dhe t mos
e mbaj lapsin normalisht
Mund t vuaj pr t shprehur idet me shkrim
Mund t msoj gjuhn me vshtirsi dhe t ket fjalor
t varfr
Mund t ket probleme pr t lidhur tingujt me
shkronjat, ose t dalloj ndryshimet e vogla mes fjalve
q tingllojn n mnyr t prafrt
Mund t ket vshtirsi t kuptoj shakat, frazat
me nnkuptime dhe sarkazmn
Mund t ket vshtirsi n ndjekjen e udhzimeve

Mund t shqiptoj keq fjalt ose t prdor

fjaln e gabuar q tingllon njsoj me at q do
t thot
Mund t ket probleme me organizimin e
mendimeve q do t shpreh ose nuk gjen dot
fjalt e duhura gjat nj bisede apo detyre me
shkrim

rregullimet e t nxnit
Mund t mos ndjek dot rregullat shoqrore t nj bisede,
si psh t flas me rradh
Mund t'i qndroj ngjitur me trup bashkbiseduesit tjetr
Mund t ngatrroj simbolet matematikore dhe t lexoj
gabim numrat
Mund t mos jet n gjndje t ritregoj nj ngjarje
sipas rendit t saj
Mund t mos dij ku dhe si t'a nis nj detyr dhe si
t'a vazhdoj at

Msuesit, si individualisht edhe n grupe

duhet t ndihmojn n gjetjen e nj
metode t unifikuar duke marr parasysh
strategjit e mposhtme:

T mirorganizojn klasn dhe ruajn vmendjen e saj.

T paraqesin tema t prgatitura mir.
T demostrojn pritshmrit pr sjellje t mir.
T kuptojn karakteristikat e t msuarit t nxnsve
t tyre dhe planifikojn instruksione t prshtatshme.
T theksojn m shum sukseset sesa dshtimet.
T modelojn sjelljen e duhur.
T komunikojn me nxnsit n mnyr pozitive,
sensitive dhe nxitse, duke prdorur edhe humorin.

Depresioni te fmijt
Depresioni sht nj fenomen i hasur shpesh n koht e sotme.
Dikush i lodhur nga intensiteti i dits e dikush tjetr i vetmuar si
pasoj e nj kulture moderne gjithnj e m individuale.
Fmij me lidhje t dobta familjare si dhe problemet socialkulturore prgatisin nj terren t favorshm pr shfaqjen e
depresionit n formn e traumave dhe rregullimeve psiko-fzike.
Nse fmija ka nj prind me depresion, ka nj prqindje nga
25% deri n 50% pr t qen dhe vet i till, ndrsa pr ata
fmij q prindrit u vuajn her pas here nga depresioni,
mundsia rritet deri n 75%.

Por depresioni m tepr i atribuohet kushteve t jashtme se sa

gjeneve. Situatat traumatike n jet si braktisja, dhuna n
familje, problemet kronike n shkoll, divorci i prindrve ose
edhe lindja e nj fmije tjetr n familje, rezultojn n depresion
te fmijt q jan n periudhn e formimit.

Depresioni te fmijt
Mrzitja ose vuajtjet e lehta nuk jan domosdoshmrisht
depresion. Nse femija ndihet i trazuar, nuk sht pr t'u
shqetsuar, por nse kjo situat zgjat me jav dhe kjo ndikon
dhe marrdhniet q fmija ka me ambientin q e rrethon mund
t quhet klinikisht depresion.
Gati shumica e fmijve n depresion nuk shprehen q jan t
pa knaqur, por kan munges dshire pr t luajtur, qajn
shpesh, kan probleme me t ushqyerit dhe orarin e gjumit,
irritohen kur u flasin ose i prekin.

Depresioni te fmijt
Depresioni te fmijt

N mosha pak m t mdha depresioni sht m shum se sa

nj gjendje e paqndrueshme shpirtrore, kjo shoqrohet me
nj pesimizm t theksuar, e bjn njeriun t ndihet i pashpres,
i pandihmueshm, i pavlefshm, shpesh duke folur dhe pr
vdekjen ose vetvrasjen.
Vihet re ngadalsim i t folurit dhe i lvizjeve si edhe momente
euforie t papritura.
Humbja e prqndrimit, irritimi kronik, performanca e dobt n
msime, vshtirsia pr t`u shoqruar me moshatart jan
pasoja q duhet t trheqin vmendjen e prindrit pr t marr
masat e duhura.
Fmijria e hershme sht periudha e cila mendohet si periudh
pa brenga dhe e lumtur, por sipas hulumtimeve t fundit thuhet
se depresioni mund t paraqitet edhe tek parashkollort madje
edhe tek fmijt e moshs tre vje.

Hiperaktiviteti (ADHD)

Fmijt, t cilt jan hiperaktiv dhe kan munges prqendrimi

t theksuar, jan t lvizshm, shprqendrohen shpejt, nuk
mund t'i ndalosh gjat aktivitetit t tyre t rrmbyer dhe e kan
t pamundur t presin, qoft edhe pak sekonda. Shfaqin shenja
padurimi, nervozohen dhe lndohen shum shpejt. Sa m shum
t prballen me ambiente t reja dhe t ndihen t huaj n t, aq
me t vshtir e kan t heqin dor nga veset kapriioze.

Simptomat e fmijve hiperaktiv dhe me munges

prqndrimi?
1.Kan munges prqendrimi, kohzgjatjen e prqendrimit e kan
t limituar, gjat studimit jan shum t ndjeshm nga bezdisje t
vogla mjedisore, meditojn pr dika tjetr duke par drejt
tabels s klass ose duke t par n sy.

2. Kta fmij e kan t pamundur t rrin n nj vend dhe t

dgjojn me qetsi. Ata lvizin sa majtas-djathtas t
shprqendruar pa asnj qllim. Luajn me duar dhe gishta,
krcasin gishtat, han thonjt, zhgaravisin diku ose godasin me
ndonj mjet pr t nxjerr nj zhurm ritmike. Mundohen n t
njjtn koh t bjn shum gjra (kur msojn, shikojn
televizor, ose, gjat msimit, bhen pjes e nj diskutimi t br
n shtpi).
3. Nj aktivitet t nisur nuk e vazhdojn dot pr nj koh t
gjat.
4. E kan shum t vshtir t ulen dhe t dgjojn; kjo sht
pothuajse e pamundur pr ta.
5. Para se t fillojn nj pun, nuk mendojn gjat pr
prfundimin e saj.
Disa shembuj:
Kur msuesi i drejton nj pyetje klass, ata prgjigjen pa
mbaruar pyetja,ose, duke ecur n rrug, papritur dalin para
automjeteve po kshtu, edhe kur kritikohen
mrziten.
6. Jan kmbnguls dhe i mbrojn idet e tyre.
7. Nuk kujdesen pr sendet e tyre, shpeshher humbasin dika

8. Megjithse mund t ken inteligjenc normale, nuk jan t

suksesshm n msime.
9. Fmijt hiperaktiv kan dshir t msojn gjra t reja
(veanrisht n shkencat ekzakte) dhe t eksplorojn me to,
por mungesa e prqendrimit, parregullsia, mungesa e aftsis
pr organizimin e punve, i bn ata t mos jen t
suksesshm.
10. Mendojn se msuesi nuk i ka m me sy t mir si m
par. Nj shok tjetr n klas bn t njjtat gabime, por at
nuk e kritikon. E njjta logjik sht edhe n familje: mendojn
se prindrit, vllan ose motrn e duan m shum se ata, atyre
nuk u brtasin pr asnj gabim.
11. Mendimi se nuk i kuptojn t tjert, i shtyn q t bhen t
ndjeshm dhe t mbyllur n vetvete. E vuajn shum kritikn e
br n publik.
Fmijt hiperaktiv arrijn kulmin e shprqendrimit t tyre n
moshn 7-8 vje. Duke filluar nga mosha 9 vje, dalngadal
ndrgjegjsohen dhe fillojn t trhiqen nga lvizjet e teprta,
por, tashm, t qenit i shprqendruar dhe i hallakatur, sht nj
pjes e karakterit t tyre q vazhdon gjat gjith jets.

Si t'i ndihmojm fmijt hiperaktiv dhe t shprqndruar?

1. T mos u vm n dukje do veprim t gabuar.

2. sht e rndsishme q ky fmij t kuptoj se sht si
gjith t tjert, ka kapacitet pr t qen i suksesshm.
3. Nuk u duhen kursyer lvdatat.
4. Gjithashtu nuk duhet t'u kursejm kritikat dhe t'u
shpjegojm q Saktsia n jet sht m e rndsishme
se shpejtsia.
Vetdmtimi:
Vetdmtimi shte nj problem i zakonshm mes t rinjve, i cili
prfshin mnyrat e ndryshme q njerzit dmtojn vetveten
qllimisht.
Vetdmtimi prfshin:
prerjen,djegien, prvlimin, thyerjen e kockave, shkuljen e
flokve, marrjen e substancave helmuese. Vajzat vetdmtohen
m shum se djemt. Vetdmtimi i djemve shpesh duket si nj
aksident.

rregullimet e t ngrnit

rregullimet e t ngrnit fillojn n moshn e adoleshencs, dhe

jan m t shpeshta tek vajzat se tek djemt. Numri i t rinjve
me rregullime t t ngnit sht i vogl, por personat me kto
rregullime mund t ken pasoja serioze n shndet, dhe n
rastet kur nuk trajtohen pasojat mund t jen edhe
vdekjeprurse.
Personat me rregullime t t ngrnit, e shohin peshn e trupit si
qndrn e identitetit dhe lumturis.
Dy rregullimet e t ngrnit jan:
1. Anoreksia nervore - personat kan frik intensive t shtimit n
pesh dhe refuzojn t ushqehen.
2. Bulimia nervore personat ushqehen n mnyr t tepruar
dhe kt sasi t madhe ushqimi e eleminojn duke vjell.
Bulimikt kan pesh normale, ndrsa anoreksikt jan
ekstremisht t dobt.

Skizofrenia

Skizofrenia sht nj smundje e

rnd mendore. Ajo prfshin: t
menduarit konfuz, probleme me
ndjenjat, sjelljen, motivimin, t
folurin, t shikuarit, t dgjuarit
dhe t besuarit e gjerave q nuk
egzistojn.

Zakonisht fillon t shfaqet rreth t njzetave, por prek edhe

adoleshentt.

Fobit
Fobit jan frikra q nuk kan t bjn me nj rrezik real.
Fmijt dhe adoleshentt mund t ken fobi rreth gjithkaje.
Fobit m t shpshta jan fobit sociale t cilat prfshijn
ankthin pr do situat, frik nga disa kafsh, dhe frik nga
errsira.

Obsesionet
Obsesionet jan mndime ankthioze t prsritura t cilat mund
t duken t paarsyeshme.

Jan veprime q njerzit

mendojn se duhet
ti bjn n mnyr q t
reduktojn ankthin.

Kompulsionet

rregullimet e ankthit
Fmijt me rregullim t ankthit nervozohen shum shpejt e pa
shkak, Shkaqet e nervozizmit mund t jen: performanca n
shkoll, nj loj futbolli me shokt, apo edhe aparenca. Fmij
edhe m t vegjl, n klas t par apo edhe n parashkollor
mund t ken ankthin dhe frikn e ndarjes nga prindi

Ku mund ti referojm kta fmij?

Infermierja e shkolls

Punonjsi social

Psikologu

Mjeku i familjes

Pediatri

Punuan tekstin
ORJOLA PAMPURI
ERKA AMURSI
Prgatiti pr botim
GENC MUSA