1 9 9 2

TMMOB

TMMOB Tekstil Mhendisleri Odas

UCTEA The Chamber Of Textile Engineers
Tekstil ve Mhendis
The Journal Of Textiles and Engineers

YIL 17
SAYI 79

ELEKTRKSEL OLARAK LETKEN TEKSTL YAPILARI,

RETM YNTEMLER VE KULLANIM ALANLARI
Aye (ELK) BEDELOLU1
Nilen SNTER1,2
Yaln BOZKURT1
1
Dokuz Eyll niversitesi, Mhendislik Fakltesi, Tekstil Mhendislii Blm
2
Dokuz Eyll niversitesi, Fen Bilimleri Enstits, Tekstil Mhendislii Blm

ZET
Son yllarda, bilim ve teknolojinin hzl bir ekilde ilerlemesi, srekli artan eitli insan ihtiyalarn da karlamak
amacyla, yeni ve pratik pek ok rnn gelitirilmesini salamtr. Tekstil biliminin, her geen gn daha da byyen
elektronik endstrisi ile i birliine gitmesi ile koruma, savunma, salk, iletiim, otomasyon amacyla kullanlabilecek
tekstil rnleri, endstri, askeri, uzay, tp gibi birok alanda, rol almaya balamtr. Bu alma, iletken tekstil
malzemeleri (lif, iplik, kuma vd.) elde etme yntemlerini ve bu malzemelerin kullanm alanlarn, bu konuda yaplm
olan almalar erevesinde aklamaya almaktadr. letken tekstiller, sahip olduu ileri zellikler ve retim
yntemlerinin eitlilii ile gelecekte de pek ok alanda ilgi ekici uygulamalarda kullanlmaya devam edecektir.
Anahtar Kelimeler: akll tekstil, hibrit iplik, iletkenlik, kaplama, lif

ELECTRICALLY CONDUCTIVE TEXTILES,

PRODUCTION METHODS AND USAGE AREAS

ABSTRACT
In recent years, various novel and practical products have been emerged by the rapid development in science and
technology in order to meet human demands. By textile science incorporating with electronic industry, Textile products
developed are taking part in different areas including industry, military, space, medical in order to perform needing for
health, protection, defense, communication and automation. This study explains manufacturing techniques and uses of
conductive textiles by reviewing related studies. Conductive textiles can have interesting application areas in the future
due to their excellent properties and a variety of manufacturing techniques.
Keywords: smart textile, hybrid yarn, conductivity, coating, fiber
.

The Journal of Textiles and Engineer

YIL 17 - SAYI 79
SAYFA 7

Tekstil ve Mhendis

Aye (ELK) BEDELOLU

Nilen SNTER
Yaln BOZKURT

Elektriksel Olarak letken Tekstil Yaplar,

retim Yntemleri ve Kullanm Alanlar

1. GR
Tekstil endstrisi, yksek performansl malzemeleri (lif,
iplik ve dier tekstilleri) de ieren akll ve ok fonksiyonlu
tekstil malzemeleri alannda byk bir ilerleme
kaydetmektedir. letken tekstil malzemeleri, sensrler,
elektromanyetik koruma, toz ve bakteri nleme, statik yk
boaltma, grntleme, bilgi transferi salama gibi
konularda gerekli endstriyel rnlerin retilmesinde
byk rol oynamaktadr. Aratrmaclar, elektronik ve
bilgisayar bilimlerinin gelimesiyle, farkl uygulama
alanlar olan ve eitli ihtiyalar karlayabilecek
rnlerin imal edilmesi konusuna odaklanmlardr. Bu
adan, akll malzemeleri kullanarak eitli ilevleri
yerine getiren tekstil rnleri, hem endstride hem de
gnlk hayatta gittike daha byk bir neme sahip
olmaya balamtr. lk olarak elektromanyetik koruma ve
stma amalaryla kullanlm olan elektriksel olarak
iletken iplikler, daha sonralar g transferi, sensrler,
vericiler ve mikro denetleyicilerle uyar kontrolleri
salamada kullanlarak [1] gnmzde ok farkl
gereksinimleri yerine getirmektedir.
1980'lerin ortalarndan itibaren pek ok sayda elektriksel
olarak iletken ve yar iletken tekstil rn mevcuttur [2].
Elektroniklerin tekstillere modifiye edilmesi ise ilk olarak
1990larn sonunda Levi's ve Philips in birlikte almas ile
gerekletirilmitir [3]. letken iplikler, en yaygn olarak
askeri ve tp alannda (EKG (elektrokardiyografi) len
tirtler, kuma iine entegre edilen sensrler ile kalp
atlarnn izlenmesi ve 2001'den beri fizyoterapi
uygulamalarnda) kullanlmaktadr. [4]. Askeri giysilerde,
tekstil malzemesi ierisinde eitli fonksiyonlarn
salanmas iin elektriin iletilmesi ve iletiimin
salanmas amalaryla kullanlmaktadr [5]. Ayrca
evresel tehlikelere kar uyar veren giysiler, MP3, cep
telefonu ve kk kontrol aygtlar entegre edilmi
ceketler, kresel yer bildirim uydusu ile ailelerin
ocuklarn gittikleri yerlerde izleyebilme imkan
salayabildikleri ocuk tirtleri ve optik lif ve sensr
ieren gmlekler, iletken ipliklerin kullanldklar rnlere
rnek olarak verilebilir. Gnmzde, aktif olarak alglama
yapabilen, bask, scaklk gibi uyarclara karlk vermek
gibi fonksiyonel tasarmlar ieren, akll tekstiller
(karmak iletken kumalar) mevcuttur. Bu tekstil
rnlerinin eitliliklerinin gelitirilmesi, uygun
elektriksel iletkenlie sahip tekstil malzemelerinin
oluturulmasyla dorudan balantldr [6-7].
Bu alma, iletken tekstil rnlerinin elde edilmesi
konusunda yaplm olan almalar anlatmakta ve ayrca
kullanlan malzeme ve yntemler ile iletken tekstil
rnlerinin kullanm alanlarn aklamaktadr.
1.1. Elektriksel letkenlik
Maddenin temel zelliklerden bir tanesi elektrik akmn
iletebilmesi veya iletememesidir. Bu zellie gre maddeler
The Journal of Textiles and Engineer

iletken, yar iletken ve iletken olmayan (yaltkan veya

dielektrik de denilir) diye snflandrlmaktadr. Elektriksel
olayn ilk defa gzlemlenmesi, statik elektrik almalaryla
balamtr. Miletli Tales, M. 600l yllarda, bir amber
parasnn kumaa srtlmesi ile yzeydeki tyleri ve dier
k paracklarn ektiini gzlemlemitir.
Elektrik szc, asl anlam amber olan Yunanca
kkenli elektron szcnden gelmektedir. Tales'den
sonra aradan geen yaklak 2300 yllk sre boyunca,
insanolu elektrik olgusuyla pek ilgilenmemitir. Sonraki
almalar, Stephen Gray'in 1700l yllarn banda baz
maddelerin elektrii iletebilirken, bazlarnn iletemediini
gzlemlemesiyle balamtr. Elektrikle ilgili almalara,
bugn adlarn iyi bildiimiz pek ok bilim insan
(Coulomb, Galvani, Volta, Oersted, Ampere, Ohm,
Seebeck, Faraday, Henry, Maxwell, Thomson, Tesla vd.)
katkda bulunmutur. letkenlik (), baz formlleri aada
verilen Ohm Yasas ile genel olarak aklanabilir [8]:
(1)
V= IR
Madde ierisinde, R elektriksel direnci (ohm,), I
elektriksel akm (amper, A), V potansiyel fark (volt, V)
ifade etmektedir.
(2)
J=
(3)
J= I/A
Verilen formllerde, J akm younluu (A/cm2),
iletkenlik (1/ cm) ve elektrik alan kuvvetini (V/cm)
belirtmektedir. letkenlik, elektriksel direncin tersidir ve
SI birim sisteminde metredeki siemens (S.m-1) olarak da
ifade edilir. Ohm yasasnn bir devre zerinde gsterimi
ekil 1'de ematize edilmektedir:

ekil 1. Ohm yasasnn bir devre zerinde gsterimi [9],

letkenlik, malzeme ierisinde tanan yklerin

(elektronlarn) saysna ve onlarn hareketliliine baldr.
Yaltkanlar skca balanm elektronlara sahip olduklarndan, elektron ak hemen hemen hi olmaz, malzeme
yk akna yksek diren gsterir. letkenlik iin serbest
elektronlara ihtiya vardr. Metallerde ise, d elektronlar
ykleri tamakta zgrdr [10]. Yar iletken normal
artlar altnda yaltkan (elektrii iletmeyen) zellik
gsterip dardan bir etki uygulanmasyla iletken hale
gelebilen maddelerdir.

YIL 17 - SAYI 79
SAYFA 8

Tekstil ve Mhendis

Aye (ELK) BEDELOLU

Nilen SNTER
Yaln BOZKURT

Elektriksel Olarak letken Tekstil Yaplar,

retim Yntemleri ve Kullanm Alanlar

Uygulanan etki sona erdiinde, tekrar yaltkan duruma

dnerler. Verilen diyagram (ekil 2) farkl maddelerin
iletkenliklerini gstermektedir:
1.2. Tekstillerde Elektriksel letkenlik lm
Tekstil rnlerinde elektriksel iletkenlik lmnde, farkl
teknikler ve farkl cihazlar kullanlmaktadr. Tekstil rnlerinde, genellikle iletkenliin lm, drt u teknii ve
iki u teknii olmak zere iki teknikle gerekletirilmektedir. Bu ksmda, tekstillerde iletkenlik lm ile
ilgili rnekler verilmektedir. rnein, iki u tekniini
kullanarak kumalarn yzey elektriksel direncini len
almada, maksimum 20 megaohm deerine kadar lm
yapabilen multimetre cihaz kullanlmtr. Bu teknikte,
elektrotlarn ve rnein boyutlar nem tamaktadr.
letkenlik ile rnein direnci arasndaki bant [11];
R= A

(4)

eklindedir. Eitlikteki , ohm.metre (W.m) cinsinden

rnein zdirencini,
rnein uzunluu (metre, m), A
2
rnein enine kesit alan (m ), R malzemenin direncini
(ohm, W), belirtmektedir [11]. Cheng ve ark. (2003) ise
iletken kumalarn hacimsel zdirenci ve iletkenliini
Japon Endstri Standard JIS K 7194'da aklanan drt u
tekniine gre, Loresta-GP (Mitsubishi Chemical
Corporation) diren leri kullanarak yapmlardr.
Hacimsel zdiren (v, W.cm), enine kesitten belirli bir
akm geerken, aralarnda belli bir mesafe olan elektrot-lar
arasndaki potansiyel fark kaydedilerek llmtr.
letkenlik, hacimsel zdiren (v) ve yzey zdirenci (s)
verilen formllerle aklanmtr:
v = R(W) x RCF x t(cm)
s= R(W) x RCF
= 1/v

ekil 2. Baz malzemelerin oda scaklnda elektriksel

iletkenlikleri [10]

ekil 3. Elektromekanik zellikler lm cihaz: (a) bakr

elekrotlar ve (b) elektromekanik test cihaz ba [13]

(5)
(6)
(7)

R, kuma rneklerinin direnci (W) (elektriksel voltaj/

akm), t, kuman kalnl (cm), RCF, kuman zdiren
dzeltme faktr ve , kuman iletkenlii anlamna
gelmektedir [12].
Devaux ve ark. (2007), iletken ipliklerin elektriksel direnci
Agilent 34401A multimetre kullanarak 2025C, %.6065
bal nem altnda llmtr. lmler 1-20 cm aralnda farkl uzunluklardaki ipliklere 20 defa tekrarlanmtr
ve ortalama deerler hesaplanmtr. lmn
gerekletirildii elektromekanik cihaz (ekil 3), iletken
lifleri multimetreye iki elektrot ile temas ettirmitir [13].
Fugetsu ve ark. (2009), elektriksel zdirenci, iki nokta
prob diren ler ile [14] Rehnby ve ark. ise kaplanm
yzeylerin elektriksel direncini konsantrik (emerkezli)
proba sahip Metrosol 2000 (ekil 4) diren ler ile
lmlerdir [15].
The Journal of Textiles and Engineer

ekil 4. Konsantrik proba sahip Metrosol 2000 ile yzey zdirenci

[15]

Kaynak ve arkadalarnn (2008) yapt almada iplik

rnekleri, testten nce standart koullar altnda 24 saat
tutulmutur. Btn deneyler bu koullarda gerekletirilmitir. 0,1g/tex'lik sabit bir n gerilim uygulanrken, iplik
rneklerinin elektriksel direnci Fluke 83 multimetre ile
llmtr. almada, tekstil, iplik ve lifler iin
elektriksel direnci, ktleye zg diren (Rs) olarak
aklamak daha uygun olaca belirtilmektedir. Ktleye
2
zg diren Rs (Wg/cm ) zdirence () (W)ve materyalin
3
younluuna (d) (g/cm ) baldr:

YIL 17 - SAYI 79
SAYFA 9

Tekstil ve Mhendis

Aye (ELK) BEDELOLU

Nilen SNTER
Yaln BOZKURT

Elektriksel Olarak letken Tekstil Yaplar,

retim Yntemleri ve Kullanm Alanlar

Rs=d

(8)

R.N.T
Rs= X 105

(9)

Eitlik (9)da, R (W) diren, rnein ular arasndaki

uzaklk (cm), N iplik veya lifteki ularn says, T iplik
veya lifin lineer younluu (g/1000 m) olarak
gsterilmektedir [16]. Kim ve ark. (2004) tarafndan
yaplan almada, elektriksel diren testleri, 25C,
%55,56 bal nem altnda, iki u teknii ile Keithley 617
cihaz kullanlarak gerekletirilmitir. Keithley 617
cihaz, iletken liflere temas ederek deiken voltaj ve
doru akm gc retir. Ayrca, doru akm gcnn
voltajn kontrol eden ve llen akm kayt eden bir
bilgisayara baldr. Karlatrlabilmesi iin, Polianilin
(PANI) filminin, yzey elektriksel direnci ile PANI kapl
iletken iplikler ayn yntemle llmtr [17]. Rattfalt ve
Linden (2007) tarafndan yaplan almada, iletken
iplikler, deneylerde tekrarlanabilir gerilim salanabilmesi
iin sabit arlk kullanmlardr. Sinusoidal uyarlar,
sinyal reticisinden iplie gnderilmitir. lmler
Universal Impedance Bridge ile gerekletirilmitir.
Diren, 50 cm, 100 cm, 150 cm olan uzunlukta, 0 g, 50
g, 200 g olan gerilimde ve 1 Hz, 10 Hz, 100 Hz, 1 kHz,
10 kHz olan be frekansta llmtr. lmler, iplikler
iin iki veya rnekle tekrarlanmtr [18]. Akit ve ark.
(2010) kapl kumalarn iletkenlik lmn drt-nokta
prob yntemine gre yapmlardr. Eit aralkl drt
probun yer ald yntemde, dtaki iki prob arasnda sabit
bir akm geirilmektedir. ksmdaki iki prob boyunca
meydana gelen voltaj d okunarak iletkenlik
hesaplanmtr (ekil 5) [19].

ekil 5. Drt nokta prob yntemi ile iletkenlik lm [20]

I
(10)
(S/cm)= dW . V
kuman iletkenlii,
problar arasndaki uzaklk, d
rnein kalnl, W probun uzuluu, I d problar boyunca
geirilen akm, V i problar boyunca meydana gelen voltaj
dn belirtmektedir.
2. LETKEN TEKSTLLER
Sentetik tekstil liflerinin retiminde kullanlan polimerin
tipik zgl direnci 1010 ohm seviyesinden daha yksektir.
letken tekstiller terimi, farkl dzeylerde belirli (yzey)
bir iletkenlie sahip, lif, iplik ve kuma gibi tekstil malzeThe Journal of Textiles and Engineer

melerinden retilmi geni aralktaki pek ok rn iin

kullanlmaktadr [21-25]. Elektriksel olarak iletken
tekstiller, iletiim, elence, salk, gvenlik, stma,
koruma ve moda amal elektronik tekstillerin
retilmesinde kullanlabilmektedir [26]. Tekstillerin
elektriksel olarak iletken hale getirilmesi eitli
yntemlerle gerekletirilmektedir.
2.1. letken Lifler
letken lif ve iplikler, kendisi doal olarak iletken olabilir
veya sonradan iletkenlik kazandrlabilir. Elektriksel iletkenlik ya da yariletkenlik zellii, liflere, farkl yntemler ile kazandrlabilmektedir. Bu yntemlerden bazlar,
metal levha veya bantlardan liflerin elde edilmesi [6],
farkl retim ve ekim yntemleri kullanlarak lif elde
edilmesi [27-28], liflerin metaller [29-31], metal oksitleri
veya tuzlar, iletken karbon ve kendiliinden iletken olan
polimerlerle [32-34] eitli yntemler kullanlarak muamele edilmesi olarak sylenebilir.
letken lifler, demirli alamlar, nikel, paslanmaz elik,
titanyum, alminyum, bakr gibi elektriksel olarak iletken
metallerden retilebilmektedir. Metal lifler, aplar yaklak 1-80 mikron (m) arasnda deien ok ince metal
filamentler halinde veya kesikli lifler halinde retilebilmektedir. Metalik lifler, genellikle, liflerin demet halinde
ekim ilemi veya ince metal levhann kenarlarnn tralanmas ile elde edilmektedir. Yksek iletkenlie sahip
metalik lifler, dier ou tekstil lifine gre daha ar ve
krlgan olduundan baka liflerle homojen karm
yaplmas ve iplik retim ilemleri srasnda zamanla
makinaya zarar vermelerinden dolay (anma ile) bilinen
iplik eirme makinelerinde retilmeleri zordur, dolaysyla retimleri de daha maliyetlidir. letken olmayan lif
bantlar ile metal bantlarnn harmanlanmas yksek
5
-1
iletkenlikte (10 x cm) karmlar elde edilmesini salayabilmektedir. Sentetik ve doal liflerin metaller ile
harmanlanmas zellikle ksa stapel eirme ilemlerinde
baarl ekilde gerekletirilmektedir. Ancak metal lif
ieren iplikler ile metal lif iermeyen ipliklerin mukavemetleri arasndaki farkllk tekstil rnn olumsuz etkilemektedir. letken karm iplikler ieren tekstil rnleri,
elektromanyetik koruma amal giysilerde, mobilyalar
iin kullanlan statik elektriklenmeyi azaltc/engelleyici
kumalarda, yeralt almalar iin zel tekstil filtreleri
gibi uygulamalarda kullanlmaktadr. Oluturulan iletken
ipliklerin esnek ve ykanmaya uygun olmas retilen
kumalarn kullanm sresince, sradan tekstil kuma
grnm ve rahatl vermesi ok nemlidir [6].
Bekaert firmasndan Holvoet ve Verstraeten (2006)
yaptklar patent almasnda, demet halinde ekilmi
metal lifleri, en az emerkezli metal katman (bir z
tabakas, bir yzey tabakas ve en az bir ara tabaka) ieren
radyal kesit alana sahip olarak elde etmilerdir.

YIL 17 - SAYI 79
SAYFA 10

Tekstil ve Mhendis

Aye (ELK) BEDELOLU

Nilen SNTER
Yaln BOZKURT

Elektriksel Olarak letken Tekstil Yaplar,

retim Yntemleri ve Kullanm Alanlar

Yzey tabakas demetten ekilen metal lifin d yzeyini

oluturur ve metal lifin edeer apnn %30'undan daha az
bir ortalama kalnlk deerine sahiptir. Demet halinde
ekilme ilemi iin, en az katmandan oluan metal
liflerin etraf kimyasal madde ile kaplanr. Ardndan istenilen apa gelinceye kadar ekim ilemi gerekletirilir.
ekme ileminden sonra kompozit telin etrafndaki tabaka
ve makriks temizlenir. Elde edilen demet halindeki lifler
istenilen miktarda bklerek iplik elde edilebilir. Bylece
demet halinde ekilmi lifler ince ve eit aplarda daha
uygun formda elde edilmitir [7]. De Bondt ve Decrop
(2007), patent almalarnda, bir matriks malzeme
ierisinde yer alan paslanmaz elik tellerden demetten
ekim yntemi ile paslanmaz elik lifleri elde edilmesini
aklamladr. Paslanmaz elik liflerin kompozisyonunu
balca, demir olmak zere, karbon, manganez, silisyum,
nikel, krom, molibden, bakr, azot, kkrt, fosfor elementleri oluturmutur. Lif retim aamasnda, paslanmaz elik
teller demet haline getirilir ve birlikte ekim ilemi gerekletirilir. Tek teller uygun bir matriks malzeme ile kaplanarak birbirinden ayrlr ve bir kaplama malzemesi iine
konulur. Kaplanm tellerin oluturduu demet istenilen
incelie gelinceye kadar ekilir, kaplama malzemesi ve
matriks malzeme, genelikle kimyasal yolla temizlenir.
Genelde, demir veya bakr gibi bir metal, ekime urayan
elik tellerle benzer mekanik zellikleri tad iin
matriks ve/veya kaplama malzemesi olarak kullanlr.
Ancak metal matriks kullanldnda, stma ilemi yaplrken tellerin ve matriksin birlikte zlmesi nemli bir
dezavantajdr [35].
Hal zerinde yryen bir insann vcut voltaj
(potansiyeli) 10000-20000 V kadardr. Bu yksek potansiyel, elektriin, srtnme ile elektriklenme gibi olaylar
sresince kii zerinde birikmesiyle oluur. Bir kutba ait
ykler hal zerinde yryen kiinin ayakkab tabannda
birikirken, ters ykler halda kalr. Ne kadar yk oluaca
halnn yapld liflerin kimyasal kompozisyonuna ve
ayakkabnn malzemesine baldr. Halda, dk miktarlarda, iletken iplikler kullanlmas, iletimde direk kontak
salayarak yklenmenin azaltlmasna yol aar [36]. rnein Kessler ve Fisher almalarnda (1997), hallarda
srtnme ile oluan statik elektrik yknn olumsuz
etkisine ve iplikte ve bu ipliklerden retilen hallarda
iletken filamentler kullanarak bu etkinin giderilme yoluna
deinmilerdir. alma, insan vcuduna statik etki ile
yklenen voltaj snrlamak iin hallardaki iletken liflerin
etkinliinin korona yk boalmas ile test edilmesini ve
kullanlan iletken liflerin korona performanslarnn
karakterize edilmesini aklamtr. Elektriksel yk
birikimini snrlandrmak iin, yeni bir test gelitirilmi ve
haldaki iletken filamentlerin salad korona yk boalm iyonlamasnn etkinlii llmtr. Aratrmaclar,
pek ok durumda, srtnme ile elektriklenmenin, hallarda
bulunan iletken lifler ile azaltlmasna ramen, silindirin
yk ile standart yrme testi ile llen vcut voltaj araThe Journal of Textiles and Engineer

snda iliki bulamamtr. Test, halya temas eden malzemenin srtnme ile elektriklenmesinin, yklenme derecesi ile ilikili olduunu gstermitir [36]. Dier bir almada, Maclaga ve Fisher (2001), bir hal ierisine iletken
lifler ekleyerek ve dolaysyla statik yk dalmasn
salayarak, hallarn zerinde yryen insanlar zerinde
biriken statik ykn azaltlmasn amalamlardr. 70
filamentin bir araya getirilmesi ile retilen iletken Naylon
iplikler, iletken olmayan her iki adet Naylon 6.6 filamentinin d yzeyinde karbon dolgulu bir adet Naylon 6 eridi
kullanlmas ile elde edilmitir. alma sonucunda, statik
ykn datlmasnn, korona datm ile iletken ipliklerin ularnn etrafnda oluan serbest iyonlara bal olduu bulunmutur. alma sonucunda, kii zerinde biriken yk miktarnn korona akm ile ters orantl olduu
belirtilmitir [7].
Elektriksel iletken lif, iplik ve kumalar, ayrca tekstil
malzemesinin metal, metal oksitleri ve metal tuzlar ile
kaplanmas ile de elde edilebilmektedir. Kimyasal kaplama ve yksek konsantrasyonlu reine ierisindeki metalik
paracklarla muamele etme ticari olarak da iletken lif elde etmek amacyla kullanlmakta olan yntemlerdir. Yar
iletken metal oksitler hemen hemen renksizdir ve lif
yzeyine gmlebilmekte, bikomponent liflere katlabilmekte veya tekstil malzemesinin yzeyine kimyasal
olarak muamele edilebilmektedir [26]. letken kaplamalar, kullandklar tayc tabakann (tekstil malzemesinin)
zelliklerini deitirmeden onlar elektriksel iletken
malzemelere evirebilmektedir. Kaplama ilemi, elektriksiz kaplama, buharlatrma ile biriktirme, pskrtme,
iletken polimer ile kaplama, lifleri doldurma ve karbonlatrma gibi yntemlerle, lif, iplik veya kumalara uygulanabilmektedir [37]. Metalik tuzlarla kaplama ilemi,
antistatik performans gerektiren hal endstrisinde kullanlmaktadr. eitli doal ve sentetik liflere uygulanabil6
1
1
mektedir (10 - 10 [cm] ). Bunun yannda, galvanik
4
1
kaplamalar olduka yksek iletkenlik (>10 [cm] )
salamaktadr ancak bu yntem sadece grafit veya karbon
lifleri gibi elektrii ileten tayc tabakalara uygulanabilmektedir. retimin maliyetli ve karmak olmasndan
dolay galvanik kaplamalar genelde tekstil endstrisi iin
kullanlmaz [6]. Elektriksiz kaplama yntemi, bir tekstil
malzemesinin, iinde kimyasal reaksiyonlarn olutuu
kaplama zeltisi ierisine daldrlmas ilemine dayanr.
Tekstillerin nikel veya bakr ile kaplanmas bu yolla
gerekletirilebilir. Bu yntemle dzgn ve elektriksel
olarak iletken kaplamalar elde edilebilmektedir ancak
maliyeti yksektir [38-39]. Buharlatrma ile biriktirme
ileminde, tekstil yzeyinde, bakr, gm veya altn olan
metal, ilem sresince giderek younlaarak bir kaplama
oluturur. Bu ilem eitli kalnlklarda ve iletkenlikte
kaplamalar oluturmakta kullanlabilmektedir [40-41].
Pskrtme ile kaplama ynteminde, kaplama malzemesi,
tek atomlar halinde tekstil malzemesi zerine frlatlmakta ve ok ince ve dzgn bir kaplama tabakas meydana
getirilmektedir.

YIL 17 - SAYI 79
SAYFA 11

Tekstil ve Mhendis

Aye (ELK) BEDELOLU

Nilen SNTER
Yaln BOZKURT

Elektriksel Olarak letken Tekstil Yaplar,

retim Yntemleri ve Kullanm Alanlar

Ancak buharlatrarak kaplama yntemi ile karlatrldnda hz ok dktr ve maliyeti de daha yksektir
[41-42]. Vakum sprey yntemi, ucuz bir yntemdir ve
yksek iletkenlie (~104 [ x cm]1) sahip metal kapl lifler
retilmektedir. Ayrca metal ve tekstil arasnda iyi bir yapma olmamas, yksek iletkenlik salanmasn gletirmektedir [6].
Tekstil malzemeleri, politiofen (PTh), Polianilin (PANI),
polipirol (PPy) esasl iletken polimerlerle kaplanabilir
veya muamele edilebilir. Ayrca kendisi iletken olan lifler,
bu iletken polimerler veya bunlarn baka polimerlerle
karmlarndan retilebilir [6, 26]. Bu tip polimerler, yksek iletkenlik, esneklik ve hafiflik salamakta ve ayrca
yapma zellikleri de daha iyi olup anma problemine
neden olmamaktadr [43]. Bunun yannda, bilinen yntemleri kullanarak polimer kaplamann yaplmas zordur
[44]. Aratrmaclar tarafndan, Polianilin ve polipirol gibi
polimerler, evresel artlara dayankll, yksek
elektriksel iletkenlii ve termal ve kimyasal olarak kararllndan dolay daha fazla allmaktadr. letken polimerlerden elektrokimyasal yntemle lif veya film elde edilmesi, geni alan uygulamalarnda, krlganlk problemini
ortaya kartmaktadr. Bundan dolay, ince kaplama veya
iletken polimerlerin zeltiden polimerizasyonu yntemleri daha uygundur [17]. letken polimerlerle, bakla kaplama yntemi kullanlarak iletken polimer karm ile
kuman kaplanmas [15], kontin buharl polimerizasyon
yntemi ile piroln tekstile uygulanmas [16], zeltiden
kaplama [13] gibi uygulamalar yaplmtr. Ayrca Kim ve
arkadalar (2004) iletken lifleri eriyikten retim [17]. ve
kaplama yntemlerini kullanarak retmilerdir.

ekil 6. Polyester iplie iletken kaplama yaplmas [17]

Lif yapsna, iletken karbon ekleyerek iletken zellikler

tayan tekstil rn elde etmek mmkndr. Bu zellik
kablo, lif ve mikro veya nano partikller formundaki
karbonun, life eklenmesi ile kazandrlabilir. Karbon lifleri
ve karbon eklenmi lifler iyi iletken zellikler gsterir ve
bunlar bilinen tekstil imalat sistemlerinde kolayca ilem
grebilmektedir [44]. Yksek konsantrasyondaki karbon
ile lifleri doldurarak, z-mantodan oluan bikomponent
lifte ze karbon ekleyerek, yan yana bikomponent lifte, bir
tanesini karbon lifinden oluturarak ve karbonu lifin yzeyine kaplayarak karbon ieren iletken lifler elde edilebilir
[26]. Karbonlatrma ilemi, tekstilin elektriksel olarak
iletken hale gelebilmesi iin 1000C'de bir karbonlatrma
oca ierisinde ilem grmesidir. Bu ilem scaklk
The Journal of Textiles and Engineer

deiimlerine reaksiyon veren giysi retilmesinde

kullanlmaktadr [6]. Polimerik lifler ierisine karbon
paracklarn doldurulmasyla elde edilen heterojen yapdaki iletken lifler, snrl iletkenlie ve baz durumlarda
karasz elektriksel zelliklere sahiptir. Karbon lifleri gibi,
-3
-5
homojen yapdaki elektriksel iletken lifler, 10 ile 10 .m
arasnda elektriksel iletkenlie ve daha kararl elektriksel
zelliklere sahiptir. Karbon liflerinden retilmi dokuma
kumalar ve dokusuz yzey kumalar, zel stc giysileri
de kapsayan esnek stclarda stma tabakas olarak
kullanlmaktadr [44]. Bunun yannda, iletken karbon
nanotplerin lif olarak retilip kullanlmasyla ilgili de
almalar mevcuttur [13]. Reinede tutulan iletken
paracklar ile lifleri kaplama ynteminde, lifler yksek
iletkenlie sahip saf karbon reinesi ile kaplanmaktadrlar. Naylon lifleri yzeyindeki kk oyuklar sayesinde en
iyi kaplama yaplabilen lif olarak deerlendirilmitir. Bu
lifler uzunlamasna oyuklara sahip yzeyleri ile reineye
yada yapkan maddeye ihtiya duymadan iletken maddeyi hareketsizletirebilmilerdir [44]. rnein Xue ve
arkadalar (2005) tarafndan yaplan almada, polivinilalkol (PVA) ve karbon nano tplerden (CNT) oluan
elektriksel iletken iplikler ya retim ve kaplama olmak
zere iki metotla retilmitir [45]. Bir baka almay
gerekletiren Shim ve arkadalar (2008) en yaygn
tekstil lifi olan sradan pamuk liflerinden retilmi diki
ipliklerini akll elektronik tekstillerde kullanlabilecek bir
rn haline getirmek iin, daldrma yntemini kullanarak
tek ve ok duvarl karbon nanotplerin karm
dispersiyonu ile polielektrolit esasl kaplama yapmlardr. Nanotp a sayesinde, etkin yk transferi (20 /cm)
(elektriksel iletkenlik) salanmtr [46]. Fugetsu ve
arkadalar (2009) ise karbon nanotp esasl boyarmaddeleri, ok duvarl CNT'lerin suda bir dispersiyonu ve eitli
yzey aktif maddeleri kullanarak hazrlamtr [14].
letken mrekkep teknolojisi, farkl tekstil malzemeleri
zerinde elektriksel olarak iletken basklarn oluturulabilmesi iin bask mrekkeplerine, karbon, bakr, altn,
gm, nikel gibi metallerin eklenmesine dayanmaktadr
[6]. retilen mrekkepler kullanlarak retilen devre baskl esnek tekstil rnleri, eilmeye ve ykanmaya kar
dayankl ve kararl olabilmektedir [8, 26]. Gravr,
fleksografik ve rotor bask yntemleri mrekkepleri tayc malzemeler zerine basmak iin kullanlmaktadr.
Dijital bask teknolojisi konusunda, uygun viskoziteli
mrekkebin gelitirilmesi, mrekkep deposunda mrekkebin belirli aralklarla alkalanarak sabit bir iletkenliin
salanmas, ayn miktarda mrekkebin sevk edilmesi ve
desenin uygun ekilde kurutulmas [47-48] gibi sorunlar
konusunda almalar devam ederken, bu yntem, tekstiller zerine iletken mrekkep uygulamalarn olduka
gelitirmitir [26].

YIL 17 - SAYI 79
SAYFA 12

Tekstil ve Mhendis

Aye (ELK) BEDELOLU

Nilen SNTER
Yaln BOZKURT

Elektriksel Olarak letken Tekstil Yaplar,

retim Yntemleri ve Kullanm Alanlar

2.2. letken plik ve Kuma Elde Edilmesi

letken iplikler, iletken filamentlerden, kesikli iletken
liflerden veya iletken lif veya tellerin iletken olmayan
tekstil lifleri ile birlikte erilmesi ile elde edilebilmektedir.
Ayrca iletken olmayan ipliklerin, iletken metal malzemelerle sarlmas ile de iletken tekstiller retilebilmektedir.
letken kumalar ise, yaplarnda iletken ipliklerin veya
tellerin kullanlmas ile ya da kuman iletken malzemelerle kaplanmas veya muamele edilmesi ile elde edilmektedir.
Metalik iplikler, iletken olmayan bir ipliin bakr, gm
veya altn tel veya folyo gibi metalik bir malzeme ile
birlikte sarlmasyla elde edilebilmekte ve ayrca iletken
tekstillerin retilmesinde kullanlabilmektedir [49-50].
Tekstil elektrotlarnda iletken malzemeler, bir takm
zelliklere ve kararl polarizasyon potansiyaline sahip
olmak zorundadrlar. Bu zellikler, ykanabilir olma,
alerjik olmama ve sk uygulamalarda deride rahatszlk
hissi yaratmama eklinde sralanabilir. Daha ince ve daha
yksek mukavemetli iletken iplikler, diki iplii olarak
elektronik tekstillerin dikilmesinde kullanlabilmektedir.
Yapnn iletkenlii dikilerin yeri ile kontrol edilebilmektedir [49]. zl iplik retimi, genel olarak, modifiye edilmi ring iplik makinesinde [51-56] ve ak u Dref-3 zl
iplik eirme sisteminde [57] yaplabilmektedir.
zl bir iplik, z ve manto denilen iki bileenden olumaktadr. pliin merkezinde yer alan ve monofilament, multifilament veya kesikli liften oluan z ile onu saran kesikli
liflerden oluan manto, birlikte kompozit iplik yapsn
oluturur [58]. letken zl iplik retiminde, metal bir tel
veya iletken malzemelerle kapl bir iplik z veya mantoda
kullanlmaktadr. Tekstil kullanm zelliklerine uygun olmas asndan kullanlacak iletken malzemelerin de ince,
esnek veya katlanabilir zellikte olmas gerekmektedir.
Friksiyon zl iplik eirme sisteminde, zde bulunan
filament eirme ilemi srasnda bkm almamaktadr.
Delikli eirme silindirleri tarafndan salanan hava emii
sayesinde, ac silindir tarafndan alan manto lifleri,
eirme silindirinin yzeyine tutunur. Eirme silindirlerinin dn ile salanan srtnme sonucunda, mantodaki
lifler zdeki filament etrafnda tur atar ve zl iplik yaps
oluur [57].
Bramley (1966), patent almasnda, hafif ve yksek
mukavemetli elektriksel olarak iletken bir malzeme (halat)
(ekil 7) retilmesini amalamtr. retilecek iletken
halatn, hayvanlarn hareket alann kontrol etmek veya bir
alandan dier alana geii engellemek iin (it gibi)
kullanlmaya uygun olduu belirtilmitir. Halat, birlikte
bklm ok sayda iplikten olumutur. Her bir iplik
belirli sayda filament iermitir. Bu filamentlerin en az bir
tanesi iletken ve en az bir tanesi yaltkan olarak seilmitir.
Metallik iletken filament, iplie verilecek bkmn miktaryla tespit edilen aralklarda yzeyde yer alacak ekilde her
The Journal of Textiles and Engineer

bir iplik birlikte bklmtr [59]. Douglas ve Watson'n

patentlerinde (1999), bkml veya bkmsz liflerden
oluan bir zn etrafna, bir filamentin sarlmas ile elde
edilen iletken iplik aklanmtr [60]. Chiou ve ark.nn
(1999) yaptklar patent almasnda, iletken iplik retimi,
12 mm civarnda kalnla sahip metal bir katmann iplik
etrafna sarlmasyla iletkenlik zellii kazandrlmasna
dayanmtr. ki adet iletken metal (paslanmaz elik) telin,
iletken olmayan iplik etrafnda karlkl sarlmas sonucu
iyi iletkenlie ve mukavemete sahip bir tekstil yaps elde
edilmitir. Bu yntemle retilen iletken zellikteki tekstil
yaps retim maliyetlerinin dk olmas, daha yksek
mukavemet deerine sahip olmas, yksek rijitlie sahip
olmas gibi avantajlara sahiptir [61].

ekil 7. letken halat yaps [59]

Ueng ve Cheng (2001), ak u friksiyon iplik makinesinde iletken zl iplik retmiler ve bu iplikleri kullanarak
statik elektrikten ve elektromanyetik etkilerden korunmak
iin iletken bir kuma gelitirilmesi zerine almlardr.
plik makinesinde (ekil 8), rn maliyetini drmek iin
paslanmaz elik, zde ve polyester ile paslanmaz elik
kesikli lifleri, mantoda kullanlarak zl iplik retimi
yaplmtr. Daha sonra, tek veya katl iplikler, yar
otomatik dokuma tezgahnda 2/2 dimi ve 4l zg sateni
yaplarnda dokunmutur. Kuma tipi, kuma skl ve
iletken iplik miktarnn, elektromanyetik koruma etkinlii
ve statik elektrik boalmasn azaltma konusunda etkili
olduu bulunmutur [62].

ekil 8. DREF III , ak u friksiyon eirme yntemi: 1-1, 1-3, 1-5;

kesikli liflerden oluan klf tlbent, 1-2, 1-4: kesikli paslanmaz
elik liflerinden oluan klf tlbent, 2:ekim nitesi, 3: taraklama
tamburu, 4:Sktrlm hava, 5:Srtnme tamburu, 6: Paslanmaz
elik telle z besleme, 7:ekme silindiri, 8: ak u friksiyon zl
iplii, 9: Sarm silindiri [62]

YIL 17 - SAYI 79
SAYFA 13

Tekstil ve Mhendis

Aye (ELK) BEDELOLU

Nilen SNTER
Yaln BOZKURT

Elektriksel Olarak letken Tekstil Yaplar,

retim Yntemleri ve Kullanm Alanlar

Cheng ve arkadalarnn almasnda (2003), paslanmaz

elik (klf), kevlar veya viskon (z) kesikli lif ve
paslanmaz elik tel (z), DREF III, ak u friksiyon eirme yntemi (ekil 8) kullanlarak ak u friksiyon zl
iplii oluturmak iin bir araya getirilmitir. Farkl karm
oranlarnda retilen iletken ak u friksiyon zl iplik
kullanlarak elektromanyetik korumay salayan kuma
(bezaya, 2/2 dimi ve 4l zg sateni), yarotomatik
dokuma makinasnda retilmitir. 2100 MHz in altndaki
frekanslarda, iletken dolgu ieriiyle dokuma kuman
elektromanyetik koruma verimlilii artmtr. Ayrca, tm
frekanslarda atk ve zg sklnn arttrlmas da olumlu
etki gstermitir. Ayn iletken dolgu ile viskon kullanlan
kuma, kevlar kullanlana gre daha yksek elektromanyetik koruma verimlilii gstermitir [12]. Lin ve Lou
(2003) [63] ile Su ve Chern (2004) [64] karmak dokuma
kumalar retmek iin paslanmaz elik kesikli lif ve
filamentleri karmak iplikler elde etmek iin kullanmlardr. Lin ve Lou (2003) yeni bir cihaz (rotor-wrappingtwister) kullanarak paslanmaz elik filamentler, polipropilen dokusuz yzey eritler ve takviye filamentleri ieren
iplikler retmilerdir. Kancal dokuma makinasnda, bu
iplikler kullanlarak karmak kumalar dokunmutur.
170C'de farkl srelerde stlan lamine yaplar ve
kumalarn elektriksel zellikleri llmtr [63].
Lou (2005) tarafndan yaplan aratrmada, iletken iplik,
ring iplik makinesinde, z ksmnda metal tel kullanlarak
(ekil 9) retilmitir. Bakr ve paslanmaz elik materyaller
z olarak deerlendirilmi, arka silindirden beslenen
%100 viskon ve polyester/viskon karm, fitil kaplama
(manto) materyalleri olarak kullanlmtr. Bilinen ring
iplik retimine benzer bir ekilde, eirme ilemi gerekletirilmi ve metal tel, klavuzdan geirilerek n silindirlerden beslenmitir. Klavuz mekanizmas tarafndan
beslenen zl iplik, 50, 70 ve 90 olan besleme alaryla
beslenmi, besleme klavuzunun st n silindire temas
ettii durumda ipliin en yksek mukavemete ulat
gzlenmitir. Viskon ve polyester/viskonun fitil, bakr ve
paslanmaz elik telin z olarak kullanld, iletken zl
ipliin, mukavemetinin, manto malzemesinin numaras
Ne15 iken (11~22 CN/tex deerleri arasnda) en yksek
olduu grlmtr. Bkm seviyesinin artmasyla
tylln azald grlm, viskon ve polyester/viskon
karmnn karlatrlmas sonucu, viskondan yaplm
hibrit ipliklerin tyllnn %50 daha fazla olduu
gzlemlenmitir. alma sonucunda elde edilen iletken
zl iplikler (ekil 10) ile kuma elde edilebilecei
(dokunarak ya da rlerek) ve statik elektriklenmeyi
engelleyici, azaltc ve elektromanyetik dalgalardan
koruyucu tekstillerde kullanlabilecei belirtilmitir [65].
The Journal of Textiles and Engineer

ekil 9. Modifiye edilmi ring iplik makinasnda, fitil ve metal

telin zl iplik eirme sistemi mekanizmasndaki ilevini gsteren
diyagram [65]

ekil 10. Metal telin, fitilin dndan (a) ve ortasndan (b)

beslendii iplik grnmleri [65]

Rattfalt ve Linden (2007) tarafndan yaplan almada

tekstil elektrotlarnn yaplarndan kaynaklanan davranlar ele alnmtr. almada, rnek olarak alnan
elektrot, elektrot empedans ve polarizasyon potansiyeli
alarndan test edilmilerdir. Birinci iplik, %100 paslanmaz elik ve birinci elektrot sprem rg kumatr. kinci
iplik, ,%20 paslanmaz elik, %80 polyesterden oluan
kesikli lif iplii ve ikinci elektrot rme kumatr. nc
iplik z polyester liflerinden oluan ve gm kapl bakr
bir mono filamentin bu zn etrafna sarld bir iplik,
elektrotu ise dokuma kumatr. Birinci oklu filamentten
olumu iplik, dk iplik direnci nedeniyle uygun olmasna ramen, bu ipliklerden rme kumalar elde edildiinde, kesikli lif iplii (ikinci) daha iyi deerde elektrot empedansna sahip olmutur. oklu filamentten olumu iplik, daha dk polarizasyon potansiyel ekimine sahip
olmutur. nc monofilament iplik ise yksek elektrot
empedansna sahiptir ve iletken materyal ve cilt ile kk
temas alanlar nedeniyle deien ortalama polarizasyon
potansiyeline sahip olmutur. Sonu olarak aratrmaclar, tekstil elektrotlarnn performanslarnn retim tekniklerine gre deitiini belirtmilerdir [18].
Chen ve ark. (2008) rme ve dokuma ileminde
kullanlmak zere iletken hibrit iplikler retmilerdir.
Bakr tel ve polyamid filament zl iplik olarak, paslanmaz elik tel ise sarc iplik olarak, rme yapnn ilmek
ipliklerini oluturmak iin kullanlmtr.

YIL 17 - SAYI 79
SAYFA 14

Tekstil ve Mhendis

Aye (ELK) BEDELOLU

Nilen SNTER
Yaln BOZKURT

Elektriksel Olarak letken Tekstil Yaplar,

retim Yntemleri ve Kullanm Alanlar

Cihaz (rotor twister) ile retilen iletken hibrit iplikler, rme

ve dokumay birlikte yapan makinede, iletken dokumarme kumalar retmek iin kullanlmtr (ekil 11).
letken rme-dokuma kumalar, farkl alarda drt ve alt
kat olmak zere lamine edilmitir. Elde edilen malzemelerin yzey zgl direnci, elektromanyetik koruma etkinlii
ve statik elektrik yk boalm aratrlmtr [66].

ekil 11. Makine zerinde hibrit iplik retiminin gerekletirilmesi

(solda) ve dokuma-rme kuma grnm (sada) [66]

Ramachandran ve Vigneswaran (2009), almalarnda,

z-mantodan oluan iletken ipliklerin (ekil 12) tasarlanmas ve gelitirilmesi zerine allmtr. Dref-3 friksiyon iplik eirme sisteminde z olarak bakr filament,
manto olarak pamuk kullanlmtr. zel klavuz mekanizmas niform iletken zl iplik yaps oluturmak iin
tasarlanm ve kullanlmtr. 67/33, 80/20, ve 90/10 olmak
zere farkl z/manto oran kullanlm ve taraklanm
pamuk eridinin z komponenti sarmas iin beslendii
ikinci ekim birimindeki ekim deitirilmitir. letken
ipliin nominal iplik lineer younluu 328 tex olmutur ve
z, tm iplik tipleri iin 261 tex olarak sabit tutulmutur.
letken ipliklerin elektriksel zellikleri farkl voltaj (6 V,
12 V ve 24 V) uygulanarak allmtr. letken zl
ipliklerin, 328 M arasnda deien ok dk dirence
sahip olduu grlmtr [67].

ekil 12. Bakr zl iletken iplik (a) ve atk ve zgsnde bakr

zl iletken iplik ieren bakr zl iletken kuma (b) [67]

Perumalraj ve Dasaradan (2009) bakr zl ipliklerden

retilen rme kumalarn elektromanyetik koruma
verimliliini (20-18000 MHz frekans aralnda) aratrmlardr. 0,1 , 0,11 ve 0,12 mm aplarndaki bakr iletken
teller dolgu olarak seilmitir. Pamuk lifi kap malzemesi
olarak kullanlmtr. Ring iplik makinasna, z materyali
eklenerek farkl iletkenlikte bakr zl iplikler elde edilmitir. Bu iplikler kullanlarak sprem, rib ve interlok rme
kumalar retilmitir. lmek sra skl, ilmek ubuu
The Journal of Textiles and Engineer

skl ve rme sklk faktr arttka, koruma etkinliinin

artt gzlemlenmitir. Bakr telin ap arttka ise koruma etkinliinin dt gzlenmitir [68]. Roh ve
arkadalar (2008) almalarnda, rettikleri metal ieren
ok fonksiyonlu kompozit kumalarn elektromanyetik
koruma, elektriksel iletkenlik, konfor (termal yaltm gibi)
ve estetik zelliklerini incelemilerdir. Metal kompozit
kumalarn retiminde, metal kompozit iplikler kullanlmtr. pliklerde kullanlan metal filamentler, gm (Ag)
kapl bakr (Cu) ve paslanmaz elik (SS) olarak seilmitir. plik retimi bo i iplik eirme makinasnda gerekletirilmitir. Bezaya olarak retilen kompozit kumalar
ili dokuma tezgahnda retilmitir. Toplam elektromanyetik koruma etkisi metal ierik ile artmtr. Metal zgara
boyutu ve geometrisi, elektromanyetik koruma etkisini
deitirmitir [69].
Dall'Acqua ve arkadalar(2004) yaptklar almada,
iletken polimerlerin ince liflerinin iplik ve kuma ierisine nfuz etmesi esasna dayanarak, tekstil yaplarna
iletkenlik kazandrma yntemini aklamlardr. Bu
almada, pirol basit bir bitim ilemi yntemiyle oda
scaklnda, lif ierisine reaktif olmayan boya gibi nfuz
eden monomerin bir sulu bir zeltisinden uygulanmtr.
Daha sonraki polimerizasyon ilemi ile lifin i yapsnda
kalc zlmezlik salanmtr. Bu da, malzemeye yksek
seviyelerde ykama hasl ve k hasln salamtr
[70].
Akll elektronik tekstillerin retilmesinde kullanlan
iletken diki iplikleri, iletken ipliklere gre daha ince ve
mukavemetli olup dikilerin yerlerinin ayarlanmas ile
kontroll bir iletkenlie sahip olurlar. Dier tekstil
malzemelerinde olduu gibi, elektriksiz kaplama, buharlatrarak ve pskrtme ile kaplama, iletken polimerlerle
kaplama, lifleri iletken dolgu maddeleri ile doldurma ve
karbonizasyon gibi yntemler diki ipliklerine de uygulanabilir. Orth'un (2002) yapt almada, tekstil retim
ilemleri iin gerekli iletken metal tellerin dikilebilirlik
zellikleri belirtilmi, paslanmaz elik ipliklerinin esneklii ve dikilebilmesini test etmek iin biimsel kvrm testi
gsterilmitir. Liflerin ve ipliklerin esneklii, niteliksel
zelliklere ve matematiksel bir modele dayal olarak
incelenmitir [50]. Linz ve arkadalar (2005) tarafndan
yaplm alma ise, elektroniklerin nak yoluyla tekstil
mamlne dikilmesi (ekil 13) esasna dayanmtr.
Mekanizmada iletken iplikler kullanlarak esnek elektronik modller boyunca nak yaplm ve bylece sensrler, bataryalar ve tekstil klavyeleri gibi dier modllerin
balantlar da gerekletirilmitir. Esas ama, farkl
koullar altnda tekstil balantlarnn iletkenliinin
llmesi ve kontaklarn salamlnn test edilmesidir
[71].

YIL 17 - SAYI 79
SAYFA 15

Tekstil ve Mhendis

Aye (ELK) BEDELOLU

Nilen SNTER
Yaln BOZKURT

Elektriksel Olarak letken Tekstil Yaplar,

retim Yntemleri ve Kullanm Alanlar

ekil 13. Esnek elektronik modln nak yardmyla iletken iplik

ile balanmas ve kot kuma zerinde kapslasyon yaplmas [71]

3.GENELDEERLENDRME
Bu alma, tekstilleri elektriksel olarak iletken hale getirmek iin kullanlabilecek yntemleri ve yaplm nemli
almalar ksaca anlatmaktadr. Farkl alanlarda kullanlacak iletken tekstil malzemelerinin gelitirilmesi konusuna olan ilgi son yllarda daha da artmtr. Tekstillere iletkenlik kazandrlmas iin kullanlan yntemlerin eitlilii ve bu yntemlerin farkl leklerde iletken tekstil malzemeleri elde etmek iin kullanlabilmesi almalar ok
daha ileri bir boyuta tamaktadr. niversiteler ve firmalarn ortak almalaryla, bu tr zel nitelikli lif, iplik ve
dier tekstil rnlerinin lkemizde gelitirilmesi ve retilmesi, bugnk kresel rekabet ortamnda, lkemizi daha
iyi bir konuma getirecektir.
KAYNAKLAR
1. Vassiliadis, S., Provatidis, C., Prekas, C., Rangussi, M., Novel
Fabrics with Conductive Fibres, Intelligent Textile StructuresApplication, Production & Testing International Workshop,
Greece, 2005.
2. Smith, W., (1988), Metallized Fabrics-Techniques and
Applications, Journal of Coated Fabrics, 17, 4, 242-253.
3. Langenhove,L. V. ve Hertleer, C., Smart Clothing: a New Life,
http://www.iafnet.com/files/iaf_03_presentations/Smart%20Cloth
ing-%20a%20new%20life.pdf
4. Aniolczyk, H., Koprowska, J., Mamrot, P., Lichawska, J., (2004),
Application of Electrically Conductive Textiles as Electromagnetic
Shields in Physiotherapy, Fibres & Textiles in Eastern Europe, 12,
4 (48), 47-50.
5. Wearable Electronics,
http://www.saphotonics.com/technology/wearable_electronics.html.
01.07.2010.

6. Anderson, K. ve Seyam, A., (2002), The Road To True Wearable

Electronics, JTATM , 2,2.
7. Maclaga, B., Fisher, W.K., (2001), Static Dissipation Mechanism
in Carpets Containing Conductive Fibers, Textile Research
Journal, 71, 4, 281-286.
8. Hummel, R.E., (2000) Electronic Properties Of Materials,
Spring-Verlag, 3rd edition.
9. Electrical Properties Of Materials,
http://smse.sjtu.edu.cn/mintro/downloads/jpkc/lecture-5-1.pdf
10.http://www.ch.ic.ac.uk/local/projects/nagar/conductivities4.JPG
11. Adamhasan, A.S., (2008), Poliester/Polianilin, Pamuk Polianilin
Kompozit Kumaslarnn Hazrlanmas Ve Elektriksel zelliklerinin
ncelenmesi, Yksek Lisans Tezi, Sleyman Demirel niversitesi.
The Journal of Textiles and Engineer

12. Cheng, K.B., Cheng, T.W., Lee, K.C., Ueng, T.H., Hsing, W.
H., (2003), Effects of Yarn Constitutions And Fabric Specifications
On Electrical Properties of Hybrid Woven Fabrics, Composites
PartA:Applied Science and Manufacturing, 34, 10, 971-978.
13. Devaux, E., Koncar, V., Kim, B., Campagne, C., Roux, C.,
Rochery, M., Saihi, D., (2007), Processing and Characterization
Of Conductive Yarns By Coating Or Bulk Treatment For Smart
Textile Applications, The Institute of Measurement and Control,
29, 3-4, 355376.
14. Fugetsu, B., Akiba, E., Hachiya, M., Endo, M., (2009), The
Production of Soft, Durable, and Electrically Conductive
Polyester Multifilament Yarns By Dye-Printing Them With Carbon
Nanotubes, Carbon, 47, 527 544.
15. Rehnby, W., Gustafsson, M., Skrifvars, M., Coating of Textile
Fabrics with Conductive Polymers for Smart Textile Applications,
http://bada.hb.se/bitstream/2320/4110/2/RehnbyGustafssonSkrif
varsAmbience08.pdf
16. Kaynak, A., Najar, S.S., Foitzik, R.C., (2008), Conducting
Nylon, Cotton And Wool Yarns By Continuous Vapor
Polymerization of Pyrrole, Synthetic Metals, 158, 1-2, 1-5.
17. Kim, B., Koncar, V., Devaux, E., Dufour, C., Viallier, P.,
(2004), Electrical and Morphological Properties of PP and PET
Conductive Polymer Fibers, Synthetic Metals, 146, 2, 167-174.
18. Rattfalt, L.ve Linden, M., (2007), Electrical Properties of
Textile Electrodes, Proceedings of the 29th Annual International
Conference of the IEEE EMBS, 5735-5738.
19. Akit, A., Onar, N., Kayatekin, I., Ebeolugil, M.F., elik, E.,
zdemir, ., (2009), Polianilin ve Polipirol Kaplanan Kumalarn
Elektromanyetik Koruyuculuk ve letkenlik zellikler, Tekstil ve
Mhendis, 14, 67, 9-16 ,
20. EE143: Four-Point Probe Manual,
m i c r o l a b . b e r k e l e y. e d u / e e 1 4 3 / F o u r - P o i n t _ P r o b e /
21. Lewin, M., Preston, J., (1993), High Technology Fibers, Vol.
III, Part C; Handbook of Fiber Science and Technology Series,
Marcel Dekker Inc., New York.
22. Okoniewski, M., (1994), Intern. Techtextil Sympos., 2, 18, 19.
23. Holvoet, J. ve Verstraeten,S., (2006), Bundle Drawn Metal
Fiber with Three Layers, WO/2006/120045.
24. Neudeck, A., Mhring, U., Mller, H., Gimpel, S., Scheibner,
W., (2004), Proceedings of the 4th International Conference on
Textile Coating and Laminating, ENSITM Mulhouse.
25. Stegmaier, T., Schmeer-Lioe, G., Vogel, H.-P., Planck, H.,
(2006), Techn. Text., 49, 5760.
26. Xue, P., Tao, X.M., Leung, M,.Y., Zhang, H., (2005),
Electromechanical Properties Of Conductive Fibres, Yarns And
Fabrics, in Wearable Electronics And Photonics, Woodhead
Textiles Series No. 46, 81-104.
27. Pormfret S.J., Adams P.N., Comfort N.P., Monkman A.P.,
(1999), Advances in processing routes for conductive polyaniline
fibers, Synthetic Metals, 101, 1-3, 724-725.
28. Kim, B., Koncar, V., Devaux, E., Dufour, C., Viallier, P.,
(2004), Electrical and Morphological Properties of PP and PET
Conductive Polymer Fibers. Synthetic Metals, 146, 2, 167174.
29. Lu G., Li X., Jiang H., (1996), Electrical and Shielding
Properties of ABS Resin Filled With Nickel-Coated Carbon Fibers,
Composites Science and Technology, 56, 2, 193200.
30. Tzeng S.S., Chang F.Y., (2001), Electrical resistivity of
electroless nickel coated carbon fibers. Thin Solid Films, 388, 1-2,
143-149.
31. De Rossi, D., Carpi, F., Lorussi, F., Paradiso, R., Scilingo, E.P.,
Tognetti, A., (2005), Electroactive fabrics and wearable
manmachine interfaces, in: Tao XM, (editor), Wearable
electronics and photonics. Woodhead Publishing Co. UK.

YIL 17 - SAYI 79
SAYFA 16

Tekstil ve Mhendis

Aye (ELK) BEDELOLU

Nilen SNTER
Yaln BOZKURT

Elektriksel Olarak letken Tekstil Yaplar,

retim Yntemleri ve Kullanm Alanlar

32. Mazzoldi, A., De Rossi, D., Lorussi, F., Scilingo, E.P., Paradiso,
R., (2002), Smart textiles for wearable motion capture systems,
AUTEX Res J,;2, 4, 199203.
33. Xue, P., Tao, X.M., (2005), Morphological and
Electromechanical Studies Of Fibers Coated With Electrically
Conductive Polymer. JAppl Polym Sci, 98, 4, 18441854.
34. De Rossi, D., Santa, A.D., Mazzoldi, A., (1999), Dressware:
wearable hardware, Mater Sci Eng C, 7, 3135.
35. De Bondt, S., ve Decrop, J., (2007), Bundle Drawn Stainless
Steel Fibers, United States Patent 7166174.
36. Kessler, L. ve Fisher, W.K., (1997), A Study Of The Electrostatic
Behaviour Of Carpets Containing Conductive Yarns, Journal of
Electrostatics, 39, 4, 253-275.
37. Kim, B. ve Koncar,V., (2006), Electrical, Morphological And
Electromechanical Properties Of Conductive Polymer Fibres
(Yarns) in Intelligent Textiles and Clothing (2006), H. R. Mattila
(editor), 308-323.
38. Vaskelis, A., (1991), Electroless Plating, Coatings Technology
Handbook, Marcel Dekker, Inc., New York,187-200.
39. Liu, X., Chang, H., Li, Y., Huck, W.T.S., Zheng, Z., (2010),
Polyelectrolyte-Bridged Metal/Cotton Hierarchical Structures for
Highly Durable Conductive Yarns, ACS Appl. Mater. Interfaces, 2,
2, 529535.
40. Smith, W. (1988), Metallized Fabrics -Techniques and
Applications, Journal of Coated Fabrics, 17, 4, 246-247.
42. Sen, A., K., Damewood, J., (2001), Coated Textiles:
Principles and Applications, CRC Press.
42. Siefert,W., (1993), Anodic Arc Evaporation - A New Vacuum
Coating Technique for Textiles and Films, Journal of Coated
Fabrics, 23, 7, 30-33.
43. Knittel, D., ve Schollmeyer, E., (2009), Electrically highconductive textiles, Synthetic Metals, 159, 14, 1433-1437.
44. Perepelkin, K.E., (2001) Chemical Fibers with Specific
Properties for Industrial Application and Personnel Protection,
Journal Of Industrial Textiles, 31, 2, 87-102.
45. Xue, P, Park, K.H., Tao, X.M., Chen, W., Cheng, X.Y., (2007),
Electrically conductive yarns based on PVA/carbon nanotubes,
Composite Structures, 78, 2, 271-277.
46. Shim, B.S., Chen, W., Doty, C., Xu, C. Kotov, N.A., (2008),
Smart Electronic Yarns and Wearable Fabrics for Human
Biomonitoring made by Carbon Nanotube Coating with
Polyelectrolytes, Nano Lett., 8, 12, 4151-4157
47. Miles, L. (1994), Textile Printing (2nd ed.), Bradford, West
Yorkshire, England: Society of Dyers and Colorists.
48. Krebs, F.C., Jrgensen, M., Norrman, K., Hagemann, O.,
Alstrup, J., Nielsen, T.D., Fyenbo, J., Larsen, K., Kristensen, J.,
(2009), A complete process for production of flexible large area
polymer solar cells entirely using screen printing - first public
demonstration, Sol. Energy Mater. Sol. Cells, 93, 422441.
49. Post, E.R., Orth, M., Russo, P.R., Gershenfeld, N. (2000), Ebroidery: Design and Fabrication of Textile-Based Computing,
IBM Systems Journal, 39, 3 & 4.
50. Orth, M., Post, E.R., (1997), Smart Fabric, or Washable
Computing, Digest of Papers of the First IEEE International
Symposium on Wearable Computers, 10, 13, 167-168.
51. Sawhney, A.P.S., Harper, R. J., Ruppenicker, G. F., Robert,
K.Q., (1991), Comparison of Fabrics Made with Cotton Covered
Polyester Staple-Core Yarn and 100% Cotton Yarn, Textile Res. J.,
61, 2, 71-74.
52. Sawhney, A.P.S., Robert, K.Q., Ruppenicker, G.F., Kimmel,
L.B., (1992), Improved Method of Producing Cotton
Covered/Polyester Staple-Core Yarn on a Ring Spinning Frame,
Textile Res. J., 62, 1, 21-25.
The Journal of Textiles and Engineer

53. Sawhney, A.P.S., Ruppenicker, G.F., Kimmel, B., Robert, K.Q.,

(1992), Comparison of Filament-Core Spun Yarn Produced by
New and Conventional Methods, Textile Res. J, Vol. 62, 2, 67-73.
54. Sawhney, A.P.S., Robert, K.Q., Ruppenicker, G.F., (1989),
Device for Producing Staple- Core/Cotton-Wrap Ring Spun Yarns,
Textile Res. J., 59, 9, 519-524.
55. Merati, A. A., Konda, F., Okamura, M., Marui, E., (1998),
Filament Pre-tension in Core Yarn Friction Spinning, Textile
Research J., 68, 4, 254-264.
56. Miao, M., How, Y.L., Ho, S.Y., (1996), Influence of Spinning
Parameters on Core Yarn Sheath Slippage and Other Properties,
Textile Res. J., 66, 11, 676-684.
57. Aydogmus, Y., Behery, H.M., (1999), Spinning Limits of the
Friction Spinning System (DREF-III), Textile Res. J., 69, 12, 925930.
58. Goswami, B.C., Martindale, J.G., Scardino, F.L., (1977),
Textile Yarns Technology, Structure and Application, WileyInterscience Publication.
59. Bramley, A., (1966), Electrically Conducting Rope, United
States Patent 3291897.
60. Watson, D.L., (1999), Electrically Conductive Yarn, United
States Patent 5927060
61. Chiou, H.-H., Chiu, S.F., Liu, J.-K., Wu, C.-C., (1999),
Conducting Yarn, United States Patent 5881547.
62. Ueng, T.H., Cheng, K.B., (2001), Friction Core-Spun Yarns
For Electrical Properties Of Woven Fabrics, Composites Part A:
Applied Science and Manufacturing, 32, 10, 1491-1496
63. Lin, J.H., Lou, C.W., (2003), Electrical Properties of
Laminates Made from a New Fabric with PP/Stainless Steel
Commingled Yarn, Textile Research Journal 73, 322-326.
64. Su, C.I., Chern, J.T., (2004), Effect of Stainless Steelcontaining Fabrics on Electromagnetic Shielding Effectiveness,
Textile Res. J., 74, 1, 5154.
65. Lou,C.-W., (2005), Process of Complex Core Spun Yarn
Containing a Metal Wire, Textile Research Journal, 75, 6, 466-473.
66. Chen, H.C., Lin, J.H., Lee, K.C., (2008), Electromagnetic
Shielding Effectiveness of Copper/Stainless Steel/Polyamide
Fiber, Journal of Reinforced Plastics and Composites, 27, 187.
67. Ramachandran, T., Vigneswaran, C., (2009), Design and
Development of Copper Core Conductive Fabrics for Smart
Textiles, Journal of Industrial Textiles, 39, 81.
68. Perumalraj, R., Dasaradan B.S., (2009), Electromagnetic
Shielding Effectiveness Of Copper Core Yarn Knitted Fabrics,
Indian Journal of Fibre & Textile Research, 34, 149-154.
69. Roh J.-S., Chi, Y.-S., Kang, T.J., Nam, S.-W., (2008),
Electromagnetic Shielding Effectiveness of Multifunctional Metal
Composite Fabrics, Textile Research Journal, 78, 9, 825-835
70. Dall'Acqua, L., Tonin, C., Peila, R., Ferrero F., ve Catellani, M.,
(2004), Performances and Properties of Intrinsic Conductive
CellulosePolypyrrole Textiles, 146, 2, 213-221.
71. Linz,T,. Kallmayer, C., Aschenbrenner, R., Reichl, H., (2005),
Embroidering Electrical Interconnects with Conductive Yarn for
The Integration of Flexible Electronic Modules into Fabric,
Proceedings of the 2005 Ninth IEEE International Symposium on
Wearable Computers (ISWC'05).

YIL 17 - SAYI 79
SAYFA 17

Tekstil ve Mhendis