Professional Documents
Culture Documents
Socjologia
Socjologia
czytaj dalej
Max Weber zakwestionowa ten sd uwaajc, ze socjologie nie jest jedynie nauk
idiograficzn, poniewa przedstawia szereg oglniejszych wnioskw. Socjologia jako nauka
rozpatruje due i mae grupy spoeczne.
Istniej dwa przeciwstawne stanowiska, co do realnoci grup spoecznych:
TERMINY SOCJOLOGICZNE
Grupa spoeczna
Grupa spoeczna opiera si na wzajemnych interakcjach midzy jednostkami, zespalaj j
pewne wsplne dziaania. Wedug socjologw nie wszystkie grupy maj status grupy
spoecznej. Grup spoeczn nie jest np. zbiorowo, czyli grupa osb nie wchodzcych ze
sob w interakcje spoeczne i nie majcych poczucia odrbnoci. Zbiorowoci, a nie grup
jest tum, grupa osb na dworcu czekajca na pocig, itp. Zbiorowo moe by grona dla
wrd nich newralgiczn rol peni klasa rednia, ktrej istnieje gwarantuje rozwj
spoeczestwa.
b. warstwowa - jej twrc jest M. Weber, ktry nie zgadza si w wielu kwestiach z
Marksem. Struktura warstwa nie odnosi si jedynie do sfery ekonomicznej, ale
rwnie do sfery prestiu spoecznego oraz wadzy. Struktura warstwowa w wielu
miejscach jest sprzeczna z klasow wizj spoeczestwa. Nikt nie jest przypisany do
jednej warstwy, w zwizku z tym istnieje pd do zmieniania pozycji spoecznej
poprzez awans lub degradacj. Warstwy nie konstytuuj bowiem grup spoecznych,
czy ich bowiem ideologia, a nie wsplny interes.
c. zawodowa - sie zalenoci w zakadach pracy, przedsibiorstwach, poprzez
wykonywany zawd jednostka okrela swoj pozycj w spoeczestwie
d. struktura pciowa i etniczna - niezalena od jednostki, poniewa rasa i pe s cechami
biologicznymi, z ktrymi czowiek si rodzi. Podziaa ze wzgldu na ras i pe ma
jednak zasadnicze znaczenie dla spoeczestwa i relacji midzy jednostkami.
Dziaanie spoeczne
Dziaaniem spoecznym nazywamy zachowanie jednostek, uwzgldniajce reakcje innych i
zorientowane na inne jednostki. Weber podzieli dziaania ludzkie na cztery rodzaje:
a. dziaania racjonalne ze wzgldu na cel - jednostka dziaa tutaj instrumentalnie,
kalkuluje nastpstwa dziaania i wybiera te cele, ktre mona osign
akceptowanymi przez jednostk wartociami
b. dziaania racjonalne ze wzgldu na wartoci - dla jednostki najwaniejszy jest cel,
dziaa w myl prawida "cel uwica rodki"
c. dziaania afektywne - dziaania pod wpywem emocji
d. dziaania tradycjonalne - postpowanie zgodne z utartym sposobem mylenia
Zachowania spoeczne wedug Mertona dziel si nastpujco:
a. konformistyczne - akceptacja celw i rodkw sucych do ich realizacji
b. rytualistyczne - akceptacja rodkw, ale niezgoda na cele
c. innowacyjne - proponowanie nowych rodkw do realizacji okrelonego celu
d. buntownicze - rezygnacja zarwno ze starych celw jak i rodkw i zastpienie ich
nowymi
Dewiacja
Zachowaniem dewiacyjnym nazywamy takie zachowanie, ktre odbiega od powszechnie
akceptowanych norm spoecznych. Jej wystpowanie jest wynikiem nieskutecznoci kontroli
spoecznej, stanowi zakcenie rwnowagi.
Stereotypy spoeczne to pewne ustalone schematy, ktre przedstawiaj rzeczy, sytuacje, osoby
lub grupy spoeczne, ktre w pewien sposb wartociuj, ale nie maj charakteru
normatywnego.
Powysze elementy s charakterystyczne dla wszej lub szerszej zbiorowoci spoecznej i s
jedn z czci skadajcej si na cae rodowisko spoeczne ludzi.
rodowisko spoeczne to og na jaki skadaj si poszczeglne zbiory oraz zbiorowoci
spoeczne, wartoci spoeczne o charakterze materialnym lub niematerialnym, ktrym
czowiek podlega, stosunki spoeczne stae lub nietrwae, regulowane oraz obowizujce w
grupie bd te nieregulowane, lecz oparte na wzajemnej oraz bezporedniej stycznoci z
innymi grupami spoecznymi lub jej pojedynczymi czonkami.
POSTPY W SOCJOLOGII - JEJ TWRCY ORAZ ICH TEORIE
Twrc socjologii uwaa si filozofa Augusta Comte'a pochodzcego z Francji, ktry to
poprzez wymylenie tej nauki chcia przyczyni si do naprawy zaburze w funkcjonowaniu
spoeczestwa. Comte gwne skupia si na dwch wariantach wspycia spoecznego,
mianowicie:
- na stabilizacji spoecznej
-na porzdku spoecznym
Comte wyodrbni rwnie dwa zakresy badawcze socjologii obejmujce:
- dynamik spoeczn, ktra bada zmiany w spoeczestwie i ich przyczyn
-statyka spoeczna, ktra charakteryzuje spoeczestwo, bada je i opisuje
Uczony uwaa, e najwaniejszym czynnikiem, jaki sprzyja stabilizacji jest wsplnota
przekona caej spoecznoci. Zmian spoeczn uwaa za proces przebieg ewolucyjny,
poprzez ktry spoeczestwo jest zdolne do osigania coraz to wyszych poziomw rozwoju.
Efekt pracy Comte'a rozwin angielski socjolog Herbert Spencer (yjcy w latach 18201903). Prbowa on wyjani zmiany spoeczne oraz porzdek poprzez porwnanie ogu
spoeczestwa i ywego organizmu. Badacz twierdzi, e socjologia pokazuje fundamentalne
struktury spoeczne oraz bada ich funkcjonalno na tle funkcjonowania okrelonego
spoeczestwa. Spencer'a szczeglnie lubi termin "przetrwania najlepiej przystosowanych" i
posugiwa si nim w badaniach jakie prowadzi nad zmianami w spoeczestwie, odnoszc
si do darwinizmu spoecznego, ktrego teoria gosia, e wolne spoeczestwo, w ktre nie
ingeruje w aden sposb pastwo i rzd, nieprzystosowani s skazani na unicestwienie.
Karol Marks (1818-1883) Uwaany jest za kolejnego twrc socjologii. Uczony ten by
zdania, e gwne prawa jakie dotycz ycia w spoeczestwie moliwe s do odnalezienia w
ekonomicznej strukturze pastwowej. Dokona on podziau spoeczestwa na dwie klasy,
mianowicie:
- ludzi, ktrzy posiadaj rodki produkcji
-ludzi, ktrzy nie posiadaj rodkw produkcji
Podzia ten wedug niego jest cig przyczyn konfliktu midzy-klasowego, do konfliktu,
ktry staje si przyczyn kryzysw ekonomicznych, a te pocigaj za sob pocztek
nieznanych dotd struktur spoecznych. T teori nazwano materializmem spoecznym.
Za kolejnego uczonego w dziedzinie socjologii uwaa si Emila Durkheima. Zainspirowany
wynikami prac Spencer'a i Comte'a skupi si na problemie scalania spoeczestwa oraz tym
co ma istotny wpyw na porzdek spoeczny. To czym si zajmowa zostao okrelone za
funkcjonalistyczne. Badacz pokazuje jak duy wpyw maj rne aspekty ycia spoecznego
dla zachowania jednoci caego spoeczestwa, przykadowo elementem spajajcym s
przekonania, wyznawane wartoci, itd. Zgodno przyczynia si do stworzenia
spoeczestwa, co razem Durkheim okreli pojciem solidarno mechaniczna. Wskazywa
przy tym, e rwnolegle z rozwojem oraz zrnicowaniem w spoeczestwie, ludzie
rozpoczli prac nad bardzo trudnymi i wyspecjalizowanym zadaniami przez co stali si
zaleni od siebie i wrcz sobie niezbdni. Tak pojty zwizek pomidzy poszczeglnymi
osobnikami w spoeczestwie, ktry sprowadza si do wzajemnej wspzalenoci oraz
wsparcia wg uczonego zosta nazwany solidarnoci organiczn.
Nastpnym uczonym w tej dziedzinie, ktry pokaza nowe sfery wspycia w spoeczestwie
by Max Weber (yjcy w latach 1864-1920). Naukowiec ten zasuy si w rozkwicie wiedzy
spoecznej, a take metodologii socjologicznej. Podstaw jego zaabsorbowania byy dziaania
spoeczne, zwaszcza ; przekonania, zmiany, wartoci, czy postawy jakimi ludzie kieruj si w
swoim zachowaniu. W celu wyjanienia czyjego postpowania powinnimy najpierw go
zrozumie. Badacz sugerowa socjologi, bdc woln od wartociowania. Postulowa
eliminacje w przebiegu bada wszelkich zaoe wstpnych oraz znaczcych uprzedze.
Weber by autorem tzw. typw idealnych, jest to konstrukcja poj jakiegokolwiek zjawiska,
ktra okrela najbardziej istotne jego czci i ktra nadawaaby si do tego, aby przyrwna j
do dowolnego zjawiska z ycia spoeczestwa.
Inn wan postaci dziedziny socjologii by Georg Simmel (yjcy w latach 18581918).Odszed on od porwnywania wysunitego przez Spencera spoeczestwa w
odniesieniu do organizmu ludzkiego. Wedug niego spoeczestwo jest jak skomplikowana
pajczyna, skupisko wielokrotnych oboplnych relacji jakie zachodz midzy jego
poszczeglnymi jednostkami, ktre s jak cige interakcje. Ich posta stanowi najwaniejsze
zainteresowanie uczonego Simmel'a. Socjologia badacza zostaa nazwana formaln. W
swoich dowiadczeniach pokaza wsplne aspekty dla struktur formalnych ludzi,
sklasyfikowa typy jakie istniej w spoeczestwie i ze szczeglnym zainteresowaniem
poddawa analizie zjawisko "obcego", to jak odgrywa rol w kontakcie ze spoeczestwem.
Simmel "obcym" nazywa tego, ktry wnosi znikomy wkad w ycie zbiorowoci, mimo i
formalnie uwaany jest za jego czonka, mimo i jest raczej nieakceptowany i nie jest w
stanie zintegrowa si z grup.
TEORIE SOCJOLOGII WE WSPCZESNOCI
Jako teori uwaa si wzajemnie powizane zespoy poj oraz tez o tematyce wyjaniajcej
procesy oraz zjawiska jakie zachodz w rzeczywistoci.
Za teorie socjologiczn uznaje si zbir twierdze oraz poj, ktre maj za zadanie wyjani
zjawiska i zachowania spoeczne. Odpowiednia teoria z dziedziny socjologii pozwala
bowiem:
Teoria konfliktu pokazuje, e spoeczestwo samo angauje si wedug zasady, ktra mwi o
podporzdkowaniu si pewnych grup innym zbiorowoci spoecznym, a podleganie takie jest
trwae dziki systemowi normatywnemu, prawo bd wiadomo spoeczn. Z uwagi na to,
e problemy poszczeglnych grup s odmienne, cz grup chce utrzyma wadze i
panowanie, a inne grupy walcz o zmian sytuacji. Definiowana teoria konfliktu stawia
nacisk na to, jakie skutki mog przynie tego rodzaju konflikty nierwnoci spoecznych (ze
wzgldu na wadz, bogactwo, pienidze, presti, opiek zdrowotn czy mieszkanie) wrd
ludzi. Z powodu tego rodzaju nierwnoci dochodzi do spi, ktre narastajc prowadz do
wybuchu rnego typu konfliktw spoecznych czego wyrazem s strajki, zamieszki, protesty,
demonstracje, zbrodnie, wojny, agresja biednych w stosunku do bogatych, kobiet wobec
mczyzn, konflikty pracownikw z przeoonymi itd. Teoria gwnie kadzie nacisk na sam
konflikt, rywalizacj pomidzy grupami wchodzcymi w struktur spoeczestwa. Omawiana
wyej teoria konfliktu zostaa wyznaczona wedug Karola Marksa, ktry zauway, e
najbardziej widocznym problemem jest konflikt pomidzy poszczeglnymi klasami
spoecznymi. Inn teori zauwaaj wspczeni teoretycy, tacy jak Mils, Dorendof czy
Colins, oni dopatruj si gwnego konfliktu na tle etycznym, rasowym czy religijnym, lub
midzypciowego. Popierajcy t koncepcj odwouj si czsto do prac Georgia Simmel'a,
gdy wanie on w rnorakim stopniu pokazywa jak moc ma sia dzielca, a jaka spajajca
ludzi. L.Coser jest zdania, e konflikt poza tym, e jest cech immanentn spoeczestwa to
dodatkowo czyni pewne wartoci spoeczne bardziej wyranymi. Jego zdaniem nasze
czonkostwo w rnego rodzaju grupach spoecznych, religijnych, etnicznych, pastwowych
lub okrelonej pci, nie zezwala na to, aby spoeczestwo mogo si dzieli na dwie odrbne
strony bdce ze sob na ciece wojennej, siy rozamowe nie mog przerwa wizi, gdy
kady z nas posiada rn tosamo. Uczeni, krytykujcy teori konfliktu zauwaaj jej
skonno do skupiania si na problemach dzielcych ludzi, przynoszcych konflikty w yciu
i midzy ludmi, jednoczenie nie zauwaa ona wielu aspektw poczenia oraz zgody.
Teoria interakcyjna, inaczej interakcjonizm symboliczny, ktry skupia sw uwag na
konkretnych osobach, midzy ktrymi istnieje kontakt, relacje poprzez rne zwizki,
symboliczne gesty, ludzie odbieraj swoje wzajemne nastroje, przeobraenia, metody
postpowania i czsto bdnie odczytuj. Na podstawie gestw spotkanych ludzi moemy
odgadn ich myli i przewidzie ich zachowanie. Omawiana teoria prbuje wyjani cao
ycia w spoeczestwie poprzez procesy wzajemnych relacji midzyludzkich, ktre s
analizowane bez kontekstu historycznego, za kad nacisk na subiektywny obraz, zwaszcza
na rol symboli. Interakcjonizm symboliczny by inspirowany rozwaaniami Maxa Wezera.
Za najwikszy dorobek uwaa si osignicia uczonych Uniwersytetu Chicago, zwracajc
uwag na dwa nazwiska G.H.Heade i Gosmana, oni bowiem wyjanili na czym polega
zaoenie mwice o tym, e kady odwet jednostki odbywa si przy uyciu symboli o
konkretnym znaczeniu. Dziki obserwacji relacji, jakie zachodz pomidzy ludmi moliwe
jest odczytanie znaczenia tych symboli, gdy ich mylenie oraz odczuwanie pewnych
bodcw odbywa si na tej samej zasadzie. Sprzymierzecy omawianej teorii skupiaj sw
uwag na pojciu tosamoci, zwracajc najwiksz uwag na poczucie siebie, jako jednostka
badaj rozwijanie si tosamoci w procesie spoecznym. Pokazuj, e natura wzajemnych
relacji midzy jednostkami oraz sposb w jaki si pokazuj naley poddawa analizie w
odniesieniu do wyobrae oraz zaistniaej sytuacji. Tak rozpatrywany problem pokazuje
aktywn rol jak spenia jednostka w swoim wasnym rozwoju. Taka teoria nie traktuje ludzi
jako obojtne jednostki spoeczestwa, lecz za osoby, ktre mog dokona wyboru i reagowa
na sytuacje jakie spotykaj ich w codziennym yciu. Jednostka w tej teorii wysuna si na
centraln pozycj, czego nie mona byo zauway w teoriach funkcjonalnej oraz konfliktu.
Teoria interakcyjna jest krytykowana za to, e pomija sformalizowane oraz zorganizowane
przejawy ycia spoecznego, brak w niej zauwaalnego wpywu, jakie zachodz w kontakcie
midzy ludmi czy w wyniku si spoecznych. Wedug krytykw interakcjonizm symboliczny
przecenia rol aspektw wiadomoci oraz nie zauwaa bogatych emocji jakie drzemi w
czowieku.
Teoria wymiany spoecznej, inaczej utylitarna, pokazuje spoeczestwo jako ukad
oddziaywa midzy ludmi, a nie caociowy system. Swj pocztek wzia od z pomysu A.
Smith'a na czowieka racjonalist. Teoria przyjmuje, e stosunki jakie zachodz w
spoeczestwie s rodzajem wymiany pomidzy poszczeglnymi jej uczestnikami
odpowiednich kosztw oraz korzyci dla osignicia konkretnego celu. Badajc wzajemne
relacje midzyludzkie, i odnoszc si do omawianej teorii, uczeni stwierdzili, e to jak si
czowiek zachowuje jest reakcj na to jak postpuje wczeniej inny czowiek, jednoczenie
zaznaczajc, e jest to podanie za jak najwiksz nagrod przy jak najmniejszej karze.
Teoria wymiany spoecznej traktuje caoksztat ycia jako tzw. rynek ekonomiczny, w ktrym
bez przerwy s dokonywane wymiany, transakcje pewnych wartoci powizanych z nagrod
lub kar. Spoeczestwo wraz z kultur zradzaj si dlatego, gdy ludzie rozumni widz w
tym korzyci takie jak; dobre samopoczucie, szacunek, duma, kontrola, mio czy inne, ktre
scalaj spoeczestwo. Wspomniana teoria wymiany w tym przypadku odnosi si do
psychologii behawioralnej lub ekonomii. ycie spoeczestwa w myl tego przekonania jest
transakcj handlow oraz negocjacj w uzyskaniu jak najlepszych korzyci. Gdy czerpane
korzyci z wzajemnych relacji s wiksze ni wysiek konieczny do jej utrzymania, wzajemne
relacje bd si utrzymywa dopki ich si nie zakoczy.
Teoria wymiany spoecznej , ktrej reprezentantem jest Georgia Romans zostaa obecnie
rozszerzona o badania wzajemnej stycznoci obyczajw oraz motywacji jakimi kieruj
ludzkie zachowania. W pogldzie skupienie zazwyczaj obejmuje relacje midzyludzkie, ze
szczeglnym naciskiem na trwae zwizki jak przyja czy maestwo. Przeciwnicy teorii
uwaaj, e z atwoci mona podda wtpliwoci jej gwne zaoenie, gdy ludzie bardzo
czsto nie maj wiadomoci jakie skutki przyniesie ich zachowanie. Teoria wymiany
postuluje bezpodstawnie, e ludzie operuj w swych wzajemnych relacjach tzw. rachunkiem
hedonistycznym, czyli chc odnie jak najwiksz przyjemno i unikn blu, co w
praktyce powoduje coraz wiksze wzmaganie si w nich napicia. Kolejn ujm teorii jest to,
e ignoruje ona wiele prawd spoecznych , aktw takich jak heroizm lub mio.
Ekonomia bada jak ludzie potrafi gospodarowa, za psychologia skupia si na tym, jak
poszczeglne jednostki si zachowuj. Socjologia traktuje o wspistnieniu w spoeczestwie,
a wspczesne badania i nauki socjologiczne odpowiadaj na pytanie: czym jest
spoeczestwo.
TYPY ORAZ STRUKTURY W SPOECZESTWIE
Spoeczestwo, jest jednym z podstawowych kategorii w socjologii, mimo to nie ma
jednoznacznej definicji. Jako pojcie zaczo funkcjonowa w filozofii spoecznej okoo
XVIII w., wwczas, gdy ludzie uwiadomili sobie, e przy zbiorowych formach ycia, ktre
s zorganizowane, takich jak pastwo, s take formy, tworzce si w sposb naturalny i
spontaniczny, niezalenie od woli pojedynczej jednostki, a take e wspomniane formy
tworz pewn cao, ktra jest odpowiedzialna za wyznaczenie wszystkich zjawisk, jakie
wi si z yciem spoecznym. Takich koncepcji mona si dopatrze gwnie w badaniach
przeprowadzonych przez Spencer'a i Comte'a.
- sfera ekonomiczna
- sfera polityczna
Wezer uwaa, e sfer ekonomiczn powinno si rozpatrywa jako kontinuum z pozycji
wyszej do tej niszej, za pozycj spoeczn powinno si odnosi do szacunku i prestiu w
spoeczestwie, jak posiada okrelona dua zbiorowo. Sfer polityczn Weber nazwa
parti, ktra jest w stanie obj wadze.
Powysze rozwaanie pokazuj pewn konieczno funkcjonowania stratyfikacji spoecznej,
ze wzgldu na inteligencje, umiejtnoci oraz zdolnoci wraz z rnymi aspektami osobistymi
oraz dobra spoeczne ,ktre nie s sprawiedliwie rozdzielone. Stopie samej stratyfikacji
zaley wycznie od zbiorowoci w jakiej funkcjonuje, gdy jeli spoeczestwo posiada na
wysokim poziomie przemys i jest postindustrialne to bdzie uwarstwione znacznie mocniej.
System stratyfikacji jaki si cay czas zachowuje w spoeczestwie jest spowodowany
wpywem instytucji oraz spraw spoecznych, ktre to maj za zadanie wspiera i utrwala
obecny system stratyfikacji. Do wspomnianych instytucji mona zaliczy:
- rodzin, ktra swoje dobra spoeczne przekazuje kolejnym pokoleniom
- ekonomi, ktra pokazuje nierwny rozdzia dbr oraz usug w spoeczestwie
- porzdek w polityce, ktry jest konieczny z uwagi na znaczenie pastwa , ktre pomaga w
niezmiennoci systemu stratyfikacji
- religi oraz rnego rodzaju ideologie
- procesy natury spoecznej, majce za zadanie wspiera obecny system stratyfikacji, z
ktrym w parze id selekcja lub kooptacja (czyli wprowadzenie do systemu zagraajcych jej
nie tylko istnieniu ale i przetrwaniu )
- zasad mnoenia korzyci
System stratyfikacji spoecznej wspieraj poza instytucjami spoecznymi czciowo procesy
spoeczne, wrd ktrych moemy wymieni:
- kooptacja, a wic dopuszczenie moliwoci korzystania z dbr przeciwnikw systemu
-zasada mnoenia korzyci, zwana te strategi mateusza przez uczonego Roberta Mertona,
pozwalaa ona na wykorzystanie stratyfikacji w celu kumulowania korzyci, ktre staj si
coraz wiksze i pogbiaj przepa w podziale spoeczestwa.
MAKROSTRUKTURY I MAKROSTRUKTURY W SPOECZESTWIE
W strukturze nalecej do danego spoeczestwa zawsze mona wyodrbni dwa poziomy
organizacyjne, mianowicie:
- mikrostrukturalne
- makrostrukturalne
Zalenoci midzy wymienionymi poziomami s do interesujcym zjawiskiem w
socjologii.
Pod pojciem makrostruktura rozumie si specyficzn w kadym spoeczestwie grup klas,
kategorii oraz warstw w spoeczestwie, ktre s z sob odpowiednio powizane. Szerzej
okrelona makrostruktura posiada liczne schematy instrukcji, takie jak pastwo oraz
zrzeszone grupy takie jak grupy narodowe, partie polityczne wystpujce w badanym
spoeczestwie. Makrostruktura jest zwizana z czciami systemu spoecznego stanowicymi
ramowy, oglnikowy i z atwoci zauwaany schemat organizacji w spoeczestwie. Sama
socjologia na pocztku swego ksztatowania skupiaa si gwnie na tematyce i procesach
jakie zachodziy w spoeczestwie w sposb do oglny, na poziomie makrospoecznym.
Gwnym obiektem zainteresowa byo spoeczestwo; z czego si skada, jakie panuj
wewntrz niego relacje oraz ktre z czynnikw s odpowiedzialne za jedno i rozamy w
nim.
Z biegiem czasu dostrzeono, e mimo i dziki makrostrukturze okrelone zostay normy
ycia w spoeczestwie, to poszczeglne sfery wypeniajce j s bardziej osobliwe i
odpowiedzialne za ksztatowanie , mowa tu o poziomie mikrostrukturalnym. Praktyka
pokazaa, e makrostruktura w wielu przypadkach spoeczestw jest zbliona do siebie w
swej budowie zewntrznej, znaczce rnice s dostrzegalne dopiero na poziomie
mikrostruktury. W obecnym wiecie, rzdzonym rnymi modami, dostrzega si
spoeczestwa, ktre upodabniaj si do siebie w wielu rnych aspektach, o ich odrbnoci
stanowi wwczas wycznie mikrostruktura spoeczna. Skadaj si na ni charakterystyczne
dla danego spoeczestwa ideay wsplnych dziaa oraz wizi spoecznych, a take grupy
formalne i nieformalne, do ktrych zalicza si np. szko, rodzin, grupy pracownicze lub
spoecznoci lokalne. Sama mikrostruktura ma bardzo due oddziaywanie na funkcjonowanie
ycia spoecznego, wpywa na rne dziedziny ycia, i od niej uwarunkowane s :
- procesy ksztatowania si charakterystycznych dla grupy czonkw oraz socjalizacja
- procesy formowania si pogldw pojedynczych czonkw grupy dotyczcych rnych
spraw( religijnych, spoecznych, politycznych, ekonomicznych itd.)
- procesy ksztatowania si pogldw na wiat oraz ustosunkowanie si do niego, odkrycie
aspiracji, jego postaw , wartoci itp.
Pomijajc mikrostruktury spoeczne nie mona zrozumie jak zachowuje si jednostka oraz w
jaki sposb przebiegaj procesy zachodzce wewntrz zbiorowoci. Struktur pozwalaj
regulowa ludzie, ktrzy kulturowo
Tacy, ktrzy mimo nacisku potrafili sprzeciwi si narzucanym im ideaom osobowoci i
umieli zapocztkowa nowe s przez Znanieckiego nazywani zboczecami.
Uzalenienie osobowoci jednostki od rodowiska, w jakim si wychowa i uleg socjalizacji
podaj typologie socjologiczne.
Uwarunkowania osobowoci (mikro-spoeczne oraz makro-spoeczne)
W celu okrelenia charakteru czowieka, naley poza poznaniem jego przey, ambicji,
kwalifikacji, wyznawanych wartoci odnie si take do zbiorowoci w jakiej dorasta i si
ksztatowa. Wpyw na osobowo jednostki, jej charakterystyczne cechy ma uczestnictwo w
yciu ogu, w jakim czowiek si znalaz, w jakim funkcjonuje i jaki jest jego udzia w yciu
zbiorowoci. Rnorodno kontaktw, relacje midzyludzkie oraz aktywne uczestnictwo w
yciu otaczajcego ogu nadaj ksztat osobowoci czowieka. Struktura ludzka pozwala na
zauwaenie dwch poziomw spoecznych, makro-spoecznego i mikro-spoecznego, w
ktrymi czowiek cay czas si styka, co wpywa na ksztat jego osobowoci.
PROCECY SPOECZNE I ICH RODZAJE
Terminem proces spoeczny okrela si zdarzenie, fakt lub zjawisko, ktre odnosi si do
charakteru grup spoecznych oraz grup, ktre z sob wsppracuj i s wzajemnie zalene
przyczynowo lub strukturalno-funkcjonalnie, co jest powodem stosownych skutkw oraz
przeksztace spoecznych.
Leopold von Wiese og procesw spoecznych, jakie mog zachodzi w kontaktach
midzyludzkich sklasyfikowa na:
- asocjatyczne, czyli takie, ktre zbliaj do siebie ludzi
- takie ktre oddalaj od siebie ludzi
Do tych pierwszych nale przykadowo przystosowanie, koleestwo, zjednoczenie, czy
przyja. Jako te negatywne, ktre dziel ludzi, wymienia si konflikt, wspzawodnictwo,
walka, opozycja czy wojna.
Taki podzia spotka si z negacj Georgia Simmel'a, ktry to jest zdania, e zarwno
opozycja jak i walka suy do zblienia si wrogich sobie stron, poniewa przy prowadzeniu
walki, bardzo istotne jest aby zna sabe i mocne punkty swego wroga, a wic go Dorze
pozna.
Wspczesna nauka socjologii bdca spraw spoeczn bardzo oglnie mwic okrela zbir
zjawisk, jakie dotycz charakteru poszczeglnych zbiorowoci i grup, ktre czy tylko to, e
nale do zjawisk spoecznych, przykadowo tok adaptacji opiera si na dostosowaniu si
osobowoci do nieznanych warunkw kulturowych oraz struktury osobowoci po tym jak
przesiedlono si do nieznanego rodowiska. Proces spoeczny traktujc bardzo oglnie
okrela wszystkie grupy zjawisk technologicznych, technicznych, etycznych, ekonomicznych,
czy religijnych. Owe procesy w tak rozumianym znaczeniu stanowi logiczn cao zjawisk,
ktre w spoecznoci mona spotka, np. proces urbanizacji, integracji, ruchliwoci
spoecznej, czy te globalizacji.
Patrzc na ycie spoeczne mona by si dopatrze ogromnej iloci rnych procesw
spoecznych, oto jeden z moliwych podziaw:
- ukad, ktry przebiega wedug procesw
- denia oraz ambicje poszczeglnych czonkw oraz caych zbiorowoci
- zmiany jakie maj miejsce w strukturze spoecznej oraz jej przestrzeni
- kreuje zachowania w sferze seksualnej oraz maeskiej, unika dziki temu napi i
konfliktw, jakie mogyby si mnoy wok tej pierwotnej firmy dziaalnoci jednostki
spoecznej
- stanowi trway wzorzec socjalizacji, ktry potwala dzieciom przyswoi sobie kultur i
zdolno wykonywania zaj koniecznych w dorosym yciu
- daj dzieciom i dorosym pen wsparcia spoecznego atmosfer
- pomaga i organizuje wprowadzenie modziey, ktra dorosa na pozycje spoeczne, majce
charakter reprodukcyjny (w przypadku porodu i wychowywania dzieci) oraz produkcyjnym
(w przypadku gospodarki)
Gdy wymienione wyej potrzeby nie zostan zaspokojone to socjologowie mog zacz si
obawia o to, czy gatunek ludzki przetrwa.
Rodzina to zbiorowo ludzi, ktrzy s z sob powizani przez powinowactwo,
pokrewiestwo, maestwo lub adopcj. Rodzina jest niewtpliwie grup spoeczn i tworz
j zwizani ze sob ludzie za pomoc maestwa bd rodzicielstwa. W rodzinie wystpuj
zarwno relacje midzy maonkami jak i midzy rodzicami a ich dziemi. Nawizuje si
silna wi pokrewiestwa natury biologicznej lub te zastpcze pokrewiestwo.
Do podstawowych komrek rodziny nale normy okrelajce dziedziny ycia, zwracajc
szczegln uwag na dziedziczno, pokrewiestwo oraz maestwo.
Z uwagi na to, z kim zawiera si zwizek maeski zostaa stworzona nastpujca
klasyfikacja:
-monogamiczne- to zwizki, w ktrych mczyzna moe by zwizany z tylko jedn kobiet
-poligamiczne, w ktrych nastpuje osobny podzia na:
*poligeniczne - czyli taki, w ktrych mczyzna moe zwiza si z wiksz iloci kobiet
* poliandryczne - czyli taki, w ktrych to kobieta wie si z wieloma mczyznami
Z uwagi na to, midzy jakimi osobami jest zawierany zwizek maeski klasyfikacja jest
nastpujca:
- endogamiczne, w ktrym maestwo zawarte jest wewntrz konkretnej grupy spoecznej
- egzogamiczne, w ktrym maestwo czy dwie odrbne grupy spoeczne
Z punktu miejsca zamieszkania wspmaonkw dzieli si maestwa na:
*matrilokalne - maonkowie zamieszkuj u matki ony
*patrylokalne - maonkowie zamieszkuj u ojca ma
*awulokalne - maonkowie zamieszkuj u brata ony
- rodzina egalitarna, w ktrej jest rwny podzia rzdw, mczyni oraz kobiety maj
podobn wadz oraz autorytet
- rodzina nuklearna, w skad ktrej wchodzi matka z ojcem oraz ich dzieci
- moliwo zakoczenia maestwa jest uatwiona
Funkcje jakie powinna spenia rodzina:
- opiekuczo-zabezpieczajce
- seksualne
- prokreacyjne - umoliwiajca narodzenie nowych czonkw w kadej z grup spoecznych
- materialno - ekonomiczna
- socjalizacyjno - wychowawcze, ktre naucz jak y, pokarz cenne wartoci w yciu,
godno oraz wska kim chcemy by
- rekreacyjno - towarzyskie
- legalizacyjno - kontrolna- majce kontrol nad postpowaniem swoich czonkw
- kulturalne - pokazujce prawida postpowania, normy oraz wartoci
- emocjonalno-ekspresyjna
- klasowa- czonkostwo w rodzinie odzwierciedla nasze miejsce w hierarchii spoecznej
Nie realizowanie wymienionych funkcji moe doprowadzi do nasilenia si problemw
rodzinnych, czego konsekwencjami s konflikty rodzinne, rozwody, przestpstwa na yciu lub
zdrowiu swojej rodziny, nie pacenie alimentw swoim dzieciom, czy niepene rodziny.
Obecnie zawieranie zwizkw maeskich nastpuje w znacznie pniejszym okresie ni
byo to we wczeniejszych latach. Do przyczyn rozpadu maestw zalicza si takie problemy
jak: alkoholizm, powody ekonomiczne( brak pracy) czy zdrada.
NARD W POJCIU SOCJOLOGII
Na takiej samej zasadzie jak czowiek funkcjonuje w rodzinie jako mikrostruktura spoeczna,
tak i przynaleno narodowa jest czci makrostruktury spoecznej.
Socjologia na pocztku swego funkcjonowania, z du uwag analizowaa procesy oraz
zjawiska jakie mona byo obserwowa na tle makro-spoecznym, Jako najwaniejszy
przedmiot obserwacji postawia sobie poszczeglne czci nalece do makrostruktury oraz
oddziaywanie midzy nimi.
Szczeglne zainteresowanie w socjologii wzbudzi nard, jako cz makrostruktury
spoeczestwa. Wobec szerokiego zainteresowania w literaturze socjologicznej pojawio si
wiele prac podejmujcych tematyk narodu i badajcych j w przernych perspektywach.
Poza wymienionymi typami kultury mona take okreli kultur osobist pojedynczych
czonkw spoeczestwa lub okrelonej zbiorowoci.
Kultura osobista jednostki pokazuje zbir postpowa, myli , metod dziaania oraz poj,
ktre okrelaj j. Ta kultura zawsze mieci si w ramach kultury wikszej zbiorowoci.
Kultura grupy, zbiorowoci jest zazwyczaj wynikiem tych dziaa, myli wartoci oraz
sposobw dziaania, ktre stworzone przez grup nabray wyjtkowego znaczenia dla
jednostek, co pozwolio na ich indywidualne dopasowanie. Powstay te zachowania
obowizujce, np. nakazy przyzwoitoci oraz zatwierdzonego postpowania. Socjolodzy
badaj kultur okrelonej zbiorowoci i odnajduj w niej cechy podstawowe danej kultury.
Do cech lub elementw kultury nale takie idee, wzory, przedmioty lub czynnoci, ktre
pokazuj istotne dla przetrwania i rozwoju grupy zachowania oraz dziaania, Socjolodzy
badaj kultur pod ktem zalenoci midzy zjawiskami a procesami , ktre maj miejsce w
spoeczestwie, a take wywieranie wpywu na ycie zbiorowe poprzez kultur.
Znaczenie kultury na ycie w spoeczestwie objawia si, gdy nowo narodzona jednostka w
zbiorowoci od pocztku swojego istnienia znajduje dziki wierze, przedmiotom,
urzdzeniom sposobowi wychowania w rodzinie jest poddawana socjalizacji kulturowej. To
kultura ustanowia kryteria i systemy wartoci., wzory zachowa, reagowania na pewne
bodce, ustalia ideay oraz modele jakimi si posugujemy w yciu.
TERMIN OSOBOWOCI W SOCJOLOGII
Czowiek, poza tym, e jest czonkiem okrelonej zbiorowoci spoecznej, narodu, pastwa,
rodziny jest przede wszystkim istot, ktra ma prawo do samodzielnego ycia duchowego,
ktre kreuje w nim wizj wiata czy te specyficzny sposb reakcji na pewne zjawiska.
Cao wymienionych pozornie trwaych cech jednostki wraz z jej pogldem na wiat jest
osobowoci.
Socjologia badajc osobowo czowieka zadaje sobie takie pytania jak:
- ktra z cech upodabnia czonka do zbiorowoci do ktrej naley, jakie ma z ni cechy
wsplne, oraz co j od nich rni, czy ma niepowtarzalne i specyficzne cechy tylko dla
siebie?
- jakim sposobem psychika jednostki potrafi si zjednoczy ze swoj zbiorowoci podczas
pewnych dziaa spoecznych?
- jak jednostka wtapia si w rodowisko do ktrego naley oraz jaki ma udzia w yciu
zbiorowoci i co dostaje dziki temu?
- na jakiej zasadzie procesy psychiczne oraz zjawiska (zainteresowania, uzdolnienia itd.)jakie
moe wywoa jednostka , cz si w charakterystyczn indywidualn cao?
Osobowo ma due znaczenie w socjologii, poniewa skada si na ni ogrom czynnikw
czcych z sob psychicznie wiat jednostki ze spoeczestwem. Samo rdo sowa pojcia
"osoba" pochodzi z aciny "persona" i oznacza mask, ktr aktorzy uywali w
przedstawieniach w staroytnoci, tak wic czowiek ma do spenienia rol w yciu
najbardziej znana tego typu osobowo zostaa przedstawiona przez Kreczmara w XX wieku,
obejmuje ona cztery rodzaje osobowoci , a wic:
*pyknik - typ pykniczny, gdzie czowiek o uminionej posturze ciaa, krtszej szyi oraz le
rozwinitych koczynach, posiadajcy skonno do tycia, moe ulega naprzemiennie
skrajnym stanom depresji oraz euforii
* atletyk - typ atletyczny, czowiek majcy wietnie rozwinity kociec oraz uminienia,
dua pojemno puc, swoim uosobieniem nieco zbliony do schizotymika
* dysplastyk - tym dysplastyczny- czowiek, ktry ma nieregularn nieharmonijn budow
Innym przykadem typw osobowoci jest teoria stworzona dziki Jurgi, ktry dokona
klasyfikacji:
* introwertykw- ludzi ktrzy sw energi zachowuj w swym wntrzu, poprzez analiz
sytuacji
* ekstrawertykw - przekazujcy sw energi na zewntrz
Do socjologicznych typologii osobowoci naley rwnie klasyfikacja osobowoci wedug F.
Znanieckiego, czyli:
-osobowo czowieka pracy
-osobowo czowieka o dobrym wychowaniu
- osobowo czowieka zabawy
-osobowo czowieka zboczeca
Czowiek pracy to osobowo, ktra od dziecistwa przebywaa wrd ludzi pracujcych,
wobec czego ma uzmysowione uczestnictwo w pracy i yje wedug maksymy: "czowiek
yje po to, aby pracowa".
Czowiek o dobrym wychowaniu odznacza si du towarzyskoci, ale take ma dobre
wyksztacenie. Poza tym szanuje autorytety oraz wartoci uznane w spoeczestwie oraz ma
zakodowane denie do pozytywnego odbioru w rodowisku jakim si otacza oraz z
wykonywanej pracy.
Czowiek zabawy, to ten, ktry ksztatowa si wrd rwienikw, w dziecistwo oraz
modo upyway mu wesoo i z zabaw. Typ ten jest specyficzny dla klas oraz warstw
zmuszanych do pracy w celu utrzymania si i yj wedug maksymy "nie po to czowiek yje,
aby pracowa".
Powyszy podzia typw osobowoci wedug Znanieckiego pozwala zauway, e znaczny
wpyw na rozwj osobowoci czowieka maj krgi:
- wychowania
- rwieniczy
- pracy
Pod pojciem industrializacji kryje si zmiana gospodarki spoeczestwa z rolniczej na
przemysow. Wan rol w uprzemysowieniu odgrywa skupienie robotnikw, urzdze oraz
maszyn jakie su w ogromnych zakadach przemysowych do standardowej i ekonomicznej
produkcji. Industrializacja to proces, w ktrym wzrasta znacznie udzia zarwno przemysu
jak i technik uprzemysowionych oraz robotnikw, a za tym id zmiany ekologiczne,
polityczne oraz kulturowe.
Industrializacj mona rozpatrywa socjologicznie, biorc pod uwag zachodzce zmiany w
yciu spoecznym, ambicjach, aspiracjach, czy zainteresowaniach, ktre kieruj do osiedlenia
si w zalenoci od rodzaju przemysu w konkretnej wsi lub miecie.
Rozpatrujc rodzaj oraz wielko zakadu przemysowego, ktry jest uruchamiany naley si
liczy z okrelonymi tego skutkami, czyli przykadowo lokalizacja dla cikiego przemysu
bdzie mie zupenie inne konsekwencje ni dla zakadu zajmujcego si przetwrstwem
rolnym. Uprzemysowienie sprawia, e nastpuj znaczne zmiany stylu ycia, w
konsekwencji dokonania industrializacji w Polsce zupenie odwrciy si stosunki ludnoci
rolniczej, do tej nie majcej stycznoci z uprawami rolnymi. Powstao te sporo problemw
spoecznych. Z powodu szerokiego uprzemysowienia znaczco wzrs procent zatrudnianych
kobiet oraz chopw robotnikw. Jednak szybko okazao si, e poziom ich kultury
przemysowej jest za niski, i ich kwalifikacje wymagay uzupenienia, a gospodarka narzekaa
na brak bodcw do trwaego polepszania techniki, bowiem wizaoby si to z redukcj
robotnikw, a pozostajcym naleaoby znacznie podnie przygotowanie zawodowe. Istotn
kwesti jest take konieczno wysokiego nakadu finansowego na takie przedsiwzicie.
Wszystkie te problemy zoyy si na restrukturyzacj przemysu w naszej gospodarce.
W konsekwencji uprzemysowienia spoeczestwo stanie si cywilizacj industrialn z
charakterystycznymi pogldami mylowymi oraz typami zachowa. Typy te mog straci
swj urok w spoeczestwie postindustrialnym. Jest tak, poniewa sposb mylenia w
spoeczestwie przemysowym jest zupenie inny ni w rodowisku poprzemysowym,
mianowicie pierwszy z nich oparty jest na zalenoci masowych produkcji-konsumpcji, a
drugi z wymienionych za priorytet stawia si wysoki poziom usug.
Spoeczestwo poprzemysowe zmienia wczeniejsze zasoby ekonomicznej racjonalizacji na
nowoczesne zdolnoci w obszarze techniki oraz kontaktach z potencjalnymi klientami.
Tradycyjne gazie przemysu coraz bardziej trac na swej uytecznoci, a robotnicy trac
zatrudnienie. Taki proces to dezindustrializacj.
Skutkiem uprzemysowienia oraz dezindustrializacji jest urbanizacja wraz z ruralizacj.
Pod pojciem urbanizacja kryje si proces kulturowy i spoeczny, w ktrym to z du
szybkoci rozwija si i ronie liczba orodkw miejskich, a wszystko to jest konsekwencj
rozwoju handlu i przemysu. Dziki temu nastpuje ogromny napyw ludnoci ze wsi do
miast, rozbudowuj si obszary miejskie i ronie liczba udziau miejskiej ludnoci na tle
caego zaludnienia.
Z urbanizacji wynika rozpowszechnienie miejskich walorw kultury i stylu na ycie.