2

Te
cenje pod pritiskom
Zadatak 2.1.
Kroz sistem prikazan na slici ostvaruje se proticaj
Q = 35 l/s, odnosno u rezervoar R utice ista kolicina vode Q koja iz njega
i istice1. Odrediti silu pritiska kojom vazduh deluje na kruzni poklopac
rezervoara cilindricnog oblika, precnika 5 m. Nacrtati u pogodnoj razmeri
energetsku i pijezometarsku liniju.

Re
senje. Energetska (Bernoulli-jeva) jednacina za presek u rezervoaru R
i izlazni presek IZL (kroz koji voda istice) glasi:
ER = EIZL + ERIZL

(2.1)

Rezervoar je relativno velikog poprecnog preseka, pa se brzinska visina u

1

Ova pretpostavka garantuje ustaljeno tecenje i vazi za sve zadatke u ovom poglavlju.
Ukoliko ona nije eksplicitno naznacena na slici (kao u ovom zadatku), pretpostavlja se da je
rezervoar dovoljno velike zapremine da je promena nivoa u njemu kroz vreme zanemarljivo
mala.

63

64

2. Tecenje pod pritiskom

njemu moze zanemariti, odnosno energetska kota (u rezervoaru) priblizno je

jednaka pijezometarskoj koti:
E R = R +

2
vR
R
2g

(2.2)

Pijezometarska kota u izlaznom preseku (gde voda slobodno istice punim

presekom) nalazi se u tezistu preseka (posto je pritisak u svim tackama po
obimu mlaza jednak nuli) pa je energetska kota u tom preseku:
EIZL = IZL +

v2
v22
= 8.00 + 2
2g
2g

(2.3)

gde je v2 brzina vode u cevi precnika d2. Izgubljena energija izme

du preseka
R i IZL je:
!



8.0
10.02 + 2.02
v12
v22
ERIZL =
UL + Z + 1
+
K + 2
2g
D1
2g
D2
(2.4)
Brzine vode kroz pojedine cevi su2 :
v1 =

4 0.035
= 1.98 m/s
3.14 0.152

v2 =

4 0.035
= 4.46 m/s (2.5)
3.14 0.102

Zamenom (2.2), (2.3), (2.4) i (2.5) u polaznu jednacinu (2.1) dobija se:
R

1.982
8.0
= 8.00 +
0.5 + 2 + 0.022
+
19.62
0.15


4.462
10.20
+
1 + 0.1 + 0.025
= 12.43 m
19.62
0.10

Brzinske visine su3 :

v12
1.982
=
= 0.200 m
2g
19.62
2

v22
4.462
=
= 1.012 m
2g
19.62

Brzine vode se izrazavaju u [m/s], i to zaokruzivanjem na dva decimalna broja, ali

se proracun kroz zadatak uvek obavlja sa tacnim vrednostima. Sve ovo moze imati za
posledicu da se ponekad mnozenjem napisanih (zaokruzenih) brojeva ne dobija napisani
(tacni) rezultat, vec vrednost koja bi, usled zaokruzivanja, bila neznatno pogresna. Ista
napomena vazi i za broj ( = 3.1415926 . . . )
3
Rastojanja se izrazavaju u [m], s time da se horizontalna rastojanja pisu sa jednim
decimalnim brojem a vertikalna sa dva (odnosno pri pisanju se zaokruzuju). Brzinske
visine se pisu sa tri decimalna broja, da bi se istaklo da njih treba pisati sa vise znacajnih
cifara u cilju smanjivanja greske u proracunu ukoliko se radi sa zaokruzenim brojevima
(jer se pri proracunu pojedinacnih gubitaka odgovarajuci koeficijenti mnoze sa brzinskom
visinom).

65
Na slici su prikazane4 energetska i pijezometarska linija5.

Na osnovu jednacine mirovanja fluida, pritisak vazduha (odnosno pritisak

na povrsini vode) iznosi:
pVAZ = g(R ZA ) = 1.0 9.81(12.43 8.00) = 43.44 kPa
Trazena sila na poklopac rezervoara je:
F = pVAZ APOK = 43.44

3.14 5.02
= 853.0 kN
4

4
Slika je nacrtana u tzv. distordovanoj razmeri, odnosno razmera za vertikalne duzine
je veca od razmere za horizontalne, sto je inace uobicajeno u sistemima sa znatno vecim
dimenzijama u jednom pravcu (u ovom zadatku je RV = 2RH ).
5
U ovoj Zbirci usvojena je konvencija da se energetske linije crtaju isprekidanom, a
pijezometarske punom linijom. Ovakav nacin crtanja usvojen je po analogiji sa otvorenim
tokovima gde je linija nivoa istovremeno i pijezometarska linija (puna linija), dok se energetska linija crta isprekidano. Ovo se naglasava jer je u prethodnoj zbirci (G. Hajdin
sa koautorima, Zadaci iz Mehanike fluida sa ispita odrzanih u 1974. i 1975. god.) bio
usvojen obrnut nacin obelezavanja.

66

2. Tecenje pod pritiskom

Zadatak 2.2.

Voda istice iz rezervoara A kroz cev precnika d = 100 mm.

Nakon izlaska iz rezervoara cev se racva u dva kraka (istog precnika d), od
kojih se prva cev moze zatvoriti zatvaracem Z. Sracunati proticaje kroz sve
cevi ako je zatvarac Z otvoren (lokalni gubitak na njemu iznosi Z = 0.7)
i za taj slucaj nacrtati energetske i pijezometarske linije za sve cevi u odgovarajucoj razmeri. Izracunati za koliko ce se promeniti proticaj Q2 kroz
gornju cev ako se zatvarac Z potpuno zatvori.

Re
senje. Energetska jednacina za presek A (u rezervoaru A) i izlazni presek iz gornje cevi, uz zanemarenje brzinske visine u rezervoaru (odnosno
EA = A ), glasi:

67


v2
2.0
v 2 02
16.0
v2
A = 8.00 + 2 + 0 UL +
+ 2 R
+ 2K +
2g 2g
d
2g
d
v22 =

2.0
)
19.62(11.00 8.00) v02(0.5 + 0.04 0.10
= 7.358 0.1625v02 (2.6)
16.0
1 + 0.2 + 2 0.2 + 0.04 0.10

Energetska jednacina za presek u rezervoaru A i za presek u rezervoaru B

(kroz prvu cev), uz zanemarenje brzinskih visina u rezervoarima (odnosno
EA = A , EB = B ), glasi6:


v2
2.0
v 2 01
10.0
A = B + 0 UL +
+ 1 R
+ K + Z +
+ IZL
2g
d
2g
d
v12 =

2.0
)
19.62(11.00 6.00) v02(0.5 + 0.04 0.10
10.0
0.6 + 0.2 + 0.7 + 1 + 0.04 0.10

v12 = 15.09 0.20v02

(2.7)

Jednacina kontinuiteta za racvu glasi:

Q0 = Q1 + Q2 v0 = v1 + v2 v02 = v12 + v22 + 2v1v2

(2.8)

Zamenom (2.6) i (2.7) u (2.8), sledi:

v04 26.34v02 + 34.65 = 0
v02

(26.34)

(26.34)2 4 1 34.65
2

Jedino od cetiri resenja ove jednacine koje fizicki ima smisla je:
v0 = 5.00 m/s
Brzine u cevima su:
v1 =

v2 =

15.09 0.20 5.002 = 3.18 m/s

7.358 0.1625 5.002 = 1.82 m/s

Povrsina (svih) cevi je A = d2 /4 = 0.102 3.14/4 = 0.007854 m2, pa su

proticaji kroz pojedine cevi Qi = vi A:
Q0 = 0.0392 m3/s
6

Q1 = 0.0250 m3/s

Q2 = 0.0143 m3/s

Kad voda utice u rezervoar kroz cev kao sto je to slucaj sa donjom cevi u ovom zadatku,
tada je izgubljena energija upravo jednaka brzinskoj visini na izlazu, odnosno IZL = 1.
Ovaj podatak se u zadacima obicno ne zadaje, vec se podrazumeva.

68

2. Tecenje pod pritiskom

Ako se zatvarac potpuno zatvori, tada je v10 = 0 i v00 = v20 , pa se jednacina

(2.6) svodi na:


v 02 v 02
18.0
02
A = 8.00 + 2 + 2 UL + R
+ 2K +
2g
2g
d
v20

19.62(11.00 8.00)
= 2.52 m/s
1 + 0.5 + 0.2 + 2 0.2 + 0.04 18.0
0.10

Trazeno povecanje brzine u gornjoj cevi je (u procentima):

v2 =

2.52 1.82
100% = 38.4%
1.82

69

Zadatak 2.3.

Proticaj na mlaznici prikazanoj na slici odre

duje se na
osnovu merenja razlike pritisaka zivinim manometrom. Pod pretpostavkom
da se u presecima A i B (na mestima gde je prikljucen zivin manometar)
ostvaruje hidrostaticki raspored pritisaka (tj. da je pijezometarska kota konstantna za jedan presek) i da su strujnice me
dusobno paralelne i upravne na
presek, izracunati kotu do koje ce dostici mlaz (pretpostaviti da ce se mlaz
popeti iznad otvora mlaznika za 90% brzinske visine mlaza).

Re
senje. Jednacine hidrostatike za tacke C i D glase:
pC
Z =
+ ZC
Z g
pD
Z =
+ ZD
Z g
odnosno:
pC
A =
+ ZC
V g
pD
B =
+ ZD
V g

pC pD = Z gh

A B =

pC pD
h
V g

(2.9)

(2.10)

70

2. Tecenje pod pritiskom

Zamenom (2.9) u (2.10) dobija se:

A B =

Z
1 h
V

(2.11)

Jednacina kontinuiteta glasi:

Q1 = Q 2 = Q 3

 2

d2

v2
v1 =
 d1 2

d2

v2
v3 =

(2.12)

d3

Energetska jednacina za preseke A i B glasi:



10.0 v12
10.0
v2
v2
v2
A + 1 = B + 3 + 1
+
+ 2 K + 2
2g
2g
d1 2g 2g
d2


v2
10.0
+ 3 K + 3

2g
d3
A B =

10.0
10.0
v12
v2
1) + 2 K + 2
+
(1
2g
d1
2g
d2


v32
10.0
+
1 + K + 3
2g
d3

(2.13)

Zamenom (2.11) i (2.12) u (2.13), dobija se:

v2

v
u
u
u
= u
t  0.15 4
0.20

19.62

13.6
1.0

(1.25 1) + 0.3 + 1.8 +

= 2.87 m/s
Proticaj kroz cevovod je:
Q = 2.87

0.152 3.14
= 0.051 m3/s
4

Brzina na izlaznom delu mlaznice je:

vML =

0.15
0.075

2

1 0.80

2.87 = 11.49 m/s

Mlaz ce se popeti do kote:

KML = 25.0 + 0.9

11.492
= 31.06 m
19.62

0.15
0.10

4

=
(1 + 0.3 + 3)

71

Zadatak 2.4.

Na slici je prikazan vodovodni sistem na kome se proticaj

odre
duje iz podataka o pritiscima u presecima neposredno uzvodno od kolena
i iz poznatih geometrijskih i hidraulickih karakteristika cevi. Lokalni gubitak
na ulazu u cev je zanemarljiv, kao i lokalni gubici na kolenima. Sracunati
lokalni gubitak na zatvaracu (izraziti ga u odnosu na brzinsku visinu u cevi
nizvodno od zatvaraca), kao i kotu otvora cevi. U pogodnoj razmeri nacrtati
energetsku i pijezometarsku liniju.

Re
senje. Na osnovu poznatih pritisaka na manometrima u presecima uzvodno od kolena, kao i njihovih polozajnih kota, preko osnovnih jednacina
hidrostatike mogu se izracunati pijezometarske kote u tim presecima:
M1 =

pM1
25
+ ZM1 =
+ 110.00 = 107.45 m
g
1 9.81

(2.14)

M2 =

pM2
50
+ ZM2 =
+ 100.00 = 105.10 m
g
1 9.81

(2.15)

Energetska jednacina za preseke u kojima je poznata pijezometarska kota je:

500.02 + 10.02 v 2
v2
v2
M1 +
= M2 +
+
(2.16)
2g
2g
d
2g
Zamenom (2.14) i (2.15) u (2.16) dobija se:
v
u
u 19.62(107.45 105.10)

v=t
= 0.96 m/s
2
2

0.02

500.0 +10.0
0.2

72

2. Tecenje pod pritiskom

Koeficijent lokalnog gubitka na zatvaracu odre

duje se iz energetske jednacine
za presek u rezervoaru (gde je ER = R ) i presek M1:


v2
1000.0
v2
R = M1 +
Z +
+
2g 2g
d
Z =

19.62(113.00 107.45)
1000.0
0.02
1 = 16.9
0.962
0.20

Kota otvora cevi odre

duje se iz energetske jednacine za presek M2 i izlazni
7
presek :
M2 +

v2
v2
500.0 v 2
= ZOTV +
+
2g
2g
d 2g

ZOTV = 105.10 0.02

500.0 0.962
= 102.74 m
0.20 19.62

Duzina cevi izme

du navedenih preseka
se aproksimira sa 500 m, posto je cev skoro

horizontalna, a tacna duzina cevi je 500.02 + 2.742 = 500.01 m.

73

Zadatak 2.5.

Odrediti
snagu turbine u sistemu prikazanom na slici, ako je precnik cevi
d = 100 mm, koeficijent linijskih
gubitaka = 0.025, a citanje na
diferencijalnom manometru (razlika pritisaka) pM = 3.5 kPa.
Re
senje.
Diferencijalni
manometar M meri razliku pritisaka izme
du tacke u gornjem rezervoaru R1 na koti 10.0
(+ strana) i preseka u cevi na
koti 10.0 ( strana), uz pretpostavku da su strujnice u cevi
pravolinijske i normalne na presek, te da je odgovarajuca pijezometarska kota (M ) merodavna za ceo presek. U tom
slucaju, moze se napisati sledece:
M+

p +
= M + 10.00
g

pM
=
+ 10.00
g

M = M+

pM
3.5
= 21.00
= 20.64 m
g
1 9.81

(2.17)

Energetska jednacina za presek u rezervoaru i presek cevi u kome je prikljucen manometar (a u kome je pijezometarska kota M ) glasi:
21.00 = M +

v2
13.0
v2
+ (UL +
+ K )
2g 2g
d

(2.18)

Zamenom (2.17) u (2.18) dobija se:

v=

16.62(21.00 20.64)
= 1.10 m/s
1 + 1 + 0.025 13.0
0.10 + 0.5

74

2. Tecenje pod pritiskom

Q = 1.10

0.102 3.14
= 8.67 103 m3 /s
4

Energetska jednacina za preseke u rezervoarima je:

21.00 = 1.00 +

v2
26.0
(UL +
+ 3K + IZL) + HT
2g
d

gde je HT razlika energetskih kota u presecima neposredno uzvodno i nizvodno od turbine (uobicajeni termin je pad turbine), koji iznosi:
HT = 21.00 1.00

1.102
26.0
(1 + 0.025
+ 3 0.5 + 1) = 19.38 m
19.62
0.10

Konacno, snaga turbine je:

NT = T gQHT = 0.8 1 9.81 0.00867 19.38 = 1.32 kW

Zadatak 2.6. Posmatra se crpljenje vode iz rezervoara A u rezervoar

B crpkom C1 (prvi slucaj crpka C2 je iskljucena i voda ne protice kroz
donju cev). Za dato citanje na manometru M1 odrediti snagu crpke, ako je
njen koeficijent korisnog dejstva = 0.80. Ukoliko se ukljuci i crpka C2 sa
istim koeficijentom korisnog dejstva (drugi slucaj), pri cemu je sada citanje
na manometru M2 isto kao na manometru M1 (a koje je ostalo nepromenjeno, odnosno kao u prvom slucaju), kolikom ce snagom raditi crpka C1?
Pretpostaviti da je koeficijenat crpke C1 ostao nepromenjen. Nacrtati u
pogodnoj razmeri pijezometarsku i energetsku liniju za prvi slucaj.

75
Re
senje. Iz citanja na manometru M1 odre
duje se prvo pijezometarska
kota na mestu gde je manometar prikljucen (presek 1):
1 =

pM1
17.37
+ ZM1 =
+ 98.00 = 99.77 m
g
1 9.81

a zatim se pomocu energetske jednacine za preseke u rezervoaru A i 1 racuna

proticaj:


10.0
v2
v2
A = 1 + 1 + 1 UL + 1
2g 2g
d1
v1 =

19.62(100.00 99.77)
= 1.00 m/s
1 + 0.5 + 0.03 10.0
0.10

Q1 = 1.00
Q1 = Q2

0.102 3.14
= 7.85 103 m3/s
4

v2 =

0.10
0.15

2

1.00 = 0.44 m/s

Za sracunati proticaj, snaga crpke se racuna iz energetske jednacine napisane

za preseke u rezervoarima A i B:


17.0
v12
UL + K1 + 1
+
2g
d1
!

v22
2.0 + 25.02 + 10.02
+
R + K2 + IZL + 2
HC1
2g
d2

A = B +

gde je HC1 razlika energetskih kota u presecima neposredno nizvodno i

uzvodno od crpke (uobicajeni naziv je visina dizanja crpke), koja iznosi:


1.002
17.0
0.5 + 0.2 + 0.03
+
19.62
0.10


0.442
28.93
+
0.3 + 0.1 + 1 + 0.02
= 10.35 m
19.62
0.15

HC1 = 110.00 100.00 +

SC1 =

1
1
gQ1HC1 =
1000 9.81 0.00785 10.35 = 997 W

0.8

76

2. Tecenje pod pritiskom

U slucaju kada su ukljucene obe crpke, kroz donju i gornju cev idu isti
proticaji kao kroz gornju cev u prethodnom slucaju. Kroz gornju cev se ne
menja proticaj jer je citanje na manometru M1 ostalo nepromenjeno. Kroz
donju cev ide isti proticaj kao kroz gornju jer su cevi istog precnika, duzine
i oblika, a manometar M2 je postavljen na mestu odgovarajucem onom na
kome je postavljen manometar M1 kod gornje cevi, pa je pijezometarska
kota za odgovarajuci presek donje cevi 2 = 1 = 99.77m. Proticaj i brzina
kroz kosu cev je dva puta veci:
Q02 = 2Q2

0
HC1

v20 = 2v2 = 2 0.44 = 0.89 m/s



1.002
17.0
= 110.00 100.00 +
0.5 + 0.2 + 0.03
+
19.62
0.10


0.892
28.93
+
0.3 + 0.1 + 1 + 0.02
= 10.51 m

19.62
0.15

1
1
0
=
gQ01HC1
1000 9.81 0.00785 10.51 = 1012 W

0.8
Dakle, da bi se trazeni uslov ostvario, potrebno je da se snaga crpke poveca
za:
1017 997
SC1 =
100% = 1.5%
997
0
SC1
=

77

Zadatak 2.7.

Za instalaciju prikazanu na slici, izracunati koliko se

potrosi elektricne energije kojom se napaja motor crpke za 5 sati rada, ukoliko je momenat sile na osovini tocka (poluprecnika r = 1.0 m) konstantan i
iznosi M = 800 Nm. Koeficijent sile (odnosno odnos sile kojom voda deluje
na tocak i inercijalne sile na izlazu iz cevi) iznosi CF = 0.9 i on obuhvata
sve gubitke usled trenja, razlike brzina tocka i vodenog mlaza i sl. Sracunati
citanje na manometru M1, koji se nalazi neposredno uzvodno od crpke.
Nacrtati u pogodnoj razmeri pijezometarsku i energetsku liniju.

Re
senje. Moment sile na osovini tocka jednak je proizvodu sile F kojom
voda deluje na tocak i kraka sile (poluprecnik tocka):
M = F r = CF Qvr = CF v 2

d22
r
4

Iz ove jednacine dobija se:

v2 =

4 800
= 10.64 m/s
0.9 1000 0.102 3.14 1.0

Q = 10.64

0.102 3.14
= 0.0836 m3/s
4

Na osnovu jednacine kontinuiteta je:

v1 =

d2
d1

2

v2 =

0.10
0.25

2

10.64 = 1.70 m/s

Visina dizanja crpke HC odre

duje se iz energetske jednacine za presek u
rezervoaru i izlazni presek:

78

2. Tecenje pod pritiskom

v2
v2
0.80 = 2.00 + 2 + 1
2g 2g
+

HC

UL + K + 1

v22 10.0
HC
2
2g
d2


5.02 + 2.02 + 2.0

d1

1.702
7.39
= 2.0 0.8 +
0.7 + 0.1 + 0.020
+
19.62
0.25


10.642
10.0
+
1 + 0.025
= 21.59 m
19.62
0.10

79
Snaga crpke i energija utrosena za vreme t = 5 h su:
S=

1
1
gQHC =
1 9.81 0.0836 21.59 = 23.6 kW
C
0.75

E = St = 23.6 5 = 118 kWh

Pijezometarska kota u preseku ispred crpke dobija se iz energetske jednacine
za presek u rezervoaru i presek u kome je prikljucen manometar:
!

5.02 + 2.02 + 2.0

v12
v12
0.80 = 1 +
UL + K + 1

+
2g 2g
d1


1.702
7.39
1 = 0.80
1 + 0.7 + 0.1 + 0.020
19.62
0.25

= 0.46 m

Trazeni pritisak na manometru odre

duje se iz jednacine hidrostatike:
p1 = (M1 ZM1 )g = (0.46 2.50)1 9.81 = 20.0 kPa

Zadatak 2.8.
Izracunati snagu crpke, ako se za vrednost koeficijenta
lokalnog gubitka na zatvaracu V = 10 u cevcici AB precnika d1 = 1 mm
ostvaruje laminarno tecenje sa Reynolds-ovim brojem Re = 100. Radi jednostavnosti proracuna, zanemariti uticaj proticaja u cevcici AB na jednacine kontinuiteta u cvorovima A i B, odnosno zanemariti promenu proticaja
duz cevi precnika d2 = 200 mm. Kinematski koeficijent viskoznosti vode je
= 106 m2 /s, a gustina vode je = 1.0 kg/dm3 .

Re
senje. Brzina vode u cevcici je:
Re =

v 1 d1

v1 =

100 106
= 0.10 m/s
0.001

80

2. Tecenje pod pritiskom

Energija izgubljena izme

du preseka A i B, racunato duz cevcice precnika d1,
gde se ostvaruje laminarno strujanje, uz zanemarivanje lokalnih gubitaka,
iznosi:
EAB =

64 4.0 + 2(4.0 3.1) v12

64 5.8 0.102
=
= 1.89 m
Re
d1
2g
100 0.001 19.62

Taj isti gubitak, racunat duz cevi precnika d2, iznosi:

EAB
v2 =

4.0
v22
=
V + 2
19.62
d2

19.62 1.89
4.0 = 1.87 m/s
10.0 + 0.03 0.20

Posto je d2 = 200d1, proticaj kroz cev d2 je znatno veci od onoga kroz d1

(Q2  Q1), pa se Q1 moze zanemariti u jednacini kontinuiteta.
0.202 3.14
= 0.0588 m3/s
4
Energetska jednacina za struju duz cevi precnika d2 glasi:
Q2 = 1.87

v2
12.0 + 2 3.0
1.0 = 1.0 + 2 UL + 2K + V + 2
+ IZL HC
2g
d2
HC =
S=

1.872
18.0
(0.5 + 2 0.4 + 10 + 0.03
+ 1) = 2.68 m
19.62
0.20

1
1
gQ2HC =
1 9.81 0.0588 2.68 = 1.93 kW

0.8

Zadatak 2.9.

Za zatvoreni sistem cevi i rezervoara (A i B) odrediti

proticaje Q1 i Q2 i potrebnu snagu crpke. U pogodnoj razmeri nacrtati
energetsku i pijezometarsku liniju za gornju cev.
Re
senje. Proticaj kroz sistem moze se odrediti iz energetske jednacine za
preseke u rezervoarima duz struje kroz donju cev:
B = A +
v2 =

10.0
v22
+ IZL)
(UL + 2
2g
d2

19.62(5.00 4.50)
= 1.98 m/s
0.5 + 0.02 10.0
0.20 + 1

81

Q2 = 1.98

0.202 3.14
= 0.0622 m3/s
4

Cevi na prskacu su istih precnika i hrapavosti i postavljene su simetricno

u odnosu na vertikalnu osu, pa su i proticaji kroz ove dve cevi me
dusobno
jednaki:
Q1 =

0.0622
= 0.0311 m3/s
2

v1 =

4 0.0311
= 15.85 m/s
0.052 3.14

Visina dizanja crpke HC odre

duje se iz energetske jednacine za presek u
rezervoaru A i izlazni presek na prskacu:
v12
20.0 + 1.5
v2
+ K ) +
+ 2 (UL + 2
2g 2g
d2
!

v12
1.02 + 0.52
+
R + 1
HC

2g
d1

4.50 = 5.50 +

1.982
21.50
(0.5 + 0.020
+ 0.4) +
19.62
0.20


15.852
1.12
+
1 + 0.2 + 0.025
= 24.13 m
19.62
0.05

HC = 5.50 4.50 +

Trazena snaga crpke je:

S=

1
1 9.81 0.0622 24.13 = 17.33 kW
0.85

82

Zadatak 2.10.

2. Tecenje pod pritiskom

Proticaj kroz cev 3 je dva puta veci od proticaja kroz

cev 2 (Q3 = 2Q2). Odrediti precnik otvora d0 centralno simetricnog prstenastog zatvaraca na kraju cevi 3. Voditi racuna o kontrakciji mlaza, odnosno
da presek mlaza AML , koji se uzima kao kontrolni presek za energetsku

83
jednacinu, iznosi 70% od poprecnog preseka otvora zatvaraca A0 . Gubitak
energije na zatvaracu iznosi 10% od brzinske visine suzenog mlaza. Sracunati
silu kojom fluidna struja deluje na spoj cevi u preseku AA.
Re
senje.
Q3 = 2Q2
Q1 = Q 2 + Q 3
v1

d21
d2
= 3v2 2
4
4

Q1 = Q2 + 2Q2 = 3Q2

v1 = 3

0.10
0.15

2

v2 =

4
v2
3



2 10.0
10.0 v 2
10.0
v2
v2

7.60 = + 2 + 1 UL + 1
+ 2 R + 2 3
2g 2g
d1
2g
d2
3

v2

 2 

4
=
19.62(7.60 5.77)
3
11.55
+ 0.023
= 2.24 m/s
0.10

Q2 = 2.24

10.0
0.5 + 0.020
+ 1 + 0.2 +
0.15

0.102 3.14
= 0.0176 m3/s
4

0.102 3.14
= 0.0352 m3/s
4
4
0.152 3.14
v1 = v2 = 2.99 m/s Q1 = 2.99
= 0.0529 m3/s
3
4
v3 = 2v2 = 4.49 m/s Q3 = 4.49

vML AML = v3 A3

vML CA

d20
d2
= v3 3
4
4

10.0 v 2
10.0
v2
7.60 = + ML + 1 UL + 1
+
2g
2g
d1
3

2 10.0
v2
v2
+ Z ML
+ 3 R + 2 3

2g
d2
2g
vML =



19.62(7.60 + 5.77) 2.99



4.492 0.2 + 0.023

11.55
0.10



10.0
0.5 + 0.020

0.15

/(1 + 0.1)

0.5

= 13.09 m/s

84

2. Tecenje pod pritiskom

vML AML = v3 A3

d0 = d3

v3
= 0.10
vML CA

vML CA
s

d20
d2
= v3 3
4
4

4.49
= 0.070 m
13.09 0.7
U zadatku se trazi da se odredi uticaj fluidne struje na presek AA,
odnosno da se odrede normalna sila,
transverzalna i momenat u preseku.
Posto cevi 2 i 3 desno od preseka
AA u statickom smislu predstavljaju konzolu, presecne sile usled delovanja fluida, u preseku AA se odre
duju
pomocu konturne sile vode koja deluje na konzolu. Ako se posmatra zapremina vode izme
du preseka AA i
izlaznih preseka cevi 2 i 3, moze se
napisati jednacina ravnoteze svih sila:

~ +G
~2 + G
~3 + K
~ =0
I~1 + P~X + I~2 + IML
gde su I inercijalne sile, P sila pritiska (u presecima 2 i 3 je 0), G
tezina vode u cevi i K sila konture, cevi na vodu. Sila vode na konturu,
odnosno na konzolu je:
~ =R
~ = I~1 + P~X + I~2 + IML
~ +G
~2 + G
~3
K
I1 = 1000 0.0529 2.99 = 158.2 N
I2 = 1000 0.0176 2.24 = 39.5 N
IML = 1000 0.0352 13.09 = 461.4 N


v2
10.0
v2
7.60 = A + 1 + 1 UL +
2g 2g
d1
A = 7.60

2.992
10.0
(0.5 + 0.020
+ 1) = 6.31 m
19.62
0.15

PX = pAA
A1 = 1000 9.81(6.31 0.00)
T

0.152 3.14
= 1093.3 N
4

85
G2 = G3 = 1000 9.81

0.102 3.14
11.55 = 889.7 N
4

Presecne sile u preseku AA su8 :

MAA = (889.7 + 889.7)5.00 = 8896.7 Nm
TAA = 889.7 + 889.7 + (39.5 461.4) cos 600 = 1568.4 N
NAA = 158.2 + 1093.3 (39.5 + 461.4) cos 300 = 817.7 N

Zadatak 2.11.
Posmatra se laminarno tecenje vode kroz cev (unutrasnjeg precnika d = 2 mm. Koeficijent
kinematske viskoznosti vode
je = 106 m2 s1 . Odrediti proticaj. Nacrtati pijezometarsku i energetsku liniju. Sracunati prosecni tangencijalni napon izme
du vode
i zida cevi i ukupnu silu trenja
za celu cev.
Re
senje. Energetska jednacina za presek u rezervoaru i izlazni presek glasi:
!

5.02 + 3.02
v2
v2
REZ = IZL +
UL +
(2.19)
+
2g 2g
d
Za laminarno tecenje vazi zavisnost:
=

64
64
=
Re
vd

(2.20)

Zamenom (2.20) u (2.19) dobija se:

64 106 5.83
10.00 = 8.00 + 1 + 0.3 +
v 0.002 0.002
8

v2
2g

AA
Sila pritiska PX
ne deluje u tezistu preseka, ali je njen ekscentricitet veoma mali pa
se odgovarajuci moment sile moze zanemariti.

86

2. Tecenje pod pritiskom

2.00 = 0.06626v 2 + 4.755v

v = 0.42 m/s

0.0022 3.14
=
4
= 1.31 106 m3 /s

Q = 0.42

Nakon proracuna proticaja, potrebno je proveriti pretpostavku o

laminarnom tecenju:
Re =

vd
0.42 0.002
= 840 < ReKRIT
=

106

Prosecni tangencijalni napon izme

du vode i zida cevi je:
1
1 2 1 64 106 1
= C v 2 =
v =
1000 0.422 = 1.67 Pa
2
42
4 0.42 0.002 2
Ukupna sila trenja je:
T = OL = 1.67 0.002 3.14 5.83 = 0.062 N
gde je O okvaseni obim cevi i L ukupna duzina cevi.

Zadatak 2.12.
Na slici je prikazana standardna laboratorijska instalacija sa Thompson-ovim ostroivicnim prelivom. Pretpostavljajuci da je do-

87
nji rezervoar R1 dovoljno veliki da nivo vode u njemu ne zavisi od proticaja
i da je brzinska visina u gornjem rezervoaru R2 zanemarljiva, odrediti kotu
vode u gornjem rezervoaru 2 pri kojoj crpka radi snagom S = 500 W.
Re
senje. Potrebno je postaviti tri jednacine: prva je energetska jednacina
za preseke u donjem i gornjem rezervoaru, druga je jednacina prelivanja za
Thompson-ov preliv a treca je izraz za snagu crpke:

v2
1.6
1 = 2.00 + hT + (RES +
+ IZL) HC
2g
D
5q
QT =
2gh5T
16
S=

1
gQHC

hT =
HC =

256Q2
25 19.62

!0.2

= 0.878Q0.4

S
gQ

1
1.00 = 2.00 + 0.878Q +
19.62
0.8 500
+ 1)
9.81 1000 Q
0.4

4Q
2
0.30 3.14

2

(0.5 + 0.02

1.6
+
0.3

1.00 = 0.878Q0.4 + 16.4Q2 0.0408Q1

Ova jednacina, nakon mnozenja sa Q, moze se napisati u obliku:
Q = 0.0408 0.878Q1.4 16.4Q3
odnosno, moze se resiti iterativnim postupkom9 :
3
Q(i+1) = 0.0408 0.878Q1.4
(i) 16.4Q(i)

gde je i redni broj iteracije. Ako se u prvom koraku uzme Q(1) = 0, dobija se:
Q(2) = 0.0408 0.878 0.00001.4 16.4 0.00003 = 0.0408
Q(3) = 0.0408 0.878 0.04081.4 16.4 0.04083 = 0.0300
...
9

Videti objasnjenje na strani 49.

88

2. Tecenje pod pritiskom

Q(7) = 0.0408 0.878 0.03301.4 16.4 0.03303 = 0.0328

Daljim ponavljanjem moze se pokazati da postupak konvergira vrednosti

Q = 0.0328 m3/s. Odgovarajuca visina mlaza na Thompson-ovom prelivu
je:
hT = 0.878 0.03280.4 = 0.224 m
pa je trazena kota vode u gornjem rezervoaru:
2 = 2.00 + hT = 2.224 m