SOSIOLINGUISTIK

BBM 3204
OLEH
PROF. MADYA HJ. ARBAK OTHMAN

TOPIK UNTUK PEPERIKSAAN PERTENGAHAN

UNIT 1 UNIT 5
(Halaman 1 hingga 60 sahaja)
ISTILAH-ISTILAH YANG MESTI DIKETAHUI
1. Takrif sosiolinguistik dan sosiologi bahasa
2. Nama tokoh sosiolinguistik yang menakrif sosiolinguistik
seperti Appel, Nikolas Coupland dan Adam Jaworski, Dell
Hymes, Joshua. Fishman, Nababan, Harimurti Kridalaksana,
Cripper & Widdowson dan lain-lain.
3. Perkara-perkara yang dikaji oleh bidang sosiolinguistik.
4. Perubahan bahasa dan perubahan masyarakat.
5. Proses perubahan bahasa.
6. Pengertian bahasa, masyarakat bahasa dan kebudayaan,
termasuk nama tokoh.
7. Fungsi bahasa.
8. Mikrososiolinguistik Makrososiolinguistik
9. Perancangan bahasa: definisi dan proses
10.
Kepelbagaian
bahasa
(bahasa
inklusif,
bahasa
kebangsaan, bahasa rasmi, lingua franca, pijin dan kreol,
bahasa eksklusif, selangan, bahasa rahsia dan lain-lain;
dialek, dialek sosial, dialek daerah, dialek seketika, sebabsebab timbulnya dialek, kawasan dialek.
11.
Masyarakat bahasa, bahasa buatan, bahasa pertama,
bahasa kedua, bahasa antarabangsa, bahasa dunia, bahasa
agama, bahasa kebudayaan, bahasa vernakular, bahasa
pasar, bahasa lisan, bahasa etnik dan lain-lain.

KERJA KURSUS
KERJA KURSUS (TUGASAN) MENDUKUNG 30% PENILAIAN (30
MARKAH):
TAJUK KERJA KURSUS:
Pilih SATU daripada tajuk-tajuk yang berikut:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.

Perubahan bahasa
Sudut pandangan tentang konsep masyarakat bahasa
Kepelbagaian bahasa (Kelainan bahasa)
Pijin dan kreol.
Perancangan bahasa.
Kod linguistik dan pengekodan bahasa.
Fungsi bahasa dalam masyarakat majmuk di Malaysia.

PANDUAN PENULISAN
KERTAS KERJA
TEMPOH
Kertas kerja hendaklah sampai ke Pusat Pendidikan Jarak Jauh
UPM sebelum hari dan tarikh Peperiksaan Pertengahan
mengikut jadual perancangan PJJ.

PENILAIAN
1. Setiap kertas kerja hendaklah ditaip langkau dua baris
dengan komputer.
2. Setiap kertas kerja hendaklah ditulis sebanyak sekurangkurangnya 6 - 10 halaman (boleh lebih sampai 20 halaman
jika bahannya banyak).
3. Penilaian akan dibuat berdasarkan mutu persembahan.
4. Hasil kerja hendaklah asli, yakni tidak dibenarkan menyalin
bulat-bulat daripada mana-mana teks sumber.
Rujukan
hendaklah dilakukan sebagai panduan untuk calon mengolah
kerja peribadi. Kertas kerja yang mengandungi sebarang

bentuk penyalinan akan dinilai tidak melebihi markah

maksimum 20% (20 markah). Calon mungkin mendapat lebih
rendah daripada jumlah itu mengikut mutu kerja.
5. Kertas kerja hendaklah ditulis dengan merujuk sekurangkurangnya tiga sumber rujukan. Bahan rujukan hendaklah
disenaraikan pada halaman belakang sekali.
6. Saya dan Dr. Ahmad Mahmood Musanif telah menuliskan
sebuah buku teks sosiolinguistik dengan judul FAIL
SOSIOLINGUSTIK.
Pelajar kursus tidak dipaksa untuk
membeli buku, kerana mereka sudah dibekalkan Modul oleh
PJJ. Tetapi jika para pelajar mahu memiliki bahan sumber
yang ditulis dalam bahasa Melayu sebagai teks atau buku
bidang kursus, mereka boleh mendapatkannya daripada saya
(Hj. Arbak Othman) semasa pertemuan bersemuka pertama.
Mereka yang tidak berpeluang membelinya, bolehlah
membelinya pada pertemuan bersemuka kedua akan datang.
BEBERAPA DEFINISI KONSEP
1.

Sosiolinguistik: kajian tentang bahasa dan hubungannya

dengan
masyarakat.
Mengikut
Janet
Holmes,
ahli
sosiolinguistik
berminat
mengkaji
bahasa
dalam
hubungannya dengan masyarakat, bagaimana bahasa
berbeza dalam konteks sosial yang berbeza, termasuk fungsi
bahasa
dan
bagaimana
bahasa
digunakan
untuk
menyampaikan maksud-maksud sosial melalui komunikasi.

2.

Sosiologi bahasa:
kajian tentang masyarakat dan
kaitannya dengan bahasa. Meliputi juga hal-hal di luar
bahasa seperti perancangan bahasa dan dasar bahasa.
Kajian ini juga meliputi kajian tentang norma penggunaan
bahasa, atau pola penggunaan bahasa sosial, termasuk sikap
terhadap bahasa dari sudut penerimaannya dalam
masyarakat penutur yang lebih besar.

3.

Linguistik: kajian tentang bahasa yang meliputi kajian

tentang bunyi hingga kepada analisis bentuk pertuturan
(sintaksis) dan tulisan. Bila dikaitkan dengan masyarakat
pengguna, bidang ini dikaitkan juga dengan kebolehan
manusia untuk berhubung, atau untuk melahirkan perasaan
dan fikiran (Edward Sapir). Jika dikaitkan dengan konsep
bahasa sebagai alat perhubungan, linguistik mengkaji
struktur bahasa, kerana struktur bahasa yang betul sahaja
melahirkan fikiran yang betul (Ferdinand de Saussure).

4.

Perubahan bahasa: sebarang penyesuaian yang berlaku

dalam organisasi sosial dan pola-pola peranan sosial dalam
sesuatu masyarakat.

Sebab-sebab perubahan bahasa: pertembungan

masyarakat dan budaya, penjajahan, peperangan, perpindahan,
perubahan populasi, kelas sosial, etnik, umur, seks, pekerjaan,
penemuan baru (kaedah, benda-benda, peralatan dll.),
pendidikan, penghijrahan, perdagangan, agama, status ekonomi
dll.

5.

Proses perubahan bahasa:

(a)
(b)
(c)
(d)
(e)
(f)
(g)
(h)
(i)
(j)
(k)
(l)
(m)

6.

perubahan bunyi [pinam] (Kuno) kpd [pinang].

perubahan fonem [vuat] (Kuno) kpd [buat]
perubahan morfem [nivunuh] kpd [dibunuh]
penggantian kata [warsa] (Kuno) kpd [tahun],
[siasah] kpd [politik], [iktisad] kpd [ekonomi]
asimilasi [organisasi] drp [organization]
haplologi [bagi itu] (asal) kpd [begitu] (baru).
penggemblengan [jalan bawah tanah] kpd
[jabanah], [kugiran] drp [kumpulan gitar rancak]
lewah pembetulan [tuladan] (kata asal) kpd
[tauladan] atau [teladan].
hanyutan fonetik [dua halapan] kpd [delapan] kpd
[lapan]
perubahan makna [khalwat] (asal Arab) :
menyendiri untuk beribadat kpd berdua-duaan
berbuat maksiat
penyempitan makna [tuan] (dulu) untuk perempuan
dan lelaki spt Tuan Ali, Tuan Puteri kpd kini untuk
lelaki sahaja. dll.
perubahan makna kerana daerah [kelmarin]. dll.
kata slanga [tuang] untuk [ponteng]

Bahasa: alat komunikasi untuk manusia bekerjasama,

melestarikan kebudayaan dan penerusan pemikiran.
(a)

Nababan:
bahasa
ialah
sistem
oerisyaratan
(semiotik) yang terdiri daripada unsur isyarat dan
hubungan antara unsur-unsur itu. Dengan kata lain,
bahasa terbuka untuk penafsiran = fonologi +
morfologi + sintaksis.

(b)

Chomsky:
bahasa
adalah
kebolehan
inat
(semulajadi) penutur asli untuk membentuk ayat

yang gramatis sebagai ujaran sebenar pada waktu

tertentu.
(c)

De Saussure: bahasa adalah pola-pola umum dalam

pertuturan sesuatu komuniti bahasa.

(d)

Edward Sapir: bahasa adalah sistem manusiawi

yang instingtif (arbitrari) untuk menyampaikan
perasaan dan fikiran melalui alat sistem simbol yang
dikeluarkan secara voluntari.

7.

Fungsi bahasa: bahasa mengandungi pelbagai tujuan untuk

menggambarkan suasana atau menyampaikan maklumat
antara penutur dan pendengar (fungsi komunikatif), untuk
supaya pendengar menyambut (fungsi apelatif), untuk
menyatakan perasaan (fungsi akspresif) atau menaakul
kebijaksanaan (fungsi kognitif).

8.

Masyarakat:
kelompok
manusia
yang
mempunyai
kebudayaan yang teratur untuk memenuhi keperluan dan
kepentingan
hidup
anggota-anggotanya.
Sekumpulan
manusia yang mempunyai kebudayaan yang sepunya dalam
lingkungan
kawasan
tertentu,
mempunyai
perasaan
kesatuan dan menganggap diri mereka sebagai suatu entiti
yang nyata (Theodorson 1979), atau sebagai suatu struktur
sosial (Hugo F. Reading), atau sekumpulan manusia yang
beretnik dan berketurunan melalui reproduksi biologi, atau
kelompok yang mempunyai sistem sosial yang komprehensif
(yang jelas dan mempunyai peranan sosial tertentu).

9.

Ciri-ciri masyarakat:
(a)
(b)
(c)
(d)
(e)
(f)
(g)
(h)

boleh berubah
mempunyai kelas sosial
mempunyai dialek sosial
mengalami evolusi sosial
perbezaan
interaksi sosial
mobiliti sosial dinamik, berubah terus-menerus
secara lambat atau pantas, secara evolusi, difusi,
revolusi.
golongan memerintah dan diperintah.

10. Kebudayaan: cara hidup sesuatu kelompok atau kumpulan

sosial. Ia juga sejumlah persekitaran yang dibentuk oleh
manusia dan menafsirnya sebagai cara berfikir. Mengikut
Edward B.Taylor, kebudayaan adalah keseluruhan kompleks
yang merangkumi pengetahuan, kepercayaan, kesenian,
moral, undang-undang, adat resam dan kebolehan serta

tabiat yang dibentuk oleh manusia sebagai anggota

masyarakat (1871). Takrif ini paling popular dan klasik.
11. Etnografi komunikasi:
Dalam peristiwa bahasa, terdapat pertuturan yang bermula
dengan sesuatu dan berakhir dengan sesuatu. Ia merupakan
sifat-sifat penggunaan bahasa semasa berinteraksi. Etnografi
komunikasi menentukan lakuan bahasa sebenar dengan gaya,
penggunaan kata, pemilihan kata dan makna yang dibawakan,
sesuai dengan topik yang dibicarakan antara peserta komunikasi
(penutur/pendengar). Aspek kesesuaian paling penting dalam
komunikasi, supaya bahasa yang digunakan diterima dengan
baik, ada perasaan hormat-menghormati, ada nilai kesantunan
yang memelihara perpaduan. Hal-hal ini menjadi petanda kepada
penerusan komunikasi yang memelihara perasaan peserta
komunikasi dalam proses interaksi sebagai alat penyampaian
maklumat, niat, tujuan dan sebagainya berbentuk komunikasi.
Etnografi merujuk kepada penelitian tentang cara manusia
menggunakan bahasa dalam masyarakatnya. Etnik merujuk
kepada manusia yang ada bangsa, masyarakat dan kebudayaan.
Bahasa menjadi alat untuk meneruskan kehidupan yang dikongsi
secara bersama dari generasi ke generasi.
12. Perancangan bahasa: Proses merancang (a) status bahasa
dan (b) korpus bahasa.
(a)

Perancangan status bahasa bersifat kebangsaan atau

kenegaraan. Meliputi penetapan bahasa kebangsaan,
bahasa rasmi, bahasa pengantar, bahasa kedua dsb.

(b)

Perancangan korpus bahasa melibatkan pemilihan

tulisan dan sistem ejaan, penyusunan kamus,
peristilahan dan sebagainya.

13. Kepelbagaian (kelainan) bahasa:

(a)
(b)

bahasa Inklusif
bahaa Eksklusif

Bahasa Inklusif = bahasa sedia dituturkan oleh kumpulan

masyarakat tertentu, seperti:
(c)
(d)
(e)
(f)
(g)
(h)

bahasa kebangsaan
bahasa rasmi
lingua franca
bahasa pidgin
bahasa kreol
bahasa Koine

14. Bahasa Kebangsaan = bahasa rasmi, bahasa pentadbiran

dan bahasa pengantar utama negara. Digunakan di media
jelata, pusat pengajian tinggi, pemerintahan, parlimen, majlis
konvensyen, upacara rasmi kerajaan dan bahasa sekolah =
mempunyai kemegahan negara.
15. Bahasa Rasmi = bahasa pentadbiran negara, seperti yang
digunakan untuk surat-menyurat kerajaan, untuk kegunaan
dalam sebaran am (media massa), kad pengenalan, minit
mesyuarat. Dalam negara, boleh lebih daripada satu.
Misalnya, bahasa Inggeris dan Melayu di Brunei Darussalam,
tetapi satu di Malaysia (bahasa Melayu); bahasa Thai di
Thailand dan bahasa Indonesia di Indonesia; 4 bahasa rasmi
di Switzerland, iaitu bahasa Perancis, Jerman, Itali dan
Romansch, 2 bahasa, iaitu Inggeris dan Hindi di India di
peringkat kebangsaan, tetapi 14 bahasa rasmi di peringkat
negeri, seperti bahasa Tamil di Tamil Nadu dan 4 bahasa
rasmi di Singapura (Inggeris, Mandarin Melayu, dan Tamil).
16. Lingua franca = bahasa di kawasan pertembungan bahasa
yang intensif, digunakan oleh penutur bahasa daripada
pelbagai komuniti sebagai bahasa perantara sepunya
semasa berkomunikasi (Hartmann & Stork, 1976). Timbul
akibat perang salib antara kristian di Eropah dan Islam di
Asia Barat. Di Tenggara Asia, bahasa Melayu sebagai lingua
franca bersebab daripada fungsinya sebagai bahasa agama
(Sanskrit dan Arab klasik) dan bahasa perdagangan yang
melakukan butter-trade. Bahawa Swahili menjadi lingua
franca di Afrika Timur. Bahasa Sepanyol menjadi lingua
franca di Amerika Tengah dan Amerika Selatan, kecuali
Brazil.
17. Bahasa Pijin = bahasa campuran antara dua atau lebih
bahasa tidak boleh dikategorikan kepada salah satu bahasa
asal. Bahasa pijin timbul disebabkan oleh kepentingan
perdagangan dalam kalangan penutur bahasa lain yang
bertembung di tempat tertentu. Mereka berinteraksi
menggunakan bahasa campuran (pijin) ini, dan tidak
menguasai sebarang bahasa komuniti lain sama sekali. Di
Malaysia, bahasa pasar terkategori sebagai bahasa pidgin
yang digunakan di pasar semasa membeli ikan dan
sebagainya.