UNIVERZITET U TUZLI

FARMACEUTSKI FAKULTET

NERMINA RAMI

PREHRANA KOD HIPERTENZIJE

Seminarski rad

Tuzla, maj 2014.

UNIVERZITET U TUZLI
FARMACEUTSKI FAKULTET

NERMINA RAMI

PREHRANA KOD HIPERTENZIJE

Seminarski rad

Tuzla, maj 2014.

Naziv predmeta : Bromatologija

Voditelj: Dr. sc. Midhat Jai, van.prof.
Broj stranica: 9
Broj slika: 1
Broj literaturnih referenci: 3
Saetak:
Visok krvni pritisak jedan je od vodeih uzroka invalidnosti ili smrti zbog modanog
udara,sranog udara,zataivanja srca,zataivanja bubrega i demencije.Uzrok visokog pritiska
kod veine osoba je nepoznat.Meutim,jasno je da odreeni faktori mogu poveati opasnost
od visokog pritiska.Kad znamo koji su ti faktori,moemo poduzeti potrebne korake kako
bismo smanjili rizik i,po mogunosti,sprijeili pojavu bolesti. Riziko faktori na koje moemo
uticati su ivotni stil, prehrambene navike,puenje i stres. Terapija hipertenzije zahtjeva
medikamentozni i nutritivni tretman.
Kljune rijei:
Hipertenzija
Medikamentozni tretman
Nutritivni tretman
DASH dijeta

SADRAJ
1.

UVOD................................................................................................................ 1

2 . ETIOLOGIJA I RIZIKO FAKTORI HIPERTENZIJE........................................................2

2.1. Nepromjenljivi riziko-faktori................................................................................. 2
2.2. Promjenljivi riziko-faktori.................................................................................... 2
2.2.1 Stres i hipertenzija.......................................................................................... 2
2.2.2. Spavanje i hipertenzija.................................................................................... 3
2.2.3. Fizika aktivnost i hipertenzija..........................................................................3
2.2.4. Prehrana i hipertenzija.................................................................................... 3
2.3. Medikamentozni i nutritivni tretman hipertenzije.........................................................4
3. VODII PRAVILNE PREHRANE KOD HIPERTENZIJE..................................................6
3.1. Vrsta hrane koja se preporuuje kod oboljelih od hipertenzije..........................................6
3.2. Vrsta hrane koju treba izbjegavati............................................................................ 6
4. ZAKLJUAK......................................................................................................... 7
5. LITERATURA........................................................................................................ 8
6. REFERENCE.......................................................................................................... 9

1. UVOD
Hipertenzija, povien krvni pritisak, ili arterijska hipertenzija, je hronina bolest pri kojoj je
krvni pritisak u aretrijama povien. Uslijed ovog povienja, a kako bi se odrao normalni
protok krvi kroz krvne sudove, potreban je snaniji rad srca. Prilikom mjerenja vrijednosti
krvnog pritiska, mjeri se sistolni i dijastolni pritisak. Normalne vrijednosti sistolnog (gornjeg,
tzv.sranog) krvnog pritiska u mirovanju kree se u rasponu od 100-140 mmHg, dok se
vrijednosti dijastolnog (donjeg) krvnog pritiska kreu u rasponu od 60-90 mmHg.
(Ljuca.F.,2010.)
Povien krvni pritisak je jednak ili vei od 140/90 mmHg izmjeren vie od tri puta
nedjeljno. Hipertenzija predstavlja glavni faktor rizika za razvoj modanog udara, infarkta
miokarda, zatajenja srca, aneurizme arterija i hroninog oteenja bubrega.
Treba znati da arterijska hipertenzija nije samo povien atrerijski pritisak i da lijeenje
arterijske hipertenzije nije samo normalizovanje arterijskog pritiska.
Krvni pritisak nema stalnu vrijednost. On varira ovisno o fizikoj aktivnosti, uzbuenju,
vremenu dana ili noi i o emocionalnim faktorima.
Veina osoba koje ne kontroliraju,a imaju visok pritisak,osjeaju se i izgledaju dobro.Upravo
je zato tako vano provjeravati krvni pritisak. Dvije metode za sniavanje i kontrolu visokog
krvnog pritiska svakako su promjena naina ivota i lijekovi. Najbolji i najsigurniji nain
kontrolisanja pritiska jest uvoenje promjena u nain ivota,kao to su fizika
aktivnost,smanjenje stresa, prehrana,odmor i kvalitetan san.Kao vodii u prehrani kod osoba
sa hipertenzijom se koriste prehrambene preporuke, te pridravanje piramide prehrane.
Kao dijetoterapija najee se primjenjuje DASH dijeta (Dietary Apprioaches to Stop
Hypertension).
Lijekovi su esto nuni ako postoji visok pritisak koji je potrebno sniziti bre nego to
promjene naina ivota daju rezultate,ili ako postoje dodatni zdravstveni problem. Lijekovi za
visok pritisak nazivaju se antihipertenzivi. Povean krvni pritisak je najea bolest sa
prevalencom u optoj populaciji od 20 - 60% .Postaje sve izraeniji svjestski problem zbog
toga to se poveava duina ivota kao I pojava pretilosti, fizika neaktivnost i nezdrava
ishrana.Temelj lijeenja arterijske hipertenzije jesu nefarmakoloke mjere trajne i
konzistentne promjene ivotnoga stila hipertoniara.

2 . ETIOLOGIJA I RIZIKO FAKTORI HIPERTENZIJE

Normalni arterijski pritisak odrava se fiziolokim uticajima na nervnu
aktivnost,kontraktilnost krvnih ila, vaskularni volumen, normalnu bubrenu funkciju i
normalan rad srca. Dakle, kad su svi navedeni parameteri u fiziolokim granicama, moe se
oekivati eljeni normalni arterijski pritisak. Normalni pritisak mogu poremetiti brojni faktori.
(ivkovi.R.,2000) Etioloki hipertenzija se dijeli na primarnu (esencijalna) i sekundarnu.
Primarna hipertenzija nastaje usljed sloenog meudjelovanja genetskih i vanjskih faktora.
Multifaktorijalna je bolest, nepoznata uzroka. Sekundarna hipertenzija nastaje uslijed
poznatog uzroka. Najei uzrok sekundarne hipertenzije su bubrene bolesti. Mogu je
uzrokovati i bolesti endokrinog sistema. Drugi uzroci sekundarne hipertenzije su: gojaznost,
apnea u snu, trudnoa, biljni pripravci i droge. Riziko-faktori za nastanak hipertenzije se
dijele na nepromjenljive i promjenljive, odn. faktore na koje ne moemo i moemo uticati.

2.1. Nepromjenljivi riziko-faktori

Spol- Mukarci obolijevaju ee do 50. godine a ene nakon menopauze

Dob- Sa godinama raste rizik od povienja krvnog pritiska.
Naslijee- Ako u porodici postoji historija visokog krvnog pritiska, poveava se ansa
da e i potomstvo imati ovaj zdravstveni problem.

2.2. Promjenljivi riziko-faktori

ivotni stil ( ivot bez stresa i fizika aktivnost)

Prehrana- Ako je ishrana bogata mastima, a siromana vlaknima i mineralima, postoji
mogunost da se povea rizk nastanka hipertenzije. Osobe koje pate od hipertenzije,
moraju da imaju poseban reim ishrane.
Puenje- Nikotin je vazokonstriktor, suava arterije i dovodi do raznih problema
vezanih za srce i krvne sudove
Debljina- Osobe koje spadaju u grupu gojaznih poveavaju ansu nastanku
hipertenzije.
Stres- Osobe koje su pod hroninim stresom imaju visok krvni pritisak.

2.2.1 Stres i hipertenzija

Brz tempo ivota, meuljudski odnosi, dugotrajno obrazovanje, poslovna kompeticija, borba
za mo, drutveni status ili golu egzistenciju, kontinuirani su izvor stresa. Kada se nalazimo u
stresnim situacijama,pritisak se moe privremeno poveati ali u veini sluajeva,kad se
ponemo oputati,pritisak se ponovno smanjuje. Hormoni adrenalin i kortizol koji se
oslobaaju tokom razdoblja stresa podiu pritisak suavajui krvne ile i ubrzavajui rad srca.
Porast pritiska zbog stresa razlikuje se ovisno o razini stresa te nainu na koji se tijelo nosi sa
stresom. Kod nekih ljudi stres uzrokuje tek mali porast pritiska,kod drugih stres moe
proizvesti ekstremne skokove pritiska. Uinci akutnog stresa obino su privremeni. Meutim,
2

ako ste redovito izloeni stresu, porast pritiska koji se stvara tokom vremena oteuje arterije,
srce, mozak, bubrege i oi-isto kao i uporan visok pritisak. Stres takoer moe dovesti do
drugih nezdravih navika kao to su loa ishrana, upotreba alkohola, ili puenje, to moe
doprineti visokom krvnom pritisku i bolestima srca. tetan uticaj hroninog stresa je mogue
smanjiti vjebanjem, dovoljnom koliinom sna i pravilnom ishranom.

2.2.2. Spavanje i hipertenzija

Poremeaj sna moe da doprinese razvoju povienog krvnog pritiska (hipertenzije) ili da otea
njegovo lijeenje. Krvni pritisak varira tokom dana, to je normalno, dok nou pada, kao i
puls, a podie se ponovo nekoliko minuta prije buenja. Meutim nedostatak sna ili lo san
praen anomalijama, vrlo esto podstiu pojavu hipertenzije ili njenu otpornost na lijekove.
Normalan san smanjuje hipertenziju za 10%.
2.2.3. Fizika aktivnost i hipertenzija

Redovita aktivnost moe sniziti pritisak u otprilike istoj mjeri kao i lijekovi za snienje
pritiska. Glavni je razlog zato je visok pritisak tako rairen jest taj to ljudi nisu dovoljno
aktivni. Umjerena aktivnost moe povoljno djelovati na pritisak i ope zdravstveno stanje,
pod uvjetom da se provodi redovito. Tjelesna aktivnost od kljunog je znaenja za
kontroliranje pritiska zato to jaa srce, pa srce moe pumpati vie krvi s manje otpora. to
manje srce mora raditi da bi pumpalo krv, to je manji pritisak na arterije. Osim toga redovita
aktivnost pomae u gubitku vika kilograma. Redovita tjelesna aktivnost moe sniziti pritisak
za 5-10 mmHg. Osim toga to pomae u kontroli pritiska, redovita tjelesna aktivnost smanjuje
opasnost od sranog udara, visokog holesterola, dijabetesa, osteoporoze i nekih vrsta
karcinoma. Potpuna tjelesna aktivnost ukljuuje tri komponente aerobnu aktivnost koja
potie rad srca i kapacitet plua (zdravlje srano-krvnoilnog sistema), vjebe za savitljivost
zglobova te vjebe snage kojima se odrava kotana i miina masa. Od ove tri komponente,
aerobna aktivnost ima najvei uticaj na kontroliranje pritiska. Ako se hipertenzija
neadekvatno kontrolira ili u sluaju teke hipertenzije, tee bi fizike vjebe trebalo ili
izbjegavati ili odgoditi dok se ne uvede odgovarajua farmakoloka terapija.

2.2.4. Prehrana i hipertenzija

Prehrana igra veliku ulogu u regulisanju krvnog pritiska.

Osobe sa hipertenzijom trebaju da se pridravaju sljedeih preporuka:

Smanjiti dnevni unos soli na 5 grama

Smanjiti ili izostaviti unos suhog mesa, konzerviranih proizvoda, vegete i slinih
zaina.

Paziti na unos skrivene soli u industrijskom hljebu, tjesteninama, keksima i kolaima

3

Smanjiti unos masnih sireva, ipsa, supe iz vreice, sendvia, hamburgera i sl.

Poveanju unosa soli posebno doprinosi dodatno soljenje pripremljene hrane

Izbjegavati masno i crveno meso i mlijene masnoe

Izbjegavati upotrebu ivotinjskih masnoa, koristite maslinovo, sojino ili suncekretovo

ulje

Koristiti bijelo meso (piletina, uretina)

Konzumirati ribu- Riblje ulje blago smanjuje krvni pritisak.Pored toga ono sniava
trigliceride i titi krvne ile od ateroskleroze. Konzumirajte ribu barem 2 puta
sedmino ili kupite kapsule sa ribljim uljem.

Poveati unos kalija,kalcija i magnezija

Izbjegavati unos alkohola (konzumiranje alkohola vie od 20 g dnevno povisuje krvni

pritisak, posebno kod ena.)

Smanjiti unos kofeina (pretpostavlja se da kofein suava krvne sudove zbog toga to
blokira djelovanje adenozina,a on odrava krvne sudove rairenim)

Isprati konzervirane namirnice prije upotrebe (Sheldon.G.,2005)

2.3. Medikamentozni i nutritivni tretman hipertenzije

U farmakolokom tretmanu hipertenzije preporuuju se 5 glavnih grupa lijekova. Koriste se u
poetnoj ili dugoronoj terapiji,sami ili u kombinaciji. To su sljedece grupe lijekova: diuretici,
kalcijum blokatori, ACE inhibitori, AT1 antagonisti i beta blokatori.
U nutritivnom tretmanu hipertenzije preporucuje se smanjenje unosa kuhinjske soli i povean
unos voa i povra i biljnih vlakana, a smanjen unos ukupnih i zasienih masti. Poveati unos
minerala kalija (nalazi se u bananama, blitvi, avokadu..) ,kalcija (mlijeko, kelj, sezam) i
magnezija (zeleno lisnato povre), a smanjiti unos alkohola. Bitno je naglasiti da lijekovi
djeluju na posljedice,a ne na uzrok bolesti. Najbolja prevencija hipertenzije jeste pridravanje
piramide prehrane i odravanje redovne tjelesne aktivnosti.
Zdrava prehrana prema DASH-u modelu je takoer dio nefarmakoloke intervencije.
DASH dijeta predstavlja dijetalni prehrambeni plan sa malo masnoa, a mnogo voa, povra i
niskomasnih mlijenih proizvoda, koji pokazuje smanjenje krvnog pritiska.

Preporueni dnevni unos sljedeih namirnica je :

itarice i proizvodi od itarica 7-8 porcija dnevno

povre 4-5 porcija
4

voe 4-5 porcija

nemasni mlijeni proizvodi 2-3 porcije
meso, perad i riba 2 ili manje
oraasto voe, sjemenke i suhe grahorice 4-5 porcija sedmino

Provoenjem DASH dijete sistoliki krvni tlak se smanjuje za otprilike 6 mmHg, a

dijastoliki tlak za 3 mmHg.
Razlikuje se od klasine piramide zdrave prehrane u poveanom unosu voa i povra (1-2
serviranja dnevno vie) i uvoenju 4-5 serviranja tjedno oraastih plodova, sjemenki i
grahorica.

Slika br. 1. Lijeenje hipertenzije

(Jai M., 2014)

3. VODII PRAVILNE PREHRANE KOD HIPERTENZIJE

Prehrambene preporuke (RDA, DRI, ADA )

6

Piramida ishrane
DASH dijeta

3.1. Vrsta hrane koja se preporuuje kod oboljelih od hipertenzije

riba
voe
povre
niskomasni mlijeni proizvodi
hrana s niskim udjelom zasienih masti
maslinovo ulje

3.2. Vrsta hrane koju treba izbjegavati

slana hrana
masna hrana (zasiene masnoce)
meso i mesne preraevine
alkohol

4. ZAKLJUAK
Povien arterijski pritisak/hipertenzija je ozbiljan javnozdravstveni problem i
predstavlja sve veu prijetnju budui da je uestalost ove bolesti u porastu.
7

U velikoj mjeri doprinosi nastanku posljedinih bolesti, kao to su srana oboljenja, modani
udar, bubreno zatajenje te prijevremena smrt.
Iako se taan uzrok hipertenzije ne zna, poznati su mnogi faktori koji utiu na taj fenomen i
pogoravaju ga. U te faktore spadaju:

stres
gojaznost
pretjerana konzumacija natrij hlorida
rezistencija na inzulin
pretjeran unos lipida
nedostatak kalija, kalcija, magnezija
pretjerana konzumacija alkohola
pretjerana konzumacija nikotina
pretjerana konzumacija kofeina

Da bi se smanjio rizik od hipertenzije potrebno je kontrolisati krvni pritisak nekoliko puta

sedmino, odravati i teiti idealnoj tjelesnoj teini, odravati fiziku aktivnost, prestanak puenja
i ogranien unos alkohola, unositi hranu bogatu kalijem,kalcijem, smanjiti unos soli i masti, kloniti
se stresa.

5. LITERATURA

1. http://www.diabetes.org/
2. http://www.farmakon.hr/
3.http://www.snz.unizg.hr/edz/ordinacija/hipertenzija/who-ish.htm
4.http://www.hranomdozdravlja.com

6. REFERENCE
1.Ljuca F.:Fiziologija ovjeka,Tuzla,Banja Luka,Foa, 2010.,50
2. ivkovi R.:Dijetetika,Medicinska naklada,Zagreb,2000.,125-129.
3. Sheldon G.Sheps:Mayo Clinic o visokom krvnom tlaku,Medicinska naklada Zagreb 2005.

10